ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 46 : PALI ROMAN Nid.A.2 (saddhammapaj.)

                    19. Khaggavisanasuttaniddesavannana
                           pathamavaggavannana
      ito param khaggavisanasuttaniddesavannanaya okaso anuppatto. Tattha
"sabbesu bhutesu nidhaya dandan"ti ito param atirekapadamattameva vannayissama.
Tattha sabbesuti anavasesesu. Bhutesuti sattesu. Ettha bhutesuti kincapi
bhutasaddo "bhutasmim pacittiyan"ti 1- evamadisu vijjamane, "bhutamidam sariputta
samanupassasi"ti 2- evamadisu khandhapancake, "cattaro kho bhikkhu 3- mahabhuta
hetu"ti 4- evamadisu catubbidhe pathavidhatvadirupe, "yo ca kalaghaso bhuto"ti 5-
evamadisu khinasave, "sabbeva nikkhipissanti, bhuta loke samussayan"ti 6-
evamadisu sabbasatte, "bhutagamapatabyataya"ti 7- evamadisu rukkhadike, "bhutam
bhutato pajanati"ti 8- evamadisu catumaharajikanam hettha sattanikayam
upadaya vattati. Idha pana avisesato pathavipabbatadisu jata satta bhutati
veditabba. Tesu  bhutesu. Nidhayati nikkhipitva.
      Dandanti kayavacimanodandam, kayaduccaritadinametam adhivacanam. Kayaduccaritam
hi dandayatiti dando, badheti anayabyasanam papetiti  vuttam hoti. Evam
vaciduccaritam manoduccaritanca. Paharanadando eva va dando, tam nidhayatipi
vuttam hoti. Avihethayanti avihethayanto. Annatarampiti  yam kinci ekampi.
Tesanti tesam sabbabhutanam. Na puttamiccheyyati atrajo khetrajo dinnako
antevasikoti imesu catusu puttesu yam kinci puttam na iccheyya. Kuto
sahayanti sahayam pana iccheyyati kuto eva etam.
      Ekoti pabbajjasankhatena eko, adutiyatthena eko, tanhapahanatthena
eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhim abhisambuddhoti eko.
@Footnote: 1 gavesitabbam   2 Ma. mu. 12/401/358   3 ka. bhikkhave   4 Ma. u.14/86/68
@5 khu. ja. 27/190/71  6 di. maha. 10/220/137   7 vi. mahavi. 2/90/160
@8 Ma. mu. 12/3/2
Samanasahassassapi hi majjhe vattamano gihisannojanassa chinnatta eko, evam
pabbajjasankhatena eko. Eko titthati, eko gacchati, eko nisidati, eko
seyyam kappeti, eko iriyati vattatiti eko. Evam adutiyatthena eko.
          "tanhadutiyo puriso           dighamaddhana samsaram
           itthabhavannathabhavam           samsaram nativattati.
           Evamadinavam natva           tanham dukkhassa sambhavam
           vitatanho anadano          sato bhikkhu paribbaje"ti 1-
evam tanhapahanatthena eko sabbakilesassa pahina ucchinnamula talavatthukata
anabhavamkata ayatim anuppadadhammati evam ekantavigatakilesoti eko. Anacariyako
hutva sayambhu samanneva paccekasambodhim abhisambuddhoti evam eko paccekasambodhim
abhisambuddhoti eko.
      Careti ya ima attha cariyayo. Seyyathidam? ya panidhisampannanam
Catusu iriyapathesu iriyapathacariya, indriyesu guttadvaranam ajjhattikayatanesu
ayatanacariya, appamadaviharinam catusu satipatthanesu saticariya, adhicittamanuyuttanam
catusu jhanesu samadhicariya, buddhisampannanam catusu ariyasaccesu nanacariya,
samma patipannanam catusu ariyamaggesu maggacariya, adhigataphalanam catusu samannaphalesu
patipatticariya, 2- tinnam budadhanam sabbasattesu lokatthacariya, tattha padesato
paccekabuddhasavakananti. Yathaha "cariyati attha cariyayo ya 3- iriyapathacariya"ti 4-
vittharo. Tahi cariyati samannagato bhaveyyati attho. Atha va ya ima
"adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto viriyena carati, upatthahanto satiya
carati, avikkhitto samadhina carati, pajananto pannaya carati, vijananto
vinnanena carati, evam patipannassa kusala dhamma ayapentiti ayatanacariyaya
carati, evam patipanno visesamadhigacchatiti visesacariyaya carati"ti 5- evam aparapi
@Footnote: 1 khu. iti. 25/15/105/241-324, khu. maha. 29/891/557,
@khu. cula. 30/667/320 (sya)   2 ka. patticariya   3 ka. attha cariya
@4 khu. cula. 30/667/322 (sya), khu. pati. 31/197/232
@5 khu. cula. 30/667/323 (sya), khu. pati. 31/197/233
Attha cariya vutta. Tahipi 1- samannagato bhaveyyati  attho. Khaggavisanakappoti
khaggavisano nama khaggamigasingam.
