ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 46 : PALI ROMAN Nid.A.2 (saddhammapaj.)

                   14. Posalamanavasuttaniddesavannana
      [81] Cuddasame posalasutte:- yo atitam adisatiti yo bhagava
attano ca paresanca "ekampi jatin"tiadibhedam atitam adisati.
      Ekampi jatinti ekampi patisandhimulakam cutipariyosanam ekabhavapariyapannam
khandhasantanam. Esa nayo dvepi jatiyotiadisu. Anekepi samvattakappetiadisu
pana parihayamano kappo samvattakappo, tada sabbesam brahmaloke sannipatanato. 1-
Vivattamano 2- kappo vivattakappo, tada brahmalokato sattanam vivattanato. Tattha
samvattena samvattatthayi gahito hoti tammulakatta, vivattena ca vivattatthayi.
Evam hi sati yani tani. "cattarimani bhikkhave kappassa asankhyeyyani,
katamani cattari? samvatto samvattatthayi vivatto vivattatthayi"ti 3-
vuttani, tani pariggahitani honti. Samvattakappe vivattakappeti ca kappassa
addham gahetva vuttam. Samvattavivattakappeti sakalakappam gahetva vuttam. Katham
anussaratiti ce? amutrasintiadina nayena. Tattha amutrasinti amumhi
samvattakappe amumhi bhave va yoniya va gatiya va vinnanatthitiya va
sattavase va sattanikaye va asim. Evannamoti tisso va pusso 4- va.
Evamgottoti kaccano va kassapo va. Idamassa atitabhave attano
namagottanussaranavasena vuttam. Sace pana tasmim kale attano vannasampattim
va lukhappanitajivitabhavam va sukhadukkhabahulatam va appayukadighayukabhavam va
anussaritukamo, tampi anussaratiyeva. Tenaha "evamvanno evamayupariyanto"ti.
Tattha evamvannoti odato va samo va. Evamaharoti salimamsodanaharo
va pavattaphalabhojano va. Evamsukhadukkhapatisamvediti anekappakarena kayikacetasikanam
samisaniramisadippabhedanam va sukhadukkhanam patisamvedi. Evamayupariyantoti evam
vassasataparamanayupariyanto va caturasitikappasahassaparamayupariyanto va.
@Footnote: 1 Ma. patisandhivattanato     2 cha.Ma. vaddhamano
@3 an. catukka. 21/156/162       4 cha.Ma. phusso
      So tato cuto amutra udapadinti so aham tato bhavato yonito
gatito vinnanatthitito sattavasato sattanikayato va cuto puna amukasmim
nama bhave yoniya gatiya vinnanatthitiya sattavase sattanikaye va
udapadim. Tatrapasinti atha va 1- tatrapi bhave yoniya gatiya vinnanatthitiya
sattavase sattanikaye va puna ahosim. Evannamotiadi vuttanayameva.
      Apica:- yasma amutrasinti idam anupubbena arohantassa yavadicchakam
anussaranam. So tato cutoti patinivattantassa paccavekkhanam. Tasma idhupapannoti
imissa idhupapattiya anantaramevassa upapatitthanam sandhaya amutra udapadinti
idam vuttanti veditabbam. Tatrapasinti evamadi panassa tatra imissa
upapattiya antare upapattitthane namagottadinam anussaranadassanattham vuttam.
So tato cuto idhupapannoti svaham tato anantarupapattitthanato cuto idha
amukasmim nama khattiyakule va brahmanakule va nibbatto.
      Ititi evam. Sakaram sauddesanti namagottavasena sauddesam, vannadivasena
sakaram. Namagottena hi satto "tisso kassapo"ti uddisiyati,
vannadihi "samo odato"ti nanattato pannayati. Tasma namagottam
uddeso, itare akarati. Pubbenivasanti pubbe atitajatisu nivutthakkhandha
pubbenivaso. Nivutthati ajjhavuttha anubhuta 2- attano santane
uppajjitva niruddha, nivutthadhamma va. Nivutthati gocaranivasena nivuttha,
attano vinnanena vinnata paricchinna, paravinnanena vinnatapi va
chinnavatumakanussaranadisu. Te buddhanamyeva labbhanti. Tam pubbenivasam adisati
katheti. Paresam atitanti annesam parapuggalanam pubbenivasam ekampi jatintiadina
nayena adisati. 3-
      Mahapadaniyasuttantanti mahapurisanam apadananiyuttam mahapadanasuttam. 4-
Mahasudassaniyanti mahasudassanassa sampattiyuttam mahasudassanasuttam. 5-
Mahagovindiyasuttantanti mahagovindabrahmanassa apadananiyuttam
mahagovindasuttam. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. atha   2 cha.Ma. anubhuto   3 vi.A. 1/180, visuddhi. 2/253 (sya)
@4 di.maha. 10/1/1   5 di. maha. 10/241   6 di. maha. 10/293/189
Maghadeviyasuttantanti maghadevassa ranno apadananiyuttam maghadevasuttam. 1-
Satanusarinanam hotiti pubbenivasanussatisampayuttananam hoti.
      Yavatakam akankhatiti yattakam natum icchati, tattakam janissamiti nanam
pesesi. Athassa dubbalapattapute pakkhandanaraco viya appatihatam anivaritam
nanam gacchati. Tena yavatakam akankhati, tavatakam anussarati. Bodhijanti bodhiya
mule jatam. Nanam uppajjatiti catumaggananam uppajjati. Ayamantima jatiti
tena nanena jatimulassa pahinatta puna "ayamantima jati, natthi dani
punabbhavo"ti 2- aparampi nanam uppajjati. Indriyaparopariyattanananti ettha
upari "sattanan"ti padam idheva aharitva sattanam indriyaparopariyattanananti
yojetabbam. Parani ca aparani ca "paraparani"ti vattabbe sandhivasena
rokaram katva "paroparani"ti vuccati. Paroparanam bhavo paropariyam,
paropariyameva paropariyattam, veneyyasattanam saddhadinam pancannam
indriyanam paropariyattam indriyaparopariyattam, indriyaparopariyattassa nanam
indriyaparopariyattananam, indriyanam uttamanuttamabhavanananti attho.
