ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

                     10. Purabhedasuttaniddesavannana
    [83] Dasame purabhedasuttaniddese katham dassiti imassa suttassa ito paresanca
pancannam kalahavivadaculaviyuhamahaviyuhatuvatakaattadandasuttanam 1- sammaparibbajaniya-
suttavannanayam 2- vuttanayeneva samannato uppatti veditabba. Visesato pana yatheva
tasmim mahasamaye ragacaritadevatanam sappayavasena dhammam desetum nimmitabuddham 3- attanam
pucchapetva sammaparibbajaniyasuttantamabhasi, 4- evam tasmimyeva mahasamaye "kim nu
kho pura sarirabheda kattabban"ti uppannacittanam devatanam cittam natva tasam
anuggahattham addhatelasabhikkhusataparivaram nimmitabuddham akasena anetva tena
attanam pucchapetva imam suttamabhasi.
    Katham? buddha nama mahanta ete sattavisesa, sayam 5- sadevakassa lokassa
Dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa na kinci katthaci
niladivasena vibhattaruparammanesu vibhattaruparammanam va, bherisaddadivasena
vibhattasaddarammanadisu saddadiarammanam va atthi, yam etesam nanamukhe apatham
nagacchati. Yathaha "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya dittham
sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami tamaham
abbhannasin"ti, 6- evam sabbattha appatihatanano bhagava sabbapi ta
devata bhabbabhabbavasena dve kotthase akasi. "kammavaranena va
samannagata"tiadina 7- hi nayena vutta satta abhabba nama. Te ekavihare vasantepi
buddha na olokenti. Viparita pana bhabba nama. Te dure vasantepi gantva
sanganhanti. Tasmim devatasannipate ye abhabba, te pahaya bhabbe pariggahesi.
Pariggahetva "ettaka ettha ragacarita, ettaka dosadicarita"ti cariyavasena
@Footnote: 1 cha.Ma....culabyuhamahabyuha..., evamuparipi  2 su.A. 2/170  3 cha.Ma.
@nimmitabuddhena  4 khu.su. 25/362/402  5 cha.Ma. yam  6 an.catukka. 21/24/297
@7 abhi.pu. 36/12/120
Cha kotthase akasi. Atha nesam sappayadhammadesanam upadharento "ragacaritanam
devanam sammaparibbajaniyasuttam 1- kathessami, dosacaritanam kalahavivadasuttam, 2-
mohacaritanam mahaviyuhasuttam, 3- vitakkacaritanam culaviyuhasuttam, 4- saddhacaritanam
tuvatakasuttam, 5- buddhicaritanam purabhedasuttam 6- kathessami"ti desanam vavatthapetva
puna tam parisam manasakasi "attajjhasayena nu kho janeyya, parajjhasayena,
atthuppattikena, pucchavasena"ti. Tato "pucchavasena janeyya"ti natva "atthi nu
kho koci devatanam ajjhasayam gahetva cariyavasena panham pucchitum samattho"ti "tesu
pancasatesu bhikkhusu ekopi na sakkoti"ti addasa. Tato asitimahasavake, dve
aggasavake ca samannaharitva "tepi na sakkonti"ti disva cintesi "sace
paccekabuddho bhaveyya, sakkuneyya nu kho"ti. "sopi na sakkuneyya"ti natva
"sakkasuyamadisu koci sakkuneyya"ti samannahari. Sace hi tesu koci sakkuneyya,
tam pucchapetva attana vissajjeyya. Na pana tesupi koci sakkoti. Athassa etadahosi
"madiso buddhoyeva sakkuneyya, atthi pana katthaci anno buddho"ti anantasu
lokadhatusu anantam nanam pattharitva lokam olokento na annam buddham addasa.
Anacchariyancetam, idani attana samam na passeyya, yo jatadivasepi brahmajalavannanayam
7- vuttanayena attana samam apassanto "aggohamasmi lokassa"ti 8- appativattiyampi
sihanadam nadi. Evam annam attana samam apassitva cintesi "sace aham pucchitva
ahameva vissajjeyyam, evam ta devata na sakkhissanti pativijjhitum. Annasmim pana
buddheyeva pucchante mayi ca vissajjante accherakam bhavissati, sakkhissanti ca devata
pativijjhitum, tasma nimmitabuddham mapessami"ti abhinnapadakam jhanam samapajjitva
vutthaya "pattacivaraggahanam alokitavilokitam samminjitapasaritanca mama sadisamyeva
hotu"ti kamavacaracittehi parikammam katva "pacinayugandharaparikkhepato ullanghayamanam
candamandalam bhinditva nikkhamanto viya agacchatu"ti rupavacaracittena adhitthasi.
@Footnote: 1 khu.su. 25/362/402  2 khu.su. 25/869/503  3 khu.su. 25/802/510  4 khu.su.
@25/885/506  5 khu.su. 25/922/514  6 khu.su. 25/855/501  7 di.A. 1/26  8 di.maha.
@10/31/13
Devasangho tam disva "annopi nu kho bho cando uggato"ti aha. Atha candam
ohaya asannatare jate "na cando, suriyo uggato"ti. Puna asannatare
jate "na suriyo, devavimanam etan"ti. Puna asannatare jate "na devavimanam,
devaputto eso"ti. Puna asannatare jate "na devaputto, mahabrahma eso"ti.
Puna asannatare jate "na mahabrahma, aparopi bho buddho agato"ti aha.
    Tattha puthujjanadevata cintayimsu "ekabuddhassa tava ayam devatasannipato. Dvinnam
kivamahanto bhavissati"ti. Ariyadevata cintayimsu "ekissa lokadhatuya dve buddha nama
natthi, addha bhagava attana sadisam annam ekam buddham nimmini"ti. Athassa devasanghassa
passantasseva nimmitabuddho agantva dasabalam avanditvava sammukhatthane samasamam
katva mapite asane nisidi. Bhagavato dvattimsamahapurisalakkhanani, nimmitassapi,
bhagavato sarira chabbannaramsiyo nikkhamanti, nimmitassapi, bhagavato sarirarasmiyo
nimmitasarire patihannanti, nimmitassa rasmiyo bhagavato kaye patihannanti. Ta
dvinnampi buddhanam sarirato uggamma bhavaggamahacca tato tato patinivattitva
devatanam matthakamatthakapariyantena otaritva cakkavalamukhavattiyam patitthahimsu.
Sakalacakkavalagabbham suvannamayavankagopanasivinaddhamiva cetiyagharam virocittha.
Dasasahassacakkavaladevata ekacakkavale rasibhuta dvinnam buddhanam rasmiabbhantaram
pavisitva atthamsu. Nimmito nisidantoyeva "kathamdassi kathamsilo, upasantoti
vuccati"tiadina nayena adhipannadikam pucchanto gathamaha.
    Tattha puccha tava so nimmito kathamdassiti adhipannam, kathamsiloti adhisilam,
upasantoti adhicittam pucchati. Sesam pakatameva. Nimmitabuddhadivibhavanattham
petake:-
                       "upeti dhammam paripucchamano
                        kusalam atthupasanhitam
                    Na jivati na mato na nibbuto
                    tam puggalam katamam vadanti buddha. 1-
                    Samsarakhino na ca vantarago
                    na capi sekkho na ca ditthadhammo
                    akhinasavo antimadehadhari
                    tam puggalam katamam vadanti buddha.
                    Na dukkhasaccena samangibhuto
                    na maggasaccena kuto nirodho
                    samudayasaccato suviduradure 2-
                    tam puggalam katamam vadanti buddha.
                    Ahetuko nopi ca rupanissito
                    apaccayo nopi ca so asankhato
                    asankhatarammano nopi ca rupi
                    tam puggalam katamam vadanti buddha"ti
vuttam.
    Tattha pathamagatha nimmitabuddham sandhaya, dutiyagatha pacchimabhavikabodhisattam
sandhaya, tatiyagatha arahattaphalattham sandhaya, catutthagatha arupe nibbanapaccavekkhana-
manodvarapurecarikacittasamangim 3- sandhaya vuttati natabba. Kidisena dassanenati
kidisavasena dassanena. Kimsanthitenati kimsarikkhena. Kimpakarenati kimvidhena.
Kimpatibhagenati kimakarena.
@Footnote: 1 vi.pa. 8/479/439-40  2 cha.Ma. suviduraviduro  3 Si.
@nibbanapaccavekkhanapurecarikatthena cittasamangim
    Yam pucchamiti yam puggalam pucchami, tam mayham viyakarohi. Yacamiti ayacami.
Ajjhesamiti anapemi. Pasademiti tava santane somanassam uppademi. Bruhiti
niddesassa uddesapadam. Acikkhati desetabbanam "imani namani"ti namavasena
kathehi. Desehiti dassehi. Pannapehiti janapehi. Nanamukhavasena hi appanam
thapento "pannapehi"ti vuccati. Patthapehiti pannapehi, pavattapehiti attho.
Nanamukhe thapehiti va. Vivarati vivatam karohi, vivaritva dassehiti attho. Vibhajati
vibhagakiriyaya vibhavento dassehiti attho. Uttanikarohiti pakatabhavam karohi.
    Atha va acikkhati desanadinam channam padanam mulapadam. Desanadini cha padani
etassa atthassa vivaranattham vuttani. Tattha desehiti ugghatitannunam vasena sankhepato
pathamam uddesavasena desehi. Ugghatitannu hi sankhepena vuttam pathamam vuttanca
pativijjhanti. Pannapehiti vipancitannunam vasena tesam cittatosanena buddhinam
vaseneva 1- pathamam sankhittassa vittharato niddesavaseneva pannapehi. Patthapehiti
tesamyeva nidditthassa niddesassa patiniddesavasena vittharitavasena thapehi  patthapehi.
Vivarati nidditthassapi punappunam vacanena vivarahi. Vibhajati punappunam vuttassapi
vibhagakaranena vibhajahi. Uttanikarohiti vivatassa vittharataravacanena vibhattassa ca
nidassanavacanena uttanim karohi. Ayam desana neyyanampi pativedhaya hotiti.
    [84] Vissajjanena pana bhagava sarupena adhipannadini avissajjetvava
adhipannadippabhavena yesam kilesanam upasama "upasanto"ti vuccati, nanadevatanam
asayanulomena tesam upasamameva dipento "vitatanho"tiadika gathayo abhasi.
Tattha adito atthannam gathanam "tam brumi upasanto"ti imaya gathaya sambandho
veditabbo, tato parasam "sa ve santoti vuccati"ti imina sabbapacchimena padena.