      Kappasaddo panayam abhisaddahanavoharakalapannatticchedavikappalesa-
samantabhavasadisadianekattho. Tatha hissa "okappaniyametam bhoto gotamassa.
Yatha tam arahato sammasambuddhassa"ti 2- evamadisu abhisaddahanattho. "anujanami
bhikkhave pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"ti 3- evamadisu voharo. "yena
sudam niccakappam viharami"ti 4- evamadisu kalo. "iccayasma kappo"ti 5-
evamadisu pannatti. "alankato kappitakesamassu"ti 6- evamadisu chedanam. "kappati
dvangulakappo"ti 7- evamadisu vikapPo. "atthi kappo nipajjitun"ti 8-
evamadisu leso. "kevalakappam veluvanam obhasetva"ti 9- evamadisu samantabhavo.
"satthukappena kira bho savakena saddhim mantayamana na janimha"ti 10- evamadisu
sadiso, patibhagoti attho. Idha panassa sadiso patibhagoti attho veditabbo,
khaggavisanasadisoti 11- vuttam hoti. Ayam tavettha padato atthavannana.
      Adhippayanusandhito pana evam veditabbo:- yvayam vuttappakaro
dando bhutesu pavattiyamano anihito 12- hoti, tam tesu appavattiyamanesu 13-
tappatipakkhabhutaya mettaya hitupasamharena ca sabbesu bhutesu nidhaya dandam,
nihitadandatta eva  ca yatha anihitadanda satta bhutani dandena va satthena
panina va ledduna va vihethenti tatha avihethayam, annatarampi tesam imam
mettakammatthanam agamma yadeva tattha vedanagatam sannasankharavinnanagatam
tanca tadanusareneva tadannanca sankharagatam 14- vipassitva imam paccekabodhim
adhigatomhi"ti. Ayam tava adhippayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. tahi   2 Ma.mu. 12/387/345   3 vi. cula. 7/250/7
@4 Ma.mu. 12/387/345   5 khu.su. 25/1099/544, khu. cula. 30/372/181 (sya)
@6 khu. ja. 28/1380/272   7 vi. cula. 7/446/286   8 an. atthaka. 23/80/276
@9 sam. sa. 15/94/61   10 Ma. mu. 12/260/221   11 ka....patibhagoti
@12 cha.Ma. ahito       13 ka. appavattiyamano     14 ka. sankhatam
      Ayam pana anusandhi:-  evam vutte te amacca ahamsu "idani bhante
kuhim gacchatha"ti. Tato tena "pubbapaccekasambuddha kattha vasanti"ti avajjetva
"gandhamadanapabbate"ti vutte punahamsu "amhe dani bhante pajahatha,
na gacchatha"ti 1- atha paccekabuddho aha "na puttamiccheyya"ti sabbam. Tatrayam
adhippayo:- aham idani atrajadisu yam kinci puttampi na iccheyyam, kuto
pana tumhadisam sahayam. Tasma tumhesupi yo maya saddhim gantukamo puriso
va hotum icchati, so eko care  khaggavisanakappoti. 2- Atha va tehi "amhe
dani  bhante pajahatha, na icchatha"ti vutte so paccekasambuddho "na puttamiccheyyam,
kuto sahayan"ti vatva attana 3- yathavuttenatthena ekacariyaya gunam disva
sammudito pitisomanassajato imam udanam udanesi.
      Tattha tasati 4- pipasakiriya. Thavarati khinasava. Bhayabheravati khuddanukhuddaka
cittutrasa. 5- Nidhayati chaddetva. Nidahitvati thapetva oropayitvati
adhokaritva. Samoropayitvati adhogatam vissajjetva. Nikkhipitvati tato apanetva.
Patippassambhitvati sannisidapetva.
      Alapananti adito lapanam. Sallapananti samma lapanam. Ullapananti
uddham katva lapanam. Samullapananti punappunam uddham katva lapanam.
      Iriyapathacariyati iriyapathanam cariya, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo.
Ayatanacariya pana ayatanesu satisampajannanam cariya. Pattiti phalani. Tani hi
papuniyantiti "patti"ti vuttani. Sattalokassa ditthadhammikasamparayika attha
lokatthati ayam viseso.