"indriyavarovariyattananan"tipi patho, varani ca avariyani ca varovariyani.
Varovariyanam bhavo varovariyattanti yojetabbam. Avariyaniti ca uttamaniti attho.
Atha va:- parani ca oparani ca paroparani, tesam bhavo paropariyattanti
yojetabbam. Oparaniti ca oraniti vuttam hoti, lamakaniti attho
"paropara yassa samecca dhamma"tiadisu viya. 3- "indriyaparopariyatte
nanan"ti bhummavacanenapi patho. 4-
      Tathagatassati yatha vipassiadayo pubbaka isayo agata, tatha
agatassa. Yatha ca te gata, tatha gatassa. Tathagatabalanti, annehi
asadharanam tathagatasseva balam. Yatha va pubbabuddhanam balam punnussayasampattiya
agatam, tatha agatabalantipi attho. Tattha duvidham tathagatassa balam kayabalanca
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/308-15/288-96     2 di. maha. 10/31/13
@3 an. catukka. 21/5/7, khu.su. 25/480/424    4 patisam.A. 1/62
Nanabalanca. Tesu kayabalam hatthikulanusarena veditabbam. Vuttanhetam
poranehi:-
          "kalavakanca gangeyyam     pandaram tambapingalam
           gandhamangalahemanca        uposathacchaddantime dasa"ti. 1-
       Yadetam pakatihatthiggananaya hatthinam kotisahassassa purisagananaya dasannam
purisakotisahassanam balam hoti, idam tava tathagatassa kayabalam. Nanabalam pana
mahasihanade 2- agatam dasabalananam catuvesarajjananam atthasu parisasu
akampanananam catuyoniparicchedakananam pancagatiparicchedakananam samyuttake 3-
agatani tesattati nanani sattasattati nanani evam annanipi anekani
nanasahassani, etam nanabalam nama. Idhapi nanabalameva adhippetam,
nananhi akampiyatthena upatthambhakatthena ca balanti 4- vuttam.
      Sattanam asayanusaye nananti ettha rupadisu khandhesu chandaragena
satta visattati satta. Vuttanhetam bhagavata:-
             "rupe kho radha yo chando yo rago ya nandi ya
         tanha, tatra satto tatra visatto, tasma `satto'ti vuccati.
         Vedanaya. Sannaya. Sankharesu. Vinnane yo chando yo rago
         ya nandi ya tanha, tatra satto tatra visatto, tasma
         `satto'ti vuccati"ti. 5-
      Akkharacintaka pana attham avicaretva "namamattametan"ti icchanti.
Yepi attham vicarenti, te sattayogena 6- sattati icchanti. Tesam sattanam
asayanti nissayanti etthati asayo, micchaditthiya sammaditthiya va
kamadihi nekkhammadihi va paribhavitassa cittasantanassetam adhivacanam.
Sattasantane anusenti anupavattantiti anusaya, thamagatanam kamaragadinam etam
adhivacanam. Asayo ca anusayo ca asayanusayo. Jatiggahanena ca
@Footnote: 1 pa.su. 1/346, sa. pa. 2/50, mano. pu. 3/325, abhi.A. 2/425, udana.
@A. 430   2 Ma.mu. 12/146-62/105-26   3 sam.ni. 16/34/58
@4 abhi.A. 2/426   5 sam.kha. 17/161/153      6 cha.Ma. satrayogena
Dvandasamasavasena ca ekavacanam veditabbam. Yasma caritadhimuttiyo asayanusayasangahita,
tasma uddese caritadhimuttisu nanani asayanusayananeneva sangahetva
"asayanusaye nanan"ti vuttam.
      Yamakapatihire nananti ettha aggikkhandhaudakadharadinam apubbam
acarimam sakimyeva pavattito yamakam, assaddhiyadinam patipakkhadhammanam haranato
patihiram, yamakanca tam patihirancati yamakapatihiram.
      Mahakarunasamapattiya nananti ettha paradukkhe sati sadhunam
hadayakampanam karotiti karuna, kinati va paradukkham himsati vinasetiti karuna,
kiriyati va dukkhitesu pharanavasena pasariyatiti karuna, pharanakammavasena
kammagunavasena ca mahati karuna mahakaruna, samapajjanti etam mahakarunikati
samapatti, mahakaruna ca sa samapatti cati mahakarunasamapatti, tassam
mahakarunasamapattiyam. Tam sampayuttam va nanam.
      Sabbannutannanam anavarananananti ettha pancaneyyapathappabhedam
sabbam annasiti sabbannu, tassa bhavo sabbannuta, sabbannuta eva
nanam sabbannutannanam. Sabbannutannananti vattabbe rassam katva
sabbannutannananti 1- vuttam. Sankhatasankhatadibheda sabbadhamma hi sankharo vikaro
lakkhanam nibbanam pannattiti panceva neyyapatha honti. Avajjanapatibaddhatta eva hi
natthi etassa avarananti tadeva anavarananananti vuccati. 2-
      Sabbattha asangamappatihatamanavarananananti ettha atitanagatapaccuppannesu
asangam sangavirahitam appatihatam patipakkhavirahitam hutva pavattam avaranavirahitam nanam.
