ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 43 : PALI ROMAN Ja.A.9 mahanipat (1)

page1.

Mahanipatavannana ---------- temiyajatakam ma pandiccayam vibhavayati idam sattha jetavane viharanto mahabhinekkhammaparamim arabbha kathesi. Ekadivasam hi bhikkhu dhammasabhayam sannisinna bhagavato mahabhinekkhammaparamim vannayanta nisidimsu. Sattha dibbasotena tam sutva gandhakutito nikkhamitva dhammasabhayam agantva kaya nuttha bhikkhave etarahi kathaya sannisinnati pucchitva imaya namati vutte na bhikkhave idaneva mama puritaparamissa rajjam chaddetva mahabhinikkhamanam nama acchariyam aham hi pubbe aparipakke nane paramiyo purentopi rajjam chaddetva mahabhinikkhamanam nikkhantoyevati vatva tunhi ahosi tehi yacito atitam ahari. Atite bhikkhave baranasiyam kasikaraja nama dhammena samena rajjam karesi. Tassa solasasahassa natakitthiyo ahesum. Tasu ekapi puttam va dhitaram va na labhati. Tada nagara amhakam ranno vansanurakkhito eko puttopi natthiti kusarajajatake agatanayeneva rajangane sannipatitva rajanam deva puttam patthethati ahamsu. Tam sutva raja tasmim khane solasasahassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Itthiyo pakkosapetva tumhe puttam patthethati anapesi. Ta itthiyo candadinam devatanam ayacanaupatthanadini katva patthentiyopi puttam va dhitaram va na labhimsu. Aggamahesi panassa maddarajadhita candadevi nama silasampanna ahosi. Raja bhadde tavampi puttam patthehiti anapesi. Devi tassa ranno vacanam sutva sadhuti sampaticchitva punnamidivase uposatham samadayitva omuttasabbabharana cullasayane nipanna attano silam avajjamana sacaham akhandasilam rakkhami imina saccena putto me uppajjatuti saccakiriyam akasi. Tassa silatejena sakkassa bhavanam unhakaram dassesi. Sakko avajjento tam karanam natva candadevi puttam pattheti handaham dassami tassa puttanti tassa anucchavikam puttam upadharento bodhisattam passi. Bodhisattopi tada visativassani baranasiyam rajjam karetva tato cuto ussudaniraye nibbatto asitivassasahassani tattha pacitava tato cavitva tavatimsabhavane nibbatti tatthapi yavatayukam thatva tato cavitva uparidevalokam gantukamo ahosi. Atha sakko tassa santikam gantava marisa tayi manussaloke uppanne paramiyo te puressanti mahajanassa ca vuddhi bhavissati matapitunam vuddhi bhavissati ayam hi kasikaranno candadevi nama aggamahesi puttam pattheti tassa kucchiyam uppajjahiti vatva tasusa ceva annesanca cavanadhammanam pancasatanam devaputtanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Patinnam gahetva sakatthanameva agamasi. So sadhuti sampaticchitva pancahi devaputtasatehi saddhim cavitva sayam tassa candadeviya kucchimhi patisandhim ganhi. Itare pana pancasatadevaputta amaccabhariyanam kucchimhi patisandhim ganhimsu. Tada candadeviya kucchi vajirapunna viya ahosi. Sa gabbhassa patitthitabhavam natva ranno arocesi. Tam sutva raja tassa gabbhapariharam dapesi. Sa paripunnagabbha dhannapunnalakkhanasampannam puttam vijayi. Tam divasameva amaccagehesu amaccabhariyayo pancakumarasatani vijayimsu. Tasmim khane raja amaccaganaparivuto mahatale nisinno ahosi. Athassa putto te deva jatoti arocayimsu. Tesam vacanam sutva ranno pathamam puttapemam uppajjitva chaviyadini chinditva atthiminjam ahacca atthasi. Abbhantarepissa piti uppajji. Ranno amaccananca hadayampi sitalam jatam. So amacce pucchi tuttha nukho tumhe mama putto jatoti. Kim kathetha deva mayam pubbe anatha bhaveyyama idani sanatha jata bhaveyyama samiko no laddhoti ahamsu. Tesam vacanam sutva ranno piti uppajji. Atha raja mahasenaguttam pakkosapetva anapesi bho mahasenagutta mama puttassa parivaro laddhum vattati gaccha tavam amaccagehesu ajja jatadaraka ettaka namati olokehiti. So sadhuti sampaticchitva gantava amaccagehesu pancadarakasatani disva agantava ranno arocesi. Tassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Vacanam sunantassa ranno piti uppajji. Raja pancannam darakasatanam kumarapasadhanani dapetva pancadhatisatani dapesi. Mahasattassa pana atidighadidosavajjita alambatthaniyo madhurathannayo catusatthi dhatiyo adasi. Kasma vivajjeti. Atidighaya hi itthiya passe nisiditva thanam pivato darakassa giva atidigha hoti. Atirassaya itthiya passe nisiditva thanam pivato darakassa nippilitakanthatthikova hoti. Atikisaya itthiya passe nisiditva thanam pivato darakassa uru rujjanti. Atithulaya itthiya passe nisiditva thanam pivato darakassa phakkhapada 1- honti. Atikalikaya itthiya khiram atisitalam hoti. Accodataya itthiya khiram atiunham hoti. Lambatthaniya itthiya thanam pivato darakassa upapilitanasiko hoti. Kasananca pana itthinam khiram atiambilam hoti. Sasananca pana itthinam khiram atikatukadibhedam hoti tasma sabbe te dose vivajjetva atidighadidosavirahita alambatthaniyo madhurathannayo catusatthi dhatiyo datva mahantam sakkaram katva candadeviyapi varam adasi. Sa varam gahitakam katva puna rannoyeva thapesi. Namagahanadivase panassa lakkhanapathakanam brahmananam mahasakkaram katva mahasattassa antarayabhavam pucchi. Te brahmana lakkhanapathaka tassa lakkhanasampattim disva maharaja dhannapunnalakkhanasampanno te putto titthatu eko dipo @Footnote: 1 khalanka pakkhatipi patho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Catunnampi mahadipanam dvisahassaparittadipaparivaranam rajjam karetum samattho hoti nassa koci antarayo pannayatiti vadimsu. Raja tesam vacanam sutva tuttho kumarassa namam karonto yasma pana kumarassa jatadivase sakalakasikaratthe devo vassi yasma ca so ranno ceva amaccananca mahajanananca hadayam temiyamano viya jato tasma temiyakumarotvevassa namam akasi. Atha nam ekamasikam dhatiyo nahapetva alankaritva ranno santikam anayimsu. Raja piyaputtam oloketva alingitva sise cumbitva anke nisidapetva kumarassa ramayamano nisidi. Tasmim khane cattaro cora anita. Raja te disva tesu ekassa corassa sakantakahi kasahi paharasahassam karothati anapesi ekassa corassa samkhalikaya bandhitva bandhanagarappavesanam karothati anapesi ekassa corassa sarire sattippaharam karothati anapesi ekassa corassa sularopanam karothati anapesi. Atha mahasatto pituvacanam sutva bhitatasito hutva aho mama pita rajjam nissaya atibhariyam nirayagamim kammam karotiti cintesi. Punadivase bodhisattam setacchattassa hettha alankatasirisayane nipajjapesum. So thokam niddayitva pabuddho akkhini ummiletva setacchattam olokento mahantam sirivibhavam passi. Athassa pakatiya bhitatasitassa atirekataram bhayam uppajji. So cintesi kuto nukho aham imam rajageham agatomhiti. So upadharento jatissarananena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Devalokato agatabhavam natva tato param olokento ussudaniraye pacanabhavam passi tato param olokento tasmimyeva nagare rajabhavam annasi. Athassa svaham visativassani baranasiyam rajjam karetva asitivassasahassani ussudaniraye pacitva idani punapi imasmim coragehe nibbattosmi pita me hiyyo catusu coresu anitesu tatharupam pharusam nirayasamvattanikam katham kathesi sacaham rajjam karessami punapi niraye nibbattitva mahadukkham anubhavissamiti avajjentasseva mahantam bhayam uppajji. Bodhisattassa kancanavannam sariram hatthena parimadditam viya padumam milatam duvannam ahosi. So katham nukho aham imamha corageha munceyyanti cintento nipajji. Atha nam ekasmim antare attabhave mata bhutapubba setacchatte adhivattha devata assasetva tata temiyakumara ma soci ma cintayi ma bhayi sace ito muncitukamosi tavam apithasappiyeva pithasappi viya hohi abadhiropi badhiro viya hohi amugopi mugo viya hohiti imani tini angani adhitthaya attano panditabhavam ma pakasehiti vatva pathamam gathamaha ma pandiccayam vibhavaya balamato bhava sabbapaninam sabbo tanjano ocinayatu evam tava attho bhavissatiti. Tattha ma pandiccayanti attano panditabhavam ma pakasehi. Pandiccanti ayameva va patho. Balamatoti balasammato.