      Idani tasam cariyanam bhumim dassento "catusu iriyapathesu"tiadimaha.
Satipatthanesuti arammanasatipatthanesupi vuccamanesu satito anannani, voharavasena
pana annani viya katva vuttam. Ariyasaccesuti pubbabhagalokiyasaccananena visum visum
saccapariggahavasena vuttam. Ariyamaggesu samannaphalesuti
@Footnote: 1 cha.Ma. icchathati   2 cha.Ma. khaggavisanakappo     3 cha.Ma. attano
@4 Si. tasinati, ka. tasitati    5 ka. bhayabheravoti udanam udato cittutraso
Ca voharavaseneva vuttam. Padeseti 1- lokatthacariyaya ekadese. Nippadesato hi
lokatthacariyam buddha eva karonti. Puna ta eva cariyayo karakapuggalavasena
dassento "panidhisampannanan"tiadimaha. Tattha panidhisampanna nama
iriyapathanam santatta iriyapathappavattiya 2- sampanna akampitairiyapatha
bhikkhubhavanurupena santena iriyapathena sampanna.
      Indriyesu guttadvarananti cakkhvadisu chasu indriyesu attano
attano visaye pavattam ekekadvaravasena guttam dvaram etesanti guttadvara,
tesam guttadvaranam. Dvaranti cettha uppattidvaravasena cakkhvadayo eva.
Appamadaviharinanti siladisu appamadaviharavatam. Adhicittamanuyuttananti
vipassanaya padakabhavena adhicittasankhatam samadhim anuyuttanam. Buddhisampannananti
namarupavavatthanam adim katva yava gotrabhu, tava pavattena nanena sampannanam.
Samma patipannananti catumaggakkhane. Adhigataphalananti catuphalakkhane.
Tathagatananti tatha agatanam. Arahantananti durakilesanam. Sammasambuddhananti
samma samanca sabbadhammabuddhanam. Imesam padanam attho hettha pakasito eva.
      Padesato 3- paccekasambuddhananti paccekasambuddhanam ekadese padesato 3-
savakananti savakanampi ekadese. 4- Adhimuccantoti adhimokkham karonto.
Saddhaya caratiti saddhavasena pavattati. Pagganhantoti catusammappadhanaviriyena
padahanto. Upatthapentoti satiya arammanam upatthapento. 5- Avikkhepam
karontoti samadhivasena vikkhepam akaronto. Pajanantoti catusaccajananapannaya
pakarena jananto. Vijanantoti indriyasampayuttajavanapubbangamena avajjanavinnanena
arammanam vijananto. Vinnanacariyayati avajjanavinnanacariyaya
vasena. Evam patipannassati sahavajjanaya indriyacariyaya patipannassa.
Kusala dhamma ayapentiti samathavipassanavasena pavatta kusala dhamma
@Footnote: 1 cha.Ma. padesatoti   2 cha.Ma. iriyapathava thitiya    3 ka. padese
@4 cha.Ma. ekadesato      5 Si.,i. vijananto
Bhusam yapenti, pavattentiti 1- attho. Ayatanacariyayati kusalanam dhammanam
bhusam yatanacariyaya, pavattanacariyayati vuttam hoti. Visesamadhigacchatiti
vikkhambhanatadangasamucchedapatippassaddhivasena visesam adhigacchati.
      Dassanacariya ca sammaditthiyatiadisu samma passati, samma va
taya passanti, pasattha sundara va ditthiti sammaditthi, tassa sammaditthiya
nibbanapaccakkhakaranena dassanacariya. Samma sankappeti, samma va tena
sankappenti, pasattho sundaro va sankappoti sammasankapPo. Tassa
arammane cittassa abhiniropanacariya. Samma vadati, samma va taya vadanti,
pasattha sundara va vacati sammavaca, micchavacaviratiya etam namam.
Tassa catubbidhavacisamvarapariggahacariya. Samma karoti, samma va tena karonti,
pasattham sundaram va kammanti sammakammam, sammakammameva sammakammanto,
micchakammantaviratiya etam namam. Tassa tividhakayasamvarasamutthanacariya. Samma
ajivati, samma va tena ajivanti, pasattho sundaro va ajivoti
sammaajivo, micchaajivaviratiya etam namam. Tassa vodanacariya parisuddhacariya.
Samma vayamati, samma va tena vayamanti, pasattho sundaro va vayamoti
sammavayamo, tassa paggahacariya. Samma sarati, samma va taya saranti,
pasattha sundara va satiti sammasati, tassa upatthanacariya. Samma
samadhiyati, samma va tena samadhiyanti, pasattho sundaro va samadhiti
sammasamadhi, tassa avikkhepacariya.
