Atthakatha Book 43 : PALI ROMAN
Jā.A.9 mahānipāt (1)

                     Mahānipātavaṇṇanā
                       mahosathajātakaṃ
     pañcālo sabbasenāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto
attano paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Ekadivasamhi bhikkhū
dhammasabhāyaṃ sannisinnā tathāgatassa paññāpāramiṃ vaṇṇayantā mahāpañño
āvuso tathāgato  puthupañño hāsapañño gambhīrapañño bhūripañño
tikkhapañño javanapañño nibbedhikapañño parappavādamaddano attano
paññānubhāvena kūṭadantādayo brāhmaṇe sabbhiyādayo paribbājake
āḷavakādayo yakkhe sakkādayo deve bakādayo brahmāno
aṅgulimālādayo core ca dametvā nibbisevane akāsi bahū janā tena
damitvā pabbajjaṃ datvā maggaphalesu patiṭṭhāpitā evaṃ mahāpañño
āvuso satthāti satthu guṇaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā
kāyanuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā kā pana vo antarā
kathā avippakatāti pucchitvā imāya nāmāti vutte na bhikkhave
idāneva tathāgato paññavā atīte aparipakke ñāṇe bodhiñāṇatthāya
pubbacariyaṃ carantopi paññavāyevāti vatvā tuṇhī ahosi tehi
yācito atītaṃ āhari.
     Atīte bhikkhave mithilāyaṃ videharaṭṭhe videho nāma rājā rajjaṃ
kāresi. Tassa atthadhammānusāsakā cattāro paṇḍitā ahesuṃ
senako pukkuso kāmindo devindoti. Tadā rājā bodhisattassa
paṭisandhiggahaṇadivase paccūsakāle evarūpaṃ supinaṃ addasa rājaṅgaṇe
Catūsu kaṇṇesu cattāro aggikkhandhā mahāpākārappamāṇā uṭṭhāya
jalanti tesaṃ pana majjhe eko khajjopanakappamāno aggikkhandho
uṭṭhahitvā taṃ khaṇaññeva cattāro aggikkhandhe atikkamitvā yāva
akaniṭṭhabrahmalokappamāṇā uṭṭhāya sakalacakkavāḷaṃ obhāsetvā
ṭhito antamaso bhūmiyaṃ patitaṃ sāsapavījamattampi paññāyati taṃ sadevako
loko samārako sabrahmako āgantvā gandhamālādīhi pūjesi
mahājanā jālantareneva vicaranti lomakūpamattampi uṇhaṃ na gaṇhatīti.
Rājā imaṃ supinaṃ disvā bhītatasito uṭṭhāya kinnu kho me bhavissatīti
cintento nisinnakova aruṇaṃ uṭṭhāpesi. Cattāro paṇḍitā
pātova āgantvā kacci nu deva sukhaṃ sayitthāti sukhaseyyaṃ pucchiṃsu.
So ācariyā kuto me sukhaṃ atthīti vatvā evarūpo me supino
diṭṭhoti kathesi. Atha naṃ senakapaṇḍito mā bhāyi mahārāja
maṅgalasupino eso vuḍḍhi te bhavissatīti vatvā kiṃ kāraṇāti vutte
mahārāja amhe cattāro paṇḍite abhibhavitvā nippabhaṃ katvā
añño pañcamo paṇḍito uppajjissati mayaṃ hi cattāro janā
cattāro aggikkhandhā viya majjhe uppannaaggikkhandho viya pañcamo
paṇḍito uppajjissati so ca sadevake loke asadiso bhavissatīti.
Idāni panesa kuhinti. Mahārāja ajja tassa paṭisandhiggahaṇena
vā mātukucchito nikkhamanena vā bhavitabbanti attano sikkhābalena
dibbacakkhunā disvā viya byākāsi. Rājā tato paṭṭhāya taṃ
vacanaṃ anussari. Mithilāyaṃ pana catūsu dvāresu dakkhiṇayavamajjhagāmo
Pacchimayavamajjhagāmo uttarayavamajjhagāmo pācīnayavamajjhagāmo cāti
cattāro gāmā ahesuṃ. Tesu pācīnayavamajjhagāme sarivaḍḍhako
nāma seṭṭhī vasati. Sumanādevī nāmassa bhariyā ahosi.
Mahāsatto taṃ divasaṃ raññā diṭṭhasupinavelāyaṃ tāvatiṃsabhavanato cavitvā tassā
kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Aparāni pana devaputtasahassāni tāvatiṃsabhavanato
cavitvā tasmiṃyeva gāme seṭaṭhānuseṭṭhīnaṃ kulesu paṭisandhiṃ
gaṇhiṃsu. Sumanādevī pana dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi.
     Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā manussalokaṃ olokento
mahāsattassa mātukucchito nikkhamanabhāvaṃ ñatvā imaṃ buddhaṅkuraṃ sadevake
loke pākaṭaṃ kātuṃ vaṭṭatīti cintetvā mahāsattassa mātukucchito
nikkhamanakāle adissamānakāyenāgantvā tassa hatthe ekaṃ osathaghaṭikaṃ
ṭhapetvā sakaṭṭhānameva gato. Mahāsatto taṃ muṭṭhiṃ katvā
gaṇhi. Tasmiṃ pana mātukucchito nikkhamanteyeva mātu appamattakaṃpi
dukkhaṃ nāhosi. Dhammakarakato udakamiva sukhena nikkhami. Sā tassa
hatthe osathaghaṭikaṃ disvā tāta kinte laddhanti āha. So osathaṃ
ammāti dibbosathaṃ mātuyā hatthe ṭhapetvā amma imaṃ osathaṃ yena
kenaci ābādhena ābādhikānaṃ dethāti āha. Sā haṭṭhapahaṭṭhā
sirivaḍḍhakaseṭṭhino ārocesi. Tassa pana sattavassiko sīsābādho
atthi. So tuṭṭhahaṭṭho hutvā ayaṃ kumāro mātukucchito jāyamāno
osathaṃ gahetvā āgato jātakkhaṇeyeva mātarā saddhiṃ kathesi evarūpena
puññavatā dinno osatho mahānubhāvo bhavissatīti cintetvā taṃ
Osathaṃ gahetvā nissadāyaṃ ghaṃsitvā osathaṃ thokaṃ nalātante makkhesi.
Sattavassiko sīsābādho padumapattato udakaṃ viya nivattitvā gato.
So mahānubhāvaṃ osathanti somanassappatto ahosi. Mahāsattassa
osathaṃ gahetvā āgatabhāvo sabbattha pākaṭo jāto. Yekeci
ābādhikā sabbe te seṭṭhissa gehaṃ āgantvā osathaṃ yācanti.
Seṭṭhīpi sabbesaṃ nissadāyaṃ ghaṃsitvā osathaṃ thokaṃ gahetvā udakena
āluḷetvā deti. Dibbosathena sarīre makkhitamatteyeva sabbā
ābādhā vūpasamanti. Sukhitā manussā sirivaḍḍhakaseṭṭhino gehe
osatho mahānubhāvoti vaṇṇentā pakkamanti. Mahāsattassa
nāmaggahaṇadivase mahāseṭṭhī mama puttassa ayyakādīnaṃ nāmena attho
natthi assa jāyamānassa osathaṃ gahetvā āgatattā osatho nāma
hotūti tato idaṃ osathaṃ mahantaṃ idaṃ osathaṃ mahantanti uppannavacanaṃ
upādāya assa mahosathakumārotveva nāmaṃ akāsi. Athassa
etadahosi mama putto mahāpuñño na ekakova nibbattissati iminā
saddhiṃ jātadārakehi ca bhavitabbanti. So olokāpento
dārakasahassānaṃ diṭṭhabhāvaṃ sutvā sabbesaṃpi kumārānaṃ pilandhanāni datvā
sahassadhātiyo dāpesi. Puttassa me upaṭṭhākā bhavissantīti
bodhisattena saddhiṃyeva tesaṃ maṅgalaṃ kāresi. Dhātiyo dārake
alaṅkaritvā mahāsattassa upaṭṭhānaṃ ānenti. Bodhisatto tehi
saddhiṃ kīḷanto vaḍḍhitvā sattavassikakāle suvaṇṇapaṭimā viya abhirūpo
ahosi. Athassa gāmamajjhe tehi saddhiṃ kīḷantassa hatthiādīsu
Āgacchantesu kīḷāmaṇḍalaṃ bhijjati. Vātātapappaharaṇakāle dārakā
kilamanti. Ekadivasampi nesaṃ kīḷantānaṃyeva mahāmegho uṭṭhahi.
Taṃ disvā nāgabalo mahāsatto dhāvitvā ekaṃ sālaṃ pāvisi.
Itare dārakā tassa pacchato anudhāvantā aññamaññassa pādesu
upakkhalitvā patitvā jaṇṇukabhedādīni pāpuṇiṃsu. Bodhisatto
imasmiṃ ṭhāne kīḷanasālaṃ kātuṃ vaṭṭati evaṃ na kilamissāmāti
cintetvā te dārake āha imasmiṃ ṭhāne vātena vā vassena vā
ātapena vā kilamissāma ṭhānanisajjanasayanakkhamaṃ ekaṃ sālaṃ kāressāma
ekekaṃ kahāpaṇaṃ āharathāti. Te tathā kariṃsu mahāsatto
mahāvaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā tāta imasmiṃ ṭhāne sālaṃ karohīti tassa
sahassaṃ adāsi. So sādhūti sampaṭicchitvā sahassaṃ gahetvā bhūmiṃ
samaṃ kāretvā khāṇuke koṭṭetvā suttaṃ pasāresi. Mahāsatto
tassa suttapasāraṇavidhānaṃ disvā ārocento bho evaṃ suttaṃ
apasāretvā sādhukaṃ pasārehīti āha. Sāmi ahaṃ attano sippānurūpena
pasāremi ito aññaṃ na jānāmīti. Ettakaṃpi ajānanto amhākaṃ
dhanaṃ gahetvā sālaṃ kathaṃ karissasīti āhara suttaṃ ahaṃ
pasāretvā te dassāmīti āharāpetvā sayaṃ pasāresi.
Vissukammena pasāritaṃ viya ahosi. Tato vaḍḍhakiṃ āha evaṃ suttaṃ
pasāretuṃ sakkhissasīti. Na sakkhissāmi sāmīti. Tenahi mama
vicāraṇāya pana kātuṃ sakkhissasīti. Sakkhissāmi sāmīti.
Mahāsatto yathā tassā sālāya ekasmiṃ anāthānaṃ itthīnaṃ vijāyanaṭṭhānaṃ
Ekasmiṃ āgantukasamaṇabrāhmaṇānaṃ vasanaṭṭhānaṃ ekasmiṃ āgantukamanussānaṃ
vasanaṭṭhānaṃ ekasmiṃ āgantukavāṇijakānaṃ bhaṇḍaṭhapanaṭṭhānaṃ hoti
tathā sabbāni tāni ṭhānāni bahimukhadvārāni katvā sālaṃ vicāresi.
Tatheva kīḷāmaṇḍalaṃ tatheva vinicchayaṃ tatheva dhammasabhaṃpi kāresi.
Katipāheneva niṭṭhitāya sālāya cittakāre pakkosāpetvā
sayaṃ vitthāretvā ramaṇīyaṃ cittakammaṃ kāresi. Sā sālā
sudhammādevasabhāpaṭibhāgā ahosi. Tato na ettāvatā sālā sobhati
pokkharaṇiṃ kāretuṃ vaṭṭatīti pokkharaṇiṃ khanāpetvā iṭṭhakavaḍḍhakiṃ
pakkosāpetvā sayaṃ vicāretvā sahassavaṅkaṃ satatitthaṃ pokkharaṇiṃ
kāresi. Sā pañcavidhapadumasañchannā nandanapokkharaṇī viya ahosi.
Tassā tīre pupphaphaladhare nānārukkhe ropāpetvā nandanavanaṃ viya
uyyānaṃ kāresi. Tameva ca sālaṃ nissāya dhammikasamaṇabrāhmaṇānañceva
āgantukagamikādīnañca dānavattaṃ paṭṭhapesi. Sā tassa kiriyā
sabbattha pākaṭā ahosi. Bahū manussā taṃ otaranti.
Mahāsatto sālāya nisīditvā sampattasampattānaṃ kāraṇākāraṇaṃ
yuttāyuttaṃ kathesi. Vinicchayaṃ paṭṭhapesi. Buddhuppādakālo viya
ahosi. Videharājā pana sattavassaccayena  cattāro paṇḍitā
amhe abhibhavitvā pañcamo paṇḍito uppajjissatīti me kathayiṃsu
kattheso etarahīti saritvā tassa vasanaṭṭhānaṃ jānathāti catūhi dvārehi
cattāro amacce pesesi. Sesadvārehi nikkhamantā amaccā
mahāsattaṃ na passiṃsu. Pācīnadvārena nikkhamanto amacco sālāya
Nisīditvā paṇḍitena nāma imissā sālāya kārakena vā kārāpakena
vā bhavitabbanti cintetvā manusse pucachi ayaṃ sālā kataravaḍḍhakinā
katāti. Manussā nāyaṃ vaḍḍhakinā katā attano paññābalena
sirivaḍḍhakaseṭṭhiputtassa mahosathapaṇḍitassa vicāraṇāya esā
katāti vadiṃsu. Kativasso pana paṇḍitoti. Paripuṇṇasattavassoti.
Amacco rañño diṭṭhasupinadivasato paṭṭhāya saṃvaccharaṃ gaṇetvā
rañño supinadassanena sameti ayameva so paṇḍitoti ñatvā rañño
dūtaṃ pāhesi deva pācīnayavamajjhagāme sirivaḍḍhakaseṭṭhiputto
mahosathapaṇḍito nāma sattavassikova samāno evarūpaṃ nāma sālaṃ
kāresi pokkharaṇiṃ uyyānaṃ ca kāresi imaṃ paṇḍitaṃ gahetvā
ānemi udāhu na ānemīti. Rājā taṃ sutvā tuṭṭhacitto
hutvā senakaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā kiṃ senaka
ānema taṃ paṇḍitanti pucchi. So maccharāyanto mahārāja
sālādīnaṃ kārāpitamattakena paṇḍito nāma na hoti yo koci
etāni kāreti appamattaṃ etanti āha. So tassa kathaṃ sutvā
bhavitabbamettha kāraṇenāti tuṇhī hutvā tattheva vasanto paṇḍitaṃ
vīmaṃsatūti amaccassa dūtaṃ paṭipesesi. Taṃ sutvā amacco tattheva
vasanto paṇḍitaṃ vīmaṃsi. Tatridaṃ vīmaṃsanaudānaṃ
            maṃsaṃ goṇo gaṇṭhi suttaṃ  putto godho rathena ca
            daṇḍo sīsaṃ ahī ceva   kukkuṭo maṇi vijāyanaṃ
            odanaṃ bālukañcāpi    taḷākuyyānaṃ gadrabho maṇīti.
     Tattha maṃsanti ekadivasaṃ bodhisatto kīḷāmaṇḍalaṃ gacchanto
eko seno sūṇaphalakato maṃsapesiṃ gahetvā ākāsena pakkhandi.
Taṃ disvā dārakā maṃsapesiṃ chaḍḍāpessāmāti senaṃ anubandhiṃsu.
Te ito cito ca dhāvantā uddhaṃ oloketvā tassa pacchato
pacchato gacchantā pāsāṇādīsu khāṇukesu upakkhalitvā kilamanti.
Atha ne paṇḍito āha chaḍḍāpessāmi nanti. Chaḍḍāpehi
sāmīti. Tenahi passathāti so uddhaṃ anoloketvā vātavegena dhāvitvā
senassa chāyaṃ akkamitvā pāṇiṃ paharitvā mahāviravaṃ viravi.
Tassa tejena so saddo senassa kucchiyaṃ nisīditvā 1- nicchārito
viya ahosi. So bhīto maṃsaṃ chaḍḍesi. Mahāsatto maṃsassa
chaḍḍitabhāvaṃ ñatvā chāyaṃ olokenatova bhūmiyaṃ patituṃ adatvā
ākāseyeva sampaṭicchi. Taṃ acchariyaṃ disvā mahājano nadanto
vagganto apphoṭento mahāsaddamakāsi. Amacco taṃ pavuttiṃ
ñatvā rañño dūtaṃ puna pesesi deva paṇḍito iminā upāyena
senaṃ maṃsapesiṃ chaḍḍāpesi idaṃ devo jānātūti. Rājā taṃ sutvā
senakaṃ pucchi senaka kiṃ ānema paṇḍitanti. So cintesi
tassa idhāgatakālato paṭṭhāya mayaṃ nippabhā bhavissāma no atthibhāvaṃpi
rājā na jānissati na taṃ ānayaṃ dātuṃ vaṭṭatīti. So lābhamaccharitāya
mahārāja ettakena paṇḍito nāma nāhosi appamattakaṃ etanti
āha. Rājā majjhatto hutvā tattheva naṃ vīmaṃsatūti puna
@Footnote: 1 vinivijjhitavātipi pāṭho.
Paṭipesesi. Goṇoti eko pācīnayavamajjhagāmavāsī puriso vasse
patite kasiṃ karissāmīti gāmantarato goṇe kīṇitvā ānetvā
gehe vasāpetvā puna divase gocaratthāya tiṇabhūmiṃ netvā goṇapiṭṭhe
nisinno kilantarūpo otaritvā rukkhamūle nisinno niddaṃ okkami.
Tasmiṃ khaṇe eko coro āgantvā goṇe gahetvā palāyi.
So pabujjhitvā goṇe apassanto ito cito ca oloketvā
coraṃ disvā vegena pakkhanditvā kuhiṃ me goṇe nesīti āha.
Kiṃ vadesi mama goṇe attano icchitaṭṭhānaṃ nemīti. Tesaṃ
vivādaṃ sutvā mahājano sannipati. Paṇḍito tesaṃ sālādvārena
gacchantānaṃ saddaṃ sutvā ubhopi pakkosāpetvā tesaṃ kiriyaṃ disvāva
ayaṃ coro ayaṃ goṇasāmikoti jānāti. Jānanto pana kasmā
vivadatthāti pucchi. Goṇasāmiko āha sāmi ime goṇe asukagāmato
asukassa nāma hatthato kīṇitvā ānetvā gehe vasāpetvā
pātova tiṇabhūmiṃ nemi tattha me pamādaṃ disvā ayaṃ puriso goṇe
gahetvā palāyi svāhaṃ ito cito ca olokento imaṃ
disvā anubandhitvā gaṇhiṃ asukagāmavāsino mayā etesaṃ kīṇitvā
gahitabhāvaṃ jānantīti. Atha coro ime goṇā mameva gharajātikā
ayaṃ musā bhaṇatīti āha. Atha ne paṇḍito ahaṃ vo aṭṭaṃ
dhammena vinicchinissāmi kiṃ tumhe vinicchaye ṭhassathāti pucchitvā
āma  ṭhassāmāti vutte mahājanassa hadayaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatīti paṭhamaṃ
coraṃ pucchi tayā ime goṇā kiṃ khādāpitā kiṃ pāyitāti.
Paṇḍita yāguṃ pāyetvā tilapiṭṭhañca kummāse ca khādāpitāti.
Tato goṇasāmikaṃ pucchi. So āha kuto me duggatassa yāguādīni
laddhāni tiṇameva khādāpitāti. Paṇḍito tesaṃ kathaṃ sutvā
attano purisaṃ pātiṃ gāhāpetvā piyaṅgupattāni āharāpetvā udukkhale
koṭṭāpetvā udakena maddāpetvā goṇe pāyesi. Goṇā
tiṇameva chaḍḍayiṃsu. Paṇḍito passathidanti mahājanassa dassetvā
coraṃ pucchi corosi na corosīti. Sāmi coromhīti āha.
Tenahi ito paṭṭhāya mā evarūpamakāsīti ovadati. Bodhisattassa
purisā pana taṃ hatthapādehi pothetvā dubbalamakaṃsu. Atha naṃ
paṇḍito ovadi passasi tāta diṭṭhadhammeyeva tāva te idaṃ dukkhaṃ
samparāye pana nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavissasi ito paṭṭhāya
pajahetaṃ kammanti pañca sīlāni tassa adāsi. Amacco taṃ pavuttiṃ
yathābhūtaṃ rañño ārocāpesi. Rājā kiṃ senaka ānema paṇḍitanti
senakaṃ pucchitvā mahārāja goṇaaṭṭaṃ nāma yena kenaci
vinicchitaṃ ettakena paṇḍito nāma na hoti āgametha tāva devāti
vutte majjhatto hutvā puna tatheva sāsanaṃ pesesi. Evaṃ
sabbavidhāne veditabbaṃ. Ito paraṃ pana udānamattameva vibhajitvā
dassissāmi. Gaṇṭhīti ekā pana duggatitthī nānāvaṇṇehi suttehi
gaṇṭhikaṃ bandhitvā katasuttagaṇṭhikapilandhanaṃ gīvato mocetvā sāṭakassa
upari ṭhapetvā nahāyituṃ paṇḍitena kāritaṃ pokkharaṇiṃ otari. Aparā
taruṇitthī taṃ disvā lobhaṃ uppādetvā taṃ ukkhipitvā amma ativiya
Sobhanaṃ idaṃ te kittakena kataṃ ahaṃpi attano sippānurūpena evarūpaṃ
karissāmīti gīvāyaṃ pilandhitvā  pamāṇaṃ tāvassa upadhāremīti
vatvā tāya ujucittatāya upadhārehīti vutte gīvāyaṃ pilandhitvā
pakkāmi. Itarāpi taṃ disvā pokkharaṇito sīghaṃ uttaritvā sāṭakaṃ
nivāsetvā upadhāvitvā kuhiṃ me pilandhanaṃ gahetvā palāyissasīti
sāṭakaṃ gaṇhi. Itarā pana nāhaṃ tava santakaṃ gaṇhāmi mama
gīvāyameva pilandhananti āha. Mahājano taṃ sutvā sannipati.
Paṇḍitopi dārakehi saddhiṃ kīḷanto tāsaṃ kalahaṃ katvā
sālādvārena gacchantīnaṃ saddaṃ sutvā kiṃ saddo esoti pucchitvā
ubhinnaṃ kalahakāraṇaṃ sutvā tā pakkosāpetvā ākāreneva ayaṃ
corī ayaṃ na corīti ñatvāpi tamatthaṃ pucchitvā mama vinicchaye
ṭhassathāti vatvā āma ṭhassāmāti vutte paṭhamaṃ coriṃ pucchi tavaṃ
imaṃ pilandhanaṃ kataragandhena vilimpasīti. Ahaṃ niccaṃ sabbasāhārikena
vilimpāmīti. Sabbasāhāriko nāma sabbagandhehi yojetvā
katagandho. Tato itaraṃ pucchi. Sā āha kuto mayhaṃ duggatāya
sabbasāhāriko atthi ahaṃ niccaṃ piyaṅgupupphagandheneva vilimpāmīti.
Paṇḍito tāsaṃ vacanaṃ purisaṃ gāhāpetvā udakapātiṃ āharāpetvā
taṃ pilandhanaṃ tattha pakkhipitvā gandhikaṃ pakkosāpetvā etaṃ
upasiṃghitvā asukagandhabhāvaṃ nāma jānāhīti āha. So taṃ upasiṃghanto
piyaṅgupupphaganadhabhāvaṃ ñatvā imaṃ ekanipāte gāthamāha
               sabbasāhāriko natthi   suddhakaṅgu pavāyati
               Alikaṃ bhāsati yaṃ dhuttī   saccamāhu mahallikāti.
        Tattha dhuttīti dhuttikā. Āhūti āha. Ayameva vā pāṭho.
     Atha mahāsatto taṃ kāraṇaṃ mahājanaṃ jānāpetvā tavaṃ corīsīti
pucchitvā corībhāvaṃ paṭijānāpesi. Tato paṭṭhāya mahāsattassa
paṇḍitabhāvo mahājanassa pākaṭo jāto. Suttanti ekā
itathī kappāsakhettarakkhikā khetataṃ rakkhantī tattheva parisuddhakappāsaṃ
gahetvā sukhumasuttaṃ kantitvā timbaruṭṭhiphalena suttaguḷaṃ katvā uccaṅke
ṭhapetvā gāmaṃ āgacchantī paṇḍitassa pokkharaṇiyaṃ nahāyissāmīti
sāṭakassa upari suttaguḷaṃ ṭhapetvā otaritvā nahāyati. Aparā
itthī taṃ disvā luddhacittatāya taṃ gahetvā aho manāpaṃ sutataṃ
tayā amma katanti accharaṃ paharitvā olokentī viya uccaṅke katvā
pakkāmi. Sesaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ. Paṇḍito paṭhamaṃ
coriṃ pucchi tavaṃ suttaguḷaṃ karontī kiṃ anto pakkhipitvā akāsīti.
Sā sāmi kappāsaphalameva pakkhipitvā karomīti āha. Tato
itaraṃ pucchi sā timbaruṭṭhinti āha. So ubhinnaṃpi kathaṃ purisaṃ
gāhāpetvā taṃ suttaguḷaṃ vinivedhāpetvā timbaruṭṭhiṃ disvā taṃ corībhāvaṃ
paṭijānāpesi. Mahājano haṭṭhatuṭṭho aṭṭo suvinicchitoti
sādhukārasahassāni pavattesi. Puttoti ekā itthī puttaṃ ādāya
mukhadhovanatthāya paṇḍitassa pokkharaṇiṃ gantvā puttaṃ nahāpetvā
attano sāṭake nisīdāpetvā mukhaṃ dhovituṃ otari. Tasmiṃ khaṇe
ekā yakkhinī taṃ disvā khāditukāmā hutvā itthīvesaṃ gahetvā āgantvā
Sahāyike sobhati vatāyaṃ dārako taveso puttoti pucchitvā āma
ammāti vutte pāyemi thananti vatvā pāyehīti vutte taṃ gahetvā
thokaṃ kīḷāpetvā taṃ ādāya palāyi. Itarā taṃ disvā uttaritvā
vegena dhāvitvā kuhiṃ me puttaṃ nesīti sāṭakaṃ gaṇhi. Yakkhinī
kuto tayā putto laddho mameso puttoti āha. Tā kalahaṃ
karontiyo sālādvārena gacchanti. Paṇḍito tāsaṃ kalahasaddaṃ
sutvā tā pakkosāpetvā kimetanti pucchi. Tā tassa tamatthaṃ
ārocesuṃ. Taṃ sutvā paṇḍito akkhīnaṃ animmissatāya ceva
rattatāya ca nirāsaṅkatāya ca chāyāya abhāvatāya ca yakkhinī ayanti
ñatvāpi mama vinicchaye ṭhassathāti vatvā āma ṭhassāmāti vutte
paṭhaviyaṃ lekhaṃ ākaḍḍhitvā lekhamajjhe dārakaṃ nipajjāpetvā yakkhiniṃ
hatthesu mātaraṃ pādesu gāhāpetvā dvepi kaḍḍhitvā gaṇhatha
eso gaṇhituṃ sakkontiyā puttoti āha. Tā ubhopi taṃ
kaḍḍhiṃsu. Dārako tāhi kaḍḍhiyamāno dukkhappatto hutvā viravi.
Mātā taṃ saddaṃ sutvā hadayena phalitena viya puttaṃ muñcitvā
rodamānā aṭṭhāsi. Paṇḍito mahājanaṃ pucchi dārakamātu hadayaṃ
mudukaṃ hoti udāhu amātu hadayaṃ mudukanti. Mātu hadayaṃ mudukaṃ
paṇḍitāti. Paṇḍito mahājanaṃ pucchi tenahi idāni kimetaṃ
dārakaṃ gahetvā ṭhitā mātā hoti udāhu visajjetvā ṭhitāti.
Visajjetvā ṭhitā paṇḍitāti. Tenahi imaṃ pana dārakacoriṃ tumhe
jānāthāti. Na jānāma paṇḍitāti. Yakkhinī esā etaṃ khādituṃ
Gaṇhatīti. Kathaṃ jānāsi paṇḍitāti. Yakkhīnaṃ animmissatāya
ceva rattatāya ca nirāsaṅkatāya ca chāyāya abhāvena ca nikkaruṇatāya
cāti. Atha naṃ so pucchi kāsi tavanti. Yakkhinimhi
sāmīti. Kasmā imaṃ dārakaṃ gaṇhasīti. Khādituṃ sāmīti.
Andhabāle pubbepi pāpaṃ katvā yakkhinī jātā idāni punapi pāpaṃ
karosi aho andhabālāsīti taṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpetvā uyyojesi.
Dārakamātāpi ciraṃ jivatu sāmīti paṇḍitaṃ thometvā puttaṃ
ādāya pakkāmi. Godhoti eko kira puriso lakuṇṭakatāya
ceva kāḷavaṇṇatāya ca godhakāḷo nāma. So pana sattasaṃvaccharāni
kammaṃ katvā bhariyaṃ labhi. Sā nāmena dīghatāhalā nāma.
So ekadivasaṃ taṃ āmantetvā bhadde puvakhādanīyaṃ pacāhīti vatvā
sāmi kuhiṃ gacchissasīti vutte bhadde mātāpitaro daṭṭhuṃ gamissāmīti
vatvā kinte mātāpitūhīti tāya paṭikkhittopi yāva tatiyampi vatvā
taṃ pacāpetvā pātheyyañceva paṇṇākārañca ādāya tāya saddhiṃ
maggaṃ paṭipanno antarāmagge uttānavāhiniṃ nadiṃ addasa. Te dve
pana udakabhīrukajātikāva tasmā otarituṃ avisahantā nadītīre aṭṭhaṃsu.
Tadā dīghapiṭaṭhi nāmeko duggatapuriso nadītīre anuvicaranto taṃ ṭhānaṃ
sampāpuṇi. Te taṃ disvā pucchiṃsu samma ayaṃ nadī gambhīrā
uttānāti. So tesaṃ udakabhīrukabhāvaṃ ñatvā sammā ayaṃ nadī
atigambhīrā bahū caṇḍamacchāti āha. Samma tavaṃ kathaṃ gamissasīti.
So āha suṃsumāramakarānaṃ  amhehi saddhiṃ pariccayo atthi tena te
Amhe na viheṭhentīti. Tenahi samma amhepi nehīti. So
sādhūti sampaṭicchi. Athassa te khajjabhojanaṃ adaṃsu. So
katabhattakicaco samma kaṃ paṭhamaṃ nemīti pucchi. Tava sahāyikaṃ nehi maṃ
pacchā nessasīti. So sādhūti taṃ khandhe katvā sabbaṃ pātheyayañca
paṇṇākārañca gahetvā nadiṃ otaritvā thokaṃ gantvā ukkuṭikaṃ
nisīditvā pakkāmi. Tato godhakāḷo  tīre ṭhitoyeva gambhīrā
vatāyaṃ nadī evaṃ dīghassāpi nāma evarūpā mayhaṃ pana apaseyhāva
bhavissatīti cinatesi. Itaropi taṃ nadīmajjhaṃ netvā bhadde ahaṃ
taṃ posessāmi tavaṃ sampannavatthālaṅkārā dāsadāsīparivutā vicarissasi
kinte ayaṃ lakuṇṭagatto karissati mama vacanaṃ karohīti āha.
Sā tassa vacanaṃ sutvāva attano sāmike sinehaṃ chinditvā taṃ
khaṇaññeva tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā sāmi sace maṃ na chaḍḍessasi
karisasāmi te vacananti āha. Bhadde kiṃ kathesi ahantaṃ
posessāmīti āha. Te ubhopi paratīraṃ gantvā aññamaññaṃ
sammodamānā godhakāḷaṃ pahāya godhakāḷa tiṭṭha tiṭṭha tavanti vatvā
tassa passantasseva khādanīyaṃ khādantā pakkamiṃsu. So taṃ disvā
ime ekato hutvā maṃ chaḍḍetvā palāyanti maññeti aparāparaṃ
dhāvanto thokaṃ otaritvā bhayena nivattitvā puna tesu kopena
punappunaṃ otaritvā jīvāmi vā marāmi vāti ullaṅghitvā nadiyaṃ
patito uttānabhāvaṃ ñatvā nadiyā uttaritvā vegena anubandhitvā
taṃ pāpuṇitvā ambho duṭṭha cora kuhiṃ me bhariyaṃ nesīti āha.
Itaropi taṃ hare duṭṭha vāmana lakuṇṭaka kuto tava bhariyāti vatvā
tassa gīvāyaṃ gahetvā khipi. So dīghatāhalaṃ hatthe gahetvā
tiṭṭha tiṭṭha kuhiṃ gacchasi mayā sattasaṃvaccharāni kammaṃ katvā
laddhabhariyāsīti vatvā tena saddhiṃ kalahaṃ karonto mahāsattassa sālāya
santikaṃ pāpuṇi. Mahājano sannipati. Paṇḍito kiṃ saddo nāmesoti
pucchitvā tamatthaṃ sutvā ubhopi pakkosāpetvā vacanapaṭivacanaṃ
sutvā mama vinicchaye ṭhassathāti vatvā āma ṭhassāmāti vutte
paṭhamaṃ dīghapiṭṭhiṃ kiṃnāmosīti pucchi. Dīghapīṭṭhiko nāma sāmīti
kathesi. Bhariyā pana te kā nāmāti. So tassā nāmaṃ ajānanto
aññaṃ nāmaṃ kathesi. Mātāpitaro te ke nāmāti. Asukā nāmāti.
Bhariyāya te mātāpitaro ke nāmāti pucchi. So ajānitvā aññaṃ
kathesi. Athassa kathaṃ attano purisaṃ gāhāpetvā taṃ apanetvā itaraṃ
pakkosāpetvā purimanayeneva sabbesaṃ nāmāni pucchi. So yathābhūtaṃ
jānanto avirujjhitvā kathesi. Bodhisatto taṃpi apanetvā dīghatāhalaṃ
pakkosāpetvā tavaṃ kā nāmāsīti pucchi. Dīghatāhalā nāma
sāmīti. Sāmiko te ko nāmoti. Sā ajānantī aññaṃ
kathesi. Mātāpitro te ke nāmāti pucchi. Sā asukā nāmāti
āha. Sāmikassa te mātāpitro ke nāmāti. Sā vilapantī
aññaṃ kathesi. Paṇḍito itare dve pakkosāpetvā mahājanaṃ
pucchi imissā kathā dīghapiṭṭhissa vacanena sameti udāhu
godhakāḷassāti. Godhakāḷassa paṇḍitāti. Ayaṃ etissā sāmiko
Itro coroti. Atha naṃ pucchi corosi tavanti. Āma sāmīti.
Corabhāvaṃ sampaṭicchi. Paṇḍitassa vinicchayena godhakāḷo attano
bhariyaṃ labhitvā paṇḍitaṃ thometvā bhariyaṃ ādāya pakkāmi. Paṇḍito
dīghapiṭṭhiṃ āha ito paṭṭhāya mā puna evarūpamakāsīti. Rathoti
tadā eko puriso rathe nisīditvā mukhadhovanatthāya gāmato nikkhami.
Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento paṇḍitaṃ disvā mahosathassa
buddhaṅkurassa paññānubhāvaṃ pākaṭaṃ karissāmīti cintetvā manussavesenāgantvā
rathassa pacchābhāgaṃ gahetvā pāyāsi. Atha naṃ rathasāmiko puriso
tāta kenatthena āgatosīti pucchitvā tumhe upaṭṭhātuṃ āgatomhīti
vutte tenahi sādhūti sampaṭicchitvā yānā oruyha sarīrakiccatthāya gato.
Tasmiṃ khaṇe sakko rathaṃ abhiruhitvā vegena pājesi. Rathasāmiko
sarīrakiccaṃ katvā nikkhamanto sakkaṃ rathaṃ gahetvā palāyantaṃ disvā
vegena anubandhitvā tiṭṭha tiṭṭha kuhiṃ me rathaṃ nessasīti vatvā
tava ratho añño bhavisasti ayaṃ pana mama rathoti vutte tena saddhiṃ
kalahaṃ karonto sālādvāraṃ patto. Paṇḍito kimetanti pucchitvā
te pakkosāpetvā tenākārena āgacchante disvā nibbhayatāya
ceva akkhīnaṃ animmissatāya ca ayaṃ sakko ayaṃ rathasāmikoti aññāsi.
Evaṃ santepi vivādakāraṇaṃ pucchitvā mama vinicchaye ṭhassathāti vatvā
āma ṭhassāmāti vutte ahaṃ rathaṃ pājessāmi tumhe dvepi
rathapacchimante gaṇhatha rathasāmiko na visajjessati itaro visajjessatīti
vatvā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi rathaṃ pājehīti. So tathā akāsi.
Itarepi dve pacchato gahetvā anudhāviṃsu. Rathasāmiko thokaṃ
gantavā kilamanto rathaṃ visajjetvā ṭhito. Sakko pana rathena
saddhiṃ dhāvateva. Paṇḍito rathaṃ nivattāpetvā manussānaṃ ācikkhi
ayaṃ puriso thokaṃ gantvā rathaṃ visajjetvā ṭhito ayaṃ pana rathena
saddhiṃ dhāvitvā ratheneva saddhiṃ nivatti nevassa sarīrato sedavindumattaṃpi
atthi na assāsapassāso acchambhito animmissanetto esa
sakko devarājāti. Atha na sakko devarājāsīti pucchitvā āma
paṇḍitāti vutte kasmā idhāgatosīti pucchitvā taveva
paññāpakāsanatthaṃ paṇḍitāti vutte tenahi mā puna evamakāsīti āha.
Sakko sakkānubhāvaṃ dassento ākāse ṭhatvā aṭṭo suvinicchito
aṭṭo suvinicchitoti paṇḍitassa thutiṃ katvā sakaṭṭhānameva gato. Tadā
so amacco sayameva rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā
mahārāja paṇḍitena evaṃ rathaaṭṭo suvinicchito sakkopi tena
parājito kasmā purisavisesaṃ na jānāsi devāti āha. Rājā
senakaṃ pucchi kiṃ senaka ānema paṇḍitanti. So maccharāyanto
āha mahārāja ettakena paṇḍito nāma na hoti āgametha tāva
naṃ vīmaṃsitvā jānissāmāti. Rājā tuṇhī ahosi.
                  Sattadārakapañho niṭṭhito.
     Daṇḍoti athekadivasaṃ rājā paṇḍitaṃ vīmaṃsissāmāti khadiradaṇḍaṃ
āharāpetvā tato vidatthimattaṃ gāhāpetvā cundakārena
suṭṭhu likhāpetvā pācīnayavamajjhagāmavāsīnaṃ pesesi pācīnayavamajṇagāmavāsino
Kira imassa khadiradaṇḍassa idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti
jānantu sace na jānanti sahassadaṇḍoti. Gāmavāsino sannipatitvā
jānituṃ asakkonto seṭṭhino kathayiṃsu kadāci mahosathapaṇḍito
jāneyya taṃ pakkosāpetvā pucchathāti. Mahāseṭṭhī paṇḍitaṃ
kīḷāmaṇḍalāya pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā tāta imaṃ mayaṃ
jānituṃ na sakkoma api nu tvaṃ sakkhissasi jānituṃ tātāti pucchi.
Taṃ sutvā mahāsatto rañño imassa aggena vā mūlena vā
payojanaṃ natthi mama vīmaṃsanatthāya pesitaṃ bhavissatīti cintetvā āharatha
tāta jānissāmi nanti āha. Atha seṭṭhī khadiradaṇḍaṃ āharāpetvā
paṇḍitassa adāsi. Bodhisatto taṃ hatthena gahetvāva idaṃ aggaṃ
idaṃ mulanti ñatvā jānantopi mahājanassa hadayaṃ gahaṇatthaṃ udakapātiṃ
āharāpetvā khadiradaṇḍakassa majjhe suttakena bandhitvā suttakoṭiyaṃ
gahetvā khadiradaṇḍakaṃ udakapiṭaṭhe ṭhapesi. Ṭhapitamatteyeva mūlaṃ
bhāritāya paṭhamaṃ nimujji. Tato mahājanaṃ pucchi rukkhassa nāma
kiṃ mūlaṃ bhāriyaṃ hoti udāhu agganti. Mūlaṃ paṇḍitāti tenahi
imassa paṭhamaṃ nimuggameva mūlanti imāya saññāya aggañca mūlañca
ācikkhi. Gāmavāsino idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti rañño pahiṇiṃsu.
Rājā tusitvā ko jānātīti pucchitvā sirivaḍḍhakaseṭṭhiputto
mahosathapaṇḍito devāti vutte taṃ sutvā kiṃ senaka ānema paṇḍitanti
pucchi. Senako āha adhivāsehi deva aññenapi upāyena
vīmaṃsissāmāti. So sādhu senakāti āha. Sīsanti athekadivasaṃ
itthiyā ca sīsaṃ purisassa ca sīsanti dve sīsāni āharāpetvā
Idaṃ itthiyā sīsaṃ idaṃ purisassa sīsanti jānantu sace na jānanti
sahassadaṇḍoti pahiṇiṃsu. Gāmavāsino ajānantā mahāsattaṃ pucchiṃsu.
So taṃ disvāva aññāsi. Kathaṃ. Purisassa sīse kira sibbinī
ujukāva hoti itthiyā sīse sabbinī vaṅkā parivattitvā gacchatīti.
So iminā abhiññāṇena idaṃ itthiyā idaṃ purisassa sīsanti
ācikkhi. Gāmavāsino puna rañño pahiṇiṃsu. Sesaṃ purimasadisamevāti.
Ahīti athekadivasaṃ sappañca sappiniñca āharāpetvā ayaṃ
sappo ayaṃ sappinīti jānantu ajānantānaṃ sahasdaṇḍoti
pahiṇiṃsu. Gāmavāsino ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So disvāva
jānāti. Sappassa hi naṅguṭṭhaṃ thūlaṃ hoti. Sappiniyā naṅguṭṭhaṃ
tanukaṃ hoti. Sappassa sīsaṃ thūlaṃ hoti sappiniyā sīsaṃ tanukaṃ dīghaṃ.
Sappassa akkhīni mahantāni sappiniyā khuddakāni sappassa sovatthiko
parāvaṭṭo hoti. Sappiniyā sovatthiko vicchinnako hoti. So ime
abhiññāṇehi ayaṃ sappo ayaṃ sappinīti ācikkhi. Sesaṃ vuttanayamevāti.
Kukkuṭoti athekadivasaṃ pācīnayavamajjhagāmavāsino amhākaṃ sabbasetaṃ
pādavisāṇaṃ sīsakūṭaṃ tayo kāle anatikkamitvā nadantaṃ maṅgalausabhaṃ
pesentu no ce pesenti sahassadaṇḍoti sāsanaṃ pahiṇiṃsu. Te
ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So āha rājā vo sabbasetaṃ
kukkuṭaṃ āharāpesi so hi pādesu nakhasikhāya pādavisāṇo nāma
sīse cūḷāya sīsakaṭo nāma tikkhattuṃ vassanato tayo kāle
anatikkamitvā nadanto nāma tasmā evarūpaṃ kukkuṭaṃ pesethāti. Te
Rañño pahiṇiṃsu. Rājā tusi. Maṇīti sakkena kusarañño
dinno maṇikkhandho atthi. So aṭṭhasu ṭhānesu vaṅko hoti tassa
purāṇasuttaṃ chinnaṃ. Koci purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesetuṃ
na sakkoti. Ekadivasaṃ pācīnayavamajjhagāmavāsino imamhā maṇikkhandhā
purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesentu no ce pavesenti
sahassadaṇḍoti pesayiṃsu. Gāmavāsino manussā neva purāṇasuttaṃ
nīharitvā navasuttaṃ pavesetuṃ sakkhiṃsu. Asakkontā pana paṇḍitassa
ācikkhiṃsu. So mā cintayitthāti madhuṃ āharāpetvā maṇino davīsu
passesu madhunā chiddaṃ makkhetvā kambalasuttaṃ vaṭṭetvā tassa koṭiyaṃ
madhunā makkhetvā thokaṃ chiddesu pavesetvā kipillikānaṃ nikkhamanaṭṭhāne
ṭhapesi. Kipillikā madhugandhena nikkhamitvā maṇimhi purāṇasuttaṃ
khādamānā gantvā navakambalasuttaṃ koṭiyaṃ ḍaṃsitvā ākaḍḍhitvā
ekena passena nīhariṃsu. Paṇḍito tassa pavesitabhāvaṃ ñatvā
rañño dethāti gāmavāsīnaṃ adāsi. Te rañño pahiṇiṃsu. Rājā
pucchitvā tassa pavesetupāyaṃ sutvā tusi. Vijāyananti ekadivasaṃ
kira rañño maṅgalausabhaṃ bahū kummāse khādāpetvā mahodaraṃ
katvā visāṇāni dhovitvā telena makkhetvā haliddiyā nahāpetvā
gāmavāsīnaṃ pesayiṃsu tumhe kira paṇḍitā ayañca rañño maṅgalausabho
patiṭṭhitagabbho etaṃ vijāyāpetvā savacchakaṃ pesetha apesentānaṃ
sahassadaṇḍoti. Gāmavāsino manussā na sakkā idaṃ kātuṃ kinnu
kho karissāmāti paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So iminā pañhāpaṭibhāgena
Bhavitabbanti cintetvā sakkhissatha panekaṃ raññā saddhiṃ kathanasamatthaṃ
visāradaṃ purisaṃ laddhunti pucchi. Na garukaṃ etaṃ paṇḍitāti āhaṃsu.
Tenahi taṃ pakkosathāti. Te naṃ pakkosāpayiṃsu. Atha naṃ
mahāsatto āha ehi tavaṃ bho purisa tava kese piṭṭhiyaṃ vikīritvā
nānappakāraṃ balavaparidevaṃ paridevanto rājadvāraṃ gaccha aññehi
pucchitopi kiñci avatvā paridevanto raññā pana pakkosāpetvā
paridevanakāraṇaṃ pucchito namassamāno evaṃ vade hi pitā me deva
vijāyituṃ na sakkoti ajja sattamo divaso tumhe deva me paṭisaraṇaṃ
hotha vijāyanupāyamassa karothāti raññā kiṃ vilapati aṭhānametaṃ
purisā nāma vijāyantā natthīti vutte sace deva evaṃ natthi atha
pācīnayavamajjhagāmavāsino kathaṃ maṅgalausabhaṃ vijāyāpessantīti
vadeyyāsīti. So sādhūti sampaṭicchitvā tathā akāsi. Taṃ sutvā
rājā kenetaṃ pañhāpaṭibhāgaṃ cintitanti pucchitvā mahosathapaṇḍitenāti
sutvā tusi. Odananti aparasmiṃ divase paṇḍitaṃ vīmaṃsissāmāti
cintetvā pācīnayavamajjhagāmavāsino kira paṇḍitā amhākaṃ
aṭṭhaṅgasamannāgataṃ ambilodanaṃ pacitvā pesentu tatrimāni aṭṭhaṅgāni na
taṇḍulena na udakena na ukkhaliyā na uddhanena na agginā na
dārūhi na itthiyā na purisena na maggenāti apesentānaṃ
sahassadaṇḍoti sāsanaṃ pahiṇiṃsu. Gāmavāsino taṃ kāraṇaṃ ajānantā
paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So mā cintayitthāti vatvā na taṇḍulaṃ nāma
kaṇikaṃ gāhāpetvā na udakaṃ nāma himaṃ gāhāpetvā na ukkhaliṃ
Nāma navamattikabhājanaṃ gāhāpetvā na uddhanaṃ nāma khāṇuke
koṭṭāpetvā na aggiṃ nāma pakatiaggiṃ pahāya araṇiaggiṃ gāhāpetvā
na dārūni nāma kaṭṭhaṃ pahāya paṇṇāni gāhāpetvā ambirodanaṃ
pacāpetvā navabhājane pakkhipitvā suttakena bandhitvā lañcāpetvā
na itthiyā na purisena nāma paṇḍakena ukkhipāpetvā na maggena
nāma mahāmaggaṃ pahāya jaṅghamaggena gantvā rañño santikaṃ
evarūpaṃ odanaṃ pesethāti āha. Te tathā kariṃsu. Rājā taṃ
disvā kenesa pañho ñātoti pucchitvā mahosathapaṇḍitenāti
sutvā tusi. Dālukāti aparasmiṃ divase paṇḍitasseva
vīmaṃsanatthaṃ gāmavāsīnaṃ sāsanaṃ pahiṇiṃsu rājā dolāya kīḷitukāmo
rājakule purāṇabālukayottaṃ chinnaṃ ahosi ekaṃ bālukayottaṃ
vaṭṭetvā pesentu apesentānaṃ sahassadaṇḍoti. Te taṃ kāraṇaṃ
ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. Paṇḍitopi taṃ sutvā iminā
pañhāpaṭibhāgena bhavitabbanti cintetvā gāmavāsino assāsetvā
vacanakusale dve tayo purise pakkosāpetvā gacchatha rājānaṃ
upasaṅkamitvā vadetha deva gāmavāsino tassa yottassa tanukaṃ vā
thūlaṃ vāti pamāṇaṃ na jānanti porāṇabālukayottato vidatthimattaṃ
vā caturaṅgulimattaṃ vā khaṇḍaṃ pesetha taṃ pamāṇaṃ kira oloketvā
tena pamāṇena vaṭṭessantīti sace vo rājā amhākaṃ ghare
bālukayottaṃ nāma kadāci na bhūtapubbanti vadati atha naṃ mahārāja
sace evaṃ natthi pācīnayavamajjhagāmavāsino kathaṃ karissantīti
Vadeyyāthāti vatvā pesesi. Te tathā kariṃsu. Rājā kena
cintito pañhāpaṭibhāgoti pucchitvā mahosathapaṇḍitena devāti
sutvā tusi. Taḷākanti aparasmiṃ divase paṇḍitaṃ vīmaṃsanatthaṃ
rājā udakakīḷaṃ kīḷitukāmo pañcavidhapadumasañchannaṃ pokkharaṇiṃ pesentu
apesentānaṃ sahassadaṇḍoti gāmavāsīnaṃ sāsanaṃ pesayiṃsu. Te taṃ
kāraṇaṃ ajānantā paṇḍitassa ārocayiṃsu. So imināpi
pañhāpaṭibhāgeneva bhavitabbanti cintetvā vacanakusale katipaye manusse
pakkosathāti vatvā te pakkosāpetvā etha tumhe udakakīḷaṃ
kīḷitvā akkhīni rattāni katvā allakesā allavatthā kalalamakkhitasarīrā
yottaleḍḍudaṇḍahatthā hutvā rājadvāraṃ gantvā dvāre
ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā raññā katokāsā pavisitvā
mahārāja tumhehi kira pācīnayavamajjhagāmavāsino pokkharaṇiṃ pesentūti
pahitattā mayaṃ tumhākaṃ anucchavikaṃ mahantaṃ pokkharaṇiṃ ādāya āgatā
sā pana araññavāsikattā nagaraṃ disvā pākāraparikhadvāraṭṭālakādīni
oloketvā bhītatasitā yottāni chinditvā palāyitvā
araññameva paviṭṭhā mayaṃ leḍḍudaṇḍādīhi pothentāpi nivattetuṃ
nāsakkhimhā tumhākaṃ kira araññā ānītaṃ purāṇapokkharaṇiṃ detha
tāya saddhiṃ yojetvā āharissāmāti vatvā raññā na kadāci mama
araññato ānītapokkharaṇī nāma bhūtapubbā na mayā kassaci
yojetvā āharaṇatthāya pokkharaṇī pesitapubbāti vutte sace deva
evaṃ pācīnayavamajjhagāmavāsino kathaṃ pokkharaṇiṃ pesissantīti
Vadeyyāthāti vatvā pesesi. Te tathā kariṃsu. Rājā paṇḍitena
ñātabhāvaṃ ñatvā tusi. Uyyānanti punekadivasaṃ mayaṃ uyyānakīḷaṃ
kīḷitukāmā amhākañca uyyānaṃ porāṇarukkhaobhaggavibhaggaṃ
pācīnayavamajjhagāmavāsino supupphitataruṇarukkhasañchannaṃ navauyyānaṃ pesentu
apesentānaṃ sahassadaṇḍoti pahiṇiṃsu. Te ajānantā paṇḍitaṃ
pucchiṃsu. Paṇḍito imināpi pañhāpaṭibhāgeneva bhavitabbanti cintetvā
te samassāsetvā manusse pakkosāpetvā purimanayeneva pesesi.
Te tathā kariṃsu. Rājā taṃ sutvā senakaṃ pucchi kiṃ senaka ānema
paṇḍitanti. So lābhamacchariyena ettakena paṇḍito nāma na
hoti āgamehi tāvāti āha. Tassa vacanaṃ sutvā rājā cintesi
mahosathapaṇḍito sattadārakapañhepi mama manaṃ gaṇhi evarūpesupissa
guyhapañhāvīmaṃsanesu ceva pañhāpaṭibhāgesu ca buddhassa viya
byākaraṇaṃ senako evarūpaṃ idha paṇḍitaṃ ānetuṃ na deti kiṃ me
senakena ānessāmi nanti. So nahantena parivārena taṃ gāmaṃ
pāyāsi. Tassa maṅgalaassaṃ abhiruhitvā gacchantassa assassa
pādo phalitabhūmiyā antaraṃ pavisitvā bhijji. Rājā tatova nivattitvā
nagaraṃ pāvisi. Atha naṃ senako upasaṅkamitvā pucchi mahārāja
paṇḍitaṃ kira ānetuṃ pācīnayavamajjhagāmaṃ gamitthāti. Āma
paṇḍitāti. Mahārāja maṃ anatthakāmaṃ katvā passatha āgametha
tāvāti vuttepi atituritaṃ nikkhamitvā paṭhamagamaneneva maṅgalaassassa
pādo bhinnoti. So tassa vacanaṃ sutvā tuṇhī ahosi.
Punekadivasaṃ rājā tena saddhiṃ mantesi kiṃ senaka mahosathapaṇḍitaṃ
ānemāti. Deva sayaṃ agantvā dūtaṃ pesetha paṇḍita amhākaṃ
tava santikaṃ āgacchantānaṃ assassa pādo bhinno assataraṃ vā
pesetu seṭṭhataraṃ vāti yadi assataraṃ pesessati sayaṃ āgamissati yadi
seṭṭhataraṃ pesento pitaraṃ pesessati ayameva no pañho matthakaṃ
patto bhavissatīti. Rājā sādhūti sampaṭicchitvā tathā katvā dūtaṃ
pesesi. Paṇḍito dūtassa vacanaṃ sutvā rājā mamañceva
pitarañca me passitukāmoti cintetvā pitu santikaṃ gantvā vanditvā
tāta rājā tumhe ca mamañca daṭṭhukāmo tumhe paṭhamataraṃ
seṭṭhisahassaparivutā gacchatha gacchantā ca tucchahatthā agantvā
navasappipūraṃ candanakaraṇḍakaṃ ādāya gacchatha rājā tumhehi saddhiṃ
paṭisanthāraṃ katvā seṭṭhi anurūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdāti vakkhati tumhe
tathārūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdeyyātha tumhākaṃ nisinnakāleyeva ahaṃ
gamissāmi rājā mayā saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā paṇḍita tathārūpaṃ
āsanaṃ ñatvā nisīdāti vakkhati athāhaṃ tumhe olokessāmi tumhe
tāya saññāya āsanā vuṭṭhāya tāta mahosatha paṇḍita imasmiṃ
āsane nisīdāti vadeyyātha ajjeko pañho matthakaṃ pāpuṇissatīti.
So sādhūti sampaṭicchitvā vuttanayeneva gantvā attano dvāre
ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā pavisatūti vutte pavisitvā rājānaṃ
vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā
gahapati tava putto mahosathapaṇḍito kuhinti pucchi. Pacchato
Āgacchati devāti. Rājā pacchato āgacchatīti sutvā tuṭṭhamānaso
hutvā gahapati attano yuttāsanaṃ ñatvā nisīdāti āha.
So attano yuttāsanaṃ ñatvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi
alaṅkatapaṭiyatto dārakasahassaparivuto alaṅkatarathe nisīditvā nagaraṃ
pavisanto parikhāpiṭṭhe caramānaṃ ekaṃ gadrabhaṃ disvā thāmasampanne
māṇave āṇāpesi ekaṃ gadrabhaṃ anubandhitvā yathā saddaṃ na karoti
evamassa mukhabandhanaṃ katvā kilañjena veṭhetvā ekasmiṃ attharaṇake
sayāpetvā aṃsenādāya āgacchathāti. Te tathā kariṃsu.