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Sabbapaninanti sabbapanibhi janehi. Sabbo tanjanoti sakalo antojano ceva bahijano ca. Ocinayatuti avamannatu niharathetam kalakanninti avajanatu. So tassa vacanena assasam patilabhitva dutiyam gathamaha karomi te tam vacanam yam mam bhanasi devate atthakamasi me amma hitakamasi devateti. Imam gatham vatva tani tini angani adhitthahi. Sa devata antaradhayi. Atha raja puttassa anukkanthanatthaya tani parivarani laddhum vattatiti tani pancakumarasatani tassa santikeyeva nisidapesi. Te daraka thannatthaya rodanti. Mahasatto pana nirayabhayatajjito ajjato patthaya me kayo sussitvapi matameva seyyoti cintetva na rodati. Dhatiyo tam pavuttim candadeviya arocesum. Sa ranno arocesi. Raja nemittake brahmane pakkosapetva pucchi. Atha nam brahmana deva kumarassa pakativelam atikkamitva thannam datum vattati evam so rodamano thanam dalham gahetva sayameva pivissatiti vadimsu. Tato patthaya dhatiyo tassa pakativelam atikkamitva thannam denti dadamana ca kadaci ekavaram atikkamenti kadaci sakalampi divasam khiram na denti. So nirayabhayatajjito sussantopi thannatthaya na rodati. Atha nam arodantam disva candadevi putto me chatoti sayameva thannam payesi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Kadaci dhatiyo thannam payesum. Sesa daraka thannam aladdhavelayameva rodanti na niddayanti. So na rodati na paridevati na niddayati na hatthapade samminjati na saddam karoti. Athassa dhatiyo pithasappinam hatthapada nama na evarupa honti muganam pana hanukapariyosanam nama na evarupam hoti badhiranam pana kannasotannama na evarupam hoti bhavitabbamettha karanena mayam vimamsissama nanti cintetva khirena tava nam vimamsissamati sakaladivasam khiram na denti. So sussantopi khiratthaya na rodati . athassa mata putto me chato khiramassa dethati dapesi. Evam antarantara khiram adatva ekasamvaccharam vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato amacca ranno arocesum deva ekavassikadaraka nama puvakhajjakam piyayanti tena nam vimamsissamati tani pancakumarasatani tassa santike nisidapetva nanapuvakhajjakani upanametva mahasattassa avidure thapetva yatharucim tani puvakhajjakani ganhathati vatva paticchannatthane atthamsu. Sesadaraka kalaham karonta annamannam vilumpanta tani gahetva khadanti. Mahasattopi attanam ovaditva tata temiyakumara sace nirayam icchanto puvakhajjakam icchahiti nirayabhayabhito puvakhajjakam na olokesi. Evam puvakhajjakenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato maharaja dvivassikadaraka nama phalaphalam piyayanti tehi nam vimamsissamati nanaphalaphalani upanametva bodhisattassa avidure

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Thapetva yatharucim tani phalaphalani ganhathati vatva paticchannatthane titthanti. Sesadaraka yujjhanta annamannam paharanta tani gahetva khadanti. Mahasattopi attanam ovaditva tata temiyakumara nirayam icchanto phalaphalam icchahiti nirayabhayatajjito phalaphalam na olokesi. Evam phalaphalenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato maharaja tivassikadaraka nama kilabhandakam piyayanti tena nam vimamsissamati suvannadimayani hatthirupakadini karapetva bodhisattassa avidure thapesum. Sesadaraka annamannam vilumpanta ganhanti. Mahasatto pana kinci na olokesi. Evam kilabhandakenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato catuvassikadaraka nama maharaja bhojanam piyayanti tena nam vimamsissamati tassa nanabhojanani upanamesum. Sesadarakapi pindapindam katva bhunjanti. Mahasadto pana attanam ovaditva tata temiyakumara aladdhabhojananam te attabhavanam ganana nama natthiti nirayabhayabhito tam na olokesi. Athassa mata bhijjamanahadaya viya sahatthena bhojanam bhojesi. Evam bhojanenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato pancavassikadaraka nama aggino bhayanti tena nam vimamsissamati rajangane mahantam geham anekadavaram karapetva talapannehi chadetva tam sesadarakehi parivutam tesam majjhe nisidapetva aggim denti. Sesadaraka geham jajjalamanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Disva bhitatasita viravanta palayanti. Mahasatto pana cintesi nirayaggipacanato idameva aggisantapam varataranti. Mahasatto nirodhasamapanno viya mahathero niccalova ahosi. Atha nam aggimhi agacchante gahetva apanenti evam agginapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato chavassikadaraka nama maharaja mattahatthino bhayanti tena nam vimamsissamati ekam hatthim susikkhitam sikkhapetva bodhisattam sesadarakehi parivutam rajangane nisidapetva hatthim muncanti. So koncanadam karonto sondaya bhumiyam pothento bhayam dassento agacchati. Sesadaraka mattahatthim disva maranabhayabhita disavidisasu palayanti. Mahasatto pana tam mattahatthim agacchantam disva cintesi mayham hi candaniraye pacanato candamattahatthidantesu maranameva seyyoti. Mahasatto nirayabhayatajjito tattheva nisiditva niccalova ahosi. Atha kho so susikkhito hatthi agantava tam mahasattam pupphakalapam viya gahetva aparaparam katva tam atikilamitvava gacchati. Mahajana tam hatthisondaya gahetva apanenti. Evam ekasamvaccharam mattahatthina antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Raja rajapurise pucchi tata tumhe agatakale kumaram gahetva apanetha kim so hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim kuromati. Tato deva sattavassikadaraka nama sappassa bhayanti tena nam vimamsissamati mahasattam sesadarakehi saddhim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Rajangane nisidapetva sesadarakehi parivaretva nisinnakale uddhatadadhe katamukhabandhe sappe visajjesum. Sesadaraka te candasappe disva viravanta palayimsu. Mahasatto pana nirayabhayam avajjetva cintesi candaniraye maranato candasappamukhe vinasameva varataranti nirodhasamapanno viya niccalova ahosi. Athassa sappa agacchanta sakalasariram vethetva tassa matthake phanam katva acchimsu. Tadapi so niccalova ahosi. Evam sappenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapisas antaram na passimsu. Raja rajapurise pucchi tata tumhe agatakale kumaram gahetva apanetha kim so hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Tato deva atthavassikadaraka nama natasamajjam piyayanti tena nam vimamsissamati tam pancadarakasatehi saddhim rajangane nisidapetva natasamajjam karapesum. Sesadaraka natasamajjam disva sadhu sadhuti vadanta mahahasitam hasanti. Mahasatto pana mayham niraye nibbattakale khanamattampi haso va somanassam va natthiti nirayabhayam avajjetva niccalova ahosi. Tam kinci na olokesi. Evam natasamajjenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Raja rajapurise pucchi tata tumhe agatakale kumaram gahetva apanetha kim so hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Tato deva navavassikadaraka nama satthassa bhayanti tena nam vimamsissamati tam pancadarakasatehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Saddhim rajangane nisidapesum. Pancadarakasatanam kilanakale eko puriso phalikavannam asim gahetva paribbhamanto nadanto vagganto ullamghanto apphotento salento mahaghosam karonto kasikarajassa kira kalakanni eko putto atthi kuhim so aham asina sisamassa chindissamiti vatva abhidhavati. Tam disva sesadaraka bhitatasita viravanta disavidisasu palayimsu. Bodhisatto nirayabhayam avajjetva ussudaraniraye maranato candakhaggamukhe vinasamyeva varataranti ajananto viya nisidi. Atha nam so puriso asina sisam paramasitva aham te sisam chindissamiti vatva mahasattam tasentopi tasetum asakkonto apaganchi. Evam khaggenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Raja rajapurise evam pucchi tata tumhe agatakale kumaram gahetva apanetha kim so hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Tato dasavassikadaraka nama saddassa bhayanti tenassa badhirabhavam vimamsitum vattatiti sayanam saniya parikkhipapetva (tassa) catusu passesu chiddani katva bodhisattassa attanam adassetva hetthasayane samkhadhamake nisidapetva ekappahareneva samkhe dhamapenti. Ekaninnadam ahosi. Dhatiyo mahasattam sayane nipajjapesum. Cattaro amacca catusu passesu thatva mahasattassa iriyapatham saniya chiddehi olokenta mahasattassa ekadivasampi satisammoham hatthapadavikaram va phandanamattam va na passimsu. Raja rajapurise