      Takkappoti tena kappo, evarupoti attho. Tassadiso 2- tena sadiso,
"tassadiko"ti 3- va patho. Tappatibhagoti tena patibhago tappatibhago,
edisoti attho. Sadhurasam atikkantam lonam atilonam. Lonakappoti lonasadisoti
vuccati. Atitittakanti atikkantam tittakam, pucimandadi. Pucimandadisappo
tittakasadisoti vuccati. Atimadhuranti khirapayasadikam. Himakappoti himodakasadiso.
Satthukappoti satthuna buddhena sadiso. Evamevati opammasampatipadanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. pavattantiti    2 ka. tamsadisoti    3 ka. tassadisoti
      Tatra mayam ekassa 1- paccekabuddhassa sankhepena vipassanaacikkhanavidhim
dassetvava 2- gamissama. Tattha namarupapariggaham katukamo paccekabodhisatto
ruparupaatthasamapattisu yam kinci jhanam samapajjitva vutthaya vitakkadini
jhanangani ca tamsampayutte ca phassadayo dhamme lakkhanarasapaccupatthana-
padatthanavasena paricchinditva "sabbametam 3- arammanabhimukham namanato namanatthena
naman"ti vavatthapeti. Tato tassa paccayam pariyesanto "hadayavatthum nissaya
pavattati"ti passati. Puna vatthussa paccayabhutani ca upadayarupani ca passitva
"idam sabbam ruppanato rupan"ti parigganhati. Puna tadubhayam "namanalakkhanam
namam, ruppanalakkhanam rupan"ti evam sankhepato namarupam vavatthapeti.
Samathayanikavasenetam vuttam. Vipassanayaniko pana catudhatuvavatthanamukhena
bhutupadayarupani paricchinditva "sabbametam 3- ruppanato rupan"ti passati.
Tato evam paricchinnarupassa cakkhvadini nissaya pavattamana arupadhamma
apathamagacchanti, tato sabbepi te arupadhamme namanalakkhanena ekato katva
"idam naman"ti passati, so "idam namam, idam rupan"ti dvedha vavatthapeti.
Evam vavatthapetva "namarupato uddham anno satto va puggalo va devo
va brahma va natthi"ti passati.
           Yatha hi angasambhara       hoti saddo ratho iti
           evam khandhesu santesu       hoti sattoti sammuti. 4-
      Evameva pancasu upadanakkhandhesu sati 5- "satto puggalo"ti voharamattam
hotiti evamadina nayena namarupanam yathavadassanasankhatena ditthivisuddhibhutena
nanena namarupam pariggahetva puna tassa paccayampi parigganhanto
vuttanayeneva 6- namarupam pariggahetva "ko nu kho imassa hetu"ti pariyesanto
ahetuva visamahetuvadesu dosam disva rogam disva tassa nidanam samutthanampi
pariyesanto vejjo viya tassa hetunca paccayanca pariyesanto avijja
@Footnote: 1 cha.Ma. tatrayam etassa   2 cha.Ma. dassetva    3 cha.Ma. sabbampetam
@4 sam. sa. 15/171/163, abhi. ka. 37/233/66   5 cha.Ma. santesu   6 cha.Ma. vuttanayena
Tanha upadanam kammanti ime cattaro dhamme namarupassa uppadapaccayatta
"hetu"ti aharam upatthambhanapaccayatta "paccayo"ti ca passati. Imassa hi
kayassa avijjadayo tayo dhamma mata viya darakassa upanissaya honti,
kammam pita viya puttassa janakam, aharo dhati viya darakassa sandharakoti.
Evam rupakayassa paccayapariggaham katva puna "cakkhunca paticca rupe ca
uppajjati cakkhuvinnanan"tiadina 1- nayena namakayassapi paccayam parigganhati,
evam parigganhanto "atitanagatapi dhamma evameva vattanti"ti sannitthanam
karoti.
      Tassa ya sa pubbantam arabbha "ahosim nu kho aham atitamaddhanam,
na nu kho ahosim, kinnu kho ahosim, katham nu kho ahosim, kim hutva kim
ahosim nu kho aham atitamaddhanan"ti 2- pancavidha vicikiccha vutta.
      Yapi aparantam arabbha "bhavissami nu kho aham anagatamaddhanam,
na nu kho, kinnu kho, katham nu kho bhavissami, kim hutva kim bhavissami nu
kho aham anagatamaddhanan"ti 3- pancavidha vicikiccha vutta.