Bodhisatto mahantena parivārena nagaraṃ pāvisi. Mahājano taṃ disvā
esa kira sirivaḍḍhakaseṭṭhino putto mahosathapaṇḍito nāma esa
kira jāyamāno osathaghaṭikaṃ hatthena gahetvā jāto imināva kira
etesaṃ ettakānaṃ vīmaṃsanapañhānaṃ paṭibhāgā ñātāti mahāsattaṃ
abhitthavanto olokentova tittiṃ na gacchati. So rājadvāraṃ
gantvā rājānaṃ paṭijānāpesi. Rājā taṃ sutvā tuṭṭhacitto mama
putto mahosathapaṇḍito khippaṃ āgacchatūti āha. So dārakasahassehi
parivuto pāsādaṃ abhiruhitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā somanassappatto hutvā madhurapaṭisanthāraṃ
katvā paṇḍita paṭirūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdāhīti āha.
Tadā so pitaraṃ olokesi. Athassa pitā olokitasaññāya āsanā
vuṭṭhāya paṇḍita imasmiṃ āsane nisīdāhīti āha. So tasmiṃ
āsane nisīdi. Taṃ tattha nisinnaṃ disvā senakapukkusakāmindade
Vindā ceva aññe ca andhabālā pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ
hasitvā imaṃ andhabālaṃ paṇḍitoti vadanti yo pitaraṃ āsanā
vuṭṭhāpetvā sayaṃ nisīdati imaṃ paṇḍitoti vattuṃ na yuttanti
parihāsaṃ kariṃsu. Rājā dummukho anattamano ahosi. Atha naṃ
mahāsatto pucchi kiṃ mahārāja dummukhosīti. Āma paṇḍita
dummukhomhi savanameva te manāpaṃ dassanaṃ pana amanāpaṃ jātanti.
Kiṃ kāraṇāti. Pitaraṃ āsanā vuṭṭhāpetvā sayaṃ nisinnattāti.
Kiṃ pana tavaṃ mahārāja sabbaṭṭhānesu puttehi pitāva uttamota
maññasīti. Āma pañḍitāti. Atha naṃ mahāsatto nanu mahārāja
tumhehi amhākaṃ assataraṃ vā seṭṭhataraṃ vā pesentūti sāsanaṃ
pahitanti vatvā āsanā vuṭṭhāya māṇave oloketvā tumhehi
gahitagadrabhaṃ ānethāti te āṇāpetvā rañño pādamūle nipajjāpetvā
mahārāja ayaṃ gadrabho kiṃ agghatīti pucchi. Rājā āha
sace upakārako aṭṭhakahāpaṇe agghatīti. Imaṃ pana paṭicca
ājānīyavalavāya kucchimhi nibbatto assataro kiṃ agghatīti.
Anaggho paṇḍitāti. Deva kasmā evaṃ kathetha nanu tumhehi
idāneva vuttaṃ sabbaṭṭhānesu puttehi pitāva uttamoti sace taṃ
saccaṃ tumhākaṃ assatarato gadrabhova uttamo hoti taṃ gadrabhaṃ
gaṇhatha yadi gadrabhehi assataro uttamo hoti taṃ gaṇhatha kiṃ
pana mahārāja tumhākaṃ paṇḍitā ettakaṃpi jānituṃ asakkontā pāṇiṃ
paharitvā mahāhasitaṃ hasanti aho tumhākaṃ paṇḍitā
Paññāsampannā kuto vo ete laddhāti cattāro paṇḍite parihāsitvā
rājānaṃ imāya ekanipāte gāthāya ajjhabhāsi
               hasi tuvaṃ evaṃ maññasi seyyo
               puttena pitāti rāja seṭṭha
               handassatarassa te ayaṃ
               assatarassa hi gadrabho pitāti.
     Tassattho yadi tavaṃ rāja seṭṭha sabbaṭṭhānesu seyyo puttena
pitāti evaṃ maññasi tava assataratopi ayaṃ gadrabho seṭṭho hotu
kiṃ kāraṇā assatarassa hi gadrabho pitāti. Evañca pana vatvā
āha mahārāja sace puttehi pitāva seyyo mama pitaraṃ gaṇhatha
sace pitito puttova seyyo maṃ gaṇhatha tumhākaṃ atthāyāti.
Rājā taṃ sutvā somanassappatto ahosi. Sabbā rājaparisā
sukathito paṇḍitena pañhoti unnadantā sādhukārasahassāni adaṃsu.
Aṅgulipoṭhā ceva celukkhepasahassāni ca pavattiṃsu. Cattāro
paṇḍitā dummukhā pajjhāyantāva ahesuṃ. Nanu mātāpitūnaṃ guṇaṃ
jānanto bodhisattena sadiso nāma natthi atha so kasmā
evamakāsīti. Na so pitu avamānatthāya raññā pana assataraṃ vā
me pesentu seṭṭhataraṃ vāti sāsanaṃ pahitaṃ tasmā tassa ca
pañhassa āvībhāvakaraṇatthaṃ attano ca paṇḍitabhāvassa pakāsanatthaṃ
catunnañca paṇḍitānaṃ nippabhākaraṇatthaṃ evamakāsīti.
                   Gadrabhapañho niṭṭhito.
     Rājā tusitvā gandhodakapūritaṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ ādāya
pācīnayavamajjhagāmaṃ rājabhogena bhuñjāhīti seṭṭhissa hatthe udakaṃ
pātetvā sesaseṭṭhino etasseva upaṭṭhākā eva hontūti vatvā
bodhisattassa mātuyā sabbālaṅkāre pesetvā gadrabhapañhe pasanno
bodhisattaṃ attano piyaputtaṃ katvā gaṇhituṃ seṭṭhiṃ avoca bho
gahapati mahosathapaṇḍitaṃ mama puttaṃ katvā dehīti. Dve atitaruṇo
ayaṃ ajjāpissa mukhe khīragandho vāyati mahallakakāle tumhākaṃ
santike bhavistīti. Rājā āha gahapati tavaṃ ito paṭṭhāya
etasmiṃ nirālayo hohi ayaṃ ajjatagge mama putto ahaṃ mama puttaṃ
posetuṃ sakkhissāmi gaccha tavanti taṃ uyyojesi. So rājānaṃ
vanditvā paṇḍitaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā sīse cumabitvā
ovādamassa adāsi tāta hadaya tāta nayana vara tāta mahosatha
paṇḍita mā maṃ anāthaṃ karohi ito paṭṭhāya appamādena amhākaṃ
rājānaṃ upaṭṭhāhīti. So pitaraṃ vanḍitvā tāta mā cintayitthāti
taṃ uyyojesi. Rājā paṇḍitaṃ pucchi kiṃ tāta anto bhaṭiko
bhavissasi udāhu bahi bhaṭikoti. So atthi me mahāparivāro bahi
bhaṭikena mayā bhavituṃ vaṭṭatīti cintetvā bahi bhaṭiko bhavissāmi
devāti āha. Athassa rājā anurūpaṃ gehaṃ dāpetvā dārakasahassaṃ
ādiṃ katvā sabbaṃ paribbayaṃ dāpetvā sabbūpabhoge dāpesi. So
tato paṭṭhāya rājānaṃ upaṭṭhahi. Rājāpi taṃ vīmaṃsitukāmova ahosi.
Tadā pana nagarassa dakkhiṇadvārato avidūre pokkharaṇītīre ekasmiṃ
Tālarukkhe kākakulāvake maṇiratanaṃ ahosi. Tassa chāyā pokkharaṇiyaṃ
paññāyati. Pokkharaṇiyaṃ maṇi atthīti rañño ārocesuṃ.
Rājā senakaṃ āmantetvā senaka pokkharaṇiyaṃ kira maṇiratanaṃ
paññāyati kathaṃ taṃ gaṇhāpessāmāti pucchitvā udakaṃ nīharāpetvā
gaṇhituṃ vaṭṭatīti vutte tenahi evaṃ karohīti tasseva bhāramakāsi.
So bahū manusse sannipātetvā pokkharaṇiyā udakañca kaddamañca
nīharāpetvā bhūmiṃ bhinditvāpi maṇiṃ nāddasa. Puna puṇṇāya
pokkharaṇiyā maṇichāyā paññāyati. So punapi tatheva katvā taṃ
neva addasa. Tato rājā paṇḍitaṃ āmantetvā tāta
pakkhoraṇiyaṃ eko maṇi paññāyati senako udakañca kaddamañca
nīharāpetvā bhūmiṃ bhinditvāpi taṃ maṇiṃ nāddasa puṇṇāya pokkharaṇiyā
puna maṇichāyā paññāyati tāta sakkhissasi taṃ maṇiṃ gaṇhāpetunti
āha. Sopi netaṃ mahārāja garu etha taṃ dassissāmīti āha.
Taṃ sutvā rājā tusitvā passissāmi ajja paṇḍitassa paññābalanti
mahājanaparivuto pokkharaṇītīraṃ gato. Mahāsatto tīre
ṭhatvā maṇiratanaṃ olokento nāyaṃ maṇi pokkharaṇiyaṃ tālarukkhe
maṇinā bhavitabbanti ñatvā natthi deva pokkharaṇiyaṃ maṇīti vatvā
nanu tāta udake paññāyatīti vutte udakapātiṃ āharāpetvā
udakena pūretvā passatha deva nāyaṃ maṇi pokkharaṇiyaṃyeva
paññāyati udakapātiyaṃpi paññāyatīti vatvā paṇḍita kattha pana maṇinā
bhavitabbanti vutte deva pokkharaṇiyaṃpi pātiyaṃpi chāyāva paññāyati
Na maṇi pokkharaṇiyaṃ deva maṇi pana tālarukkhe kākakulāvake atthi
purisaṃ āropetvā āharāpehīti āha. Rājā purisaṃ āropetvā
maṇiṃ āharāpesi. Paṇḍito taṃ gahetvā rañño hatthe ṭhapesi.
Mahājano paṇḍitassa sādhukāraṃ datvā senakaṃ paribhāsento maṇiratanaṃ
tālarukkheyeva atthi bālasenako bahupurisehi pokkharaṇiyaṃyeva bhindāpesi.
Paṇḍitena nāma mahosathasadisena na bhavitabbanti mahāsattassa
thutiṃ akāsi. Rājāpi paṇḍitassa tuṭṭho attano gīvāyaṃ
pilandhanaṃ muttāhāraṃ datvā dārakasahassānaṃpi muttāvaliyo dāpesi.
Bodhisattassa saparivārassa iminā nīhārena upaṭṭhānaṃ anujānāti.
                  Ekūnavīsatipañho niṭṭhito.
     Punekadivasaṃ rājā paṇḍitena saddhiṃ uyyānaṃ agamāsi. Tadā
eko kakaṇṭako toraṇagge vasati. So rājānaṃ āgacchantaṃ
disvā toraṇaggā otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Rājā tassa kiriyaṃ
oloketvā paṇḍita ayaṃ kakaṇṭako kiṃ karotīti pucchi.
Mahārāja ayaṃ kakaṇṭako tumhe sevatīti āha. Sace evaṃ
amhākaṃ sevanā mā nipphalā hotu bhogamassa dāpehīti. Deva
tassa bhogena kiccaṃ natthi khādanīyamattameva alanti. Kiṃ panāyaṃ
khādatīti pucchi. Maṃsaṃ devāti. Kittakaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti.
Kākaṇikamattagghanikaṃ devāti. Rājā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi
rājadāyo nāma kākaṇikamatto na vaṭṭati imassa nivaddhaṃ
aḍḍhamāsakagghanikaṃ maṃsaṃ āharitvā dehīti. So sādhūti sampaṭicchitvā
Tato paṭṭhāya tathā akāsi. So ekadivasaṃ uposathe māghāte maṃsaṃ
alabhitvā tameva aḍḍhamāsakaṃ vijjhitvā suttakena āvuṇitvā
tassa gīvāyaṃ pilandhanaṃ bandhi. Athassa taṃ nissāya māno
uppajji. Taṃ divasameva rājā uyyānaṃ agamāsi. So rājānaṃ
āgacchantaṃ disvā dhanaṃ nissāya uppannamānavasena vedeha tavaṃ nukho
mahaddhano ahaṃ nukho mahaddhanoti raññā saddhiṃ attānaṃ samaṃ
karonto anotritvā toraṇaggeyeva sīsaṃ cālentova nipajji.
Rājā tassa kiriyaṃ oloketvā paṇḍita esa pubbe viya ajja na
otarati kiṃ nu kho kāraṇanti pucchanto imaṃ gāthamāha
              nāyaṃ pure unnamati    toraṇagge kakaṇṭako
              mahosatha vijānāhi     kena thaddho kakaṇṭakoti.
     Tattha na unnamatīti yathā ajja anotaritvā toraṇaggeyeva
sīsaṃ cālento unnamati evaṃ pure na unnamati. Kena thaddhoti
kena kāraṇena thaddhabhāvaṃ āpannoti.
     Atha paṇḍito uposathe māghāte maṃsaṃ alabhantena rājapurisena
gīvāya bandhaṃ aḍḍhamāsakaṃ nissāya tassa mānena uppannena
bhavitabbanti ñatvā imaṃ gāthamāha
              aladdhapubbaṃ laddhāna    aḍḍhamāsakaṃ kakaṇṭako
              atimaññati rājānaṃ     vedehaṃ mithilaggahanti.
     Rājā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā pucchi. So yathābhūtaṃ
ārocesi. Rājā kiñci apucchitvāva sabbaññūbuddhena viya
Paṇḍitena kakaṇṭakassa ajjhāsayo ñātoti ativiya pasīditvā paṇḍitassa
catūsu dvāresu suṅkaṃ dāpesi. Kakaṇṭakassa pana kujjhitvāva
taṃ māretuṃ ārabhi. Deva tiracchāno nāma appapañño
khamatha devāti paṇḍito pana rājānaṃ nivāresi.
                   Kakaṇṭakapañho niṭṭhito.
     Atheko mithilavāsī piṅguttaro nāma māṇavo takkasilaṃ
gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ sikkhanto
khippameva sikkhati. So anuyogaṃ datvā gacchāmihanti ācariyaṃ
āpucchi. Tasmiṃ pana kule sace vayappattā dhītā hoti
jeṭṭhantevāsikassa dātabbāti vuttaṃ. Tassācariyassa ekā dhītā atthi
abhirūpā devaccharapaṭibhāgā. Atha naṃ ācariyo dhītaraṃ te tāta
dassāmi taṃ ādāya gamissasīti āha. So pana māṇavo
dubbhago kāḷakaṇṇi. Kumārikā pana mahāpuññā. Tassa taṃ
disvā cittaṃ na alliyati. So taṃ anicchantopi ācariyassa vacanaṃ
na bhindissāmīti sampaṭicchi. Brāhmaṇo tassa dhītaraṃ adāsi. So
rattibhāge alaṅkatasirisayane nipanno tāya āgantvā sirisayanaṃ
abhiruyha nipannamattāya aṭṭiyamāno sayanā otaritvā bhūmiyaṃ
nipajji. Sāpi otaritvā tassa santikaṃ āgantvā nipajji. So
uṭṭhāya sayanaṃ abhiruhi. Sāpi puna sayanaṃ abhiruhi. So tāya
paccāruḷhāya puna sayanā otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Kāḷakaṇṇi
nāma siriyā saddhiṃ na sameti. Kumārikā sayaneyeva nipajji
So bhūmiyaṃ nipajji. Evaṃ sattāhaṃ vītināmetvā taṃ ādāya ācariyaṃ
vanditvā nagarā nikkhami. Antarāmagge allāpasallāpamattaṃpi natthi.
Anicchamānāva ubhopi mithilaṃ sampattā. Piṅguttaro pana nagarassa
avidūre phalasampannaṃ ekaṃ udumbararukkhaṃ disvā khudāya pīḷito taṃ
abhiruhitvā udumbaraphalāni khādati. Sāpi chātajjhattā rukkhamūlaṃ
gantvā sāmi mayhaṃpi phalāni pātethāti āha. So kiṃ tava
hatthapādā natthi sayaṃ abhiruhitvā khādāhīti. Sā abhiruhitvā khādi.
So tassā abhiruhitabhāvaṃ ñatvā khippaṃ otaritvā rukkhaṃ kaṇṭakehi
parikkhipitvā muttomhi kāḷakaṇṇiyāti vatvā palāyi. Sā
otarituṃ asakkontī tattheva nisīdi. Taṃ divasaṃ rājā uyyānaṃ
gacchanto tattha kīḷitvā sāyaṇhasamaye hatthikkhandhe nisīditvā nagaraṃ
pavisanto taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā sapariggahā apariggahāti
pucchāpesi. Sā atthi me sāmiko kuladattiko so pana maṃ idha
nisīdāpetvā chaḍḍhetvā palātoti āha. Amacco tamatthaṃ rañño
ārocesi. Rājā assāmikaṃ bhaṇḍaṃ rañño pāpuṇātīti taṃ
otāretvā hatthikkhandhaṃ āropetvā nivesanaṃ netvā abhisiñcitvā
aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā tassa piyā ahosi manāpā.
Udumbararukkhe laddhattā udumbarādevītvevassā nāmaṃ sañjāniṃsu.
Athekadivasaṃ rañño uyyāganamanatthāya dvāragāmavāsikehi maggaṃ
paṭijaggāpesuṃ. Piṅguttaropi valiṃ karonto kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā
kuddālena maggaṃ tacchati. Magge aniṭṭhiteyeva rājā
Udumbarādeviyā saddhiṃ rathe ṭhatvā nikkhami. Udumbarādevī taṃ kāḷakaṇṇiṃ
maggaṃ tacchantaṃ disvā evarūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhi ayaṃ kāḷakaṇṇīti
taṃ olokentī hasi. Rājā taṃ hasamānaṃ disvā kujjhitvā kasmā
hasīti pucchi. Deva ayaṃ maggatacchako puriso mayhaṃ porāṇasāmiko
maṃ udumbararukkhaṃ āropetvā kaṇṭakehi parikkhipitvā gato imāhaṃ
oloketvā evarūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhi ayaṃ kāḷakaṇṇīti cintetvā
hasinti. Rājā tvaṃ musāvādaṃ kathesi aññaṃ kiñci disvā hasi
taṃ māressāmīti asiṃ aggahesi. Sā bhayappattā deva paṇḍite
tāva pucchathāti āha. Rājā senakaṃ pucchi tavaṃ saddahasīti. Na
saddahāmi deva ko nāma evarūpaṃ itthiṃ pahāya gamissatīti. Sā tassa
kathaṃ sutvā atirekataraṃ bhītā ahosi. Atha rājā senako kiṃ
jānāti paṇḍitaṃ pucchissāmīti cintetvā taṃ pucchanto imaṃ gāthamāha
              itthī siyā rūpavatī     sā ca sīlavatī siyā
              puriso taṃ na iccheyya  saddahāsi mahosathāti.
       Tattha sīlavatīti ācārasampannā.
       Taṃ sutvā paṇḍito imaṃ gāthamāha
              saddahāmi mahārāja    puriso dubbatto 1- siyā
              sirī ca kāḷakaṇṇī ca    na samenti kudācananti.
     Tattha na samentīti samuddassa orimatīrapārimatīrāni viya
nabhatalapaṭhavītalāni viya na samāgacchanti.
@Footnote: 1 dubbhagotipi pāṭho
     Rājā tassa vacanena taṃ kāraṇaṃ bujjhi. Hadayamaṃsaṃ nibbāyi.
So tassa tusitvā paṇḍita sace tavaṃ nābhavissa ajjāhaṃ bālasenakassa
kathāya evarūpaṃ itthīratanaṃ parihīno abhavissaṃ taṃ nissāya mayā
esā laddhāti tassa satasahassena pūjaṃ kāresi. Devīpi rājānaṃ
vanditvā deva paṇḍitaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ imāhaṃ
kaniṭṭhabhātikaṭṭhāne ṭhapetuṃ varaṃ varemi dehīti āha. Sādhu devi gaṇhāhi
dammi te varanti. Deva ahaṃ ajjato paṭṭhāya mama kaniṭṭhaṃ vinā
na kiñci madhurarasaṃ khādissāmi ito paṭṭhāya velāya vā avelāya
vā dvāraṃ vivarāpetvā imassa madhurarasaṃ pesetuṃ labhāmi imaṃ varaṃ
gaṇhāmīti. Sādhu bhadde imaṃ varaṃ gaṇhāhīti.
                 Sirikāḷakaṇṇipañho niṭṭhito.
     Aparasmiṃ divase rājā katapātarāso pāsādassa dīghantare
caṅkamanto vātapānantarena olokento ekaṃ eḷakañca sunakhañca
mittasanthavaṃ karonte addasa. So kira eḷako hatthisālāya hatthissa
purato khittaṃ anāmaṭṭhaṃ tiṇaṃ khādi. Atha naṃ hatthigopakā pothetvā
nīhariṃsu. Viravitvā palāyamānaṃ taṃ eko vegena gantvā anubandhitvā
piṭṭhiyaṃ daṇḍena tiriyaṃ pahari. So piṭṭhiṃ onāmetvā vedanāppatto
gantvā rājagehe mahābhittiṃ nissāya pīṭhikāya nipajji. Taṃ
divasameva rañño mahānase aṭṭhicammādīni khāditvā vaḍḍhitasunakho
bhattakārake bhattaṃ sampādetvā bahi gantvā sarīrasedaṃ nibbāpente
nikkhamante macchamaṃsagandhaṃ ghāyitvā taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto
Mahānasaṃ pavisitvā bhājanapidhānaṃ pātetvā maṃsaṃ khādi. Bhattakārakopi
bhājanasaddaṃ sutvā bhājanasaddena pavisitvā taṃ disvā dvāraṃ pidahitvā
taṃ leḍḍudaṇḍādīhi pothesi. So khāditamaṃsaṃ mukheneva chaḍḍetvā
viravitvā nikkhami. Bhattakārakopi tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā
anubandhitvā piṭṭhiyaṃ tiriyaṃ daṇḍena pahari. Piṭṭhiṃ onāmetvā ekaṃ
pādaṃ ukkhipitvā eḷakassa nipannaṭṭhānameva pāvisi. Atha naṃ
eḷako samma kiṃ piṭṭhiṃ onāmetvā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā āgacchasi
kinte vāto vijjhatīti pucchi. Sunakhopi tavaṃ piṭṭhiṃ onāmetvā
nipannosi kinte vāto vijjhatīti pucchi. So attano pavuttiṃ
sunakhassa ārocesi. Sunakhopi tatheva ārocesi. Atha naṃ eḷako
pucchi kiṃ puna tavaṃ bhattagehaṃ gantuṃ sakkhissasīti. Na sakkhissāmi samma
gatassa me jīvitaṃ natthi tavaṃ pana hatthisālaṃ gantuṃ sakkhissasīti.
Ahaṃpi tattha gantuṃ na sakkhissāmi gatassa me jīvitaṃ natthīti.
Te kathaṃ nu kho mayaṃ idāni jīvissāmāti upāyaṃ cintesuṃ. Atha
naṃ eḷako āha sace mayaṃ samaggavāsaṃ vasituṃ sakkoma attheko
upāyoti. Tenahi samma kathehīti. Samma tavaṃ ito paṭṭhāya
hatthisālaṃ yāhi nāyaṃ tiṇakhādakoti tayi hatthigopakā āsaṅkaṃ na
karissanti tavaṃ mama tiṇaṃ āhareyyāsi ahampi bhattagehaṃ pavisissāmi
nāyaṃ maṃsakhādakoti bhattakārako mayi āsaṅkaṃ na karissati ahaṃ te
maṃsaṃ āharissāmīti. Te attheso upāyoti ubhopi sampaṭicchiṃsu
sunakhopi hatthisālaṃ gantavā tiṇakalāpaṃ ḍaṃsitvā āharitvā
Mahābhittipiṭṭhikāyaṃ ṭhapesi. Itaropi bhattagehaṃ gantvā maṃsakkhaṇḍaṃ
mukhapūraṃ ḍaṃsitvā ānetvā tattheva ṭhapesi. Sunakho maṃsaṃ khādi.
Eḷako tiṇaṃ khādi. Tepi iminā upāyeneva samaggā sammodamānā
mahābhittipiṭṭhikāyaṃ vasanti. Rājā tesaṃ mittasanthavaṃ disvā
cintesi adiṭṭhapubbaṃ vata me kāraṇaṃ ajja diṭṭhaṃ pubbe ime
paccāmittā hutvā idāni samaggavāsaṃ vasanti idaṃ kāraṇaṃ gahetvā
pañhaṃ katvā paṇḍite pucchissāmi yo imaṃ pañhaṃ na jānāti
taṃ raṭṭhā pabbājessāmi jānantassa pana evarūpo paṇḍito natthīti
sakkāraṃ karissāmi ajja tāva avelā sve te upaṭṭhānaṃ āgatakāle
pucchissāmīti. So puna divase paṇḍitesu upaṭaṭhānaṃ āgantvā
pucchissāmīti. So puna divase paṇḍitesu upaṭaṭhānaṃ āgantvā
nisinnesu pañhaṃ pucchanto imaṃ gāthamāha
             yesaṃ na kadāci bhūtapubbaṃ
             sakhi 1- sattapadampi imasmiṃ 2- loke
             jātā amittā dve sahāyā
             paṭisanthāya caranti kissa hetūti.
     Tattha paṭisanthāyāti aññamaññaṃ saddahitvā ghaṭitā
hutvā. Idañca pana vatvā puna evamāha
             yadi me ajja pātarāsakāle
             pañhaṃ na sakkuṇātha vattumetaṃ
             raṭṭhā pabbājayissāmi vo sabbe
@Footnote: 1 sakkhiṃ 2 imasmi itipi pāṭhā
                Na hi mamattho duppaññajātikehīti
     senako aggāsane nisinno. Paṇḍito āsanapariyante
nisīdi. So mahāsatto taṃ pañhaṃ upadhārento atthaṃ adisvā
cintesi ayaṃ rājā dandhadhātuko imaṃ pañhaṃ cintetvā saṃkaḍḍhituṃ
asamattho kiñcideva tena diṭṭhaṃ bhavissati ekadivasaṃ okāsaṃ
labhamāno imaṃ pañhaṃ nīharissāmi senako kenaci upāyena ajja
ekadivasamattaṃ adhivāsāpetūti. Itarepi tayo janā andhakāragabbhaṃ
paviṭṭhā viya na kiñci passiṃsu. Senako kā nu kho mahosathassa
pavattīti bodhisattaṃ olokesi. Sopi taṃ olokesi. Senako
bodhisattassa olokitākārena adhippāyaṃ ñatvā paṇḍittassāpi na
upaṭṭhāti tenekadivasaṃ okāsaṃ icchati pūressāmissa manorathanti
cintetvā raññā saddhiṃ vissāsena mahāhasitaṃ hasitvā kiṃ mahārāja
saccameva amhe pañhaṃ kathetuṃ asakkonte raṭṭhā pabbājessasīti
pucchi. Āma paṇḍitāti. Evaṃpi eko pañhoti sallakkhesi
na mayaṃ ajja etaṃ kathetuṃ sakkoma apica kho pana thokaṃ  adhivāsehi
gaṇṭhiko esa pañho na sakkoma mahājanamajjhe kathetuṃ ekamante
nisīditvā cintetvā pacchā tumhākaṃyeva kathessāma mahārāja okāsaṃ
no dehīti. Senako mahāsattaṃ oloketvā imaṃ gāthadvayamāha
                mahājanasamāgamamhi ghore
                janakolāhalasaṃgamamhi jāte
                vikkhittamanā anekacittā
                Pañhaṃ na sakkuṇāma vattumetaṃ
                ekaggacittā ekamekā
                rahasi gatā atthāni cintayitvā
                paviveke sammasitvāna dhīrā
                atha vakkhanti janinda atthametanti.
     Tattha sammasitvānāti kāyacittaviveke ṭhitā ekaggacittā ime
dhīrā imaṃ pañhaṃ sammasitvā atha te etamatthaṃ akkhanti.
     Rājā tassa kathaṃ sutvā attamano hutvā sādhu cintetvā
kathetha akathente pabbājessāmīti tajjesiyeva. Te cattāropi
paṇḍitā pāsādā otariṃsu. Senako itare āha rājā sukhumapañhaṃ
pucchi akathite mahantaṃ bhayaṃ uppajjissati tasmā sappāyabhojanaṃ
bhuñajitvā taṃ pañhaṃ sammā upadhārethāti. Attano attano gehaṃ gatā.
Paṇḍitopi uṭṭhāya udumbarādeviyā santikaṃ gantvā devi ajja vā
hiyyo vā rājā kattha ciraṃ aṭṭhāsīti pucchi. Hiyyo tāta
dīghantare vātapānena olokenko caṅkamatīti. Tato bodhisatto
cintesi raññā iminā passena kiñci diṭṭhaṃ bhavissatīti. Tattha
gantvā bahi olokento eḷakasunakhānaṃ kiriyaṃ disvā ime dve
disvā raññā pañho abhisaṃkhatoti sanniṭṭhānaṃ katvā gehaṃ gato.
Itarepi tayo cintetvā kiñci adisvā senakassa santikaṃ agamaṃsu.
Senako te disvā pucchi diṭṭho vo pañhoti na diṭṭho
ācariyāti vutte yadi evaṃ rājā vo raṭṭhā pabbājessati kiṃ
     Karissathāti tumhehi pana diṭṭhoti vutte ahampi na passāmīti
tumhesu apassantesu mayaṃ kiṃ passissāma hiyyo mayaṃ rañño pana
santike cintetvā kathessāmāti sīhanādaṃ naditvā āgatamhā
idāni amhe akathite rājā kujjhissati kiṃ karomāti vutte ayaṃ
pañho na sakkā amhehi daṭṭhuṃ paṇḍitena sataguṇaṃ katvā
cintito bhavissatīti etha tassa santikaṃ gacchāmāti. Te cattāro
paṇḍitā bodhisattassa gharadvāraṃ gantvā āgatabhāvaṃ ārocāpetvā
gehaṃ pavisitvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisinnā paṇḍitaṃ
pucchiṃsu kiṃ paṇḍita cintito te pañhoti. Mayi acintente
añño koci cintessati āma cintitoti. Tenahi amhākampi
kathethāti vutte paṇḍito sacāhaṃ etesaṃ na kathessāmi rājā tesaṃ
kuddho raṭṭhā pabbājessati maṃ sattahi ratanehi pūjessati ime
bālā mā nassantu kathessāmi nesanti cintetvā te cattāro
nīcāsane nisīdāpetvā añjaliṃ paggaṇhāpetvā raññā diṭṭhabhāvaṃ
ajānāpetvā raññā pucchitakāle evaṃ byākareyyāthāti catunnampi
catasso gāthāyo bandhitvā pālimeva uggaṇhāpetvā uyyojesi.
Te dutiyadivase rājūpaṭṭhānaṃ gantvā paññattāsane nisīdiṃsu. Rājā
senakaṃ pucchi ñāto te senaka pañhoti mahārāja mayi ajānante
añño koci jānissatīti. Tenahi kathehīti. Suṇātha devāti
uggahitaniyāmeneva gāthamāha
                    uggaputtarājaputtiyānaṃ
                   Urabbhamaṃsaṃ piyaṃ manāpaṃ
                   na te sunakhassa adenti maṃsaṃ
                   atha meṇḍassa sunena sakhyamassāti
     tattha uggaputtarājaputtiyānanti amaccaputtānañceva rājaputtānañca
     gāthaṃ vatvāpi senako atthaṃ na jānāti. Rājā pana attano
pākaṭattā jānāti tasmā senakena tāva ñātoti pukkusaṃ pucchi.
Sopissa mahārāja kiṃ ahameva apaṇḍitoti vatvā uggahitaniyāmeneva
gāthamāha
                   cammaṃ vihananti eḷakassa
                   assapiṭṭhattharaṇaṃ sukhassa hetu
                   na te sunakhassa assapiṭṭhattharaṇaṃ
                   atha meṇḍassa sunena sakhyamassāti
       tassāpi attho apākaṭoyeva.
       Rājā pana attano pākaṭattā imināpi pukkusena ñātoti
kāmindaṃ pucchi. Sopi uggahitaniyāmeneva gāthamāha
                   āvellitasiṅgiko hi meṇḍo
                   na hi sunakhassa visāṇakāni atthi
                   tiṇabhakkho maṃsabhojano ca
                   atha meṇḍassa sunena sakhyamassāti
       tassāpi attho apākaṭoyeva.
       Rājā imināpi kāmindena
       ñātoti devindaṃ pucchi.
    Sopi uggahitaniyāmeneva gāthamāha
                   tiṇamāsi palāsamāsi meṇḍo
                   na suno tiṇamāsi no palāsaṃ
                   gaṇheyya sunakho sasaṃ viḷāraṃ
                   atha meṇḍassa sunena sakhyamassāti.
     Tattha tiṇamāsi palāsamāsīti tiṇakhādako ceva paṇṇakhādako
ca. No palāsanti paṇṇampi na khādati.
     Tassāpi attho apākaṭoyeva.
     Atha rājā pana attano pākaṭattā imināpi devindena
ñātoti paṇḍitaṃ pucchi tāta tavaṃpi imaṃ pañhaṃ jānāsīti. Mahārāja
avīcito yāva bhavaggā maṃ ṭhapetvā ko añño etaṃ jānātīti.
Tenahi kathehīti. Suṇa mahārājāti tassa kiccassa attano pākaṭabhāvaṃ
pakāsento imaṃ gāthadvayamāha.
                   Aṭṭhaḍḍhapādo catuppadassa meṇḍo
                   aṭṭhanakho adissamānakāyo
                   chādiyaṃ āharati ayaṃ imassa
                   maṃsaṃ āharati ayaṃ amussa
                   pāsādavaragato videhaseṭṭho
                   vītihāraṃ aññoññabhojanānaṃ
                   Addakkhi kira sakkhitaṃ janindo
                   bhobhukkassa puṇṇamukhassa cetanti.
     Tattha aṭṭhaḍḍhapādoti byañjanakusalatāya eḷakassa catuppādaṃ
sandhāya āha. Meṇḍoti eḷako. Aṭṭhanakhoti ekekasmiṃ
pāde davinnaṃ khurānaṃ vasena etaṃ vuttaṃ. Adissamānakāyoti maṃsaṃ
āharaṇakāle apaññamāno. Chādiyanti gehacchadanaṃ tiṇanti attho.
Ayaṃ imassāti sunakho eḷakassa. Vītihāranti vītiharaṇaṃ.
Aññoññabhojanānanti aññamaññassa bhojanānaṃ. Meṇḍo hi sunakhassa
bhojanaṃ āharati. So tassa vītiharati sunakhopi tassa āharati
itaropi vītiharati. Addakkhīti taṃ tesaṃ aññamaññaṃ bhojanānaṃ vītiharaṇaṃ
sakkhitaṃ attano paccakkhaṃ addasa. Bhobhukkassāti bhubhukkaraṇassa
sunakhassa ca. Puṇṇamukhassāti meṇḍassa. Etaṃ imesaṃ mittadhammaṃ
rājā sayaṃ passīti attho.
     Rājā itarehi bodhisattaṃ nissāya ñātabhāvaṃ ajānanto pañca
paṇḍitā attano paññābaleneva jāniṃsūti maññamāno somanassappatto
hutvā imaṃ gāthamāha
                   lābhā vata me anapparūpā
                   yassa me īdisā paṇḍitā kulamhi
                   pañhassa gambhīragataṃ nipuṇṇamatthaṃ
                   paṭivijjhanti subhāsitena dhīrāti.
     Tattha paṭivijjhantīti subhāsitena bhinditvā kathenti.
     Atha tesaṃ tuṭṭhena nāma tuṭṭhākāro kātabboti taṃ āvīkaronto
imaṃ gāthamāha
                   assatarīrathañca ekamekaṃ
                   phitaṃ gāmavarañca ekamekaṃ
                   sabbesaṃ vo dammi paṇḍitānaṃ
                   paramappītimano subhāsitena dhīrāti
     vatvā taṃ sabbaṃ dāpesi.
         Dvādasanipāte meṇḍakapañho niṭṭhito.
     Udumbarādevī pana itarehi paṇḍitaṃ nissāya pañhassa ñātabhāvaṃ
ñatvā raññā  muggamāse nibbisese karontena viya pañcannaṃ
samakova sakkāro kato nanu mayhaṃ kaniṭṭhassa visesaṃ sakkāraṃ kātuṃ
vaṭṭatīti cintetvā rañño santikaṃ gantavā pucchi deva kena te
pañho kathitoti. Pañcahi paṇḍitehi bhaddeti. Te deva cattāro
janā tava pañhaṃ kaṃ nissāya jāniṃsūti. Na jānāmi bhaddeti.
Mahārāja te cattāro kiṃ jānanti paṇḍitena pana mā nassantu
ime bālāti pañhaṃ uggaṇhāpitā tumhe pana sabbesaṃ samakaṃ
sakkāraṃ karotha ayuttametaṃ paṇḍitassa visesaṃ kātuṃ vaṭṭatīti.
Rājā ayaṃ attānaṃ nissāya ñātabhāvaṃ mayhaṃ na kathetīti paṇḍitassa
tusitvā atirekataraṃ sakkāraṃ kattukāmo cintesi hotu mama puttaṃ
ekaṃ pañhaṃ pucchitvā kathitakāle mahantaṃ sakkāraṃ karissāmīti.
So pañhaṃ cintento sirimeṇḍakapañhaṃ cintetvā ekadivasaṃ pañcannaṃ
Paṇḍitānaṃ upaṭṭhānaṃ āgantvā sukhanisinnakāle senakaṃ āha senaka
pañhaṃ pucchissāmīti. Puccha devāti. Rājā sirimeṇḍakapañhe
paṭhamaṃ gāthamāha
                   paññāyupetaṃ siriyā vihīnaṃ
                   yasassinaṃ vāpi apetapaññaṃ
                   pucchāmi taṃ senaka etamatthaṃ
                   kamettha seyyo kusalā vadantīti.
     Tattha kamettha seyyoti imesu dvīsu kataraṃ paṇḍitā seyyoti
vadanti. Ayañca kira pañho senakassa vaṃsānugato tena taṃ khippameva
kathesi
                   dhīrā ca bālā ca have janinda
                   sippūpapannā ca asippino ca
                   sujātimantopi ajātimassa
                   yasassino pessakarā bhavanti
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
    Tattha vihīnoti paññavā vihīno issarova uttamoti attho.
    Rājā tassa vacanaṃ sutvā itare tayo apucchitvā saṃghanavakaṃ
hutvā nisinnaṃ mahosathapaṇḍitaṃ pucchanto āha
                   tuvampi pucchāmi anomapañña
                   mahosatha kevaladhammadassī
                   Bālaṃ yasassiṃ paṇḍitaṃ appabhogaṃ
                   kamettha seyyo kusalā vadantīti.
     Tattha kevaladhammadassīti    sabbadhammadassī.
     Athassa mahāsatto  suṇa mahārājāti kathesi.
                   Pāpāni kammāni karoti bālo
                   idhameva seyyo iti maññamāno
                   idhalokadassī paralokaṃ adassī
                   ubhayattha bālo kalimaggahesi
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti
     tattha idhamevāti idha loke idamissariyameva mayhaṃ seṭṭhanti
maññamāno. Kalimaggahesīti bālo issariyamadena pāpakammaṃ katvā
nirayādīsu uppajjanto paraloke tato nirayato punāgantvā nīcakule
dukkhabhojano hutvā nibbattamāno idha loke cāti ubhayattha
parājayameva gaṇhāti. Etampīti ahaṃ etaṃpi kāraṇaṃ disvā
paññāsampannova uttamo issaropi bālo na uttamoti vadāmi.
     Evaṃ vutte rājā senakaṃ oloketvā nanu mahosatho
paññavantameva uttamoti vadatīti āha. Senako mahārāja nanu mahosatho
daharo ajjāpissa mukhe khīragandho vāyati kimesa jānātīti vatvā
imaṃ gāthamāha
                  na sippametaṃ vidadhāti bhogaṃ
                   Na bandhavā na sarīrāvakāso
                   passeḷamūgaṃ sukhamedhamānaṃ
                   sirīhīnaṃ bhajati goravindaṃ
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
     Tattha eḷamūganti paggharitalālamukhaṃ. Goravindanti so kira
tasmiṃyeva nagare asītikoṭivibhavo seṭṭhī virūpo nāssa putto
na dhītā na kiñci sippaṃ jānāti kathentassāpissa hanukassa
ubhohi passehi lālādhārā paggharanti devaccharā viya dve itthiyo
sabbālaṅkārehi vibhūsitā supupphitāni nīluppalāni gahetvā ubhosu
passesu ṭhitā taṃ lālaṃ nīluppalohi sampaṭicchitvā vātapānena
uppalāni chaḍḍenti. Surāsoṇḍāpi pānāgāraṃ pavisantā nīluppalehi
atthe sati tassa gehadvāraṃ gantvā sāmi goravinda seṭṭhīti
vadanti. So tesaṃ saddaṃ sutvā vātāpāne ṭhatvā kiṃ tātāti
vadati. Athassa lālā mukhato paggharanti. Tā itthiyo taṃ
nīluppalehi sampaṭicchitvā nīluppalāni antaravithiyaṃ khipanti. Dhuttā
tāni gahetvā udakena vikkhāletvā pilandhitvā pānāgāraṃ pavisanti. Evaṃ
sirisampanno ahosi. Senako taṃ udāharaṇaṃ katvā dassento evamāha
     taṃ sutvā rājā kīdisaṃ tāta mahosatha paṇḍitāti āha.
Paṇḍito deva senako kiṃ jānāti odanasiñcanaṭṭhāne kāko viya
dadhiṃ pātuṃ āraddhasunakho viya ca yasameva passati sīse patanakaṃ
     Mahāmuggaraṃ na passati suṇohi devāti vatvā imaṃ gāthamāha
                   laddhā sukhaṃ majjati appapañño
                   dukkhena phuṭṭhopi pamohameti
                   āgantunā sukhadukkhena phuṭṭho
                   so vedhati vāricarova ghamme
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na  yasassibāloti.
     Tattha laddhā sukhanti issariyasukhaṃ labhitvā bālo majjati pamajjati
pamatto mahantaṃ pāpaṃ karoti. Dukkhenāti kāyikacetasikadukkhena
phuṭṭho. Āgantunāti na ajjhattikena. Sattānaṃ hi
sukhampi āgantukameva na niccappavattaṃ. Ghammeti udakā uddharitvā
ānetvā ātape khittamaccho viya phandati.
     Taṃ sutvā rājā kīdisaṃ ācariyāti āha. Senako deva
kimesa jānāti tiṭṭhantu tāva manussā araññe jātarukkhampi
phalasampannameva vihaṃgamā bhajantīti vatvā imaṃ gāthamāha
                  dumaṃ yathā sādhu phalaṃ araññe
                   samantato samabhisaranti pakkhī
                   evampi aḍḍhaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ
                   bahujjano bhajati atthahetu
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
     Tattha bahujjanoti bahumanusso dhanahetu sannipatitoti.
     Taṃ sutvā rājā kīdisaṃ tātāti āha. Paṇḍito mahārāja
kimesa mahodaro khānāti suṇa devāti vatvā imaṃ gāthamaha
                na sādhu balavā bālo  sāhasaṃ vindate dhanaṃ
                kandantametaṃ dummedhaṃ   kaḍḍhanti nirayaṃ bhusaṃ
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti.
     Tattha sāhasanti sāhasena sāhasikaṃ kammaṃ katvā janaṃ
pīḷetvā dhanampi vindati atha naṃ nirayapālā kandantameva dummedhaṃ
balavavedanaṃ nirayaṃ kaḍḍhantīti.
     Puna raññā kiṃ senakāti vutte senako suṇa mahārājāti
vatvā imaṃ gāthamāha
                   yākāci najjo abhisavanti gaṅgaṃ
                   sabbāva tā nāmagottaṃ jahanti
                   gaṅgā samuddaṃ paṭipajjamānā
                   na khāyate iddhivaro hi loke
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyayoti.
     Tattha najjoti ninnā hutvā sandamānā antamaso kunanadiyopi.
Jahantīti gaṅgā tveva saṃkhyaṃ gacchanti attano nāmagottaṃ
jahanti. Na khāyateti sā pana gaṅgā samuddaṃ paṭipajjamānā na
Paññāyati mahāsamudado tveva nāmaṃ labhati evameva mahāpaññopiissaraṃ
patto na khāyati na paññāyati samuddaṃ paviṭṭhagaṅgā viya ahosi.
     Puna rājā kīdisaṃ paṇaḍitāti āha. So suṇa mahārājāti
vatvā imaṃ gāthamāha
                   yametamakkhā udadhiṃ mahantaṃ
                   payanti najjo sabbakālaṃ asaṃkhyaṃ
                   so sāgaro niccamuḷāravego
                   velaṃ nācceti so mahāsamuddo
                   evampi bālassa pajappitāni
                   paññaṃ nācceti sirī kadāci
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti.
     Tattha yametamakkhāti yaṃ etaṃ tavaṃ akkhāsi vadesi. Asaṃkhyanti
agaṇanaṃ. Velaṃ nāccetīti uḷāravegopi hutvā ūmisahassaṃ
ukkhipitvāpi velaṃ atikkamituṃ na sakkoti velaṃ patvā avassaṃ sabbā
ūmiyo bhijjanti. Evampīti bālassa pajappitāni evameva paññavantaṃ
atikkamituṃ na sakkonti taṃ patvāva bhijjanti. Paññaṃ nāccetīti
paññavantaṃ sirī nāma nātikkamati. Nahi koci atthānatthe
uppannakaṅkho paññavantaṃ atikkamitvā bālassa issarassa pādamūlaṃ
gacchati paññavato pana pādamūleyeva vinicchayaṃ nāma labhatīti.
     Taṃ sutvā rājā kiṃ senakāti āha. So suṇa devāti
imaṃ gāthamāha
                   asaññato cepi paresamatthaṃ
                   bhaṇāti saṇṭhānagato yasassī
                   tasseva taṃ ruhati ñātimajjhe
                   sirīhīnaṃ kārayate na pañño
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyayoti.
     Tattha asaññato cepīti issaro hi sacepi kāyādīhi asaññato
dussīlo. Saṇṭhānagatoti vinicchaye ṭhito hutvā paresaṃ atthaṃ bhaṇati
tasmiṃ vinicchayamaṇaḍale mahāparivāraparivutassa musā vatvā sāmikampi
assāmikampi karontassa tassevetaṃ vacanaṃ ruhati sirīhīnaṃ kathaṃ kārayate
na pañño tasmā pañño vihīno sirimāva seyyoti vadati.
     Puna raññā kiṃ tātāti vutte paṇḍito suṇa deva bālasenako
pana kiṃ jānāti idhalokamattameva oloketi na paralokanti vatvā
imaṃ gāthamāha
                   parassa vā attano vāpi hetu
                   bālo musā bhāsati appapañño
                   so nindito hoti sabhāyamajjhe
                   pacchāpi so duggatigāmī hoti
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   Paññova seyyo na yasassibāloti.
Tato senako imaṃ gāthamāha
                   atthampi ce bhāsati bhūripañño
                   anālayo appadhano daliddo
                   na tassa taṃ ruhati ñātimajjhe
                   sirī paññāṇavato ca na hoti
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
     Tattha atthampi ceti kāraṇampi ce bhāsati. Ñātimajjheti
parisamajjhe. Paññāṇavatoti mahārāja ñāṇavantasseva sirisobhaggappattaṃ
patvā pakatiyā vijjamānāpi sirī nāma na hoti so hi tassa
santike suriyuggamane khajjopanako viya na khāyatīti dasseti.
     Puna raññā kīdisaṃ tātāti vutte paṇḍito kiṃ jānāti
senako idhalokamattameva oloketi na paralokanti vatvā imaṃ gāthamāha
                   parassa vā attano vāpi hetu
                   na bhāsati alikaṃ bhūripañño
                   so pūjito hoti sabhāya majjhe
                   pacchāpi so sugatigāmī hoti
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti.
   Tato senako imaṃ gāthamāha
                   Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca
                   nāriyo ca iddhesu kulesu jātā
                   sabbāva tā upabhogā bhavanti
                   iddhassa posassa aniddhimanto
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
     Tattha iddhassāti issarassa. Aniddhimantoti na kevalaṃ tā
nāriyo ca atha kho sabbeva aniddhimanto sattā tassa upabhogā
bhavanti.
     Tato paṇḍito kiṃ senako jānātīti ekaṃ kāraṇaṃ āharitvā
dassento imaṃ gathamāha
                asaṃvihitakammantaṃ       bālaṃ dummantimantinaṃ
                sirī jahati dummedhaṃ     jiṇṇaṃva urago tacaṃ
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yassasibāloti.
     Tattha sirī jahatīti padassa cetiyajātakena attho vaṇṇetabbo.
     Atha senako raññā kīdisanti vutte deva esa taruṇadārako
kiṃ jānāti suṇa devāti vatvā paṇḍitaṃ appaṭibhānaṃ karissāmīti
cintetvā imaṃ gāthamāha
                   pañca paṇḍitā mayaṃ bhaddante
                   sabbe pañjalikā upaṭṭhitā te
                   Tavaṃ no abhibhuyya issarosi
                   sakkova bhūtappati devarājā
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   pañño vihīno sirimāva seyyoti.
     Idaṃ kira sutvā rājā sādhurūpaṃ senakena kāraṇaṃ ābhaṭaṃ
sakkhissati nu kho me putto imassa vādaṃ bhinditvā aññaṃ kāraṇaṃ
āharitunti cintetvā kīdisaṃ paṇditāti āha. Senakena kira imasmiṃ
kāraṇe ābhaṭeyeva ṭhapetvā bodhisattaṃ añño taṃ vādaṃ bhindituṃ
samattho nāma natthi tasmā mahāsatto attano ñāṇabalena tassa
vādaṃ bhindanto mahārāja kimesa bālo jānāti yasameva oloketi
paññāya visesaṃ na jānāti suṇa mahārājāti vatvā imaṃ gāthamāha
                   dāsova paññassa yasassibālo
                   atthesu jātesu tathāvidhesu
                   yaṃ paṇḍito nipuṇaṃ saṃvidheti
                   sammohamāpajjati tattha bālo
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti.
     Tattha atthesūti kiccesu. Saṃvidhetīti saṃvidahati.
     Iti so mahāsatto simerupādato suvaṇṇavālukaṃ uddharanto
viya gagaṇatare puṇṇacandaṃ uṭṭhāpento viya nayakāraṇaṃ dasseti.
Evaṃ mahāsatte paññānubhāvaṃ dassetvā kathenteyeva rājā senakaṃ
Āha kīdisaṃ senaka sakkonto uttariṃ kathehīti. So koṭṭhe
ṭhapitadhaññaṃ viya uggahitakaṃ khepetvā appaṭibhāno maṅkubhūto pajjhāyanto
nisīdi. Sace hi so aññaṃ kāraṇaṃ āhareyya gāthāsahassenapi
imaṃ jātakaṃ niṭṭhapeyya. Tassa appaṭibhānassa ṭhitakāle
gambhīraoghaṃ ānento viya mahāsatto uttariṃ paññameva vaṇṇento
imaṃ gāthamāha
                   addhāpi paññāva sataṃ pasaṭṭhā
                   kantā sirī bhogaratā manussā
                   ñāṇañca budadhānamatulyarūpaṃ
                   paññaṃ nācceti sirimā kadāci
                   etampi disvāna ahaṃ vadāmi
                   paññova seyyo na yasassibāloti.
     Tattha satanti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ. Bhogaratāti mahārāja
yasmā te andhabālā manussā bhogaratāva tasmā tesaṃ sirī kantā
yaso nāmesa paṇḍitehi garahito bālānaṃ kantoti cāyaṃ attho
bhiṃsakajātakena vaṇṇetabbo. Buddhānanti ñāṇabuddhānaṃ. Kadācīti
kismiñci kāle ñāṇavantaṃ sirī nāma nātikkamati devāti.
     Taṃ sutvā rājā mahāsattassa pañhābyākaraṇena tuṭṭho
ghanavassaṃ vassanto viya mahāsattaṃ dhanena pūjento gāthamāha
                   yantaṃ apucchimha akittayī no
                   mahosatha kevaladhammadassī
                   Gavasahassaṃ usabhañca nāgaṃ
                   ājaññayutte ca rathe dasa ime
                   pañhassa veyyākaraṇena tuṭṭho
                   dadāmi te gāmavarāni soḷasāti.
     Tattha usabhañca nāganti tassa gavasahassassa usabhaṃ jeṭṭhakaṃ
katvā alaṅkatapaṭiyattaṃ ārohaṇīyaṃ nāgaṃ sādhukaṃ dammīti.
                  Vīsatinipāte sirimeṇḍakapañho niṭṭhito.
     Tato paṭṭhāya bodhisattassa yaso mahā ahosi. Taṃ sabbaṃ
pañhaṃpi udumbarādevīyeva vicāresi. Sā tassa soḷasavassikakāle
cintesi mama kaniṭṭho mahallako jāto yasopissa mahā ahosi
mayā āvāhamassa kātuṃ vaṭṭatīti rañño tamtthaṃ ārocesi. Rājā
taṃ sutvā sādhu jānāpehi nanti āha. Sā taṃ jānāpetvā
tena sampaṭicchite tenahi tāta kumārikaṃ te ānessāmīti āha.
Atha mahāsatto kadāci imāya ānītā mama na rucceyya sayameva
tāva upadhāremīti cintetvā evamāha devi katipāhaṃ mā kiñci
rañño vadetha ahaṃ ekaṃ kumārikaṃ sayaṃ pariyesitvā mamābhirucitaṃ
tumhākaṃ ācikkhissāmīti. Sā evaṃ karohi tātāti. So deviṃ
vanditvā attano gharaṃ gantvā sahāyakānaṃ saññaṃ datvā aññātakavesena
gantvā tunnavāyaupakaraṇāni gahetvā ekakova uttaradvārena
nikkhamitvā uttarayavamajjhakagāmaṃ pāyāsi. Tadā pana tattha ekaṃ
purāṇaseṭṭhikulaṃ parijiṇṇaṃ ahosi. Tassa pana kulassa
Ekā dhītā amarādevī nāma ahosi. Sā abhirūpā sabbalakkhaṇasampannā
puññavatī. Sā taṃ divasaṃ pātova yāguṃ pacitvā taṃ ādāya
pitukasanaṭṭhānaṃ gamissāmīti nikkhamitvā tameva maggaṃ
paṭipajji. Mahāsatto taṃ āgacchantiṃ disvā sabbalakkhaṇasampannā
esā itthī sace apariggahā imāya me pādaparicārikāya bhavituṃ
vaṭṭatīti cintesi. Sāpi taṃ disvāva sace ahaṃ evarūpassa purisassa
gehe bhaveyyaṃ sakkā mayā kuṭumbaṃ saṇṭhāpetunti cintesi. Atha
mahāsatto imissā sapariggahāpariggahabhāvaṃ na jānāmi hatthamuddhāya
naṃ pucchissāmi sace pana paṇḍitā bhavissati mama pañhassa
atthaṃ jānissatīti cintetvā dūre ṭhitova hatthamuṭṭhimakāsi. Sā
ayaṃ mama sassāmikaassāmikabhāvaṃ pucchatīti ñatvā tatheva ṭhitā hatthaṃ
pasāresi. So taṃ kāraṇaṃ ñatvā tassā samīpaṃ gantvā bhadde
kā nāma tavanti pucchi. Sā sāmi mayhaṃ atītānāgate vā
etarahi vā yaṃ natthi taṃnāmikāti. Bhadde loke amaraṃ nāma natthi
tavaṃ amarā nāma bhavissatīti. Evaṃ sāmīti. Bhadde kassa
yāguṃ harissasīti pucchi. Pubbadevatāya sāmīti vutte so
pubbadevatā nāma mātāpitaro bhadde tavaṃ tava pitu yāguṃ harissasi
maññeti. Evaṃ sāmīti. Tava pitā kiṃ karotīti. Mama pitā
ekaṃ dvedhā karotīti. Ekassa dvedhā karaṇaṃ nāma kasanaṃ bhadde
tava pitā kasati maññeti. Evaṃ sāmīti. Kasmiṃ pana ṭhāne tava
pitā kasatīti. Yatthe ṭhāne sakiṃ gatā pacchā na enti tattheva
Pitā me kasatīti. Sakiṃ gatānaṃ pacchā nāgamanaṭṭhānaṃ nāma susānaṃ
susānassa santike kasati te pitā maññeti. Evaṃ sāmīti. Bhadde
ajjeva kiṃ essasi na essasīti. Sāmi sace essati na essāmi
no ce essati essāmīti. Bhadde pitā te nadīpāre kasati maññe
udake ente na essasi anente essasīti. Evaṃ sāmīti.