@Footnote: 1 Si. buddhinisarena ca, cha.Ma. buddhinisanena
    Anupadavannananayo:- vitatanho purabhedati yo sarirabheda pubbameva
pahinatanho. Pubbamantamanissitoti atitaddhadibhedam pubbamantamanissito. Vemajjhe
nupasankheyyoti paccuppannepi addhani "ratto"tiadina nayena na upasankhatabbo.
Tassa natthi purekkhatanti tassa arahato dvinnam purekkharanam abhava anagate
addhani purekkhatampi natthi, tam brumi upasantoti evamettha yojana veditabba.
Eseva nayo sabbattha.
    Pura kayassa bhedati karajakayassa bhedato pubbeyeva. Attabhavassati
sakalattabhavassa. Kalevarassa nikkhepati kalevarassa nikkhepato sarirassa thapanato.
Jivitindriyassa upacchedati duvidhassa jivitindriyassa upacchedato pubbameva.
    Pubbanto vuccati atito addhati pubbasankhato anto kotthaso "atito
addhati, atikkanto kalo"ti kathiyati. Atitam addhanam arabbhati atitakalam paticca
tanha pahina.
    Aparampi bhaddekarattapariyayam 1- dassento "atha va"tiadimaha. Tattha evamrupo
ahosinti kalopi samano indanilamanivanno ahosinti evam manunnarupavaseneva
evamrupo ahosim. Kusalasukhasomanassavedanavaseneva evamvedano. Tamsampayuttanamyeva
sannadinam vasena evamsanno. Evamsankharo. Evamvinnano ahosim atitamaddhananti
tattha nandim na samannanetiti tesu rupadisu tanham va tanhasampayuttaditthim
va nanupavattayati. Aparena pariyayena mahakaccanabhaddekarattapariyayam 2- dassento
"atha va iti me cakkhu ahosi"tiadimaha. Tattha cakkhuti cakkhupasado. Rupati
catusamutthanika rupa. Imina nayena sesayatananipi veditabbani. Vinnananti
nissayavinnanam. Na tadabhinandatiti tam cakkhunceva rupanca tanhaditthivasena na
@Footnote: 1 Ma.u. 14/272/241  2 Ma.u. 14/279/248
Abhinandati. Iti me mano ahosi iti dhammati ettha pana manoti bhavangacittam.
Dhammati tebhumakadhammarammanam. Hasitalapitakilitaniti dantavidamsakahasitanca vacalapitanca
kayakiladikilitancati hasitalapitakilitani. Na tadassadetiti tani hasitadini
nabhinandati. Na tam nikametiti kantam na karoti. Na ca tena vittim apajjatiti
tena ca tutthim na papunati.
    Tam tam paccayam paticca uppannoti paccuppanno. Rattoti nupasankheyyoti ragena
rattoti gananam na upanetabbo. Uparipi eseva nayo. Evamrupo 1- siyantiadisupi
panitamanunnarupadivaseneva tanhaditthippavattanasankhata nandi samannanayana
veditabba. Na panidahatiti patthanavasena na thapeti. Appanidhanapaccayati na
patthanathapanakaranena.
    [85] Asantasiti tena tena alabhato asantasanto. Avikatthiti siladihi
avikatthanasilo. Akukkuccoti hatthakukkuccadivirahito. Mantabhaniti mantaya
pariggahetva vacam bhasita. Anuddhatoti uddhaccavirahito. Sa ve vacayatoti so vacaya
yato sannato catudosavirahitam vacam bhasita hoti.
    Akkodhanoti yam hi kho vuttanti "na kodhano akkodhano kodhavirahito"ti
yam kathitam, tam pathamam tava kodham kathetukamo "api ca kodho tava vattabbo"ti
aha. Kodho tava vattabboti pathamam kodho kathetabbo. Dasahakarehi kodho
jayatiti dasahi karanehi kodho uppajjati. Anattham me acariti avuddhim me akasi,
imina upayena sabbapadesu attho veditabbo. Atthane va pana kodho jayatiti
akarane kodho uppajjati. Ekacco hi "devo ativassati"ti kuppati, "na vassati"ti
kuppati, "suriyo tappati"ti kuppati, "na tappati"ti kuppati, vate vayantepi
kuppati, avayantepi kuppati, sammajjitum asakkonto bodhipannanam kuppati, civaram
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupo
Parupitum asakkonto vatassa kuppati, upakkhalitva khanukassa kuppati. Idam sandhaya
vuttam "atthane va pana kodho jayati"ti. Tattha hettha navasu thanesu satte
arabbha uppannatta kammapathabhedo hoti.
    Atthanaghato 1- pana sankharesu uppanno 2- kammapathabhedam na karoti. Cittam
aghatento uppannoti cittassa aghato. Tato balavataro patighato. Patihannanavasena
patigham. Pativirujjhatiti pativirodho. Kuppanavasena koPo. Pakopo sampakopoti upasaggavasena
padam vaddhitam. Dussanavasena doso. Padoso sampadosoti upasaggavasena padam vaddhitam.
Cittassa 3- vipannata vipannakaro 4- viparivattanakaro cittassa 4- byapatti. 4-
Mano padussayamano 5- uppajjatiti manopadoso. Kujjhanavasena kodho. Kujjhanakaro
kujjhana. Kujjhitassa bhavo kujjhitattam. Dussatiti doso. Dussanati dussanakaro.
Dussitattanti dussitabhavo. Pakatibhavavijahanatthena byapajjanam byapatti.
Byapajjanati byapajjanakaro. Virujjhatiti virodho. Punappunam virujjhatiti
pativirodho. Viruddhakarapativiruddhakaravasena va idam vuttam. Candiko vuccati
cando, thaddhapuggalo, tassa bhavo candikkam. Na etena suropitam vacanam hoti, duruttam
aparipunnameva hotiti asuroPo. Kuddhakale hi paripunnavacanam nama natthi, sacepi
kassaci hoti, tam appamanam. Apare pana "assujananatthena assuropanato assuropo"ti
vadanti, tam akaranam somanassassapi assujananato. Hetthavuttaattamanatapatipakkhato
na attamanatati anattamanata. Sa pana yasma cittasseva, na sattassa, tasma
"cittassa"ti vuttam.
    Adhimattaparittata veditabbati adhimattabhavo ca parittabhavo ca, balavabhavo
ca mandabhavo cati attho. Kanci kaleti ekada. "kanci kalan"ti patho.
Cittavilakaranamatto hotiti cittassa avilakaranappamano, cittakilitthakaranappamanoti
@Footnote: 1 cha.Ma. atthanaghato  2 Ma. kuppanto  3 cha.Ma. cittassa byapattiti cittassa
@4 cha.Ma. ayam patho na dissati  5 cha.Ma. manam padusayamano
Attho. "cittapilakaranamatto"tipi 1- patho, tam na sundaram. Tassa cittassa
kilamathakaranamattoti attho. Na ca tava mukhakulanavikulano hotiti mukhassa
sankocanavisankocano na ca tava hoti. Na ca tava hanusancopano hotiti dvinnam
hanunam aparaparam calano na ca tava hoti. Na ca tava pharusavacam niccharano
hotiti paresam mammacchedakam pharusavacam mukhato niccharanena 2- bahi nikkhamano na
ca tava hoti. Na ca tava disavidisam anuvilokano hotiti parassa abbhukkiranattham
dandadiatthaya disanca anudisanca punappunam vilokano na ca tava hoti.
    Na ca tava dandasatthaparamasano hotiti aghatanattham dandanca ekatodharadisatthanca
paramasano 3- na ca tava hoti. Na ca tava dandasatthaabbhukkirano hotiti vuttappakaram
dandasattham ukkhipitva paharano na ca tava hoti. Na ca tava dandasatthaabhinipatano hotiti
evam 4- duvidham parassa paharanattham na ca tava khipano hoti. Na ca tava chiddavicchiddakarano
5- hotiti dandasatthadikhipanena parasariram dvidhakarano ca vividhakarena vanakarano ca na tava
hoti. "../../bdpicture/chinnavicchinnakarano"tipi patho. Na ca tava sambhanjanapalibhanjano hotiti sariram
bhanjitva cunnavicunnakarano na ca tava hoti. Na ca tava angamangapakaddhano hotiti
angapaccangam sampaggahetva apanetva kaddhano na ca tava hoti. Na ca tava
jivita panasano 6- hotiti jivitindriyato panasano na ca tava hoti. Na ca
tava sabbacagapariccagasanthito hotiti sabbam parassa jivitam nasetva attano
jivitanasanatthaya santhito na ca tava hoti. Idam vuttam hoti:- yada annam
jivita voropetva attanam jivita voropanatthaya thito, tada sabbacagapariccaga
nama hoti. Vuttanhetam bhagavata:-
@Footnote: 1 cha.Ma. cittalasakaranamatto  2 cha.Ma. niharanena  3 cha.Ma. adiyano
@4 cha.Ma. etam  5 cha.Ma. chinnavicchinnakarano  6 cha.Ma. jivita voropano
            "kodham chetva sukham seti  kodham chetva na socati
            kodhassa visamulassa       madhuraggassa brahmana
            vadham ariya pasamsanti      tam hi chetva na socati"ti. 1-
    Yatoti yada. Parapuggalam ghatetvati parapuggalam 2- nasetva. Attanam ghatetiti
attanam mareti. Paramussadagatoti atibalavabhavam gato. Paramavepullappattoti
ativipulabhavam patto. Kodhassa pahinattati anagamimaggena vuttappakarassa kodhassa
pahinabhavena. Kodhavatthussa parinnatattati kodhassa patitthabhutassa karanabhutassa
piyapiyaatthanasankhatassa vatthussa natatiranaparinnahi byapetva natabhavena.
Kodhahetussa upacchinnattati kodhassa janakahetuno domanassasahagatacittuppadassa
ucchinnabhavena.
    Tasiti bhayanasilo hoti. Uttasiti atibhayanasilo. Parittasiti samantato
bhayanasilo. Bhayatiti bhayam apajjati. 3- Santasam apajjatiti virupabhavam papunati.
Katthi hotiti attano vannabhananasilo hoti. Vikatthiti vividha nanappakarato
vannabhananasilo. Jatiya vati khattiyabhavadijatisampattiya va. Gottena vati
gotamagottadina ukkatthagottena va. Kolaputtiyena vati mahakulabhavena va.