      Yapi etarahi va pana paccuppannam addhanam arabbha kathamkathi hoti
"aham nu khosmi, no nu khosmi, kinnu khosmi, katham nu khosmi, ayam nu kho
satto kuto agato, so kuhim gami bhavissati"ti 3- chabbidha vicikiccha vutta,
sa sabbapi pahiyati. Evam paccayapariggahanena tisu addhasu kankham vitaritva
thitananam "kankhavitaranavisuddhi"tipi "dhammatthitinanan"tipi "yathabhutananan"tipi
"sammadassanan"tipi vuccati.
      Ettha pana tisso hi lokiyaparinna nataparinna tiranaparinna
pahanaparinnati. Tattha "ruppanalakkhanam rupam, vedayitalakkhana vedana"ti evam
tesam dhammanam paccattalakkhanasallakkhanavasena pavatta panna nataparinna
nama. "rupam aniccam, vedana anicca"tiadina pana nayena tesamyeva dhammanam
@Footnote: 1 Ma.u. 14/421/361-2, sam. sala. 18/63-4/39-40 (sya),
@abhi. ka. 37/463, 465, 467, 469/280-82
@2 Ma. mu. 12/18/11, sam. ni. 16/20/26
@3 Ma. mu. 12/18/11, sam. ni. 16/20/33
Samannalakkhanam  aropetva pavatta lakkhanarammanikavipassanapanna tiranaparinna
nama. Tesu eva pana dhammesu niccasannadipajahanavasena pavatta
lakkhanarammanikavipassanava panna pahanaparinna nama.
      Tattha sankharaparicchedato patthaya yava paccayapariggaha nataparinnaya
bhumi. Etasmim hi antare dhammanam paccattalakkhanapativedhasseva adhipaccam hoti.
Kalapasammasanato patthaya yava udayabbayanupassana tiranaparinnaya bhumi.
Etasmim hi antare samannalakkhanapativedhasseva adhipaccam hoti. Bhanganupassanato
patthaya upari pahanaparinnaya bhumi. Tato ca patthaya hi aniccato
anupassanto niccasannam pajahati, dukkhato anupassanto sukhasannam, anattato
anupassanto attasannam, nibbindanto nandim, virajjanto ragam, nirodhento
samudayam, patinissajjanto adanam pajahatiti evam niccasannadippahanasadhikanam
sattannam anupassananam adhipaccam. Iti imasu tisu parinnasu sankharaparicchedassa
ceva paccayapariggahassa ca sadhitatta imina yogina nataparinnava adhigata
hoti. 1-
      Puna "yam kinci rupam atitanagatapaccuppannam ajjhattam va bahiddha
va .pe. Yam dure santike va, sabbam rupam hutva abhavato aniccam,
udayabbayapatipilitatta dukkham, avasavattitta anatta. Ya kaci vedana.
Sanna. Ye keci sankhaRa. Yam kinci vinnanam atitanagatapaccuppannam
ajjhattam va bahiddha va olarikam va sukhumam  va hinam va panitam
va yam dure santike va, sabbam vinnanam hutva abhavato aniccam,
udayabbayapatipilitatta dukkham, avasavattitta anatta"ti 2- evamadina nayena
kalapasammasanam karoti. Idam sandhaya vuttam "tilakkhanam aropetva"ti.
      Evam sankhare aniccadukkhanattavasena kalapasammasanam katva puna sankharanam
udayabbayameva passati. Katham? "avijjasamudaya rupasamudayo, tanhakammaaharasamudaya
rupasamudayo"ti. 3- Evam rupakkhandhassa paccayayattatadassanena
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati     2 sam. kha. 17/48-9/39, 41, khu. pati. 31/48/54
@3 khu. pati. 31/50/7/56
Rupakkhandhassa udayam passati, nibbattilakkhanam passantopi rupakkhandhassa udayam
passati. Evam pancahakarehi rupakkhandhassa udayam passati. "avijjanirodha
rupanirodho, tanhakammaaharanirodha rupanirodho"ti 1- paccayanirodhadassanena
rupakkhandhassa vayam passati, viparinamalakkhanam passantopi rupakkhandhassa vayam
passatiti evam pancahakarehi rupakkhandhassa vayam passati.
      Tatha "avijjasamudaya vedanasamudayo, tanhakammaphassasamudaya
vedanasamudayo"ti 1- paccayayattatadassanena vedanakkhandhassa udayam passati,
nibbattilakkhanam passantopi vedanakkhandhassa udayam passati, "avijjanirodha
vedananirodho, tanhakammaphassanirodha vedananirodho"ti 1- paccayanirodhadassanena
vedanakkhandhassa vayam passati, viparinamalakkhanam passantopi vedanakkhandhassa
vayam passati. 1- Evam sannakkhandhadisupi.