Ettakaṃ allāpasallāpaṃ katvā atha naṃ amarādevī tavaṃ yāguṃ pivissasi
sāmīti nimantesi. Mahāsatto paṭikkhipanaṃ nāma avamaṅgalanti
cintetvā āma pivissāmīti āha. Sā pana yāgughaṭaṃ otāresi.
Mahāsatto sace pātiṃ adhovitvā hatthadhovanaṃ adatvāva dassati
ettheva naṃ pahāya gamissāmīti cintesi. Sā pana pātiṃ dhovitvā
pātiyā udakaṃ āharitvā hatthadhovanaṃ datvā tucchapātiṃ hatthe
aṭhapetvā pātiṃ bhūmiyaṃ ṭhapetvā ghaṭaṃ āloḷetvā yāguyā pūresi
tattha pana sitthāni mandāni. Atha naṃ mahāsatto āha kiṃ bhadde
atibahulā yāgūti. Udakaṃ no laddhaṃ sāmīti. Kedārehi te
udakaṃ na laddhaṃ bhavissati maññeti. Evaṃ sāmīti. Sā pitu
yāguṃ ṭhapetvā sesaṃ bodhisattassa adāsi. So taṃ pivitvā mukhaṃ
vikkhāletvā bhadde ahaṃ tumhākaṃ gehaṃ gamissāmi maggaṃ me
ācikkhāhīti āha. Sā sādhūti vatvā maggaṃ ācikkhantī imaṃ ekanipāte
gāthamāha
                    yena sattu vilaṅgā ca
                    diguṇapalāso ca pupphito
                    Yenādāmi tena vadāmi
                    yena nādāmi na tena vadāmi
                    esa maggo yavamajjhakassa
                    etaṃ channapathaṃ vijānāhīti.
     Tassattho sāmi anto gāmaṃ pavisitvā ekaṃ sattuāpaṇaṃ
passasi tato kañjiyāpaṇaṃ tesaṃ dvinaṃ āpaṇānaṃ purato diguṇapaṇṇako
koviḷāro supupphito tasmā tavaṃ yena sattu vilaṅgā ca
koviḷāro ca pupphito tena gantvā koviḷāramūle ṭhatvā
dakkhiṇamaggaṃ gaṇha vāmamaggaṃ muñca. Esa maggo yavamajjhakassāti
yavamajjhakagāme patiṭṭhitassa amhākaṃ gehassa esa maggo etaṃ
evaṃ paṭicchādetvā mayā vuttaṃ channapathaṃ paṭicchannapathaṃ channapathaṃ 1- vā
paṭicchannakāraṇaṃ vā vijānāhīti. Etthapi yenādāmīti yena hatthena
ādāmi taṃ dakkhiṇahatthaṃ sandhāya vuttaṃ itaraṃ vāmahatthaṃ. Evaṃ
sā tassa maggaṃ ācikkhitvā pitu yāguṃ gahetvā agamāsi.
                   Channapathapañho niṭṭhito.
     Sopi tāya kathitamaggena taṃ gehaṃ gato .  atha naṃ amarādeviyā
mātā disvā mahāsattasseva āsanaṃ datvā yāguṃ pivissasi sāmīti
āha. Amma kaniṭṭhabhaginiyā me amarādeviyā thokā yāgu dinnāti.
Sāpi imimā me dhītuatthāya āgatena bhavitabbanti aññāsi.
Mahāsatto tesaṃ kulānaṃ duggatabhāvaṃ jānantopi amma ahaṃ tunnavāyo
@Footnote: 1 padaṃ
Atthi kiñci vatthaṃ mayā sibabitabbayuttakanti pucchi. Atthi sāmi
mūlaṃ pana natthīti. Amma mūlena kammaṃ natthi ānetha sibbissāmīti.
Sā jiṇṇakāni vatthāni āharitvā tassa adāsi. Bodhisatto
āhaṭāhaṭāni niṭṭhāpesi. Puññavato hi kiriyā nāma samijjhatiyevāti.
Atha naṃ amma vithiyā bhāgena ārocehīti āha. Sā sakalagāme
ārocesi. Mahāsatto tunnavāyakammaṃ katvā ekāheneva
sahassaṃ uppādesi. Mahallikāpissa pātarāsabhattaṃ pacitvā
datvā sāyaṃ tāta kittakaṃ pacāmīti āha. Amma yattakā imasmiṃ
gehe bhuñjanti tesaṃ pamāṇena pacāhīti āha. Sā anekasūpabyañjanaṃ
bahubhattaṃ paci. Amarādevīpi sāyaṃ sīsena dārukalāpaṃ uccaṅ
kena paṇṇaṃ ādāya araññato āgantvā puratthimadvāre dārūni
nikkhipitvā pacchimadvārena gehaṃ pāvisi. Pitā panassā sāyaṇhataraṃ
āgami. Mahāsatto nānaggarasabhojanaṃ bhuñji. Itarā attano
mātāpitaro bhojetvā pacchā sayaṃ bhuñjitvā mātāpitūnaṃ pāde
dhovitvā bodhisattassa pāde dhovi. So taṃ pariggaṇhanto katipāhaṃ
tattheva vasi. Atha naṃ vīmaṃsanto ekadivasaṃ āha bhadde amarādevi
aḍḍhanāḷitaṇḍulaṃ gahetvā tato mayhaṃ yāguñca pūvañca bhattañca
pacāhīti. Sā sādhūti sampaṭicchitvā te taṇḍule koṭṭetvā
mūlataṇḍulehi yāguṃ majjhimataṇḍulehi bhattaṃ kaṇikāhi pūvaṃ pacitvā
tadanurūpaṃ byañjanaṃ sampādetvā mahāsattassa yāguṃ adāsi. Sā
yāgu mukhe ṭhapitamattāyeva sattarasaharaṇisahassāni pharitvā aṭṭhāsi.
So tassā vīmaṃsanatthameva bhadde pacituṃ ajānantī kimatthaṃ mama
taṇḍule nāsesīti vatvā yāgu saha kheḷena nuṭṭhahitvā bhūmiyaṃ
pātesi. Sā akujjhitvā sāmi sace yāgu asundarā pūvaṃ khādāti
tassa pūvaṃ adāsi. So tampi tatheva akāsi bhadde tvaṃ pacituṃ
ajānantī kimatthaṃ mama taṇḍulaṃ nāsesīti. Sāmi sace pūvaṃ na
sundaraṃ bhattaṃ bhuñjāhīti bhattaṃ adāsi. So tatheva paṭipajjitvā
bhadde tvaṃ pacituṃ ajānantī mama santakaṃ kimatthaṃ nāsesīti vatvā
kuddho viya tīṇipi ekato madditvā sīsato paṭṭhāya sakalasarīraṃ
limpitvā gaccha dvāre nisīdāhīti āha. Sāpi akujjhitvāva
añjaliṃ paggayha sādhu sāmīti tathā akāsi. So tassā nihatamānabhāvaṃ
ñatvā bhadde ehīti āha. Sā ekavacaneneva āgantvā
tassa santike nisīdi. Mahāsatto pana āgacchanto na tucchahattho
kahāpaṇasahassena saddhiṃ ekaṃ sāṭakaṃ cūḷapasibbake ṭhapetvā āgato.
So tato taṃ sāṭakaṃ nīharitvā tassā hatthe ṭhapetvā bhadde tava
sahāyikāhi saddhiṃ nahātvā imaṃ sāṭakaṃ nivāsetvā ehīti āha.
Sā tathā akāsi. Paṇḍito uppāditadhanañca ābhaṭadhanañca sabbaṃ
tassā mātāpitūnaṃ datvā te samassāsetvā sassusassuraṃ āpucchitvā
taṃ ādāya gato. Mahāsatto pana tassā chattañca upāhanañca
datvā evamāha bhadde imaṃ chattaṃ gahetvā attānaṃ dhārehi
upāhanaṃ abhiruhitvā yāhīti. Sā taṃ dvayaṃ gahetvā abbhokāse
suriyasantāpe chattaṃ apanetvā gacchati. Thalaṭṭhāne upāhanaṃ pādehi
Omuñacitvā ādāya udakaṭṭhāne sampattakāle upāhanaṃ āruhitvā
gacchati. Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ disvā  kiṃ bhadde thalaṭṭhāne
upāhanaṃ pādā na paṭimuñcasi udakaṭṭhāne paṭimuñcitvā gacchasi
kiṃ kāraṇāti pucchi. Sā taṃ āha sāmi thalaṭṭhāne kaṇṭakādīni
passāmi udakaṭṭhāne macchakacchapakaṇṭakādīni na passāmi tesu pādaṃ
paviṭṭhesu mahantaṃ dukkhavedanaṃ anubhaveyyaṃ tasmā udakaṭṭhāne upāhanaṃ
abhiruhitvā gacchāmīti. Bodhisatto tassā vacanaṃ sutvā mahāpaṇḍitā
vatāyaṃ dārikāti cintetvā agamāsi. Atha sā vanantaraṃ
pavisantī chattaṃ uparimatthake katvā gacchati. So taṃ kāraṇaṃ
pucchi bhadde aññe abbhokāse suriyasantāpaṃ paṭibāhanatthaṃ chattaṃ
dhārentāva gacchanti tvaṃ pana tathā nākāsi kiṃ kāraṇāti. Sā
taṃ āha sāmi vanantaraṃ paviṭṭhā nāma sukkharukkhadaṇḍakādīni
matthake patitabhayena evaṃ karomīti. Bodhisatto tāya dvīhi
kāraṇehi kathitavacanaṃ sutvā tusi. Atha mahāsatto tāya saddhiṃ gacchanto
ekasmiṃ ṭhāne phalasampannaṃ badararukkhaṃ disvā badararukkhamūle nisīdi.
Sāpi mahāsattaṃ badararukkhamūle nisinnaṃ disvā sāmi abhiruhitvā
badaraphalaṃ gahetvā tampi khādāhi mayhaṃpi dehīti āha. Bhadde
ahaṃ kilamāmi na sakkomi abhiruhitaṃ tvaṃ abhiruhāti. Sā bodhisattassa
vacanaṃ sutvā taṃ badararukkhaṃ abhiruhitvā phalaṃ ocinati. Bodhisattopi
taṃ āha bhadde phalaṃ mayhaṃpi dehīti. Sā imaṃ purisaṃ paṇḍitaṃ vā
apaṇḍitaṃ vā na jānāmi vīmaṃsissāmi nanti cintetvā evamāha
Sāmi uṇhaphalaṃ khādissasi atha vā sītaphalanti. Bodhisatto tassā
pucchitaṃ kāraṇaṃ jānantopi ajānanto viya vīmaṃsanatthāya evamāha
bhadde uṇhaphalena me atthoti. Atha sā phalaṃ gahetvā bhūmiyaṃ
khipitvā khāda sāmīti āha. Bodhisatto taṃ gahetvā dhamanto
khāditvā puna taṃ vīmaṃsamāno evamāha bhadde sītaphalaṃ me dehīti.
Atha sā badaraphalāni gahetvā tiṇabhūmiyā upari khipi. Bodhisatto
taṃ gahetvā adhamantova khāditvā ayaṃ dārikā ativiya paṇḍitāti
jānitvā tusi. So āha bhadde otarāti. Sā mahāsattassa
vacanaṃ sutvā rukkhato otaritvā ghaṭaṃ gahetvā nadiṃ gantvā udakaṃ
ānetvā mahāsattassa adāsi. So udakaṃ pivitvā mukhaṃ vikhālesi.
Sā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Te pana uṭṭhāya gacchantā nagaraṃ pavisiṃsu
mahāsatto taṃ vīmaṃsanatthāya taṃ dovārikassa gehe ṭhapetvā
dovārikabhariyāya ācikkhitvā attano nivesanaṃ gantavā purise āmantetvā
asukagehe ekaṃ itthiṃ ṭhapetvā āgatomhi tumhe imaṃ sahassaṃ
ādāya tattha gantvā taṃ vīmaṃsathāti sahassaṃ datvā pesesi. Te
tassā santikaṃ gantvā tathā akaṃsu. Sā idaṃ mama sāmikassa
pādarajamattampi na agghatīti na icchati. Te punāgantvā paṇḍitassa
ārocesuṃ. Atha te punappunnaṃ yāva tatiyampi pesetvā
catutthavāre tenahi naṃ hatthe gahetvā ākaḍḍhitvā ethāti
āha. Te tathā kariṃsu. Sā āgantvā mahāsattaṃ mahāsampattiyaṃ
ṭhitaṃ disvā na sañjāni naṃ oloketvā pana hasi ceva rodi ca.
So ubhayaṃpi kāraṇaṃ pucchi. Atha naṃ sā evamāha sāmi ahaṃ
hasamānā tava sampattiṃ oloketvā ayaṃ sampatti na akāraṇena
laddhā purimabhave pana kusalaṃ katvā laddhā bhavissati aho vata
puññānaṃ phalaṃ nāmāti hasiṃ rodamānā pana idāni parassa rakkhitagopitavatthumhi
aparajjhitvā nirayaṃ gamissasīti tayi kāruññena rodinti.
So taṃ vīmaṃsitvā tassā parisuddhabhāvaṃ ñatvā gacchatha tattheva naṃ
nethāti vatvā pesetvā tunnavāyavesaṃ gahetvā gantvā tāya saddhiṃ
sayitvā puna divase pātova rājakulaṃ pavisitvā taṃ udmabarādeviyā
ārocesi. Sā rañño ārocetvā amarādeviṃ sabbālaṅkārehi
alaṅkaritvā mahāyoge nisīdāpetvā mahantena sakkārena mahāsattassa
gehaṃ ānetvā maṅgalaṃ akāsi. Rājā bodhisattassa sahassamūlaṃ
paṇṇākāraṃ pesesi. Dovārike ādiṃ katvā sakalanagaravāsino
paṇṇākāre sajjayiṃsu. Amaradevīpi raññā pahitaṃ paṇṇākāraṃ
dvidhā bhinditvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ puna rañño pesesi. Etenupāyena
sakalanagaravāsīnaṃ paṇṇākāraṃ pesetvā nāgare saṅgaṇhi. Tato
paṭṭhāya mahāsatto tāya saddhiṃ samaggasaṃvāsaṃ vasanto rañño atthañca
dhammañca anusāsi.
                 Amarādevīpariyesanaṃ niṭṭhitaṃ.
     Athekadivasaṃ senako itare tayo attano santikaṃ āgate
disvā te āmantetvā ambho mayaṃ gahapatiputtassa mahosathasseva
nappahoma idāni pana tena attanā byattarā bhariyā ānītā kinti naṃ
Rañño antare paribhindeyyāmāti āha. Te āhaṃsu ācariya mayaṃ
kiṃ jānāma tavameva jānāsīti. Senako bho mā cintayittha attheko
mama upāyoti. Ko upāyo ācariyāti. Ahaṃ rañño cūḷāmaṇiṃ
thenetvā āharissāmi pukkusa tavaṃ suvaṇṇamālaṃ āhara kāminda
tavaṃ kambalaṃ āhara devinda suvaṇṇapādukaṃ āharāti. Evañca
pana mahosathassa gehameva pavesetha mayaṃ cattāropi upāyena tāni
āharissāma tatopi mahājanaṃ amhākaṃ nikkaṅkhaṃ katvā gahapatiputtassa
gehaṃ pavesessāmīti āha. Te sundaro ācariya upāyoti
sampaṭicchiṃsu. Senako tāva cūḷāmaṇiṃ takkaghaṭe pakkhipitvā dāsiyā
hatthe ṭhapetvā pesesi imaṃ takkaghaṭaṃ netvā aññesaṃ gaṇhantānaṃpi
adatvā sace mahosathassa gehe gaṇhantānaṃ ghaṭeneva saddhiṃ
dehīti. Sā paṇḍitassa gharadvāraṃ gantvā takkaṃ gaṇhatha takkaṃ gaṇhathāti
vatvā aparāparaṃ sañcarati. Amarādevī dvāre ṭhitā tassā
kiriyaṃ disvā ayaṃ aññattha na gacchati bhavitabbamevettha kāraṇenāti
cintetvā iṅghitasaññāya dāsiyo paṭikkamāpetvā sayameva taṃ dāsiṃ
amma ehi takkaṃ gaṇhissāmīti pakkositvā tassā āgatakāle
dāsīnaṃ saññaṃ datvā tāsu anāgacchantīsu amma gaccha dāsiyo
pakkosāhīti tameva pesetvā tassā gatakāle ghaṭe hatthaṃ otāretvā
maṇiṃ disvā taṃ āgataṃ pucchi amma tvaṃ kassa santikā āgatāti.
Ayye senakapaṇḍitassa dāsimhīti. Tato tassā ca mātuyā ca
pitu ca nāmaṃ pucchitvā asukanāmāti vutte amma katimūlaṃ idaṃ
Takkanti pucchitvā catunāḷikaṃ ayyeti vutte tena hi amma imaṃ
takkaṃ mayhaṃ dehīti vatvā ayye tumhesu gaṇhantīsu mūlena ko
attho ghaṭeneva saddhiṃ gaṇhathāti vutte tena hi yāhīti taṃ uyyo
jetvā asukamāse asukadivase senakācariyo asukadāsiyā dhītāya
asukāya nāma dāsiyā hatthe rañño cūḷāmaṇiṃ vikkīṇatthāya pahiṇīti
paṇṇe likhitvā gaṇhi. Pukkusopi suvaṇṇamālaṃ sumanapupphacaṅkoṭake
ṭhapetvā taṃ pupphehi chādetvā pesesi. Kāmindopi
kambalaṃ paṇṇapacchiyaṃ ṭhapetvā paṇṇehi chādetvā pesesi.
Devindo suvaṇṇapādukaṃ yavakalāpantare bandhitvā pesesi. Sā
sabbānipi tāni gahetvā purimanayeneva paṇṇe akkharāni āropetvā
mahāsattassa ācikkhitvā ṭhapesi. Tepi cattāro paṇḍitā rājakulaṃ
gantvā kiṃ deva cūḷāmaṇiṃ na pilandhathāti āhaṃsu. Rājā
pilandhissāmi āharathāti āha. Te gantvā tattha cūḷāmaṇiṃ adisvā
itarāni tīṇipi na passiṃsuyeva. Atha te cattāropi deva tumhākaṃ
ābharaṇāni mahosathassa gehe vasanti so tāva sayaṃ valañjeti
paṭisattu te mahārāja gahapatiputtoti taṃ paribhindiṃsu. Athassa
atthacarakā manussā āgantvā ārocesuṃ. So atthacarakānaṃ vacanaṃ
sutvā ahaṃ rājānaṃ disvā jānissāmīti cintetvā rājūpaṭṭhānaṃ agamāsi.
Rājā tassa kujjhitvā ko jānāti kiṃ bhavissatīti attānaṃ passituṃ
nādāsi. Paṇḍito rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā attano nivesanameva
gato. Rājā gaṇhatha nanti āṇāpesi. Paṇḍito pana
Atthacarakānaṃ vacanaṃ sutvā apagantuṃ vaṭṭatīti amarādeviyā saññaṃ datvā
añātakavesena nagarā nikkhamitvā dakkhiṇayavamajjhakaṃ gantvā tasmiṃ
kumbhakārakammaṃ akāsi. Nagare paṇḍito palātoti ekakolāhalaṃ
jātaṃ. Senakādayo cattāropi paṇḍitassa palātabhāvaṃ ñatvā mā
cintayittha kiṃ mayaṃ apaṇḍitāti aññamaññaṃ ajānāpetvāva
amarādeviyā paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Sā catūhi pesitaṃ paṇṇākāraṃ
gahetvā asukavelāya gacchatūti vatvā  te āgate lajjāpessāmīti
cintetvā dāsiyo pakkosāpetvā ekaṃ kūpaṃ khanāpetvā tattha
pākāraṃ parikkhipāpetvā gūtharāsiṃ saha udakena tattha pūretvā
gūthakūpassa uparitale yantaphalakāni pidahitvā ubhosu passesu aggaḷāni
katvā kilañjehi paṭicchādetvā pupphādīhi lambanaṃ manoramaṃ viya
gehaṃ katvā udakaṃ upaṭṭhapetvā sabbaṃ niṭṭhāpesi. Tasmiṃ
padosakāle senako attānaṃ alaṅkaritvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā
bodhisattassa gehaṃ agamāsi. So dvāre ṭhatvā attano āgatabhāvaṃ
jānāpetvā ekaṃ sapariggahaṃ amarādeviyā ārocāpesi. Sā
tassa vacanaṃ sutvā ehīti āha. So gantvā tassā santike
aṭṭhāsi. Atha naṃ sā evamāha sāmi ahaṃ idāni tava vasaṃ
gatā attano sarīraṃ anahātvā sayituṃ ayuttaṃ tavaṃ tāva yāhi iminā
gandhodakena nahātvā ehīti. So sādhūti sampaṭicchitvā gantvā
nahāyissāmīti phalake abhiruhati. Sā taṃ tena hi sādhūti phalake
abhiruhitvā ṭhitakāle udakaṃ osincantī viya yantaphalake akkamitvā
Gūthakūpe pātesi. Pukkusampi sāyaṇhasamayaṃ gantvā attānaṃ
alaṅkaritvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñajitvā āgacchantaṃ tattheva gūthakūpe
pātesi. So samphassaṃ senakaṃ pucchi kiṃ manussosi tavanti.
Ahaṃ senakācariyoti. Senakopi pukkusaṃ pucchi kiṃ manussosi tavanti.
Ahaṃ pukkusācariyoti. Tathā itarepi dve paṭipāṭiyā āgantvā
eteneva niyāmena tatheva pātesi. Te sabbe cattāropi
udarappamāṇe gūtharāsimhi ṭhatvā sīsena sīsaṃ paharantā ko eso ko
esoti aññamaññaṃ pucchiṃsu. Atha senako ahanti vatvā kiṃ karoma
ācariyāti vutte tumhe mā saddaṃ karotha amhākaṃ pana ito
paṭṭhāya lajjā bhavissatīti āha iti te cattāro paṇḍitā tattheva
ekarattiṃ aṭṭhaṃsu. Sā evaṃ sabbe te gūthakūpe asucijigucche
pātetvā pabhātāya rattiyā ne yottehi tato ukkhipāpetvā
khippaṃ udakena nahāpetvā senakaṃ pukkusaṃ kāmindaṃ devindanti cattāro
jane kesamassukhuramuṇḍaṃ kārāpetvā iṭṭhakāhi ghaṃsitvā lohitaṃ
uppādetvā doṇataṇḍule gāhāpetvā temetvā kacchapacuṇṇaṃ
koṭṭāpetvā pātiyaṃ pakkhipitvā bahalayāguṃ āvaṭṭetvā tesaṃ sīsato
paṭṭhāya sakalasarīraṃ limpāpetvā tulapicucuṇṇaṃ gāhāpetvā tatheva
sīsato paṭṭhāya okīrāpetvā mahādukkhaṃ pāpetvā kilañjapacchīsu
nipajjāpetvā pidahitvā daḷhaṃ rajjuyā bandhitvā lañcetvā tehi
saddhiṃ cattāripi ratanāni gāhāpetvā rañño santikaṃ gantvā
rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā deva paṇṇākārāni
Paṭiggaṇhathāti vatvā cattāri kilañjāni rañño pādamūle ṭhapāpesi. Atha
rājā tāni vivarāpetvā senakādike setamakkaṭasadise cattāro
paṇḍite disvā tuñhī ahosi. Atha mahājanāpi te disvā aṭhiṭṭhapubbā
diṭṭhā no aho sundarā setavānarā aho sundarā setavānarāti
vatvā mahāhasitaṃ hasiṃsu. Tepi cattāro mahālajjā
ahesuṃ. Atha sā amarādevī tehi saddhiṃ cattāri ratanāni rañño
paṭiyādetvā attano patino niddosabhāvaṃ pakāsentī rājānaṃ āha
deva mahosathapaṇḍito na coro ime pana tumhākaṃ corā etesu
senako tumhākaṃ maṇicoro pukkuso suvaṇṇamālacoro kāmindo
kambalacoro devindo suvaṇṇapādukacoro asukamāse asukadivase
asukadāsīdhītānaṃ asukadāsīnaṃ nāma hatthe imehi etāni paṇṇākāratthāya
me pesitā imaṃ paṇṇaṃ passatha attano santakaṃ gaṇhatha
ime ca cero ratanāni ca sampaṭicchatha devāti evaṃ cattāropi jane
mahāvippakāraṃ pāpetvā rājānaṃ vanditvā gehameva gatā. Atha
ne rājā  bodhisattassa palātabhāvena tasmiṃ āsaṅkāya ca aññesaṃ
paṇḍitamantīnaṃ abhāvena ca te kiñci avatvā tumhe nahātvā
attano gehā nigacchathāti pesesi.
                Cattāro ratanacorā niṭṭhitā.
     Atha rañño chattepi adhivaṭṭhā devatā bodhisattassa dhammadesanaṃ
asuṇantī kiṃ nu kho kāraṇanti āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā
handāhaṃ paṇḍitassa ānayanakāraṇaṃ karissāmīti cintetvā
Rattibhāge chattapiṇḍikaṃ vivaretvā rājānaṃ catukkanipāte  devatāya
pucchitapaṇhe āgate hanti hatthehi pādehīti ādike cattāro
pañhe pucchi. Taṃ sutvā rājā ajānanto ahaṃ na jānāmi aññe
paṇḍite pucchissāmīti ekadivasaṃ parihāraṃ yācitvā punadivase
āgacchantūti catunnaṃ paṇḍitānaṃ sāsanaṃ pesetvā tehi mayaṃ khuramuṇḍā
vithiṃ otarantā lajjāmāti vutte cattāro nāḷikapaṭṭe pesetvā
ime sīsesu katvā āgacchantūti āha. Tadā kira te nāḷikapaṭṭā
yāvajjatanā uppannā honti. Te āgantvā paññattāsane
nisīdiṃsu. Atha rājā senaka ajja rattibhāge chatte adhivaṭṭhā devatā
maṃ cattāro pañhe pucchi ahaṃ ajānanto paṇḍite pucchissāmīti
avacaṃ senaka kathehi me te pañheti vatvā paṭhamaṃ pañhaṃ pucchi
              hanti hatthehi pādehi    mukhañca parisumbhati
              save rāja piyo hoti    kantenamabhipassasīti.
     Senako taṃ sutvā ajānanto kiṃ hanti kiṃ hantīti taṃ taṃ
vilapitvā nevassa antaṃ na koṭiṃ passati. Sesāpi tayo janā
appaṭibhānāva ahesuṃ. Rājā vipaṭisārī hutvā puna rattibhāge
devatāya pañho te ñātoti puṭṭho devate cattāropi paṇḍitā
me puṭṭhā tepi na jāniṃsūti āha. Devatā kinte jānissanti
ṭhapetvā mahosathapaṇḍitaṃ añño koci ete kathetuṃ samattho nāma
natthi sace taṃ pakkosāpetvā ete paṇhe kathāpesi iccetaṃ
kusalaṃ no ce taṃ pakkosāpetvā ete kathāpessasi iminā jalatena
Ayakūṭena sīsante bhindissāmīti rājānaṃ tajjetvā mahārāja agginā
atthe sati khajjopanakaṃ dhamituṃ na vaṭṭati khīrena vā atthe sati
govisāṇaṃ dūhituṃ na vaṭṭatīti vatvā imaṃ pañcakanipāte khajjopanakapañhaṃ
udāharitvā gāthamāha
              ko nu santamhi pajjote  aggipariyesanaṃ caraṃ
              addakkhi rattiṃ khajjotaṃ    jātavedaṃ amaññatha
              svāssa gomayacuṇṇāni    abhimatthaṃ tiṇāni ca
              viparītāya saññāya       nāsakkhi sañjaletave
              evampi anupāyena      atthaṃ na labhate mūgo
              visāṇato gavaṃ dohaṃ      yattha khīraṃ na vindati
              vividhehi upāyehi       atthaṃ papponti māṇavā
              niggahena amittānaṃ      mittānaṃ paggahena ca
              senīmokkhūpalābhena      vallabhānaṃ nayena ca
              jagatiṃ jagatīpālā        āvasanti vasundharanti
     tattha santamhi pajjoteti aggimhi sante. Aggipariyesanaṃ
caranti anupāyena caranto. Addakkhīti passi. Passitvā pana
vaṇṇasāmaññatāya ca taṃ jātavedo ayaṃ bhavissatīti evaṃ maññittha.
Savāssāti so assa khajjopanakassa upari sukhumāni gomayacuṇṇāni
ceva tiṇāni ca. Abhimatthanti hatthehi ghaṃsitvā ākīranto
jaṇṇukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhāya mukhena dhamanto jālessāmi nanti viparītāya
saññāya vāyamantopi sañjāletuṃ nāsakkhi ko nāmeso. Mūgoti
Mūgasadiso andhabālo evaṃ anupāyena pariyesantopi tamatthaṃ na
labhati. Yatthāti yasmiṃ visāṇe khīrameva natthi tato visāṇato
gāviṃ dūhanto viya ca atthaṃ na vindati. Senīmokkhūpalābhenāti
senippamukhānaṃ amaccānaṃ upalābhena. Vallabhānaṃ nayena cāti
piyamanāpānaṃ vissāsikaamaccānaṃ nayena ca. Imaṃ va susaṃkhātānaṃ ratanānaṃ
dhāraṇato vasundharanti laddhanāmaṃ jagatiṃ jagatīpālāti rājāno āvasanti.
     Na tayā sadisā hutvā aggimhi vijjamāneyeva mukhena khajjopanakaṃ
dhamanti mahārāja tvaṃ pana aggimhi sati khajkhopanakaṃ dhamanto
viya tulaṃ chaḍḍetvā hatthena tulayanto viya khīrena atthe jāte
visāṇato dūhanto viya senakādayo pucchasi ete kiṃ jānanti
khajjopanakasadisā hete mahāaggikkhandhasadiso mahosathapaṇḍito
paññāya pajjalati taṃ pakkosāpetvā pucchāhi ime te pañhe
ajānantassa jīvitaṃ natthīti rājānaṃ tajjetvā antaradhāyi.
                  Khajjopanakapañho niṭṭhito.
     Rājā maraṇakayatajjito puna divase cattāro amacce
pakkosāpetvā tātā cattāropi tumhe catūsu rathesu ṭhatvā catūhi
nagaradvārehi nikkhamitvā yattheva me puttaṃ mahosathapaṇḍitaṃ passatha
tatthevassa sakkāraṃ katvā khippaṃ ānethāti pesesi. Tepi cattāro
ekekena dvārena nikkhamiṃsu. Tesu tayo janā paṇḍitaṃ na passiṃsu.
Eko dakkhiṇadvārena nikkhamanto pana dakkhiṇayavamajjhakagāme mahāsattaṃ
mattikaṃ āharitvā ācāriyassa santike cakkaṃ parivattetvā
Mattikamakkhitasarīraṃ palāsapiṭṭhe nisīditvā mattikaṃ muṭṭhimuṭṭhiṃ katvā appasūpaṃ
yavabhattaṃ bhuñjamānaṃ passi.
     Kasmā panesa evarūpaṃ kammaṃ akāsīti. Rājā kira
mahosathapaṇḍito nissaṃsayaṃ me rajjaṃ gaṇhissatīti āsaṅkati. So
kumbhakārakammena mahosatho kira jīvatīti sutvā rājā nirāsaṅko
bhavissatīti cintetvā evaṃ akāsīti.
     So amaccaṃ disvāva attano santikaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā ajja
mayhaṃ yaso puna pākatiko bhavissati amaradeviyā sampāditaṃ
nānaggarasabhojanameva bhuñjissāmīti cintetvā gahitabhattapiṇḍaṃ chaḍḍetvā
uṭṭhāya mukhaṃ vikkhālesi. Tasmiṃ khaṇe so amacco taṃ upasaṅkami.
So pana senakassa pakkhiko tasmā taṃ ghaṭento paṇḍita ācariyasenakassa
vacanaṃ niyyānikaṃ tava nāma yase parihīne tathā rūpā
mahāpaññā patiṭṭhāpetuṃ nāsakkhi idāni tavaṃ mattikamakkhitasarīro
palāsapīṭhake nisīditvā evarūpaṃ bhattaṃ bhuñjasīti vatvā imaṃ dasanipāte
bhūripañhe paṭhamaṃ gāthamāha
                    saccaṃ kira tuvampi bhūripañño
                    yā tādisī sirī dhiti mati ca
                    na tāyate bhāvavasūpanītaṃ
                    yo yāvakaṃ bhuñjasi appasūpanti.
     Tattha saccaṃ kirāti yaṃ ācariya senako āha taṃ kira saccameva.
Sirīti issariyaṃ. Dhitīti abbhocchinnavirayaṃ. Na tāyate
Bhāvavasūpanītanti abhāvassa avuḍḍhiyā vasaṃ upanītaṃ taṃ na rakkhati
na gopati te patiṭṭhā hotuṃ na sakkoti. Yāvakanti evarūpaṃ
yavataṇḍulabhattaṃ bhuñjasi.
     Atha naṃ mahāsatto andhabāla ahaṃ attano paññābalena puna
taṃ yasaṃ pākatikaṃ kattukāmo evaṃ karomīti vatvā imaṃ gāthadvayamāha
                    sukhaṃ dukkhena paripācayanto
                    kālākālaṃ vicinaṃ chandachanno
                    atthassa dvārāni apāpurento
                    tenāhaṃ tussāmi yavodanena
                    kālañca ñatvā abhijimhatāya
                    mantehi atthaṃ paripācayitvā
                    vijimhissaṃ sīhavijimhitāni
                    tāyiddhiyā dakkhasi maṃ punāpīti.
     Tattha dukkhenāti iminā kāyikacetasikadukkhena attano porāṇakasukhaṃ
paṭipākatikakāraṇena paripācento vaḍḍhento. Kālākālanti ayaṃ
paṭicchannassa hutvā vicaraṇakālo ayaṃ apaṭicchannassāti evaṃ kālañca
akālañca vicinanto rañño kuddhakāle channena vicaritabbanti ñatvā
chandena attano ruciyā channo paṭicchanno hutvā kumbhakārakammena
jīvanto attano atthassa kāraṇasaṃkhātāni dvārāni apāpurento
vivarāpento viharāmi tena kāraṇenāhaṃ yavodanena tusāmīti attho.
Abhijimhatāyāti abhijimhanāya abhiviriyakaraṇassa. Mantehi atthaṃ
Paripācayitvāti attano ñāṇena mama yasaṃ puna vaḍḍhetvā manosilātale
sīho viya vijimhissaṃ tāya iddhiyā punapi tvaṃ maṃ passasīti.
     Atha naṃ amacco āha tāta paṇḍita chatte adhivaṭṭhā devatā
rājānaṃ pañhaṃ pucchi rājā cattāro paṇḍite pucchi tesu ekopi
pañhaṃ kathetuṃ nāsakkhi tasmā rājā tava santikaṃ maṃ pahiṇīti.
Evaṃ santepi attano paññāya ānubhāvaṃ passissasi evarūpe hi
kāle issariyaṃ patiṭṭhā na hoti paññāsampannoeva patiṭṭhā
hotīti mahāsatto paññānubhāvaṃ vaṇṇesi. Amacco raññā
paṇḍitaṃ diṭṭhaṭṭhāneyeva nahāpetvā acchādetvā ānethāti vutto
tathā katvā raññā dinnaṃ sahassakahāpaṇaṃ ca dussayugañca mahāsattassa
hatthe ṭhapesi. Kumbhakāropi kira mahosathapaṇḍito mayā pessakammaṃ
kāritoti sayaṃ bhayaṃ āpajji. Taṃ disvā mahāsatto mā bhāyi ācariya
bahūpakārosi tvaṃ amhākanti assāsetvā tassa sahassaṃ datvā
mattikamakkhiteneva sarīrena rathe nisīditvā nagaraṃ pāvisi. Amacco paṇḍitassa
pavuttiṃ rañño ārocetvā raññā kahaṃ te tāta paṇḍito diṭṭhoti
vutte deva dakkhiṇayavamajjhake kumbhakārakammaṃ katvā jīvati tumhe pakkosathāti
sutvā anahāyitvā mattikamakkhiteneva sarīrena āgatoti āha.
Rājā sace mayhaṃ paccatthiko assa issariyavidhānena vicareyya nāyaṃ
mama paccatthikoti cintetvā mama putsassa attano gharaṃ gantvā
nahātvā alaṅkaritvā mayā dinnavidhānena āgacchatūti vadehīti āha.
Taṃ sutvā paṇḍito tathā katvā āgantvā raññā pavisatūti vutte
Pavisitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ uṭṭhāsi. Rājā tena saha
paṭisanthāraṃ katvā paṇḍitaṃ vīmaṃsanto imaṃ gāthamāha
                    sukhī hi eke na karonti pāpaṃ
                    avaṇṇasaṃsaggabhayā puneke
                    pahussamāno vipulatthacintī
                    kiṃ kāraṇā me na karosi dukkhanti.
     Tattha sukhī hīti paṇḍita ekacce hi mayaṃ sukhino issariyasampannā
alaṃ no ettakenāti uttariṃ issariyakāraṇā pāpaṃ na karonti.
Ekacce evarūpassa no yasadāyakassa sāmikassa aparajjhantānaṃ avaṇṇo
bhavissatīti avaṇṇasaṃsaggabhayā pāpaṃ na karonti. Ekacco mandapañño
tvaṃ pana samattho vipulatthacintī sace icchanto sakalajambūdīparajjaṃ
kāreyyāsi kiṃ kāraṇā mama rajjaṃ aggahetvā dukkhaṃ na karosīti.
     Atha naṃ bodhisatto āha
                    na paṇḍitā attasukhassa hetu
                    pāpāni kammāni samācaranti
                    dukkhena phuṭṭhā khalitāpi santā
                    chandā ca dosā na jahanti dhammanti
     tattha khalitāpīti sampattito khalitvā vipattiyaṃ ṭhitasabhāvā
hutvāpi. Na jahanti dhammanti paveṇiyadhammaṃpi sucaritadhammaṃpi na jahantīti.
     Puna rājā tassa vīmaṃsanatthaṃ khattiyamāyaṃ kathento imaṃ gāthamāha
              yena kenaci vaṇṇena     mudunā dāruṇena vā
              Uddhare dīnamattānaṃ      pacchā dhammaṃ samācareti.
     Tattha dīnanti hīnaṃ duggataṃ attānaṃ uddharitvā sampattiyaṃ
ṭhapeyya.
     Athassa mahāsatto rukkhūpamaṃ dassento imaṃ gāthamāha
                   yassa rukkhassa chāyāya
                   nisīdeyya sayeyya vā
                   na tassa sākhaṃ bhañjeyya
                   mittadubbho hi pāpakoti.
     Evañca pana vatvā mahārāja yadi paribhuttassa rukkhassa sākhaṃ
bhañjantopi mittadubbhī hoti kimaṅgaṃ pana ayaṃ manussaghātako yehi
tumhehi mama pitā uḷāre issariye patiṭṭhāpito ahañca mahantena
anuggahena anuggahito tesu tumhesu aparajjhanto ahaṃ kathaṃ nāma
na mittadubbhī bhaveyyanti sabbathāpi attano amittadubbhibhāvaṃ
kathento rañño pana dosaṃ codento gāthamāha
                   yassāpi dhammaṃ puriso vijaññā
                   ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo
                   taṃ hissa dīpañca parāyanañca
                   na tena mettiṃ jirayetha paññoti.
     Tassattho mahārāja yassa ācariyassa santikā puriso
appamattakampi dhammaṃ kāraṇaṃ jāneyya ye cassa uppannaṃ kaṅkhaṃ vinodenti
taṃ tassa patiṭṭhānatthena dīpañceva parāyanañca tādisena ācariyena
Saddhiṃ paṇḍito mittabhāvaṃ nāma na jaheyya na vināseyya.
     Idāni naṃ ovadanto imaṃ gāthadvayamāha
                   alaso gihī kāmabhogī na sādhu
                   asaññato pabbajito na sādhu
                   rājā na sādhu anisammakārī
                   yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu
              nisamma khattiyo kayirā    nānisamma disampati
              nisammakārino rañño     yaso kittiñca vaḍḍhatīti.
     Tattha na sādhūti na suddhako na sundaro. Anisammakārīti
yaṃ kiñci katvā anupadhāretvā attano paccakkhaṃ akatvā kārako.
Taṃ na sādhūti tassa paṇḍitassa ñāṇavato puggalassa aṭṭhānaggāhakavasena
daṇḍakopasaṃkhātaṃ kodhanaṃ na sādhūti. Yaso kittiñcāti
issariyaparivāro ca guṇakitti ca ekantena vaḍḍhatīti.
                    Bhūripañho niṭṭhito.
     Evaṃ vutte rājā mahāsattaṃ samussitasetacchatte rājapallaṅke
nisīdāpetvā sayaṃ nīcāsane nisīditvā āha paṇḍita chatte adhivaṭṭhā
devatā maṃ cattāro pañhe pucchi te pana nevāhaṃ jānāmi cattāro
paṇḍitāpi na jāniṃsu tasmā kathehi me tāta te pañheti.
Mahārāja chatte adhivaṭṭhā devatāva hotu cātummahārājikādayo vā
devā hontu yena kenaci puṭṭhaṃ pañhaṃ ahaṃ kathetuṃ sakkomi vada
mahārāja devatāya pucchitapañheti. Atha rājā devatāya
Pucchitaniyāmeneva kathento paṭhamaṃ gāthamāha
              hanti hatthehi pādehi    mukhañca parisumbhati
              save rāja piyo hoti    kantenamabhipassasīti.
     Tattha hantīti paharati. Parisumbhatīti paharatiyeva. Save rāja
piyo hotīti so evaṃ karonto piyo hoti. Kantenamabhipassasīti
tena kāraṇena piyo hoti kataraṃ puggalaṃ tvaṃ rāja passasīti. Evaṃ
taṃ devatā pañhaṃ pucchi.
     Mahāsattassa kathaṃ sutvāva gagaṇatale puṇṇacando viya
tassattho pākaṭova hoti. Athassa mahāsatto suṇa mahārājāti
vatvā mahārāja yadā mātuaṅke nipanno daharakumāro haṭṭhatuṭṭho
kīḷanto mātaraṃ hatthapādehi paharati kese ca luñacti muṭṭhinā mukhaṃ
ca paharati tadā naṃ sā bho duṭṭha cora putta kiṃ tvaṃ no evaṃ
paharasīti ādīni pemavaseneva vatvā pemaṃ sandhāretuṃ asakkontī
āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā sīsaṃ paricumbati. Iti tassā
evarūpe kāle mahārāja piyataro hoti tathā pitunoti evaṃ
gagaṇamajjhe suriyaṃ ukkhipanto viya pākaṭaṃ pañhaṃ katvā kathesi. Taṃ
sutvā devatā chattapiṇḍikavivarato nikkhamitvā upaḍḍhasarīraṃ dassentī
aho vata sukathito paṇḍitena pañhoti madhurassarena sādhukāraṃ datvā
ratanacaṅkoṭakaṃ pūretvā dibbapupphagandhehi mahāsattaṃ pūjetvā
antaradhāyi. Rājāpi mahāsattaṃ pupphādīhi pūjetvā itaraṃ pañhaṃ
yācitvā vada mahārājāti vutte dutiyaṃ gāthamāha
              Akkosati yathākāmaṃ      āgamañcassa necchati
              save rāja piyo hoti    kantenamabhipassasīti.
     Atha mahāsatto mahārāja mātā vacanapesanaṃ kātuṃ samatthaṃ
sattaṭṭhavassikaṃ puttaṃ tāta khettaṃ gaccha antarāpaṇaṃ gacchāti ādīni
vatvā pesesi kumāro amma sace me idañcidañca khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
dassasi gamissāmīti vatvā gaṇha tātāti vutte taṃ khāditvā mukhaṃ
vikkhāletvā gharadvāre aṭṭhāsi khettaṃ agantvāva dārakehi saddhiṃ
kīḷanto mātu pesanakammaṃ akatvā gaccha tātāti vutte amma tvaṃ
sītāya gharacchāyāya nisīditvā ṭhitā ahaṃ tava kathaṃ bahi pesanakammaṃ
karissāmīti ādīni vatvā tvaṃ maṃ vañcesīti vutte mātuyā
hatthavikāramukhavikāre dassetvā palāyi mātā palāyantaṃ disvā kuppitā
daṇḍakaṃ gahetvā anubandhitvā taṃ pāpuṇituṃ asakkontī are duṭṭha
cora putta tvaṃ mama santakaṃ khāditvā khette kiñci kātuṃ na
icchasi tiṭṭha tiṭṭhāti tajjentī gaccha tvaṃ are corā taṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ
chindantūti ādīni vatvā yathākāmaṃ yathāajjhāsayaṃ akkosati
paribhāsati yadā pana mukhena bhaṇati tato hadayena appamattakassāpi
āgamanañcassa na icchati dārakopi divasabhāgaṃ dārakehi
saddhiṃ kīḷitvā sāyaṃ gehaṃ pavisituṃ avisahanto ñātakānaṃ santikaṃ
gacchati mātāpisasa āgamanamaggaṃ olokentī taṃ anāgacchantaṃ
piyaputtaṃ disvā pavisituṃ na visahati maññeti sokena hadayaṃ pūretvā
assupuṇṇehi nettehi ñātighare upadhārentī piyaputtaṃ disvā
Āliṅgitvā sīse cumbitvā ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā tāta
piyaputta mā mama vacanaṃ hadayepi ṭhapesīti vatvā atirekataraṃ pemaṃ
uppādesi evaṃ mahārāja mātuyā putto kuddhakāle piyataro nāma
hotīti vatvā dutiyaṃ paṇhaṃ kathesi. Devatā tatheva pūjeti.
Rājāpi tatheva taṃ pūjetvā tatiyaṃ paṇhaṃ yācitvā vada mahārājāti
vutte tatiyaṃ  gāthamāha
              abbhācikkhi abhūtena      alikenābhisāraye
              save rāja piyo hoti    kantenamabhipassasīti.
     Athassa mahāsatto mahārāja yadā ubho jāyapatikā rahogatā
lokassādaratiyā kīḷantā tava mayi pemaṃ natthi bahi gataṃ kira te
hadayanti evaṃ aññamaññaṃ abhūtena abbhācikkhantā alikena sārenti
codenti tadā te atirekataraṃ aññamaññaṃ piyāyanti evamassa atthaṃ
jānāhīti kathesi. Devatā tatheva naṃ pūjesi. Rājāpi tatheva taṃ
pūjetvā itaraṃ pañhaṃ yācitvā vada mahārājāti vutte catutthaṃ gāthamaha
              haraṃ annañca pānañca     vatthasenāsanāni ca
              (aññadatthuṃ harā santā)
              teve rāja piyā honti  kantenamabhipassasīti.
     Athassa mahāsatto mahārāja ayaṃ pañho dhammikasamaṇabrāhmaṇe
sandhāya vutto saddhāni hi kulāni idhalokaparalokaṃ saddahitvā denti
ceva puna dātukāmāni ca honti tāni kulāni tathārūpe samaṇabrāhmaṇe
yācantepi laddhaṃ haritvā bhuñjantepi disvā pasīditvā amheyeva
Yācanti amhākaṃyeva santakāni annādīni bhuñjantīti tesu atirekataraṃ
pemaṃ karonti evaṃ sante mahārāja aññathatthuṃ harā santā ekaṃsena
yācakā ceva laddhaṃ harantā ca samānā piyā hontīti pañhassa
atthaṃ kathesi. Imasmiṃ pana pañhe kathite devatā tatheva
pūjetvā sādhukāraṃ datvā sattaratanapūraṃ caṅkoṭakaṃ gaṇha paṇḍitāti
mahāsattassa pādamūle khipi. Rājāpissa atirekataraṃ pemaṃ karonto
pasīditvā senāpatiṭṭhānaṃ tassa adāsi. Tato paṭṭhāya mahāsattassa
yaso mahā ahosi.
                    Devapañho niṭṭhito.
     Puna tepi cattāro paṇḍitā gahapatiputto idāni mahantataro
jāto kiṃ karomāti mantayiṃsu. Atha ne senako āha hotu
diṭṭho me upāyo mayaṃ gahapatiputtaṃ upasaṅkamitvā rahassaṃ nāma
kassa kathetuṃ vaṭṭatīti pucchissāma so na kassacīti sace vakkhati atha
naṃ gahapatiputto te deva paccatthiko jātoti paribhindissāmāti.
Itare sādhu ācariyāti sampaṭicchiṃsu. Te cattāropi paṇḍitassa
gharaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā paṇḍita tumhākaṃ pañhaṃ
pucchitukāmamhāti vatvā tena hi pucchathāti vutte senako pucchi
paṇḍitapurisena nāma kattha patiṭṭhātabbanti. Sacce patiṭṭhātabbanti.
Sacce patiṭṭhitena kiṃ kātabbanti. Dhanaṃ uppādettabbanti. Dhanaṃ
uppādetvā kiṃ kātabbanti. Mitto gahetabboti. Mittaṃ gahetvā
kiṃ kātabbanti. Manto gahetabboti. Mantaṃ gahetvā kiṃ
Kātabbanti. Attano rahassaṃ parassa na kathetabbanti. Te sādhu
paṇḍitāti vatvā nikkhamitvā tuṭṭhamānasā hutvā idāni
gahapatiputtassa piṭṭhiṃ passissāmāti rañño santikaṃ gantvā mahārāja
gahapatiputto te paccatthiko jātoti vadiṃsu. Rājā nāhaṃ tumhākaṃ
saddahāmi na so mayhaṃ paccatthiko bhavissatīti paṭikkhipi. Saccaṃ mahārāja
saddahatha asaddahantā pana tameva pucchatha paṇḍita attano rahassu
kassa kathetabbanti sace vo paccathiko na bhavissati asukassa nāma
kathetabbanti vakkhati sace paccatthiko bhavissati kassaci na kathetabbaṃ
manorathe paripuṇṇe kathetabbanti vakkhati tadā amhākaṃ saddahitvā
nikkaṅkhā bhaveyyāthāti. So sādhūti sampaṭicchitvā ekadivasaṃ sabbesaṃ
samāgantvā nisinnesu vīsatinipāte pañca paṇḍitapaṇhe imaṃ gāthamāha
                   pañca paṇḍitā samāgatā
                   pañho me paṭibhāti taṃ suṇātha
                   nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
                   kassevāvīkareyya guyhamatthanti.
     Evaṃ vutte senako rājānaṃ amhākañyeva antare pakkhipissāmīti
cintetvā imaṃ gāthamāha
                   tvaṃ no āvīkarohi bhūmipāla
                   bhattā bhārasaho tuvaṃ vadetaṃ
                   tava chandarucīni sammasitvā
                   atha vakkhanti janinda pañca dhīrāti.
     Tattha bhattāti tavaṃ amhākaṃ bhattāceva uppannassa ca bhārassa
saho paṭhamantāva tavameva etaṃ vadehi. Tava chandarucīnīti pacchā tava
chandañceva ruccanakāraṇāni ca sammasitvā ime pañca paṇḍitā vakkhanti.
     Atha rājā attano kilesavasikatāya imaṃ gāthamāha
                   yā sīlavatīva anaññatheyyā
                   bhattucchandavasānugā piyā manāpā
                   nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
                   bhariyāyāvīkareyya guyhamatthanti.
     Tattha anaññatheyyāti kilesavasena aññena aggahetabbā.
     Tato senako pakkhitodāni no antare rājāti tusitvā
sayaṃ katakāraṇameva dīpento imaṃ gāthamāha
                   yo kicchagatassa āturassa
                   saraṇaṃ hoti gati parāyanañca
                   nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
                   sakhino vāvīkareyya guyhamatthanti.
     Atha rājā pukkusaṃ pucchi kathaṃ pukkusa passasi attano
rahassaṃ kassa kathetabbanti. So kathento imaṃ gāthamāha
                   yo jeṭṭho atha majjhimo kaniṭṭho
                   so ce sīlasamāhito ṭhitatto
                   nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
                   bhātuno vāvīkareyya guyhamatthanti.
     Tattha ṭhitattoti ṭhitasabhāvo nibbisevano.
     Tato rājā kāmintaṃ pucchi kathaṃ kāminda passasi kassa rahassaṃ
kathetabbanti. So kathento imaṃ gāthamāha
                   yo ve hadayassa patthagū
                   anujāto pitarā anomapañño
                   nindayamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
                   puttassāvīkareyya guyhamatthanti.
     Tattha patthagūti vacanakārako. Yo me manaṃ karoti pitu
cittassa vase vattati ovādakkhamo hotīti attho. Anujātoti
tayo puttā abhijāto ca anujāto ca avajāto cāti. Anuppannaṃ
yaṃsaṃ uppādento abhijāto nāma. Kulaṅkuro kulupacchedako
dhanavināsako avajāto nāma. Kulatantiṃ kulapaveṇiṃ anurakkhakova
anujāto nāma. Taṃ sandhāyevamāha.
     Tato rājā devindaṃ pucchi kathaṃ devinda passasi kassa rahassaṃ
kathetabbanti. So attano katakāraṇameva kathento imaṃ gāthamāha
                   mātā dvipadajanindaseṭṭha
                   yā naṃ posati chandasā piyena
                   nindiyamatthaṃ pasaṃsayaṃ vā
                   mātuyā āvīkareyya guyhamatthanti.
     Tattha dvipadajanindaseṭṭhāti dvipadānaṃ seṭṭhajaninad. Chandasā
piyenāti chandena ceva pemena ca.
     Evaṃ vutte te pucchitvā rājā paṇḍitaṃ pucchi kathaṃ
passasi paṇḍita rahassaṃ kassa kathetabbanti. So guyhassa kāraṇaṃ
kathento imaṃ gāthamāha
                   guyhassa hi guyhameva sādhu
                   na hi guyhassa pasaṭṭhamāvikammaṃ
                   anipphannāya saheyya dhīro
                   nipphannatthova yathāsukhaṃ bhaṇeyyāti.
     Tattha anipphannāyāti mahārāja yāva attano icchitaṃ na
nipphajjati tāva paṇḍito adhivāseyya na kassaci katheyya.
     Paṇḍitena evaṃ vutte rājā anattamano ahosi. Senako
rañño mukhaṃ oloketi. Rājāpi senakassa mukhaṃ oloketi.
Paṇḍito tesaṃ kiriyaṃ disvā jānāti ime cattāro paṭhamameva maṃ
rañño antare paribhindiṃsu maṃ vīmaṃsanavasena pañho pucchito bhavissatīti.