      Anagatampi adisatiti:-
         "imasmim bhaddake kappe       tayo asimsu nayaka
          ahametarahi sambuddho        metteyyo capi hessati"ti ca
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbannuta eva nanam sabbannutanananti vattabbe sabbannutannananti
@2 patisam. A. 1/64
            "asitivassasahassayukesu bhikkhave manussesu metteyyo
         nama bhagava loke uppajjissati araham sammasambuddho
         vijjacaranasampanno"ti ca 1-:-
            "atha kho bhikkhave sankho nama raja yo so yupo  ranna
         mahapanadena karapito, tam yupam ussapetva ajjhavasitva
         dhamsetva 2- vissajjitva samanabrahmanakapanaddhikavanibbakayacakanam
         danam datva metteyyassa bhagavato arahato sammasambuddhassa
         santike kesamassum oharetva kasayani vatthani acchadetva
         agarasma anagariyam pabbajissati"ti ca:-
            "anagate atthissaro nama paccekasambuddho bhavissati"ti ca,
      "sumanissaro nama paccekasambuddho 3- bhavissati"ti ca adina nayena
devadattadinam anagatam acikkhati. Paccuppannampi adisatiti idam pakatameva.
      [82] Vibhutarupasannissati samatikkantarupasannissa. Sabbakayappahayinoti
tadangavikkhambhanavasena sabbarupakayappahayino, pahinarupabhavapatisandhikassati
adhippayo. Natthi kinciti passatoti vinnanabhavadassanena "natthi kinci"ti
passato, akincannayatanalabhinoti vuttam hoti. Nanam sakkanupucchamiti
sakkati bhagavantam alapanto aha. Tassa puggalassa nanam pucchami, kidisam 4-
icchitabbanti. Katham neyyoti kathanca, so netabbo, kathamassa uttarinanam
uppadetabbanti.
      Katama rupasannati ettha rupasannati sannasisena vuttam
rupavacarajjhananceva tadalambananca. Rupavacarajjhanampi hi rupanti vuccati
"rupi rupani passati"tiadisu. 5- Tassa arammanampi "bahiddha rupani passati
suvannadubbannani"tiadisu. 6- Tasma idha rupe sanna rupasannati evam
@Footnote: 1 di. pa. 11/106/64   2 cha.Ma. tam datva  3 Ma. sumaniscaro nama paccekabuddho
@4 ka. pucchamiti katham   5 abhi.san. 34/248/76. patisam. 31/209/250
@6 abhi.san. 34/224/69
Sannasisena rupavacarajjhanassetam adhivacanam. Rupam sanna assati rupasanna, rupamassa
namanti vuttam hoti. Evam pathavikasinadibhedasasa tadarammanassa cetam adhivacananti
veditabbam. Idha pana kusalavipakakiriyavasena pancadasajhanasankhata rupasanna eva
adhippeta. Rupavacarasamapattim samapannassa vati rupavacarakusalajjhanasamapattim
samapannassa. Upapannassa vati vipakajjhanavasena tasmim bhave upapannassa.
Ditthadhammasukhaviharissa vati imasmimyeva attabhave kiriyajjhanam samapajjitva
sukham uppadetva viharantassa. Arupasamapattiyoti akasanancayatanadini.
Patiladdhassati uppadetva thitassa. Rupasanna vibhuta hontiti rupasanna apagata
honti. Vigatati vinasita. "abhavita"tipi 1- patho, sundaro.
      Tadangasamatikkamati tadangappahanavasena atikkamena. Vikkhambhanappahanena
pahinoti arupajjhanapatilabhena vikkhambhanena pahino. Tassa rupakayoti tassa
arupasamapattilabhino arupapuggalassa 2- rupavacarakayo.
      Akincannayatananti ettha nassa kincananti akincanam, antamaso
bhangamattampi assa avasittham natthiti vuttam hoti. Akincanassa bhavo akincannam,
akasanancayatanavinnanapagamassetam adhivacanam, tam akincannam adhitthanatthena
imissa sannaya ayatananti akincannayatanam, akase pavattitavinnana-
pagamarammanassa jhanassetam adhivacanam. Vinnanancayatanasamapattim sato
samapajjitvati  tam vinnanancayatanam satokari hutva samapajjitva. Sato
vutthahitvati satokari hutva taya samapattiya vutthaya. Tanneva vinnananti
tam akase pavattitam mahaggatavinnanam. Abhavetiti vinaseti. Vibhavetiti
vividha  vinaseti. 3- Antaradhapetiti adassanam gameti.
      Katham so netabboti so puggalo kena pakarena janitabbo.
Vinetabboti nanavidhena janitabbo. Anunetabboti punappunam cittena katham
gamayitabbo.
@Footnote: 1 ka. vibhavitatipi   2 ka. puggalassa   3 Si. viddhamseti, cha.Ma. naseti
      [83] Athassa bhagava tadise puggale attano appatihatananattam
pakasetva tam nanam byakatum gathamaha. Tattha vinnanatthitiyo sabba,
abhijanam tathagatoti abhisankharavasena catasso patisandhivasena sattati evam
sabba vinnanatthitiyo abhijananto tathagato, titthantamenam janatiti
kammabhisankharavasena 1- titthantametam 2- puggalam janati "ayatim ayam evamgatiko
bhavissati"ti dhimuttanti akincannayatanadisu adhimuttam. Tapparayananti tammayam.
      Vinnanatthitiyoti patisandhivinnanassa thanani savinnanaka khandha
eva. Tattha seyyathapiti nidassanatthe nipato yatha manussati attho.