      Ayam pana viseso:- vinnanakkhandhassa phassatthane "namarupasamudaya,
namanirodha"ti yojetabbam. Evam ekekasmim khandhe paccayasamudayavasena ca
nibbattilakkhanavasena ca paccayanirodhavasena ca viparinamalakkhanavasena ca
udayabbayadassanena ca dasa dasa katva pannasa lakkhanani vuttani, tesam
vasena "evampi rupassa udayo, evampi rupassa vayo"ti paccayato ceva khanato
ca vittharena manasikaram karoti.
      Tassevam karoto "iti kira ime dhamma ahutva sambhonti, hutva
pativenti"ti nanam visuddham 2- hoti. "evam kira ime dhamma anuppanna
uppajjanti, uppanna nirujajhanti"ti niccanava hutva sankhara upatthahanti.
Na kevalanca niccanava, suriyuggamane ussavabindu viya udakabubbulo viya
udake dandaraji viya aragge sasapo viya vijjuppado viya ca parittatthayino,
mayamaricisupinalatacakkagandhabbanagara 3- phenukadaliadayo viya assara nissara viya
hutva upatthahanti. Ettavata ca pana anena "vayadhammameva uppajjati,
uppannanca vayam upeti"ti imina akarena sammasanapannaya 4- lakkhanani
@Footnote: 1 khu. pati. 31/50/57    2 cha.Ma. visadam   3 ka....sarata...   4 ka. samapannasa
Pativijjhitva thitam udayabbayanupassanam nama pathamam tarunavipassanananam adhigatam
hoti. Yassadhigama "araddhavipassako"ti sankhayam gacchati. 1-
      Athassa araddhavipassakassa kulaputtassa obhaso nanam piti passaddhi
sukham adhimokkho paggaho upatthanam upekkha nikantiti dasa vipassanupakkilesa
uppajjanti. Ettha obhaso nama vipassanakkhane nanassa balavatta lohitam
sannisidati, tena ca cittobhaso nibbattati, tam disva akusalo yogi "maggo
me patto"ti tameva obhasam assadeti. Nanampi vipassanananameva. Tanca
sankhare sammasantassa 2- suddham pasannam hutva pavattati. Tam disva pubbe viya
"maggo"ti tam 3- assadeti. Pitipi vipassanapiti eva. Tassa hi tasmim khane
pancavidha piti uppajjati. Passaddhiti vipassanapassaddhi. Tasmim samaye neva
kayacittanam daratho, na garavam, na kakkhalata, na akammannata, na gelannata, na
vankata hoti. Sukhampi vipassanasukhameva. Tassa kira tasmim samaye sakalasariram
abhisandayamanam atipanitam sukham uppajjati.
      Adhimokkho nama vipassanakkhane pavatta saddha. Tasmim hi khane
cittacetasikanam ativiya pasadabhuta balavati saddha uppajjati. Paggaho nama
vipassanasampayuttam viriyam. Tasmim hi khane asithilamanaccaraddham supaggahitam viriyam
uppajjati. Upatthananti vipassanasampayutta sati. Tasmim hi khane supatthita
sati uppajjati. Upekkha duvidha vipassanavajjanavasena. Tasmim hi khane
sabbasankharaggahane majjhattabhutam vipassanupekkhasankhatam nanam balavantam hutva
uppajjati manodvaravajjanupekkhapi. 4- Sa ca tantatthanam avajjantassa sura
tikhina hutva uppajjati. 5- Nikantiti vipassananikanti. Obhasadisu hi alayam
kurumana sukhuma santakara nikanti uppajjati. Ettha obhasadayo kilesavatthutaya
"upakkilesa"ti vutta na akusalatta. Nikanti pana upakkileso 6- ceva
kilesavatthu ca.
@Footnote: 1 visuddhi. 3/263 (sya)     2 Si.,i. sammasantassa sammasantassa
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati   4 cha.Ma. ca      5 cha.Ma. vahati
@6 cha.Ma. upakkilesa
      Pandito pana bhikkhu obhasadisu uppannesu vikkhepam agacchanto
"obhasadayo dhamma, na maggo, upakkilesavimuttam pana vithipatipannam 1-
vipassanananam maggo"ti magganca amagganca vavatthapeti. Tassevam "ayam maggo,
ayam amaggo"ti 2- natva thitam nanam maggamaggananadassanavisuddhiti vuccati.
Ito patthaya atthannam vipassananananam vasena sikhapattam vipassanananam
navamanca saccanulomikanananti ayam patipadananadassanavisuddhi nama hoti.