Tesaṃ pana kathentānaññeva suriyo atthaṅgato. Dīpā
pajjalitā. Paṇḍito cintesi rājakammāni nāma bhāriyāni na
paññāyanti ko jānāti kiṃ bhavissati khippameva gantuṃ vaṭṭatīti
uṭṭhāyāsanā rājānaṃ vanditvā nikkhamanto cintesi imesu eko
sahāyakassa guyhaṃ kathetuṃ vaṭṭatīti āha eko bhātu eko puttassa
eko mātuyā kathetuṃ vaṭṭatīti āha imehi katamevetaṃ bhavissati
diṭṭhameva kathentīti maññāmi hotu ajjevetaṃ jānissāmīti. Te
pana cattāropi aññesu divasesu rājakulā nikkhamitvā
Rājanivesanadvāre ekassa bhattambaṇassa piṭṭhe nisīditvā kiccakaraṇīyāni
mantetvā gharāni gacchanti tasmā paṇḍito ahaṃ ajjeva etesaṃ
rahassaṃ ambaṇassa heṭṭhā nipajjitvā jānituṃ sakkuṇeyyanti cintetvā
taṃ ambaṇaṃ ukkhipāpetvā attharaṇaṃ attharāpetvā ambaṇassa
heṭṭhā pavisitvā purisānaṃ saññaṃ adāsi tumhe catūsu paṇḍitesu
mantetvā gatesu āgantvā maṃ neyyāthāti. Te sādhūti
sampaṭicchitvā pakkamiṃsu. Senakopi rājānaṃ āha mahārāja tumhe
amhākaṃ na saddahatha idāni kīdisanti. So bhedakānaṃ vacanaṃ sutvā
anisāmetvāva bhītatasito hutvā idāni kiṃ karoma senaka paṇḍitāti
pucchi. Mahārāja papañcaṃ akatvā kiñci ajānāpetvā gahapatiputtaṃ
māretuṃ vaṭṭatīti. Senaka ṭhapetvā tumhe añño koci
mama atthakāmo nāma natthi tumhe attano suhadaye 1- gahetvā
dvārantare ṭhatvā gahapatiputtassa pātova upaṭṭhānaṃ āgacchantassa
khaggena sīsaṃ chindathāti attano khaggaratanaṃ adāsi. Te sādhu deva
mā bhāyi mayaṃ taṃ māressāmāti vatvā nikkhamitvā diṭṭhā no
paccāmittassa piṭṭhīti ambaṇassa piṭṭhe nisīdiṃsu. Tato senako
āha ambho ko gahapatiputtaṃ māressatīti. Itare tumheyeva
ācariyāti tasseva bhāramakaṃsu. Atha ne senako pucchi tumhe
rahassaṃ nāma asukassa ca asukassa ca kathetabbanti vadetha kiṃ vo
etaṃ kataṃ udāhu diṭṭhaṃ udāhu sutanti. Atha naṃ te āhaṃsu
@Footnote: 1 suhadeti yuttataraṃ.
Diṭṭhametaṃ ācariya yaṃ tumhe rahassaṃ nāma sahāyakassa kathetabbanti
vadetha kiṃ vo etaṃ kataṃ udāhu diṭṭhaṃ udāhu sutanti. Kataṃ me
etanti. Tena hi kathetha ācariyāti. Imasmiṃ rahasse sace
raññā ñāte mayhaṃ jīvitaṃ natthīti. Mā bhāyittha ācariya idha
tumhākaṃ rahassabhedako natthi kathetha ācariyāti. Senako nakhena
ambaṇaṃ koṭṭetvā atthi nukho imassa heṭṭhā gahapatiputtoti āha.
Ācariya gahapatiputto attano issariyena matto evarūpaṃ ṭhānaṃ na
pavisati idāni yasena atimatto bhavissati kathetha tumheti. Senakopi
attano rahassaṃ kathento āha imasmiṃ nagare asukaṃ nāma
vesiṃ jānāthāti. Āma jānāmāti. Idāni sā paññāñati na
paññāñatīti. Na paññāyati ācariyāti. Ahaṃ sālavanuyyāne
tāya saddhiṃ purisakiccaṃ katvā pilandhanalobhena taṃ māretvā tassāyeva
sāṭakena pilandhanaṃ bhaṇḍikaṃ katvā āharitvā amhākaṃ ghare
asukabhūmikāya asukagabbhe nāgadantake olaggesi valañjetuṃ navisahāmi
purāṇabhāvamassa olokemi evarūpaṃpi rājāparādhakammaṃ katvā mayā
ekassa sahāyakassa kathitaṃ tena na kassaci kathitapubbaṃ iminā kāraṇena
sahāyakassa guyhaṃ kathetabbanti mayā vuttanti. Paṇḍito tassa
rahassaṃ sādhukaṃ vavaṭṭhapetvā sallakkhesi. Pukkusopi attano
rahassaṃ kathento āha mama ūruyā kuṭṭhaṃ atthi kaniṭṭhabhātukova
me ñātova kiñci ajānāpetvā taṃ dhovitvā bhesajjaṃ
makkhetvā upari pilotikaṃ datvā bandhiṃ rājā mayi muducitto ehi
Pukkusāti maṃ pakkositvā yebhuyyena mama ūruyaṃyeva sayati sace
panetaṃ rājā jāneyya mārāpeyya taṃ mama kaniṭṭhaṃ ṭhapetvā añño
jānanto nāma natthi tena kāraṇena rahassaṃ nāma bhātuno
kathetabbanti mayā vuttanti. Kāmindopi attano rahassaṃ kathento
āha maṃ kāḷapakkhauposathadivase naradevo nāma yakkho gaṇhati
ahaṃ ummattakasunakho viya viravāmi svāhaṃ tamatthaṃ puttassa kathesiṃ
so mama yakkhena gahitabhāvaṃ ñatvā anto gabbhe nipajjāpetvā
dvāraṃ pidahitvā nikkhamitvā mama saddaṃ paṭicchādanatthaṃ dvāre
samajjaṃ kāreti iminā kāraṇena rahassaṃ nāma puttassa kathetabbanti
mayā vuttanti. Tatopi tayopi devindaṃ pucchiṃsu. So
attano rahassaṃ kathento āha mayā maṇipahaṃsanakammaṃ karontena
rañño santakaṃ sakkena kusarājassa dinnaṃ sirippavesanaṃ maṅgalamaṇiratanaṃ
thenetvā mātuyā dinnaṃ sā kiñci ajānāpetvā mama rājakulaṃ
pavesanakāle taṃ mayhaṃ deti ahaṃ tena maṇinā siriṃ pavesetvā
rājanivesanaṃ gacchāmi rājā tumhehi saddhiṃ akathetvā paṭhamataraṃ mayā
saddhiṃ kathesi devasikaṃ aṭṭhasoḷasadvattiṃsacatusaṭṭhī vā kahāpaṇe mama
paribbayatthāya deti sace tassa maṇiratanassānubhāvaṃ rājā jāneyya
jīvitaṃ me natthi iminā kāraṇena rahassaṃ nāma mātuyā kathetabbanti mayā
vuttanti. Mahāsatto sabbesaṃpi guyhaṃ paccakkhamakāsi. Te pana attano
uraṃ phāletvā antaṃ bāhiraṃ karonto viya rahassaṃ aññamaññaṃ kathetvā
tumhe appamattā pātova āgacchatha gahapatiputtaṃ māressāmāti vatvā
Uṭṭhāya pakkamiṃsu. Tesaṃ gatakāle paṇḍitassa purisā āgantvā
ambaṇaṃ ukkhipitvā mahāsattaṃ ādāya pakkamiṃsu. So gharaṃ
gantvā nahātvā alaṅkaritvā subhojanaṃ bhuñjitvā ajja me bhaginī
udumbarādevī rājagehato sāsanaṃ pesessatīti ñatvā dvāre accā
yikapurisaṃ ṭhapesi rājagehato āgacchantaṃ sīghaṃ pavesetvā mama
dasseyyāsīti. Evañca pana vatvā sirisayanapiṭṭhe nipajji.
     Tasmiṃ khaṇe rājā sirisayanapiṭṭhe nipanno paṇḍitassa guṇe
saritvā mahosathapaṇḍito sattavassikakālato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhahanto
na kiñci mayhaṃ anatthamakāsi devatāya pucchāya sace paṇḍito
nābhavissa jīvitaṃpi me na siyā verīnaṃ paccāmittānaṃ vacanaṃ gahetvā
asamadhuraṃ pañḍitaṃ mārethāti khaggaṃ dentena ayuttaṃ mayā kataṃ svedāni
taṃ passituṃ na labhissāmīti sokaṃ uppādesi. Sarīrato sedā
muñciṃsu. So rājā sokasamappito cittappasādaṃ na labhati.
Udumbarādevī tena saddhiṃ ekasayanaṃ gatā tassa ākāraṃ disvā kinnu
kho mayhaṃ koci aparādho atthi udāhu aññaṃ devassa kiñci
sokakāraṇaṃ uppannaṃ pucchissāmi tāva nanti pucchantī imaṃ gāthamāha
                   kiṃ tavaṃ vimanosi rāja seṭṭha
                   dipadindavacanaṃ suṇomi te taṃ
                   kiṃ cintayamāno dummanosi
                   na hi deva aparādho atthi mayhanti.
     Atha naṃ rājā gāthamāha
                   Pañho vajjho mahosatho
                   āṇatto me vadhāya bhūripañño
                   taṃ cintayamāno dummanosmi
                   na hi devi aparādho atthi tuyhanti.
     Tattha āṇatto meti bhadde cattāro paṇḍitā mahosathapaṇḍito
mama paccatthikoti mayhaṃ kathayiṃsu mayā tattato avicinitvā
vadhetha nanti bhūripañño vadhāya āṇatto taṃ kāraṇaṃ cintayamāno
varaṃ mama maraṇaṃ na paṇḍitassāti dummanosmīti.
     Tāya tassa taṃ sutvā mahāsatte sinehena pabbatamatto soko
uppajji. Tato cintesi ekena upayena rājānaṃ assāsetvā
rañño niddokkamanakāle mama kaniṭṭhassa sāsanaṃ pahiṇissāmīti.
Atha naṃ mahārāja tayāpetaṃ kataṃ gahapatiputtaṃ mahante issariye
patiṭṭhapentena tumhehi so gahapatiputto senāpataṭṭhāne ṭhapito
idāni kira tumhākañceva paccatthiko jāto na kho pana paccāmitto
khuddako nāma atthi māretabbova so tumhe mā cintayitthāti rājānaṃ
assāsesi. So tanubhūtasoko niddaṃ okkami. Tasmiṃ khaṇe
devī uṭṭhāya gabbhaṃ pavisitvā mahosatha cattāro paṇḍitā taṃ
paribhindiṃsu rājā kuddho sve dvārantare sabbe tava vadhāya
āṇāpesi sve rājakulaṃ mā āgaccheyyāsi sace āgacchantova nāgaraṃ
hatthagataṃ katvā samattho hutvā āgaccheyyāsīti paṇṇaṃ likhitvā
modakassa anto pakkhipitvā modakaṃ suttakena veṭhetvā navabhājane
Pakkhipitvā chādetvā lañcetvā atthacarikāya dāsiyā adāsi imaṃ
modakaṃ haritvā mama kaniṭṭhassa mahosathapaṇḍitassa dehīti. Sā
tathā akāsi. Rattiṃ kathaṃ nikkhantāti na cintetabbā raññā
paṭhamameva deviyā varo dinno tena taṃ na koci nivāresi.
Bodhisatto paṇṇākāraṃ gahetvā taṃ uyyojesi. Sā āgantvā
deviyā dinnabhāvaṃ ārocesi. Tasmiṃ khaṇe devī āgantvā raññā
saddhiṃ nipajji. Mahāsattopi modakaṃ bhinditvā paṇṇaṃ vācetvā
tamatthaṃ ñatvā kattabbakiccaṃ vicāretvā sayane nipajji. Itarepi
cattāro janā pātova khaggaṃ gahetvā dvārantare ṭhatvā paṇḍitaṃ
apassantā dummanā hutvā rañño santikaṃ gantvā kiṃ paṇḍitā
hato vo gahapatiputtoti vutte na passāma devāti āhaṃsu.
Mahāsattopi aruṇuggamaneyeva sugandhodakena nahātvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito
nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sarīrakiccaṃ sodhetvā nāgaraṃ
attano hatthagataṃ katvā tattha tattha ārakkhaṃ datvā mahājanaparivuto
rathavaraṃ āruyha mahantena yasena rājadvāraṃ agamāsi. Rājāpi
sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā olokento aṭṭhāsi. Atha mahāsatto rathā
otaritvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā cintesi
sacāyaṃ mama paccatthiko bhaveyya na maṃ vandeyyāti. Atha naṃ
pakkosāpetvā rājā sayaṃ sīhāsane nisīdi. Mahāsattopi āgantvā
vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Cattāropi paṇḍitā tattheva
nisīdiṃsu. Atha naṃ rājā kiñci ajānanto viya tāta tavaṃ hiyyo
Paṭhamayāme gato idāni āgacchasi kiṃ maṃ evaṃ pariccajasīti vatvā
imaṃ gāthamāha
                   abhidosagato idāni esi
                   kiṃ sutvā kimāsaṃkite mano te
                   ko te kimavoca bhūripañña
                   iṅgha taṃ vacanaṃ suṇāma brūhi me tanti.
     Tattha abhidosagatoti tāta mahosathapaṇḍita hiyyo abhidose
paṭhamayāme gato. Idāni esīti idāni issariyena āgato.
Kimāsaṅkiteti kiṃ āsaṅkite. Kimavocāti kiṃ rañño santikaṃ mā
gamissasīti taṃ koci avoca etaṃ te vacanaṃ suṇāma mayaṃ etaṃ kāraṇaṃ
mayhaṃ iṅgha brūhi kathesi.
     Atha naṃ mahāsatto mahārāja tayā me catunnaṃ paṇḍitānaṃ
vacanaṃ gahetvā vadho āṇatto tenāhaṃ na emīti rājānaṃ codetvā
imaṃ gāthamāha
                   pañho vajjho mahosatho
                   yadi te mantayitaṃ janinda dosaṃ
                   bhariyāya rahogato asaṃsi
                   guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mametanti.
     Tattha yadi teti yadā tayā. Mantayitanti kathitaṃ. Dosanti
abhidosaṃ rattibhāgeti attho. Kassa kathitanti. Bhariyāya. Tvaṃ
hi tassā imamatthaṃ rahogato asaṃsi. Guyhaṃ pātukatanti tayā
Evarūpaṃ attano rahassaṃ pātukataṃ. Sutaṃ mametanti mayā panetaṃ tasmiṃ
yeva khaṇe sutaṃ devāti vadati.
     Taṃ sutvā rājā imāya taṃ khaṇaññeva sāsanaṃ pahitaṃ bhavissatīti
kuddho deviṃ olokesi. Taṃ ñatvā mahāsatto kiṃ deva tumhe
deviyā kujjhatha ahaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ sabbaṃ jānāmi deva
tumhākaṃ tāva rahassaṃ mama deviyā kathitaṃ hotu ācariya senakassa
vā pukkusādīnaṃ vā rahassaṃ mama kena kathitaṃ kakaṇṭakassa pañhameva
mayhaṃ kena kathitaṃ devatāya pañhameva mayhaṃ kena kathitaṃ ahaṃ hi
pubbe etesaṃpi rahassaṃ jānāmi devāti vatvā senakassa tāva
rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha
                   yaṃ sālavanasmiṃ senako
                   pāpakammamakāsi asabbhirūpaṃ
                   sakhinova rahogato asaṃsi
                   guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mametanti.
     Tattha asabbhirūpanti asādhujātikaṃ lāmakaṃ akusalakammaṃ akāsi
imasmiṃyeva nagare asukaṃ nāma vesiṃ sālavanuyyāne māretvā alaṅkāraṃ
gahetvā tassāyeva sāṭakena bhaṇḍikaṃ katvā attano ghare
asukaṭṭhāne ṭhapesi. Sakhinova rahogato asaṃsīti atha naṃ mahārāja
ekassa sahāyakassa rahogato hutvā akkhāsi. Taṃpi mayā sutaṃ
nāhaṃ devassa paccatthiko senakoyeva paccatthiko yadi te paccatthikena
kammaṃ atthi senakaṃ gaṇhāpehīti.
     Rājā senakaṃ oloketvā saccaṃ senakāti pucchitvā saccaṃ
devāti vutte tassa bandhanāgāraṃ āṇāpesi. Paṇḍitopi pukkusassa
rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha
                   pukkusapurisassa te janinda
                   uppanno rogo arājappatto
                   bhātuva rahogato asaṃsi
                   guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mametanti.
     Tattha arājapattoti mahārāja etassa kuṭṭhirogo uppanno
na so rājūnaṃ patto ayutto chupanānucchaviko na hoti tumhe ca
pukkusassa ūrumudukoti yebhuyyena tasseva ūrumhi nipajjatha so panesa
vaṇabandhanapilotikāya mudu samphasso devāti.
     Rājā taṃpi oloketvā saccaṃ pukkusāti pucchitvā āma
devāti vutte taṃ bandhanāgāraṃ pavesesi. Paṇḍito kāmindassa
rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha
                   ābādho yaṃ asabbhirūpo
                   kāmindo naradevena phuṭṭho
                   puttassa rahogato asaṃsi
                   guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mametanti.
     Tattha asabbhirūpoti yena so ābādhena phuṭṭho ummattakasunakho
viya viravati so naradevayakkhābādho asabbhijātiko lāmako tena phuṭṭho
rājakulaṃ pavisituṃ ayutto mahārājāti.
     Rājā taṃpi oloketvā saccaṃ kāmindāti pucchitvā saccaṃ
devāti vutte taṃ bandhanāgāraṃ pavesesi. Paṇḍitopi devindassa
rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha
                   aṭṭhavaṅkaṃ maṇiratanaṃ uḷāraṃ
                   sakko te adadā pitāmahassa
                   devindassa gataṃ tadajja hatthaṃ
                   mātu ca rahogato asaṃsi
                   guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mametanti.
     Tattha pitāmahassāti tava pitāmahassa kusarājassa. Tadajja
hatthanti taṃ maṅgalasammataṃ maṇiratanaṃ ajja devindassa hatthagataṃ
mahārājāti.
     Rājā taṃ saccaṃ devindāti pucchitvā saccaṃ devāti vutte
taṃpi bandhanāgāraṃ pavesesi. Evaṃ paṇḍitaṃ vadhessāmāti sabbe
bandhanāgāraṃ paviṭṭhāti. Bodhisatto mahārāja iminā kāraṇenāhaṃ attano
guyhaṃ parassa na kathetabbanti vadāmi kathetuṃ vaṭṭatīti vadantā pana
mahāvināsaṃ pattāti vatvā uttariṃ dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi.
                   Guyhassa hi guyhameva sādhu
                   na hi guyhassa pasaṭṭhamāvikammaṃ
                   anipphannāya saheyya dhīro
                   nipphannatthova yathā sukhaṃ bhaṇeyya
              na hi guyhamatthaṃ vivareyya  rakkheyya naṃ yathā nidhiṃ
             Na hi pātukato sādhu     guyho attho vijānatā
             thiyā guyhaṃ na saṃseyya    amittassa ca paṇḍito
             yo cāmisena saṃhīro     hadayatthe no ca yo naro
             guyhamatthamasambuddhaṃ       sambodhayati yo naro
             mantabhedabhayā tassa      dāsabhūtova titikkhati
             yāvanto purisassatthaṃ     guyhaṃ jānanti mantinaṃ
             tāvanto tassa ubbegā  tasmā guyhaṃ na vissaje
                    vivicca bhāseyya divā rahassaṃ
                    rattiṃ giraṃ nātivelaṃ pamuñce
                    upassūtikā hi suṇanti mantaṃ
                    tasmā manto khippamupeti bhedanti.
     Tattha thiyāti itthiyā. Amittassa cāti paccatthikassa na
katheyya. Saṃhīroti yo ca yena kenaci āmisena saṃhati upalāpanasaṅgahaṃ
gacchati tassāpi na rahassaṃ saṃseyya. Hadayatthe noti yo ca
amitto mittapaṭirūpako mukhena aññaṃ katheti hadayena aññaṃ cinteti
tassāpi na saṃseyya. Asambuddhanti parehi aññātaṃ. Asambodhantipi
pāṭho. Paresaṃ bodhetuṃ ayuttanti attho. Titikkhatīti tassa
akkosaṃpi paribhāsaṃpi pahāraṃpi dāso viya hutvā adhivāseti. Mantinanti
taṃ mantaṃ mantīnaṃ vā antare yāvanto mantino jānantīti attho.
Tāvantoti tepi guyhaṃ jānanake paṭicca tattakā tassa ubbegā
santā sā uppajjanti. Na vissajeti na visajjeyya paraṃ na jāneyya
Viviccāti sace divā rahassaṃ mantetukāmo hoti vivittaṃ okāsaṃ
kāretvā paṭicchannaṭṭhāne manteyya. Nātivelanti rattiṃ rahassaṃ
kathento pana ativelaṃ mariyādātikkantaṃ mahāsaddaṃ karonto giraṃ na
pamuñceyya. Upassūtikāti mantaṭṭhānaṃ upagantvā tirokuḍḍādīsu
ṭhatvā sotāro janā. Tasmāti mahārāja tena kāraṇena so
manto khippameva bhedamupeti.
     Rājā mahāsattassa kathaṃ sutvā ete sayaṃ verino hutvā
paṇḍitaṃ mama veriṃ karontīti kujjhitvā gacchatha ne nagarā nīharitvā
sūlesu uttāsetha sīsāni tesaṃ chindathāti āṇāpesi. Tesu pacchābāhaṃ
bandhitvā catukke catukke vettapahārasataṃ datvā niyamānesu paṇḍito
āha deva tumhākaṃ ime porāṇakaamaccā khamatha deva nesaṃ
aparādhanti. Rājā sādhūti te pakkosāpetvā tasseva dāse
katvā bodhisattassa adāsi. So pana te tattheva bhujisse akāsi.
Rājā tena hi mama vijite mā vasantūti pabbājaniyakammaṃ āṇāpesi.
Paṇḍito khamatha deva etesaṃ andhabālānanti maṃ khamāpetvā
tesaṃ ṭhānantarānipi paṭipākatikāni kārāpesi. Rājā pana
paccāmittesupi tāvassa evarūpā mettābhāvanā aññesu kathaṃ evarūpā
na bhavissatīti paṇḍitassa ativiya pasanno ahosi. Tato paṭṭhāya
cattāro paṇḍitā uddhatadāṭhā viya sappā nibbisevanā hutvā
kiñci kathetuṃ nāsakkhiṃsūti.
     Pañcapaṇḍitapañho niṭṭhito. Niṭṭhitā ca paribhindakathā.
     Tato paṭṭhāya paṇḍito rañño atthañca dhammañca anusāsati.
So cintesi rañño setacchattameva rajjaṃ pana ahaṃ vicāremi mayā
appamattena bhavituṃ vaṭṭatīti. Sopi nagare mahāpākāraṃ nāma
kāresi. Tathā anupākāraṃ dvāraṭṭālakaṃ antaraṭṭālakaṃ kāresi.
Udakaparikhaṃ kaddamaparikhaṃ sukkhaparikhanti tisso parikhāyo kāresi.
Antonagare jiṇṇagehāni paṭisaṃkharāpesi. Mahāpokkharaṇiyo kāretvā
tāsu udakanidhānaṃ kāresi. Nagare sabbakoṭṭhāgārāni dhaññassa
pūrāpesi. Himavantappadesato kulupakatāpasehi kudrusakumudavījāni
āharāpesi. Udakaniddhamanāni sodhāpetvā bahinagare jiṇṇasālādīnaṃ
paṭisaṃkharaṇakammaṃ kāresi. Kiṃ kāraṇā. Anāgatabhayaṃ paṭibāhanatthanti.
Tato tato āgate vāṇijakepi kuto āgatatthāti pucchitvā
asukaṭṭhānato nāmāti vutte tumhākaṃ rañño kiṃ piyanti pucchitvā
asukaṃ nāmāti sutvā tesaṃ sammānaṃ katvā te uyyojetvā attano
ekasate yodhe pakkosāpetvā sammā mayā dinne paṇṇākāre
gahetvā ekasatarājadhāniyo gantvā ime paṇṇākāre attano
piyakāmatāya tesaṃ rājūnaṃ datvā teyeva upaṭṭhahantā tesaṃ kiriyaṃ vā
mantaṃ vā ñatvā mayhaṃ pesetvā tattheva vasatha ahaṃ vo puttadāre
posessāmīti vatvā kesañci kuṇḍale kesañci pādukāyo kesañci
khagge kesañci suvaṇṇamālāyo tattha tattha akkharāni likhitvā yadā
mama kiccaṃ hoti tadā tāni paññāyantūti adhiṭṭhahitvā tesaṃ
hatthe ṭhapetvā pesesi. Te tattha tattha gantvā tesaṃ rājūnaṃ
Paṇṇākāraṃ datvā kenatthena āgatāti vutte tumhe upaṭṭhātuṃ
āgatamhāti vatvā kuto āgatatthāti puṭṭhā āgataṭṭhānaṃ avatvā
aññāni ṭhānāni ācikkhitvā tena hi sādhūti sampaṭicchitvā
upaṭṭhahantā tesaṃ abbhantarikā ahesuṃ.
     Tadā eko kambalaraṭṭhe saṃkhabalako nāma rājā āvudhāni
sajjāpetvā senaṃ saṃkaḍḍhati. Tassa santike pesito
upanikkhittapuriso paṇḍitassa sāsanaṃ pesesi mayaṃ idha pavuttiṃ idannāma
karissatīti na jānāma suvapaṇḍitaṃ pesetvā sayaṃ tattato jānatūti.
Atha mahāsatto taṃ sutvā suvapotakaṃ āmantetvā samma gantvā
eko kambalaraṭṭhe saṃkhabalako nāma rājā idaṃ nāma karotīti
ñatvā sakalajambhūdīpe āhiṇḍitvā mayhaṃ pavuttiṃ āharāti vatvā
suvapotakaṃ madhulāje khādāpetvā madhupānīyaṃ pāyetvā satapākasahassapākehi
telehi pakkhantare makkhetvā pācīnasīhapañjare ṭhapetvā
visajjesi. So tattha gantvā tassa purisassa santikā tassa
rañño pavuttiṃ tattato ñatvā sakalajambūdīpaṃ pariggaṇhanto
kappilaraṭṭhe uttarapañcālanagaraṃ sampāpuṇi. Tadā tattha cūḷanībrahmadatto
nāma rājā rajjaṃ kārāpesi. Tassa kevaṭṭo nāma
brāhmaṇo atthañca dhammañca anusāsati paṇḍito byatto. So
paccūsakāle pabujjhitvā dīpālokena attano alaṅkatasirigabbhaṃ
olokento mahantaṃ yasaṃ disvā ayaṃ mama yaso kassa santakoti
cintento na aññassa santako cūḷanībrahmadattassa santako evarūpaṃ
Pana yasadāyakaṃ rājānaṃ sakalajambūdīpe aggarājānaṃ kātuṃ vaṭṭati
ahañcassa aggapurohito bhavissāmīti cintetvā pātova rañño
santikaṃ gantvā sukhaseyyaṃ pucchitvā deva mantetabbaṃ atthīti āha.
So vada ācariyāti āha. Mahārāja antonagare raho nāma laddhuṃ
na sakkā etha uyyānaṃ gacchāmāti. So sādhu ācariyāti vatvā
tena saddhiṃ uyyānaṃ gantvā balanikāyaṃ bahi ṭhapetvā ārakkhaṃ
kāretvā brāhmaṇeneva saddhiṃ uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāpaṭṭe
nisīdi. Atha suvapotako tesaṃ taṃ kirayaṃ disvā bhavitabbamettha kāraṇena
ajja paṇḍitassa ācikkhitabbayuttakaṃ kiñci suṇissāmīti uyyānaṃ
pavisitvā maṅgalasālarukkhassa pattantare niliyitvā nisīdi. Rājā
kathetha ācariyāti āha. So evamāha mahārāja tava kaṇṇe
ito karohi catukkaṇṇova manto bhavissati sace mahārāja mama
vacanaṃ karosi sakalajambūdīpe taṃ aggarājānaṃ karissāmīti. So
mahātaṇhatāya tassa vacanaṃ sutvāva somanassappatto hutvā kathethācariya
karissāmi te vacananti āha. So deva mayaṃ senaṃ saṃkaḍḍhitvā
paṭhamaṃ khuddakanagaraṃ rumhitvā gaṇhissāma ahaṃpi culladvārena nagaraṃ
pavisitvā taṃ rājānaṃ vakkhāmi mahārāja tava yuddhena kiccaṃ natthi
kevalaṃ amhākaṃ santako hoti tava rajjaṃ tatheva bhavissati yujajhanto
pana amhākaṃ balabāhanassa mahantatāya ekanteneva parājissasīti
sace me vacanaṃ karissati saṅgaṇhissāma taṃ no ce yujjhitvā
jīvitakkhayaṃ pāpetvā dve senā gahetvā aññaṃ nagaraṃ gaṇhissāma
Tato aññaṃ aññanti etenupāyena sakalajambūdīpe rajjaṃ gahetvā
jayapānaṃ pivissāmāti vatvā ekasatarājāno amhākaṃ nagaraṃ ānetvā
uyyāne visamissakaṃ suraṃ pāyetvā sabbepi te jīvitakkhayaṃ pāpetvā
gaṅgāya tesaṃ kaḷevarāni khipitvā ekasatarājadhānīsu rajjaṃ amhākaṃ
hatthagataṃ karissāma evaṃ tvaṃ sakalajambadīpe aggarājā bhavissīti
āha. Rājā tusitvā sādhu ācariya evaṃ karissāmīti āha.
Mahārāja catukkaṇṇamanto nāma kimatthiyo ayaṃ hi na sakkā aññena
jānituṃ tasmā papañcaṃ akatvā sīghaṃ nikkhamathāti. Taṃ sutvā rājā
tusitvā sādhūti sampaṭicchi. Suvapotako taṃ sabbaṃ sutvā tesaṃ
mantapariyosāne sākhāya olambakaṃ otārento viya kevaṭṭassa
sīse chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā kimetanti mukhaṃ vivaritvā uddhaṃ
olokentassa aparaṃ mukhe pātetvā kiri kirīti vassanto sākhāto
upatitvā kevaṭṭa tvaṃ catukkaṇṇo me mantoti maññasi idāneva
chakkaṇṇo jāto puna aṭṭhakkaṇṇo bhavitvā anekasatakkaṇṇo
bhavissatīti vatvā gaṇha gaṇhāti vadantānaññeva vātavegena mithilaṃ
gantvā paṇḍitassa nivesanaṃ pavisi. Tassa pana idaṃ vattaṃ sace
kutoci āgatasāsanaṃ paṇḍitasseva kathetabbaṃ hoti athassa aṃsakūṭe
otarati sace amaradeviyāpi sotuṃ vaṭṭati uccaṅke otarati sace
mahājanena sotabbaṃ bhūmiyaṃ otarati. Tadā so paṇḍitassa aṃsakūṭe
otarati. Tāya saññāya rahassena bhavitabbanti mahājano paṭikkami.
Paṇḍito taṃ gahetvā upari mahātalaṃ abhiruhitvā kinte tāta diṭṭhaṃ
Kiṃ sutanti pucchi. Atha naṃ suvapotako sāmi ahameva sakalajambūdīpe
aññassa rañño santikā kiñci bhayaṃ na passāmi uttarapañcālanagare
pana cūḷanībrahmadattapurohito kevaṭṭo nāma brāhmaṇo
rājānaṃ uyyānaṃ netvā catukkaṇṇamantaṃ gaṇhi ahaṃ sālasākhantare
nisīditvā tassa mukhe chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā āgatomhīti vatvā
sabbaṃ diṭṭhasutaṃ paṇḍitassa kathesi. Raññā pana sampaṭicchitanti
vutte sampaṭicchitaṃ devāti āha. Paṇḍito tassa tabbayuttakaṃ
sakkāraṃ karitvā taṃ mudupaccattharaṇe suvaṇṇapañjare nipajjāpetvā
kevaṭṭo mama mahosathapaṇḍitabhāvaṃ na jānāti maññe idānissa
mantitamantassa matthakaṃ pāpuṇituṃ na dassāmīti cintetvā nagarato
duggatakulāni nīharāpetvā bahi nivāsāpesi. Raṭṭhajanapadadvāragāmesu
samiddhāni issariyakulāni ānetvā antonagare vāsāpetvā bahuṃ
dhaññasannicayaṃ kāresi.
     Cūḷanībrahmadattopi kevaṭṭassa vacanaṃ gahetvā senāṅgaparivuto
gantvā ekaṃ nagaraṃ parikkhipi. Kevaṭṭopi vuttanayeneva tattha
pavisitvā taṃ rājānaṃ saññāpetvā attano santakaṃ katvā dve senā
ekato katvā aññaṃ nagaraṃ parikkhipīti paṭipāṭiyā sabbāni tāni
aggahesi. Evaṃ cūḷanībrahmadatto kevaṭṭassa ovāde ṭhito
ṭhapetvā videharājānaṃ sesasakalajambūdīpe rājāno attano santake
akāsi. Bodhisattassa upanikkhittapurisā brahmadattena ettakāni
nagarāni gahitāni tvaṃ appamatto hohīti niccaṃ sāsanaṃ pesenti.
Paṇḍitopi nesaṃ ahaṃ idha appamatto vasāmi tumhepi anukkaṇṭhitā
appamattā hutvā vasathāti paṭisāsanaṃ pesesi. Brahmadattopi
sattadivasasattamāsādhikehi sattahi saṃvaccharehi ṭhapetvā videharajjaṃ
sesasakalajambūdīparajjaṃ gahetvā kevaṭṭaṃ āha evaṃ ācariya ettakāni
gahitāni gahitāni mithilāyaṃ videharajjaṃ gaṇhāmāti. Mahārāja
mahosathapaṇḍitassa vasananagare rajjaṃ gaṇhituṃ na sakkhissāma so hi evaṃ
ñāṇasampanno evaṃ upāyakusaloti. Iti so rājānaṃ nivāretvā
candamaṇḍalaṃ uddharanto viya mahāsattassa guṇe kathesi. Ayaṃ hi
sayaṃpi upāyakusalova tasmā deva mithilarajjaṃ nāma appamattakaṃ
sakalajambūdīpe rajjaṃ amhākaṃ pahoti kinno etenāti upāyeneva rājānaṃ
sallakkhāpesi. Sesarājānopi mayaṃ mithilāya rajjaṃ gahetvā jayapānaṃ
pivissāmāti vadiṃsu. Kevaṭṭopi te rājāno nivāretvā mayaṃ
videharajjaṃ gaṇhantā kiṃ karissāma so rājā amhākaṃ santakova tumhe
nivattathāti upāyeneva te bodhesi. Te tassa vacanaṃ sutvā
nivattiṃsu. Mahāsattassa upanikakhittapurisā sāsanaṃ pesayiṃsu brahmadatto
ekasatarājaparivuto mithilaṃ āgacchantova nivattetvā attano
nagarameva gatoti. Mahāsattopi tesaṃ ito paṭṭhāya tassa kiriyaṃ
jānantūti paṭisāsanaṃ pesesi. Brahmadattopi kevaṭṭena saddhiṃ idāni
kiṃ kiccaṃ karissāmāti mantetvā mayaṃ jayapānaṃ pivissāmāti vutte
uyyānaṃ alaṅkaritvā cāṭisatesu cāṭisahassesu suraṃ upaṭṭhapetha nānāvidhāni
macchamaṃsarasādīni upaṭṭhapethāti sevake āṇāpesi. Tadā
Upanikkhittapurisā taṃpi pavuttiṃ paṇḍitassa pesayiṃsu. Te pana
visena suraṃ yojetvā rājāno māretukāmoti na jānanti.
Mahāsatto pana suvapotakassa santikā sutattā jānāti. So nesaṃ
surāpānadivasaṃ tattato jānitvā mama pesethāti sāsanaṃ paṭipesesi.
Te tathā kariṃsu. Paṇḍito mādise paṇḍite dharamāneyeva ettakānaṃ
rājūnaṃ maraṇaṃ na yuttaṃ nesaṃ avassayo bhavissāmīti cintetvā
sahajātayodhasahassaṃ pakkosāpetvā sammā culanībradmadatto kira
uyyānaṃ alaṅkārāpetvā ekasatarājaparivuto suraṃ pātukāmo tumhe
tattha gantvā tesaṃ rājūnaṃ āsanesu paññattesu ekasmiñci anisinne
yeva culanībrahmadattassa anantaraṃ mahārahāsanaṃ amhākaṃ raññoti
gahetvā tesaṃ purisehi tumhe kassa purisāti vutte videharājassāti
vadeyyātha te tumhehi saddhiṃ mayaṃ sattadivasasattamāsādhikāni
sattasaṃvaccharāni nagaraṃ gaṇhantā ekadivasampi videharājānaṃ na passāma
kiṃ rājā nāmesa gacchathāsanapariyante āsanaṃ gaṇhathāti vadantā
kalahaṃ karissanti tumhe ṭhapetvā cūḷanībrahmadattaṃ añño amhākaṃ
raññā uttaritaro idha natthīti kalahaṃ vaḍḍhetvā mayaṃ amhākaṃ
rañño āsanamattaṃpi alabhantā idāni vo suraṃ pātuṃ macchamaṃsaṃ
khādituṃ na dassāmāti vatvā nadantā vaggantā mahantehi saddehi
tesaṃ santānaṃ janetvā mahantehi muggarehi sabbacāṭiyo bhinditvā
macchamaṃsaṃ vippakīritvā aparibhogaṃ katvā javena senānaṃ antaraṃ
pavisitvā devanagaraṃ paviṭṭhaasurā viya ullolasaddaṃ upaṭṭhapetvā mayaṃ
Mithilanagare mahosathapaṇḍitassa purisā sace sakkontā amhe gaṇhathāti
tunhākaṃ āgatabhāvaṃ jānāpetvā āgacchathāti vatvā pesesi.
Te sādhūti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vanditvā sannaddhapañcāvudhā
nikkhamitvā tattha gantvā nandanavanamiva alaṅkatauyyānaṃ pavisitvā
samussitasetacchatte ekasatarājapallaṅke ādiṃ katvā paṭiyattaṃ
sirivibhavaṃ disvā mahāsattena vuttanayeneva sabbaṃ katvā mahājanaṃ
saṃkhobhetvā mithilābhimukhā pakkamiṃsu. Rājapurisāpi tesaṃ rājūnaṃ taṃ pavuttiṃ
ārocesuṃ. Cūḷanībratmadatto evarūpassa nāma me visayogassa
antarāyo katoti kujjhi. Rājānopi amhākaṃ jayapānaṃ pātuṃ
nādāsīti kujjhiṃsu. Balanikāyāpi mayaṃ amūlakaṃ suraṃ pātuṃ na labhimhāti
kujjhiṃsu. Cūḷanībrahmadattopi te rājāno āmantetvā etha bhonto
mithilaṃ gantvā videharājassa khaggena sīsaṃ chinditvā pādehi akkamitvā
nisinnā jayapānaṃ pivissāma senāṅgagamanasajjaṃ karothāti vatvā puna
rahogato kevaṭṭassāpi etamatthaṃ kathetvā amhākaṃ evarūpassa
mantassa antarāyakaraṃ paccāmittaṃ gaṇhissāma ekasatarājūnaṃ
aṭṭhārasaakkhobhiṇīsaṃkhātāya senāya parivutā gacchāma etha ācariyāti āha.
Brahmaṇo attano paṇḍitabhāvena cintesi mayā mahosathapaṇḍitaṃ
vijinituṃ nāma na sakkā amhākaññeva lajjitabbaṃ bhavissati
nivattessāmi rājānanti. Atha naṃ evamāha mahārāja na esa
videharañño thāmo apica mahosathapaṇḍitassa saṃvidhānametaṃ mahānubhāvo
panesa tena rakkhitā mithilā sīharakkhitā guhā viya na sakkā kenaci
Gahetuṃ kevalaṃ amhākaṃ lajjanakaṃ bhavissati alaṃ tattha gamanenāti.
Rājā pana khattiyamānena issariyamadena matto hutvā kiṃ so karissatīti
vatvā ekasatarājaparivuto aṭṭhārasaakkhobhiṇīsaṃkhātāya senāya
saddhiṃ nikkhami. Kevaṭṭopi attano kathaṃ gāhāpetuṃ asakkonto
rañño paccanīkavutti nāma mama ayuttāti tena saddhiṃyeva nikkhami.
Bodhisattassa tepi yodhā ekaratteneva mithilaṃ patvā attanā
kattabbakiccaṃ paṇḍitassa kathesuṃ. Paṭhamaṃ upanikkhittapurisāpi sāsanaṃ
pahiṇiṃsu cūḷanībrahmadatto videharājānaṃ gaṇhissāmīti ekasatarājaparivuto
āgacchati paṇḍito appamatto hotūti. Ajja asukaṭṭhānaṃ
nāma gato ajja asukaṭṭhānaṃ ajja pana nagaraṃ pāpuṇissatīti
nivaddhaṃ sāsanaṃ pesentiyeva. Taṃ sutvā mahāsatto appamattataro
ahosi. Videharājā pana brahmadatto kira imaṃ nagaraṃ gahetuṃ
āgacchatīti paramparaghosena assosi. Atha cūḷanībrahmadatto
aggapadoseyeva ukkāsatasahassena dhāriyamānena āgantvā sakalanagaraṃ
parivāresi. Atha naṃ hatthipākārehi rathapākārehi assapākārehi
parikkhipāpetvā tesu tesu ṭhānesu balagumbaṃ ṭhapesi. Manussā unnādentā
apphoṭentā 1- selentā gajjentā aṭṭhaṃsu. Dīpobhāsehi ceva
alaṅkārobhāsehi ca sakalasattayojanikā mithilā ekobhāsā ahosi. Hatthi
assarathaturiyādisaddehi paṭhaviyā bhijjanakālo viya ahosi. Cattāro
paṇḍitā ullolasaddaṃ sutvā ajānantā rañño santikaṃ gantvā
@Footnote: 1 appoṭhentātiyuttataraṃ.
Mahārāja mahanto ullolasaddo na kho pana jānāma kinnāmetaṃ
vīmaṃsituṃ vaṭṭati mahārājāti āhaṃsu. Taṃ sutvā rājā brahmadatto
āgato bhaveyyāti sīhapañjaraṃ vivaritvā olokento tassāgatabhāvaṃ
ñatvā bhītatasito natthimhākaṃ jīvitaṃ svedāni sabbe no jīvitakkhayaṃ
pāpessatīti tehi saddhiṃ sallapanto nisīdi. Mahāsatto pana
tassāgatabhāvaṃ ñatvā sīho viya asambhīto sakalanagare ārakkhaṃ
saṃvidahitvā rājānaṃ assāsessāmīti cintetvā rājanivesanaṃ
abhiruhitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā
paṭiladdhassāso hutvā ṭhapetvā mama puttaṃ mahosathapaṇḍitaṃ añño maṃ
imamhā dukkhā mocetuṃ samattho nāma natthīti cintetvā tena saddhiṃ
sallapanto imasmiṃ mahāummaṅgajātake paṭhamagāthamāha
             pañcālo sabbasenāya    brahmadatto samāgato
             sāyaṃ pañcāliyā senā   appameyyā mahosatha
             viddhimatī pattimatī        sabbasaṅgāmakovidā
             ohārinī saddavatī       bherisaṅkhappabodhanā
             lohavijjā alaṅkārā    dhajanī vāmarohinī
             sippiyehi susampannā     sūrehi suppatiṭṭhitā 1-
             dasettha paṇḍitā āhu    bhūripaññā rahogatā
             mātā ekādasiṃ rañño   pañcāliyaṃ pasāsati
             athetthekasataṃ khatyā     anuyantā yasassino
@Footnote: 1 supatiṭaṭhitātipi pāṭho.
             Acchinnaraṭṭhā byathitā    pañcālīnaṃ vasaṃ gatā
             yaṃ vadā takkarā rañño   akāmā piyabhāṇino
             pañcālamanuyāyanti       akāmā vasino gatā
             tāya senāya mithilā     tisandhiparivāritā
             rājadhānī videhānaṃ      samantā parikhaññati
             uddhaṃ tārakajātāva      samantā parivāritā
             mahosatha vijānāhi       kathaṃ mokkho bhavissatīti.
     Tattha sabbasenāyāti sabbāya ekasatarājanāyikāya aṭṭhārasa-
akkhobhiṇīsaṃkhātāya senāya saddhiṃ āgato kira tātāti. Pañcāliyāti
pañcālarañño santakā. Viddhimatīti viddhiyā ānīte dabbasambhāre
gahetvā vicarantena vaḍḍhakībalena samannāgatā. Pattimatīti
varāvaraggahitapurisehi rakkhitā. Sabbasaṅgāmakovidāti sabbasaṅgāmakusalā.
Ohārinīti senāya antaraṃ pavisitvā apaññāyantāva
paresaṃ sīsaṃ chinditvā pariharituṃ samatthā. Saddavatīti dasahi saddehi
avivittā. Bherisaṅkhappabodhanāti etha yātha yujjhatha mā pajjathāti
ādīni tattha vacībhedena jānāpetuṃ na sakkā tādisāni panettha kiccāni
bherisaddena ca saṅkhasaddena ca pabodhentīti bherisaṅkhappabodhanā.
Lohavijjā alaṅkārāti ettha lohavijjāti lohasippāni
sattaratanapaṭimaṇḍitānaṃ kavacacammajālikasīsakakarondikādīnaṃ etaṃ nāmaṃ
alaṅkārāti rājarājamahāmattādīnaṃ alaṅkārā tasmā lohavijjāhi ceva
alaṅkārehi ca bhāsatīti lohavijjā alaṅkārāti ayamettha attho.
Dhajanīti suvaṇṇādipaṭimaṇḍitehi nānāvatthusamujjalehi rathādīsu
samussitehi dhajehi samannāgatā. Vāmarohinīti hatthī ca asse ca
ārohantā vāmapassena ārohantīti te vāmarohinīti vuccanti tehi
samannāgatā aparimitahatthiassasamākiṇṇāti attho. Sippiyehīti
hatthisippaassasippādīsu aṭṭhārasasippesu nipphattipattehi suṭṭhu sampannā
susamākiṇṇā. Sūrehīti tāta esā kira senā sīhasamānaparakkamehi
sūrayodhehi suppatiṭṭhitā. Āhūti dasa kira ettha senāya
paṇḍitāti vadanti. Rahogatāti rahogamanasīlā raho nisīditvā
mantanasīlā. Te kira ekāhaṃ dvīhaṃ cintetuṃ labhantā paṭhaviṃ pari
vattetvā ākāse saṇṭhituṃ samatthā. Ekādasīti tehi kira
paṇḍitehi atirekatarā paññāya samannāgatā rañño mātā. Sā
tesaṃ ekādasī hutvā pañcāliyasenaṃ pasāsati anusāsati. Ekadivasaṃ
kira eko puriso ekaṃ taṇḍulanāḷiñca pūṭakabhattañca kahāpaṇasahassañca
gahetvā nadiṃ tarissāmīti otiṇṇo nadīmajjhaṃ patvā tarituṃ
asakkonto tīre ṭhite manusse evamāha ambho mama hatthe
ekataṇḍulanāḷī pūṭakabhattaṃ kahāpaṇasahassañca atthi ito yaṃ mayhaṃ
ruccati taṃ dassāmīti yo koci sakkoti so maṃ uttāretūti.
Atheko thāmasampanno puriso daḷhaṃ nivāsetvā nadiṃ ogāhetvā
taṃ hatthe gahetvā uttāretvā dehi me dātabbayuttakanti āha.
So taṇḍulanāḷiṃ vā pūṭakabhattaṃ vā gaṇhāhīti āha. Itaro
ahaṃ jīvitaṃ agaṇetvā taṃ uttāresiṃ na me etehi attho kahāpaṇe
Me dehīti āha. Ito yaṃ mayhaṃ ruccati dassāmīti avacaṃ idāni
yaṃ mayhaṃ ruccati taṃ dammi icchanto gaṇhāhīti. So samīpe
ṭhitassa ekassa kathesi. Sopi naṃ esa yaṃ attano ruccanakaṃ tava
deti gaṇhāhīti āha. So nāhaṃ gaṇhāmīti taṃ ādāya vinicchayaṃ
gantvā vinicchayāmaccānaṃ ārocesi. Tepi sabbaṃ sutvā tattheva
āhaṃsu. So tesaṃ vinicchayena atuṭṭho rañño ārocesi. Rājāpi
vinicchayāmacce pakkosāpetvā tesaṃ santikā ubhinnaṃpi vacanaṃ sutvā
vanicchituṃ ajānanto tatheva vakkhati. Taṃ sutvā puriso attano
jīvitaṃ pahāya nadiṃ otiṇṇaṃ maṃ aparajjāpesīti āha. Tasmiṃ khaṇe
rañño mātā salākadevī nāma avidūre nisinnā rañño dubbinicchitabhāvaṃ
ñatvā tāta imaṃ aṭṭaṃ dubbinicchitaṃ suṭṭhu viniccheyyāsīti
āha. Amma ahaṃ ettakaṃ jānāmi sace tumhe uttariṃ jānātha
tumheva vinicchathāti. Sā sādhu tāta evaṃ karissāmīti vatvā taṃ
purisaṃ pakkosāpetvā ehi tāta tava hatthagatāni tīṇipi bhūmiyaṃ
ṭhapehīti paṭipāṭiyā ṭhapāpetvā tvaṃ udake vuyhamāno imassa kiṃ
kathesīti pucchitvā idaṃ nāmāti vutte tena hi idāni tava ruccanakaṃ
gaṇhāhīti āha. So sahassatthavikaṃ gaṇhi. Atha naṃ sā thokaṃ
gatakāle pakkosāpetvā tāta sahassaṃ te ruccatīti pucchitvā āma
ruccatīti vutte tāta tayā ito yaṃ mayhaṃ ruccati taṃ dassāmīti
imassa vuttaṃ na vuttanti vuttaṃ devīti vutte tena hi imaṃ sahassaṃ
etasseva dehīti āha. So rodanto paridevanto taṃ adāsi.
Tasmiṃ khaṇe rājāpi amaccāpi tusitvā sādhukāraṃ pavattayiṃsu. Tato
paṭṭhāya tassā paṇḍitabhāvo sabbattha pākaṭo jāto. Taṃ sandhāya
videharājā mātā ekādasīti āha. Khatyāti khattiyā.
Acchinnaraṭṭhāti cūḷanībrahmadattena acchinditvā gahitaraṭṭhā. Byathitāti
maraṇabhayabhītā aññaṃ gahetabbagahaṇaṃ apassantā. Pañcālīnaṃ vasaṃ gatāti
etassa pañcālarañño vasaṃ gatāti attho. Sāmivacanatthehi etaṃ
upayogavacanaṃ. Yaṃ vadā takkarāti yaṃ mukhena bhaṇati taṃ rañño
kātuṃ sakkontāva. Vasino gatāti pubbe sayaṃ vasino idāni
panassa vasaṃ gatāti attho. Tisandhīti paṭhamaṃyeva hatthipākārena
parikkhittā tato rathapākārena tato assapākārena tato
yodhapattipākārenāti imehi catūhi saṅkhepeti tisandhiparivāritā. Hatthīrathānaṃ
hi antaraṃ eko sandhi rathaassānaṃ antaraṃ eko sandhi assapattīnaṃ
antaraṃ eko sandhi. Parikkhaññatīti khaniyati imaṃ hi nagaraṃ idāni
uppātetvā gaṇhitukāmā viya samantato khananti. Uddhaṃ
tārakajātāvāti tāta yāya senāya samantā parivāritā sā
anekasatasahassehi daṇḍādīhi uddhaṃ tārakajāti viya khāyati. Vijānāhīti
tāta mahosatha avīcito yāva bhavaggā añño tayā sadiso upāyakusalo
paṇḍito nāma natthi paṇḍitabhāvo ca nāma evarūpesu
ṭhānesu paññāyati yasmā añño tayā sadiso natthi tasmā tavameva
jānāhi kathaṃ amhākaṃ ito dukkhā mokkho bhavissatīti.
     So imaṃ rañño kathaṃ sutvā mahāsatto cintesi ayaṃ rājā
Ativiya maraṇabhayabhīto gilānassa kho pana vejjo paṭisaraṇaṃ chātassa bhojanaṃ
pipāsitassa pānīyaṃ imassāpi rañño maṃ ṭhapetvā añño paṭisaraṇaṃ
natthi assāsessāmi nanti. Atha naṃ mahāsatto manosilātale nadanto
sīho viya acchambhito mā bhāyi mahārāja rajjasukhaṃ anubhava ahaṃ
leḍḍuṃ gahetvā kāke viya dhanuṃ gahetvā makkaṭe viya ca imaṃ
aṭṭhārasaakkhobhinīsaṃkhyaṃ senaṃ udare bandhanasāṭakānaṃpi assāmikaṃ katvā
palāpessāmīti vatvā navamaṃ gāthamāha
             pāde deva pasārehi    bhuñja kāme ramassu ca
             hitvā pañcāliyaṃ senaṃ    brahmadatto palāyatīti.
     Tassattho tvaṃ deva yathāsukhaṃ attano rajjasaṅkhāte pāde
pasārehi pasārento ca saṅgāme cittaṃ akatvā bhuñja kāme
ramassu ca esa cūḷanībrahmadatto imaṃ senaṃ chaḍḍetvā palāyissatīti.
     Paṇḍito rājānaṃ assāsetvā nikkhamitvā nagare chaṇabheriñcārāpetvā
nāgare āha ambho tumhe mā cintayittha sattāhaṃ
mālāgandhavilepanapānabhojanādīni sampādetvā chaṇakīḷaṃ paṭṭhapethāti.
Tattha tattha manussā yathārūpaṃ mahāpānaṃ pivantu gandhabbaṃ karontu
vādentu naccantu vaggantu selentu nadantu apphoṭentu gāyantu
paribbayopi vo mama santakova hotu ahaṃ mahosathapaṇḍito nāma
passissatha me ānubhāvanti nāgare assāsesi. Te tathā kariṃsu.
Gītavāditādisaddaṃ bahi nagare ṭhitā suṇanti cūḷadvārena manussā
nagaraṃ pavisanti. Ṭhapetvā paṭisattuṃ diṭṭhadiṭṭhaṃ na gaṇhanti tasmā
Padasañcāro na chijjati. Nagaraṃ paviṭṭhā chaṇakīḷanissitaṃ janaṃ
passanti. Rājāpi nagare kolāhalaṃ sutvā amacce evamāha ambho
amhesu aṭṭhārasaakkhobhiṇiyā senāya nagaraṃ parivāretvā ṭhitesu
nagaravāsīnaṃ bhayaṃ vā sārajjanamattaṃ vā natthi ānanditā
pītisomanassappattā vādenti naccanti gāyanti vagganti selenti apphoṭenti
gajjanti kinnāmetaṃ kāraṇanti. Atha naṃ upanikkhittapurisā musāvādaṃ
katvā evamāhaṃsu deva mayaṃ ekena kammena cūḷadvārena nagaraṃ
pavisitvā chaṇakīḷanissitaṃ mahājanaṃ disvā pucchimhā ambho
sakalajambūdīparājāno āgantvā tumhākaṃ nagaraṃ parikkhipitvā ṭhitā tumhe
pana ativiya pamattā kinnāmetanti te evamāhaṃsu amhākaṃ rañño
kumārakakāle eko manoratho ahosi sakalajambūdīparājūhi mama nagare
parivārite chaṇaṃ karissāmāti tassajja manoratho matthakaṃ patto
tasmā chaṇabheriñcārāpetvā sayaṃ mahātale mahāpānaṃ pivatīti.
Rājā brahmadatto tesaṃ kathaṃ sutvā kujjhitvā senaṃ āṇāpesi
bhonto gacchatha khippaṃ ito cito ca nagaraṃ avattharitvā parikhāni
bhinditvā pākāraṃ maddantā dvāraṭṭālake bhindantā nagaraṃ pavisitvā
sakaṭasatehi kumbhaṇḍāni viya mahājanassa sīlāni gaṇhatha videharañño
sīsaṃ chinditvā ānethāti. Tassa taṃ sutvā sūrayodhā
nānāvidhāvudhahatthā dvāraṭṭālakasamīpaṃ gantvā paṇḍitassa purisehi
sakkharakaddamavālikakalalasiñcanapāsāṇapātanādīhi upaddutā paṭikkantā pākāraṃ
bhindissāmāti parikhaṃ otiṇṇāpi antaradvāraṭṭālakesu ṭhitamanussā
Ususattitomarādīhi mahāvināsaṃ pāpenti. Paṇḍitassa yodhā
cūḷanībrahmadattassa yodhe hananti hatthavikārādīni dassetvā nānappakārehi
akkosenti paribhāsanti gajjenti tumhe kilantagattā bhattaṃ alabhantā
etha thokaṃ pavissatha khādissathāti surāpiṭhakāni ceva macchamaṃsasūlāni
ca pasāretvā sayameva pivanti khādanti anupākāre caṅkamanti.