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Pucchi tata mama putto hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Evam samkhadhamanenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa neva antaram passimsu. Tato deva ekadasavassikadaraka nama bherisaddassa bhayanti tena nam vimamsitum vattatiti . (ekasamvacchare atikkante) amacca (puna) ekasamvaccharam tatheva bherisaddena antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato deva dvadasavassikadaraka nama dipa bhayanti tena nam vimamsissamati rattibhage andhakare sayapetva (appeva nama) so hattham va padam va phandapeti nukho noti ghatesu dipe jaletva sesadipe nibbapetva bodhisattam andhakare thokam sayapetva ghatehi telappadipe ukkhipitva ekappahareneva alokam katva tassairiyapatham upadharenta mahasattassa phandanamattampi na passimsu. Evam dipenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa kinciphandanamattampi na passimsu. Raja rajapurise pucchi tata mama putto hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Tato deva terasavassikadaraka nama makkhikanam bhayanti phanitena nam vimamsissamati sakalasariram phanitena makkhitva bahumakkhike thane nipajjapesum. Makkhika upatthapenti. Ta tassa sakalasariram parivaretva sucihi vijjhiyamana viya khadanti. So cintesi mayham aviciniraye maranato makkhikanam mukhe maranameva seyyoti vedanam adhivasetva nirodhasamapanno viya mahathero niccalova ahosi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Evam phanitenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa kinci phandanamattampi na passimsu. Raja rajapurise pucchi tata mama putto hattham va padam va calesiti. Natthi devati. Kim karomati. Tato deva cuddasavassikakale panassa sampatte idaneva esa mahallako sucikamo asucijigucchako hoti asucina nam vimamsissamati tato patthaya tam neva nahapenti na acamapenti sayana na utthapenti. So uccarapassavam katva tattheva pallipanno sayati. Duggandhena panassa antarudarinam? nikkhamanakalo viya ahosi. Makkhika tassa sarire upatthapenti khadanti. Atha nam parivaretva matapitaro evamahamsu tata temiyakumara idanipi tvam mahallakosi ko tam sabbada patijaggissati kim na lajjasi kasma nipannosi utthaya sariram patijaggahiti akkosanti paribhasanti. So tatha patikule gudharasimhi nimmuggopi duggandhabhavena yojanasatamatthake thitanampi hadayubbattanasamatthassa gudhanirayassa duggandhabhavam avajjetva majjhattova ahosi. Evam asucinapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Tato deva pannarasavassikadaraka nama unhassa bhayanti angarena nam vimamsissamati. Athassa hetthamancake aggikapallani thapesum appeva nama unhena pilito vedanappatto vedanam asahamano hatthapadaphandanam dasseyyati. Dhatiyo mahasattam mancake nipajjapetva nikkhamimsu. Mahasatto unhena pilito. Tassa aggijala

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Sakalasarire jota viya upatthahanti. Mahasattopi attanam ovaditva tata temiyakumara avicinirayasantapo yojanasatampi pharati satayojanike thane thitanam sattanam akkhini bhijjanti tamha unha idam unham satagunena sahassagunena satasahassagunena varataranti tam adhivasetva nirodhasamapanno viya niccalova ahosi. Athassa matapitaro tam dukkhena pilitam disva bhijjamanahadaya viya manusse patikkamapetva tam tato aggisantapato apanetva tata temiyakumara mayam tava apithasappiadibhavam janama na hi etesam evarupani hatthapadamukhakannasotani honti tavam amhehi patthetva laddhaputtako ma no nasehi sakalajambudiparajunam santika garahato no mocehiti tam yacimsu. So tehi evam yacitopi tam asunanto viya hutva niccalova nipajji. Athassa matapitaro rodamana patikkamanti. Ekadaci pita tassa ekakova tam upasankamitva yacati. Ekadaci mata ekikava upasankamitva nam yacati. Ekadaci te matapitaro ekatova upasankamitva yacanti. Evam angarenapi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Athassa solasavassikakale amaccabrahmanadayo cintayimsu pithasappi va hotu mugo va badhiro va no va hotu vaye parinate rajaniye arajanto nama natthi dassaniye adassanto nama natthi tusaniye atusanto nama natthi samaye sampatte pupphavikasanam viya hi dhammata esa natakapissa paccupatthapetva tahi natakahi nam vimamsissamati. Tato uttamarupadhara

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Devakannayo viya vilasasampanna natakitthiyo pakkosapetva raja itthiyo aha tumhesu ya itthi kumaram hasapetum va kilesavasena va bandhitum sakkoti sa tassa aggamahesi bhavissatiti. Dhatiyo kumaram gandhodakena nahapetva kumaram devaputtam viya alankaritva devavimanasadise sirigabbhe supannatte sirisayane nipajjapetva gandhadamamaladamapupphadamadhupavasacunnadihi antogabbhe ekagandhasammoham katva patikkamimsu. Atha nam ta itthiyo parivaretava naccagitehi ceva madhuravacanadihi ca nanappakarehi abhiramapetum vayamimsu. So buddhisampannataya ta itthiyo na oloketva ima itthiyo me sarirasamphassam ma vindimsuti adhitthahitva assasapassase nirumhi. Athassa sariram thaddham ahosi. Ta tassa sarirasamphassam avindantiyo thaddhasariro esa nayam manusso yakkho bhavissatiti bhitatasita hutva attanam santharetum asakkontiyo palayimsu. Evam itthihipi ekasamvaccharam antarantara vimamsantapissa antaram na passimsu. Evam solasa samvaccharani solasahi mahavimamsahi anekahi ca khuddakavimamsahi te amacca brahmana raja vimamsamanapi tam pariganhitum nasakkhimsu. Tato raja itthiyo pucchi bhontiyo so tumhehi saddhim kim hasatiti. Natthi devati. So tasam vacanam sutva tato vipatisari hutva lakkhanapathake brahmane pakkosapetva bho brahmana tumhe kumarassa jatakale dhannapunnalakkhanasampanno esa kumaro natthissa antarayoti me kathayittha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Idani so pithasappi mugabadhiro jato katha vo na rametiti aha. Atha nam brahmana ahamsu maharaja amhakam acariyehi aditthakannama natthi api ca kho ayamdeva rajakulehi patthetva laddhaputto kalakanniti vutte tumhakam domanassam siya tasma na kathayimhati. Raja idani kim katum vattatiti pucchi. Maharaja sace kumare imasmim gehe vasante tayo antaraya pannayanti jivitassa va antarayo setacchattassa va antarayo aggamahesiya va antarayoti tasma deva papancam akatva avamangalarathe avamangalaasse yojapetvatattha tam nipajjapetva pacchimadvarena niharitva amakasusane nikkhanitum vattatiti brahmana ahamsu. Atha raja tesam vacanam sutva antarayabhayena bhito sadhuti sampaticchi. Tada candadevi tam pavuttim sutva turitaturita ekikava rajanam upasankamitva vanditva deva tumhehi mayham varo dinno maya ca gahitakam katva tumhakamyeva thapito tam me idani dethati aha. Ganhahi deviti. Puttassa me rajjam dethati. Na sakka deviti. Kim karanati. Putto no kalakanniti. Tenahi deva yavajivam adatvapi satta vassani rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva cha vassani rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva panca vassani rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva cattari vassani rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva tini vassani rajjam dethati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Na sakka deviti. Tenahi deva dve vassani rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva ekavassam rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva satta mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva cha mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva panca mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva cattaro mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tayo mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva dve mase rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva ekamasam rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva addhamasam rajjam dethati. Na sakka deviti. Tenahi deva satta divasani rajjam dethati. Sadhu devi ganhiti. Sa puttam alankarapetva temiyakumarassidam rajjanti