Aparimanesupi hi cakkavalesu aparimananam manussanam vannasanthanadivasena dvepi
ekasadisa natthi. Yepi hi katthaci yamakabhataro vannena va santhanena va sadisa
honti. Tepi alokitavilokitadihi visadisava honti. Tasma "nanattakaya"ti
vutta. Patisandhisanna pana nesam tihetukapi duhetukapi ahetukapi hoti.
Tasma "nanattasannino"ti vutta. Ekacce ca devati cha kamavacaradeva.
Tesu hi kesanci kayo nilo hoti, kesanci pitakadivanno. Sanna pana nesam tihetukapi
duhetukapi hoti, ahetuka na hoti. Ekacce ca vinipatikati catuapayavinimutta
punabbasumata yakkhini piyankaramata phussamitta 3- dhammaguttati 4- evamadayo
anne ca vemanika peta. Etesam hi odatakalamanguracchavisamavannadivasena ceva
kisathularassadighavasena ca kayo nana hoti, manussanam viya tihetukaduhetukahetukavasena
sannapi. Te pana deva viya na mahesakkha. Kapanamanussa viya appesakkha
dullabhaghasacchadana dukkhapilita viharanti. Ekacce kalapakkhe dukkhita junhapakkhe
sukhita honti, tasma sukhasamussayato vinipatitatta vinipatikati vutta. Ye
panettha tihetuka, tesam dhammabhisamayopi hoti piyankaramatadinam viya.
      Brahmakayikati brahmaparisajjabrahmapurohitamahabrahmano. Pathamabhinibbattati
te sabbepi pathamajjhanena nibbatta. Brahmaparisajja pana
@Footnote: 1 ka. kammabhijanavasena   2 cha.Ma. titthametam  3 ka. pussa....  4 ka. dhammabhutati
Parittena. Brahmapurohita majjhimena, kayova 1- nesam vippharikataro hoti.
Mahabrahmano panitena, kayo pana nesam ativippharikataro hoti. Iti te
kayassa nanatta, pathamajjhanavasena sannaya ekatta nanattakaya
ekattasanninoti vutta. Yatha ca te, evam catusu apayesu satta. Nirayesu
hi kesanci gavutam, kesanci  addhayojanam, kesanci tigavutam attabhavo hoti,
devadattassa pana yojanasatiko jato. Tiracchanesupi keci khuddaka honti,
keci mahanta. Pettivisayesupi keci satthihattha, keci asitihattha honti, keci
suvanna, keci dubbanna. Tatha kalakancika asuRa. Apicettha dighapitthikapeta
nama satthiyojanikapi honti. Sanna pana sabbesampi akusalavipakahetukava
hoti. Iti apayikapi nanattakaya ekattasanninoti sankham gacchanti.
      Abhassarati dandaukkaya acci viya etesam sarirato abha chijjitva
chijjitva patanti viya sarati visaratiti abhassaRa. Tesu pancakanaye dutiyatatiyajhanadvayam
parittam bhavetva upapanna parittabha nama honti. Majjhimam bhavetva
upapanna appamanabha nama honti. Panitam bhavetva upapanna abhassara
nama honti. Idha pana ukkatthaparicchedavasena sabbeva gahita. Sabbesam
hi tesam kayo ekavippharova hoti, sanna pana avitakkavicaramatta ca
avitakkaavicara cati nana.
      Subhakinhati subhena vokinna, vikinna. 2- Subhena sarirappabhavannena
ekagghanati attho. Etesam hi na abhassaranam viya chijjitva chijjitva abha
gacchatiti. Catukkanaye tatiyassa pancakanaye catutthassa 3- parittamajjhimappanitassa
jhanassa vasena parittasubhaappamanasubhasubhakinha nama hutva nibbattanti.
Iti sabbepi te ekattakaya ceva catutthajjhanasannaya ekattasannino
cati veditabba. Vehapphalapi catutthavinnanatthitimeva bhajanti. Asannasatta
vinnanabhava ettha sangaham na gacchanti, sattavasesu pana gacchanti.
@Footnote: 1 ka. kayo ca     2 cha.Ma. ayam patho na dissati    3 cha.Ma. catukkassa
      Suddhavasa vivattapakkhe thita, na sabbakalika, kappasatasahassampi
asankhyeyyampi buddhasunne loke na uppajjanti. Solasakappasahassabbhantare
buddhesu uppannesuyeva uppajjanti. Dhammacakkappavattissa 1- bhagavato
khandhavarasadisa honti. Tasma neva vinnanatthitim, na ca sattavasam bhajanti.
Mahasivatthero pana "na kho pana so sariputta avaso sulabharupo, maya
anavutthapubbo imina dighena addhuna annatra suddhavasehi devehiti
imina suttena 2- suddhavasapi catutthavinnanatthitim catutthasattavasanca bhajanti"ti
vadati, tam appatibahitatta suttassa anunnatam. 3-
      Sabbaso rupasannanam samatikkamati ettha sabbasoti sabbakarena, sabbasam va
anavasesananti attho. Rupasannananti sannasisena vuttarupavacarajjhanananceva
tadarammanananca. Rupavacarajjhanampi hi rupanti vuccati "rupi rupani
passati"tiadisu. 4- Tassa arammanampi "bahiddha rupani passati
suvannadubbannani"tiadisu. 5- Tasma idha "rupe sanna rupasanna"ti evam
sannasisena vuttarupavacarajjhanassetam adhivacanam. Rupam sanna assati rupasanna,
rupamassa namanti vuttam hoti. Evam pathavikasinadibhedassa tadarammanassa cetam
adhivacananti veditabbam.