Vannapokkharataya vati vannasampannasarirataya va. Sariranhi "pokkharan"ti vuccati,
tassa vannasampattiya abhirupabhavenati attho. Dhanena vatiadini uttanatthaneva.
    Kukkuccanti niddesassa uddesapadam. Tattha kukkuccanti kucchitam katam
kukatam, tassa bhavo kukkuccam. Tam pacchanutapalakkhanam, katakatanusocanarasam,
vippatisarapaccupatthanam, katakatapadatthanam, dasabyam viya datthabbam.
Hatthakukkuccampiti hatthehi kucchitam katam kukatam, tassa bhavo hatthakukkuccam.
Padakukkuccadisupi eseva nayo.
@Footnote: 1 sam.sa. 15/187,267/193,286  2 Si. sattupuggalam  3 cha.Ma. uppajjati
    Akappiye kappiyasannitati acchamamsam sukaramamsanti khadati, dipimamsam migamamsanti
khadati, akappiyabhojanam kappiyabhojananti bhunjati, vikale kalasannitaya bhunjati,
akappiyapanakam kappiyapanakanti pivati. Ayam akappiye kappiyasannita. Kappiye
akappiyasannitati sukaramamsam acchamamsanti khadati, migamamsam dipimamsanti khadati,
kappiyabhojanam akappiyabhojananti bhunjati, kale vikalasannitaya bhunjati, kappiyapanakam
akappiyapanakanti pivati. Ayam kappiye akappiyasannita. Avajje vajjasannitati
niddose dosasannita. Vajje avajjasannitati sadose niddosasannita.
Kukkuccayanati kukkuccayanakaro. Kukkuccayitattanti kukkuccayitabhavo.
Cetaso vippatisaroti cittassa virupo patippharanabhavo. 1- Manovilekhoti cittassa
vilekho.
    Katatta ca akatatta cati kayaduccaritadinam katabhavena ca kayasucaritadinam
akatabhavena ca. Katam me kayaduccaritanti maya kayena kilesaputikatta dutthum
caritam kayena katam. Akatam me kayasucaritanti maya kayena sutthu caritam na katam.
Vaciduccaritavacisucaritadisupi eseva nayo nirodhapariyosanesu.
    Cittassati na sattassa na posassa. Uddhaccanti uddhatakaro. Avupasamoti
na vupasamo. Ceto vikkhipatiti cetaso vikkhepo, bhantattam cittassati cittassa
bhantabhavo bhantayanabhantagonadinam viya. Imina ekarammanasmimyeva vipphandanam kathitam.
Uddhaccam hi ekarammane vipphandati, vicikiccha nanarammaneti. Idam vuccati
uddhaccanti ayam uddhatabhavo kathiyati.
    Musavadam pahayati ettha musati visamvadanapurekkharassa atthabhanjako vacipayogo
kayapayogo va. Visamvadanadhippayena panassa paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika
cetana musavado.
@Footnote: 1 Si. patihatabhavo, cha.Ma. patisaranabhavo
    Aparo nayo:- musati abhutam ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato tacchato vinnapanam.
Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vinnapetukamassa tathavinnattisamutthapika 1-
cetana musavado, tam musavadam. Pahayati imam musavadacetanasankhatam
dussilyam pajahitva. Pativiratoti pahinakalato patthaya tato dussilyato
arato 2- virato ca. Natthi tassa vitikkamissamiti cakkhusotavinneyya dhamma, pageva
kayavinneyyati imina nayena annesupi evarupesu padesu attho veditabbo.
    Saccam vadatiti saccavadi. Saccena saccam sandahati ghatetiti saccasandho, na
antarantara musa vadatiti attho. Yo hi puriso kadaci musa vadati, kadaci
saccam, tassa musavadena antarikatta saccam saccena na ghatiyati, tasma so
na saccasandho, ayam pana na tadiso, jivitahetupi musa avatva saccena saccam
sandahatiyevati saccasandho.
    Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirago viya, thusarasimhi
nikhatakhanu viya, assapitthe thapitakumbhandamiva ca na thirakatho hoti, eko pasanalekha
viya, indakhilo viya ca thirakatho hoti, asina sise 3- chijjantepi dve katha na katheti,
ayam vuccati theto.
    Paccayikoti pattiyayitabbako, saddhayitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na
paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti vutte "ma tassa vacanam saddahatha"ti
vattabbatam apajjati. Eko paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti
vutte "yadi tena vuttam, idameva pamanam, idani upaparikkhitabbam natthi, evameva
idan"ti vattabbatam apajjati, ayam vuccati paccayiko.
    Avisamvadako lokassati taya saccavaditaya lokam na visamvadetiti attho.
@Footnote: 1 Ma. tathavacivinnatti...  2 cha.Ma. orato  3 cha.Ma. sisam
    Pisunam vacam pahayatiadisu yaya vacaya yassa tam vacam bhasati, tassa
hadaye attano piyabhavam parassa pesunnabhavam 1- karoti, sa pisuna vaca. Yaya
pana attanampi parampi pharusam karoti, ya vaca sayampi pharusa, neva ca kannasukha
na hadayangama, ayam pharusavaca. Yena sampham palapati niratthakam, so samphappalaPo.
Ya tesam mulabhuta cetanapi pisunavacadinamameva labhati, sa eva ca idha adhippeta.
    Imesam bhedayati yesam ito vuttanam santike sutam, tesam bhedaya. Bhinnanam
va sandhatati dvinnam mittanam va samanupajjhayakadinam va kenacideva karanena
bhinnanam ekamekam upasankamitva "tumhakam idise kule jatanam evam bahussutanam
idam na yuttan"tiadini vatva sandhanam katta. 2-
    Anuppadatati sandhananuppadata. Dve jane samagge disva "tumhakam evarupe
kule jatanam evarupehi gunehi samannagatanam anucchavikametan"tiadini vatva
dalhikammam kattati attho. Samaggo aramo assati samaggaramo, yattha samagga
natthi, tattha vasitumpi na icchatiti attho. "samaggaramo"tipi pali, ayamevettha
attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahaya annattha gantumpi na icchatiti
attho. Samagge disvapi sutvapi nandatiti samagganandi. Samaggakaranim vacam bhasitati
ya vaca satte samaggeyeva karoti, tam samaggigunaparidipikameva vacam bhasati,
na itaranti.
    Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusavaca,
nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati attho "nelango
setapacchado"ti ettha 3- vuttanelam viya. Kannasukhati byanjanamadhurataya kannanam
sukha, sucivijjhanam viya kannasulam na janeti. Atthamadhurataya sakalasarire kopam ajanetva
@Footnote: 1 cha.Ma. parassa ca sunnabhavam  2 cha.Ma. katta anukatta  3 khu.u. 25/65/206
Pemam janetiti pemaniya. Hadayam gacchati appatihannamana sukhena cittam pavisatiti
hadayangama. Gunaparipunnataya pure bhavati pori, pure samvaddhanari viya sukumaratipi
pori, purassa esatipi pori, nagaravasinam kathati attho. Nagaravasino hi yuttakatha
honti, pitimattam pitati bhatimattam bhatati vadanti. Evarupi katha bahuno janassa
kanta hotiti bahujanakanta. Kantabhaveneva bahuno janassa manapa cittavuddhikarati
bahujanamanapa.
    Anatthavinnapakakayavacipayogasamutthapika 1- akusalacetana samphappalaPo. Kalena vadatiti
kalavadi, vattabbayuttakalam sallakkhetva vadatiti attho. Bhutam tatham taccham sabhavameva
vadatiti bhutavadi. Ditthadhammikasamparayikaatthasannissitameva katva vadatiti atthavadi.
Navalokuttaradhammasannissitam katva vadatiti dhammavadi. Samvaravinayapahanavinayasannissitam
katva vadatiti vinayavadi.
    Nidhanam vuccati thapanokaso, nidhanamassa 2- atthiti nidhanavati, hadaye
nidhetabbayuttakam vacanam 3- bhasitati attho. Kalenati evarupim bhasamanopi ca "aham
nidhanavatim vacam bhasissami"ti nakalena bhasati, yuttakalam pana apekkhitvava
bhasatiti attho sapadesanti saupamam, sakarananti attho. Pariyantavatinti paricchedam
dassetva yathassa paricchedo pannayati, evam bhasatiti attho. Atthasanhitanti
anekehipi  nayehi vibhajantena pariyadatumasakkuneyyam atthasampannam. 4- Yam va so
atthavadi attham vadati, tena atthena sahitatta atthasanhitam vacam bhasati, na
annam nikkhipitva annam bhasatiti vuttam hoti. Catuddosapagatam vacam bhasatiti
musavadadihi catuhi dosehi apagatam vacam bhasati. Dvattimsaya tiracchanakathayati
dvattimsaya saggamokkhanam tiracchanabhutaya kathaya.
@Footnote: 1 cha.Ma. anatthavinnapika kayavacipayoga...  2 cha.Ma. nidhanamassa
@3 cha.Ma. nidhatabbayuttakam vacam  4 cha.Ma. pariyadatum asakkuneyyataya atthasampannam
@bhasati
    Dasa kathavatthuniti appicchatadini dasa vivattanissitaya, kathaya vatthubhutani
karanani. Appicchakathanti ettha appicchoti icchavirahito aniccho nittanho.
Ettha hi byanjanam savasesam viya, attho pana niravaseso. Na hi khinasavassa
anumattapi iccha nama atthi.
    Api cettha atricchata papicchata mahicchata appicchatati ayam bhedo veditabbo:-
tattha sakalabhe atittataya 1- paralabhapatthana atricchata nama, taya samannagatassa
ekabhajane pakkapuvopi 2- attano patte pakkhitto 3- na supakko viya khuddako viya
ca khayati, sveva pana parassa patte pakkhitto supakko viya mahanto viya ca khayati.
Asantagunasambhavanata pana patiggahane ca amattannuta papicchata nama, sa "idhekacco
asaddho samano saddhoti mam jano janatu"tiadina 4- nayena agatayeva. 5- Taya ca
samannagato puggalo kohanne patitthati. Santagunasambhavanata pana patiggahane ca
amattannuta mahicchata nama, sapi "idhekacco assaddho samano saddhoti mam jano
janatuti icchati, dussilo samano silavati mam jano janatu"ti 6- imina nayena
agatayeva. Taya samannagato puggalo dussantappiyo hoti, vijatamatapissa cittam
gahetum na sakkoti. Tenetam vuccati:-
            "aggikkhandho samuddo ca  mahiccho capi puggalo
            sakatena paccaye detu    tayopete atappiya"ti. 7- 8-
    Santagunaniguhanata pana patiggahane ca mattannuta appicchata nama, taya
samannagato puggalo attani vijjamanampi gunam paticchadetukamataya saddho samano
"saddhoti mam jano janatu"ti na icchati. Silava. Pavivitto. Bahussuto.