abhisekam katva sakalanagare bherincarapetva sakalanagaram alankarapetva puttam hatthikkhandham aropetva setacchattam tassa matthake aropetva nagaram padakkhinam katva tam agatam sirisayane nipajjapetva sabbarattindivam yacitva tata temiyakumara tam nissaya solasa vassani niddam alabhitva rodamanaya me akkhini uppakkani sokena me hadayam bhijjati viya aham tava apithasappiadibhavam janami ma mam anatham karohiti imina niyamena punadivase panca divasani yaci. Chatthe divase sampatte raja sunandam nama sarathim pakkosapetva tata sunandasarathi sve patova avamangalarathe avamangalaasse yojetva kumaram tattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Nipajjapetva pacchimadvarena niharitva kalakanniti vadanto amakasusane catubhittikam avatam khanitva tattha tam khipitva kuddalapitthena matthakam bhinditva jivitakkhayam papetva upari pamsum datva pathavivaddhanam katva nahatva ehiti anapesi. So sadhuti sampaticchi. Devipi tam sutva bhijjamanahadaya viya puttassa santikam gantava sabbarattim kumaram yacitva tata temiyakumara tava pita kasikaraja tam sve patova amakasusane nikkhanitum anapesi sve patova maranam papunissasi puttati aha. Tam sutva mahasatto tutthacitto cintesi tata temiyakumara solasa vassani taya katavayamo sve te manoratho matthakam pattoti. Tassa evam cintentassa abbhantare piti uppajji. Matuya panassa hadayam bhijjamanam viya dukkham ahosi. Evam santepi sace bhanissami me manoratho matthakam na papunissatiti cintetva taya matuya saddhim na kathesi. Athassa rattiya accayena patova sa mahasattam nahatva alankaritva anke nisidapetva tam alingitva nisidi. Atha sunandasarathi patova ratham yojento devataviggahena mahasattassanubhavena mangalarathe mangalaasse yojetva ratham rajadvare thapetva mahatale abhiruyhitva sirigabbham pavisitva devim vanditva devi ma me kujjhi aham ranna anattoti vatva puttam alingitva nisinnam devim hatthapitthena apanetva pupphakalapam viya kumaram ukkhipitva pasada otari. Tada candadevi kese vikiritva uram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Paharitva mahasaddena paridevitva orodhaganehi saddhim mahatale ohiyi. Atha nam mahasatto mataram rodantam disva sattadha bhijjamanahadayo viya mayi matuya saddhim akathite mata me hadayena phalitena marissatiti kathetukamo hutvapi sace kathessami solasavassani mama katavayamo mogho bhavissati akathento panaham attano ca matapitunanca mahajanassa ca paccayo bhavissamiti sokam adhivasetva matuya saddhim na kathesi. Atha nam sunandasarathi ratham aropetva pacchimadvarabhimukham ratham pesessamiti cintentopi mahasattassanubhavena devataviggahito hutva ratham nivattetva pacinadvarabhimukham ratham pajesi. Atha rathacakkam ummare patihanni. Mahasatto tam saddam sutva manoratho me matthakam pattoti cintetva sutthutaram tutthacitto ahosi. Ratho nagara nikkhamitva devatanubhavena tiyojanatthanam gato. Tattha vanaghatam sarathissa amakasusanam viya upatthasi. So idam thanam phasukanti sallakkhetva ratham magga okkamapetva maggapasse thapetva ratha otaritva mahasattassa abharanabhandam omuncitva bhandikam katva thapetva kuddalam adaya rathassa avidure catubhittikam avatam khanitum arabhi. Tato mahasatto cintesi ayam me vayamakalo aham hi solasa vassani vayamam katva hatthapade na calesim kim nukho me balam atthi udahu natthiti. So utthaya vamahatthena dakkhinahattham parimajjitva dakkhinahatthena vamahattham parimajjitva ubhohi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Hatthehi dve pade sambahitva ratha otaritum cittam uppadesi. Tavadevassa padappatitthanatthane vatapunnam bhasmacammam viya pathavi uggantava rathassa pacchimantam ahacca atthasi. Mahasatto ratha otaritva katipayavare aparaparam cankamitva imina niyamena ekadivasam yojanasatampi addhanam me gantum balam atthiti natva sace sarathi maya saddhim pativirujjheyya atthi nukho me tena saha pativirujjhitum balanti balam upadharento rathassa pacchimantam gahetva kumarakanam kilanayanabhandakam viya ukkhipitva tam ratham paribbhamanto atthasi. Athassa me sarathina pativirujjhitum balam atthiti sallakkhetva pasadhanatthaya cittam uppajji. Tam khananneva sakkassa bhavanam unhakaram dassesi. Sakko avajjento tam karanam natva temiyakumarassa manoratho matthakam patto idani pasadhanatthaya cittam uppannam kim etassa manusikena pasadhanena dibbappasadhanena tam alankarapessamiti vissukammam amantetva dibbapasadhanam gahapetva pesesi gaccha tata kasikarajassa puttam temiyakumaram dibbapasadhanena alankarohiti. So sakkassa vacanam sutva sadhuti sampaticchitva manussalokam gantava tassa santikam gantava dasahi dibbadussasahassehi vethanam katva dibbehi ceva manusikehi ca alankarehi sakkam viya mahasattam alankaritva sakatthanameva agamasi. So devarajalilaya sarathissa khananokasam gantava avatatire thatva tam sarathim pucchanto tatiyam gathamaha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Kinnu santaramanova kasum khanasi sarathi puttho me samma akkhahi kim kasuya karissasiti. Tattha kasunti catubhittikam avatam. Tam sutva sarathi avatam khananto uddham anoloketva catuttham gathamaha ranno mugo ca pakkho ca putto jato acetaso somhi ranna samijjhittho puttam me nikkhanam vaneti. Tattha pakkhoti pithasappi. Mugoti vacaneneva panassa badhirabhavopi sijjhati badhirassa hi pativacanam kathetum asakkuneyyata. Acetasoti acittako viya jato solasavassani akathitatta evamaha. Samijjhitthoti anatto pesito. Nikkhanam vaneti vane nikkhaneyyasi. Atha nam mahasatto aha na badhiro na mugosmi na pakkho na ca pingalo adhammam sarathi kayira mance tvam nikkhanam vane uru bahu ca me passa bhasitanca sunohi me adhammam sarathi kayira mance tvam nikkhanam vaneti. Tattha badhiroti samma sarathi sace raja tam evarupam puttam nikkhanitum anapesi aham pana evarupo na bhavamiti dipetum evamaha. Pingaloti vikalindriyo. Mance tvam nikkhanam vaneti sace badhirabhavadivirahitam evarupam mam vane nikkhaneyyasi tavam adhammam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Kareyyasi. Uruti imam so purimagatham sutvapi tam attanam anolokentameva disva mama abadhiram amugam apakkham alankatasariramassa dassessamiti cintetva aha. Tassattho samma sarathi kancanakadalikkhandhasadise me mama dve uru kancanakaddalipattavanne me mama dve bahu ca passa madhuravacananca me sunohiti. Tato sarathi cintesi ko nukho esa agatakalato patthaya attanameva vannetiti. So avatakhananam pahaya uddham olokento tassa rupasampattim disva kim nu kho ayam puriso manusso va devo vati tam ajananto imam gathamaha devata nusi gandhabbo adu sakko purindado ko va tavam kassa va putto katham janemu tam mayanti. Athassa mahasatto attanam acikkhanto avikaronto dhammam desento aha namhi devo na gandhabbo napi sakko purindado kasiranno aham putto yam kasuya nihannasi tassa ranno aham putto yam tvam sammupajivasi adhammam sarathi kayira mance tvam nikkhanam vane yassa rukkhassa chayaya nisideyya sayeyya va na tassa sakham bhanjeyya mittadubbho hi papako yatha rukkho tatha raja yatha sakha tatha aham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Yatha chayupago poso evam tavamasi sarathi adhammam sarathi kayira mance tvam nikkhanam vaneti. Tattha nihannasiti nihanissasi. Yam tvam ettha nihanissamiti sannaya kasum khanasi so ahanti dipeti. So rajaputto ahanti vuttepi na saddahatiyeva. Madhurakathaya panassa bujjhitva dhammam sunanto atthasi. Mittadubbhoti mittaghatako mittanam paradhiko. Rukkhassati paribhuttachayassa rukkhassapi tava mulam va khandham va phalam va pattam va ankuramva bhanjanto mittaghatako mittaparadhiko hoti. Papakoti lamakapuriso kimangam pana manussaghatako. Chayupagoti rukkhassa sarathi paribhogatthaya chayam upagato puriso viya rajanam nissaya jivamanosi tavanti vadati. So evam kathentepi bodhisatte na saddahatiyeva. Atha mahasatto saddahapessami nanti cintetva devatanam sadhukarena ceva attano vacighosena ca vanaghatam unnadento dasamittapuja gatha nama kathento aha bahutabbhakkho