Udayabbayanupassanananam bhanganupassanananam bhayatupatthanananam adinavanupassanananam
nibbidanupassanananam muncitukamyatananam patisankhanupassanananam
sankharupekkhanananti imani attha nanani nama. Navamam saccanulomikanananti
anulomassetam namam.
      Tasma tam sampadetukamena upakkilesavimuttam udayabbayananam adim katva
etesu nanesu yogo karaniyo. Udayabbayam passantassa hi aniccalakkhanam
yathabhutam upatthati, udayabbayapatipilanam passato dukkhalakkhananca, "dukkhameva
hi sambhoti, dukkham titthati veti ca"ti 3- passato anattalakkhananca.
      Ettha ca aniccam aniccalakkhanam dukkham dukkhalakkhanam anatta
anattalakkhananti ayam vibhago veditabbo. Tattha aniccanti khandhapancakam. Kasma?
uppadavayannathattabhava, hutva abhavato va. Annathattam nama jara, 4-
uppadavayannathattam aniccalakkhanam, hutva abhavasankhato va akaravikaro.
"yadaniccam, tam dukkhan"ti 5- vacanato tadeva khandhapancakam dukkham. Kasma? abhinham
Patipilanato. Abhinham patipilanakaro dukkhalakkhanam. "yam dukkham, tadanatta"ti 5-
vacanato tadeva khandhapancakam anatta. Kasma? avasavattanato. Avasavattanakaro
anattalakkhanam. Imani tinipi lakkhanani udayabbayam passantasseva arammanani
honti.
@Footnote: 1 Si.,i. vipassanavithipatipannam    2 cha.Ma. na maggoti
@3 sam. sa. 15/171/163, abhi. ka. 37/233/66
@4 ka. yam           5 sam. kha. 17/15/19
      Punapi so ruparupadhamme "evam anicca"tiadina vipassati, tassa
sankhara lahum lahum apatham agacchanti, tato uppadam va thitim va pavattam
va nimittam va arammanam akatva tesam khayavayanirodhe eva sati santitthati,
idam bhangananam nama. Imassa uppadato patthaya ayam yogi "yatha ime
sankhara bhijjanti nirujjhanti, evam atitepi sankharagatam bhijji, anagatepi
bhijjissati"ti nirodhameva passanto titthati. Tassa bhanganupassanananam
asevantassa bahulikarontassa sabbabhavayonigatithitisattavasesu sambhedaka 1-
sankhara jalitaangarakasuadayo viya mahabhayam hutva upatthahanti. Etam
bhayatupatthanananam nama.
      Tassa tam bhayatupatthanananam asevantassa sabbe bhavadayo adittaangaram
viya samussitakhaggo viya paccatthiko appatisarana adinava hutva upatthahanti.
Idam adinavanupassanananam nama. Tasseva 2- evam sankhare adinavato
passantassa bhavadisupi sankharanam adinavatta sabbasankharesu 3- ukkanthana
anabhirati uppajjati, idam nibbidanupassanananam nama.
      Sabbasankharesu nibbindantassa ukkanthantassa tamha sankharagata
muncitukamata nissaritukamata hoti. Idam muncitukamyatananam nama. Puna
tamha sankharagata muncitum pana te eva sankhare patisankhanupassanananena
tilakkhanam aropetva tiranam patisankhanupassanananam nama.
      So evam tilakkhanam aropetva sankhare parigganhanto tesu
anattalakkhanassa suditthatta "atta"ti va "attaniyan"ti va agganhanto
sankharesu bhayanca nandinca pahaya sankharesu udasino hoti majjhatto
"ahan"ti va "maman"ti va na ganhati, tisu bhavesu upekkhako, idam
sankharupekkhananam nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. pabhedaka     2 cha.Ma. tassa    3 cha.Ma. sankharesu
      Tam panesa ce 1- santipadam nibbanam santato passati, sabbasankharappavatti 2-
vissajjetva nibbananinnapakkhannam hoti. No ce nibbanam santato passati,
punappunam "aniccan"ti va "dukkhan"ti va "anatta"ti va tividhanupassanavasena
sankhararammanameva hutva pavattati. Evam titthamananca etam
tividhavimokkhamukhabhavam apajjitva titthati. Tisso hi anupassana "tini
vimokkhamukhani"ti vuccanti ettha ca 3- aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo
animittavimokkham patilabhati, dukkhato manasikaronto passaddhibahulo appanihitavimokkham
patilabhati, anattato manasikaronto vedabahulo sunnatavimokkham patilabhati.