Araddhaviriyo.
@Footnote: 1 cha.Ma. atittassa  2 cha.Ma. pakkapuvepi  3 Si. patito, cha.Ma. patite
@4 abhi.vi. 35/851/428  5 cha.Ma. atreva agatayeva  6 abhi.vi. 35/851/428
@7 cha.Ma. atappaya  8 Ma.A. 2/46, an.A. 1/67, abhi.A. 2/510, u.A. 242
Samadhisampanno. Pannava. Khinasavo samano "khinasavoti mam jano janatu"ti
na icchati seyyathapi majjhantikatthero. Evam appiccho ca pana bhikkhu anuppannam
labham uppadeti, uppannam thavaram karoti, dayakanam cittam aradheti, yatha yatha
hi so attano appicchataya appam ganhati, tatha tathassa vatte pasanna
manussa bahu denti.
    Aparopi catubbidho appiccho paccayaappiccho dhutangaappiccho pariyattiappiccho
adhigamaappicchoti. Tattha catusu paccayesu appiccho paccayaappiccho. Yo 1- dayakassa
vasam janati, deyyadhammassa vasam janati, attano thamam janati. Yadi hi deyyadhammo
bahu hoti, dayako appam datukamo, dayakassa vasena appam ganhati. Deyyadhammo
appo, dayako bahum datukamo, deyyadhammassa vasena appam ganhati. Deyyadhammopi
bahu, dayakopi bahum datukamo, attano thamam natva pamaneneva ganhati.
    Dhutangasamadanassa attani atthibhavam na janapetukamo dhutangaappiccho nama.
Yo pana bahussutabhavam na janapetukamo, ayam pariyattiappiccho nama. Yo pana
sotapannadisu annataro hutva sotapannadibhavam janapetum na icchati, ayam
adhigamaappiccho nama. Khinasavo pana atricchatam papicchatam mahicchatam pahaya sabbaso
icchapatipakkhabhutaya alobhasankhataya parisuddhaya appicchataya samannagatatta
appiccho nama. "avuso atricchata papicchata mahicchatati ime dhamma
pahatabbati tesu adinavam dassetva evarupam appicchatam samadaya vattitabban"ti
vadanto appicchakatham katheti nama.
    Santutthikathantiadisu visesatthameva dipayissama, yojana pana vuttanayeneva
veditabba. Santutthikathanti itaritarapaccayasantosanissitam katham. So panesa santoso
@Footnote: 1 cha.Ma. so
Dvadasavidho hoti. Seyyathidam? civare yathalabhasantoso, yathabalasantoso,
yathasaruppasantosoti tividho. Evam pindapatadisupi.
    Tassayam pabhedavannana:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram
va. So teneva yapeti, annam na pattheti, labhantopi na ganhati. Ayamassa
civare yathalabhasantoso. Atha pana yo pakatidubbalo va hoti, abadhajarabhibhuto
va, garucivaram parupanto kilamati. So sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva
lahukena yapentopi santutthova hoti. Ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo
panitapaccayalabhi hoti. So pattunnacivaradinam annataram mahagghacivaram, bahuni va
pana civarani labhitva "idam theranam cirapabbajitanam, idam bahussutanam anurupam, idam
gilananam, idam appalabhinam hotu"ti datva tesam puranacivaram va sankarakutadito
va nantakani uccinitva tehi sanghatim katva dharentopi santutthova hoti.
Ayamassa civare yathasaruppasantoso.
    Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva yapeti, annam na
pattheti, labhantopi na ganhati. Ayamassa pindapate yathalabhasantoso. Yo pana attano
pakativiruddham va byadhiviruddham va pindapatam labhati, yenassa paribhuttena aphasu
hoti, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa hatthato sappayabhojanam bhunjitva
samanadhammam karontopi santutthova hoti. Ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bahum
panitam pindapatam labhati, so tam civaram viya cirapabbajitabahussutaappalabhagilananam 1-
datva tesam va sesakam pindaya va caritva missakaharam bhunjantopi santutthova
hoti. Ayamassa pindapate yathasaruppasantoso.
@Footnote: 1 cha.Ma. theracira...labhigilananam. evamuparipi
    Idha pana bhikkhu senasanam labhati manapam va amanapam va, so tena
neva somanassam na domanassam uppadeti, antamaso tinasantharakenapi yathaladdheneva
tussati. Ayamassa senasane yathalabhasantoso. Yo pana attano pakativiruddham va
byadhiviruddham va senasanam labhati, yatthassa vasato aphasu hoti, so tam sabhagassa
bhikkhuno datva tassa santake sappayasenasane vasantopi santutthova hoti. Ayamassa
senasane yathabalasantoso.
    Aparo mahapunno lenamandapakutagaradini bahuni panitasenasanani labhati,
so tani civaradini viya theracirapabbajitabahussutaappalabhigilananam datva yattha
katthaci vasantopi santutthova hoti. Ayamassa senasane yathasaruppasantoso. Yopi
"uttamasenasanam nama pamadatthanam, tattha nisinnassa thinamiddham okkamati,
niddabhibhutassa puna patibujjhato papavitakka patubhavanti"ti patisancikkhitva tadisam
senasanam pattampi na sampaticchati, so tam patikkhipitva abbhokasarukkhamuladisu
vasantopi santutthova hoti. Ayamassa 1- senasane yathasaruppasantoso.
    Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati lukham va panitam va, so yam labhati, teneva
tussati, annam na pattheti, labhantopi na ganhati. Ayamassa gilanapaccaye
yathalabhasantoso. Yo pana telenatthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno
datva tassa hatthato telam gahetva annadeva va pariyesitva tehi bhesajjam
karontopi santutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso.
    Aparo mahapunno bahum telamadhuphanitadipanitabhesajjam labhati, so tam civaram
viya theracirapabbajitabahussutaappalabhigilananam datva tesam agatagatena 2- yena kenaci
yapentopi santutthova hoti. Yo pana ekasmim bhajane catumadhuram thapetva ekasmim
@Footnote: 1 Si. ayampissa. evamuparipi  2 cha.Ma. abhatena
Muttaharitakam "ganha bhante yadicchasi"ti vuccamano "sacassa tesu annatarenapi rogo
vupasammati, atha muttaharitakam nama buddhadihi vannitan"ti catumadhuram patikkhipitva
muttaharitakena bhesajjam karonto paramasantutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye
yathasaruppasantoso. Imesam pana paccekapaccayesu tinnam tinnam santosanam
yathasaruppasantosova aggo. Araha ekekasmim paccaye imehi tihipi santosehi
santutthova.
    Pavivekakathanti pavivekanissitam katham. Tayo hi viveka kayaviveko cittaviveko
upadhivivekoti. Tattha eko gacchati, eko titthati, eko nisidati, eko seyyam
kappeti, eko gamam pindaya pavisati, eko patikkamati, eko abhikkamati, eko
cankamam adhitthati, eko carati, eko viharatiti ayam kayaviveko nama. Attha samapattiyo
pana cittaviveko nama. Nibbanam upadhiviveko nama.
    Vuttampi hetam:- "kayaviveko ca vivekatthakayanam nekkhammabhiratanam. Cittaviveko
ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam. Upadhiviveko ca nirupadhinam puggalanam
visankharagatanan"ti. 1-
    Asamsaggakathanti ettha pana savanasamsaggo dassanasamsaggo  samullapanasamsaggo
sambhogasamsaggo kayasamsaggoti pancavidho samsaggo. Tesu idha bhikkhu sunati "amukasmim
game va nigame va itthi va kumari va abhirupa dassaniya pasadika
paramaya vannapokkharataya samannagata"ti, so tam sutva samsidati visidati, na
sakkoti brahmacariyam sandharetum, sikkhadubbalyam anavikatva hinayavattati. Evam
parehi va kathiyamanam rupadisampattim attana va hasitalapitagitasaddam sunantassa
sotavinnanavithivasena uppanno rago savanasamsaggo nama.
    Idha bhikkhu na heva kho sunati, api ca kho samam passati itthim va
@Footnote: 1 khu.maha. 29/260/191 (sya)
Kumarim va abhirupam dassaniyam pasadikam paramaya vannapokkharataya samannagatam, so tam
disva samsidati visidati, na sakkoti brahmacariyam sandharetum, sikkhadubbalyam
anavikatva hinayavattati. Evam visabhagarupam olokentassa pana cakkhuvinnanavithivasena
uppannarago dassanasamsaggo nama.
    Annamannam allapasallapavasena uppannarago pana samullapasamsaggo 1- nama. Bhikkhuno
bhikkhuniya santakam bhikkhuniya va bhikkhussa santakam gahetva paribhogakaranavasena
uppannarago sambhogasamsaggo nama. Hatthaggahadivasena uppannarago pana
kayasamsaggo nama. Araha imehi pancahi samsaggehi catuhipi parisahi saddhim asamsattho,
gahamuttako ceva samsaggamuttako ca. Asamsaggassa vannam bhananto asamsaggakatham katheti
nama.
    Viriyarambhakathanti ettha yo paggahitaviriyo paripunnakayikacetasikaviriyo hoti,
gamane uppannakilesam thanam papunitum na deti, thane uppannakilesam nisajjam,
nisajjaya uppannakilesam sayanam papunitum na deti, dandena 2- kanhasappam uppiletva
ganhanto viya amittam givayam akkamanto viya ca vicarati, tadisassa araddhaviriyassa
vannam bhananto viriyarambhakatham katheti nama.
    Silakathantiadisu silanti catuparisuddhisilam. Samadhiti vipassanapadaka attha
samapattiyo. Pannati lokiyalokuttarananam. Vimuttiti arahattaphalavimutti.
Vimuttinanadassananti ekunavisatividham paccavekkhanananam. Siladinam gunam pakasento
siladikatham katheti nama.