bhavati vippamutto sakamghara bahu nam upajivanti yo mittanam na dubbhati yam yam janapadam yati nigame rajadhaniyo sabbattha pujito hoti yo mittanam na dubbhati nassa cora pasahanti natimanneti khattiyo sabbe amitte tarati yo mittanam na dubbhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Akuddho sagharam eti sabhaya patinandito natinam uttamo hoti yo mittanam na dubbhati sakkatava sakkato hoti garu hoti sagaravo vannakittibhato hoti yo mittanam na dubbhati pujako labhate pujam vandako pativandanam yasokittinca pappoti yo mittanam na dubbhati aggi yatha pajjalati devatava virocati siriya ajjahito hoti yo mittanam na dubbhati gavo tassa pajayanti khette vuttam virulhati vuttanam phalamasnati yo mittanam na dubbhati darito pabbatatova rukkhato patito naro cuto patittham labhati yo mittanam na dubbhati virulhamulasantanam nigoradhamiva maluto amitta nappasahanti yo mittanam na dubbhatiti. Tattha bahutabbhakkhoti sulabbhakkho. Sakamgharati saka ghara ayameva va patho. Na dubbhatiti na dussati. Sabbattha pujito hotiti idam sivalivatthuna vannetabbam. Nassa cora pasahantiti pasayhakaram katum na sakkonti. Idam samkiccasamaneravatthuna dipetabbam. Natimanneti khattiyoti idam jotikasetthivatthuna dipetabbam. Taratiti atikkamati. Sagharam etiti mittadubbo hi attano gharam agacchantopi ghattitacitto kuddhova agacchati ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Akuddho sagharam eti. Patinanditoti bahunam sannipatatthane amittadubbhino gunakatham kathenti. Taya so patinandito hoti pamudito. Sakkatva sakkato hotiti param sakkatva sayampi parehi sakkato hoti. Garu hoti sagaravoti paresu sagaravo sayampi parehi garuko hoti. Vannakittibhato hotiti bhatavannakitti gunanceva kittisaddanca ukkhipitva caranto hotiti attho. Pujakoti mittanam pujako hutva sayampi pujam labhati. Vandakoti buddhadinam kalyanamittanam vandako punabbhave pativandanam labhati. Yasokittinti issaraniyaparivaranca gunakittisaddanca pappoti. Imaya gathaya cittagahapatino vatthum kathetabbam. Pajjalatiti issariyaparivarena pajjalati. Siriya ajjahito hotiti ettha anathapindikassa vatthum kathetabbam. Asnatiti paribhunjati. Patittham labhatiti cullapadumajatakena dipetabbam. Virulhamulasantananti vaddhitamulaparoham. Amitta nappasahantiti ettha kulaghare sonattherassa matu geham pavitthacoravatthum kathetabbam. Tam sutva sunando ettakahi gathahi dhammam desentampi tam asanjanitvava ko nukho ayanti avatakhananam pahaya utthaya rathassa samipam gantava tattha tanca pasadhanabhandikanca ubhayam adisva punagantava tam olokento tam sanjanitva tassa padesu nipatitva anjalim paggayha yacanto imam gathamaha ehi tam patinessami rajaputtam sakam gharam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Rajjam karehi bhaddante kim aranne karissasiti. Atha nam mahasatto aha alam me tena rajjena natakena dhanena va yam me adhammacariyaya rajjam labbhetha sarathiti. Tattha alanti patikkhepavacanam sarathi aha punnapattam mam labhehi 1- rajaputta ito gato pita mata ca me dajjum rajaputta tayi gate orodha ca kumara ca vesiyana ca brahmana tepi attamana dajjum rajaputta tayi gate hattharoha anikattha rathika pattikaraka tepi attamana dajjum 2- rajaputta tayi gate pahutadhanna janapada negama ca samagata upayanani me dajjum rajaputta tayi gateti. Tattha punnapattanti tutthidayam tutthidanam. Dajjunti sattaratanavassam vassanta viya mama ajjhasayapuranam tutthidayam dadeyyunti. Idam so appeva nama mayi anukampaya gaccheyyati cintetva aha. Vesiyanati vessa. Upayananiti pannakarani. Tam sutva mahasatto aha pitu matu caham catto ratthassa nigamassa ca @Footnote: 1 punnapattam palabbhehitipi patho. 2 tepi dajjum patita metipi patho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Atho sabbakumaranam natthi mayham sakam gharam anunnato aham matya sancatto pitara aham eko aranne pabbajito na kame abhipatthayeti. Tattha pitu matu cati pitara ca matara ca. Cattoti pariccatto. Itaresupi eseva nayo. Matyati samma sarathi aham sattaham rajjam paricchinditva varam ganhantiya matara anunnato nama. Sancattoti sutthucatto. Pabbajitoti pabbajitva aranne vasanatthaya nikkhantoti attho. Evam mahasattassa attano gune kathentasseva piti uppajji. Tato pitivegena udanam udanento aha api ataramananam phalasava samijjhati vipakkabrahmacariyosmi evam janahi sarathi api ataramananam sammadattho vipaccati vipakkabrahmacariyosmi nikkhanto akuto bhayoti. Tattha phalasavati ataramanassa mama solasahi vassehi samiddham ajjhasayaphalanti dassetum evamaha. Vipakkabrahmacariyosmiti nitthapattamanoratho. Sammadattho vipaccatiti samma upayena karanena katabbakiccam jhanadibhedam sampajjatiti. Sarathi aha evam vaggukatho santo visatthavacano ca so kasma pitu ca matu ca santike na bhani tadati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Tattha vaggukathoti madhurakatho sakhilakatho. Tato mahasatto aha naham asandhita pakkho na badhiro asotata naham ajivhata mugo ma mam mugamadharayi purimam saramiham jatim yattha rajjamakarayim karayitva tahim rajjam papattham nirayam bhusam visatinceva vassani tahim rajjamakarayim asitivassasahassani nirayamhi apaccasim tassa rajjassaham bhito ma mam rajjebhisecayum tasma pitu ca matu ca santike na bhanim tada uccanke mam nisiditva pita atthanusasati ekam hanatha bandhatha ekam kharapatacchakam ekam sulasmim ubbetha iccassa anusasati tayaham pharusam sutva vacayo samudirita amugo mugavannena apakkho pakkhasammato sake muttakarisasmim acchaham samparipaluto kasiranca parittanca tanca dukkhena samyutam komam jivitamagamma veram kayiratha kenaci pannaya ca alabhena dhammassa ca adassana komam jivitamagamma veram kayiratha kenaci api ataramananam phalasava samijjhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Vipakkabrahmacariyosmi evam janahi sarathi api ataramananam sammadattho vipaccati vipakkabrahmacariyosmi nikkhanto akuto bhayoti. Tattha asandhitati sandhinam abhavena. Asotatati sotanam abhavena. Ajivhatati samparivattanajivhaya abhavena mugo soham na bhavami. Yatthati yaya jatiya baranasinagareyeva rajjam karesim. Papatthanti papatam patitosmiti vadati. Rajajebhisecayunti rajje abhisecayum. Nisiditvati nisidapetva. Atthanusasatiti miccha attham anusasati. Kharapatacchakanti sattihi paharitva kharapatacchakam karotha. Ubbethati aropetha avunatha. Iccassa anusasatiti evam assa mahajanassa attham anusasati. Tayahanti tayo vacayo aham sutva. Pakkhasammatoti pakkhasammato pakkhasadiso ahosim. Acchahanti acchim aham vasinti attho. Samparipalutoti samparikinno nimmuggo hutvati attho. Kasiranti dukkham. Parittanti appam. Idam vuttam hoti samma sarathi sace sattanam jivitam dukkhampi samanam bahum ciratthitikam bhaveyya vatteyya parittancapi samanam sace sukham bhaveyya vatteyya idam pana kasiranca parittanca appanca sakaleneva vattadukkhena samyuttam sannihitam jatijaramaranasokaparidevadukkhadomanassaupayasehi omadditam. Komanti ko imam. Veranti panatipatadipancavidhaveram. Kenaciti kenaci karanena. Kayirathati kareyya. Pannayati vipassanapannaya.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Dhammassati sotapattimaggassa adassanena. Puna udanagatha agantukamataya thirabhavadipanattham kathesi. Tam sutva sunando ayam kumaro evarupam rajjasirim kunapam viya chaddetva attano adhitthanam abhinditva pabbajissamiti arannam pavittho mama imina dujjivitena ko attho ahampi tena saddhim pabbajissamiti cintetva gathamaha ahampi pabbajissami rajaputta tavantike avahayassu mam bhaddante pabbajja mama ruccatiti. Tattha tavantiketi tava santike. Avhayassuti ehi pabbajahiti mam pakkosassu. Evam tena yacitopi mahasatto sacaham idaneva tam pabbajessami matapitaro ca me idha nagacchissanti atha nesam parihani bhavissati ime assa ca ratho ca pasadhanabhandanca nassissanti yakkhena so khadito nukho tena sarathiti garahapi me uppajjissatiti cintetva attano ca garaha mocanattham matapitunanca vuddhim sampassamano asse ca rathanca pasadhanabhandanca tassa inam katva dassento gathamaha ratham niyyadayitvana anano ehi sarathi ananassa hi pabbajja etam isibhi vannitanti. Tattha etanti etam pabbajjakaranam. Isibhi vannitanti buddhadihi isihi pasattham.