Itare kiñci kātuṃ asakkontā cūḷanībrahmadatdassa santikaṃ gantvā
deva ṭhapetvā icdhimante aññehi nittharituṃ na sakkāti vadiṃsu.
Rājā catupañcāhaṃ vasitvā gahetabbaggahaṇaṃ apassanto kevaṭṭaṃ pucchi
ācariya nagaraṃ gaṇhituṃ na sakkoma ekopi upasaṅkamituṃ samattho
nāma natthi kiṃ kātabbanti. Kevaṭṭo āha hotu mahārāja
nagaraṃ nāma bahi udakaṃ hoti udakakkhayena nagaraṃ gaṇhissāma antomanussā
udakena kilamantā dvāraṃ vivarissantīti. So ettheso
upāyoti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya udakaṃ pavesetuṃ na denti.
Paṇḍitassa upanikkhittapurisā paṇṇaṃ likhitvā sarakaṇḍe bandhitvā
taṃ pavuttiṃ pesesuṃ tena hi paṭhamameva āṇattaṃ yo yo sarakaṇḍe
paṇṇaṃ passati so so āharatūti. Atheko puriso taṃ disvā
gahetvā paṇḍitassa dassesi. So taṃ pavuttiṃ ñatvā na me
so mahosathapaṇḍitabhāvaṃ jānātīti saṭṭhīhatthaveḷuṃ dvidhā phāletvā
suparisuddhaṃ sodhetvā puna ekato katvā cammena bandhitvā
uparikalalena makkhetvā himvantato iddhimantatāpasena ānītaṃ
kudrusakumudavījaṃ pokkharaṇītīre kalale ropāpetvā upari veḷuṃ ṭhapetvā
Udakassa pūrāpesi. Ekaratteneva vaḍḍhitvā pupphaṃ veḷumatthakato
uggantvā uggantvā ratanamattaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ uppāṭetvā
imaṃ cūḷanībrahmadattassa dethāti attano purisānaṃ dāpesi. Te
tassa daṇḍakaṃ valayaṃ katvā ambho brahmadattassa pādamūlikā
chātakena mā marittha gaṇhathetaṃ uppalaṃ pilandhitvā daṇḍakaṃ kucchipuraṃ
khādathāti vatvā khipiṃsu. Tameko paṇḍitassa upanikkhittapuriso
gaṇhi. Atha naṃ rañño santikaṃ haritvā passatha deva imassa
pupphassa daṇḍakaṃ na no ito pubbe evarūpo dīgho daṇḍako
diṭṭhapubboti vatvā minatha nanti vutte paṇḍitassa upanikkhittapurisā
saṭṭhīhatthadaṇḍakaṃ asītihatthaṃ katvā miniṃsu. Puna raññā katthetaṃ
jātanti vutte eko puriso musāvādaṃ katvā evamāha ahaṃ deva
ekadivasaṃ pipāsito hutvā suraṃ pivissāmīti cūḷadvārena nagaraṃ piviṭṭho
nāgarānaṃ udakakīḷanatthāya katā mahāpokkharaṇiyo passiṃ mahājano
nāvāya nisīditvā pupphāni gaṇhati tattha idaṃ tīrapasse jātaṃ
gambhīraṭṭhāne jātassa pana daṇḍako satahattho bhavissatīti. Taṃ
sutvā rājā kevaṭṭaṃ āha ācariya na sakkoma idaṃ udakakkhayena
gahetuṃ tumhe harathetaṃ mantanti. Tena hi deva dhaññakkhayena nagaraṃ
gaṇhissāma nagaraṃ nāma bahi dhaññaṃ hotīti. Evaṃ hotu ācariyāti.
Paṇḍito purimanayeneva taṃ pavuttiṃ ñatvā na me kevaṭṭabrāhmaṇo
paṇḍitabhāvaṃ jānātīti anupākāramatthake kalalaṃ datvā vīhiṃ tattha
ropāpesi. Bodhisattānaṃ adhippāyo nāma ijjhati. Vīhiyo
Ekaratteneva vuṭṭhāya pākāramatthake paññāyiṃsu. Taṃ disvā
cūḷanībrahmadatto āha ambho kametaṃ pākāramatthake nīlaṃ hutvā
paññāyatīti. Paṇḍitassa uparikkhittapurisā rañño vacanaṃ sutvā
mukhato luñcantā viya gahetvā āhaṃsu deva gahapatiputto kira
mahosathapaṇḍito anāgatabhayaṃ disvā raṭṭhato dhaññaṃ āharāpetvā
koṭṭhāgārādīni pūretvā sesadhaññaṃ pākārapasse nikkhipāpesi te
kira vīhiyo ātapena sukkhantā vassena temetvā tattheva ca sassāni
sañjānesuṃ ahaṃpi ekadivasaṃ ekena kammena cūḷadvārena pavisitvā
pākārapasse vīhirāsiṃ disvā vīhirāsito vīhiṃ hatthena gahetvā
vithiyaṃ chaḍḍesiṃ atha maṃ parisā parihāsentā chātosi tvaṃ maññe
vīhiṃ dussantena bandhitvā tava gehaṃ haritvā koṭṭāpetvā pacāpetvā
bhuñjāhīti vadiṃsūti. Taṃ sutvā rājā kevaṭṭaṃ āha ācariya
dhaññakkhayenapi nagaraṃ gahetuṃ na sakkā aññaṃpi atthi upāyoti.
Tena hi deva dārukkhayena gaṇhissāma nagaraṃ nāma bahi dārukaṃ
hotīti. Evaṃ hotu ācariyāti. Paṇḍito purimanayeneva taṃ
pavuttiṃ ñatvā pākāramatthake vīhiṃ atikkamitvā paññāyamānaṃ
pabbatappamāṇaṃ dārurāsiṃ kāresi. Paṇḍitassa manussā cūḷanībrahmadattassa
purisehi saddhiṃ parihāsaṃ karontā sace chātā tattha yāgubhattaṃ
pacitvā bhuñkhathāti mahantamahantāni dārūni khipanti. Rājāpi
pākāramatthakena dārūni disvā kimetanti pucchi. Deva gahapatiputto kira
anāgatabhayaṃ disvā dārūni āharāpetvā kulānaṃ pacchā gehesu
Ṭhapāpetvā atirekāni pākārāni nissāya ṭhapāpesīti. Rājā
upanikkhittapurisānañceva vacanaṃ sutvā kevaṭṭaṃ āha ācariya dārukkhayenāpi na
sakkā gaṇhituṃ tumhe harathetaṃ upāyanti. Mā cintayittha mahārāja
añño upāyo atthīti. Ācariya kiṃ upāyo nāmesa nāhaṃ tava upāyassa
antaṃ passāmi na sakkā amhehi vedehaṃ gaṇhituṃ amhākaṃ nagarameva
gamissāmāti. Kevaṭṭo āha deva cūḷanībrahmadatto ekasatehi
khattiyehi saddhiṃ vedehaṃ gaṇhituṃ nāsakkhīti amhākaṃ lajjanakaṃ bhavissati
kiṃ mahosatho paṇḍito ahaṃpi paṇḍitoyeva ekaṃ lesaṃ karissāmāti.
Kiṃ lesaṃ nāmācariyāti. Deva dhammayuddhaṃ nāma karissāmāti. Kiṃ
nāmetaṃ dhamyuddhaṃ nāmāti. Mahārāja na senā yujjhissanti dvinnaṃ
pana rājūnaṃ dve paṇḍitā ekaṭṭhāne bhavissanti tesu yo vandissati
tassa parājayo bhavissati mahosatho pana imaṃ mantaṃ na jānāti
ahaṃpi paṇḍito mahallako so daharo maṃ disvā vandissati yadā
vandissati tadā vedeho parājito nāma bhavissati atha mayaṃ naṃ
vedehaṃ parājetvā attano nagaraṃ gamissāma evaṃ no lajjanakaṃ na
bhavissati idaṃ dhammayuddhaṃ nāmāti. Paṇḍitopi taṃ rahassaṃ
purimanayeneva ñatvā sace kevaṭṭassa parājayāmi na paṇḍitosmīti
cintesi. Cūḷanībrahmadattopi sobhano ācariya upāyoti vatvā
sve dhammayuddhaṃ bhavissati dvinnaṃ paṇḍitānaṃ dhammena samena
jayaparājayo bhavissati yo dhammayuddhaṃ na karissati sopi parājito nāma
bhavissatīti paṇṇaṃ likhāpetvā cūḷadvārena videhassa pesesi. Taṃ
Sutvā vedeho paṇḍitaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ācikkhi. Paṇḍito
sādhu deva sve pātova pacchimadvārena dhammayuddhamaṇḍalaṃ sajjissanti
dhammayuddhamaṇḍalaṃ āgacchantūti paṭipaṇṇaṃ pesethāti āha. Taṃ
sutvā rājā āgatadūtasseva paṭipaṇṇaṃ dāpesi. Paṇḍito puna
divase kevaṭaṭasseva parājayo hotūti pacchimadvārena dhammayuddhamaṇḍalaṃ
sajjāpesi. Tepi kho ekasataupanikkhittapurisā ko jānāti kiṃ
bhavissatīti paṇḍitassa ārakkhanatthāya kevaṭṭaṃ parivārayiṃsu. Tepi
ekasatarājāno dhammayuddhamaṇḍalaṃ gantvā pācīnadisaṃ olokentā
aṭṭhaṃsu. Tathā kevaṭṭabrāhmaṇo. Bodhisatto pana pātova gandhodakena
nahāyitvā satasahassagghanikaṃ kāsikavatthaṃ nivāsetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito
nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā mahantena pavārena rājadvāraṃ
gantvā pavisatu me puttoti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā
ekamantaṃ ṭhatvā kiṃ tāta mahosathāti vutte dhammayuddhamaṇḍalaṃ gamissāmīti
vatvā tāta kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti vutte deva kevaṭṭabrāhmaṇaṃ
maṇinā vañcetukāmomhi aṭṭhavaṅkaṃ maṇiratanaṃ mayā laddhuṃ vaṭṭatīti āha.
Gaṇha tātāti. So taṃ gahetvā rājānaṃ vanditvā rājanivesanā
otiṇṇo sahajātena yodhasahassena parivuto navutikahāpaṇasahassagghanikaṃ
setasindhavayuttaṃ rathavaramāruyha pātarāsavelāya dvārasamīpaṃ pāpuṇi.
Kevaṭṭopi idāni āgamissati idāni āgamissatīti tassāgamanaṃ olokento
aṭṭhāsi olokiteneva dīghaṃ gīvaṃ patto viya. Suriyatejena
sedā muñcanti. Mahāsattopi kho mahāparivāratāya mahāsamuddo viya
Ajjhottharanto kesarasīho viya asambhīto vigatalomahaṃso dvāraṃ vivarāpetvā
nagarā nikkhamitvā rathā oruyha sīho viya vijimhamāno pāyāsi.
Ekasatarājāno bodhisattassa rūpasiriṃ disvā esa kira sirivaḍḍhakaseṭṭhiputto
mahosathapaṇḍito nāma paññāya sakalajambūdīpe adutiyo
asadisoti ukkaṭṭhisatasahassāni pavattāpesuṃ. Sopi kho marugaṇaparivuto
viya sakko anopamena sirivibhavena taṃ maṇiratanaṃ hatthena
gahetvā kevaṭṭābhimukho agamāsi. Kevaṭṭopi taṃ disvāva sakabhāvena
sandhāretuṃ asakkonto paccuggamanaṃ katvā evamāha paṇḍita mahosatha
mayaṃ dve paṇḍitā amhākaṃ tumhe nissāya ettakaṃ kālaṃ idha
vasantānaṃ tumhehi paṇṇākāramattaṃpi na pesitapubbaṃ kasmā
evamakatthāti. Atha naṃ mahāsatto āha paṇḍita tumhākaṃ anucchavikaṃ
paṇṇākāraṃ olokentā ajja imaṃ maṇiratanaṃ labhimhā handa idaṃ
gaṇhatha evarūpaṃ nāma aññaṃ maṇiratanaṃ natthīti. So tassa
hatthe jalamānaṃ maṇiratanaṃ disvā mayhaṃ dātukāmo bhavissatīti
cintetvā tena hi dehīti hatthaṃ pasāreti. Mahāsatto gaṇhāti
khipitvā pasāritahatthassa aṅgulīsu pātesi. Atha naṃ brāhmaṇo
garumaṇiratanaṃ aṅgulīhi dhāretuṃ nāsakkhi. Taṃ paggalitvā mahāsattassa
pādamūleyeva pati. Brāhmaṇo lobhena gaṇhissāmīti tassa pādamūle
onato ahosi. Athassa mahāsatto uṭṭhātuṃ adento ekena hatthena
khandhapiṭṭhe  ekena hatthena piṭṭhikacchāyaṃ gahetvā uṭṭhetha ācariya
ahaṃ daharo tumhākaṃ nattumatto mā maṃ vandathāti vadanto aparāparaṃ
Katvā mukhaṃ bhūmiyaṃ ghaṃsitvā lohitamakkhitaṃ katvā andhabāla tavaṃ mama
santikā vandanaṃ paccāsiṃsasīti gīvāyaṃ gahetvā khipi. So
usubhamatte ṭhāne patitvā uṭṭhāya palāyi. Maṇiratanaṃ pana
mahāsattassa purisāyeva gaṇhiṃsu. Bodhisattassa pana uṭṭhetha uṭṭhetha
mā maṃ vandathāti vacīghoso sakalaparisaṃ chādetvā aṭṭhāsi.
Kevaṭṭabrāhmaṇena mahosathassa pādā vanditāti parisāpissa ekappahāreneva
mahāunnādāni akāsi. Brahmadattaṃ ādiṃ katvā sabbepi
ete rājāno kevaṭṭaṃ mahāsattassa pādamūle onataṃ addasaṃsu
yeva. Te amhākaṃ paṇḍitena mahosathapaṇḍito vandito idāni
parājitamhā na no jīvitaṃ dassatīti attano attano asse āruyha
uttarapañcālābhimukhā palāyituṃ ārabhiṃsu. Te palāyante disvā
bodhisattassa parisā cūḷanībrahmadatto ekasate khattiye gahetvā
palāyatīti puna ukkaṭṭhisaddamakaṃsu. Taṃ sutvā sabbe rājāno
maraṇabhayabhītā bhiyyoso mattāya palāyantā senāṅgaṃ bhindiṃsu.
Bodhisattassa purisā nadantā vaggantā suṭṭhutaraṃ kolāhalamakaṃsu. Mahāsatto
senāṅgaparivuto nagarameva pāvisi. Brahmadattassa senāpi
tiyojanāni pakkhandiṃsu. Kevaṭṭopi assamāruyha nalāte lohitaṃ
puñchamāno senaṃ patvā assapiṭṭhiyaṃ nisinnova bhonto mā palāyatha
nāhaṃ gahapatiputtaṃ vandāmi tiṭṭhatha tiṭṭhathāti āha. Senā asaddahantā
aṭhatvā gacchantāva kevaṭṭaṃ akkosantā paribhāsantā pāpadhamma
duṭṭhabrāhmaṇa dhamyuddhaṃ nāma karissāmīti vatvā āgantvā
Nattumattaṃpi appahontaṃ vandasi natthi tava kattabbanti tassa kathaṃ asuṇantā
gacchanteva. So vegena āgantvā senaṃ sampāpuṇitvā bhonto
saddahatha mayhaṃ nāhaṃ taṃ vandāmi maṇiratanena maṃ vañcesīti sabbepi
te rājāno nānākārehi bodhetvā attano kathaṃ gāhāpetvā tathāpi
taṃ bhinnaṃ senaṃ paṭinivattesi. Sā pana tāva mahatī senā sace
paṃsumuṭṭhiṃ vā ekekaṃ leḍḍuṃ vā gahetvā khipeyya parikhaṃ pūretvā
pākārappamāno rāsi bhaveyya bodhisattānaṃ pana adhippāyo ijjhati
tasmā ekopi paṃsumuṭṭhiṃ vā leḍḍuṃ vā nagarābhimukho khipanto
nāma nāhosi. Sabbepi nivattitvā attano khandhāvāraṭṭhānameva
paccāgamiṃsu. Rājā kevaṭṭaṃ pucchi kiṃ karoma ācariyāti. Deva
kassaci cūḷadvārena nikkhamituṃ adentā sañcāraṃ chindissāma manussāpi
nikkhamituṃ alabhantā ukkaṇṭhitvā dvāraṃ vivarissanti atha mayaṃ paccāmitte
gaṇhissāmāti. Rājā sobhano ācariya upāyoti sampaṭicchi.
Paṇḍitopi taṃ pavuttiṃ purimanayeneva ñatvā cintesi imesu ciraṃ idheva
vasantesu amhākaṃ phāsukaṃ nāma natthi upāyeneva te palāpetuṃ vaṭṭati
mantena palāpessāmīti. So ekaṃ mantakusalaṃ upadhārento anukevaṭṭaṃ
nāma brāhmaṇaṃ disvā taṃ pakkosāpetvā ācariya amhākaṃ ekaṃ kammaṃ
nittharituṃ vaṭṭatīti āha. Kiṃ karomi paṇḍita vadehīti. Tumhe anupākāre
ṭhatvā amhākaṃ manussānaṃ pamādaṃ olokentā antarantarā
brahmadattamanussānaṃ pūvamacchamaṃsādīni khipitvā ambho idañcidañca khādatha mā
ukkaṇṭhatha aññaṃ katipāhaṃ vasituṃ vāyamatha nagaravāsino pañjare
Niruddhā kukkuṭā viya ukkaṇṭhitā na cirasseva vo dvāraṃ vivarissanti
atha tumhe videhañca duṭṭhagahapatiputtañca gaṇhissathāti vadeyyātha
amhākaṃ manussā taṃ kathaṃ sutvā tumhe akkositvā tajjetvā
brahmadattamanussānaṃ passantānaṃyeva tumhe hatthapādesu gahetvā
veḷupesikādīhi paharantā viya hutvā pākārato otāretvā pañcacūḷāni
kārāpetvā iṭṭhakacuṇṇehi okīritvā karaṇaviramālaṃ kaṇṇe katvā
katipayapahāraṃ datvā piṭṭhiyaṃ rājiyo dassetvā pākāraṃ āropetvā sikkāya
pakkhipitvā yottena otāretvā gaccha mantabhedakacorāti brahmadattamanussānaṃ
dassenti te taṃ rañño santikaṃ nessanti taṃ disvā rājā
ko te aparādhoti pucchissati athassa evaṃ vadeyyātha mahārāja
mayhaṃ pubbe yaso mahanto gahapatiputto macchariyena maṃ na bhuñjatīti
kujjhitvā rañño kathetvā sabbaṃ me yasaṃ acchindi ahaṃ mama
yasacorassa gahapatiputtassa sīsaṃ gaṇhāpessāmīti tumhākaṃ manusse
ukkaṇṭhite disvā etesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ vā demi ettakena
maṃ porāṇakaveraṃ viya hadaye katvā imaṃ byasanaṃ pāpesi sabbaṃ
tumhākaṃ manussā jānanti mahārājāti nānappakārehi taṃ saddahāpetvā
vissāse uppanne mahārāja tumhe mamaṃ laddhakālato paṭṭhāya
mā cintayittha idāni vedehassa ca gahapatiputtassa ca jīvitaṃ natthi
ahaṃ imasmiṃ nagare pākārassa thiraṭṭhānañca dubbalaṭṭhānañca parikhāyaṃ
kumbhīlādīnaṃ atthiṭṭhānañca natthiṭṭhānañca jānāmi na cireneva
vo nagaraṃ gahetvā dassāmīti vadeyyātha atha so rājā te saddahitvā
Sakkāraṃ karissati athassa senaṃ bāhanaṃ ca paṭicchāpessati athassa
senaṃ bālakumbhīlaṭṭhānesuyeva otāreyyātha tassa senā kumbhīlabhayena na
otarissanti tadā tumhākaṃ deva senā gahapatiputtena bhinnā sabbe
rājāno ca ācariya kevaṭṭaṃ ca ādiṃ katvā kenaci lañco aggahito
nāma natthi kevalaṃ ete tumhe parivāretvā vicaranti sabbe
gahapatiputtasseva santakā ahameveko tumhākaṃ puriso sace me vacanaṃ
na saddahatha sabbe te rājāno alaṅkaritvā maṃ dassanāya āgacchantūti
pesetha atha (te) nesaṃ rājūnaṃ gahapatiputtena attano nāmarūpaṃ
likhitvā dinnesu vatthālaṅkārakhaggādīsu akkharāni disvā niṭṭhaṃ
gaccheyyāthāti vadeyyātha so tathā katvā tāni akkharāni disvā
niṭṭhaṃ gantvā bhitatasito te rājāno uyyojetvā idāni kiṃ karoma
paṇḍitāti tumhe pucchissati tameva rājānaṃ tumhe evaṃ vadeyyātha
mahārāja gahapatiputto bahumāyo sace aññāni katipayadivasāni
vasissatha sabbaṃ vo senaṃ attano hatthagataṃ katvā tumhe gaṇhissati
papañcaṃ akatvā ajjeva majjhimayāmasamanantare assapiṭṭhiyaṃ nisīdisvā
palāyissāma mā no parahatthe maraṇaṃ hotūti vadeyyātha so tumhākaṃ
vacanaṃ sutvā tathā karissati tumhe tassa palāyanavelāya nivattitvā
amhākaṃ manusse jānāpeyyāthāti. Taṃ sutvā anukevaṭṭabrāhmaṇo
sādhu paṇḍita karissāmi te vacananti āha. Tena hi katipayapahāre
sahituṃ vaṭṭatīti. Paṇḍita mama jīvitañca hatthapāde ca ṭhapetvā
avasesaṃ attano ruccanavasena karohīti. So tassa gehe manussānaṃ
Sakkāraṃ katvā anukevaṭṭaṃ vuttanayeneva vippakāraṃ pāpetvā sikkāya
pakkhipitvā yottena otāretvā brahmadattamanussānaṃ dāpesi.
Atha te taṃ gahetvā netvā brahmadattassa dassesuṃ. Rājā taṃ
vīmaṃsitvā saddahitvā sakkāramassa katvā senaṃ paṭicchāpesi. Sopi
senaṃ bālakumbhīlaṭṭhānesuyeva otāresi. Manussā kumbhīlehi
khajjamānā aṭṭālakehi ṭhitehi manussehi ususattitomaravassehi
vijjhiyamānā mahāvināsaṃ pāpuṇanti. Tato paṭṭhāya keci bhayena
upagantuṃ na sakkonti. Atha anukevaṭṭo rājānaṃ upasaṅkamitvā
āha deva tumhākaṃ atthāya yujjhanakā nāma natthi sabbehi lañco
gahito sace asaddahantā pakkosāpetvā nivatthavatthādīsu akkharāni
olokethāti. Rājā tathā katvā sabbesaṃ vatthādīsu akkharāni
disvā addhā imehi lañco gahitoti niṭṭhaṃ gantvā ācariya idāni
kiṃ kātabbanti pucchitvā deva aññaṃ kattabbaṃ natthi sace papañcaṃ
karissatha gahapatiputto vo gaṇahissati ācariyakevaṭṭopi kevalaṃ
nalāte vaṇaṃ katvā carati lañco pana etenapi gahito ayamhi
maṇiratanaṃ gahetvā tumhe tiyojanaṃ palāpetvā saddahāpetvā nivattesi
ayampi paribhinnakova ekarattivāsopi mayhaṃ na ruccati ajjeva
majjhimayāmasamanantare palāyituṃ vaṭṭati maṃ ṭhapetvā añño tava suhadayo
nāma natthīti vatte tena hi ācariya tumheyeva me assaṃ kappetvā
yānasajjaṃ karothāti āha. Brāhmaṇo tassa niccayena palāyanabhāvaṃ
ñatvā mā bhāyi mahārājāti taṃ assāsetvā bahi nikkhamitvā
Upnikkhittapurisānaṃ ajja rājā palāyissati mā niddāyitthāti ovādaṃ
datvā rañño asso yathā ākaḍḍhitopi suṭṭhutaraṃ palāyati evaṃ
avakampanāya kappetvā majjhimayāmasamanantare assaṃ abhinīharitvā
kappito te deva asso velaṃ jānāhīdi āha. Rājā assaṃ
abhiruhitvā palāyi. Anukevaṭṭopi assaṃ abhiruhitvā tena saddhiṃ
gacchanto viya thokaṃ gantvā nivatti. Avakampanāya kappitaasso
ākaḍḍhiyamānopi rājānaṃ gahetvā palāyi. Anukevaṭṭopi senāya
antaraṃ pavisitvā cūḷanībrahmadatto palātoti ukkaṭṭhimakāsi.
Upanikkhittapurisāpi attano manussehi saddhiṃ upakkosiṃsu. Sesarājānopi
taṃ saddaṃ sutvā mahosathapaṇḍito dvāraṃ vivaritvā nikkhamanto
bhavissati idāni no jīvitaṃ na dassatīti bhītatasitā upabhogaparibhogabhaṇḍānipi
anoloketvā tato tato palāyiṃsu. Manussā rājānopi
palāyantīti suṭṭhutaraṃ upakkosiṃsu. Taṃ saddaṃ sutvā davāraṭṭālakādīsu
ṭhitāpi unnādiṃsu apphoṭayiṃsu. Iti tasmiṃ khaṇe paṭhavī bhijjamānā
samuddo viya saṃkhubbhito sakalanagaraṃ anto ca bahi ca
ekaninnādamahosi. Aṭṭhārasaakkhobhiṇīsaṃkhātā manussā mahosathapaṇḍitena
kira brahmadatto ca ekasatarājāno ca gahitāti maraṇabhayabhītā
attano attano udare bandhasāṭakaṃpi chaḍḍetvā palāyiṃsu. Khandhā
vāraṭṭhānaṃ tucchaṃ ahosi. Cūḷanībrahmadatto ekasate khattiye
gahetvā attano nagarameva gato. Puna divase pātova nagaradvārāni
vivaritvā balanikāyā nagarā nikkhamitvā mahāvilopaṃ disvā kiṃ karoma
Paṇḍitāti mahāsattassa ārocayiṃsu. So āha etehi chaḍḍitaṃ
dhanaṃ tumhākaṃ pāpuṇāti sabbesaṃ rājūnaṃ santakaṃ rañño detha
seṭṭhīnañca kevaṭṭabrāhmaṇassa ca santakaṃ amhākaṃ āharatha avasesaṃ
nagaravāsino gaṇhantūti. Tesaṃ mahaggharatanabhaṇḍameva āharantānaṃ
aḍḍhamāso vītivatto. Sesaṃ pana catūhi māsehi āhariṃsu.
Mahāsatto anukevaṭṭassa mahantaṃ sakkāraṃ akāsi. Tato paṭṭhāya
kira mithilānagaravāsino sahiraññasuvaṇṇā jātā. Mahaggharatanāni
jātāni.
     Brahmadattassāpi tehi rājūhi saddhiṃ uttarapañcālanagare vasantassa
ekavassaṃ atītaṃ.
     Athekadivasaṃ kevaṭṭo ādāsena mukhaṃ olokento nalāte vaṇaṃ
disvā idaṃ gahapatiputtassa kammaṃ tenāhaṃ ettakānaṃ rājūnaṃ antare
lajjāpitoti cintetvā samuppannakodho hutvā kadā nu khavassa
piṭṭhiṃ passituṃ samattho bhavissāmīti cintento attheso upāyo
amhākaṃ rañño dhītā pañcālacandī nāma uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā
taṃ videhassa rañño dassāmāti vatvā videhaṃ kāmena
palobhetvā gilitabalisaṃ viya macchaṃ mahosathapaṇḍitena saddhiṃ videhaṃ ānetvā
ubhopi te māretvā jayapānaṃ pivissāmāti sanniṭṭhānaṃ katvā rājānaṃ
upasaṅkamitvā āha deva eko manto atthīti. Tassa vacanaṃ
sutvā rājā āriya tava mantaṃ nissāya udarasāṭakassāpi sāmino
na jātamhā idāni kiṃ karissasi tuṇhī hohīti āha. Mahārāja
Iminā upāyena sadiso añño upāyo natthīti. Tenahi bhaṇāhīti.
Mahārāja amhehi dvīhiyeva bhavituṃ vaṭṭatīti. Evaṃ hotūti.
Atha naṃ brāhmaṇo uparipāsādatalaṃ āropetvā sayanagabbhaṃ
pavesetvā āha mahārāja videharājānaṃ kilesena palobhetvā
idhānetvā gahapatiputtena saddhiṃ māressāmāti. Eso sundaro ācariya
upāyo kathaṃ pana taṃ palobhetvā ānessāmāti. Mahārāja dhītā
vo pañācālacandī uttamarūpadharā tassā rūpasirisampattiñca
cāturiyavilāsañca kavīhi gītabandhanena bandhāpetvā tāni kābyāni mithilāyaṃ
gāyāpetvā evarūpaṃ itthīratanaṃ alabhantassa videhanarindassa kiṃ
rajjenāti tassa savanasaṃsaggeneva paṭibaddhabhāvaṃ ñatvā ahaṃ tattha gantvā
divasaṃ vavaṭṭhapessāmi so mayi divasaṃ vavaṭṭhapetvā āgate gilitabaliso
viya maccho gahapatiputtaṃ gahetvā āgamissati atha ne māressāmāti.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā tusitvā sobhano te ācariya upāyo
evaṃ karissāmāti sampaṭicchi. Taṃ pana mantaṃ cūḷanībrahmadattassa
sayanapālikā sālikā sakuṇikā sutvā paccakkhaṃ akāsi. Rājā
porāṇakābyakārake pakkosāpetvā bahudhanaṃ datvā dhītaraṃ tesaṃ
dassetvā tātā etissā rūpasampattiṃ nissāya kābyaṃ karothāti
āha. Te atimanoharāni gītāni bandhitvā rājānaṃ sāvayiṃsu.
Rājā tesaṃ bahudhanaṃ adāsi. Kavīnaṃ santikā kābyāni nāṭakitthiyo
sikkhāpetvā samajjamaṇḍale gāyiṃsu. Iti tāni gītāni vitthāritāni
ahesuṃ. Tesu manussānaṃ antare vitthāritattaṃ gatesu rājā gāyake
Pakkosāpetvā āha tātā tumhe mahāsakuṇe gahetvā rattiṃ
rukkhaṃ abhiruyha tattha nisinnā gāyitvā paccūsakāle tesaṃ gīvāsu
kaṃsatāle bandhitvā te uṭṭhāpetvā otarathāti. Yo kira ākāse
kaṃsatālasaddaṃ sutvā so paṇcālarañño dhītu sarīravaṇṇaṃ devatāyopi
gāyantīti pākaṭabhāvakaraṇatthaṃ tathā kāresi. Puna rājā te kaviyo
pakkosāpetvā tātā idāni tumhe evarūpā kumārikā jambūdīpatale
aññassa rañño nānucchavikā mithilāyaṃ videharañño anucchavikā rañño
issariyañca imāya evānucchavikanti vaṇṇetvā gītāni
bandhathāti āha. Te tathā katvā rañño ārocayiṃsu. Rājā
tesaṃ dhanaṃ datvā tātā mithilaṃ gantvā puna tattha imināva upāyena
gāyathāti pesesi. Te tāni gāyantā anupubbena mithilaṃ patvā
samajjamaṇḍale gāyiṃsu. Tāni sutvā mahājano ukkuṭṭhisahassāni
pavattetvā tesaṃ bahudhanaṃ adāsi. Te rattisamaye rukkhesu gāyitvā
paccūsakāle sakuṇānaṃ gīvāsu kaṃsatāle bandhitvā otaranti. Ākāse
kaṃsatālasaddaṃ sutvā pañcālarañño dhītu sarīravaṇṇaṃ devatāyopi
gāyantīti sakalanagare ekakolāhalamahosi. Videharājā taṃ sutvā
kābyakārake pakkosāpetvā attano nivesane samajjaṃ kāretvā
evarūpaṃ kira uttamarūpadharaṃ rājadhītaraṃ cūḷanīrājā mayhaṃ dātukāmoti
tusitvā tesaṃ bahudhanaṃ adāsi. Te āgantvā brahmadattassa ārocesuṃ.
Atha naṃ kevaṭṭo āha idānāhaṃ mahārāja divasaṃ vavaṭṭhapanatthāya
gamissāmīti. So sādhu ācariya kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti.
Thokaṃ paṇṇākāraṃ mahārājāti. Gaṇhāhi ācariyāti dāpesi.
So taṃ ādāya mahantena parivārena gantvā videharaṭṭhaṃ sampāpuṇi.
Tassāgamanaṃ sutvā nagare ekakolāhalaṃ jātaṃ cūḷanīrājā ca kira
videho ca mittasanthavaṃ karissanti cūḷanīrājāpi attano dhītaraṃ amhākaṃ
rañño dassati kevaṭṭo kira divasaṃ vavaṭṭhapetuṃ etīti. Videharājāpi
taṃ suṇi. Sahāsattopi taṃ suṇi. Taṃ sutvānassa etadahosi
tassāgamanaṃ mayhaṃ na ruccati tattato 1- taṃ jānissāmīti.
So cūḷanīrañño santike upanikkhittaparisānaṃ sāsanaṃ pesesi imamatthaṃ
tattato jānitvā sāsanaṃ pesentūti. Athassa te mayametaṃ tattato na
jānāma rājā ca kevaṭṭo ca sayanagabbhe nisīditvā mantenti
rañño pana sayanapālikā sālikā sakuṇikā etaṃ mantaṃ jāneyyāti
paṭisāsanaṃ pesayiṃsu. Taṃ sutvā mahāsatto cintesi yathā paccāmittānaṃ
okāso na hoti evaṃ suvibhattaṃ katvā susajjitanagaraṃ ahaṃ
kevaṭaṭassa daṭṭhuṃ na dassāmīti. So nagaradvārato yāva rājagehā
rājagehato ca yāva attano gehā āgamanamaggaṃ ubhosu passesu
kilañjehi parikkhipāpetvā matthakepi kilañjehi paṭicchādāpetvā
cittakammaṃ kāretvā bhūmiyaṃ pupphāni vikīritvā puṇṇaghaṭe ṭhapāpetvā
kaddaliyo ca ṭhapāpetvā dhaje paggaṇhāpesi. Kevaṭṭo
nagaraṃ pavisitvā suvibhattaṃ nagaraṃ apassanto raññā me maggo
alaṅkārāpitoti cintetvā nagarassa adassanatthaṃ katabhāvaṃ na jānāti.
@Footnote: 1 tatvatotipi pāṭho.
So gantvā rājānaṃ vanditvā paṇṇākāraṃ paṭicchāpetvā paṭisanthāraṃ
katvā ekamantaṃ nisīditvā raññā katasakkārasammāno attano
āgatakāraṇaṃ ārocento dve gāthā abhāsi
             rājā santhavakāmo te  ratanāni pavecchati
             āgacchantu ito dūtā   mañjukā piyabhāṇino
             bhāsantu mudukā vācā   yā vācā paṭinanditā
             pañcālo ca videho ca  ubho ekā bhavantu teti.
     Tattha santhavakāmo teti mahārāja amhākaṃ rājā tayā saddhiṃ
mittasanthavaṃ kattukāmo. Ratanānīti itthīratanaṃ attano dhītaraṃ ādiṃ
katvā tumhākaṃ ratanāni deti. Āgacchantūti ito paṭṭhāya kira
uttarapañcālanagarato paṇṇākāraṃ gahetvā madhuravacanā piyabhāṇino
dūtā idhāgacchantu ito ca tattha gacchantu. Ekā bhavantūti
te gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saddhiṃ saṃsandantaṃ ekasadisāva hontu.
     Evañca pana vatvā mahārāja amhākaṃ rājā aññaṃ mahāmaccaṃ
pesetukāmo hutvāpi rañño manāpaṃ katvā sāsanaṃ ārocetuṃ
na sakkhissati tasmā maṃ peseti ācariya tumhe sādhukaṃ rājānaṃ
bodhetvā ādāya āgacchathāti gacchatha rājaseṭṭha abhirūpañca kumārikaṃ
labhissatha amhākañca raññā saddhiṃ mittasanthavo te patiṭṭhahissatīti
āha. So tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhamānaso hutvā uttamarūpadharaṃ
kira kumārikaṃ labhissāmīti savanasaṃsaggena bajjhitvā ācariya tumhākañca
kira mahosathapaṇḍitassa ca dhammayuddhe vivādo ahosi gacchatha
Puttaṃ me passatha ubhopi paṇḍitā aññamaññaṃ khamāpetvā mantetvā
ethāti āha. Taṃ sutvā kevaṭṭo passissāmi paṇḍitanti taṃ
passituṃ agamāsi. Mahāsattopi taṃ divasaṃ tassa attano santikaṃ
āgatabhāvaṃ ñatvā cintesi tena me pāpadhammena saddhiṃ sallāpo
mā hotūti pātova thokaṃ sappiṃ pivi. Gehaṃpissa bahalena
allagomayena limpesi thambhe ca telena makkhesi. Tassa nipajjanakaṃ
ekaṃ pana vatthamañcakaṃ ṭhapetvā sesāni mañcapīṭhāni nīharāpesi.
So manussānaṃ saññaṃ adāsi. Tumhe brāhmaṇe kathetuṃ āraddhe
evaṃ vadeyyātha brāhmaṇa mā paṇḍitena saddhiṃ katheyyāsi ajja
tena sappi pītanti mayi tena saddhiṃ kathanākāraṃ karontepi deva
tikhiṇasappi vo pītaṃ mā kathethāti nivāreyyāthāti evaṃ vicāretvā
mahāsatto rattapaṭaṃ nivāsetvā sattame dvārakoṭṭhake purise ṭhapetvā
vatthamañcake nipajji. Kevaṭṭopissa paṭhame dvārakoṭṭhake ṭhatvā
kahaṃ paṇḍitoti pucchi. Atha naṃ te manussā brāhmaṇa mā saddamakari
sacepi āgantukāmo tuṇhī hutvā ehi ajja paṇḍitena
tikhiṇasappi pītaṃ mahāsaddaṃ kātuṃ na labhissasīti āhaṃsu. Sesadvārakoṭṭhakesupi
naṃ tatheva āhaṃsu. So sattamaṃ dvārakoṭṭhakaṃ atikkamitvā
paṇḍitassa santikaṃ agamāsi. Paṇḍito kathanākāraṃ dassesi.
Atha naṃ manussā deva mā kathayittha tikhiṇasappi vo pītaṃ kiṃ vo
iminā duṭṭhabrāhmaṇena saddhiṃ kathanenāti vatvā nivārayiṃsu. Iti
so paṇḍitassa santikaṃ gantvā neva nisīdi tuṃ āsanaṃ nissāya
Ṭhitaṭṭhānaṃpi na labhati allagomayaṃ akkamitvā aṭṭhāsi. Atha naṃ
oloketvā eko akkhīni ummili eko bhamukaṃ ukkhipi eko kappuraṃ
ākaḍḍhayi. Keci hatthapādavikārādīni dassenti. So tesaṃ kiriyaṃ
oloketvā maṅkubhūto gacchāmahaṃ paṇḍitāti vatvā aparehi are
duṭṭhabrāhmaṇa mā saddamākāsi sace saddameva karosi aṭṭhīni te
bhindissāmāti vutte bhītatasito hutvā nivattitvā gacchanto na
olokesi. Atha naṃ añño uṭṭhāya veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ tāḷesi.
Añño piṭṭhiyaṃ hatthatalena pahari. Antare añño gīvāyaṃ gahetvā
khipi. So sīhamukhato muttamigo viya bhītatasito hutvā nikkhamitvā
rājagehaṃ gato. Rājā cintesi ajja mama putto imaṃ pavuttiṃ
sutvā tuṭṭho bhavissati dvinnaṃ paṇḍitānaṃ mahatiyā dhammasākacchāya
bhavitabbaṃ ajja ubhopi aññamaññaṃ khamāpessanti lābhāvata meti.
So kevaṭṭaṃ disvā paṇḍitena saddhiṃ saṃsandanākāraṃ pucchanto imaṃ
gāthamāha
                kathannu kevaṭṭa mahosathena
                samāgamo āsi tadiṅgha brūhi
     kacci te paṭinijjhatto kacci tuṭṭho mahosathoti.
     Tattha paṭinijjhattoti dhammayuddhamaṇḍale pavattaṃ viggahaṃ vūpasamanatthaṃ
kacci tvaṃ tena so ca tayā paṭinijjhatto khamāpito. Kacca tuṭṭhoti
kacci tumhākaṃ raññā pesitaṃ pavuttiṃ sutvā tuṭṭho.
     Atha naṃ kevaṭṭo mahārāja mā tumhe taṃ paṇḍitoti gahetvā
Vicaratha tato asappurisataro nāma natthīti vatvā imaṃ gāthamāha
             anariyarūpo puriso      janinda asamodako
             thaddho asabbhirūpo      (yathā mūgova badhirova)
                 na kiñcitthamabhibhāsathāti.
     Tattha asabbhirūpoti apaṇḍitajātiko. Na kiñcitthanti mayā
saha kiñci atthaṃ na bhāsatha teneva taṃ apaṇḍitoti maññāmi.
Iti so bodhisattassa aguṇaṃ kathesi.
     Rājā tassa vacanaṃ sutvā anabhinanditvā apaṭikkositvā tassa
ca tena saddhiṃ āgatānañca paribbayaṇaceva nivāsanagehañca dāpetvā
gacchatha ācariya visamathāti taṃ uyyojetvā cintesi mama putto
paṇḍito paṭisanthārakusalo iminā kira saddhiṃ neva paṭisanthāraṃ akāsi
na tuṭṭhiṃ pavedesi kiñci tena anāgatabhayaṃ diṭṭhaṃ bhavissatīti sayameva
kathaṃ samuṭṭhapetvā imaṃ gāthamāha
             addhā idaṃ mantapadaṃ sududdasaṃ
             attho suddho naraviriyena diṭṭho
             tathā hi kāyo mama sampavedhati
             hitvā sayaṃ ko parahatthamessatīti.
     Tattha idanti yaṃ mama puttena diṭṭhaṃ addhā idaṃ mantapadaṃ aññane
itarapurisena sududdasaṃ. Naraviriyenāti viriyavantena narena suddho attho
diṭṭho bhavissati. Sayanti sakaraṭṭhaṃ hitvā ko parahatthaṃ gamissati.
     Mama puttena brāhmaṇassa āgamane doso diṭṭho bhavissati
Ayaṃ hi āgacchanto na mittasanthavatthāya āgamissati maṃ pana kāmena
palobhetvā attano nagaraṃ netvā gahaṇatthāya āgatena bhavitabbaṃ
taṃ anāgatabhayaṃ diṭṭhaṃ bhavissati paṇḍitenāti tassa tamatthaṃ āvajjetvā
bhītatasitassa nisinnakāleyeva cattāro paṇḍitā āgamiṃsu.
Rājā senakaṃ pucchi kiṃ senaka te ruccati uttarapañcālanagaraṃ
gantvā cūḷanīrājassa dhītu ānayananti. So kiṃ kathetha mahārāja
na hi siriṃ āgacchantiṃ paharitvā palāpetuṃ vaṭṭati sace tumhe
tattha gantvā taṃ gaṇhissatha ṭhapetvā cūḷanībrahmadattaṃ añño
tumhehi samo sakalajambhūdīpatale na bhavissati kiṃ kāraṇā jeṭṭharājassa
dhītuyā gahitattā so hi sesarājāno mama manussā vedehoeko
mayā sadisoti sakalajambūdīpatale aggarājā uttamarūpadharaṃ dhītaraṃ
tumhākaṃ dātukāmo jāto karothassa vacanaṃ mayampi tumhe nissāya
vatthālaṅkāre labhissāmāti. Rājā sesepi pucchi. Tepi tatheva
kathesuṃ. Tassa tehi saddhiṃ kathentasseva kevaṭṭabrāhmaṇo
nivāsanagehā nikkhamitvā rājānaṃ āpucchitvā gamissāmīti āgantvā
rājānaṃ vanditvā mahārāja na sakkā amhehi papañcaṃ kātuṃ
gamissāma mayaṃ narindāti āha. Rājā tassa sakkāraṃ katvā taṃ
uyyojesi. Mahāsatto tassa gatabhāvaṃ ñatvā nahātvā alaṅkaritvā
rājūpaṭṭhānaṃ āgantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Rājā
cintesi putto me mahosathapaṇḍito mahāmantī mantapāragato atītā
nāgatapaccuppanne atthe jānāti amhākaṃ tattha gantuṃ yuttabhāvaṃ vā
Ayuttabhāvaṃ vā paṇḍito jānissatīti. So attano paṭhamaṃ cintite
akathetvā rāgarato mohamuḷho hutvā pucchanto imaṃ gāthamāha
             channampi ekāva matī sameti
             ye paṇḍitā uttamabhūripaññā
             yānaṃ ayānaṃ athavāpi ṭhānaṃ
             mamosatha tvaṃpi matiṃ karohīti.
     Tattha channanti paṇḍita kevaṭṭabrāhmaṇassa ca mama ca
imesaṃ ca catunnanti channaṃ amhākaṃ. Ekāva matīti ekova
ajjhāsayo gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati sameti. Yeti
ye mayaṃ chapi janā uttamapaṇḍitā uttamabhūripaññā tesaṃ no channampi
cūḷanīrājassa dhītu ānayanaṃ ruccatīti vadati. Ṭhānanti idheva vāso.
Matiṃ karohīti amhākaṃ ruccanakaṃ nāma appamāṇaṃ tvampi cintehi
kiṃ amhākaṃ āvāhanatthāya tattha yānaṃ udāhu ayānaṃ ādū idheva
vāso ruccatīti.
     Taṃ sutvā mahāsatto ayaṃ rājā ativiya kāmagiddho
andhabālabhāvena imesaṃ catunnaṃ vacanaṃ gaṇhati attano gamanadosaṃ na
jānāti tassa gamane dosaṃ kathetvā nivattessāmi nanti cintetvā
catasso gāthāyo abhāsi
              jānāsi kho rāja mahānubhāvo
              mahabbalo cūḷanībrahmadatto
              rājā ca taṃ icchati māraṇatthaṃ
                Migaṃ yathā okacarena luddo
         yathāpi maccho balisaṃ        vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ
         āmagiddho na jānāti      maccho maraṇamattano
         evameva tuvaṃ rāja        cūḷaneyyassa dhītaraṃ
         kāmagiddho na jānāsi      maccho (va) maraṇamattano
         sace gacchasi pañcālaṃ       khippamattaṃ jahessasi
         migaṃ panthānuppannaṃva        mahantaṃ bhāyamessatīti.
     Tattha rājāti vedehaṃ ālapati. Mahānubhāvoti mahāyaso.
Mahabbaloti aṭṭhārasaakhobhiṇīsaṃkhyena balena samannāgato.
Māraṇatthanti maraṇassa atthāya. Okacarenāti okacārikāya migiyā.
Luddo hi ekaṃ migiṃ sikkhāpetvā rajjukena bandhitvā araññaṃ
netvā migānaṃ gocaraṭṭhāne ṭhapesi. Sā bālamigaṃ attano santikaṃ
ānetukāmā sakasaññāya rāgaṃ janentī viravati. Tassā saddaṃ sutvā
bālamigo migagaṇaparivuto vanagumbe nipanno sesamigīsu saññaṃ akatvā
tassā saddasavanasaṃsaggena baddho vuṭṭhāya nikkhamitvā gīvaṃ ukkhipitvā
kilesavasena taṃ migiṃ upagantvā luddassa mahāphāsuṃ datvātiṭṭhati.
Tamenaṃ so tikhiṇāya sattiyā vijjhitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpesi.
Tattha luddo viya cūḷanīrājā okacārikā viya tassa dhītā.
Luddassa hatthe āvudhaṃ viya kevaṭṭabrāhmaṇo. Iti yathā okacarena
luddo migaṃ māraṇatthāya icchati evaṃ so rājā taṃ dhītuyā marāṇatthāya
icchatīti attho. Āmagiddhoti byāmasatagambhīre udake
Vasantopi maccho tasmiṃ valisassa vaṅkaṭṭhānaṃ chādetvā ṭhite āmakasaṃkhāte
āmise giddho hutvā valisaṃ gilati attano maraṇaṃ na jānāti.
Dhītaranti cūḷanībālisikassa kevaṭṭabrāhmaṇassa vacanabalisaṃ chādetvā
ṭhitaṃ āmisasadisaṃ tassa rañño dhītaraṃ kāmagiddho hutvā maccho
attano maraṇasaṃkhātaṃ āmisaṃ viya na jānāsi. Pañcālanti
uttarapañcālanagaraṃ. Attanti attānaṃ. Panthānuppannanti yathā
gāmadvāre maggaṃ anuppannaṃ migaṃ mahantaṃ bhayamessati taṃ hi migaṃ maṃsatthāya
āvudhāni gahetvā nikkhamantesu manussesu ye ye passanti te te
mārenti evaṃ tuvaṃ uttarapañcālanagaraṃ gacchantampi mahantaṃ maraṇabhayaṃ
essati upagamissatīti. Evaṃ mahāsatto catūhi gāthāhi rājānaṃ
niggaṇhitvā kathesi.
     So rājā tena ativiya niggahitova kujjhitvā ayaṃ maṃ attano
dāsaṃ viya maññati rājāti saññampi na karoti aggarājena dhītaraṃ
dassāmīti mama santike pesitaṃ sāsanaṃ ñatvā ekaṃpi maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ
vacanaṃ akathetvā maṃ bālamigo viya gilitavaliso maccho viya panthānuppannamigo
viya ca maraṇaṃ pāpuṇissatīti vadatīti kujjhitvā anantaraṃ gāthamāha
               mayameva bālāmhase elamūgā
               ye uttamatthāni tayī lapimhā
               kimeva tvaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho
               atthāni jānāsi yathāpi aññeti.
     Tattha bālāmhaseti bālāmhā. Elamūgāti lāḷamukhāva
Mayameva. Uttamatthānīti uttamaitthīratanapaṭilābhakāraṇāni. Tayī lapimhāti
tavasantike kathayimhā. Kimevāti taṃ garahanto evamāha. Naṅgalakoṭivaḍḍhoti
gahapatiputto daharakālato paṭṭhāya naṅgalakoṭiṃ gaṇhantoyeva vaḍḍhati
tamatthaṃ sandhāya tvaṃ gahapatiputtakammameva jānāsi na khattiyānaṃ
maṅgalakammanti iminā adhippāyenevamāha. Aññeti yathā kevaṭṭo vā
senakādayo vā aññe paṇḍitā imāni khattiyānaṃ maṅgalatthāni
jānanti tathā tavaṃ tāni kiṃ jānāsi gahapatiputtakammajānanameva
tavānucchavikanti.
     Iti naṃ akkositvā paribhāsitvā gahapatiputto mayhaṃ maṅgalantarāyaṃ
karoti nīharathetanti taṃ nīharāpetuṃ gāthamāha
         imaṃ gale gahetvāna       nāsetha vijitā mama
         yo me ratanalābhassa       antarāyāya bhāsatīti.
     So rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā sace kho pana maṃ koci rañño
vacanaṃ gahetvā hatthe vā gīvāyaṃ vā parāmaseyya taṃ me alaṃ
assa yāvajīvaṃ lajjituṃ tasmā sayameva nikkhamissāmīti cintetvā
rājānaṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā attano gehaṃ gato. Rājāpi
kevalaṃ kodhavaseneva vadati bodhisatte garucittatāya na kiñci tathā
kātuṃ āṇāpesi. Atha mahāsatto cintesi ayaṃ rājā ativiya
andhabālo attano hitāhitaṃ na jānāti kāmagiddho  hutvā tassa
dhītaraṃ labhissāmiyevāti anāgatabhayaṃ ajānitvā gacchanto mahāvināsaṃ
pāpuṇissati mayā nāssa rañño kathaṃ hadaye kātuṃ vaṭṭati bahūpakāro
Me esa mahato yasassa dāyakova imassa mayā paccayena bhavituṃ
vaṭṭatīti paṭhamaṃ kho pana suvapotakaṃ pesetvā tattato ñatvā pacchā
sayaṃ gamissāmīti cintetvā suvapotakaṃ pakkositvā tattha pesesi.
     Tamatthaṃ pakāsenato satthā āha
         tato ca so apakkamma      vedehassa upantikā
         atha āmantayī dūtaṃ         māthūraṃ suvapaṇḍitaṃ
         ehi samma haritapakkha       veyyāvaccaṃ karohi me
         atthi pañcālarājassa       sālikā sayanapālikā
         taṃ pattharena pucchassu       sā hi sabbattha kovidā
         sā nesaṃ sabbaṃ jānāti     rañño ca kosiyassa ca
         āmoti so paṭisutvā      māthūro suvapaṇḍito
         agamāsi haritapakkho        sālikāya upantikaṃ
         tato ca so kho gantvāna   māthūro suvapaṇḍito
         atha āmantayī sugharaṃ        sālikaṃ mañjubhāṇikaṃ
         kacci te sughare khamanīyaṃ     kacci vese anāmayaṃ
         kacci te madhunā lājā     labbhate sughare tava
         kusalañceva me samma       atho samma anāmayaṃ
         atho me madhunā lājā     labbhate suvapaṇḍita
         kuto nu samma āgamma      kassa vā pahito tuvaṃ
         na ca mesi ito pubbe     diṭṭho vā yadi vā sutoti.
     Tattha haritapakkhoti haritapattasamānapakkho. Veyyāvaccanti
Ehi sammāti vutte āgantvā aṅke nisinnaṃ samma aññena
manussabhūtena kātuṃ asakkuṇeyyaṃ mamekaṃ veyyāvaṭikaṃ karohīti āha.
Kiṃ karomi devāti ca vutte samma kevaṭṭabrāhmaṇassa dūteyyena
āgatakāraṇaṃ ṭhapetvā rājānañca kevaṭṭabrāhmaṇañca añño na
jānāti ubhova rañño sayanagabbhe nisinnā mantayiṃsu tassa pana
atthi pañcālarājassa sālikā sayanapālikā sā kira taṃ rahassaṃ
jānāti tavaṃ tattha gantvā tāya saddhiṃ methunapaṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ
katvā tesaṃ rahassaṃ taṃ pattharena pucchassu taṃ sālikaṃ paṭicchanne
padese yathā taṃ koci añño na jānāti evaṃ pucchassu sace hi
te koci saddaṃ suṇāti jīvitaṃ te natthi tasmā paṭicchannaṭṭhāne
saṇikaṃ pucchāti. Sā nesaṃ sabbanti sā nesaṃ rañño ca kosiya
gottassa ca kevaṭṭassāti dvinnampi janānaṃ sabbaṃ rahassaṃ jānāti.
Āmoti bhikkhave so suvapotako paṇḍitena purimanayeneva sakkāraṃ
katvā pesito āmoti tassa paṭisuṇitvā mahāsattaṃ vanditvā
padakkhiṇaṃ katvā vivaṭasīhapañjarena nikkhamitvā vātavegena sivīraṭṭhe
ariṭṭhapuraṃ nāma nagaraṃ gantvā tattha pavuttiṃ sallakkhetvā sālikāya
santikaṃ gato. Kathaṃ. So hi rājanivesanassa kañcanathūpikāya
nisīditvā rāganissitaṃ madhuraravaṃ ravi. Kiṃ kāraṇā. Imaṃ saddaṃ sutvā
sālikā paṭiravissati tāya saññāya tassā santikaṃ gamissāmīti.
Sāpi tassa saddaṃ sutvā rājasayanassa santike suvaṇṇapañjare
nisinnā rāgaratacittā hutvā tikkhattuṃ paṭiravi. So thokaṃ gantvā
Punappunaṃ saddaṃ katvā tāya katasaddānusārena anukkamena
sīhapañjarummāre ṭhatvā parissayābhāvaṃ oloketvā tassā santikaṃ gato.