    Satipatthanakathantiadini sangajalamaticca so munitipariyosanani pubbe
vuttanusarena veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. samullapanasamsaggo  2 Si. mantena
    [86] Nirasattiti nittanho. Vivekadassi phassesuti paccuppannesu
cakkhusamphassadisu attadibhavavivekam passati. Ditthisu ca na niyyatiti 1-
dvasatthiditthisu kayaci ditthiya na niyyati.
    Viparinatam va vatthum na socatiti pakatibhavam jahitva natthe kisminci vatthusmim
na sokam apajjati. Viparinatasmim vati vinassamane vatthumhi.
    Cakkhusamphassoti cakkhum vatthum katva cakkhuvinnanasahajato phasso cakkhusamphasso.
Sesesupi eseva nayo. Ettha ca purima cakkhuppasadadivatthukava, manosamphasso
hadayavatthukopi avatthukopi sabbo catubhumako phasso. Adhivacanasamphassoti pariyayena
etassa namam hotiyeva. Tayo hi arupino khandha sayam pitthivattaka hutva attana 2-
sahajatasamphassassa adhivacanasamphassoti namam karonti. Patighasamphassoti nippariyayena
pana patighasamphasso nama pancadvarikasamphasso. 3- Adhivacanasamphasso nama
manodvarikasamphasso. 4- Sukhavedaniyo phassoti sukhavedanaya hito uppadako phasso.
Itaradvayepi eseva nayo. Kusalo phassoti ekavisatikusalacittasahajato phasso. Akusaloti
dvadasaakusalasahajato phasso. Abyakatoti chappannasaabyakatasahajato phasso.
Kamavacaroti catuppannasakamavacarasahajato phasso. Rupavacaroti kusaladipancadasa-
rupavacarasampayutto. Arupavacaroti kusalabyakatavasena dvadasaarupavacarasampayutto.
    Sunnatoti anattanupassanavasena vipassantassa uppanno maggo sunnato,
tena sahajato phasso sunnato phasso. Itaradvayepi eseva nayo. Animittoti
ettha aniccanupassanavasena vipassantassa uppanno maggo animitto. Appanihitoti
dukkhanupassanavasena vipassantassa uppanno maggo appanihito. Lokiyoti loko
vuccati lujjanapalujjanatthena vatto, tasmim pariyapannabhavena loke niyuttoti lokiyo,
tebhumako dhammo. Lokuttaroti lokato uttaro uttinnoti lokuttaro, loke
@Footnote: 1 cha.Ma. niyatiti  2 cha.Ma. attano  3 cha.Ma. pancadvarikaphasso  4 cha.Ma.
@manodvarikaphasso
Apariyapannabhavenapi lokuttaro. Attena vati attabhavena va. Attaniyena vati
attayattena va.
    [87] Patilinoti ragadinam pahinatta tato apagato. Akuhakoti avimhapako
tihi kuhanavatthuhi. Apihaluti apihanasilo, patthanatanhaya rahitoti vuttam hoti.
Amacchariti pancamaccheravirahito. Appagabbhoti kayapagabbhiyadivirahito. Ajegucchoti
sampannasiladitaya ajegucchaniyo asecanako manaPo. Pesuneyye ca no yutoti
dvihi akarehi upasamharitabbe pisunakamme ayutto.
    Ragassa pahinattati arahattamaggena ragakilesassa pahinabhavena. Asmimano
pahino hotiti asmiti unnatimano 1- samucchedavasena pahino hoti.
    Tini kuhanavatthuniti tini vimhapanakaranani. Paccayapatisevanasankhatam
kuhanavatthutiadisu civaradihi nimantitassa tadatthikasseva sato papicchatam nissaya
patikkhipanena te ca gahapatike attani supatitthitasaddho 2- natva puna tesam "aho
ayyo appiccho, na kinci patigganhitum icchati, suladdham vata no assa, sace
appamattakampi kinci patigganheyya"ti nanavidhehi upayehi panitani civaradini
upanentanam tadanuggahakamatamyeva avikatva patiggahanena ca tato pabhuti api
sakatabharehi 3- upanamanahetubhutam vimhapanam paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthuti
veditabbam. Papicchasseva pana sato sambhavanadhippayena katena iriyapathena vimhapanam
iriyapathasannissitam 4- kuhanavatthuti veditabbam. Papicchasseva pana sato
uttarimanussadhammadhigamaparidipanavacaya tatha tatha vimhapanam samantajappanasankhatam
kuhanavatthuti veditabbam.
    Katamam paccayapatisevanasankhatanti ettha paccayapatisevananti evam sankhatam
@Footnote: 1 cha.Ma. unnatimano  2 cha.Ma. suppatitthitapasade  3 Ma. asitisakatabharehi  4 cha.Ma.
@iriyapathasankhatam
Paccayapatisevanasankhatam. Nimantentiti idha gahapatika "bhikkham ganhatha"ti bhikkhu
nimantenti. Ayameva va patho. "nimantenti"ti va "vadanti"ti va keci pathanti.
Tadise nimantapenti. Nimantentiti pathassa sambhavo datthabbo. Civaram paccakkhatiti
civaram patikkhipati. Etam saruppam, yam samanoti yam civaradharanam samano karoti, etam
saruppam anucchavikam. Papanika va nantakaniti apanadvare patitani antavirahitani
pilotikani. Uccinitvati sankaddhitva. Unchacariyayati bhikkhacaranena.
Pindiyalopenati pindam katva laddhaalopena. Putimuttena vati gomuttena va.
Osadham kareyyati bhesajjakiccam kareyya. Tadupadayati tato patthaya. Dhutavadoti
dhutagunavadi. Bhiyyo bhiyyo nimantentiti uparupari nimantenti. Sammukhibhavati
sammukhibhavena, vijjamanatayati attho. Pasavatiti patilabhati. Saddhaya sammukhibhavena
sakka katunti "saddhaya sammukhibhava"tiadimaha. Deyyadhamma sulabha dakkhineyya
ca, saddha pana dullabha. Puthujjanassa hi saddha athavara, padavare padavare
nana hoti. Tenevassa mahamoggallanasadisopi aggasavako patibhogo bhavitum
asakkonto aha "dvinnam kho te 1- avuso dhammanam patibhogo bhogananca
jivitassa ca, saddhaya pana tvam patibhogo"ti.
    Evam tumhe punnena parihina 2- bhavissathati ettha punnenati nissakkatthe
karanavacanam. Punnato parihina parammukha bhavissatha. Bhakutikati mukhanam
parimadditabhavadassanena 3- bhakutikaranam, mukhasankocoti vuttam hoti. Bhakutikaranam
silamassati bhakutiko, bhakutikassa bhavo bhakutiyam. Kuhanati vimhapana. Kuhassa ayana
kuhayana. Kuhitassa bhavo kuhitattam.
    Papicchoti asantagunadipanakamo. Icchapakatoti icchaya apakato, upaddutoti
attho. Sambhavanadhippayoti bahumanajjhasayo. Gamanam santhapetiti abhikkamadigamanam
@Footnote: 1 cha.Ma. nesam  2 cha.Ma. paribahira  3 Si. padhanaparimathitabhavadassanena, cha.Ma.
@padhanapurimatthitabhavadassanena
Abhisankharoti, pasadikabhavam karotiti vuttam hoti. Itaresupi eseva nayo. Panidhaya
gacchatiti patthanam thapetva gacchati. Sesesupi eseva nayo. Samahito viya gacchatiti
upacarappanapatto 1- viya gacchati. Sesesupi eseva nayo.
    Apathakajjhayiva hotiti sammukha agatanam manussanam jhanam samapajjanto
viya santabhavam dasseti. Iriyapathassati catuiriyapathassa. Athapanati aditthapana,
adarena va thapana. Thapanati thapanakaro. Santhapanati abhisankharanam,
pasadikabhavakarananti vuttam hoti. Ariyadhammasannissitanti lokuttaradhammapatibaddham.
Kuncikanti apapuranam. 2- Mittati sinehavanto. Sanditthati ditthamatta.
Sambhattati dalhamitta. Uddandoti eko patissayaviseso.
    Korajikakorajikoti sankocasankocako, atisankocakoti vuttam hoti.
"koracakakoracako"ti 3- va patho. Bhakutikabhakutikoti ativiya mukhasankocanasilo.
Kuhakakuhakoti ativiya vimhapako. Lapakalapakoti ativiya sallapako. Mukhasambhavitoti 4-
attano mukhavasena annehi sambhavito, 5- appitacittoti eke. Santananti
kilesasantataya santanam. Samapattinanti samapajjitabbanam. Gambhiranti
ninnappatitthanam. Gulhanti dassetum dukkham. Nipunanti sukhumam. Paticchannanti
padatthena duppativijjhadhippayam. Lokuttaranti dhammadipakam. Sunnatapatisannuttanti
nibbanapatisannuttam. Atha va lokuttarasunnatapatisannuttanti
lokuttaradhammabhutanibbanapatisannuttam.
    Kayikam pagabbhiyanti kaye bhavam kayikam. Vacasikacetasikesupi eseva nayo.
Acittikarakatoti bahumanakiriyarahito. Anupahananam cankamantananti upahanavirahitanam
cankamantanam samipe, anadare va samivacanam. Saupahanoti upahanarulho hutva
cankamati. Nice cankame cankamantananti akataparicchedaya bhumiya cankamante paricchedam
@Footnote: 1 cha.Ma. upacarappatto  2 cha.Ma. avapuranam  3 Si. koranjakakoti
@4 cha.Ma. mukhasambhavikoti  5 cha.Ma. saha sambhaviko
Katva valikam akiritva alambanam yojetva katacankame nicepi cankame cankamante.
Ucce cankame cankamatiti itthakacayanasampanne vedikaparikkhitte ucce cankame
cankamati. Sace pakaraparikkhitto hoti dvarakotthakayutto pabbatantaravanantaragumban-
tarassa 1- va suppaticchanno, tadise cankame cankamitum vattati, appaticchannepi
upacaram muncitva vattati. Ghattayantopi titthatiti atisamipe titthati. Puratopi
titthatiti puratthimatopi titthati. Thitakopi bhanatiti khanuko viya anonamitva bhanati.
Bahavikkhepakoti bahum khipitva khipitva bhanati.
    Anupakhajjati sabbesam nisinnatthanam pavisitva. Navepi bhikkhu asanena
patibahatiti attano pattasane anisiditva pure va paccha va pavisanto asanena
patibahati nama.
    Anapucchapi 2- kattham pakkhipatiti anapucchitva anapaloketva aggimhi darum
khipati. Dvaram pidahatiti jantaghare pidahati.