      Samatikkamati viraga nirodha ca. Kim vuttam hoti? etasam kusalavipakakiriyavasena
Pancadasannam jhanasankhatanam rupasannanam etesanca pathavikasinadivasena atthannam
arammanasankhatanam rupasannanam sabbakarena anavasesanam va viraga ca nirodha ca
viragahetu ceva nirodhahetu ca akasanancayatanam upasampajja viharati. Na hi sakka
sabbaso anatikkantarupasannena etam upasampajja viharitunti. Tattha yasma arammane
avirattassa sannasamatikkamo na hoti, samatikkantasu ca sannasu arammanam
samatikkantameva hoti. Tasma arammanasamatikkamam avatva:-
@Footnote: 1 vi. maha. 4/10-24/10-20, sam. maha. 19/1081/367-70, khu.
@pati. 31/39-41/372-77     2 Ma.mu. 12/160/124
@3 mano. pu. 3/182, patisam.A. 1/123
@4 abhi.sam. 34/248/76, patisam. 31/209/250    5 abhisam. 34/224/69
              "tattha katama rupasanna? rupavacarasamapattim samapannassa
           va upapannassa va ditthadhammasukhaviharissa va sanna
           sanjanana sanjanitattam, ima vuccanti rupasannayo. Ima
           rupasannayo atikkanto hoti vitikkanto samatikkanto, tena
           vuccati sabbaso rupasannanam samatikkama"ti
evam vibhange 1- sannanamyeva samatikkamo vutto. Yasma pana arammanasamatikkameneva 2-
pattabba eta samapattiyo, na ekasmimyeva arammane pathamajjhanadini viya,
tasma ayam arammanasamatikkamavasenapi atthavannana katati veditabba.
      Patighasannanam atthangamati cakkhvadinam vatthunam rupadinanca arammananam
patighatena uppanna sanna patighasanna, rupasannadinam etam adhivacanam.
Yathaha "tattha katama patighasanna? rupasanna saddasanna gandhasanna
Rasasanna photthabbasanna, ima vuccanti patighasannayo"ti. 1- Tasam kusalavipakanam
pancannam akusalavipakanam pancannanti sabbaso dasannam patighasannanam atthangama
pahana asamuppada, appavattim katvati vuttam hoti.
      Kamanceta pathamajjhanadini samapannassapi na santi, na hi tasmim
samaye pancadvaravasena cittam pavattati, evam santepi annattha pahinanam
sukhadukkhanam catutthajjhane viya sakkayaditthiadinam tatiyamagge viya ca imasmimyeva
jhane ussahajananattham imassa jhanassa pasamsavasena etasam ettha vacanam
veditabbam. Atha va:- kincapi ta rupavacarasamapannassa na santi, atha kho na
pahinatta na santi, na hi rupaviragaya rupavacarabhavana pavattati, 3- rupayatta
ca etaya 4- pavatti, ayampana bhavana rupaviragaya pavattati, 3- tasma ta ettha
"pahina"ti vattum vattati. Na kevalanca vattum, ekamseneva evam dharetumpi
vattati. Tasam hi ito pubbe appahinattayeva "pathamajjhanam samapannassa
saddo kantako"ti 5- vutto bhagavata. Idha ca pahinattayeva arupasamapattinam
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/602/316    2 cha.Ma.....samatikkamena    3. cha.Ma. samvattati
@4. cha.Ma. etasam          5 an. dasaka. 24/72/107-8
Anenjata santavimokkhata ca vutta "alaro ca kalamo arupasamapanno
pancamattani sakatasatani nissaya nissaya atikkantani neva addasa, na ca
saddam assosi"ti. 1-
      Nanattasannanam amanasikarati nanatte va gocare pavattanam sannanam,
nanattanam va sannanam. Yasma hi eta:-
           "tattha katama nanattasanna? asamapannassa manodhatusamangissa
        va manovinnanadhatusamangissa va sanna sanjanana sanjanitattam,
        ima vuccanti nanattasannayo"ti
evam vibhange 2- vibhajitva vuttava idha adhippeta asamapannassa manodhatu-
manovinnanadhatusangahita sanna rupasaddadibhede nanatte nanasabhave gocare
pavattanti. Yasma ceta attha kamavacarakusalasanna dvadasa akusalasanna ekadasa
kamavacarakusalavipakasanna dve akusalavipakasanna ekadasa kamavacarakiriyasannati
evam catucattalisampi sanna nanatta nanasabhava annamannam asadisa,
tasma "nanattasanna"ti vutta. Tasam sabbaso nanattasannanam amanasikara
anavajjana asamannahara apaccavekkhana. Yasma ta navajjati na manasikaroti
na paccavekkhati, tasmati vuttam hoti.
      Yasma cettha purima rupasanna patighasanna ca imina jhanena nibbatte
bhavepi na vijjanti, pageva tasmim bhave imam jhanam upasampajja viharanakale, tasma
tasam "samatikkama atthangama"ti dvedhapi abhavoyeva vutto. Nanattasannasu
pana yasma attha kamavacarakusalasanna nava kiriyasanna dasa akusalasannati
ima sattavisati sanna imina jhanena nibbatte bhave vijjanti, tasma tasam
"amanasikara"ti vuttanti veditabbam. Tatrapi hi imam jhanam upasampajja
viharanto tasam amanasikarayeva upasampajja viharati, ta pana manasikaronto
asamapanno hotiti. Sankhepato cettha "rupasannanam samatikkama"ti imina
@Footnote: 1 di. maha. 10/192/115     2 abhi. vi. 35/604/317
Sabbarupavacaradhammanam pahanam vuttam. "patighasannanam atthangama nanattasannanam
amanasikara"ti imina sabbesam kamavacaracittacetasikananca pahanam amanasikaro
ca vuttoti veditabbo.