Ettha naṃ sā ehi samma suvaṇṇapañjare nisīdāhīti āha. So gantvā
nisīdi. Āmantayīti evaṃ so gantvā methunapaṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ
kattukāmo hutvā taṃ āmantesi. Sugharanti kañcanapañjare vasanatāya
sundaragharaṃ. Veseti vesike vesajātike. Iti sālikā kira
sakuṇesu vesajātikā nāma tena naṃ evaṃ ālapati. Tavāti sughare
tava vadāmi. Kacci te madhunā lājāti kacci te madhunā saddhiṃ
lājā labbhatīti pucchati. Kuto nu samma āgammāti samma kuto
āgantvā tvaṃ idha paviṭṭhosīti pucchati. Kassa vāti kena vā
pesito tavaṃ idhāgatosīti.
     So tassā vacanaṃ sutvā sacāhaṃ mithilāto āgatomhīti vakkhāmi
esā maraṇamāpannāpi mayā saddhiṃ vissāsaṃ na karissati sivīraṭṭhe
kho pana ariṭṭhapuraṃ sallakkhetvā āgato tasmā musāvādaṃ katvā
sivīrājena pesito hutvā tato āgatabhāvaṃ kathessāmīti cintetvā āha
       ahosiṃ sivīrājassa         pāsāde sayanapāliko
       tato so dhammiko rājā    bandhe moceti bandhanāti.
     Tattha bandheti so attano dhammikatāya sabbe satte
bandhanā moceti. Evaṃ mocento maṃpi saddahitvā muñcatha nanti
āha. Sohaṃ vivaṭā suvaṇṇapañjarā nikkhamitvā bahipāsāde yathicchāmi
tattha gocaraṃ gahetvā suvaṇṇapañjareyeva vasāmi yathā tvaṃ
Na evaṃ niccakālaṃ pañjareyeva acchāmīti.
     Athassa sā attano atthāya suvaṇṇapitake ṭhapite madhulāje
ca madhurodakañca datvā samma tvaṃ dūrato āgacchasi kenatthena
idhāgatosīti pucchi. So tassā vacanaṃ sutvā rahassaṃ sotukāmo
musāvādaṃ katvā āha
        tassa mekā dutiyāsi       sālikā mañjubhāṇikā
        taṃ tattha avadhi seno       pekkhato sughare mamanti.
     Tattha tassa mekāti tassa mayhaṃ ekā. Dutiyāsīti purāṇadutiyikā
ahosi. Mañjubhāṇikāti madhuravacanā.
     Atha naṃ sā pucchi kathampana te bhariyaṃ seno avadhīti.
So tassā ācikkhanto suṇa bhadde ekadivasaṃ amhākaṃ rājā
udakakīḷaṃ gacchanto mampi pakkosi ahaṃ bhariyaṃ ādāya tena saddhiṃ
gantvā udakaṃ kīḷitvā sāyaṇhasamaye teneva saddhiṃ paccāgantvā
raññā saddhiṃyeva pāsādaṃ abhiruyha sarīraṃ sukkhāpanatthāya bhariyaṃ ādāya
sīhapañjarena nikkhamitvā kūṭāgārakucchiyaṃ nisīdiṃ tasmiṃ khaṇe eko
seno kūṭāgārā nikkhamante amhe gaṇhituṃ pakkhandi ahaṃ maraṇabhayabhīto
vegena palāyiṃ sā pana tadā garugabbhā ahosi tasmā vegena
sā palāyituṃ nāsakkhi atha so mayhaṃ passantasseva taṃ māretvāva
ādāya gato atha maṃ tassā sokena rodamānaṃ disvā amhākaṃ
rājā kiṃ  samma rodasīti pucchitvā tamatthaṃ sutvā alaṃ samma mā
rodati aññaṃ bhariyaṃ pariyesāhīti vatvā mayā taṃ sutvā kiṃ deva
Aññāya anācārāya dussīlāya ānītāyapi varaṃ ekeneva caritunti vutte
samma ahaṃ ekaṃ sakuṇikaṃ sīlācarasampannaṃ passāmi tava bhariyāya
sadisameva cūḷanīrājassa hi sayanapālikāva evarūpā sālikā atthi tavaṃ
tattha gantvā tassā manaṃ pucchitvā okāsaṃ tāya kāretvā sace te
ruccati āgantvā amhākaṃ ācikkha athāhaṃ vā devī vā gantvā
mahantena parivārena taṃ ānessāmāti vatvā maṃ idha pahiṇi tena
kāraṇenāgatomhīti vatvā āha
        tassā kāmā hi sammato    āgatosmi tavantike
        sace kareyyāsi okāsaṃ    ubhayova vasemhaseti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā sommanassampattā ahosi attano
pana icchāya bhāvaṃ ajānāpetvā anicchamānā viya āha
        suvova suviṃ kāmeyya       sāliko pana sālikaṃ
        suvassa sālikāya ca        saṃvāso hoti kīdisoti.
     Tattha suvoti samma suvapaṇḍita suvova attano samānajātikaṃ
suviṃ kāmeyya. Kīdisoti asamānajātikānaṃ saṃvāso nāma kīdiso
hoti suvo hi samānajātikaṃ suviṃ disvā cirasanthavampi sālikaṃ jahissati
so piyavippayogo mahato dukkhāya bhavissatīti asamānajātikānaṃ
saṃvāso nāma kadāci na sametīti.
     Itaro taṃ sutvā ayaṃ maṃ na paṭikkhipati parihārameva karoti
addhā maṃ icchissati nānāvidhāhi naṃ upamāhi saddahāpessāmīti
cintetvā āha
         Yaṃ yo kāme kāmayati      api caṇḍālikāmapi
         sabbohi sadiso hoti       natthi kāme asādisoti.
     Tattha caṇḍālikāmapīti caṇḍālikaṃ api. Sadisoti cittasadisatāya
sabbo saṃvāso sadisova hoti. Kāmeti kāmasmiṃ hi cittameva
pamāṇaṃ na jāti.
     Evañca pana vatvā suvapaṇḍito manussesu tāva nānājātiyā
appamāṇabhāvaṃ dassanatthaṃ atītaṃ āharitvā dassento anantaraṃ gāthamāha
         atthi jambāvatī nāma       mātā sivissa rājino
         sā piyā vāsudevassa      kaṇhassa ca mahesiyāti.
     Tattha jambāvatīti sivīrañño mātā jambāvatī nāma caṇḍālī
ahosi. Sā kaṇhāyanagottassa dasabhātikānaṃ jeṭṭhakassa vāsudevassa
piyā aggamahesī ahosi. So kirekadivasaṃ dvāravatito
nikkhamitvā uyyānaṃ gacchanto caṇḍālagāmato kenacideva kāraṇīyena
nagaraṃ pavisantiṃ ekaṃ caṇḍālikaṃ ekamante ṭhitaṃ abhirūpaṃ kumārikaṃ
disvāva paṭibaddhacitto hutvā kiṃ jātikāti pucchāpetvā
caṇḍālajātikāti sutvāpi paṭibaddhacittatāya assāmikabhāvaṃ pucchāpetvā
assāmikāti sutvā taṃ ādāya tatova nivattitvā nivesanaṃ netvā
aggamahesiṃ akāsi. Sā siviṃ nāma puttaṃ vijāyi. So pitu
accayena dvāravatiyaṃ rakhjaṃ kāresi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
     Iti so idaṃ udāharaṇaṃ āharitvā evarūpopi nāma khattiyo
caṇḍāliyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi amhesu tiracchānagatesu kiṃ
Vattabbameva aññamaññaṃ saṃvāsarocanaṃyeva pamāṇanti vatvā aparampi
udāharaṇaṃ āharanto āha
         ratanavatī kiṃpurisī           sāpi vacchaṃ akāmayi
         manussā migiyā santi       natthi kāme asādisoti.
     Tattha vacchanti evaṃ nāmakaṃ tāpasaṃ. Kathaṃ pana sā taṃ
akāmayīti. Atītasmiṃ eko brāhmaṇo kāmesu ādīnavaṃ disvā
mahantaṃ yasaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante paṇṇasālaṃ
māpetvā vasi. Tassa paṇṇasālato avidūre ekissaṃ guhāyaṃ
bahū kinnarā vasanti. Tattheveko makkaṭako dvāre vasati. So
nesaṃ sīsaṃ bhinditvā lohitaṃ pivati. Kinnarā nāma dubbalā honti
bhīrukajātikā. Sopi makkaṭako mahā ativisālo. Te tassa
kiñci kātuṃ asakkontā taṃ tāpasaṃ upasaṅkamitvā katapaṭisanthārā
āgamanakāraṇaṃ puṭṭhā eko deva makkaṭako jivitaṃ no paharati
aññaṃ paṭisaraṇaṃ na passāma tavaṃ taṃ māretvā amhākaṃ sotthibhāvaṃ
karohīti āhaṃsu. Taṃ sutvā tāpaso apetha na mādisā pāṇātipātaṃ
karontīti apasādesi. Tāsu ratanavatī nāma kinnarī assāmikā
ahosi. Te taṃ alaṅkaritvā tāpasassa santikaṃ netvā deva ayaṃ
te pādaparicārikā hotu amhākaṃ paccāmittaṃ vadhehīti āhaṃsu.
Tāpaso taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ
kappetvā guhādvāre ṭhatvā gocarāya nikkhamantaṃ makkaṭakaṃ muggarena
pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. So tāya saddhiṃ samaggasaṃvāsaṃ
Vasanto puttadhītāhi vaḍḍhitvā tattheva kālamakāsi evaṃ sā taṃ
kāmesi. Suvapotako imaṃ udāharaṇaṃ āharitvā vacchatāpaso tāva manusso
hutvā tiracchānagatāya tāya kinnariyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi kimaṅgaṃ pana
mayaṃ hi ubhopi pakkhinova tiracchānagatā vāti dīpanto manussā migiyā
vasantīti ādimāha. Evaṃ manussā tiracchānagatāya saddhiṃ saṃvāsaṃ vasantā
santi saṃvijjanti. Natthi kāme asādisoti cittamevettha pamāṇanti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā sāmi cittaṃ nāma sabbakālaṃ ekasadisaṃ
na hoti piyavippayogassa bhāyāmi sammāti āha. Sopi
suvapaṇḍito itthīmāyākusalo tena naṃ vīmaṃsento puna gāthamāha
         handa khohaṃ gamissāmi       sālike mañjubhāṇike
         paccakkhānupadaṃ hetaṃ        atimaññasi nūna manti.
     Tattha paccakkhānupadaṃ hetanti yaṃ tavaṃ vadesi sabbametaṃ paccakkhānassa
anupadaṃ paccakkhānakāraṇaṃ paccakkhānakoṭṭhāso panesa.
Atimaññasīti nūna maṃ icchatiyeva ayanti tavaṃ atikkamitvā maññasi
na mayhaṃ sāraṃ jānāsi ahaṃ hi rājapūjito na mayhaṃ bhariyā dullabhā
aññaṃ bhariyaṃ pariyesissāmi sohaṃ gamissāmīti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvāna bhijjamānahadayā viya tassa saha
dassaneneva uppannāya kāmaratiyā anudayhamānā viya hutvā attano
itthīmāyāya anicchamānā viya hutkā diyaḍḍhagāthamāha
          na sirī taramānassa         māthūra suvapaṇḍita
          idheva tāva acchassu       yāva rājāna dakkhasi
          Sosi saddaṃ mudiṅgānaṃ       ānubhāvañca rājinoti.
     Tattha na sirīti samma suvapaṇḍita taramānassa sirī na hoti
taramānena kataṃ kammaṃ na sobhati gharāvāso nāma so atigaruko
cintetvā tuletvā kattabbo idheva tāva acchassu yāva mahantena
yasena samannāgataṃ amhākaṃ rājānaṃ passasi. Sosīti sāyaṇhasamaye
kinnarīsamānalīlāhi uttamarūpadharāhi nārīhi vajjamānānaṃ mudiṅgānaṃ
aññesañca gītavāditānaṃ saddaṃ suṇissasi rañño ca āṇubhāvaṃ mahantaṃ
sirisobhaggaṃ passissasi samma kiṃ tavaṃ turitosi lesampi na jānāsi
accha tāva pacchā jānissāmīti.
     Atha te sāyaṇhasamanantare methunasaṃvāsaṃ kariṃsu. Samaggā
sammodamānā piyasaṃvāsā ahesuṃ. Atha naṃ suvapotako na idāneva
sā mayhaṃ rahassaṃ guyhissati idāni naṃ pucchitvā gantuṃ vaṭṭatīti
cintetvā sāliketi āha. Kiṃ sāmīti. Kiñci te vattukāmomhīti.
Vada sāmīti. So hotu ajja amhākaṃ maṅgaladivaso
aññasmiṃ divase jānissāmīti. Sace maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ kathehi no
ce mā kathehi sāmīti. Maṅgalakathāpesā bhaddeti. Tena hi
kathehīti. Atha naṃ sace sotukāmā bhavissasi kathessāmi teti
vatvā taṃ rahassaṃ pucchanto diyaḍḍhagāthamāha
         yo nu khavāyaṃ tibbo saddo  tirojanapade suto
         dhītā pañcālarājassa       osadhī viya vaṇṇinī
         taṃ dassati videhānaṃ        so vivāho bhavissatīti.
     Tassattho yo nu kho ayaṃ saddo tibbo bahalo. Tiro
janapade sutoti pararaṭṭhesu parajanapadesu vissuto paññāto patthato.
Kinti. Dhītā pañcālarājassa osadhītārakāva virocamānā tāya
eva samānavañṇinī atthi taṃ so videhānaṃ dassati. So vivāho
bhavissatīti yo so evaṃ patthato saddo ahaṃ taṃ sutvā cintesiṃ
ayaṃ kumārikā utamarūpadharā videharājā ca cūḷanīrañño paṭisattu
ahosi aññe bahū rājāno brahmadattassa vasavattino santi tesaṃ
adatvā kiṃ kāraṇā vedehassa dhītaraṃ detīti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā evamāha sāmi kiṃ kāraṇā maṅgaladivase
avamaṅgalaṃ kathesīti. Ahaṃ maṅgalanti kathemi tavaṃ avamaṅgalanti vadasi
kiṃ nu kho etanti. Sāmi amittānampi tesaṃ evarūpā maṅgalakiriyā
mā hotūti. Kathehi tāva bhaddeti. Sāmi na sakkā
kathetunti. Bhadde tayā viditaṃ rahassaṃ mama akathanakālato paṭṭhāya
natthi nāma amhākaṃ samaggasaṃvāsoti. Sā tena nippīḷiyamānā
tena hi suṇāhīti vatvā āha
          īdiso te amittānaṃ       vivāho hotu māthūra
          yathā paccālarājassa       vedehena bhavissatīti
     imaṃ gāthaṃ vatvā puna tena tavaṃ bhadde kasmā evarūpaṃ kathaṃ
kathesīti vutte tena hi suṇāhi puna ettha te dosaṃ kathessāmīti
vatvā itaraṃ gāthamāha
          ānayitvāna vedehaṃ       pañcālānaṃ rathesabho
          Tato naṃ ghātayissati        nāssa sakhi bhavissatīti.
     Tattha tato naṃ ghātayissatīti yadā so imaṃ nagaraṃ āgato
bhavissati tadā tena sakhibhāvaṃ mittadhammaṃ na karissati daṭṭhuṃpissa
dhītaraṃ na dassati eko kirassa pana atthadhammānusāsako
mahosathapaṇḍito nāma atthi tena naṃ saddhiṃ ghātessati te ubho jane
ghātetvā janapānaṃ pivissāmāti kevaṭṭo raññā saddhiṃ mantetvā
taṃ gaṇhitvā āgantuṃ mithilaṃ gatoti.
     Evaṃ sā guyhamantaṃ nissesaṃ katvā suvapaṇḍitassa kathesi.
So taṃ sutvā paṇḍito ācariyo kevaṭṭo upāyakusalo acchariyaṃ
tassa rañño evarūpena upāyena ghātananti kevaṭṭaṃ vaṇṇetvā
evarūpena avamaṅgalena amhākaṃ ko attho tuṇhībhūtā sayāmāti
āgamanakammassa nipphattiṃ ñatvā taṃ rattiṃ tāya saddhiṃ vasitvā
bhadde ahaṃ sivīraṭṭhaṃ gantvā manāpāya bhariyāya laddhabhāvaṃ sivīrañño
ca deviyā ca ārocessāmīti attano gamanaṃ anujānāpetuṃ āha
          handa kho maṃ anujānāhi     rattiyo sattamattiyo
          yāvāhaṃ sivīrājassa        ārocemi mahesino
          laddo ca me āvasatho     sālikāya upantikanti.
     Tattha mahesinoti mahesiyā cassa. Āvasathoti vasanaṭṭhānaṃ
upantikanti atha ne etha tassā santikaṃ gacchāmāti vatvā aṭṭhame
divase idhānetvā mahantena parivārena taṃ gahetvā gamissāmi
yāva mamāgamanā mā ukkaṇṭhīti.
     Taṃ sutvā sālikā tena saddhiṃ viyogaṃ anicchamānāva tassa vacanaṃ
paṭikkhipituṃ asakkontī anantaraṃ gāthamāha
          handa kho taṃ anujānāmi     rattiyo sattamattiyo
          sace tavaṃ sattarattena      nāgacchasi mamantikaṃ
          maññe okantasantaṃ maṃ      matāya āgamissasīti.
     Tattha maññe okantasantaṃ manti evaṃ sante ahaṃ maṃ apagatajīvitaṃ
sallakkhemi so tvaṃ aṭṭhame divase anāgacchanto mayi matāya
āgamissasi tasmā mā papañcamakāsīti.
     Itropi bhadde kiṃ vadesi mayhaṃpi aṭṭhame divase taṃ
apassantassa kuto jīvitanti vācāya vatvā hadayena pana jīvitaṃ vā
maraṇaṃ vā kiṃ tayā mayhanti cintetvā vuṭṭhāya thokaṃ sivīraṭṭhābhimukho
gantvā nivattitvā tassā santikaṃ punāgantvā bhadde ahaṃ tava
rūpasiriyā adassanena na sakkā taṃ chaḍḍetuṃ tena nivattāmīti vatvā
puna pakkhanditvā mithilaṃ gantvā paṇḍitassa aṃsakūṭe uttaritvā
mahāsattena tāya saññāya uparipāsādaṃ āropetvā puṭṭho sabbantaṃ
pavuttiṃ paṇḍitassa ārocesi. Sopissa purimanayeneva sabbaṃ
sakkāramakāsi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
          tato ca so kho gantvāna   māthūro suvapaṇḍito
          mahosathassa akkhāsi        sālikāya vacanaṃ idanti.
     Tattha sālikāya vacanaṃ idanti idaṃ sālikāya vacananti sabbaṃ
Vitthārena akkhāsi.
     Taṃ sutvā mahāsatto cintesi rājā mama anicchamānasseva
gamissati gantvā ca pana mahāvināsaṃ pāpuṇissati atha mayhaṃ
evarūpassa yasadāyakassa rañño vacanaṃ hadaye katvā tassa saṃgahaṃ
nākāsiṃ garahāpi me uppajjissati mādise paṇḍite vijjamāne kiṃ
kāraṇā esa nassissati ahaṃ rañño puretarameva gantvā cūḷaniṃ
disvā suvibhattaṃ nagaraṃ katvā videharañño nivesananagaraṃ māpetvā
gāvutamattaṃ jaṅghaummaṅgaṃ aḍḍhayojanikaṃ mahāummaṅgaṃ kāretvā
cūḷanīrañño dhītaraṃ abhisiñcitvā amhākaṃ rañño pādaparicārikaṃ katvā
aṭṭhārasaakkhobhiṇībalesu ekasatarājūsu parivāretvā ṭhitesveva
amhākaṃ rājānaṃ rāhumukhato candaṃ viya mocetvā taṃ ādāya nagarameva
gato āgamanaṃ nāma rañño mama bhāroti. Tassevaṃ cintentassa
sarīre pīti upajji. So pītivegena udānaṃ udānento imaṃ
upaḍḍhagāthamāha
              yasseva ghare bhuñjeyya bhogaṃ
              tasseva atthaṃ puriso careyyāti
     tassattho yassa rañño santikā puriso mahantaṃ issariyaṃ
labhitvā bhogaṃ bhuñjeyya akkosantassāpi paribhāsantassāpi paharantassāpi
gale gahetvā nikkaḍḍhantassāpi tasseva atthaṃ hitaṃ vuḍḍhiṃ
paṇḍito kāyadvārādīhi tīhipi dvārehi careyya na hi mittadubbhikammaṃ
nāma paṇḍitehi kātabbanti.
     Iti cintetvā so nahātvā alaṅkaritvā mahantena yasena
rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito āha kiṃ
deva gamissatha uttarapañcālanagaranti. Āma tāta pañcālacandiṃ
alabhantassa mama kiṃ rajjena mā maṃ pariccaja mayā saddhiṃyeva yāhi
tattha no gatakāraṇā dve atthāni nipphajjissanti itthīratanañca
labhāmi rañño ca mayā saddhiṃ mettī patiṭṭhahissatīti. Atha naṃ
paṇḍito tena hi deva ahaṃ puretaraṃ gantvā tumhākaṃ nivesanāni
māpemi tumhe mayā pahite sāsane āgaccheyyāthāti vadanto dve
gāthā abhāsi
               handāhaṃ gacchāmi pure janinda
               pañcālarājassa puraṃ surammaṃ
       nivesanāni māpetuṃ        vedehassa yasassino
       nivesanāni māpetvā      vedehassa yasassino
       yadā te pahiṇeyyāmi      tadā eyyāsi khattiyāti.
     Tattha vedehassāti tava videharājassa. Eyyāsīti āgaccheyyāsi.
     Taṃ sutvā rājā na kira maṃ paṇḍito pariccajatīti haṭṭhatuṭṭho
hutvā āha tāta tava purato gacchantassa kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti.
Balabāhanaṃ devāti. Yattakaṃ icchasi tattakaṃ gaṇhāhi tātāti.
Paṇḍito cattāri bandhanāgārāni vivarāpetvā corānaṃ saṃkhalikabandhanāni
bhindāpetvā tepi mayā saddhiṃ pesetha devāti āha.
Yathāruciṃ karohi tātāti. Mahāsatto bandhanāgārāni vivarāpetvā sūre mahāyodhe
gatagataṭṭhāne kammaṃ nipphādetuṃ samatthe nīharāpetvā maṃ upaṭṭhahathāti vatvā tesaṃ
sakkāraṃ kāretvā vaḍḍhakikammāracammakārapāsāṇakāracittakāraiṭṭhakārādayo
nānāsippakusalā aṭṭhārasaseniyo ādāya vāsipharasukuddālakhanittiādīni bahūni
upakaraṇāni gāhāpetvā mahābalaparivuto nagarā nikkhami.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
               tato ca pāyāsi pure mahosatho
               pañcālarājassa puraṃ surammaṃ
        nivesanāni māpetuṃ        vedehassa yasassinoti.
     Mahāsattopi tattheva gacchanto yojanantare ekekaṃ gāmaṃ
māpetvā ekekaṃ amaccaṃ tumhe rañño pañcālacandiṃ gahetvā
nivattanakāle hatthiassarathe kappetvā rājānaṃ ādāya paccāmitte
paṭibāhantā khippaṃ mithilaṃ pāpeyyāthāti vatvā ṭhapesi. Gaṅgātīraṃ
pana patvā ānandakumāraṃ nāma amaccaṃ pakkosāpetvā ānanda
tvaṃ tīṇi vaḍḍhakisatāni ādāya uddhaṃ gaṅgaṃ gantvā sāradārūni
gāhāpetvā tisatamattā nāvāyo māpetvā nagarassatthāya tattheva
dārūni tacchāpetvā sallahukānaṃ dārūnaṃ nāvāyo pūrāpetvā khippaṃ
ādāya āgacchāti pesesi. Sayaṃ pana nāvāya pāragaṅgaṃ gantvā
otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya padasaññāyeva gaṇetvā idaṃ aḍḍhayojanaṭṭhānaṃ
ettha mahāummaṅgo bhavissati imasmiṃ ṭhāne rañño nivesanaṃ
Nagaraṃ bhavissati ito paṭṭhāya yāva rājagehā gāvutamatte jaṅghaummaṅgo
bhavissatīti paricchinditvā nagaraṃ pāvisi. Cūḷanīrājā bodhisattassa
āgamanaṃ sutvā idāni me manoratho pūressati paccāmittānaṃ piṭṭhiṃ
passissāmi imasmiṃ āgate vedeho nacirassevāgamissati atha ne
ubhopi māretvā sakalajambūdīpe ekarajjaṃ kāressāmīti paramatuṭṭhimpatto
ahosi. Sakalanagaraṃ saṃkhubbhi esa kira mahosathapaṇḍito
iminā kira ekasatarājāno leḍḍunā kākāviya palāpitāti.
Mahāsatto nāgaresu attano rūpasampattiṃ passantesuyeva rājadvāraṃ
gantvā rañño paṭinivedetvā etūti vutte pavisitvā rājānaṃ
vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā paṭisanthāraṃ katvā
pucchi tāta rājā vo kadā āgamissatīti. Mayā pesitakāle
devāti. Tvaṃ pana kimatthaṃ āgatosīti. Amhākaṃ rañño nivesanaṃ
māpetuṃ devāti. Sādhu tātāti. Athassa senāya paribbayaṃ dāpetvā
mahāsattassa mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā nivesanagehaṃ dāpetvā tāta
yāva te rājā āgacchati tāva anukkaṇṭhamāno amhākaṃpi kattabbayuttakaṃ
kammaṃ karonto vasāhi tvanti āha. So ca kira rājanivesanaṃ
abhiruhantova sopāṇapādamūle ṭhatvā idha jaṅghaummaṅgadvāraṃ
bhavissatīti sallakkhesi. Athassa etadahosi rājā amhākampi
kattabbayuttakaṃ karohīti vadati ummaṅge khaññamāne yathā imaṃ sopāṇaṃ
na osakkati tathā kāretuṃ vaṭṭatīti. Atha so rājānaṃ evamāha
deva ahaṃ pavisantova sopāṇapādamūle ṭhatvā idha navakammaṃ olokento
Mahāsopāṇe dosaṃ passiṃ sace vo ruccati ahaṃ dārūni labhanto
manāpaṃ katvā atthareyyanti. So sādhu tāta attharāhīti āha.
So idha ummaṅgadvāraṃ bhavissatīti sādhukaṃ sallakkhetvā sopāṇaṃ
nīharitvā yattha ummaṅgadvāraṃ bhavissati tattha paṃsuno apagamanatthāya
phalakasanthāraṃ kāretvā yathā na osakkati evaṃ niccalaṃ katvā sopāṇaṃ
atthari. Rājā taṃ antaraṃ ajānanto mama sinehena karotīti
maññi. Evaṃ taṃ divasaṃ navakammeneva vītināmetvā puna divase
rājānaṃ āha deva sace amhākaṃ rañño vasanaṭṭhānaṃ jāneyyāma
manāpaṃ katvā paṭijaggeyyāmāti. Sādhu paṇḍita ṭhapetvā mama
nivesanaṃ sakalanagare yaṃ nivesanaṃ icchasi taṃ gaṇhāhīti. Mahārāja
mayaṃ āgantukā tumhākaṃ bahū vallabhā yodhā te attano gehesu
gayhamānesu amhehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti tasmā deva tehi saddhiṃ
mayaṃ kiṃ karissāmāti. Paṇḍita tesaṃ vacanaṃ mā gaṇha yaṃ ruccati
taṃ ṭhānameva gaṇhāpehīti. Deva te punappunaṃ āgantvā tumhākaṃ
ārocessanti tena tumhākampi amhākampi cittasukhaṃ na bhavissati
sace pana iccheyyātha yāva mayaṃ nivesanāni gaṇhāma tāva amhākaṃyeva
manussā dovārikā assu tato te dvāraṃ alabhitvā nāgamissanti
evaṃ sante amhākampi tumhākampi cittasukhaṃ bhavissatīti. Rājā
sādhūti sampaṭicchi. Mahāsatto sopāṇapādamūle sopāṇasīse
mahādvāreti sabbattha attano manusseyeva ṭhapesi kassaci pavisituṃ
mā adatthāti. Atha mahāsatto paṭhamaṃ rañño mātuyā nivesanaṃ
Gantvā bhindanākāraṃ dassethāti manusse āṇāpesi. Te
dvārakoṭṭhakato paṭṭhāya iṭṭhakā ca mattikā ca apanetuṃ ārabhiṃsu.
Rājamātā pavuttiṃ sutvā āgantvā kissa tātā mama gehaṃ
bhindāpethāti āha. Mahosathapaṇḍito bhindāpetvā attano rañño
nivesanaṃ kāretukāmoti. Yadi evaṃ idheva vasathāti. Amhākaṃ
rañño mahantaṃ balabāhanaṃ idaṃ nappahoti aññaṃ mahantaṃ kāressāmāti.
Tumhe maṃ na jānātha ahaṃ rājamātā idāni mama puttassa santikaṃ
gantvā jānissāmīti. Mayaṃ rañño vacanena bhindāma sace sakkontī
nivārehīti. Sā kujjhitvā idāni kattabbaṃ vo jānissāmīti
rājadvāraṃ agamāsi. Atha naṃ mā pavisāti dovārikā nivārayiṃsu
ahaṃ rājamātā tātāti. Na mayaṃ jānāma mayaṃ raññā kassaci
pavisituṃ mā adatthāti āṇattā gaccha tavanti. Sā gahetabbagahaṇaṃ
apassantī nivattitvā attano nivesanaṃ olokentī aṭṭhāsi. Atha
naṃ eko kiṃ idha karosi gacchasi gacchasīti vatvā uṭṭhāya gīvāyaṃ
gahetvā bhūmiyaṃ pātesi. Sā cintesi addhā raññā āṇattā
bhavissanti itarathā evaṃ kātuṃ na sakkhissanti paṇḍitasseva santikaṃ
gamissāmīti gantvā tāta mahosatha kasmā nivesanaṃ me bhindāpesīti
āha. So tāya saddhiṃ na kathesi. Santike ṭhitapuriso panassa
devi kiṃ kathesīti āha. Tāta paṇḍito kasmā me gehaṃ
bhindāpetīti. Videharañño nivesanaṭṭhānaṃ kātunati. Kiṃ tāta evaṃ
mahante nagare aññattha nivesanaṭṭhānaṃ na labbhatīti maññāmi imaṃ
Satasahassaṃ lañcaṃ gahetvā aññattha kārehīti. Sādhu devi tumhākaṃ
gehaṃ visajjāpessāmi lañcassa gahitabhāvaṃ pana mā kassaci
kathayittha mā no aññepi lañcaṃ datvā gehāni visajjāpetukāmā
ahesunti. Tāta rañño mātā lañcamadāsīti mayhampi lajjanametaṃ
na kassaci kathessāmīti. So sādhūti tassā santikā satasahassaṃ
gahetvā gehaṃ visajjetvā yena kevaṭṭassa gehaṃ tena gantvā tatheva
kāresi. Yathā rañño mātu gehe katakiriyaṃ tathā tattha kāresi.
So kujjhitvā rājadvāraṃ gato. Tattha ṭhitā manussā taṃ
veḷupesikāhi piṭṭhiṃ pahariṃsu. So piṭṭhicammuppāṭanaṃ labhitvā gahetabbagahaṇaṃ
apassanto punāgantvā satasahassameva adāsi. Etenupāyena
sakalanagare gehaṭṭhānaṃ gaṇhantena lañcaṃ gahetvā tattha laddhakahāpaṇānaṃyeva
nava koṭiyo jātā mahāsatto sakalanagare vicāretvā
rājakulaṃ agamāsi. Atha naṃ rājā pucchi kiṃ paṇḍita laddhante
vasanaṭṭhānanti. Mahārāja adentā nāma natthi apica kho pana
gehesu gayhamānesu kilamanti tesaṃ piyavippayogaṃ kātuṃ amhākaṃ ayuttaṃ
bahinagare ito gāvutaṭṭhāne gaṅgāya ca nagarassa ca antare
asukaṭṭhāne nāma amhākaṃ rañño vasanaṭṭhānanagaraṃ karissāmīti. Taṃ
sutvā rājā antonagaraṃ yujjhituṃpi dukkhaṃ neva sakasenā na parasenā
ñātuṃ sakkā bahinagare pana sukhaṃ yuddhaṃ kātuṃ antonagareyeva na
koṭṭetvā māressāmīti tusitvā sādhu tāta tayā sallakkhitaṭṭhāneyeva
kārehīti āha. Mahārāja ahaṃ tattha kāressāmi
Tumhākampi na manussehi dārupaṇṇādīnaṃ atthāya amhākaṃ navakammaṭṭhānaṃ
na gantabbaṃ te gacchantā hi kalahaṃ karissanti teneva tumhākampi
amhākampi cittasukhaṃ na bhavissatīti. Sādhu paṇḍita tena padesena
nissañcāraṃ karohīti. Deva amhākaṃ hatthī udakābhiratā udakeyeva
kīḷanti udake āvile jāte mahosathassa āgatakālato paṭṭhāya
pasannaṃ udakaṃ pātuṃ na labhāmāti sace nāgarā no kujjhissanti
tampi sahitabbanti. Rājā visaṭṭhā tumhākaṃ hatthī kīḷantūti
vatvā nagare bheriñcārāpesi yo yo ito nikkhamitvā
mahosathapaṇḍitassa nagaramāpanaṭṭhānaṃ gacchati tassa tassa sahassadaṇḍoti.
Mahāsatto rājānaṃ vanditvā attano purisaṃ ādāya nagarā
nikkhamitvā yathāparicchannaṭṭhāne nagaraṃ māpetuṃ ārabhi. Paragaṅgāya
tīre tāva gaggaliṃ nāma gāmaṃ kāretvā hatthīassarathabāhanañceva
gobalibaddañca tattha ṭhapetvā nagarakaraṇaṃ vicārento ettakā idaṃ
karontūti sabbakammāni vibhajitvā ummaṅge kammaṃ paṭṭhapesi.
Mahāummaṅgadvāraṃ gaṅgātīre ahosi. Saṭṭhīmattāni yodhasatāni
mahāummaṅgaṃ khananti. Mahatīhi cammapasibbakāhi vālukapaṃsuṃ haritvā
gaṅgāyaṃ pātenti. Taṃ pātitapātitaṃ paṃsuṃ hatthīhi maddanti.
Gaṅgā āluḷā sandati. Nagaravāsino mahosathassa āgatakālato
paṭṭhāya pasannaṃ udakaṃ pātuṃ na labhāma gaṅgā āluḷā sandati
kinnu kho etanti vadanti. Atha nesaṃ paṇḍitassa uppanikkhittakapurisā
ārocenti mahosathassa kira hatthino udakaṃ kīḷantā gaṅgāya
Udakaṃ kaddamaṃ karonti tena sā āluḷitā sandatīti. Bodhisattānaṃ
adhippāyo nāma ijjhati. Tasmā ummaṅge mūlāni vā pāsāṇāni
vā marumbāni vā sabbāni bhūmiyaṃ pavesiṃsu. Jaṅghaummaṅgassa
dvāraṃ tasmiṃ nagare ahosi. Tiṃsamattāni purisasatāni jaṅghaummaṅgaṃ
khananti. Cammapasibbakāhi vālukāpaṃsuṃ haritvā tasmiṃ nagare
pātenti. Pātitapātitaṃ mattikaṃ paṃsuṃ udakena sannetvā pākāraṃ
ācinanti aññāni vā kammāni karonti. Mahāummaṅgassa
pavisanadvāraṃ nagare ahosi. Aṭṭhārasahatthubbedhena yantayamakadvārena
samannāgataṃ. Tañhi dvāraṃ ekāya āṇiyā akkantāya pithiyati
ekāya āṇiyā akkantāya vivariyati. Mahāummaṅgassa dvīsu
passesu iṭṭhakāhi cinitvā sudhākammaṃ kāresi. Matthake padaracchannaṃ
kāretvā ullokaṃ mattikāya limpetvā setakammaṃ kāresi.
Sabbāni cettha asīti mahādvārāni ahesuṃ. Catusaṭṭhīculladvārāni
ahesuṃ. Sabbāni yantayuttāneva. Ekāya āṇiyā akkantāya
sabbāneva pithiyanti. Ekāya āṇiyā akkantāya sabbāneva
vivariyanti. Mahāummaṅgassa dvīsu passesu anekasatāni dīpālayāni
ahesuṃ. Sabbepi te yantayuttāva. Ekasmiṃ vivariyamāne sabbepi
vivariyanti. Ekasmiṃ pithiyamāne sabbe pithiyanti. Tassa pana dvīsu
passesu ekasatānaṃ khattiyānaṃ atthāya ekasatā sayanagabbhā ahesuṃ.
Ekekasmiṃ sayanagabbhe nānāpaccattharaṇaṃ santhataṃ. Ekekaṃ mahāsayanaṃ
samussitasetacchattaṃ. Ekekaṃ sīhāsanaṃ mahāsayanaṃ nissāya ṭhitaṃ
Ekekaṃ mātugāmapotthakarūpakaṃ uttamarūpadharaṃ patiṭṭhitaṃ. Taṃ sace
hatthena anāmasitvā idaṃ manussarūpakanti na sakkā viññātuṃ.
Apica mahāummaṅgassa ubhosu passesu kusalā cittakārā nānappakārāni
cittakammāni kariṃsu devagaṇaparivutasakkasirivilāsasinerusattaparibhaṇḍa-
sāgarasattamahāsaracatumahādīpahimavantaanotattasaramanosilacandimasuriya-
cātummahārājikādichakāmāvacarasattasampattiyo sabbāpi ummaṅge
dassayiṃsu. Bhūmiyaṃ rajatapaṭavaṇṇaṃ vālukaṃ okīratvā upari
ullokaolambapadumāni dassesuṃ. Ubhosu passesu nānappakāre āpaṇepi
dassayiṃsu. Tesu tesu ṭhānesu gandhadāmapupphadāmādīni olambitvā
sudhammādevasabhaṃ viya ummaṅgaṃ alaṅkariṃsu. Tānipi kho tīṇi vaḍḍhakisatāni
tīṇi nāvāsatāni bandhitvā niṭṭhitaparikammānaṃ dabbasambhāraṃ
pūretvā gaṅgāya āharitvā paṇḍitassa ārocesuṃ. So tāni
nagare upayogaṃ netvā tumhe mayā āṇattadivaseyeva āhareyyāthāti
nāvāyo paṭicchannaṭṭhāne ṭhapāpesi. Nagare udakaparikhā ca
kaddamaparikhā ca sukkhaparikhā ca aṭṭhārasahattho pākāro ca toraṇa-
gopuraṭṭālakakoṭṭhakarājanivesanādīni ca hatthīsālādayo ca
pokkharaṇiyo cāti sabbāneva niṭṭhaṃ agamaṃsu. Iti mahāummaṅgo
jaṅghaummaṅgo nagaranti sabbametaṃ catūhi māsehi niṭṭhitaṃ.
     Atha mahāsatto catumāsaccayena rañño āgamanatthāya dūtaṃ
pāhesi.
                Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
            Nivesanāni māpetvā      vedehassa yassasino
            athassa pāhiṇi dūtaṃ         ehidāni mahārāja
                  māpitaṃ te nivesananti.
     Tattha pāhiṇīti pesesi.
     Rājā dūtassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto mahantena parivārena
nikkhami.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
            tato ca rājā pāyāsi     senāya caturaṅgiyā
            anantabāhanaṃ daṭṭhuṃ         phitaṃ kappiliyaṃ puranti.
     Tattha anantabāhananti aparimitahatthiassādibāhanaṃ. Kappiliyaṃ
puranti kappilaraṭṭhe paṇḍitena māpitaṃ nagaraṃ.
     So anupubbena gaṅgātīraṃ pāpuṇi. Atha naṃ mahāsatto
paccuggantvā attanā katanagaraṃ pavesesi. So tattha pāsādavaragago
nahātvā alaṅkaritvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā thokaṃ visametvā
sāyaṇhasamaye attano āgatabhāvaṃ ñāpetuṃ cūḷanīrañño dūtaṃ
pesesi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
            tato ca so kho gantvāna   brahmadattassa pāhiṇiṃ
            āgatosmi mahārāja       tava pādāni vandituṃ
            dadāhidāni bhariyaṃ          nāriṃ sabbaṅgasobhaṇiṃ
            suvaṇṇena paṭicchannaṃ        dāsīgaṇapurakkhitanti.
     Tattha vanditunti vedeho mahallako cūḷanīrājā tassa
puttamattopi nappahoti. Kilesamucchito pana hutvā rājā jāmātarā
nāma sassuro vandanīyoti cintetvā tassa cittaṃ ajānanto
vandanasāsanaṃ pahiṇi. Dadāhidānīti ahaṃ tayā dhītaraṃ te dassāmīti
pakkosāpito taṃ me idāni dehīti pahiṇi. Suvaṇṇena paṭicchannanti
suvaṇṇālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ. Cūḷanīrājāpi dūtassa kathaṃ sutvā
somanassappatto idāni me paccāmitto kuhiṃ gamissati ubhinnampi
tesaṃ sīsāni chinditvā jayapānaṃ pivissāmīti kevalaṃ somanassaṃ
dassento dūtassa sakkāraṃ katvā anantaraṃ gāthamāha
            svāgatantepi vedeha      atho te adurāgataṃ
            nakkhattaññeva paripuccha      ahaṃ kaññaṃ dadāmi te
            suvaṇṇena paṭicchannaṃ        dāsīgaṇapurakkhitanti.
     Tattha vedehāti vedehassa sāsanaṃ sutvā taṃ purato ṭhitaṃ viya
ālapati. Athavā evaṃ brahmadattena vuttanti vadehīti dūtaṃ āṇāpento
eva māha.
     Taṃ satvā dūto vedehassa santikaṃ gantvā deva maṅgalakiriyāya
anucchavikaṃ nakkhattaṃ kira jānāhi rājā te dhītaraṃ detīti āha.
So ajjeva nakkhattaṃ sobhaṇanti puna dūtaṃ pahiṇi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
            tato ca rājā vedeho    nakkhattaṃ paripucchatha
            nakkhattaṃ paripucchitvā       brahmadattassa pāhiṇi
            Dadāhi dāni me bhariyaṃ      nāriṃ sabbaṅgasobhaṇiṃ
            suvaṇṇena paṭicchannaṃ        dāsīgaṇapurakkhitanti.
     Cūḷanīrājāpi āha
            dadāmidāni te bhariyaṃ       nāriṃ sabbaṅgasobhaṇiṃ
            suvaṇṇena paṭicchannaṃ        dāsīgaṇapurakkhitanti.
     Imaṃ gāthaṃ vatvā idāni pesemi idāni pesemīti musāvādaṃ
katvā ekasatarājūnaṃ saññaṃ adāsi aṭṭhārasaakkhobhiṇīhi saddhiṃ
sabbepi yuddhasajjā hutvā nikkhamantu ajja ubhinnaṃpi paccatthikānaṃ
sīsāni chinditvā sve jayapānaṃ pivissāmāti. Taṃ khaṇaññeva te
sabbepi nikkhamiṃsu. Sayaṃ nikkhamanto pana mātaraṃ salākadeviñca
aggamahesiṃ nandādeviñca puttaṃ pañcālacandañca dhītaraṃ pañcālacandiñcāti
ime cattāro jane orodhehi saddhiṃ ekasmiṃ gehe vasāpetvā
nikkhami. Bodhisattopi vedeharañño ceva tena saddhiṃ āgatasenāya
ca mahantaṃ sakkāraṃ kāresi. Keci manussā suraṃ pivanti keci
macchamaṃsādīni khādanti keci dūramaggaṃ āgatattā kilamantā sayanti.
Videharājā pana senakādayo paṇḍite gahetvā amaccagaṇaparivuto
alaṅkatamahātale nisīdi. Culanīrājāpi aṭṭhārasaakkhobhiṇīsaṃkhāya senāya
taṃ nagaraṃ tisandhiṃ catusaṃkhepaṃ parikkhipitvā anekasatasahassāhi ukkāhi
dhāriyamānāhi aruṇe uggacchanteyeva gahaṇasajjo hutvā aṭṭhāsi.
Taṃ ñatvā mahāsatto attano yodhānaṃ tīṇi satāni pesesi tumhe
jaṅghaummaṅgena gantvā rañño mātarañca aggamahesiñca puttadhītarañca
Gahetvā jaṅghaummaṅgena ānetvā mahāummaṅgadvārato bahi akatvā
anto ummaṅgeyeva vasāpetvā yāva amhākaṃ āgamanā rakkhantāva
ṭhatvā amhākaṃ gamanakāle ummaṅgā nīharitvā ummaṅgadvāre
mahāvisālamāḷake ṭhapethāti. Te tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā
jaṅghaummaṅgena gantvā sopāṇapādamūle padarasantharaṃ ugghāṭetvā
sopāṇapādamūle sopāṇasīse mahātale cāti ettake ṭhāne
ārakkhamanusse ca khujjavāmanakādiparicārikāyo ca hatthapādesu bandhitvā mukhaṃ
pidahitvā tattha tattha paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā rañño paṭiyattaṃ
khādanīyaṃ kiñci khāditvā kiñci chaḍḍetvā bhājanāni bhinditvā
cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā upari pāsādaṃ abhiruhiṃsu. Tadā salākadevī
nandādeviñca rājaputtañca rājadhītarañca ko jānāti kiṃ bhavissatīti
maññamānā attanā saddhiṃ ekasayaneyeva sayāpesi. Te yodhā
gabbhadvāre ṭhatvā pakkosayiṃsu. Sā nikkhamitvā kiṃ tātāti
āha. Devi amhākaṃ rājā vedehañca mahosathañca jīvitakkhayaṃ
pāpetvā sakalajambūdīpe ekarajjaṃ katvā ekasatarājaparivuto mahantena
yasena mahāpānaṃ pivanto tumhepi cattāro gahetvā ānetuṃ amhe
pahiṇīti. Te cattāro janā saddahitvā pāsādā otaritvā
sopāṇapādamūlaṃ agamaṃsu. Atha ne gahetvā jaṅghaummaṅgaṃ pavisiṃsu.
Te cattāro āhaṃsu mayaṃ ettakaṃ kālaṃ idha vasantā imaṃ vithiṃ
na otiṇṇapubbamhāti. Devi imaṃ vithiṃ na sabbadā otaranti
maṅgalavithi nāmesā ajja maṅgaladivasabhāvena rājā iminā maggena
Ānetuṃ āṇāpesīti. Tesaṃ saddahiṃsu. Athekacce te cattāro
gahetvā āgamiṃsu ekacce nivattetvā rājanivesane ratanagabbhe
vivaritvā yāvadicchakaṃ dhanasāraṃ gahetvā āgamiṃsu. Itarepi cattāro
purato mahāummaṅgaṃ patvā alaṅkatadevasabhaṃ viya ummaṅgaṃ disvā
rañño atthāya sajjitanti saññaṃ kariṃsu. Atha ne cattāro mahāgaṅgāya
avidūraṭṭhānaṃ netvā anto ummaṅgeyeva alaṅkatagabbhe nisīdāpetvā
ekacce ārakkhaṃ gahetvā acchiṃsu ekacce gantvā tesaṃ ānītabhāvaṃ
bodhisattassa ārocesuṃ. So tesaṃ kathaṃ sutvā idāni me manoratho
matthakaṃ pāpuṇissatīti somanassajāto rañño santikaṃ gantvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Rājāpi kilesāturatāya idāni me dhītaraṃ pesetīti
cintetvā pallaṅkato uṭṭhāya vātapānena olokento anekehi
ukkāsatasahassehi ekobhāsajātaṃ nagaraṃ mahatiyā senāya parivāritaṃ
disvā āsaṅkitaparisaṅkito kinnu kho etanti paṇḍitehi saddhiṃ
mantento imaṃ gāthamāha
         hatthī assā rathā patti     senā tiṭṭhanti cammikā
         ukkā padittā jhāyanti     kinnu maññanti paṇḍitāti.
     Tattha kinnu maññantīti cūḷanīrājā amhākaṃ tuṭṭho udāhu
kuddho kinnu kho paṇḍitā maññantīti pucchi.
     Taṃ sutvā senako āha mā cintayittha mahārāja atibahū
ukkā paññāyanti rājā tumhākaṃ dhītaraṃ dātuṃ gahetvā eti
maññeti. Pukkusopi tumhākaṃ āgantukasakkāraṃ kātuṃ ārakkhaṃ
Gahetvā ṭhitova bhavissatīti. Evaṃ te cattāro paṇḍitā yaṃ yaṃ
attano ruccati taṃ taṃ kathayiṃsu. Videharājāpi asukaṭṭhāne senā
tiṭṭhantu asukaṭṭhāne ārakkhaṃ gaṇhatha appamattā hothāti vadantānaṃ
saddaṃ suṇanto sannaddhañca senaṃ passanto maraṇabhayatajjito hutvā
mahāsattassa kathaṃ paccāsiṃsanto itaraṃ gāthamāha
            hatthī assā rathā patti     senā tiṭṭhanti cammikā
            ukkā padittā jhāyanti     kinnu kāhanti paṇḍitāti.
     Tattha kinnu kāhanti paṇḍitāti paṇḍita kinnu cintesi imā
senā amhākaṃ kiṃ karissantīti.
     Taṃ sutvā mahāsatto imaṃ andhabālaṃ thokaṃ santāsetvā
pacchā mama paññābalaṃ dassetvā assāsessāmi nanti cintetvā
āha
            rakkhati taṃ mahārāja        cūlaneyyo mahabbalo
            paduṭṭho te brahmadatto    pāto taṃ ghātayissatīti.
     Taṃ sutvā sabbe te rājādayo maraṇabhayatajjitā ahesuṃ.
Rañño kaṇṭho sussi. Mukhe kheḷo ca chijji. Sarīre dāho
uppajji. So maraṇabhayabhīto paridevanto dve gāthā abhāsi
            ubbedhati me hadayaṃ        mukhañca parisussati
            nibbutiṃ nādhigacchāmi        aggidaḍḍhova ātape
            kammārānaṃ yathā ukkā     anto jhāyati no bahi
            evampi hadayaṃ mayhaṃ        anto jhāyati no bahīti.
     Tattha ubbedhatīti tāta mahosatha hadayaṃ me mahāvāteritaṃ viya
assatthapallavaṃ kampati. Anto jhāyati no bahīti sā ukkā
viya mayhaṃ hadayamaṃsaṃ abbhantare jhāyati bahi pana na paññāyatīti
paridevati.
     Mahāsatto tassa paridevitaṃ sutvā ayaṃ andhabālo aññesu
divasesu mama vacanaṃ na kareyya bhiyyo naṃ niggaṇhissāmīti cintetvā āha
            pamatto mantanātīto       bhinnamantosi khattiya
            idāni kho taṃ tāyantu      paṇḍitā mantino janā
            akatvāmaccassa vacanaṃ       atthakāmahitesino
            attapītirato rāja         migo kūṭeva ohito
            yathāpi maccho valisaṃ        vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ
            āmagiddho na jānāti      maccho maraṇamattano
            evameva tuvaṃ rāja        cūlaneyyassa dhītaraṃ
            kāmagiddho na jānāsi      maccho maraṇamattano
            sace gacchasi pañcālaṃ       khippamattaṃ jahissasi
            migaṃ panthānupannaṃva         mahantaṃ bhayamessati
                 anariyarūpo puriso janinda
                 ahīva uccaṅkagato ḍaseyya
                 na tena mettiṃ kayirātha dhīro
                 dukkho have kāpurisena saṅgamo
                 Yaṃ tveva jaññā puriso janinda
                 sīlavāyaṃ bahussuto
                 teneva mettiṃ kayirātha dhīro
                 sukho have sappurisehi saṅgamoti.
     Tattha pamattoti mahārāja tavaṃ kāmena pamatto. Mantanātītoti
mayā anāgatabhayaṃ disvā paññāya paricchinditvā mantitamantanaṃ
atikkanto. Bhinnamantoti mantanātikkantattāyeva bhinnamanto yo ca
te senakādīhi saddhiṃ manto gahito eso bhinno bhinnamantosi jāto.
Paṇḍitāti ime senakādayo cattāro idāni taṃ rakkhantu passamiā
nesaṃ balanti dīpeti. Akatvāmaccassāti mama uttamassa amaccassa
vacanaṃ akatvā. Attapītiratoti attano kilesapītiyā abhirato hutvā.
Migo kūṭeva ohitoti yathā nāma nivāpalobhenāgato migo kūṭapāse
bajjhati evaṃ mama vacanaṃ aggahetvā pañcālacandiṃ labhissāmīti
lobhenāgantvā idāni kūṭapāse baddho migo viya jātosi. Yathāpi
macchoti gāthādvayaṃ tadā mayā ayaṃ upamā ābhaṭāti dassetuṃ vuttaṃ.
Sace gacchasīti  gāthāpi na kevalaṃ ettakameva imampi te upamaṃ
āharinti dassetuṃ vuttā. Anariyarūpoti kevaṭṭabrāhmaṇasadiso
asappurisajātiko nillajjapuriso. Na tena mettinti tādisena saddhiṃ
mittadhammaṃ na kayirātha tvaṃ pana kevaṭṭena saddiṃ mettiṃ katvā
tassa vacanaṃ gaṇhi. Dukkhoti evarūpena saddhiṃ samāgamo nāma
ekavāraṃ kato idha lokepi paralokepi mahādukkhāvahanato dukkho
Hoti. Yaṃ tvevāti yaṃ tu eva ayameva vā pāṭho. Sukhoti idha
lokepi paralokapei sukhoyeva hoti.
     Atha naṃ puna evarūpaṃ na karissatīti suṭṭhutaraṃ niggaṇhanto
pubbe raññā kathitakathaṃ āharitvā dassento āha
                 bālo tuvaṃ elamūgosi rāja
                 yo uttamatthāni mayi lapittho
                 kimevahaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho
                 atthāni jānissaṃ yathāpi aññe
            imaṃ gale gahetvāna       nāsetha vijitā mama
            yo me ratanalābhassa       antarāyāya bhāsatīti.
     Imā dve gāthā vatvā mahārāja ahaṃ gahapatiputto yathā
tava aññe senakādayo paṇḍitā atthāni jānanti tathā kimeva
jānissaṃ agocaro esa mayhaṃ gahapatisippamevāhaṃ jānāmi ayamattho
senakādīnaṃ pākaṭo te paṇḍitā honti ajja te aṭṭhārasahi
akkhobhiṇīhi parivāritassa tava senakādayo avassayā hontu maṃ pana
gīvāyaṃ gahetvā nikkaḍḍhituṃ āṇāpesi idāni maṃ kasmā pucchasīti
evaṃ suniggahitaṃ niggaṇhi. Taṃ sutvā rājā cintesi paṇḍito
mayā katadosameva kathesi pubbeva hi idaṃ anāgatabhayaṃ jāni
tena maṃ ativiya niggaṇhati na kho pana ettakaṃ kālaṃ nikkammako
acchissati avassaṃ iminā mayhaṃ sotthibhāvo kato bhavissatīti.
Atha naṃ pariggaṇhanto dve gāthā abhāsi
            Mahosatha atītena          nānuvijjhanti paṇḍitā
            kiṃ maṃ assaṃva sambandhaṃ       patodeneva 1- vijjhasi
            sace passasi mokkhaṃ me     khemaṃ vā pana passasi
            teneva maṃ anusāsa        kiṃ maṃ atītena vijjhasīti.
     Tattha nānuvijjhantīti atītaṃ dosaṃ gahetvā mukhasattīhi na
anuvijjhanti. Assaṃva sambandhanti sattusenāya parivutattā suṭṭhu
bandhitvā ṭhapitaṃ assaṃ viya kiṃ maṃ vijjhasi. Teneva manti evaṃ
te mokkho bhavissati evaṃ te khemanti tena sotthibhāvena maṃ
anusāsa assāsehi taṃ hi ṭhapetvā añño me paṭisaraṇaṃ natthīti.