    Otaratiti udakatittham pavisati. Nhayatiti sariram sineheti. Uttaratiti
udakatitthato tiram uggacchati.
    Vokkammapiti atikkamitvapi. Ovarakaniti gabbhapatimanditasayanagharani. 3-
    Gulhaniti paticchannani. Paticchannaniti annehi paticchaditani.
    Anajjhittho vati therehi "dhammam bhanahi"ti ananatto anayacito ca.
    Papadhammoti lamakadhammo. Asucisankassarasamacaroti annehi "ayam dussilo"ti
sankaya saritabbo acaro samyogo etassati asucisankassarasamacaro.
Sankassarasamacaroti sakaram samyogam katvapi pathanti. Paticchannakammantoti
paticchaditakayavacikammanto. Assamanoti na samano. Samanapatinnoti "aham samano"ti
patijanamano.
@Footnote: 1 cha.Ma. pabbatantaravanantarabhumantarassa  2 cha.Ma. anapucchampi  3 cha.Ma. gabbhe
@patitthitasayanagharani
Abrahmacariti setthacariya virahito. Brahmacaripatinnoti vuttapatipakkho.
Antoputiti abbhantare kusaladhammavirahitatta antoputibhavamapanno. Avassutoti ragena
tinto. Kasambujatoti sankarasabhavo. Acaragocarasampannoti ettha bhikkhu sagaravo
sappatisso hirottappasampanno sunivattho suparuto pasadikena abhikkantena
patikkantena alokitena vilokitena samminjitena pasaritena okkhittacakkhu
iriyapathasampanno indriyesu guttadvaro bhojane mattannu jagariyamanuyutto
satisampajannena samannagato appiccho santuttho araddhaviriyo abhisamacarikesu
sakkaccakari garucittikarabahulo viharati, ayam vuccati acaro. Evam tava acaro
veditabbo.
    Gocaro pana tividho upanissayagocaro arakkhagocaro upanibandhagocaroti. Tattha
katamo upanissayagocaro? dasakathavatthugunasamannagato kalyanamitto, yam upanissaya 1-
assutam sunati, sutam pariyodapeti, kankham vitarati, ditthim ujum karoti, cittam
pasadeti, yassa va pana anusikkhamano saddhaya vaddhati, silena, sutena, cagena, pannaya
vaddhati. Ayam vuccati upanissayagocaro.
    Katamo arakkhagocaro? idha bhikkhu antaragharam pavittho vithim patipanno okkhittacakkhu
Yugamattadassavi susamvuto gacchati, na hatthim olokento, na assam, na ratham,
na pattim, na itthim, na purisam olokento, na uddham olokento, na adho
olokento, na disavidisam pekkhamano gacchati. Ayam vuccati arakkhagocaro.
    Katamo upanibandhagocaro? cattaro satipatthana yattha cittam upanibandhati.
Vuttanhetam bhagavata "ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo?
Yadidam cattaro satipatthana"ti, 2- ayam vuccati upanibandhagocaroti. Iti imina ca
acarena imina ca gocarena upeto hoti samupeto samannagato. Tenapi vuccati
acaragocarasampannoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. nissaya  2 sam.maha. 19/372/129
    Anumattesu vajjesu bhayadassaviti anuppamanesu asancicca apannasekhiya-
akusalacittuppadadibhedesu vajjesu bhayadassanasilo. Samadaya sikkhati sikkhapadesuti
yam kinci sikkhapadesu sikkhitabbam, tam sabbam samma adaya sikkhati. Ettha ca
"patimokkhasamvarasamvuto"ti ettavata ca puggaladhitthanaya desanaya patimokkhasamvarasilam
dassitam. "acaragocarasampanno"tiadi pana sabbam yathapatipannassa tam silam
sampajjati, tam patipattim dassetum vuttanti veditabbam.
    [88] Satiyesu anassaviti satavatthusu kamagunesu tanhasanthavavirahito. Sanhoti
sanhehi kayakammadihi samannagato. Patibhanavati pariyattiparipucchadhigamapatibhanehi
samannagato. Na saddhoti samam adhigatadhammam na kassaci saddahati. Na virajjatiti khaya
ragassa virattatta idani na virajjati.
    Yesam esa satiyati yesam puggalanam satavatthusu kamagunesu iccha tanha.
Appahinati santhavasampayutta tanha arahattamaggena appahina. Tesam cakkhuto
rupatanha savatiti etesam cakkhudvarato pavattajavanavithisampayutta ruparammana tanha
uppajjati. Pasavatiti 1- okasato yava bhavagga dhammato yava gotrabhu savati. Sandatiti
nadisotam viya adhomukham sandati. Pavattatiti punappunam uppattivasena pavattati.
Sesadvaresupi eseva nayo. Sukkapakkhe vuttavipariyayena tanha arahattamaggena
suppahina. Tesam cakkhuto rupatanha na savati.
    Sanhena kayakammena samannagatoti apharusena muduna kayakammena samangibhuto
ekibhuto. Vacikammadisupi eseva nayo. Sanhehi satipatthanehitiadisu satipatthanadayo
lokiyalokuttaramissaka. Pariyapunanaatthadiparipucchalokiyalokuttaradhammadhigamavasena
sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattha tisso patibhanappabhedasankhata panna yassa
atthi, so patibhanava. Tassa pariyattim nissaya patibhayatiti tassa puggalassa
@Footnote: 1 cha.Ma. asavatiti
Pariyapunanam alliyitva nanam jayati nanam abhimukham hoti. Cattaro satipatthanati
sattatimsa bodhipakkhiya dhamma lokiyalokuttaramissakavasena vutta. Maggaphalani
nibbattitalokuttaravasena. Catasso patisambhidayo cha ca abhinnayo vimokkhantikavasena
vuttati natabba.
    Tattha catasso patisambhidayoti cattaro nanappabhedati attho. Iddhividhadi-
asavakkhayapariyosanani adhikani cha nanani. Tassati puggalassa, 1- attho patibhayatiti
sambandho. Atthoti sankhepato hetuphalam. Tanhi yasma hetuanusarena ariyati adhigamiyati
papuniyati, tasma atthoti vuccati. Pabhedato pana yam kinci paccayuppannam nibbanam
bhasitattho vipako kiriyati ime panca dhamma atthoti veditabba, tam attham
paccavekkhantassa so attho pabhedato nato pakato hoti. Dhammoti sankhepato
paccayo. So hi yasma tantam vidahati pavatteti ceva papeti ca, tasma dhammoti
vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhasitam kusalam
akusalanti ime panca dhamma dhammoti veditabba, tam dhammam paccavekkhantassa so
dhammo pabhedato nato pakato hoti, tasmim atthe ca dhamme ca ya sabhavanirutti
abyabhicari voharo, tassa abhilape bhasane udirane tam lapitam bhasitam udiritam
sabhavaniruttisaddam arammanam katva paccavekkhantassa sa nirutti nata pakata
hoti.
    Ettha atthe nate attho patibhayatiti idani tassa saddam aharitva
vuttappabhede atthe pakatibhute vuttappabhedo attho tassa puggalassa patibhayati
nanabhimukho hoti. Dhamme nate dhammo patibhayatiti vuttappabhede dhamme pakatibhute
vuttappabhedo dhammo patibhayati. Niruttiya nataya nirutti patibhayatiti
vuttappabhedaya niruttiya pakataya vuttappabheda nirutti patibhayati. Imesu tisu
nanesu nananti
@Footnote: 1 Si. padassa, cha.Ma. parassa
Atthadhammaniruttisu imesu tisu sabbatthakananamarammanam katva paccavekkhantassa tesu
tisu nanesu pabhedagatam nanam, yathavuttesu va tesu tisu nanesu gocarakiccadivasena
vittharagatam 1- nanam patibhanapatisambhida. Imaya patibhanapatisambhidayati imaya
vuttappakaraya yathavuttavittharapannaya upeto hoti. So vuccati patibhanavati
nigamento aha. Yassa pariyatti natthiti pariyatti nama buddhavacanam. Tam hi
ugganhantassa patisambhida visada honti. Yassa puggalassa evarupa pariyatti natthi.
Paripuccha natthiti paripuccha nama paliatthakathadisu ganthipadaatthapadavinicchayakatha.
Uggahitapaliadisu hi attham kathentassa patisambhida visada honti. Adhigamo
natthiti adhigamo nama arahattappatti. Arahattam hi pattassa patisambhida visada
honti. Yassa vuttappakara tividha sampatti natthi. Kim tassa patibhayissatiti
kena karanena tassa puggalassa pabhedagatam nanam upatthahissati.
    Samanti sayameva. Sayamabhinnatanti sayameva tena nanena avagamitam. Attapaccakkham
dhammanti attana pativijjhitam paccavekkhitam dhammam. Na kassaci saddahatiti
attapaccakkhataya paresam na saddahati, saddhaya na gacchati. Avijjapaccaya sankharatiadikam
dvadasapadikapaccayakaradassanavasena vuttam. Avijjanirodhatiadayo samsaranivattim sandhaya
vutta. Idam dukkhantiadayo saccanam dassanavasena. 2- Ime asavatiadayo aparena
pariyayena kilesavasena paccayadassanavasena. Ime dhamma abhinneyyatiadayo
abhinneyyaparinneyyapahatabbabhavetabbasacchikatabbadhammanam dassanavasena. Channam
phassayatananantiadayo phassayatananam uppattinca atthangamanca assadanca
adinavanca 3- nissarananca dassanavasena. Pancannam upadanakkhandhanam pancavisatividhena
udayanca vayanca, tesu chandaragavasena assadanca, tesam viparinamam adinavanca,
nissaranasankhatam nibbananca. Catunnam mahabhutanam avijjadisamudayanca,
avijjadinirodhe
@Footnote: 1 Ma. vittharato  2 cha.Ma....adi saccadassanavasena  3 cha.Ma. uppaddavanca
Atthangamanca evamadidassanavasena vutta. Ete dhamma tattha tattha vuttanayena
veditabba.
    Amatogadhanti natthi etassa maranasankhatam matanti amatam. Kilesavisapatipakkhatta
agadantipi amatam. Tasmim ninnataya amatogadham. Amataparayananti vuttappakaram amatam
param ayanam gati patittha assati amataparayanam. Amatapariyosananti tam amatam samsarassa
nitthabhutatta pariyosanamassati amatapariyosanam.
    [89] Labhakamya na sikkhatiti labhapatthanaya suttantadisu  1- na sikkhati.