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Tam sutva sarathi sace mayi nagaram gate esa annattha gaccheyya pitapissa imam pavuttim sutva puttam me dassehiti agato imam na passeyya rajadandampi me kareyya tasma etassa attano gunam kathetva annattha agamanatthaya patinnam ganhissamiti cintetva gathadvayamaha yadeva tayaham vacanam bhaddamatthu te tadeva me tavam vacanam yacito katumarahasi idheva tava acchassu yava rajanamanaye appeva te pita disva pitito sumano siyati. Tattha teti tava bhaddam atthu yam vacanam me te taya vuttam aham tam vacanam akaram akarim akasim tam eva vacanam tavam me maya yacito katum arahasiti. Tato mahasatto aha karomi te tam vacanam yam mam bhanasi sarathi ahampi datthukamosmi pitaram me idhagatam ehi samma nivattassu kusalam vajjasi natinam mataram pitaram mayham vutto vajjasi vandananti. Tattha karomi te tanti karomi te etam vacanam. Ehi samma nivattassuti samma sarathi tattha gantva ehi ettova khippameva nivattassu. Vutto vajjasiti maya tavam vutto hutva putto vo temiyakumaro tumhakam pade vandatiti mama vandanam vadeyyasiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Attho. Iti vatva mahasatto suvannakaddalikkhandham viya attanam onamitva pancangapatitthitena baranasinagarabhimukho matapitaro vanditva sarathissa sasanam adasi. So sasanam gahetva kumaram padakkhinam katva tassa pade vanditva rathamaruyha baranasinagarabhimukho payasi. Tamattham pakasento sattha aha tassa pade gahetvana katva ca nam padakkhinam sarathi rathamaruyha rajadvaramupagamiti. Tattha tassati bhikkhave evam vutto so sarathi tassa kumarassa padesu gahetva tam padakkhinam katva rathamaruyha rajadvaram upagamiti attho. Tasmim khane candadevi sihapanjaram vivaritva ka nuno me puttassa pavuttiti sarathissa agamanam olokenti tam ekakam agacchantam disva bhijjamanahadaya viya paridevi. Tamattham pakasento sattha aha sunnam mata ratham disva ekam sarathimagatam assupunnehi nettehi rodanti nam udikkhati ayam so sarathi eti nihantva mama atrajam nihato nuna me putto pathabya bhumivaddhano amitata nuna nandanti pitita nuna verino

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Agatam sarathim disva nihantva mama atrajam sunnam mata ratham disva ekam sarathimagatam assupunnehi nettehi rodanti nam paripucchati kinnu mugo kinnu pakkho kinnu so vilapi tada nihannamano bhumiya tam me akkhahi sarathi katham hatthehi padehi mugo pakkho vivattayi nihannamano bhumiya tam me akkhahi pucchitoti. Tattha matati temiyakumarassa mata. Pathabya bhumivaddhanoti so mama putto bhumivaddhano pathaviyam nuna nihato. Rodanti nam paripucchatiti ratham ekamante thapetva mahatalam aruyha tam vanditva ekamantam thitam sarathim paripucchati. Kinnuti kinnu so mama putto mugo ceva pakkho ca bhavati. Tadati yada nam tavam kasuya pakkhipitva kuddalapitthena matthakam paharasi tada. Nihannamano bhumiyati taya bhumiyam nihannamano kinnu so vilapi. Tam me akkhahiti tam sabbam aparihapetva me akkhahi. Vivattayiti apehi sarathi ma mam marehiti katham hatthe pade ca phandanto tam anuvadati. Atha nam sarathi aha akkheyyante aham ayye dajjasi abhayam mama yam me sutam va dittham va rajaputtassa santiketi. Tattha dajjasiti sace abhayam dadeyyasi. Idam so sacaham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Tava putto neva mugo na pakkho na badhiro madhurakatho dhammakathikoti vakkhami atha kasma tam mama puttam aggahetva agatositi raja me kuddho rajadandampi kareyya abhayam tava yacamiti cintetva aha atha nam candadevi aha abhayam samma te dammi abhito bhana sarathi yante sutam va dittham va rajaputtassa santiketi. Tato sarathi aha na so mugo na so pakkho visatthavacano ca so rajjassa kira so bhito akara alaye bahu purimam sarati so jatim yattha rajjamakarayi karayitva tahim rajjam papattham nirayam bhusam visati ceva vassani tahim rajjamakarayi asitivassasahassani nirayamhi apacci so tassa rajjassa so bhito ma mam rajjebhisecayum tasma pitu ca matu ca santike na bhani tada angapaccangasampanno arohaparinahava visatthavacano panno magge saggassa titthati sace tavam datthukamasi rajaputtam tavatrajam ehi tam papayissami yattha sammati temiyoti. Tattha visatthavacanoti apalibuddhakatho. Akara alaye bahuti tumhakam vancanani bahuni akasi. Pannoti pannava. Sace

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Tavanti rajanam dhuram katva ubhopi te evamaha. Yattha sammatiti yattha tava putto maya gahitapatinno hutva acchati tattha tam papayissami papancam akatva lahum gantum vatatatiti aha. Temiyakumaro pana sarathim pesetva pabbajitukamo hutva jato. Atha sakko tassa manam natva vissukammam pesesi tata vissukamma temiyakumaro pabbajitukamo tassa pannasalanca pabbajitaparikkharanca mapetva ehiti. So sadhuti sampaticchitva saggato otaritva tiyojanike vanasande assamam mapetva rattitthanadivatthanani ca pokkharaniavatanca mapetva akalaphalarukkhasampannam katva pannasalaya samipe catuvisatihatthappamanam cankamam mapetva antocankame phalikavannam valukam okiritva sabbe ca pabbajitaparikkharani gahetva pabbajantuti bhittiyam akkharani likhitva assamapade migapakkhino palapetva sakatthanameva gato. Tasmim khane mahasatto tam disva akkharani vacetva sakkadattiyabhavam natva pannasalam pavisitva sakavatthani apanetva rattavakaciram nivasetva ekam parupetva ajinacammam ekamsam katva jatamandalam bandhitva kajam amse katva kattaradandam adaya parnasalato nikkhamitva pabbajitasirim samutthahanto aparaparam cankamitva aho sukham paramasukham pabbajja me adhigatati udanam udanetva pannasalam pavisitva katthattharake nisinno pancabhinnayo ca atthasamapattiyo ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Nibbattetva sayanhasamaye pannasalato nikkhamitva cankamakotiyam thitakararukkhato pannani gahetva sakkadattiyabhajanena alonakena atakkena niddhupanena unhodakena sedetva amatam paribhunjanto viya paribhunjitva cattaro brahmavihare bhavento tattha vasam kappesi. Kasikarajapi sunandasarathissa vacanam sutva mahasenaguttam pakkosapetva taramanarupo gamanaparivaccham karetukamo aha yojayantu rathe asse kaccham nage nibandhatha uddhariyantu samkhapandava nadantu ekapokkhara nadantu bherisannaddha vaggu nadantu dundubhi negama ca mam anventu gaccham puttanivadako orodha ca kumara ca vesiyana ca brahmana khippam yanani yojentu gaccham puttanivadako hattharoha anikattha rathika pattikaraka khippam yanani yojentu gaccham puttanivadakoti. Samagata janapada negama ca samagata khippam yanani yojentu gaccham puttanivadakoti. Tattha uddhariyantuti nadam muncantu. Nadantuti vajjantu. Ekapokkharati ekamukha bheriyo. Sannaddhati sutthu sannaddha. Vagguti madhurasara. Gacchanti gacchissami. Puttanivadakoti puttassa nivadako ovadako hutva gacchami. Tam ovaditva mama vacanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Gahapetva tattheva nam ratanarasimhi thapetva abhisincitva anetum gacchamiti adhippayenevamaha. Negamati kutumbikajana. Samagatati sannipatita hutva mam anventu. Evam ranna anatta sarathino asse yojetva rathe rajadvare thapetva ranno arocesum. Tamattham pakasento sattha aha asse ca sarathi yutte sindhave sighabahane rajadvaram upaganchum yutta dve ime hayati. Tattha sindhaveti sindhavajatike asse. Sighabahaneti javanasampanne asse adaya. Sarathiti sarathino. Yutteti rathesu yojite. Upaganchunti te rathesu yutte asse adaya agamimsu agantva ca pana yutta dve ime hayati arocesum. Tato raja aha thula javena hayanti kisa hayanti thamasa kise thule vivajjitva samsattha yojita hayati. Tattha samsatthati evarupe asse ma ganhathati aha. Kise thule vivajjitvati kise thule asse ma ganhathati. Samsattha yojita hayati vayena ca vannena ca javena ca balena ca sadisa assa yojitati attho. Atha raja puttassa santikam gacchanto