     Atha mahāsatto ayaṃ rājā ativiya andhabālo purisavisesaṃ
na jānāti thokaṃ kilametvā pacchāssa avassayo bhavissāmīti cintetvā āha
            atītaṃ mānusaṃ kammaṃ         dukkaraṃ durabhisambhavaṃ
            na taṃ sakkomi mocetuṃ      tvaṃ pajānassu khattiya
            santi vehāyasā nāgā     iddhimanto yasassino
            tepi ādāya gaccheyyuṃ     yassa honti tathāvidhā
            santi vehāyasā assā     iddhimanto yasassino
            tepi ādāya gaccheyyuṃ     yassa honti tathāvidhā
            santi vehāyasā pakkhī      iddhimanto yasassino
            tepi ādāya gaccheyyuṃ     yassa honti tathāvidhā
@Footnote: 1 paṭodenāti evaṃ muddhajavidhānena vinayaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
            Santi vehāyasā yakkhā     iddhimanto yasassino
            tepi ādāya gaccheyyuṃ     yassa honti tathāvidhā
            atītaṃ mānusaṃ kammaṃ         dukkaraṃ durabhisambhavaṃ
            na taṃ sakkomi mocetuṃ      antalikkhena khattiyāti.
     Tattha kammanti mahārāja idaṃ tava ito mocanaṃ nāma
atītamānusamanussehi kattabbaṃ kammaṃ atītaṃ. Dukkaraṃ durabhisambhavanti neva
kātuṃ na sahituṃ sakkā. Na taṃ sakkomīti ahaṃ taṃ ito mocetuṃ
na sakkomi. Tvaṃ pajānassu khattiyāti mahārāja tavamevetka
kattabbaṃ jānassu. Vehāyasāti ākāsena gamanasamatthā hatthino.
Yassāti yassa rañño. Tathāvidhāti chaddantakule vā uposathakule
vā jātā nāgā honti taṃ rājānaṃ te ādāya gaccheyyuṃ. Assāti
balāhakaassarājakule jātā assā. Pakkhīti garuḷaṃ sandhāyāha.
Yakkhāti sātāgirādayo yakkhā. Antalikkhenāti ahantaṃ antalikkhena
mocetuṃ na sakkomi taṃ ādāya ākāsena mithilaṃ netuṃ na sakkomīti
attho.
     Rājā taṃ sutvā appaṭibhāṇo nisīdi. Atha senako cintesi
idāni rañño ca amhākañca ṭhapetvā mahosathapaṇḍitaṃ aññaṃ
paṭisaraṇaṃ natthi rājā panassa kathaṃ sutvā maraṇabhayatajjito kiñci
vattuṃ na sakkoti ahaṃ paṇḍitaṃ yācissāmīti. So yācanto dve
gāthā abhāsi
            atīradassī puriso          mahante udakaṇṇave
            Yattha so labhate gādhaṃ      tattha so vindate sukhaṃ
            evaṃ amhañca raññoca      tvaṃ patiṭṭhā mahosatha
            tvaṃ nosi mantīnaṃ seṭṭho    amhe dukkhā pamocayāti.
     Tattha atīradassīti samudde bhinnanāvo tīraṃ apassanto. Yatthāti
ūmivegasamabbhāhato vicaranto yasmiṃ padese patiṭṭhaṃ labhati.
Pamocayāti pubbe mithilaṃ senāya parivāretvā ṭhitakālepi tayā
pamocitamhā idānipi tvameva amhe dukkhā mocehīti yācati.
     Atha naṃ niggaṇhanto mahāsatto gāthāya ajjhabhāsi
            atītaṃ mānusaṃ kammaṃ         dukkaraṃ durabhisambhavaṃ
            na taṃ sakkomi mocetuṃ      tvaṃ pajānassu senakāti.
     Tattha tvaṃ pajānassu senakāti senaka ahaṃ na sakkomi tvaṃ
imaṃ rājānaṃ ākāsena mithilaṃ nehīti.
     Rājā gahetabbagahaṇaṃ apassanto maraṇabhayatajjito mahāsattena
saddhiṃ kathetuṃ asakkonto kadāci senakopi kiñci upāyaṃ jāneyya
pucchāmi tāva nanti pucchanto gāthamāha
            suṇohi me taṃ vacanaṃ        passasetaṃ mahabbhayaṃ
            senakādāni pucchāmi       kiṃ kiccaṃ idha maññasīti.
     Tattha kiṃ kiccanti kiṃ kattabbayuttakaṃ idha maññasi mahosathenamhā
pariccattā yadi tvaṃ jānāsi vadehi meti.
     Taṃ sutvā senako rājā maṃ upāyaṃ pucchati sobhaṇo vā
hotu asobhaṇo vā kathessāmissa ekaṃ upāyanti cintetvā
Gāthamāha
            aggiṃ vā dvārato dema    gaṇhāmhase vikantanaṃ
            aññamaññaṃ vadhitvāna        khippaṃ hissāma jīvitaṃ
            mā no rājā bramhatto   ciraṃ dukkhena mārayīti.
     Tattha dvāratoti dvāraṃ pidahitvā tattha aggiṃ dema.
Vikantananti aññamaññaṃ vikantanasatthaṃ gaṇhāma. Hissāmāti jīvitaṃ
khippaṃ jahissāma alaṅkatapāsādoyeva no dārucitako bhavissati.
     Taṃ sutvā rājā anattamano hutvā attano puttadārassa
evarūpaṃ citakaṃ karohīti vatvā pukkusādayo pucchi. Tepi attano
paṭirūpāya bālakathāyeva kathayiṃsu. Tena vuttaṃ
            suṇohi me taṃ vacanaṃ        passasenaṃ mahabbhayaṃ
            pukkusadāni pucchāmi        kiṃ kiccaṃ idha maññasīti.
Pukkuso āha
            visaṃ khāditvā miyyāma      khippaṃ hissāma jīvitaṃ
            mā no rājā brahmadatto  ciraṃ dukkhena mārayīti.
Rājā āha
            suṇohi me taṃ vacanaṃ        passasenaṃ mahabbhayaṃ
            kāmindadāni pucchāmi       kiṃ kiccaṃ idhamaññasīti.
Kāmindo āha
            rajjuyā bajjha miyyāma      papātā papatemhase
            mā no rājā brahmadatto  ciraṃ dukkhena mārayīti.
Rājā āha
            suṇohi me taṃ vacanaṃ        passasenaṃ mahabbhayaṃ
            devindadāni pucchāmi       kiṃ kiccaṃ idha maññasīti.
Devindo āha
            aggiṃ vā dvārato dema    gaṇhāmhase vikantanaṃ
            aññamaññaṃ vadhitvāna        khippaṃ hissāma jīvitaṃ
            na no sakkoti mocetuṃ     sukheneva mahosathoti.
     Apica tesu devindo ayaṃ rājā kiṃ karoti amhe pucchi
aggimhi sante khajjopanakaṃ dhamati ṭhapetvā mahosathapaṇḍitaṃ añño
idha amhākaṃ sotthibhāvaṃ kātuṃ samattho nāma natthi ayantaṃ apucchitvā
amhe pucchati mayaṃ kiṃ jānāmāti cintetvā aññaṃ upāyaṃ apassanto
senakena kathitameva kathetvā mahāsattaṃ vaṇṇento dve pade āha
                 tatthāyaṃ adhippāyo mahārāja
                 mayaṃ sabbe paṇḍitameva yācāma
                 sace pana yāciyamānopi
                 na no sakkoti mocetuṃ sukheneva mahosatho
                 atha senakassa vacanaṃ karissāmāti.
     Taṃ sutvā rājā pubbe bodhisattassa katadosaṃ saritvā tena
saddhiṃ kathetuṃ asakkonto tassa suṇantasseva paridevanto āha
            yathā kaddalino sāraṃ       anvesaṃ nādhigacchati
            evaṃ anvesamānā naṃ      pañhaṃ nājjhagamāmhase
            Yathā simbalino sāraṃ       anvesaṃ nādhigacchati
            evaṃ anvesamānā naṃ      pañhaṃ nājjhagamāmhesa
            adese vata no vuṭṭhaṃ      kuñjarānaṃvanūdake
            saṃkāse dummanussānaṃ       bālānaṃ avijānataṃ
            ubbedhati me hadayaṃ        mukhañca parisussati
            nibbutiṃ nādhigacchāmi        aggidaḍḍhova ātape
            kammārānaṃ yathā ukkā     anto jhāyati no bahi
            evaṃpi hadayaṃ mayhaṃ         anto jhāyati no bahīti.
     Tattha kaddalinoti yathā kaddalikkhandassa nissārattā sāratthiko
puriso anvesantopi tato sāraṃ nādhigacchati evaṃ mayaṃ imamhā
dukkhā muñcanupāyaṃ pañca paṇḍite pucchitvā anvesamānāpi naṃ
pañhaṃ. Nājjhagamāmhaseti amhehi pucchitupāyaṃ asuṇanto viya
mayaṃ taṃ pañhaṃ nādhigacchāma. Dutiyagāthāyaṃpi eseva nayo. Kuñjarānaṃ
vanūdaketi yathā kuñjarānaṃ anūdake ṭhāne vuṭṭhaṃ adese vuṭṭhaṃ
nāma hoti tehi tathārūpe nirūdake vanagahane adese vasantā khippameva
paccāmittānaṃ vasaṃ gacchanti evaṃ amhehipi imesaṃ dummanussānaṃ
bālānaṃ avijānantānaṃ santike vasantehi adese vuṭṭhaṃ nāma
ettakesu hi paṇḍitesu ekopi me idāni paṭisaraṇaṃ natthīti nānāvidhehi vilapati.
     Taṃ sutvā paṇḍito ayaṃ rājā ativiya kilamati sace na naṃ
assāsessāmi hadayena phalitena marissatīti cintetvā assāsesi.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha.
            Tato so paṇḍito dhīro    atthadassī mahosatho
            vedehaṃ dukkhitaṃ disvā     idaṃ vacanamabravi
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahaṃ taṃ mocayissāmi       rāhuggahitaṃva candimaṃ
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       rāhuggahitaṃva suriyaṃ
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       paṅke sannaṃva kuñjaraṃ
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       peḷabandhaṃva pannagaṃ
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       pakkhiṃ bandhaṃva pañjare
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       macche jālagateriva
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            ahantaṃ mocayissāmi       sayogabalabāhanaṃ
            mā tvaṃ bhāyi mahārāja    mā tvaṃ bhāyi rathesabha
            pañcālaṃ bāhayissāmi      kākasenaṃva leḍḍunā
            ādū paññā kimatthiyā     amacco vāpi tādiso
            yo tva sambādhapakkhantaṃ    dukkhā na parimocayeti.
     Tattha idanti davadāhadaḍḍhe araññe ghanavassaṃ vassāpento
viya taṃ assāsento idaṃ mā tvaṃ bhāyi mahārājāti ādivacanaṃ
abravi. Tattha sannanti laggaṃ. Peḷabandhanti peḷāya abbhantaragataṃ
sappaṃ. Pañcālanti evaṃ mahantampi pañcālarañño senaṃ
pañcālaṃ. Bāhayissāmīti palāpessāmi. Ādūti nāmatthe
nipāto. Paññā nāma kimatthiyāti attho. Amacco vāpi
tādisoti paññā samannāgatattā tādiso paññāya sampanno
amacco vāpi kimatthiyo yo taṃ evaṃ maraṇasambādhappattaṃ dukkhā
na parimocaye mahārāja ayaṃ paṭhamataraṃ āgacchanto nāma kimatthaṃ
āgatoti maññasi mā bhāyi mahārāja ahantaṃ imamhā dukkhā
mocessāmīti taṃ assāsesi.
     Rājāpi tassa vacanaṃ sutvā idāni me jīvitaṃ laddhanti assāsaṃ
paṭilabhi. Bodhisattena sīhanāde kate sabbeva te tusiṃsu. Atha
naṃ senako pucchi paṇḍita tvaṃ sabbe amhe gahetvā gacchachanto
kenupāyena gamissasīti. Alaṅkataummaṅgena nessāmi tumhe
gamanasajjā hothāti vatvā ummaṅgadvāraṃ vivaraṇatthaṃ yodhe āṇāpento
āha
        etha māṇavā uṭṭhetha     mukhaṃ sodhetha sandhino
        vedeho sahamaccehi      ummaṅgena gamissatīti.
     Tattha māṇavāti taruṇādhivacanaṃ. Mukhaṃ sodhethāti ummaṅgadvāraṃ
vivaratha. Sandhinoti yantagharasandhino ca dvāraṃ sodhetha
Ekasatānaṃ sayanagabbhānaṃ dvāraṃ vivaratha anekasatānaṃ dīpālayānaṃ dvāraṃ
vivarathāti.
     Te uṭṭhāya ummaṅgadvāraṃ vivariṃsu. Sakalo ummaṅgo ekobhāso
alaṅkatadevasabhā viya virocati.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
        tassa taṃ vacanaṃ sutvā      paṇḍitassānusārino
        ummaṅgadvāraṃ vivariṃsu      yantayutte ca aggaḷeti.
     Tattha anusārinoti veyyāvaccakarā. Yantayutte ca aggaḷeti
sūcighaṭikasampannāni ca dvārakavāṭāni.
     Te ummaṅgadvāraṃ vivaritvā mahāsattassa ārocesuṃ. So
rañño saññamakāsi kālo deva pāsādā otarathāti. Rājā
otarati. Senako sīsato nāḷivattaṃ apanetvā sāṭakaṃ omuñcitvā
kacchaṃ daḷhaṃ bandhi. Atha naṃ mahāsatto disvā senaka kiṃ karosīti
pucchi. Paṇḍita ummaṅgena gacchantehi nāma veṭhanaṃ mocetvā
kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā gantabbanti. Senaka ummaṅgaṃ pavisanto
onamitvā jaṇṇukehi patiṭṭhāya pavisissāmīti mā saññamakāsi
sace hatthinā gantukāmosi hatthiṃ abhirūha sace assena gantukāmosi
assaṃ abhirūha ucco ummaṅgo aṭṭhārasahatthubbedho visāladvāro
tvaṃ yathāruciyā alaṅkatapaṭiyatto rañño purato gacchāti āha.
Bodhisatto pana senakassa gamanaṃ purato vicāretvā rājānaṃ majjhe
katvā sayaṃ pacchato ahosi. Kiṃ kāraṇā. Rājā
Alaṅkataummaṅgaṃ olokento mā saṇikaṃ agamāsīti. Ummaṅge mahājanassa
yāgubhattakhādanīyādīni appamāṇāni ahesuṃ. Te manussā khādantā
pivantā ummaṅgaṃ olokentā gacchanti. Mahāsattopi yātha yātha
mahārājāti codento pacchato yāti. Rājā alaṅkatadevasabhaṃ viya
ummaṅgaṃ olokento yāti.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
        purato senako yāti      pacchato ca mahosatho
        majjhe ca rājā vedeho  amaccaparivāritoti.
     Rañño āgatabhāvaṃ ñatvā te māṇavā rañño mātarañca
deviñca puttañca dhītarañca ummaṅgā nīharitvā mahāvisālamāḷake
ṭhapesuṃ. Rājāpi bodhisattena saddhiṃ ummaṅgā nikkhami. Te
cattāro khattiyā rājānañca paṇḍitañca disvā nissaṃsayaṃ parahatthagatamhā
mayaṃ amhe gahetvā āgatehi paṇḍitassa purisehi bhavitabbanti
maraṇabhayatajjitā bhītatasitā mahāviravaṃ viraviṃsu. Cūḷanīrājā
kira videharañño palāyanabhayena gantvā gaṅgātīre gāvutamatte
ṭhāne aṭṭhāsi. So ca sannisinnāya rattiyā tesaṃ viravaṃ sutvā
nandādeviyā saddo viyāti vattukāmo ahosi. Kuhiṃ nandādeviṃ
passasīti parihāsabhayena na kiñci āha. Mahāsatto tasmiṃ ṭhāne
pañcālacandiṃ kumārikaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā mahārāja
tvaṃ imissā kāraṇā āgatosi ayaṃ aggamahesī hotūti āha.
Tīṇi nāvāsatāni upaṭṭhapesuṃ. Rājā visālamāḷakā otaritvā
Alaṅkatanāvaṃ abhiruhi. Tepi cattāro khattiyā nāvaṃ abhiruhiṃsu.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
        ummaṅgā nikkhamitvāna     vedeho nāvamāruhi
        abhiruyhañca taṃ ñatvā      anusāsi mahosatho
        ayaṃ te sassuro deva     ayaṃ sassu janādhipa
        yathā mātu paṭipatti       evaṃ te hotu sassuyā
        yathāpi niyako bhātā      sodariyo ekamātuko
        evaṃ pañcālacando te    dayitabbo rathesabha
        ayaṃ pañcālacanadī te      rājaputtī abhijjhitā
        kāmaṃ karohi te tāya     bhariyā te rathesabhāti.
     Tattha anusāsīti evaṃ kirassa ahosi kadācesa  kujjhitvā
cūḷanīrañño mātaraṃ māreyya abhirūpāya nandādeviyā saddhiṃ saṃvāsaṃ
kappeyya rājakumāraṃ māreyya paṭiññamassa gahessāmīti. Tasmā
ayaṃ teti ādinā vadanto anusāsi. Tattha ayaṃ te sassuroti
ayaṃ tava sassurassa cūḷanīrañño putto pañcālacandiyā kaniṭṭhabhātiko
ayaṃ te idāni sassuro. Ayaṃ sassūti ayaṃ imissā mātā nandādevī
nāma tava sassu. Yathā mātūti yathā mātu putto vattapaṭipattiṃ
karoti evaṃ te etissā hotu balavataraṃ mātusaññaṃ paccupaṭṭhapetvā
mā kadāci naṃ lobhacittena olokehi. Niyakoti ajjhattiko
ekapitarā ekamātuyā jāto. Dayitabboti piyāyitabbo. Bhariyāti
ayaṃ te bhariyā bhavissati mā etissāya
Avamānamakāsīti. So evaṃ rañño patiññaṃ gaṇhi.
     Rājā sādhūti sampaṭicchi. Rājamātaraṃ pana ārabbha na kiñci
kathesi. Kiṃ kāraṇā. Tassā mahallakabhāveneva. Idampana
sabbaṃ bodhisatto tīre ṭhatvā kathesi. Atha naṃ rājā mahādukkhato
muttatāya gantukāmo hutvā tāta tvaṃ tīre ṭhito kiṃ karosīti vatvā
gāthamāha
        āruyha nāvaṃ taramāno    kiṃ nu tīramhi tiṭṭhasi
        kicchā muttamhā dukkhato   yāmadāni mahosathāti.
     Taṃ sutvā mahāsatto deva tumhehi saddhiṃ gamanaṃ nāma mayhaṃ
ayuttanti vatvā āha
        nesa dhammo mahārāja     yohaṃ senāya nāyako
        senāṅgaṃ parihāpetvā    attānaṃ parimocaye
        nivesanamhi te deva      senāṅgaṃ parihāpitaṃ
        taṃ dinnaṃ brahmadattena     ānayissaṃ rathesabhāti.
     Tattha dhammoti sabhāvo. Nivesanamhīti nagaraṃ sandhāyāha.
Parimocayeti parimoceyyaṃ. Parihāpitanti chaḍḍitaṃ.
     Tesu hi manussesu dūramaggaṃ āgatesu keci khādantā keci
pivantā keci kilamantā niddaṃ okkamantā amhākaṃ nikkhantabhāvampi
na jāniṃsu keci gilānā mayā saddhiṃ cattāro māse kammaṃ katvā
mama upakāramanussā cettha bahū na sakkā mayā ekamanussampi
chaḍḍetvā gantuṃ ahaṃ tāva nivattetvā sabbampi tava senaṃ
Brahmadattena dinnaṃ dhanañca avasiṭṭhaṃ ānessāmi tumhe mahārāja katthaci
avilambantā sīghaṃ sīghaṃ gacchatha mayā vo antarāmagge hatthiassabāhanādīni
ṭhapitāni kilantakilantāni pahāya samatthasamatthe yoge abhiruyha
sīghaṃ sīghaṃ mithilanagarameva pavisathāti āha. Tato rājā gāthamāha
        appaseno mahāsenaṃ      kathaṃ niggayha ṭhassasi
        dubbalo balavantena       vihaññissasi paṇḍitāti.
     Tattha niggayhāti paṭippharitvā. Vihaññissasīti kilamissasi.
     Tato bodhisatto gāthamāha
        appasenopi ce mantī     mahāsenaṃ amantinaṃ
        jināti rājā rājāno    ādiccovudayantamanti.
     Tattha mantīti mantāya samannāgato paññavā upāyakusalo.
Amantinanti anupāyakusalaṃ. Jinātīti paññavā duppaññaṃ jināti.
Rājā rājānoti ekopi evarūpo rājā bahūpi duppaññe rājāno
jinātiyeva. Yathā kinti. Ādiccovudayantamanti yathā ādicco
udento tamaṃ vidhamitvā ālokaṃ dasseti evaṃ jināti ceva suriyo
viya virocati ca.
     Idanca pana vatvā mahāsatto rājānaṃ vanditvā gacchatha
tumheti vatvā taṃ uyyojesi. So mutto vatamhi amittahatthato
imissā ca laddhattā manorathopi me matthakaṃ pattoti bodhisattassa
guṇaṃ āvajjitvā uppannapītipāmojjo paṇḍitassa guṇe senakassa
Kathento gāthamāha
        susukhaṃ vata saṃvāso        paṇḍitehīti senaka
        pakkhīva pañjare bandhe     macche jālagateriva
        amittahatthatthagate        mocayi no mahosathoti.
     Tattha susukhaṃ vatāti atisukhaṃ vata idaṃ adhikataraṃ yo saṃvāso
paṇḍitehi. Itīti kāraṇatthe nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti yasmā
amittahatthatthagate mocayi no mahosatho tasmā senaka vadāmi susukhaṃ
vata idaṃ yo evaṃ paṇḍitehi saṃvāsoti.
     Taṃ sutvā senako paṇḍitassa guṇaṃ kathento āha
        evameva mahārāja       paṇḍitā hi sukhāvahā
        pakkhīva pañjare bandhe     macche jālagateriva
        amittahatthatthagate        mocayi no mahosathoti.
     Atha videharājā nadito uttaritvā yojanantare mahāsattena
kāritagāmaṃ sampatto. Tatthassa bodhisattena ṭhapitamanussā
hatthibāhanādīni ceva annapānādīni ca adaṃsu. Rājā kilantakilante
hatthiassarathe nivattetvā itare ādāya tehi saddhiṃ aññaṃ
gāmaṃ pāpuṇi. Etenupāyena yojanasatamaggaṃ atikkamitvā punadivase
pātova mithilaṃ pāvisi. Bodhisattopi ummaṅgadvāraṃ gantvā attanā
sannaddhakhaggaṃ omuñcitvā ummaṅgadvāre vālukaṃ viyūhitvā taṃ tattha
ṭhapesi. Ṭhapetvā ca pana ummaṅgaṃ pavisitvā ummaṅgā nikkhamitvā
taṃ nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha gandhodake nahātvā
Nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sayanavaragato manoratho me matthakaṃ pattoti
āvajjento nipajji. Athassā rattiyā accayena cūḷanīrājā senāṅgaṃ
vicāriyamāno taṃ nagaraṃ upāgami.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
        rakkhitvā kasiṇaṃ rattiṃ      culaneyyo mahabbalo
        udentaṃ aruṇuggamhi       upakāramupāgami
        āruyha pavaraṃ nāgaṃ       balavantaṃ saṭṭhihāyanaṃ
        rājā avoca pañcālo    culaneyyo mahabbalo
        sannaddho maṇicammena      saramādāya pāṇinā
        pesiye ajjhabhāsittha      puthugumbe samāgateti.
     Tattha kasiṇanti sakalaṃ nissesaṃ rattiṃ. Udentanti udente.
Upakāranti pañcālanagaraṃ upādāya mahāsattena kāritattā
upakāranti laddhanāmaṃ nagaramupāgami. Avocāti attano senaṃ avaca.
Pesiyeti attano pesakārake. Ajjhabhāsitthāti adhibhāsittha puretarameva
abhāsittha. Puthugumbeti bahusippesu patiṭṭhite anekasippaññū.
     Idāni te sarūpato dassetuṃ āha
         hatthārohe anīkaṭṭhe     rathike pattikārake
         upāsanamhi katahatthe      vālavedhe samāgateti.
     Tattha upāsanamhīti dhanusippe. Katahattheti avirujjhanavedhitāya
sampannahatthe.
     Idāni rājā vedehaṃ jīvaggāhaṃ gaṇhāpetuṃ āṇāpento āha
          pesetha kuñjare dantī     balavante saṭṭhihāyane
          maddantu kuñjarā nagaraṃ     vedehena sumāpitaṃ
          vacchadantamukhā setā      tikkhaggā aṭṭhivedhino
          panuṇṇā dhanuvegena       sampatantutarītarā
          māṇavā cammino sūrā     cittadaṇḍayutāvudhā
          pakkhandino mahānāgā     hatthīnaṃ honti sammukhā
          sattiyo teladhotāyo     acchimanto pabhassarā
          vijjotamānā tiṭṭhantu     sataraṃsāva tārakā
          āvudhabalavantānaṃ         guṇikāyuradhārinaṃ
          īdisānaṃ me yodhānaṃ      saṅgāme apalāyinaṃ
          vedeho kuto muccissati   sace pakkhīva kāhati
          tiṃsa me purisanāvutyo     sabbe cekekaniccitā
          yesaṃ samaṃ na passāmi      kevalaṃ mahimaṃ caraṃ
          nāgā ca kappitā dantī    balavantā saṭṭhihāyanā
          yesaṃ khandhesu sobhanti     kumārā cārudassanā
          pītālaṅkārā pītavasanā    pītuttaranivāsanā
          nāgakkhandhesu sobhanti     devaputtāva nandane
          pāṭhīnavaṇṇā nettiṃsā     teladhotā pabhassarā
          niṭṭhitā naravīrehi        samadhārā sunissitā
          vellāḷino vītamalā      sikkāyasamayā daḷhā
          Gahitā balavantehi        suppahārappahāribhi
          suvaṇṇā pharusampannā      lohitakañcūpadhāritā
          vivattamānā sobhanti      vijjuvabbhaghanantare
          pavakā cammino sūrā      asicammassa kovidā
          pharuggahā sikkhitarā       nāgakkhandhanipātino
          īdisehi purakkhito        natthi mokkho ito tava
          pabhāvante na passāmi     yena tvaṃ mithilaṃ vajeti.
     Tattha dantīti sampannadante. Vacchadantamukhāti nikhādanasadisamukhā.
Panuṇṇāti visaṭṭhā. Sampatantutarītarāti te evarūpā
sarā itaritarā sampatantu samāgacchantu. Ghanameghavassaṃ viya saravassaṃ
vassathāti āṇāpesi. Māṇavāti taruṇayodhā. Camminoti
cammahatthā. Cittadaṇḍayutāvudhāti cittadaṇḍayuttehi āvudhehi
samannāgatā. Pakkhandinoti saṅgāmaṃ pakkhandikā. Mahānāgāti
mahānāgesu koñcanādaṃ katvā āgacchantesupi niccalaṃ ṭhatvā tesaṃ
dante gahetvā luñcituṃ samatthā yodhā. Sataraṃsāva tārakāti
sataraṃsā viya osadhī tārakā. Āvudhabalavantānanti āvudhabalena yuttānaṃ.
Guṇikāyuradhārinanti guṇī vuccati kavacaṃ kavacāni ceva kāyurābharaṇāni
ca dhārentānaṃ kavacasaṃkhātāni vā kāyurāni dhārentānaṃ. Sace pakkhīva
kāhatīti sace pakkhī viya ākāsena pakkhandanaṃ karissati tathāpi kinti
muccissatīti vadati. Tiṃsa me purisanāvutyoti purisānaṃ tiṃsasahassāni
ca navutisatāni ca tiṃsanāvutyoti vuccanti. Sabbe cekekaniccitāti
Ettakā mayhaṃ yodhāparesaṃ hatthato āvudhaṃ gahetvā paccāmittānaṃ
sīsaṃ pātanasamatthā ekekaṃ vicinitvā gahitā anivattino yodhāti
dasseti. Kevalaṃ mahimaṃ caranti sakalaṃpi imaṃ mahiṃ caranto. Yesaṃ
samaṃ na passāmīti yesaṃ sadisaṃ na passāmi teyeva me yodhā ettakāti
dasseti. Cārudassanāti cāru vuccati suvaṇṇaṃ suvaṇṇavaṇṇāti attho.
Pītālaṅkārāti pītavaṇṇālaṅkārā. Pītavasanāti pītavatthanivatthā.
Pītuttaranivāsanāti pītavuttarāsaṅgā. Pāṭhīnavaṇṇāti pāsānamacchakasadisā.
Nettiṃsāti khaggā. Naravīrehīti viriyavantehi paṇḍitapurisehi.
Sunissitāti suṭṭhu nissitā atitikhiṇā. Vellāḷinoti
ṭhitamajjhantikasuriyo viya vijjotamānā. Sikkāyasamayāti sattavāre
koñcasakuṇe khādāpetvā gahitena sikkāyasena katā.
Suppahārappahāribhīti daḷhappahārehi yodhehi. Lohitakañcūpadhāritāti
lohitavaṇṇāya kosiyā samannāgatā. Pavakāti ākāse parivattanasamatthā.
Asicammassa kovidāti etesaṃ gahaṇe kusalā. Pharuggahāti pharuggahakā.
Sikkhitarāti tasmiṃ pharuggahaṇe ativiya sikkhitā. Nāgakkhandhanipātinoti
hatthikkhandhe khaggena chinditvā pātanasamatthā. Natthi mokkhoti
ambho vedeha petaka paṭhamaṃ tāva gahapatiputtassānubhāvena
muttosi idāni pana tava mokkho natthīti vadati. Pabhāvanteti
idāni te rājānubhāvaṃ na passāmi yena tavaṃpi mithilaṃ gamissasi khitte
jāle paviṭṭhamaccho viya ajja jātoti.
     Evaṃ vedehaṃ tajjento idāni naṃ jīvaggāhaṃ gaṇhissāmīti
Vajiraṅkusena nāgaṃ codento gaṇhatha bhindatha vijjhathāti senaṃ āṇāpento
cūḷanīrājā upakāranagaraṃ avattharanto viya upāgami. Atha
naṃ mahāsattassa upanikhittapurisā ko jānāti kiṃ bhavissatīti attano
upaṭṭhāke gahetvā parivārayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto sirisayanā
vuṭṭhāya katasarīrapaṭijaggano bhuttapātarāso alaṅkatapaṭiyatto
satasahassagghanikaṃ kāsikavatthaṃ nivāsetvā rattakambalaṃ ekaṃse katvā
sattaratanakhacitaṃ ekaṃ valañjanakāñcanadaṇḍakaṃ ādāya suvaṇṇapādukaṃ
āruyha devaccharāhi viya alaṅkataitthīhi bālavījaniyā vījayamāno
alaṅkatapāsāde sīhapañjaraṃ vivaritvā cūḷanīrañño attānaṃ dassento
sakkadevarājalīlāya aparāparaṃ caṅkami. Cūḷanīrājāpi tassa uttamarūpasiriṃ
oloketvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi idāni taṃ gaṇhissāmīti
turitaturito hatthimeva pesesi. Paṇḍito cintesi ayaṃ rājā
vedeho me idheva laddhoti saññāya turitaturito āgacchantova na
jānāti attano puttadāre gahetvā amhākaṃ rañño pahitabhāvaṃ
maññeti suvaṇṇādāsasadisaṃ mama mukhaṃ dassetvā tena saddhiṃ kathessāmīti.
So vātapāne ṭhitova madhurassaraṃ nicchāretvā tena saddhiṃ
keḷiṃ kathento āha
          kinnu santaramānova       nāgaṃ pesesi kuñjaraṃ
          pahaṭṭharūpo āgamasi       laddhatthosmīti maññasi
          oharetaṃ dhanucāpaṃ        khurappaṃ paṭisaṃhara
          oharetaṃ subhaṃ cammaṃ       veḷuriyamaṇisannibhanti.
     Tattha kuñjaranti seṭṭhaṃ. Pahaṭṭharūpoti haṭṭhatuṭṭhacitto so
manassajāto. Āgamasīti āgacchasi. Laddhatthosmīti nipphannatthosmi
manoratho me matthakaṃ pattoti maññasi. Oharetanti etaṃ
cāpasaṃkhātaṃ dhanuṃ ohara avahara chaḍḍehi ko nu te etenattho.
Paṭisaṃharāti apanetvā aññassa vā dehi paṭicchanne vā ṭhāne
ṭhapehi kiṃ khurappena karissasi. Cammanti etaṃ cammampi apanehi idaṃ hi
tayā hiyyo paṭimukkaṃ bhavissati chaḍḍehi taṃ mā te sarīraṃ upaddutaṃ
ahosi te sarīraṃ akilametvā pātova tava nagaraṃ pavisāhīti raññā
saddhiṃ keḷiṃ akāsi.
     So tassa vacanaṃ sutvā ayaṃ gahapatiputto mayā saddhiṃ keḷiṃ
karoti ajja te kattabbaṃ jānissāmīti taṃ tajjento āha
          pasannamukhavaṇṇosi         mihitapubbañca bhāsasi
          hoti kho maraṇakāle      īdisī vaṇṇasampadāti.
     Tattha mihitapubbañca bhāsasīti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā bhāsanto
mihitapubbameva bhāsasi maṃ kismiñci na gaṇesi. Hoti khoti
maraṇakāle nāma purisassa vaṇṇasampadā nāma evarūpā hotiyeva
tasmā tavaṃ virocasi ajja te sīsaṃ chinditvā jayapānaṃ pivissāmīti.
     Evaṃ tassa tena saddhiṃ kathitakāle mahābalakāyāpi mahāsattassa
rūpasiriṃ disvā ambho amhākaṃ rājā mahosathapaṇḍitena saddhiṃ
paṭimanteti kinnukho katheti etesaṃ kathaṃ suṇissāmāti rañño santikameva
agamaṃsu. Paṇḍitopi tassa kathaṃ sutvā na maṃ
Mahosathapaṇḍitoti jānāti nāhaṃ attānaṃ māretuṃ dassāmīti cintetvā deva
manto te bhinno kevaṭṭena ca tayā ca hadayena cintitaṃ na jātaṃ
mukhena kathitameva jātanti vatvā taṃ pakāsento āha
          moghante gakhjitaṃ rāja     bhinnamantosi khattiya
          duggaṇho hi tayā rājā   khaluṅkeneva sindhavo
          tiṇṇo hiyyo rājā gaṅgaṃ  sāmacco saparijjano
          haṃsarājaṃ yathā dhaṅko      anujavaṃ patissatīti.
     Tattha bhinnamantosīti yo tayā kevaṭṭena saddhiṃ sirisayanagabbhe
manto gahito taṃ mama na jānātīti mā saññaṃ kari pageva so
mayā ñātoti bhinnamantosi jātoti vadāmi. Duggaṇho hi tayāti
mahārāja amhākaṃ rājā tayā assakhaluṅkena sindhavo viya duggaṇho
khaluṅkaṃ āruḷhena javasampannaṃ ājānīyaṃ āruyha gacchanto viya
gahetuṃ na sakkāti attho. Khaluṅko viya hi kevaṭṭo taṃ āruḷhakapuriso
viya tavaṃ javasampanno sindhavo viya ahaṃ taṃ āruḷhakapuriso
viya amhākaṃ rājāti dasseti. Tiṇṇo hiyyoti hiyyova
uttiṇṇo so ca kho sāmacco saparijano na ekakova palāyitvā
gato. Anujavanti sace pana tavaṃ taṃ anujavissasi anubandhissasi.
Yathā suvaṇṇarājahaṃsaṃ anujavanto dhaṅko antarāva patissati evaṃ
patissasi antarāva vināsaṃ pāpuṇissasīti vadati.
     Idāni acchambhīto kesarasīho viya mahāsatto udāharaṇaṃ āharanto āha
           Siṅgālāva rattibhāge     phullaṃ disvāna kiṃsukaṃ
           maṃsapesīti maññantā       paribyuḷhā migādhamā
           vītivattāsu rattīsu        uggatasmiṃ divākare
           kiṃsukaṃ phullitaṃ disvā       āsāchinnā migādhamā
           evameva tuvaṃ rāja       vedehaṃ parivāraya
           āsāchinno gamissasi      siṅgālā kiṃsukaṃ yathāti.
     Tattha disvānāti candālokena oloketvā. Paribyuḷhāti
pātova maṃsapesiṃ khāditvā gamissāmāti parivāretvā aṭṭhaṃsu.
Vītivattāsūti te yāsu yāsu rattīsu evaṃ aṭṭhaṃsu tāsu tāsu
atītāsu. Disvāti pātova suriyālokena kiṃsukaṃ disvāna nayidaṃ
maṃsanti ñatvā chinnāsā hutvā palāyiṃsu. Siṅgālāti yathā siṅgālā
kiṃsukaṃ parivāretvā āsāchinnā gatā evaṃ tavaṃpi idha videharañño
natthibhāvaṃ ñatvā āsāchinno hutvā gamissasi senaṃ gahetvā
palāyissasīti dīpeti.
     Rājā tassa taṃ acchambhītavacanaṃ sutvā cintesi ayaṃ gahapatiputto
atisūro hutvā kathesi nissaṃsayaṃ vedeho palāpito bhavissatīti
ativiya kujjhitvā pubbe mayaṃ gahapatiputtaṃ nissāya udarasāṭakassāpi
assāmikā jātā idāni tena amhākaṃ hatthagato paccāmitto
palāpito bahu vata no anatthakārako ubhinnaṃ kattabbaṃ kāraṇaṃ
imasseva karissāmīti tassa kāraṇaṃ kātuṃ āṇāpento āha
          imassa hatthapāde ca      kaṇṇanāsañca chindatha
          Yo me amittaṃ hatthagataṃ    vedehaṃ parimocayi
          imaṃ maṃsaṃva ātappaṃ        sūle katvā pacantu naṃ
          yo me amittaṃ hatthagataṃ    vedehaṃ parimocayi
          yathāpi usabhacammaṃ         paṭhabyā vitunīyati
          sīhassa atho byagghassa     hoti saṅkusamāhataṃ
          evantaṃ vitunitvāna       vedhayissāmi sattiyā
          yome amittaṃ hatthagataṃ     vedehaṃ parimocayīti.
     Tattha ātappanti pacitabbayuttakaṃ migādīnaṃ maṃsaṃ viya imaṃ
gahapatiputtaṃ sūle āvuṇitvā pacantu. Sīhassa atho byagghassāti
etesañca yathā cammaṃ saṅkusamāhataṃ hoti evaṃ hotu. Vedhayissāmīti
vijjhāpessāmīti.
     Taṃ sutvā mahāsatto hasitaṃ katvā ayaṃ rājā na jānāti attano
deviyāca bandhavānañca mayā mithilaṃ pahitabhāvaṃ tena me idaṃ kammakaraṇaṃ
vicāreti kodhavasena kho pana maṃ usunā vā vijjheyya aññaṃ
vā attano ruccanakaṃ kareyya handāhaṃ sokāturaṃ imaṃ vedanāppattaṃ
katvā hatthipiṭṭheyeva naṃ visaññiṃ katvā nipajjāpetuṃ taṃ kāraṇaṃ
ārocessāmīti cintetvā āha
          sace me hatthapāde ca    kaṇṇanāsañca chedasi
          evaṃ pañcālacandassa      vedeho chedayissati
          sace me hatthapāde ca    kaṇṇanāsañca chedasi
          evaṃ pañcālacandiyā      vedeho chedayissati
          Sace me hatthapāde ca    kaṇṇanāsañca chedasi
          evaṃ nandāya deviyā     vedeho chedayissati
          sace me hatthapāde ca    kaṇṇanāsañca chedasi
          evante puttadārassa     vedeho chedayissati
          sace maṃsañca ātappaṃ      sūle katvā pacissasi
          evaṃ pañcālacandassa      vedeho pācayissati
          sace maṃsañca ātappaṃ      sūle katvā pacissasi
          evaṃ pañcālacandiyā      vedeho pācayissati
          sace maṃsañca ātappaṃ      sūle katvā pacissasi
          evaṃ nandāya deviyā     vedeho pācayissati
          sace maṃsañca ātappaṃ      sūle katvā pacissasi
          evaṃ te puttadārassa     vedeho pācayissati
          sace maṃ vitunitvāna       vedhayissasi sattiyā
          evaṃ pañcālacandassa      vedeho vedhayissati
          sace maṃ vitunitvāna       vedhayissasi sattiyā
          evaṃ pañcālacandiyā      vedeho vedhayissati
          sace maṃ vitunitvāna       vedhayissasi sattiyā
          evaṃ nandāya deviyā     vedeho vedhayissati
          sace maṃ vitunitvāna       vedhayissasi sattiyā
          evante puttadārassa     vedeho vedhayissati
          evaṃ no mantitaṃ raho     vedehena mayā saha
          Yathā palasataṃ cammaṃ        kontimantāsuniṭṭhitaṃ
          upeti tanutāṇāya        sarānaṃ paṭihantave
          sukhāvaho dukkhanūdo       vedehassa yasassino
          matinte paṭihaññāmi       usuṃ palasatena vāti.
     Tattha chedayissatīti paṇḍitassa kira cūḷaninā hatthapādā chinnāti
sutvāva chedayissati. Puttadārassāti mama ekassa chinnapaccayā
tava dvinnaṃ puttānañceva aggamahesiyā cāti tiṇṇampi janānaṃ
amhākaṃ rājā chedayissati. Evaṃ no mantitaṃ rahoti mahārāja
mayā ca videharājena ca evaṃ rahasi mantitaṃ yaṃ yaṃ idheva mayhaṃ
cūḷanīrājā kāresi taṃ taṃ tattha tassa puttadārānaṃ kattabbanti.
Palasatanti palasatappamāṇaṃ bahū khāre khādāpetvā mudubhāvaṃ upanītaṃ
cammaṃ. Kontimantāsuniṭṭhitanti kontimantā vuccati cammakārasatthaṃ
tāya kontimantāya kantanalikhitānaṃ katattā suṭṭhu niṭṭhitaṃ.
Tanutāṇāyāti yathā taṃ cammaṃ saṅgāme sarānaṃ paṭihantave sariratāṇaṃ
upeti sarepi paṭihanitvā sarīraṃ rakkhati. Sukhāvahoti mahārāja ahaṃpi
amhākaṃ rañño paccāmittānaṃ nivāraṇatthena tassa saraparitāṇaṃ
cammaṃ viya sukhāvaho. Dukkhanūdoti kāyikacetasikasukhaṃ āvahāmi dukkhaṃ
nūdemi. Matinteti tasmā tava matiṃ paññaṃ usuṃ tena palasatacammena
viya attano matiyā paṭihaññissāmīti.
     Taṃ sutvā rājā cintesi    gahapatiputto kiṃ evaṃ kathesi
yathā kira ahaṃ etassa kammakaraṇaṃ karomi evaṃ videharājā mama
Puttadārassa kammakaraṇaṃ karissati na jānāti esa mama puttadārānaṃ
ārakkhassa susaṃvidahitabhāvaṃ idāni marissati maraṇabhayeneva vilapati
nāssa vacanaṃ saddahāmīti.
     Mahāsatto ayaṃ maṃ bhayena kathetīti maññati jānāpessāmi
nanti cintetvā āha
          iṅgha passa mahārāja      suññaṃ antepuraṃ tava
          orodhā ca kumārā ca    tava mātā ca khattiya
          ummaṅgā nīharitvāna      vedehassupanāmitāti.
     Tattha ummaṅgāti mayā attano māṇave pesetvā pāsādā
otārāpetvā ummaṅgeneva āharāpetvā mahāummaṅgā nīharāpetvā
bandhavā te vedehassa upanāmitāti.
     Taṃ sutvā rājā cintesi ayaṃ paṇḍito ativiya daḷhaṃ katvā
kathesi mayā ca rattibhāge gaṅgāya passena nandādeviyā viya saddo
vissuto ayaṃ paṇḍito mahāpañño kadāci saccaṃ bhaṇeyyāti
uppannabalavasoko satiṃ paccupaṭṭhapetvā asocanto viya ekaṃ amaccaṃ
pakkosāpetvā jānanatthāya pesento imaṃ gāthamāha
          iṅgha antepuraṃ mayhaṃ      gantvāna vicinātha naṃ
          yathā imassa vacanaṃ        saccaṃ vā yadi vā musāti.
     Sopi saparivāro rājanivesanaṃ gantvā dvāraṃ vivaritvā anto
pavisitvā hatthapāde bandhitvā mukhaṃ pidahitvā nāgadantakesu olaggite
antepurapālake ca khujjavāmanakādayo ca mahānase bhājanāni bhinnāni
Tattha vippakiṇṇaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ ratanagharadvārāni vivaritvā kataratanavilopaṃ
vivaṭadvāraṃ sirigabbhaṃ disvā yathāvivaṭeheva dvāravātapānehi
pavisitvā caramānaṃ kākagaṇañca chaḍḍitagāmasadisaṃ susānabhūmiṃ viya nissirakaṃ
rājabhavanaṃ disvā punāgantvā rañño ārocento imaṃ gāthamāha
          evametaṃ mahārāja         yathā āha mahosatho
          suññaṃ antepuraṃ sabbaṃ        kākapatanakaṃ yathāti.
     Tattha kākapatanakaṃ yathāti macchagandhehi āgatehi kākagaṇehi
samākiṇṇo samuddatīre chaḍḍitagāmako viya.
     Taṃ sutvā rājā catunnaṃ janānaṃpi vippayogasambhavena sokena
kampamāno idaṃ dukkhaṃ mama gahapatiputtaṃ nissāya uppannanti daṇḍena
pahato āsīviso viya bodhisattassa ativiya kujjhi. Mahāsatto
tassa kodhanākāraṃ disvā ayaṃ rājā mahāyaso kadāci kodhavasena
kiṃ me etehīti khattiyamānena maṃ viheṭheyya yannūnāhaṃ nandādeviṃ
iminā na diṭṭhapubbaṃ viya karonto tassa sarīravaṇṇaṃ vaṇṇeyyaṃ
atha so taṃ anussaritvā sacāhaṃ mahosathaṃ māressāmi evarūpaṃ
itthīratanaṃ na labhissāmi taṃ amārento puna taṃ labhissāmīti attano
bhariyāya sinehena na kiñci mayhaṃ karissatīti cintetvā attano
rakkhanatthaṃ pāsāde ṭhitova rattakambalantare suvaṇṇavaṇṇaṃ bāhuṃ
nīharitvā tassā gatamaggācikkhanavaseneva taṃ vaṇṇento āha
          ito gatā mahārāja        nārī sabbaṅgasobhanā
          kosumbhaphalakasussoṇī         haṃsagaggarabhāṇinī
          Ito nītā mahārāja        nārī sabbaṅgasobhaṇā
          koseyyavasanā sāmā       jātarūpasumekhalā
          surattapādā kalyāṇī        suvaṇṇamaṇimekhalā
          pārevatakkhī sutanū          bimboṭṭhā tanumajjhimā
          sujātā bhujagalaṭṭhīva         vedīva tanumajjhimā
          dīghassā kesā asitā       īsakaggapavellitā
          sujātā migacchāpīva         hemantaggisikhāriva
          nadīva giriduggesu           sañchannā khuddaveḷubhi
          nāganāsūrukalyāṇī          paṭhmā timbarutthanī
          nātidīghā nātirassā        nātilomā nātilomakāti
     tattha itoti ummaṅgaṃ dasseti. Kosumbhaphalakasussoṇīti
visālakāñcanaphalakā viya sunadarasoṇī. Haṃsagaggarabhāṇinīti gocaratthāya
carantānaṃ haṃsapotakānaṃ viya gaggarena madhurena sarabhaññena samannāgatā.
Koseyyavasanāti kāñcanakhacitakoseyyavatthavasanā. Sāmāti suvaṇṇasarīrā.
Pārevatakkhīti pañcasu pasādesu aggaṭṭhānesu pārevatasakuṇasadisakkhī.
Sutanūti sobhaṇasarīrā. Bimboṭṭhāti bimbaphalaṃ viya
sumaṭṭhoṭṭhapariyosānā. Tanumajjhimāti karamitatanumajjhimā.
Sujātā bhujagalaṭṭhīvāti vijambhitakāle vāteritarattapallavavilāsinī sujātā
bhujgalatā viya virocati. Vedīvāti kāñcanavedī viya tanumajjhimā.
Īsakaggapavellitāti īsakaṃ aggesu onatā īsakaggapavellitā potthaniyā
aggaṃ viya vinatā. Migacchāpīvāti pabbatasānumhi jātā
Ekavassikā migapotakā viya visālakkhiyuttā. Hemantaggisikhārivāti
obhāsavantatāya hemante aggisikhā viya sobhati. Khuddaveḷubhīti yathā
khuddakaveḷūhi sañchannā sā nadī sobhati evaṃ tanulomarājiyā sobhati.
Kalyāṇīti chavimaṃsaṃ kesanahāruaṭṭhīnaṃ vasena pañcavidhena kalyāṇena
samannāgatā. Paṭhamā timbarutthanīti paṭhamā uttamā suvaṇṇaphalake
ṭhapitaṃ suvaṇṇatimbaruphaladvayamiva tassā saṇṭhānasampannaṃ nirantaraṃ
thanayugalaṃ.
     Evaṃ mahāsatte tassā rūpasiriṃ vaṇṇenteyeva sā tena pubbe
adiṭṭhapubbā viya ahosi. Rājā balavasinehaṃ uppādesi.
     Athassa sinehuppattiṃ ñatvā mahāsatto anantaraṃ gāthamāha
          nandāya nūna maraṇena        nandasi siribāhana
          ahañca nūna nandā ca        gacchāmi yamasādhananti.
     Tattha siribāhanāti sirisampannabāhana mahārāja nūna tvaṃ evaṃ
uttamarūpadharāya nandāya maraṇena nandasīti vadati. Gacchāmāti sace
hi tvaṃ maṃ māressasi ekaṃseneva amhākaṃ rājā nandaṃ māressati
iti nandāca ahañca yamassa santikaṃ gamissāmi yamo amhe ubho
disvā nandaṃ mayhameva dassati tassa mayhaṃ maritvāpi tādisaṃ itthīratanaṃ
labhantassa kiṃ chijjissati nāhaṃ attano maraṇena parihāniṃ
passāmi devāti evaṃ kira naṃ āha.
     Iti mahāsatto ettake ṭhāne nandameva vaṇṇesi na itare
tayo jane vaṇṇesi. Kiṃ kāraṇāti. Sattā hi nāma piyakariyāya
Viya sesajanesu ālayaṃ na karonti na mātaraṃ vā sarantā puttadhītaropi
na sarissanti tasmā tameva vaṇṇesi. Rājamātaraṃ mahallakabhāvena
na vaṇṇesi. Ñāṇasampanne mahāsatte madhurassarena vaṇṇente
yeva nandā devī āgantvā rañño purato ṭhitā viya ahosi.
Tato rājā cintesi ṭhapetvā mahosathapaṇḍitaṃ añño mama piyabhariyaṃ
ānetvā dātuṃ samattho nāma natthīti. Athassa naṃ sarantasseva
soko uppajji. Atha naṃ mahāsatto mā cintayittha mahārāja
devī ca te putto ca mātā ca tayo janāpi āgacchissanti
mama gamanamevettha pamāṇaṃ tasmā tvaṃ assāsaṃ paṭilabhāhi narindāti
rājānaṃ assāsesi. Atha rājā cintesi ahaṃ attano nagaraṃ
surakkhitaṃ sugopitaṃ kāretvā imaṃ upakāranagaraṃ ettakena balabāhanena
parikkhipitvā ṭhito ayaṃ paṇḍito evaṃ sugopitāpi mama nagarā
deviñca me puttañca mātarañca ānetvā vedehassa dāpesi amhesu
ca evaṃ parivāretvā ṭhitesveva ekassāpi ajānantassa vedehaṃ
sasenābāhanaṃ palāpesi kinnu kho dibbamāyaṃ jānāti udāhu
cakkhumohananti. Atha naṃ pucchanto gāthamāha
          dibbaṃ adhiyase māyaṃ         akāsi cakkhumohanaṃ
          yo me amittaṃ hatthagataṃ      vedehaṃ parimocasīti.
     Taṃ sutvā mahāsatto mahārāja ahaṃ dibbamāyaṃ jānāmi
paṇḍitā hi dibbamāyaṃ uggaṇhitvā bhaye sampatte attānaṃpi paraṃpi
dukkhato parimocentiyevāti vatvā āha
          Adhiyanti ve mahārāja       dibbamāyīdha paṇḍitā
          te mocayanti attānaṃ       paṇḍitā mantino janā
          santi māṇavaputtā me       kusalā sandhichedakā
          yesaṃ katena maggena        vedeho mithilaṃ gatoti.
     Tattha dibbamāyīdhāti dibbamāyaṃ idha. Māṇavaputtāti
upaṭṭhākataruṇayodhā. Yesaṃ katenāti yehi katena. Maggenāti
alaṅkataummaṅgena.
     Idaṃ pana sutvā rājā alaṅkataummaṅgena kira vedeho gatoti
vadati kīdiso nu kho ummaṅgoti ummaṅgaṃ daṭṭhukāmo ahosi.
Athassa icchitaṃ ñatvā mahāsatto rājā ummaṅgaṃ daṭṭhukāmo
dassessāmissa umaṅganti dassento imaṃ gāthamāha
          iṅgha passa mahārāja        ummaṅgaṃ sādhu māpitaṃ
          hatthīnaṃ atha assānaṃ         rathānaṃ atha pattinaṃ
          ālokabhūtaṃ tiṭṭhantaṃ         ummaṅgaṃ sādhu niṭṭhitanti.
     Tattha hatthīnanti potthakammacittakammavasena katānaṃ etesaṃ hatthiādīnaṃ
pantīhi upasobhitaṃ alaṅkatadevasabhāsadisaṃ ekobhāsaṃ hutvā tiṭṭhantaṃ
ummaṅgaṃ passa devāti.
     Evañca pana vatvā mahārāja mama paññāya māpito candassa
suriyassa ca uṭṭhitaṭṭhāne viya pākaṭo alaṅkataummaṅgo asītimahādvārāni
ca catusaṭṭhī culladvārāni ca ekasate sayanagabbe ca
anekasate dīpagabbhe ca passa mayā saddhiṃ samaggo sammodamāno
Hutvā attano parivārena saddhiṃ upakāranagaraṃ pavisa devāti nagaradvāraṃ
vivarāpesi. Rājā ekasatarājaparivuto nagaraṃ pāvisi. Mahāsatto
pāsādā oruyha rājānaṃ vanditvā taṃ saparivāraṃ ādāya ummaṅgaṃ
pāvisi. Rājā alaṅkataummaṅgaṃ devasabhaṃ viya disvā bodhisattassa
guṇaṃ vaṇṇento āha
          lābhā vata videhānaṃ        yassime īdisā paṇḍitā
          ghare vasanti vijite (raṭṭhe)  yathā tvamasi mahosathāti.
     Tattha videhānanti evarūpānaṃ paṇḍitānaṃ ākarassa uṭṭhānabhūtassa
videhānaṃ janapadassa lābhā vata. Yassime īdisāti yassa
ime evarūpā paṇḍitā upāyakusalā ekaghare vā ekappadese
vā ekaraṭṭhe vā vasanti tassa lābhā vata. Yathā tvamasīti yathā
tvaṃ asi tādisena paṇḍitena saddhiṃyeva ekaraṭṭhe ekajanapade
ekanagare ekagehe vasituṃ labhanti tesaṃ videharaṭṭhavāsīnañceva
mithilanagaravāsīnañca tayā saddhiṃ ekato vasituṃ labhantānaṃ lābhāti vadati.
     Athassa mahāsatto ekasatasayanagabbhe dassesi. Ekassa
dvāre vivarite sabbe vivaranti. Ekassa dvāre pidahite sabbe
pidahanti. Rājā ummaṅgaṃ olokento purato gacchati paṇḍito
pacchato. Sabbā senā ummaṅgameva pavisiṃsu. Rājā ummaṅgato
nikkhami. Paṇḍito tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā sayaṃ nikkhamitvā
aññesaṃ nikkhamituṃ adatvāva ummaṅgadvāraṃ pidahanto āṇiṃ akkami.