Aviruddho ca tanhaya, rase ca 2- nanugijjhatiti virodhabhavena ca aviruddho hutva
tanhaya mularasadisu gedham napajjati.
    Kena nu khoti labhapatthanaya karanacintane pihassa pariyesane nipato.
Labhabhinibbattiyati catunnam paccayanam visesena uppattiya. Labham paripacentoti
paccayam 3- paripacayanto.
    Attadamathayati vipassanasampayuttaya pannaya attano damanatthaya.
Attasamatthayati samadhisampayuttaya pannaya attano samadhanatthaya.
Attaparinibbapanatthayati duvidhenapi nanena attano anupadaparinibbanatthaya.
Vuttanhetam "anupadaparinibbanattham kho avuso bhagavati brahmacariyam vussati"ti. 4-
Appicchamyeva nissayati ettha paccayaappiccho adhigamaappiccho pariyattiappiccho
dhutangaappicchoti cattaro appiccha, tesam nanattam hettha vittharitam eva, tam
appiccham alliyitva. Santutthimyevati catusu paccayesu ca tividhasantosam
alliyitva, tesam vibhago hettha vittharitoyeva. Sallekhamyevati kilesalekhanam.
Idamatthitamyevati imehi kusaladhammehi atthi idamatthi, tassa bhavo idamatthita, tam
idamatthitamyeva nissaya alliyitva.
@Footnote: 1 cha.Ma. suttantadini  2 cha.Ma. rasesu  3 cha.Ma. paccaye  4 Ma.mu. 12/259/221
    Rasoti niddesassa uddesapadam. Mularasoti yam kinci mulam paticca nibbattaraso.
Khandharasadisupi eseva nayo. Ambilanti takkambiladi. Madhuranti ekantato
gosappiadi. Madhu pana kasavayuttam ciranikkhittam kasavam hoti, phanitam khariyuttam
ciranikkhittam khariyam hoti. Sappi pana ciranikkhittam vannagandham jahantampi rasam na
jahatiti tadeva ekantamadhuram. Tittakanti nimbapannadi. Katukanti singiveramaricadi.
Lonikanti samuddikalonadi. Kharikanti vatinganakaliradi. 1- Lambikanti
padaramalakakapitthasalavadi. 2- Kasavanti haritakadi. Ime sabbepi rasa vatthuvasena vutta.
Tamtamvatthuko panettha raso ca ambiladihi 3- namehi vuttoti veditabbo. Saduti
ittharaso. Asaduti anittharaso. Iminapi padadvayena sabbopi raso pariyadinno.
Sitanti sitaraso. Unhanti unharaso. Evamayam 4- mularasadina bhedena bhinnopi raso
lakkhanadihi abhinnoyeva. Sabbopi esa 5- jivhapatihananalakkhano, jivhavinnanassa
visayabhavaraso, tasseva gocarapaccupatthano. Te jivhaggena rasagganiti ete
samanabrahmana pasadajivhaggena uttamarasani. Pariyesantati gavesamana. Ahindantiti
tattha  tattha vicaranti. Te ambilam labhitva anambilam pariyesantiti takkadiambilam
laddha anambilam gavesanti. Evam sabbam parivattetva parivattetva yojitam.
    Patisankha yoniso aharam aharetiti patisankhanapannaya 6- janitva upayena
aharam ahareti. Idani upayam dassetum "neva davaya"tiadi vuttam.
    Tattha neva davayati davatthaya na ahareti. Tattha natalanghakadayo davatthaya
aharenti nama. Yanhi bhojanam bhuttassa naccagitakabbasilokasankhato davo
atirekatarena patibhati, tam bhojanam adhammena visamena pariyesitva te aharenti.
Ayampana bhikkhu na evamahareti.
@Footnote: 1 Si. vatinganakampillakadi  2 Si. lapilanti pilavakapitthasalavadi  3 cha.Ma.
@ambiladini  4 Ma. evamassa  5 cha.Ma. hesa  6 Ma. patisankhaya pannaya
    Na madayati manamadapurisamadanam vaddhanatthaya na ahareti. Tattha
rajarajamahamatta madatthaya aharenti nama. Te hi attano manamadapurisamadanam
vaddhanatthaya pindarasabhojanadini panitabhojanani bhunjanti. Ayampana bhikkhu evam
nahareti.
    Na mandanayati sariramandanatthaya na ahareti. Tattha rupupajiviniyo
matugama antepurikadayo ca sappiphanitadini pivanti, siniddhamudumaddavabhojanam
aharenti. Evam no angulatthi 1- susanthita bhavissati, sarire chavivanno pasanno
bhavissatiti. Ayampana bhikkhu evam na ahareti.
    Na vibhusanayati sarire mamsavibhusanatthaya na ahareti. Tattha nibbaddhamallamutthika-
mallacetakadayo 2- susiniddhehi macchamamsadihi sariram pinenti "evam no mamsam ussadam
bhavissati paharasahanatthaya"ti. Ayampana bhikkhu evam sarire mamsavibhusanatthaya na
ahareti.
    Yavadevati aharaharanappayojanassa paricchedaniyamadassanam. Imassa kayassa
thitiyati imassa catummahabhutikassa karajakayassa thapanatthaya ahareti, idamassa
aharaharane payojananti attho. Yapanayati jivitindriyayapanatthaya ahareti.
Vihimsuparatiyati vihimsa nama abhuttapaccaya uppajjanakakhudda, 3- tassa uparatiya
vupasamanatthaya ahareti. Brahmacariyanuggahayati brahmacariyam nama tisso sikkha
sakalam sasanam, tassa anuggahanatthaya ahareti.
    Ititi upayanidassanam, imina upayenati attho. Purananca vedanam
patihankhamiti puranavedana nama abhuttapaccaya uppajjanakavedana, tam patihanissamiti
ahareti. Navanca vedanam  na uppadessamiti navavedana nama atibhuttapaccayena
@Footnote: 1 Ma. angasandhi, cha. angalatthi  2 cha.Ma. nibbuddha...  3 Si. khuda
Uppajjanakavedana, tam na uppadessamiti ahareti. Atha va navavedana nama
bhuttapaccaya 1- uppajjanakavedana, 2- tassa anuppannaya anuppajjanatthameva
ahareti.
    Yatra ca me bhavissatiti yapana ca me bhavissati. Anavajjata cati ettha atthi
savajjam, atthi anavajjam. Tattha adhammikapariyesana adhammikapatiggahanam adhammena
paribhogoti idam savajjam nama. Dhammena pana pariyesitva dhammena patiggahetva
paccavekkhitva paribhunjanam anavajjam nama. Ekacco anavajjamyeva 3- savajjam karoti,
"laddham me"ti katva pamanatikkantam bhunjati, tam jirapetum asakkonto uddham-
virecanaadhovirecanadihi kilamati, sakalavihare bhikkhu tassa sarirapatijagganabhesajja-
pariyesanadisu ussukkam apajjanti, "kimidan"ti vutte "asukassa nama udaram
uddhumatan"tiadim vadanti. "esa niccakalampi evam pakatikoyeva, attano
kucchippamanam nama na janati"ti nindanti garahanti. Ayam anavajjamyeva savajjam karoti
nama. Evam akatva "anavajjata ca me bhavissati"ti ahareti.
    Phasuviharo cati etthapi atthi phasuviharo, atthi na phasuviharo. Tattha
aharahatthako alamsatako tatravattako kakamasako bhuttavamitakoti imesam pancannam
brahmananam bhojanam na phasuviharo nama. Etesu hi aharahatthako nama bahum
bhunjitva attano dhammataya utthatum asakkonto "ahara hatthan"ti vadati. Alamsatako
nama accuddhumatakucchitaya utthitopi satakam nivasetum na sakkoti. Tatravattako
nama utthatum asakkonto tatreva parivattati. Kakamasako nama yatha kakehi
amasitum sakka hoti, 4- evam yava mukhadvara ahareti. Bhuttavamitako nama
mukhena sandharetum asakkonto tatreva vamati. Evam akatva "phasuviharo ca me
bhavissati"ti ahareti. Phasuviharo nama catuhi pancahi alopehi unudarata.
Ettakam hi bhunjitva paniyam pivato cattaro iriyapatha sukhena pavattanti. Tasma
dhammasenapati evamaha:-
@Footnote: 1 Si.,Ma. bhuttapaccayena  2 cha.Ma. na uppajjanakavedana  3 cha. anavajjeyeva. evamuparipi
@4 cha.Ma. sakkoti
          "cattaro panca alope   abhutva udakam pive
          alam phasuviharaya         pahitattassa bhikkhuno"ti. 1-
    Imasmim pana thane angani samodhanetabbani. Neva davayati hi ekam
angam, na madayati ekam, na mandanayati ekam, na vibhusanayati ekam, yavadeva
imassa kayassa thitiya yapanayati ekam, vihimsuparatiya brahmacariyanuggahayati
ekam, iti purananca vedanam patihankhami navanca vedanam na uppadessamiti ekam,
yatra ca me bhavissatiti ekam angam, anavajjata ca phasuviharo cati ayamettha
bhojananisamso.
    Mahasivatthero panaha "hettha cattari angani patikkhepo nama, upari
pana attha angani samodhanetabbani"ti. Tattha yavadeva imassa kayassa thitiyati
ekam angam, yapanayati ekam, vihimsuparatiyati ekam, brahmacariyanuggahayati ekam,
iti purananca vedanam patihankhamiti ekam, navanca vedanam na uppadessamiti
ekam, yatra ca me bhavissatiti ekam, anavajjata cati ekam, phasuviharo pana
bhojananisamsoti. Evam atthangasamannagatamaharam ahareti.
    [90] Upekkhakoti chalangupekkhaya samannagato. Satoti kayanupassanadisatiyutto.
    Upekkhakoti chalangupekkhaya samannagatoti ettha chalangupekkhadhammo nama
koti? nanadayo. "nanan"ti vutte kiriyato cattari nanasampayuttani labbhanti,
"satataviharo"ti 2- vutte attha mahacittani labbhanti, "rajjanadussanam natthi"ti
vutte dasa cittani labbhanti. Somanassam asevanavasena labbhati. Cakkhuna rupam disvati
karanavasena cakkhuti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena rupam disva.