      Iti bhagava pannarasannam rupasannanam samatikkamena dasannam patighasanananam
atthangamena catucattalisaya nanattasannanam amanasikarenati tihi padehi
akasanancayatanasamapattiya vannam kathesi. Kimkaranati ce? sotunam
ussahajananatthanceva palobhanatthanca. Sace hi keci apandita vadeyyum "sattha
akasanancayatanasamapattim nibbattethati vadati, ko nu kho etaya nibbattitaya
attho, ko anisamso"ti. "te evam vattum ma labhantu"ti imehi akarehi
samapattiya vannam kathesi. Tanhi nesam sutva evam bhavissati "evam santa
  kira ayam samapatti evampanita, nibbattessama nan"ti, athassa nibbattanatthaya
ussaham karissantiti.
      Palobhanatthancapi tesam  etissa vannam kathesi visakantakavanijo viya,
visakantakavanijo nama gulavanijo vuccati. So kira gulaphanitakhandasakkaradini
sakatenadaya paccantagamam gantva "visakantakam ganhatha, visakantakam
ganhatha"ti ugghosesi. Tam sutva gamika "visam nama kakkhalam. Yo nam
khadati, so marati, kantakopi, vijjhitva mareti, ubhopete kakkhala, 1- ko
ettha anisamso"ti gehadvarani thakesum, darake ca palapesum. Tam disva
vanijo "avoharakusala ime gamika, handa ne upayena ganhapemi"ti
"atimadhuram ganhatha, atimadhuram 2- ganhatha, gulam phanitam sakkaram samaggham 3- labbhati,
kutamasakakutakahapanadihipi labbhati"ti ugghosesi. Tam sutva gamika hatthapahattha
nikkhanta bahumpi mulam datva gahesum.
      Tattha vanijassa "visakandakam ganhatha"ti ugghosanam viya bhagavato
"akasanancayatanasamapattim nibbattetha"ti vacanam. "ubhopete kakkhala,
ko ettha anisamso"ti gamikanam cintanam viya "bhagava `akasanancayatanam
@Footnote: 1 ka. ugghosate kakkhala, evamuparipi   2 cha.Ma. atisadum    3 Si. mahaggham
Nibbattetha'ti aha, ko nu kho ettha anisamso, nassa gunam janama"ti
sotunam cintanam. Athassa vanijassa "atimadhuram ganhatha"tiadivacanam viya bhagavato
rupasannasamatikkamanadikam anisamsappakasanam. Idam hi sutva te bahumpi mulam
datva gamika viya gulam "imina anisamsena palobhitacitta mahantampi ussaham
katva imam samapattim nibbattessanti"ti ussahajananattham palobhanatthanca
kathesi.
      Akasanancayatanupagati ettha  nassa antoti anantam, akasam
anantam akasanantam, akasanantam eva akasanancam, tam akasanancam
adhitthanatthena ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhanassa devanam devayatanamivati
akasanancayatanam. Kasinugghatimakasassetam adhivacanam. Tattha jhanam nibbattetva
patisandhivasena akasanancayatanabhavam upagata akasanancayatanupaga.  ito
paresu visesamattameva vannayissama. 1-
      Akasanancayatanam samatikkammati ettha tava pubbe vuttanayeneva 2-
akasanancam ayatanamassa adhitthanatthenati jhanampi akasanancayatanam.
Vuttanayeneva arammanampi. Evametam jhananca arammanancati ubhayampi
appavattikaranena ca amanasikaranena  ca samatikkamitvava yasma idam
vinnanancayatanam    upasampajja viharitabbam, tasma ubhayampetam ekajjham katva
"akasanancayatanam samatikkamma"ti idam vuttanti veditabbam.
      Vinnanancayatanupagati ettha pana "anantan"ti manasikatabbavasena
nassa antoti anantam, anantameva anancam, vinnanam anancam
"vinnananancan"ti avatva "vinnanancan"ti vuttam. Ayam hettha  rulhisaddo.
Tadeva vinnanancam adhitthanatthena ayatananti vinnanancayatanam. Tattha
jhanam nibbattetva vinnanancayatanabhavam upagatati 3- vinnanancayatanupaga.
      Vinnanancayatanam samatikkammati etthapi pubbe vuttanayeneva
vinnanancam ayatanamassa adhitthanatthenati jhanampi vinnanancayatanam,
@Footnote: 1 abhi.A. 1/255    2 cha.Ma. vuttanayena    3 cha.Ma. upagata
Vuttanayeneva ca arammanampi. Evametam jhananca arammanancati ubhayampi
appavattikaranena ca amanasikaranena ca samatikkamitvava yasma idam
akincannayatanam upasampajja viharitabbam, tasma ubhayampetam ekajjham katva
"vinnanancayatanam samatikkamma"ti idam vuttanti veditabbam.
      Akincannayatanupagati ettha pana nassa kincananti akincanam,
antamaso bhangamattampi assa avasittham natthiti vuttam hoti. Akincanassa bhavo
akincannam, akasanancayatanavinnanapagamassetam adhivacanam. Tam akincannam
adhitthanatthena ayatananti akincannayatanam.  tattha jhanam nibbattetva
akincannayatanabhavam upagata akincannayatanupaga. Ayam sattamavinnanatthititi
imam sattamam patisandhivinnanassa thanam janati. Nevasannanasannayatanam
yatheva sannaya, evam vinnanassapi sukhumatta neva vinnanam navinnanam,
tasma vinnanatthitisu na vuttam.
      Abhutanti abhutattham "rupam atta"tiadivacanam. Tam vipallasabhavato ataccham.
Ditthinissayato anatthasanhitam. Atha va abhutanti asantam avijjamanam.