Asītimahādvārāni catusaṭṭhīculladvārāni ekasatasayanagabbhadvārāni ca
Anekasatadīpagabbhadvārāni ca ekappahāreneva pithayiṃsu. Sakalo
ummaṅgo lokantanirayo viya andhakāro ahosi mahājano bhītatasito
maraṇabhayatajjito ahosi. Mahāsatto hiyyo ummaṅgaṃ pavisanto
yaṃ khaggaṃ vālukaṃ viyūhitvā ṭhapesi taṃ gahetvā bhūmito aṭṭhārasahatthubbedhaṃ
ākāsaṃ ullaṅghitvā tato oruyha rājānaṃ hatthe gahetvā
asiṃ uggiritvā tāsetvā mahārāja sakalajambūdīparajjaṃ kassāti
pucchi. So bhīto tuyhaṃ paṇḍitāti vatvā abhayaṃ me dehīti
āha. Paṇḍito mā bhāyi mahārāja nāhantaṃ māretukāmatāya
khaggaṃ parāmasiṃ mama paññānubhāvaṃ dassatuṃ parāmasinti vatvā khaggaṃ
rañño hatthe adāsi. Atha naṃ khaggaṃ gahetvā ṭhitaṃ so āha
sace mahārāja maṃ māretukāmo idāneva iminā khaggena maṃ mārehi
sace abhayaṃ dātukāmo abhayaṃ me dehīti. Paṇḍita mayā tuyhaṃ
abhayaṃ dinnameva tvaṃ mā cintayīti ācikkhi. Asiṃ gahetvā ubhopi
aññamaññaṃ adubbhatāya sapathaṃ kariṃsu . Atha rājā bodhisattaṃ āha
paṇḍita evaṃ paññābalasampanno hutvā rajjaṃ kasmā na gaṇhasīti.
Mahārāja sacāhaṃ icchanto ajjeva sakalajambūdīparājāno māretvā
rajjaṃ gaṇheyyaṃ paraṃ māretvā yasagahaṇaṃ pana paṇḍitehi nappasaṭṭhanti.
Atha naṃ rājā āha paṇḍita mahājano dvāraṃ alabhamāno
paridevati ummaṅgadvāraṃ vivaritvā mahājanassa jīvitadānaṃ
dehīti. So dvāraṃ vivari. Sakalo ummaṅgo ekobhāso ahosi.
Mahājano assāsaṃ paṭilabhi. Sabbe rājāno senāya saddhiṃ ummaṅgā
Nikkhamitvā paṇḍitassa santikaṃ agamaṃsu mahāsatto raññā saddhiṃ
visālamāḷake aṭṭhāsi. Atha naṃ te rājāno āhaṃsu paṇḍita
taṃ nissāya jīvitaṃ no laddhaṃ sace muhuttaṃ ummaṅgadvāraṃ na vivariyittha
sabbesaṃ no tattheva maraṇaṃ bhavissatīti. Na mahārājāno idāneva
tumhākaṃ maṃ nissāya jīvitaṃ  laddhaṃ pubbepi tumhe mamaṃyeva nissāya
jīvitaṃ labhitthāti. Kadā paṇḍitāti. Tena hi suṇātha ṭhapetvā
amhākaṃ nagaraṃ sakalajambūdīpe rajjaṃ gahetvā utarapañcālanagaraṃ gantvā
uyyāne jayapānaṃ pātuṃ surāya paṭiyattakālaṃ sarathāti. Āma
paṇḍitāti. Tadā esa rājā kevaṭṭena saddhiṃ dummantinā visayojitāya
surāya ceva macchamaṃsādīhi ca tumhe māretuṃ taṃ kiccaṃ katvā
payojesi athāhaṃ mā mayi dharanteva imesaṃ anāthamaraṇaṃ hotūti
cintetvā attano purise pesetvā sabbabhājanāni bhindāpetvā etesaṃ
mantaṃ bhinditvā tumhākaṃ jīvitadānaṃ adāsinti. Te sabbepi taṃ
sutvā ubbiggamānasā hutvā cūḷanīrājānaṃ pucchiṃsu saccaṃ kira
mahārājāti. Āma mayā kevaṭṭassa kathaṃ gahetvā evaṃ kataṃ
saccameva paṇḍito kathesīti. Te sabbepi mahāsattaṃ āliṅgitvā
paṇḍita sabbesaṃ no tvaṃ patiṭṭhā jātosi taṃ nissāya mayaṃ jīvitaṃ
labhāmāti sabbapasādhanehi bodhisattassa pūjaṃ kariṃsu. Paṇḍito rājānaṃ
evamāha mahārāja tumhe mā cintayittha pāpamittasaṃsaggasseveso
doso ime rājāno khamāpethāti. Rājā mayā duppurisaṃ nissāya
tumhākaṃ evarūpaṃ kataṃ esa mayhaṃ doso khamatha me dosaṃ na punāhaṃ
Evarūpaṃ karissāmīti khamāpesi. Te aññamaññaṃ accayaṃ desetvā
samaggā sammodamānā ahesuṃ. Atha rājā bahuṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
turiyagandhamālādīni ca āharāpetvā tehi sabbehi saddhiṃ sattāhaṃ
ummaṅgeyeva kīḷitvā nagaraṃ pavisitvā mahāsattassa mahāsakkāraṃ
kāretvā ekasatarājaparivuto mahātale nisīditvā paṇḍitaṃ attano
santike vasāpetukāmatāya āha
          vuttiñca parihārañca         diguṇaṃ bhattavetanaṃ
          dadāmi vipule bhoge        bhuñja kāme ramassu ca
          mā videhaṃ paccuggamā       kiṃ videho karissatīti.
     Tattha vuttinti yassa nissitaṃ jīvitavuttiṃ. Parihāranti gāmanigamadānaṃ.
Bhattanti nivāpaṃ. Vetananti paribbayaṃ. Bhogeti aññepi te
vipule bhoge dadāmi.
     Paṇḍito pana taṃ paṭikkhipanto āha
          yo cajetha mahārāja        bhattāraṃ dhanakāraṇā
          ubhinnaṃ hoti gāreyho      attano ca parassa ca
          yāva jīveyya vedeho      nāññassa puriso siyaṃ
          yo cajetha mahārāja        bhattāraṃ dhanakāraṇā
          ubhinnaṃ hoti gāreyho      attano ca parassa ca
          yāva tiṭṭheyya vedeho     nāññassa vijite vaseti.
     Tattha attano ca parassa cāti evarūpaṃ hi dhanakāraṇā mayāva
attano bhattāraṃ pariccajantena pāpaṃ katanti attanā attānaṃpi
Garahati iminā dhanakāraṇā attano bhattāraṃ pariccajanto pāpadhammo
ayanti paropi garahati tasmā na sakkā tasmiṃ dharante mayā aññassa
vijite vasitunti.
       Atha naṃ rājā āha tena hi paṇḍita tava rañño divaṅgatakāle
idha āgantuṃ paṭiññaṃ dehīti. So sādhu deva ahaṃ jīvanto
āgamissāmīti paṭijānāti. Athassa rājā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ
katvā sattāhaccayena puna āpucchanakāle ahaṃ te paṇḍita idañcidañca
dammīti vadanto gāthamāha
          dammi nikkhasahassante        gāmāsītiñca kāsisu
          dāsīsatāni cattāri         dammi bhariyāsatañca te
          sabbaṃ senāṅgamādāya       sotthi gaccha mahosathāti.
       Tattha nikkhasahassanti pañcasuvaṇṇena eko nikkho nikkhānaṃ
sahassaṃ. Gāmeti ye gāmā saṃvacchare saṃvacchare satasahassuṭṭhānasuṅkā
te gāme te dammi. Kāsisūti kāsikaraṭṭhesu.
       Taṃ videharaṭṭhassa āsannaṃ tasmā tatthassa asītigāme adāsi.
Sopi rājānaṃ āha mahārāja tumhe bandhavānaṃ mā cintayittha
ahaṃ mama rañño gamanakāleyeva mahārāja nandādeviṃ mātuṭṭhāne
ṭhapeyyāsi pañcālacandaṃ kaniṭṭhabhātikaṭṭhāneti vatvā dhituyā vo
abhisekaṃ dāpetvā rājānaṃ uyyojesiṃ mātarañca vo nandādeviñca
puttañca sīghameva pesessāmīti. Rājā sādhu paṇḍitāti attano
dhītuyā dātabbāni dāsadāsīgomahisavatthālaṅkārāni
Suvaṇṇahiraññaalaṅkatahatthiassarathādīni vā imāni tassā dadeyyāsīti mahāsattaṃ
paṭicchāpetvā senābāhanassa kattabbakiccaṃ vicārento āha
          yāva dadantu hatthīnaṃ         assānaṃ diguṇaṃ vidhaṃ
          tappentu annapānena       rathike pattikāraketi.
     Tattha yāvāti na kevalaṃ diguṇameva yāva pahoti tāva hatthīnañca
assānañca yāvagodhūmādividhaṃ dethāti vadati. Tappentūti
yattakena antarāmagge akilamantā gacchanti tattakaṃ dadantā
tappentūti.
     Evañca pana vatvā paṇḍitaṃ uyyojento āha
          hatthī asse rathe pattī      gacchevādāya paṇḍita
          passatu taṃ mahārājā        vedeho mithilaṃ gatanti.
     Tattha mithilaṃ gatanti sotthinā taṃ mithilanagaraṃ sampattaṃ
passatu.
     Iti so paṇḍitassa mahantaṃ sakkāraṃ katvā uyyojesi.
Tepi ekasatarājāno mahāsakkāraṃ katvā bahuṃ paṇṇākāraṃ adaṃsu.
Tesaṃ santike upanikkhittakapurisāpi paṇḍitameva parivārayiṃsu. So
mahantena parivārena maggaṃ paṭipajjitvā antarāmaggeyeva cūḷanīraññā
dinnagāmehi āyaṃ harāpetuṃ purisaṃ pesetvā vedeharaṭṭhaṃ sampāpuṇi.
Senakopi kira antarāmagge purisaṃ ṭhapetvā cūḷanīrañño āgamanaṃ
vā anāgamanaṃ vā jānitvā yassakassaci āgamanañca mayhaṃ ārocehīti
āṇāpesi. Sopi tiyojanamatthakeyeva mahāsattaṃ disvā
Āgantvā paṇḍito kira mahantena parivārena āgacchatīti senakassa
ārocesi. So taṃ sutvā rājakulaṃ agamāsi. Rājāpi pāsādatale
ṭhitova vātapānena bahi olokento mahatiṃ senaṃ disvā
mahosathapaṇḍitassa senā mandā ayaṃ pana ativiya mahatī dissati kacci
nu kho cūḷanīrājā āgato siyāti bhītatasito tamatthaṃ pucchanto āha
          hatthī assā rathā pattī      senā sā dissate mahā
          caturaṅginī bhiṃsarūpā          kinnumaññanti paṇḍitāti.
     Athassa senako tamatthaṃ ārocento āha
          ānando te mahārāja      uttamo paṭidissati
          sabbaṃ senāṅgamādāya       sotthippatto mahosathoti.
     Taṃ stvā rājā āha senaka paṇḍitassa senā mandā ayaṃ
pana mahatīti. Mahārāja cūḷanīrājā tena pasādito bhavissati tenassa
pasannena dinnā senā bhavissatīti. Rājā nagare bheriñcārāpesi
nagaraṃ alaṅkaritvā paṇḍitassa paccuggamanaṃ karontūti. Nāgarā
tathā kariṃsu. Paṇḍito nagaraṃ pavisitvā rājakulaṃ gantvā rājānaṃ
vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ rājā uṭṭhāya aliṅgitvā
pallaṃkavaragato paṭisanthāraṃ karonto āha
          yathā petaṃ susānasmiṃ        chaḍḍetvā caturo janā
          evaṃ kapiliye tyamhā       chaḍḍayitvā idhāgatā
          atha tvaṃ kena vaṇṇena       kena vā pana hetunā
          kena vā atthajātena       attānaṃ parimocayīti.
     Tattha caturo janāti paṇḍita yathā nāma kālakataṃ cattāro
janā mañcakena susānaṃ netvā tattha naṃ chaḍḍetvā anapekkhā
gacchanti evaṃ kapilaraṭṭhe taṃ chaḍḍetvā mayaṃ idhāgatāti attho.
Vaṇṇenāti kāraṇena. Hetunāti paccayena. Atthajātenāti
atthena. Parimocayīti amittahatthagato kena kāraṇena kena paccayena
kena atthena attānaṃ mocasīti pucchati.
     Tato mahāsatto āha
          atthaṃ atthena vedeha       mantaṃ mantena khattiya
          parivārayissaṃ rājānaṃ        jambūdīpaṃva sāgaroti.
     Tassattho ahaṃ mahārāja tehi cintitaṃ atthaṃ attanā cintitena
atthena tehi mantitaṃ mantaṃ attano mantena parivāresiṃ na kevalañca
ettakameva ekasatarājaparivāraṃ pana taṃpi rājānaṃ jambūdīpaṃ sāgaro
viya parivārayissanti. Sabbaṃ attanā katakammaṃ vitthārena kathesi.
      Taṃ sutvā rājā tusi. Athassa paṇḍito cūḷanīraññā
attano dinnapaṇṇākāraṃ ācikkhanto āha
          dinnaṃ nikkhasahassaṃ me        gāmāsītiñca kāsisu
          dāsīsatāni cattāri         dinnaṃ bhariyāsatañca me
          sabbaṃ me senāṅgamādāya    sotthinamhi idhāgatoti.
     Tato rājā ativiya tuṭṭhahaṭṭho mahāsattassa guṇaṃ vaṇṇento
tameva udānaṃ udānesi
          susukhaṃ vata saṃvāso          paṇḍitehīti senaka
          Pakkhīva pañjare bandhe       macche jālagateriva
          amittahatthatthagate          mocayi no mahosathoti.
     Senakopissa vacanaṃ sampaṭicchanto tameva gāthamāha
          evameva mahārāja         paṇḍitā hi sukhāvahā
          pakkhīva pañjare bandhe       macche jālagateriva
          amittahatthatthagate          mocayi no mahosathoti.
     Atha rājā nagare chaṇabheriñcārāpesi sattāhaṃ mahāchaṇaṃ karontu
yesaṃ mayi sineho atthi sabbe paṇḍitassa sakkārasammānaṃ karontūti.
     Imamatthaṃ pakāsento satthā āha
          āhaññantu sabbavīṇā        bheriyo deṇḍimāni ca
          dhamantu māgadhā saṃkhā        vaggū nadantu dundubhīti.
     Tattha āhaññantūti vādiyantu. Māgadhā saṃkhāti magadharaṭṭhe
sañjātasaṃkhā. Dundubhīti mahābheriyo.
     Atha te nāgarā ca jānapadā ca pakatiyāva paṇḍitassa sakkāraṃ
kattukāmāva bherisaddaṃ sutvā atirekataraṃ sakkāraṃ kariṃsu.
     Tamatthaṃ pakāsento satthā āha
          orodhā ca kumārā ca      vesiyānā ca brāhmaṇā
          bahuṃ annañca pānañca        paṇḍitassābhihārayuṃ
          hatthārohā anīkaṭṭhā       rathikā pattikārakā
          bahuṃ annañca pānañca        paṇḍitassābhihārayuṃ
          samāgatā jānapadā         negamā ca samāgatā
          Bahuṃ annañca pānañca        paṇḍitassābhihārayuṃ
          bahujjano pasannosi         disvā paṇḍitamāgate
          paṇḍitamhi anuppatte        celukkhepo pavattathāti.
     Tattha orodhā cāti udumbarādeviṃ ādiṃ katvā antepurikā.
Abhihārayunti abhiharāpesuṃ pahiṇiṃsūti attho. Bahujjanoti bhikkhave
nagaravāsī ca catudvāragāmavāsī ca janapadavāsī ca bahujjano pasanno
āsi. Disvā paṇḍitamāgateti paṇḍite mithilaṃ āgate taṃ disvā.
Pavattathāti paṇḍitamhi mithilaṃ anuppatte ayaṃ no paṭhamameva
paccāmittavasaṅgataṃ rājānaṃ mocetvā pesetvā pacchā ekasatarājāno
aññamaññaṃ khamāpetvā samagge katvā cūḷanīrājānaṃ pasādetvā
tena dinnadinnaṃ mahantaṃ yasaṃ ādāya āgatoti vatvā tuṭṭhacittena
mahājanena pavattito celukkhepo pavattatha.
     Atha mahāsatto chaṇāvasāne rājakulaṃ gantvā mahārāja
cūḷanīrañño mātarañca deviñca puttañca sīghameva pesetuṃ vaṭṭatīti
āha. Rājā tassa vacanaṃ sutvā sādhu tāta pesehīti āha.
So tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā attanā saddhiṃ
āgatasenāyapi sakkārasammānaṃ katvā tepi tayo jane mahantena
parivārena attano purisehi saddhiṃ pesesi. Raññā attano dinnā
satabhariyāyo ca cattāri dāsīsatāni ca nandādeviyā saddhiṃ pesesi
attanā saddhiṃ āgataseniṃpi tehi saddhiṃ pesesi. Nandādevī dhītaraṃ
āliṅgitvā sīsaṃ cumbitvā āpucchāmi tuvaṃ amma gamissāmi ammāti
Vatvā mahantena saddena paridevi. Pañcālacandīpi mātaraṃ vanditvā
amma mā maṃ tāva pajahāti parodi. Te mahantena parivārena nagarā
nikkhamitvā anupubbena uttarapañcālanagaraṃ sampāpuṇiṃsu. Atha
rājā mātaraṃ pucchi kiṃ amma videharaññā te saṅgaho katoti.
Tāta kiṃ kathesi so maṃ devatāṭṭhāne ṭhapetvā sakkāramakāsi
nandādeviṃpi mātuṭṭhāne ṭhapesi pañcālacandaṃ kaniṭṭhaṃ bhātikaṭṭhāne
ṭhapesīti. Taṃ sutvā rājā ativiya tusitvā bahupaṇṇākāraṃ pesesi.
Te tato paṭṭhāya ubhopi samaggā sammodamānā vasiṃsūti.
                . Mahāummaṅgakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
     Pañcālacandī rañño piyā manāpā ahosi. Sāpi dutiye
saṃvacchare puttaṃ vijāyi. Tassa dasame saṃvacchare videharājā
kālamakāsi. Bodhisatto tasseva chattaṃ ussāpetvā deva ahaṃ tava
ayyakassa cūḷanīrañño santikaṃ gamissāmīti āpucchi. Paṇḍita mā
maṃ daharaṃ chadḍetvā gamittha ahaṃ taṃ pituṭṭhāne ṭhapetvā sakkāraṃ
karissāmīti. Pañcālacandīpi bodhisattaṃ paṇḍita tumhākaṃ gatakāle
aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi mā gamitthāti yāci. Sopi mayā rañño
paṭiññā dinnā na sakkā mayā agantunti. Mahājanassa atikalūnaṃ
paridevantasseva attano upaṭṭhāke gahetvā nagarā nikkhamitvā
uttarapañcālanagaraṃ gato. Rājā paṇḍitassa āgamanaṃ sutvā
paccuggantvā mahantena parivārena nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ gehaṃ
tassa datvā ṭhapetvā paṭhamadinne asītigāme aññaṃ bhogaṃ adāsi.
So taṃ rājānaṃ upaṭṭhāsi. Tadā bherī nāma paribbājikā rājagehe
paribhuñjati. Sā paṇḍitā vyattā. Tāya mahāsatto na
diṭṭhapubbo. Mahosathapaṇḍito kira rājānaṃ upaṭṭhātīti saddameva
suṇāti. Tenāpi sā na diṭṭhapubbā. Bherī nāma paribbājikā
kira rājagehe bhuñjatīti saddameva suṇāti. Nandādevī pana paṇḍito
amhākaṃ piyavippayogaṃ katvā amhe kilamesīti bodhisatte
anattamanā ahosi. Sā pañcasatā vallabhitthiyo āṇāpesi tumhe
mahosathassa ekaṃ dosaṃ upacāretvā rañño antare paribhindituṃ
vāyamathāti. Tā tassa antaraṃ olokentiyo vicaranti. Athekadivasaṃ
sā paribbājikā bhuñjitvā nikkhamantī bodhisattaṃ rājūpaṭṭhānaṃ
āgacchantaṃ rājaṅgaṇe passi. So taṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāṭhi.
Sā cintesi ayaṃ kira paṇḍito jānissāma tāvassa paṇḍitabhāvaṃ
vā apaṇḍitabhāvaṃ vāti. Hatthamuddāya pañhaṃ pucchantī bodhisattaṃ
oloketvā hatthaṃ pasāresi. Sā kira kīdisaṃ paṇḍitaṃ rājā
paradesato āñetvā idāni paṭijaggati na paṭijaggatīti manasāva
pañhaṃ pucchi. Bodhisatto ayaṃ hatthamuddāya maṃ pañhaṃ pucchatīti
ñatvā pañhaṃ visajjento hatthamuṭṭhimakāsi. So kira ayye
rājā mama paṭiññaṃ gahetvā pakkosāpetvā idāni daḷhaṃ muṭṭhiva
jāto na me adinnapubbaṃ kiñci detīti manasāva pañhaṃ visajjesi.
Sā tassa kathaṃ ñatvā hatthaṃ ukkhipitvā attano sīsaṃ parāmasi.
Tena idaṃ dasseti paṇḍita sace kilamasi mayaṃ viya kasmā na
Pabbajissasīti. Taṃ ñatvā mahāsatto attano kucchiṃ parāmasi. Tena
idaṃ dasseti ayye mama posetabbā puttadārā bahū tena na
pabbajāmīti. Iti sā hatthamuddāya pañhaṃ pucchitvā attano
āvāsameva agamāsi. Mahāsattopi taṃ vanditvā rājūpaṭṭhānaṃ
gato. Nandādeviyā payuttā vallabhitthiyo sīhapañjare ṭhitā taṃ
kiriyaṃ disvā cūḷanīrañño santikaṃ gantvā deva mahosatho bherīparibbājikāya
saddhiṃ ekato hutvā tumhākaṃ rajjaṃ gaṇhitukāmo tumhākaṃ
paccatthiko hotīti paribhindiṃsu. Taṃ sutvā rājā āha
kiṃ vo diṭṭhaṃ vā sutaṃ vāti. Mahārāja paribbājikā bhuñjitvā
pāsādā otarantī mahosathaṃ disvā rājānaṃ hatthatalaṃ viya khalamaṇḍalaṃ
viya ca samaṃ katvā rajjaṃ attano hatthagataṃ kātuṃ sakkosīti
hatthaṃ pasāresi mahosathopi khaggagahaṇākāraṃ dassento katipāhaccayena
rañño sīsaṃ chinditvā rajjaṃ attano hatthagataṃ karissāmīti muṭṭhimakāsi
sā sīsamevassa chindāhīti attano hatthaṃ ukkhipitvā sīsaṃ
parāmasi mahosatho majjheyeva taṃ chindissāmīti udaraṃ parāmasi
mahārāja appamattā hotha paṭhamaṃ mahosathaṃ ghātetuṃ vaṭṭatīti. So tāsaṃ
kathaṃ sutvā cintesi na sakkā paṇḍitena mayi dussituṃ paribbājikaṃ
pucchitvā jānissāmīti. So puna divase paribbājikāya bhuttakāle
taṃ upasaṅkamitvā pucchi ayye kacci vo mahosathapaṇḍito diṭṭhoti.
Āma mahārāja hiyyo me ito bhuñjitvā nikkhamantiyā diṭṭhoti.
Koci pana vo kathāsallāpo ahosīti. Mahārāja amhākaṃ
Sallāpo natthi so pana paṇḍitoti sutvā sace paṇḍito idaṃ
jānissatīti hatthamuddāya naṃ pañhaṃ pucchiṃ paṇḍita kacci te rājā
pasāritahattho saṃkupitahattho kacci taṃ saṅgaṇhāti na saṃgañhātīti
hatthaṃ pasāresiṃ paṇḍito rājā mama paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā
idāni kiñci na detīti muṭṭhimakāsi athāhaṃ tavaṃ sace kilamasi mayaṃ
viya kasmā na pabbajasīti sīsaṃ parāmasiṃ sopi mama posetabbā
puttadārā atibahū bahūni udarāni pūretabbāni tena na pabbajāmīti
attano kucchiṃ parāmasīti. Kiṃ paṇḍito ayye mahosathoti.
Āma mahārāja paṭhavītale añño tādiso paṇḍito nāma natthīti
āha. Rājā tassā kathaṃ sutvā taṃ vanditvā uyyojesi.
Tassa gatakāle paṇḍito rājūpaṭṭhānaṃ paviṭṭho. Atha naṃ rājā
pucchi kacci te paṇḍita bherīparibbājikā diṭṭhāti. Āma mahārāja
hiyyo ito nikkhamantiṃ taṃ passiṃ sā hatthamuddhāya evaṃ maṃ pañhaṃ
pucchi ahaṃpissā tatheva visajjesinti tāya kathitaniyāmeneva kathesi.
Rājā taṃ divasaṃ pasīditvā paṇḍitassa senāpatiṭṭhānaṃ adāsi.
Sabbakiccāni tameva paṭicchāpesi. Tassa yaso mahā ahosi. Raññā
dinnayasānantareyeva so cintesi raññā ekappahāreneva atimahantaṃ
issariyaṃ dinnaṃ rājāno kho pana māretukāmāpi evaṃ karontiyeva
yannūnāhaṃ mama suhadayo vā no vāti rājānaṃ vīmaṃseyyaṃ na kho
pana añño jānituṃ sakkhissati bherīparibbājikā ñāṇasampannā
sā ekenupāyena jānissatīti cintetvā bahūni gandhamālādīni gahetvā
Paribbājikāya āvāsaṃ gantvā taṃ pūjetvā vanditvā ayye tumhehi
rañño mama guṇakathāya kathitadivasato paṭṭhāya rājā ajjhottharitvā
viya mayhaṃ atimahantaṃ yasaṃ deti taṃ kho pana sabhāvena vā no
sabhāvena vā detīti na jānāmi sādhu vatassa tumhe ekenupāyena
rañño mayi sinehabhāvaṃ jāneyyāthāti āha. Sā sādhūti paṭisuṇitvā
puna divase rājagehaṃ gacchamānāva dakarakkhasapañhaṃ nāma cintesi.
Evaṃ kirassā ahosi ahaṃ carapuriso viya hutvā upā-yena
rājānaṃ pañhaṃ pucchitvā paṇḍitassa suhadayo vā no vāti
jānissāmi nanti. Sā gantvā katabhattakiccā nisīdi. Rājāpi
taṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassā etadahosi sace rājā
paṇḍitassa duhadayo bhavissati pañhaṃ me puṭṭho attano duhadayabhāvaṃ
mahājanassa majjheyeva kathessati taṃ ayuttaṃ ekamante taṃ
pucchissāmīti. Sā raho paccāsiṃsāmi mahārājāti āha. Rājā
manusse paṭikkamāpesi. Atha naṃ sā āha mahārāja pañhaṃ taṃ
pucchicsāmīti. Pucchatha ayye jānanto kathessāmīti. Atha sā
dakarakkhasapañhaṃ pucchantī paṭhamaṃ gāthamāha
          sace vo vuyhamāmānānaṃ     sattannaṃ udakaṇṇave
          manussabalimesāno          nāvaṃ gaṇheyya rakkhaso
          anupubbaṃ kathaṃ datvā         muñcesi dakarakkhatoti.
     Tattha sattannanti tumhākaṃ mātā ca nandādevī ca tikhiṇamantīkumāro
ca dhanusekkhasahāyo ca purohito ca mahosatho ca tumhe
Cāti imesaṃ sattannaṃ. Udakaṇṇaveti gambhīravitthate udake.
Manussabalimesānoti manussabaliṃ gavesanto. Gaṇheyyāti thāmasam
panno dakarakkhaso udakaṃ dvidhā katvā nikkhamitvā taṃ nāvaṃ
gaṇheyya gahetvā ca pana ime cha jane mama anupaṭipāṭiyā dehi
taṃ visajjeyyāmīti vadeyya atha tvaṃ anupubbaṃ kathaṃ datvā. Muñcesi
dakarakkhatoti kathaṃ paṭhamaṃ datvā chaṭṭhaṃ chaḍḍetvā dakarakkhasato
muñceyyāsīti.
     Taṃ sutvā rājā attano yathāajjhāsayaṃ kathento imaṃ
gāthamāha
         mātaraṃ paṭhamaṃ dajjaṃ       bhariyaṃ datvāna bhātaraṃ
         tato sahāyaṃ datvāna     pañcamaṃ dajja brāmmaṇaṃ
         chaṭṭhāhaṃ dajjamattānaṃ     neva dajjaṃ mahosathanti.
     Tattha chaṭṭhāhanti ayye pañcame khādite athāhaṃ bho dakarakkhasa
mukhaṃ vivarāti vatvā tena vivaṭe mukhe kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā imaṃ
rajjasiriṃ agaṇetvā idāni maṃ khādāti tassa mukhe papateyyaṃ na
tveva jīvamāno mahosathapaṇḍitaṃ dadeyyanti.
              . Ettakena ayaṃ pañho niṭṭhito.
     Evaṃ ñātaṃ paribbājikāya rañño mahāsatte suhadayattaṃ.
Na pana ettakeneva paṇḍitassa guṇo pākaṭo ahosi. Tenassā
etadahosi ahaṃ mahājanassa majjhe etesaṃ guṇaṃ katheyyāmi rājā
tesaṃ aguṇaṃ kathetvā paṇḍitassa guṇaṃ kathessati evaṃ paṇḍitassa
Guṇo nabhe puṇṇacando viya pākaṭo bhavissatīti. Sā sabbaṃ
antepurajanaṃ sannipātāpetvā ādito paṭṭhāya puna rājānaṃ tameva
pañhaṃ pucchitvā tena raññā tatheva vutte mahārāja tvaṃ paṭhamaṃ
mātaraṃ dassāmīti vadasi mātā ca nāma mahāguṇā tuyhañca mātā
na aññesaṃ mātusadisā bahūpakārā te esāti tassā guṇaṃ kathentī
gāthadvayamāha
           posetā te janettī ca  dīgharattānukampikā
           chabbhi tayi paduṭṭhāsi      paṇḍitā atthadassinī
           aññaṃ upanisaṃ katvā      vadhā taṃ parimocayi
           taṃ tādisiṃ pāṇadadiṃ       orasaṃ gabbhadhāriniṃ
           mātaraṃ kena dosena     dajjāsi dakarakkhinoti.
     Tattha posetāti daharakāleyeva dve tayo vāre nahāpetvā
pāyetvā bhojetvā taṃ posesi. Dīgharattānukampikāti ciraṃ kālaṃ
mudunā cittena anukampikā. Chabbhi tayi paduṭṭhāsīti yadā tayi
chabbhi nāma brāhmaṇo padussi tadā tasmiṃ tayi paduṭṭhe sā
mātā paṇḍitā atthadassinī aññaṃ tava paṭirūpakaṃ katvā taṃ
vadhato parimocayi.
     Cūḷanissa kira mahācūḷanī nāma pitā ahosi. Sā imassa daharakāle
tena brāhmaṇena saddhiṃ methunaṃ paṭisevitvā taṃ rājānaṃ visena
māretvā brāhmaṇassa chattaṃ ussāpetvā tassa aggamahesī hutvā
ekadivasaṃ amma chātomhīti vutte puttassa phāṇitena khajjakaṃ
Dāpesi. Atha naṃ makkhikā parivārayiṃsu. So imaṃ nimmakkhikaṃ
katvā khādissāmīti thokaṃ paṭikkamitvā bhūmiyaṃ phāṇitabinduṃ nipātetvā
attano santike makkhike pothetvā palāpesi. Tā gantvā
itaraṃ phāṇitaṃ parivārayiṃsu. So nimmakkhikaṃ katvā khajjakaṃ khāditvā
hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā pakkāmi. Brāhmaṇo tassa
kiriyaṃ disvā cintesi ayaṃ idāneva nimmakkhikaṃ phāṇitaṃ khādati
vuḍḍhippatto mama rajjaṃ na dassati idāneva naṃ māressāmīti.
So tamatthaṃ salākadeviyā ārocesi. Sā sādhu deva ahaṃ tayi
sinehena attano sāmikaṃpi mārāpesiṃ idānipi iminā me ko attho
mahājanaṃ ajānāpetvā rahassena naṃ māressāmīti brāhmaṇaṃ vañcetvā
attheso upāyoti. Sā paṇḍitā upāyakusalā bhattakārakaṃ
pakkosāpetvā samma mama putto cūḷanīkumāro ca tava putto
dhanusekhakumāro ca te bhave ekadivasaṃ sañjātā ekatova kumāraparivārena
vaḍḍhitvā piyasāhayakā idāni chabbhi brāhmaṇo mama puttaṃ
māretukāmo tvaṃ tassa jīvitadānaṃ dehīti vatvā sādhu devi kiṃ
karissāmīti vutte mama putto abhiñhaṃ tava gehe hotu tvañca
so ca tava putto ca katipāhaṃ nirāsaṅkabhāvatthāya mahānaseyeva
sayitvā tesaṃ tato nirāsaṅkabhāvaṃ ñatvā tumhākaṃ sayanaṭṭhāne
eḷakaṭṭhīni ṭhapetvā manussānaṃ nipajjanavelāyaṃ mahānase aggiṃ datvā
kiṇci ajānāpetvā mama puttañca tava puttañca gahetvā
cūḷadvāreneva nikkhamitvā tīroraṭṭhaṃ gantvā mama puttassa
Rājaputtabhāvaṃ anācikkhitvā tassa jīvitaṃ anurakkhāhīti āha. So
sādhūti sampaṭicchi. Athassa sā ratanasāraṃ adāsi. So tathā
katvā attano puttañca rājakumārañca ādāya maddaraṭṭhe sākalanagaraṃ
gantvā rājānaṃ upaṭṭhahi. So rājā porāṇakabhattakārakaṃ
apanetvā tassa taṃ ṭhānaṃ adāsi. Dvepi kumārā tena saddhiṃyeva
rājanivesanaṃ gacchanti. Rājā kassete puttāti pucchi.
Bhattakārako mayhaṃ puttāti āha. Nanu visadisāti. Dvinnaṃ itthīnaṃ
puttā devāti. Te gacchante kāle vissāsikā hutvā maddarañño
dhītuyā saddhiṃ rājanivesaneyeva kīḷanti. Atha cūḷanīkumāro ca
rājadhītā ca abhiṇhadassanena aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ.
Kīḷanaṭṭhāne cūḷanīkumāro rājadhītaraṃ geṇḍukaṃpi pāsakaṃpi āharāpesi.
Anāharantiṃ sīse paharati. Sā rodati. Athassā saddaṃ sutvā
rājā kena me dhītā pahatāti vadati. Dhātiyo āgantvā
kumārike kena tvaṃ pahatāti pucchanti. Kumārikā sacāhaṃ iminā
pahatāmhīti vakkhāmi pitā me etassa rājadaṇḍaṃ karissatīti cintetvā
tasmiṃ sinehena na kumārassa paharaṇabhāvaṃ kathesi. Nāhaṃ kenaci
pahatāti vadati. Athekadivasaṃ maddarājā taṃ paharantaṃ addasa.
Disvā panassa etadahosi ayaṃ kumāro na bhattakārakena sadiso
abhirūpo pāsādiko ativiya acchambhīto na iminā etassa puttena
bhavitabbanti. So tato paṭṭhāya taṃ parigaṇhi. Dhātiyo kīḷanaṭṭhāne
khādanīyaṃ āharitvā rājadhītāya denti. Sāpi aññesaṃ
Dārakānaṃ deti. Te jāṇunā patiṭṭhāya oṇatā gaṇhanti.
Cūḷanīkumāro pana ṭhitakova tassā hatthato acchinditvā gaṇhati.
Rājāpi tassa taṃ kiriyaṃ addasa. Athekasmiṃ divase cūḷanīkumārassa
geṇḍuko rañño cullasayanassa heṭṭhā pāvisi. Caḷanīkumāro taṃ
gaṇhanto attano issariyamānena imassa paccantarañño na heṭṭhāsayane
pavisissāmīti taṃ daṇḍakena nīharitvā gaṇhati. Rājāpi taṃ
kiriyaṃ disvā niccayenesa 1- na bhattakārassa puttoti taṃ pakkosāpetvā
kassete puttāti pucchi. Mayhaṃ puttā devāti. Ahaṃ tava puttañca
aputtañca jānāmi sabhāvameva kathehi no ce kathesi jivitante natthīti
tajjento khaggaṃ uggiri. So maraṇabhayabhīto kathemi deva raho pana
paccāsiṃsāmīti vatvā raññā okāse kate abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ
ārocesi. Rājā tattato ñatvā attano dhītaraṃ alaṅkaritvā
tassa pādaparicārikaṃ katvā adāsi. Itaresaṃ pana palātadivase
bhattakārako ca cūḷanīkumāro ca bhattakārakaputto ca mahānase
āditte antoyeva daḍḍhāti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi.
Salākadevī taṃ pavuttiṃ ñatvā brāhmaṇassa ārocesi. Deva tumhākaṃ
manoratho matthakaṃ patto te kira tayopi janā bhattageheyeva
daḍḍhāti. So tuṭṭhahaṭṭho ahosi. Salākadevīpi cūḷanīkumārassa
aṭṭhīnīti eḷakaṭṭhīni āharāpetvā brāhmaṇassa dassetvā chaḍḍāpesi.
Imamatthaṃ sandhāya paribbājikā aññaṃ upanisaṃ katvā
@Footnote: 1 nissaṃsayenevātipi pāṭho.
Vadhā parimocayīti āha. Sā hi eḷakaṭṭhīni manussaṭṭhīnīti dassetvā
taṃ vadhāya mocasi. Orasanti yāya tvaṃ ure katvā vaḍḍhito taṃ
orasaṃ piyaṃ manāpaṃ. Gabbhadhārininti yāya tvaṃ kucchinā dhārito taṃ
evarūpaṃ mātaraṃ tena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
     Taṃ sutvā rājā ayye bahū mama mātu guṇā ahañcassā
mama upakārabhāvaṃ jānāmi tatopi mameva guṇā bahutarāti mātu
aguṇaṃ kathento imaṃ gāthadvayamāha
           daharā viya alaṅkāraṃ     dhāreti apilandhanaṃ
           dovārike anīkaṭṭhe     ativelaṃ pajagghati
           tatopi paṭirājānaṃ       sayaṃ dūtāni sāsati
           mātaraṃ tena dosena     dajjāhaṃ dakarakkhinoti.
    Tattha daharā viyāti mahallikāpi hutvā taruṇī viya alaṅkāraṃ
dhāreti pilandhati. Apilandhananti pilandhituṃ ayuttaṃ. Sā kira vajirapūritaṃ
kāñcanamekhalaṃ pilandhitvā rañño amaccehi saddhiṃ mahātale
nisinnakāle aparāparaṃ caṅkamati. Mekhalāsaddena sakalarājanivesanaṃ
ekaninnādaṃ ahosi. Pajagghatīti ete dovārikādipetake
hatthācariyādike anīkaṭṭhe ca ye etissā uchiṭṭhakaṃpi bhuñjituṃ ayuttarūpā
te āmantetvā tehi saddhiṃ ativelaṃ mahāhasitaṃ hasati. Paṭirājānanti
paṭirājūnaṃ. Sayaṃ dūtāni sāsatīti mama vacanena sayaṃ paṇṇaṃ likhitvā
dūte pesesi mama mātā kāme paribhuñjanavayasmiyeva ṭhitā asukarājā
kira āgantvā taṃ netūti. Te mayaṃ rañño upaṭṭhākā kasmā
No evaṃ vadesīti paṭipaṇṇāni pesenti. Tesu parisamajjhe vāciyamānesu
mama sīsaṃ chindanakālo viya ahosi. Tena naṃ dosena dakarakkhasassa
dassāmīti.
     Bherī tassa vacanaṃ sutvā mahārāja mātaraṃ tāva iminā dosena
dehi bhariyā pana te guṇavatīti tassā kathentī dve gāthā abhāsi
           itthīgumbassa pavarā      accantaṃ piyabhāṇinī
           anubbatā sīlavatī        chāyāva anupāyinī
           akkodhanā puññavatī      paṇḍitā atthadassinī
           ubbariṃ kena dosena     dajjāsi dakarakkhinoti.
     Tattha itthīgumbassāti itthīgaṇassa. Anubbatāti daharakālato
paṭṭhāya anubbatā anugatā sīlavatī chāyāva anupāyinī. Akkodhanāti
ādito panassā guṇe kathentī maddaraṭṭhe sākalanagare vasanakāle
tayā pahatāpi tava āṇākaraṇabhayena tayi sinehena mātāpitūnaṃ
na kathesi evamesā akkodhanā puññavatī paṇḍitā atthadassinīti
idaṃ daharakāle akkodhanādibhāvaṃ sandhāyāha. Ubbarinti
orodhaṃ. Evaṃ guṇasampannaṃ nandādeviṃ kena dosena dakarakkhasassa
dassasīti vadati.
     So tassā aguṇaṃ kathento imaṃ gāthamāha
           khiḍḍāratisamāpannaṃ       anatthavasamāgataṃ
           sā maṃ sakānaṃ puttānaṃ    ayācaṃ yācate dhanaṃ
           sohaṃ dadāmi sārato     bahuṃ uccāvacaṃ dhanaṃ
           Suduccajaṃ cajitvāna       pacchā socāmi dummano
           ubbariṃ tena dosena     dajjāmi dakarakkhinoti.
     Tattha anatthavasamāgatanti tāya khiḍḍāratiyā kāmakīḷāya anatthakārakānaṃ
kilesānaṃ vasaṃ āgataṃ maṃ viditvā. Sā manti sā nandādevī
maṃ. Sakānaṃ puttānanti yaṃ mayā attano puttānañca
dhītānañca bhariyānañca dinnaṃ pilandhanaṃ taṃ ayācitabbarūpaṃpi mayhaṃ
dehīti yācati. Pacchā socāmīti sā dutiyadivase imāni pilandhanāni
raññā mama dinnāni āharathetānīti tesaṃ rodantānaṃ omuñcitvā
gaṇhati athāhaṃ te rodamāne mama santike āgate disvā pacchā
socāmi evaṃ dosakārikā esā iminā naṃ dosena dakarakkhasassa
dassāmīti.
     Atha naṃ paribbājikā imaṃ tāva iminā dosena dehi kaniṭṭho
pana te tikhiṇamantī kumāro upakārako taṃ kena dosena dassasīti
putchantī gāthamāha
           yenocitā jānapadā     ānītā ca paṭiggahaṃ
           ābhaṭaṃ pararajjebhi       abhiṭṭhāya bahudhanaṃ
           dhanuggahānaṃ pavaraṃ        sūraṃ tikhiṇamantinaṃ
           bhātaraṃ kena dosena     dajjāsi dakarakkhinoti.
     Tattha yenocitāti yena vaḍḍhitā. Paṭiggahanti yena ca tumhe
paradese vasantā puna gehaṃ ānītā. Abhiṭṭhāyāti abhibhavitvā.
Tikhiṇamantinanti tikhiṇapaññaṃ.
     So kira mātu brāhmaṇena saddhiṃ vasanakāle jāto. Athassa
vuḍḍhippattassa brāhmaṇo khaggaṃ hatthe datvā imaṃ gahetvā maṃ
upaṭṭhāhīti āha. So brāhmaṇaṃ pitā meti saññāya upaṭṭhāti.
Atha naṃ eko amacco rājakumāra na tvaṃ etassa brāhmaṇassa putto
tava kucchigatakāle salākadevī rājānaṃ mārāpetvā etassa chattaṃ
ussāpesi tvaṃ mahācūḷalanīrañño puttoti  āha. So taṃ sutvā
kujjhitvā hotu ekenupāyena naṃ māressāmīti rājakulaṃ pavisanto
taṃ khaggaṃ ekassa pādamūlikassa datvā aparaṃ tvaṃ rājadvāre ṭhatvā
mamesa khaggoti iminā saddhiṃ vivādaṃ kareyyāsīti vatvā pāvisi.
Te ubho kalahaṃ kariṃsu. So kiṃ esa kalahoti ekaṃ purisaṃ pesesi.
So āgantvā khaggatthāyāti āha. Atha naṃ brāhmaṇo taṃ sutvā
kiṃ etanti pucchi. So kira tumhehi mama dinnakhaggo aññassa
santakoti. Kiṃ vadesi tāta tena hi āharāpehi sañjānissāmi
nanti āharāpesi. Kumāro taṃ āharāpetvā kosato nikkaḍḍhitvā
passathāti sañjānāpento viya taṃ upagantvā ekappahārenevassa
sīsaṃ chinditvā attano pādamūle pātesi. Tato rājagehato
nīharitvā rājagehaṃ paṭijaggitvā nagaraṃ alaṅkaritvā tassa abhiseke
upanīte mātā cūḷanīkumārassa maddaraṭṭhe vasanabhāvaṃ ācikkhi. Taṃ
sutvā rājakumāro senāṅgaparivuto tattha gantvā bhātaraṃ ānetvā
rajje patiṭṭhāpesi. Tato paṭṭhāya naṃ tikhiṇamantīti sañjāniṃsu.
Paribbājikā taṃ evarūpaṃ bhātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti
Pucchi.
     Rājā tassa dosaṃ kathento āha
           mayocitā jānapadā      ānītā ca paṭiggahaṃ
           ābhaṭaṃ pararajjebhi       abhiṭṭhāya bahudhanaṃ
           dhanuggahānaṃ pavaro       sūro tikhiṇamantī ca
           mayāyaṃ sukhito rājā     iti maññati dārako
           upaṭṭhānaṃpi me ayye    na so eti yathāpure
           bhātaraṃ tena dosena     dajjāhaṃ dakarakkhinoti.
     Tattha pararajjebhīti imassa mayā pararajjato bahudhanaṃ ābhaṭaṃ
sayañca pararajje vasanto puna imaṃ gehaṃ ānetvā esa mayā
mahatiyase patiṭṭhāpitoti vadati. Yathāpureti pubbe pātova āgacchati
idāni panesa na tathā eti iminā naṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
     Paribbājikā mahārāja bhātu tāva doso hotu dhanusekkhakumāro
pana tayi sinehena guṇayutto bahūpakāroti tassa guṇaṃ kathentī
āha
           ekarattena ubhayo      tavañceva dhanusekhavā
           ubho jātettha pañcālā  sahāyā susamāvayā
           cariyā taṃ anubandhittho    ekadukkhasukho tava
           ussukko te divārattiṃ   sabbakiccesu pāvato
           sahāyaṃ kena dosena     dajjāsi dakarakkhinoti.
     Tattha dhanusekhavāti dhanusekhatāya dhanusekhakumāroti attho.
Etthāti idheva nagare. Pañcālāti uttarapañcālanagare jātattā
evaṃ vohārā. Susamāvayāti suṭṭhu samāvayā. Cariyā taṃ anubandhitthoti
daharakāle janapadacārikāya pakkantaṃ taṃ anubandhittha kimiva
chāyāva na vijahīti. Ussukko teti tava kiccesu rattindivaṃ ussukko
chandajāto niccaṃ pāvato taṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
     Athassa rājā dosaṃ kathento āha
           cariyā maṃ ayaṃ ayye     sañjagghittho mayā samā
           ajjāpi tena vaṇṇena    ativelaṃ pajagghati
           ubbariyāpi me ayye    mantayāmi rahogato
           anāmanto pavisati       pubbe appaṭivedito
           laddhadvāro katokāso   ahirikaṃ anādaraṃ
           sahāyaṃ tena dosena     dajjāhaṃ dakarakkhinoti.
     Tattha ajjāpi tena vaṇṇenāti yathā cariyāya pubbe maṃ
anubandhanto mayā anāthena saddhiṃ ekato bhuñjanto sayanto hatthaṃ
paharitvā mahāhasitaṃ hasi ajjāpi tatheva hasati duggatakāle viya maṃ
passati. Anāmantoti raho nandādeviyā saddhiṃ mantentepi mayi
ajānāpetvāva sahasā pavisati iminā dosena taṃ ahirikaṃ anādaraṃ
dakarakkhasassa dassāmīti.
     Atha naṃ paribbājikā mahārāja etassa tāvesa doso hotu
purohito pana te bahūpakāroti tassa guṇaṃ kathentī āha
           kusalo sabbanimittānaṃ     rudaññū āgatāgamo
           Uppāde supine yutto   niyyāne ca pavesane
           paṭho bhummantalikkhasmiṃ     nakkhattapadakovido
           brāhmaṇaṃ kena dosena   dajjāsi dakarakkhinoti.
     Tattha sabbanimittānanti iminā nimitena idaṃ bhavissati iminā
idanti evaṃ sabbanimittesu kusalo. Rudaññūti sabbaravaṃ jānāti.
Uppādeti candaggāhasuriyaggāhaukkāpātadisādāhādike uppāde.
Supine yuttoti supine ca tassa nipphatti jānanavasena yutto.
Niyyāne ca pavesaneti iminā nakkhattena niyyānitabbaṃ iminā
pavisitabbanti jānāti. Paṭho bhummantalikkhasminti cheko paṭibalo
bhūmiyañca antalikkhe ca dosaguṇe jānituṃ samattho. Nakkhattapadakovidoti
aṭṭhavīsatiyā nakkhattakoṭṭhāsesu cheko. Taṃ kena dosena dakarakkhasassa
dassasīti.
     Rājā tassa dosaṃ kathento āha
           parisāyaṃpi me ayye     ummilitvā udikkhati
           tasmā accabhamuṃ luddaṃ     dajjāhaṃ dakarakkhinoti.
     Tassattho ayye esa maṃ parisamajjhe olokentopi akkhīni
ummilitvā kuddho viya udakkhati tasmā etaṃ ummilitvā ṭhitabhamu
dosena ukhittabhamuṃ viya luddaṃ byānakaṃ ahaṃ dakarakkhino dassāmīti.
     Tato paribbājikā mahārāja tvaṃ mātaraṃ ādiṃ katvā ime
pañca jane dakarakkhasassa dassāmīti vadasi evarūpañca sirivibhavaṃ
agaṇetvā attano jīvitaṃ mahosathapaṇḍitassa dammīti vadasi kiṃ tassa
Guṇaṃ passasīti pucchantī imā gāthā abhāsi
           sasamuddaparisāsaṃ         mahisāgarakuṇḍalaṃ
           basundharaṃ āvasasi        amaccaparivārito
           cāturanto mahāraṭṭho    vijitāvī mahabbalo
           paṭhabyā ekarājāsi     yaso te vipulaṃ gato
           soḷasitthīsahassāni       āmuttamaṇikuṇḍalā
           nānājanapadā nārī      devakaññūpamā subhā
           evaṃ sabbaṅgasampannaṃ     sabbakāmasamiddhinaṃ
           sukhitānaṃ piyaṃ dīghaṃ        jīvitaṃ āhu khattiya
           atha tvaṃ kena vaṇṇena    kena vā pana hetunā
           paṇḍitaṃ anurakkhanto      pāṇaṃ cajasi duccajanti.
     Tattha sasamuddaparisāsanti samuddaparikhāsaṃkhātena samuddaparikkhepena
samannāgataṃ. Sāgarakuṇḍalanti taṃ parikkhipitvā ṭhitassa sāgarassa
kuṇḍalabhūtaṃ. Vijitāvīti vijitasaṅgāmo. Ekarājāti aññassa
attano sadisassa rañño abhāvato ekova rājā. Sabbakāmasamiddhinanti
sabbesaṃpi vatthukāmakilesakāmānaṃ samiddhiyā samannāgataṃ.
Sukhitānanti evarūpānaṃ sukhitānaṃ sattānaṃ evaṃ sabbaṅgasampannaṃ jīvitaṃ
dīghameva piyaṃ na te appaṃ jīvitamicchantīti paṇḍitā vadanti.
Pāṇanti evarūpaṃ attano jīvitaṃ kasmā paṇḍitaṃ anurakkhanto
cajasīti.
     So tassā kathaṃ sutvā paṇḍitassa guṇe kathento imā
Gāthā abhāsi
           yatopi āgato ayye    mama atthaṃ mahosatho
           nābhijānāmi dhīrassa      anumattaṃpi dukkaṭaṃ
           sacepi kimhici kāle     maraṇaṃ me pure siyā
           putte ca me paputteca   sukhāpeyya mahosatho
           anāgataṃ paccuppannaṃ      sabbamatthaṃ vipassati
           anāparādhakammantaṃ       na dajjaṃ dakarakkhinoti.
     Tattha kimhici kāleti kissamiñci kāle. Sukhāpeyyāti
sukhasmiṃyeva patiṭṭhapeyya. Sabbamatthanti evaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ
va atītaṃ vā sabbamatthaṃ sabbaññū buddho viya vipassati.
Anāparādhakammantanti kāyakammādīsu aparādharahitaṃ. Na dajjanti ayye evaṃ
asamadhuraṃ paṇḍitaṃ nāhaṃ dakarakkhasassa dassāmīti.
     Evaṃ rājā mahāsattassa guṇe candamaṇḍalaṃ uddharanto viya
ukkhipitvā kathesi. Iti imaṃ jātakaṃ yathā anusandhippattaṃ hoti.
     Atha paribbājikā cintesi ettakenāpi paṇḍitassa
guṇā pākaṭā na honti sakalanagaravāsīnaṃ majjheyeva sāgarapiṭṭhe
āsittatelaṃ viya vippakīraṇaṃ paṇḍitassa guṇe pākaṭe karissāmīti.
Rājānaṃ gahetvā pāsādā oruyha rājaṅgaṇe āsanaṃ paññāpetvā
tattha nisīditvā nāgare sannipātāpetvā puna rājānaṃ ādito
paṭṭhāya dakarakkhasapañhaṃ pucchitvā tena heṭṭhā kathitanayeneva kathitakāle
nāgare āmantetvā āha
           Idaṃ suṇātha pañcālā     cūḷaneyyassa bhāsitaṃ
           paṇḍitaṃ anurakkhanto      pāṇaṃ cajati duccajaṃ
           mātu bhariyāya bhātu ca    sakhino brāhmaṇassa ca
           attano vāpi pañcālo   channaṃ cajati jīvitaṃ
           evaṃ mahatthiyā paññā    nipuṇā sādhucintinī
           diṭṭhadhammahitatthāya       samparāye sukhāya cāti.
     Tattha mahatthiyāti mahantaṃ atthaṃ gahetvā ṭhitā. Diṭṭhadhammahitatthāyāti
imasmiṃyeva attabhāve hitatthāya paraloke sukhatthāya ca hoti.
     Iti sā ratanagharassa maṇikkhandhena kūṭaṃ gaṇhantī viya mahāsattassa
guṇehi dhammadesanāya kūṭaṃ gaṇhati.
                  Dakarakkhasapañho niṭṭhito.
       Niṭṭhitā ca sabbaso mahāummaṅgajātakavaṇṇanā.
     Iti satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā
jātakaṃ samodhānento na bhikkhave idāneva tathāgato paññavā
parappavādamaddano atīte aparipakke ñāṇe bodhiñāṇatthācariyaṃ
carantopi paññavāyevāti vatvā imā gāthā abhāsi
           senako kassapo āsi    kāmindo ambaṭṭho cāpi
           pukakuso poṭṭhapādo     pañcālacando anuruddho
           devindo soṇadaṇḍako    kevaṭṭo devavatto ca
           salākā thūlanandikā      anukevaṭṭo moggallāno
           Sundarī pañcālacandī ca    mallikā ca sālikā
           udumbaradevī gotamī      vedeho kāḷudāyī ca
           bherī uppallavaṇṇāsi     pitā suddhodano ahu
           mātā āsi mahāmāyā   amarā bimbasundarī
           tikhiṇakumāro ca channo    dhanusekho ca rāhulo
           suvo ahosi ānando    sāriputto ca cūḷanī
           mahosatho lokanātho     evaṃ dhāretha jātakanti.
               Mahosathapaṇḍitajātakaṃ pañcamaṃ niṭṭhitaṃ.

             The Pali Atthakatha in Roman Book 43 page 223-456.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=4561
             อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=43&A=4561
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=600
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=3861
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=4644
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=4644
             Contents of The Tipitaka Volume 28
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28