@Footnote: 1 khu.thera. 26/983/395  2 Si. santaviharoti
Porana panahu:- cakkhu rupam na passati acittakatta, cittampi rupam 1- na passati
acakkhukatta. Dvararammanasanghattanena pana pasadavatthukena cittena passati. Idisesu
pana thanesu "dhanuna vijjhati"tiadisu viya sasambharakatha nama hoti. Tasma
cakkhuvinnanena rupam disvati ayamevettha atthoti.
    Neva sumano hotiti lobhuppattivasena chandaraguppattivasena 1- somanasso na
hoti. Na dummanoti patighuppattivasena dutthacitto na hoti. Upekkhako hotiti
upapattito ikkhako hoti, apakkhapatito hutva iriyapatham pavatteti. Sato sampajanoti
satima nanasampanno. Manapam nabhigijjhatiti manavaddhanakam ittharammanam nabhigijjhati
na pattheti. Nabhihamsatiti na tussati. Na ragam janetiti tattha tattha ranjanam na
uppadeti. Tassa thitova kayo hotiti tassa khinasavassa cakkhvadikayo
kamparahitatta thito niccalo hoti. Amanapanti anittharammanam. Na manku hotiti
domanassito na hoti. Appatitthitacittoti kodhavasena thitamano na hoti. Alinamanasoti
alinacitto. Abyapannacetasoti byapadarahitacitto.
    Rajaniye na rajjatiti rajaniyasmim vatthusmim na ragam uppadeti. Dosaniye 2-
na dussatiti dosuppade vatthusmim na dosam uppadeti. Mohaniye na muyhatiti
mohaniyasmim vatthusmim na moham uppadeti. Kopaniye na kuppatiti kopaniyasmim
vatthusmim na calati. Madaniye na majjatiti madaniyasmim vatthusmim na samsidati. Kilesaniye na
kilissatiti upatapaniyasmim vatthusmim na upatappati. Ditthe ditthamattoti ruparammane
cakkhuvinnanena ditthe ditthamatto. Sute sutamattoti saddayatane sotavinnanena
sute sutamatto. Mute mutamattoti ghanajivhakayavinnanena papunitva gahite
gahitamatto. Vinnate vinnatamattoti manovinnanena nate natamatto. Ditthe
na limpatiti cakkhuvinnanena ditthe ruparammane tanhaditthilepena na limpati.
Ditthe anupayoti ruparammane nittanhova hoti. Anapayoti apadutthacitto.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 cha.Ma. dussaniye
    Samvijjatiti upalabbhati. 1- Passatiti oloketi. Chandaragoti sineho. Ruparamanti
rupam aramam assati ruparamam. Ruparatanti rupe ratam. Rupasammuditanti rupe
santutthi.
    Dantam nayanti samitinti uyyanakilamandaladisu hi 2- mahajanamajjham gacchanta
dantameva gonajatim va assajatim va yane yojetva nayanti. Rajati tatharupaneva
thanani gacchanto rajapi dantameva abhiruhati. Manussesuti manussesupi catuhi
ariyamaggehi danto nibbisevanova settho hoti. 3- Yotivakyanti yo evarupam
atikkamavacanam punappunam vuccamanampi titikkhati na patippharati 4- na vihannati,
evarupo danto setthoti attho.
    Assatarati valavaya gadrabhena jata. Ajaniyati yam assadammasarathi karanam
kareti, tassa khippam jananasamattha. Sindhavati sindhavaratthe jata assa. Mahanagati
kunjarasankhata mahahatthino. Attadantoti ete assatara va ajaniya va
sindhava va kunjara va danta vara, na adanta. 5- Yo pana catumaggasankhatena
attadantena dantataya attadanto nibbisevano, ayam tatopi varam, sabbehipi etehi
uttaritaroti attho.
    Na hi etehi yanehiti yani etani hatthiyanadini yanani, na hi
etehi yanehi koci puggalo supinantenapi agatapubbatta "agatan"ti sankhagatam 6-
nibbanadisam, tam thanam gaccheyya. Yatha pubbabhage indriyadamena dantena aparabhage
ariyamaggabhavanaya sudantena danto nibbisevano sappanno puggalo tam agatapubbam
disam gacchati, dantabhumim papunati. Tasma attadamanameva varanti attho.
    Vidhasu na vikampantiti seyyassa seyyohamasmitiadisu manavidhasu na calanti
na pavedhanti. 7- Vippamutta punabbhavati punabbhavapatisandhiya punappunam uppattito
@Footnote: 1 cha.Ma. labbhati  2 cha.Ma. hisaddo na dissati  3 cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 cha.Ma. patipphandati  5 dha.A. 2/50  6 cha.Ma. sankhatam  7 Ma. vedhenti
Sutthu mutta muncitva thita. Dantabhumim anuppattati ekantadamanam arahattaphalabhumim
papunitva thita. Te loke vijitavinoti te arahanto sattaloke vijitavijaya
vijitavanto nama honti.
    Yasma ca bhavitindriyo nibbhayo nibbikaro danto hoti, tasma tamattham
dassento "yassindriyani"ti gathamaha. Tassattho:- yassa cakkhvadini
chalindriyani gocarabhavanaya aniccaditilakkhanam aropetva vasanabhavanaya
satisampajannagandham 1- gahapetva  ca bhavitani, tani ca kho ajjhattagocarabhavanaya,
evam pana bahiddha ca sabbaloketi yattha yattha indriyanam vekallata vekallato va
sambhavo, tattha nabhijjhadivasena bhavitaniti evam nibbijjha natva pativijjhitva imam
paranca lokam sakaparasantatim khandhalokam 2- dantamaranam maritukamo kalam kankhati,
jivitakkhayakalam agameti patimaneti, na bhayati maranassa. Yathaha:-
          "marane me bhayam natthi     nikanti natthi jivite 3-
          nabhinandami 4- maranam     nabhinandami jivitam
          kalanca patimanemi       nibbisam bhatako yatha"ti. 5-
    Bhavito sa dantoti evam bhavitindriyo so danto.
    [91] Nissayatati 6- tanhaditthinissaya. Natva dhammanti aniccadihi akarehi
dhammam janitva. Anissitoti evam tehi nissayehi anissito. Tena annatra
dhammanana natthi nissayanam abhavoti dipeti. Bhavaya vibhavaya vati sassataya
ucchedaya va. Imissa gathaya niddeso uttano.
    [92] Tam brumi upasantoti tam evarupam ekekagathaya vuttam upasantoti
@Footnote: 1 Ma....gabbham  2 cha.Ma. sakasantatikhandhalokam parasantatikhandhalokanca  3 khu.thera. 26/20/263
@4 cha.Ma. nabhikankhami  5 khu.thera. 26/606,685/356,365  6 Ma. nissayanati
Kathemi. Atari so visattikanti so imam visatadibhavena visattikasankhatam mahatanham
atari.
    Attano ditthiya rago abhijjhakayaganthoti sayam gahitaya ditthiya ranjanasankhato
rago abhijjhakayagantho. Paravadesu aghato appaccayoti paresam vadapativadesu
kopo ca atutthakaro ca byapado kayagantho. Attano silam va vatam
vati sayam gahitam methunaviratisankhatam silam va govatadivatam va. Silabbatam vati
tadubhayam va. Paramasatiti 1- imina suddhitiadivasena parato amasati. Attano ditthi
idamsaccabhiniveso kayaganthoti sayam gahitaditthim "idameva saccam moghamannan"ti 2-
ayoniso abhiniveso idamsaccabhiniveso kayagantho. Gantha tassa na vijjantiti tassa
khinasavassa dve ditthigantha sotapattimaggena na santi. Byapado kayagantho
anagamimaggena. Abhijjhakayagantho arahattamaggena.
    [93] Idani tameva upasantam pasamsanto aha "na tassa putta"ti evamadim.
Tattha putta atrajadayo cattaro. Ettha ca puttapariggahadayo puttadinamena
vuttati veditabba. Te hissa na vijjanti, tesam va abhavena puttadayo na
vijjantiti attho. 3- Attati "atta atthi"ti gahita sassataditthi natthi.
Nirattati "ucchijjati"ti gahita ucchedaditthi natthi. 3-
    Gahitam 3- natthiti gahetabbam natthi. Muncitabbam natthiti mocetabbam natthi. Yassa
natthi gahitanti yassa puggalassa tanhaditthivasena gahitam na vijjati. Tassa natthi
muncitabbanti tassa puggalassa muncitabbam na vijjati. Gahanamuncanam
samatikkantoti 4- gahananca mocananca vitivatto. Vuddhiparihanivitivattoti vuddhinca
haninca atikkanto.
@Footnote: 1 cha.Ma. paramasoti  2 khu.u. 25/54/187, Ma.u. 14/27,301/22,274
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati  4 cha.Ma. gahamuncanasamatikkantoti
    [94] Yena nam vajjum puthujjana, atho samanabrahmanati yena tam ragadina
vajjena puthujjana sabbepi devamanussa itova bahiddha samanabrahmana ca
rattoti va dutthoti va vadeyyum. Tam tassa apurekkhatanti 1- tam ragadivajjam
tassa arahato apurekkhatam. Tasma vadesu nejatiti tamkarana nindavacanesu na
kampati.
    Nejatiti niddesassa uddesapadam. Na injatiti calanam na karoti. Na calatiti
na tattha namati. Na vedhatiti kampetum asakkuneyyataya na phandati. Na pavedhatiti
na kampati. Na sampavedhatiti na parivattati.
    [95] Na ussesu vadateti visitthesu attanam antokatva "aham visittho"ti
atimanavasena na vadati. Esa nayo itaresu dvisu. Kappam neti akappiyoti so
evarupo duvidhampi kappam na eti. Kasma? yasma akappiyo, pahinakappoti vuttam
hoti. Imissapi gathaya niddeso uttanova.
    [96] Sakanti mayhanti pariggahitam. Asata ca na socatiti avijjamanadina
ca asata na socati. Dhammesu ca na gacchatiti sabbadhammesu chandadivasena na
gacchati. Sa ve santoti vuccatiti so evarupo naruttamo "santo"ti vuccati.
Imissapi gathaya niddeso uttanova. Arahattanikutena desanam nitthapesi.
Desanapariyosane kotisatasahassadevatanam arahattappatti ahosi, sotapannadinam ganana
natthiti.
                  Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya
                   purabhedasuttaniddesavannana nitthita.
                              Dasamam.
@Footnote: 1 cha.Ma. apurakkhatanti



             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 313-351. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=7251&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=7251&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=374              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=4612              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=5001              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=5001              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]