Acorasseva "idante corikaya abhatam, na idam tuyham ghare dhanan"tiadivacanam.
Atacchanti atathakaram annathakaram 1- annatha santam.  anatthasanhitanti na
idhalokattham va paralokattham va nissitam. Na tam tathagato byakarotiti tam aniyyanikakatham
tathagato na katheti. Bhutam taccham atthasanhitanti rajakathaditiracchanakatham. Bhutam taccham
atthasanhitanti ariyasaccasannissitam. Tatra kalannu tathagato hotiti tasmim
tatiyabyakarane tassa panhassa byakaranatthaya tathagato kalannu hoti. Mahajanassa
adanakalam gahanakalam janitva sahetukam sakaranam katva yuttapattakaleyeva byakarotiti
attho.
      Yuttapattakale vadatiti kalavadi. Bhutam sabhavam vadatiti bhutavadi.
Paramattham nibbanam vadatiti. Atthavadi. Maggaphaladhammam vadatiti dhammavadi.
Samvaradivinayam vadatiti vinayavadi. Tattha ditthanti aparimanasu lokadhatusu
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati
Aparimananam sattanam cakkhudvaresu apatham agacchantam ruparammanam nama
atthi, tam sabbakarato janati passati. Evam janata passata ca tena
tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena va
"katamantam rupam rupayatanam? yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannanibha
sanidassanam sappatigham nilam pitakan"tiadina 1- nayena anekehi namehi terasahi
varehi dvipannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti vitatham natthi. Esa
nayo sotadvaradisupi. Apathamagacchantesu saddadisu tesam vividham dassetum
"dittham sutan"tiadimaha. 2- Tattha ditthanti rupayatanam. Sutanti saddayatanam.
Mutanti patva gahetabbato gandhayatanam rasayatanam photthabbayatanam, vinnatanti
sukhadukkhadidhammarammanam. Pattanti pariyesitva va apariyesitva va pattam.
Pariyesitanti pattam va appattam va pariyesitam. Anuvicaritam manasati cittena
anusancaritam.
      Tathagatena abhisambuddhanti imina etam 3- dasseti:- yanhi aparimanasu
lokadhatusu imassa sadevakassa lokassa nilam pitakantiadi ruparammanam
cakkhudvare apatham agacchati, "ayam satto imasmim khane imam nama
ruparammanam disva sumano va dummano va majjhatto va jato"ti sabbam
tam tathagatassa eva abhisambuddham. Tatha yam aparimanasu lokadhatusu imassa
sadevakassa lokassa bherisaddo mudingasaddotiadi saddarammanam sotadvare
apatham agacchati, mulagandho tacagandhotiadi gandharammanam ghanadvare apatham
agacchati, mularaso khandharasotiadi rasarammanam jivhadvare apatham agacchati,
kakkhalam mudukantiadi pathavidhatutejodhatuvayodhatubhedam photthabbarammanam
kayadvare apatham agacchati, "ayam satto imasmim khane imam nama
photthabbarammanam phusitva sumano va dummano va majjhatto va jato"ti
sabbam tam tathagatassa eva 4- abhisambuddham. Tatha yam aparimanasu lokadhatusu
imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhadibhedam dhammarammanam manodvarassa apatham
@Footnote: 1 abhi. san. 34/618/189   2 cha.Ma. dittham sutanti aha   3 Ma. evam   4 cha.Ma. evam
Agacchati, "ayam satto imasmim  khane imam nama dhammarammanam vijanitva
sumano va dummano va majjhatto va jato"ti sabbam tam tathagatassa eva 1-
abhisambuddham.
      Yanhi cunda imesam sattanam dittham sutam mutam vinnatam, tattha
tathagatena adittham va asutam va amutam va avinnatam va natthi, imassa
pana mahajanassa pariyesitva apattampi  atthi, apariyesitva apattampi atthi,
pariyesitva pattampi atthi, apariyesitva pattampi atthi, sabbampi tathagatassa
appattam 2- nama natthi nanena asacchikatam. Tasma tathagatoti vuccatiti yam
yatha lokena gatam, tassa tatheva gatatta tathagatoti vuccatiti. Paliyam pana
"abhisambuddhan"ti vuttam, tam gatasaddena ekattham. Imina nayena sabbavaresu
tathagatoti nigamassa 3- attho veditabbo. 4-
             "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim
        abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya
        parinibbayati, yam etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbam
        tam tatheva hoti, no annatha, tasma tathagatoti vuccati"ti
ettha yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke nisinno tinnam
maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho, yanca rattim
yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare
pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi pacchimabodhiyapi
yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam, tam sabbam atthato ca
byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikam sabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam
dosamohamadanimmadanam natthi, tattha valaggamattampi avakkhalitam, sabbam tam
ekamuddikaya lanchitam 5- viya, ekanaliya mitam viya, ekatulaya tulitam viya ca
tathameva hoti vitatham natthi. Tenaha "yanca cunda rattim tathagato .pe.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati   2 cha.Ma. asampattam   3 ka. imassa
@4 su. vi. 3/104, mano.pu. 2/302     5 ka. lancitam, Ma. lanchanam
Sabbam tam tathameva hoti, no annatha, tasma tathagatoti vuccati"ti. Gadaattho
hi ettha gatasaddo.
      Apica:- agadanam agado, vacananti attho. Tatho  aviparito agado assati
dakarassa takaram katva tathagatoti 1- evametasmim atthe padasiddhi veditabba.
      "yathavadi cunda .pe. Vuccati"ti ettha bhagavato vacaya kayo anulometi
kayassapi vaca, tasma bhagava yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti,
evambhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca
kayo, vacapi tatha gata pavattati tathagatoti evamettha padasiddhi veditabba.