cattaro vanne attharasaseniyo sabbanca balanikayam sannipatesi. Tassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Sannipatentasseva tayo divasa atikkanta. Atha catutthe divase kasikaraja senaya saddhim nagarato nikkhamitva gahetabbayuttakam dhanam gahapetva tassa assamam patva puttena saha patinandito patisantharam akasi. Tamattham pakasento sattha aha tato raja taramano yuttamaruyha sindhavam itthagaram ajjhabhasi sabba va anuyatha mam balavijanimunhisam khaggam chattanca pandaram upadi rathamaruyha suvannehi alankata tato ca raja payasi purakkhitvana sarathim khippameva upaganchi yattha sammati temiyo tanca disvana ayantam jalantamiva tejasa khaggasamghaparibyulham temiyo etadabravi kacci nu tata kusalam kacci tata anamayam kacci te rajakannayo aroga mayha mataroti. Raja aha kusalanceva me putta atho putta anamayam sabba (ca) me rajakannayo aroga tuyha mataroti. Atha nam bodhisatto aha kacci amajjapo tata kacci te suramappiyam kacci sacce ca dhamme ca dane te ramati manoti. Atha nam raja aha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Amajjapo caham putta atho me suramappiyam atho sacce ca dhamme ca dane me ramati manoti. Mahasatto aha kacci arogam yogante 1- kacci vahati bahanam kacci te bayadhiyo natthi sarirassupatapiyati. Raja aha atho arogam yogam me atho vahati bahanam atho me bayadhiyo natthi sarirassupatapiyati. Mahasatto aha kacci anta ca te phita majjhe ca bahala tava kotthagaranca kosanca kacci te patisanthitanti. Raja aha atho anta ca me phita majjhe ca bahala mama kotthagaranca kosanca sabbam me patisanthitanti. Mahasatto aha svagatante maharaja atho te aduragatam patitthapentu pallankam yattha raja nisakkatiti. Tattha upadi rathamaruyhati suvannapaduka ca ratham aruyha. Ime tayo pade puttassa tattheva abhisekakaranatthaya pancarajakakudhabhandani ganhathati anapento raja aha. Suvannehi @Footnote: 1 yogganatipipatho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Alankatati padukam sandhayaha. Upaganchiti upagato ahosi. Kaya velaya. Mahasattassa karapannani pacitva nibbapentassa nisinnavelaya. Jalantamiva tejasati rajatejena jalantam viya. Khaggasamghaparibyulhanti kathaphasukena amaccasamghena parivutam. Etadabraviti kasikarajanam bahi khandhavaram nivasapetva padasa va pannasalam agantva tam vantitva nisinnam patisantharam karonto etam vacanam abravi. Kusalam anamayanti ubhayenapi padena arogayameva pucchati. Kacci amajjapo tatati kaccisi amajjapo majjam napivasiti tam pucchi. Appamajjotipi patho. Kusalakammesu nappamajjasiti attho. Suramappiyanti surapanam te appiyam. Suramappiyatipi patho. Sura te appiyati attho. Dhammeti dasavidhe rajadhamme. Yoganti yogesu yunjitabbam assagonadikam. Kacci vahatiti kacci arogam hutva vahati. Bahananti hatthiadikam sabbam bahanam. Sarirassupatapiyati sarirassa upatapiya. Antati paccantajanapada. Phitati iddha subhikkha galhavasa. Majjhe cati ratthamajjhe. Bahalati gamanigama ghanavasa. Patisanthitanti paticchaditam suguttam paripunnam va. Nisakkatiti yasmim pallanke raja nisidissati tam pannapentuti vadati. Raja mahasattassa garavena pallanke na nisidi. Atha mahasatto sace pallanke na nisidati pannasantharam pannapetva dethati vatva tasmim pannatte nisidanatthaya rajanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Nimantento gathamaha idheva te nisinnassu 1- niyate pannasanthare etto udakamadaya pade pakkhalayassu teti. Tattha niyateti susanthite. Ettoti paribhogaudakam dassento aha. Raja mahasattassa garavena pannasantharepi anisiditva bhumiyam nisidi. Mahasatto salam pavisitva tam pannakam niharitva rajanam tena nimantento gathamaha idampi pannakam mayham randam 2- raja alonakam paribhunja maharaja pahuno mesi agatoti. Atha nam raja aha na caham pannakam bhunje na hetam mayha bhojanam salinam odanam bhunje sucimamsupasecananti. Tattha na cahanti vuttapatikkhepavacanam. Patikkhipitva ca pana raja attano bhojanam vannetva tasmim garavena thokam pannakam hatthatale thapetva tata tavam evarupam bhojanam bhunjasiti aha. Ama maharajati. Raja puttena saddhim piyakatham kathento nisidi. Tasmim khane candadevi orodhaganaparivuta agantva piyaputtassa padesu gahetva vanditva roditva assupunnehi nettehi @Footnote: 1. nisidassutipipatho . 2. randhantipipatho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Ekamantam nisidi. Atha nam raja bhadde tava puttassa bhojanam passahiti vatva thokam pannakam tassa hatthe thapetva sesitthinampi thokam thokam adasi. Ta sabbapi itthiyo evarupam nama bhojanam bhunjasi samiti vatva tam gahetva attano attano sise katva atidukkaram karosi samiti vatva namassamana nisidimsu. Atha nam raja tata idam mayham acchariyam hutva upatthatiti vatva gathamaha accherakam mam patibhati ekakampi rahogatam idisam bhunjamananam kena vanno pasidatiti. Tattha ekakanti tata tam ekakampi rahogatam imina bhojanena yapentam dasva mama acchariyam upatthati. Idisanti evarupam alonakam atakkam niddhupanam udakena seditam bhojanam bhunjamananam kena karanena vanno pasidatiti tam pucchi. Athassa so acikkhanto aha eko raja nipajjami niyate pannasanthare taya me ekaseyyaya raja vanno pasidati na ca nettim sabandha me rajarakkha upatthita taya me ekaseyyaya raja vanno pasidati atitam nanusocami nappajappamanagatam paccuppannena yapemi tena vanno pasidati anagatappajappaya atitassanusocana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Etena bala sussanti nalo va harito lutoti. Tattha nettim sabandhati khaggabandha. Rajarakkhati rajanam rakkhita. Nappajappamiti na patthemi. Haritoti haritavanno. Lutoti luncitva atape khittanalo viya. Atha raja idheva nam abhisincitva adaya nagaram gamissamiti cintetva rajjena nimantento aha hatthanikam rathanikam asse pattinca cammino nivesanani rammani aham putta dadami te itthagaranca 1- te dammi sabbalankarabhusitam tasu putta patipajjassu tavam no raja bhavissasi kusala naccagitassa susikkhita caturitthiyo kame tam ramayissanti kim aranne karissasi patirajuhi te kanna anayissam alankata tasu putte janetvana atha paccha pabbajissasi yuva ca daharo capi pathamuppattito susu rajjam karehi bhaddante kim aranne karissasiti. Tattha hatthanikanti dasahatthito patthaya adhipatikata hatthanikam nama tatha rathanikam nama. Camminoti cammabandhe surayodhe. Kusalati cheka. Susikkhitati annesupi itthikiccesu susikkhita. Caturitthiyoti catura vilasa itthiyo athava catura nagara itthiyo @Footnote: 1. itthagarantiyuttataram.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Athava catura nama natakitthiyo. Patirajuhi kannati putta annehi rajuhi annapi rajakannayo tuyham anayissam. Yuvati yobbanappatto. Daharoti taruno. Pathamuppattitoti pathamavayena uppattito samuggato. Susuti atitaruno kalakesoti attho. Ito patthaya mahasattassa dhammakatha nama hoti. So ranno dhammam kathento aha yuva care brahmacariyam brahmacari yuva siya daharassa hi pabbajja etam isibhi vannitam yuva care brahmacariyam brahmacari yuva siya brahmacariyam carissami naham rajjenamatthiko passami voham daharam ammatata vadannaram kicchaladdham piyam puttam apatvava jaram matam passami voham daharim kumarincarudassanim navavansakaliram va paluttam jivitakkhayam daharapi hi miyanti nara ca atha nariyo tattha ko vissase poso daharomhiti jivite yassa ratyadhivasena ayum appataram siya appodakeva macchanam kinnu komarikam tahim niccamabbhahato loko niccanca parivarito amoghasu vajjantisu kim mam rajjebhisincasiti. Raja aha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Kenamabbhahato loko kena ca parivarito kayo amogha gacchanti tam me akkhahi pucchitoti. Mahasatto aha maccumabbhahato loko jaraya parivarito ratya amogha gacchanti evam janahi khattiya yathapi tante vitante yam yam devo pavuyhati appakam hoti vetabbam evam maccana jivitam yatha varivaho puro gaccham na parivattati evamayu manussanam gaccham na parivattati yatha varivaho puro vahe rukkhe pakulaje evam jaraya maranena vuyhante sabbapaninoti. Tattha brahmacari