      Abhibhu anabhibhutoti upari bhavaggam hettha avicipariyantam aparimanasu
lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi  samadhinapi pannayapi vimuttiyapi
vimuttinanadassanenapi, 2- na tassa tula va pamanam va atthi. Atulo
appameyyo anuttaro rajadhiraja 3- devadevo sakkanam atisakko brahmanam
atibrahma. Annadatthuti ekamsatthe nipato. Dakkhatiti daso. Vasam vattetiti
vasavatti.
     Tatrayam padasiddhi veditabba:- agado viya agado, ko panesa?
Desanavilaso ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko dibbagadena
sappe viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavanena 4-
tatho aviparito desanavilaso 5- ceva punnussayo ca agado assati dakarassa
takaram katva tathagatoti veditabbo. 6-
      Idhatthanneva 7- janati kammabhisankharavasenati apunnabhisankharavasena
idhatthanneva janati. Kayassa bheda param maranati upadinnakkhandhabheda maranato
param. 8- Apayantiadisu vuddhisankhatasukhasatato aya apetatta apayo. Dukkhassa
gati patisarananti duggati. Dukkarakarino 9- ettha vinipatantiti vinipato.
@Footnote: 1 cha.Ma. gatoti    2 cha.Ma. ayam patho na dissati   3 cha.Ma. rajaraja  4 cha.Ma....bhavane
@5 cha.Ma.... vilasamayo    6 su. vi. 1/64,65    7 ka. idhatthanneva, evamuparipi
@8 ka. uddham       9 ka. dukkatakarino
Niratiatthena nirassadatthena nirayo. Tam apayam .pe. Nirayam. Upapajjissatiti
patisandhivasena uppajjissati. Tiracchanayoninti tiriyam ancantiti tiracchana,
tesam yoni tiracchanayoni, tam tiracchanayonim. Pettivisayanti paccabhavam pattanam
visayoti pettivisayo, tam pettivisayam. Manaso ussannataya manussa, tesu
manussesu. Ito param kammabhisankharavasenati ettha punnabhisankharavasena
attho gahetabbo.
      Asavanam khayati asavanam vinasena. Anasavam cetomuttinti asavavirahitam
phalavimuttim. 1- Pannavimuttinti arahattaphalapannam. Samadhi 2- ragaviraga
cetovimutti, arahattaphalapanna avijjaviraga pannavimuttiti veditabba.
Tanhacaritena va appanajjhanabalena kilese vikkhambhetva adhigatam arahattaphalam ragaviraga
cetovimutti. Ditthicaritena upacarajjhanamattam nibbattetva vipassitva adhigatam
arahattaphalam avijjaviraga pannavimutti. Anagamiphalam va kamaragam sandhaya
ragaviraga cetovimutti, arahattaphalam sabbappakarato avijjaviraga pannavimutti.
      Akincannayatanam dhimuttanti 3- vimokkhenati kenatthena vimokkho
veditabboti? adhimuccanatthena. Koyam adhimuccanattho nama? paccanikadhammehi ca
sutthu vimuccanattho, arammane ca abhirativasena sutthu vimuccanattho, pitu anke
vissatthangapaccangassa darakassa sayanam viya aniggahitabhavena nirasankataya arammane
pavattiti vuttam hoti. Evarupena vimokkhena. Dhimuttanti 4- vinnanancayatanam
muncitva akincannayatane nirasankavasena vimuttam. 5- Allinam.
Tatradhimuttanti tasmim samadhimhi allinam. Tadadhimuttanti tasmim jhane adhimuttam.
Tadadhipateyyanti tam jhanam jetthakam. Rupadhimuttotiadini panca kamagunagarukavasena
vuttani. Kuladhimuttotiadini tini khattiyadikulagarukavasena vuttani.
Labhadhimuttotiadini attha lokadhammavasena vuttani. Civaradhimuttotiadini cattari
paccayavasena vuttani. Suttantadhimutatotiadini pitakattayavasena vuttani.
@Footnote: 1 cha.Ma. arahattaphalasamadhim   2 cha.Ma. arahattaphalasamadhi  3 ka.... yatane adhimuttanti
@4 cha.Ma. dhimuttanti     5 ka. vimuttanti
Arannikangadhimuttotiadini dhutangasamadanavasena 1- vuttani. Pathamajjhanadhi-
muttotiadini patilabhavasena vuttani.
      Kammaparayananti abhisankharavasena. Vipakaparayananti pavattivasena.
Kammagarukanti cetanagarukam. Patisandhigarukanti upapattigarukam.
      [84] Akincannasambhavam natvati akincannayatanasamapattito
vutthahitva akincannayatanajanakam kammabhisankharam natva "kinti palibodho
ayan"ti. Nandisannojanam ititi ya catutthaaruparagasankhata nandi tanca
sannojanam natva. Tato tattha vipassatiti atha tattha akincannayatanasamapattito
vutthahitva tam samapattim aniccadivasena vipassati. Etam nanam tatham tassati
etam tassa puggalassa evam vipassato anukkamena uppannam arahattananam
aviparitam. Vusimatoti vusitavantassa. Sesam sabbattha pakatameva.
      Evam bhagava idampi suttam arahattanikuteneva desesi, desanapariyosane
ca pubbasadiso eva dhammabhisamayo ahositi.
                  Saddhammappajjotikaya culaniddesatthakathaya
                    posalasuttaniddesavannana nitthita.
                             Cuddasamam.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 46 page 50-69. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=1246&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=1246&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=467              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=4258              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=4578              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=4578              Contents of The Tipitaka Volume 30 http://84000.org/tipitaka/read/?index_30

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]