yuva siyati brahmacariyam caranto yuva eva siya. Isibhi vannitanti buddhadihi isihi pasattham thomitam. Rajjenamatthikoti rajjena atthiko na homi. Ammatata vadannaranti ammatatati vadantam naram. Paluttanti maccuna luncitva gahitam. Yassa ratyadhivasenati maharaja yassa kumarassa matu kucchimhi patisandhigahanakalato patthaya rattindivatikkamena appataram ayum hoti. Komarikam tahinti tasmim vaye tarunabhavo kim karissati. Kenamabbhahatoti kena abbhahato ayam loko. Imam raja samkhittena bhasitassa attham ajananto pucchi. Ratyati rattiyo. Tata imesam sattanam ayunca vannanca balanca khepentiyo va gacchantiti amogha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Gacchanti namati veditabbam. Yam yam devo pavuyhatiti tasmim vitante yam yam sesam vetabbam tam tam purato yatha appakam hoti evam sattanam jivitam. Na parivattatiti tasmim khane gatam gatameva hoti tam na upari vattati. Vahe rukkhe pakulaje ti upakulaje rukkhe vaheyya. Raja mahasattassa dhammakatham sutva gharavasena anukkanthito pabbajitukamo hutva aham puna nagaram na gamissami idheva pabbajissami sace pana me putto nagaram gaccheyya setacchattamassa dadeyyanti tam vimamsitum puna rajjena nimantento aha hatthanikam rathanikam asse pattinca cammino nivesanani rammani aham putta dadami te itthagaranca te dammi sabbalankarabhusitam tasu putta patipajjassu tvam no raja bhavissasi kusala naccagitassa susikkhita caturitthiyo kame tam ramayissanti kim aranne karissasi patirajuhi te kanna anayissam alankata tasu putte janetvana atha paccha pabbajissasi kotthagaranca kosanca bahanani balani ca nivesanani rammani aham putta dadami te gomandalaparibyulho dasisamghapurakkhito rajjam karehi bhaddante kim aranne karissasiti tattha gomandalaparibyulhoti subhagginam rajakannanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Mandalena purakkhito. Atha mahasatto rajjena anatthikabhavam pakasento aha kim mam dhanena jiyyetha kim bhariyaya marissati kim yobbanena jinnena yam jarayabhibhuyyate tattha ka nandi ka khidda ka rati ka dhanesina kim me puttehi darehi raja muttosmi bandhana yoham evam pajanami maccu me nappamajjati antakenadhipannassa ka rati ka dhanesina phalanamiva pakkanam niccam pattanato bhayam evam jatanamaccanam niccam maranato bhayam sayameke na dissanti pato dittha bahu jana pato eke na dissanti sayam dittha bahu jana na tattha hatthinam bhumi na rathanam na pattiya na capi mantayuddhena sakka jetum dhanena va khattiye brahmane vesse sudde candalapukkuse na kinci parivajjeti sabbamevabhimaddati ajjeva kiccamatappam ko janna maranam suve na hi no sangarantena mahasenena maccuna cora dhanassa patthenti raja muttosmi bandhana ehi raja nivattassu naham rajjena matthikoti. Tattha jiyyethati maharaja kim tvam mam dhanena nimantesiyam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Jiyyetha khayam gaccheyya dhanam va purisam cajeti puriso va dhanam cajitva gacchati sabbampi khayagamimeva hoti kim mam tena nimantesi. Kim bhariyaya marissatiti ya pana mayi thiteyeva marissati ahampi taya thitaya marissami taya kim karissasi. Jinnenati jaraya anuparitena anubhutena. Tatthati tasmim evam jaramaranadhamme lokasannivase. Ka nanditi ka nama tutthi. Ka khiddati ka nama kila. Ka ratiti ka pancakamagunarati. Bandhanati kamabandhana tanhabandhana va aham muttosmi maharajati jhanena vikkhambhitatta evamaha. Maccu meti maccu me mayi. Nappamajjatiti niccam mama vadhaya appamattoyevati attho. Yohanti yo aham evam janami. Antakenadhipannassati tassa mama antakena adhipannassa avatthitassa ka nama rati ka dhanesinati. Niccanti kalalakalato patthaya sabbada maranato bhayameva uppajjati. Atappanti kusalaviriyam. Kiccanti kattabbam. Ko janna maranam suveti suve va parasuve va maranam va jivitam vati ko janeyya. Sangaranti samketam. Mahasenenati pancavisatimahabhayadavattimsakammakarana- channavuttirogadivasena puthusenena. Cora dhanassa patthentiti dhanassa atthaya jivitam cajanta cora dhanassa patthenti nama. Raja muttosmiti samaharaja aham dhanapatthanasamkhata bandhana muttosmi na me dhanenatthoti. Nivattassuti mama vacanena samma nivattassu kim rajjam pahaya nekkhammam patisaranam katva pabbajassu yam pana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Cintesi imam rajje patitthapessamiti tam ma cintayi naham rajjenamatthikoti. Iti mahasattassa dhammadesana yathanusandhi nama matthakam patta. Tam sutva rajananca candadevinca adim katva solasasahassa orodha ca amaccadayo ca tasmim samaye pabbajitukama ahesum. Atha raja nagare bherincarapesi ye ye mama puttassa santike pabbajitum icchanti tete pabbajantuti. Sabbesanca suvannakotthagaradinam dvarani vivarapetva asukatthane ca asukatthane ca mahanidhikumbhani atthi tani atthika ganhantuti suvannapatte likhapetva mahatalathambhe bandhapesi. Nagarapi yathapasaritaneva apanani vivattadavaraneva gehani pahaya ranno santikam agamamsu. Raja mahajanena saddhim mahasattassa santike pabbaji. Sakkadattiyam tiyojanikam assamapadam paripunnam ahosi. Mahasatto pannasalayo vicaretva majjhatthane pannasalayo itthinam dapesi. Kim karanati. Bhirukajatika etati. Avajjetva bahi pannasalayo purisanam dapesi. Sabbepi vissukammuna mapitesu phaladhararukkhesu uposathikakale bhumiyam patitani phalani gahetva paribhunjitva samanadhammam karonti. Tesu yo kamavitakkam va bayapadavitakkamva vihimsavitakkamva vitakketi tassa manam natva mahasatto akase nisiditva dhammam desesi. Tam sutva sabbepi te

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Khippameva pancabhinna ca samapattiyo ca nibbattenti. Tada eko samantaraja kasikaraja kira pabbajitoti sutva baranasiyam rajjam ganhissamiti nagara nikkhamitva baranasim patva nagaram pavisitva alankatanagaram disva rajanivesanam aruyha sattavidham vararatanam oloketva imam dhanam nissaya ekena bhayena bhavitabbanti cintetva surasonde pakkosapetva ambho surasonda tumhakam samikassa ranno idha nagare bhayam uppannam atthiti pucchi. Natthi devati. Kim karanati pucchi. Deva amhakam rajaputto temiyakumaro baranasiyam rajjam kim karissamiti amugopi mugo viya hutva imamha nagara nikkhamitva vanam pavisitva isipabbajjam pabbaji tena karanena amhakam rajapi mahajanehi saddhim imamha nagara nikkhamitva temiyakumarassa santikam gantava pabbajitoti arocesum. Tata tumhakam raja katarena davarena nikkhantoti pucchitva pacinadvarena nikkhantoti vutte teneva dvarena nikkhamitva naditirena payasi. Tassagamanam natva mahasatto paccuggamanam katva akase nisiditva tassa dhammam desesi. So raja parisaya saddhim dhammam sutva tassa santike pabbaji. Evam aparopi aparopiti evam annepi rajano tini rajjani chaddetva tatheva pabbajimsu. Mahanto samagamo ahosi. Hatthipi arannahatthi jata assapi arannaassa jata ahesum. Rathapi aranneyeva nassimsu. Bhandakahapane assamapade balukam katva vikirimsu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Sabbepi tattheva te atthasamapattiyo nibbattetva jivitapariyosane brahmalokaparayana ahesum. Tiracchanagata hatthiassapi isiganesu cittam pasadetva chasu kama vacaradevalokesu nibbattimsu. Sattha imam dhammadesanam aharitva na bhikkhave idaneva pubbepi aham rajjam pahaya nikkhantoyevati vatva saccani pakasetva jatakam samodhanesi. Tada chatte adhivattha devata uppalavanna ahosi. Sarathi sariputto ahosi. Sakko anuruddho ahosi. Matapitaro maharajakulani ahesum. Sesaparisa buddhaparisa ahesum. Mugapakkhapandito pana ahameva sammasambuddhoti. Temiyajatakam nitthitam. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 43 page 1-52. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=43&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=394              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=2607              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=3157              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=3157              Contents of The Tipitaka Volume 28 http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]