      Ettha ca animitto vimokkhoti animittakarena nibbanam arammanam
katva pavatto ariyamaggo. So hi animittaya dhatuya uppannatta animitto,
kilesehi ca vimuttatta vimokkho. Eteneva nayena appanihitakarena nibbanam
arammanam katva pavatto appanihito, sunnatakarena nibbanam arammanam
katva pavatto sunnatoti veditabbo.
      Evam adhigatasankharupekkhassa kulaputtassa vipassana sikhapatta hoti.
Vutthanagaminivipassanati etadeva. Assa tam sankharupekkhananam asevantassa
tikkhatara sankharupekkha uppajjati. Tassa "idani maggo uppajjissati"ti
sankhare 4- "anicca"ti va "dukkha"ti va anatta"ti va sammasitva bhavangam
otarati, bhavanganantaram sankharupekkhaya agatanayeneva 5- aniccadiakarena
manasikaritva uppajjati manodvaravajjanam, tatheva manasikaroto pathamajavanacittam
uppajjati. Yam parikammanti vuccati, tadanantaram tatheva dutiyajavanacittam uppajjati.
Yam upacaranti vuccati, tadanantarampi tatheva uppajjati tatiyajavanacittam. Yam
anulomanti vuccati, idam tesam patiyekkam nama.
@Footnote: 1 ka. tampanetam sace   2 cha.Ma.....pavattam   3 cha.Ma. evam
@4 ka. sasankharupekkha sankhare    5 cha.Ma. kathitanayeneva
      Avisesena pana tividhampetam "asevanan"tipi "parikamman"tipi
"upacaran"tipi "anuloman"tipi vuccati. Idam pana anulomananam sankhararammanaya
vutthanagaminiya vipassanaya pariyosanam hoti, nippariyayena pana gotrabhunanameva
vipassanaya pariyosananti vuccati. Tato param nirodham 1- arammanam kurumanam
puthujjanagottam atikkamamanam ariyagottam okkamamanam nibbanarammane
pathamasamannaharabhutam 2- apunaravattakam 3- gotrabhunanam uppajjati. Idam pana nanam
patipadananadassanavisuddhinca nanadassanavisuddhinca na bhajati. Antara
abboharikameva hoti. Vipassanasote patitatta "patipadananadassanavisuddhi"ti va
"vipassana"ti va sankhyam gacchati. Nibbanam arammanam katva gotrabhunane
niruddhe tena dinnasannaya nibbanam arammanam katva ditthisannojanam
silabbataparamasasannojanam vicikicchasannojananti tini sannojanani viddhamsento
sotapattimaggo uppajjati, tadanantaram tasseva vipakabhutani dve tini va
phalacittani uppajjanti anantaravipakatta lokuttarakusalanam, phalapariyosane
panassa uppannabhavangam vicchinditva paccavekkhanatthaya manodvaravajjanam
uppajjati. Yogi 4- "imina vataham maggena agato"ti maggam paccavekkhati.
Tato "me ayam  anisamso laddho"ti phalam paccavekkhati. Tato "ime nama kilesa
pahina"ti pahinakilese paccavekkhati. Tato "ime nama kilesa avasittha"ti
uparimaggattayavajjhakilese paccavekkhati. Avasane ca "ayam dhammo maya
patividdho"ti amatam nibbanam paccavekkhati. Iti sotapannassa ariyasavakassa panca
paccavekkhanani honti. Tatha sakadagamianagamiphalavasane. Arahattaphalavasane pana
avasitthakilesapaccavekkhanam nama natthi. Evam sabbanipi ekunavisati paccavekkhanani
honti.
      Evam paccavekkhitva so yogavacaro tasmimyeva asane nisinno
vuttanayena vipassitva kamaragabyapadanam tanubhavam karonto dutiyamaggam
papunati, tadanantaram vuttanayeneva phalanca. Tato vuttanayena vipassitva
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati    2 ka. pathamasannaharabhutam   3 Ma.,ka. apunabhavattakam
@4 cha.Ma. so hi          5 ka. itissa
Kamaragabyapadanam anavasesappahanam karonto tatiyamaggam papunati, vuttanayena phalanca.
Tato tasmimyevasane vuttanayena vipassitva ruparagaruparagamanuddhaccavijjanam
anavasesappahanam karonto catutthamaggam papunati, vuttanayena phalanca. Ettavata
cesa hoti araha mahakhinasavo paccekabuddho. Iti imesu catusu maggesu nanam
nanadassanavisuddhi nama.
      Ettavata "sabbesu bhutesu nidhaya dandam avihethayam annatarampi
tesan"ti etena patimokkhasamvaradisilassa vuttatta silavisuddhi. "na puttamiccheyya
kuto sahayan"ti etena patighanunayavivajjanavasena mettadinam vuttatta
cittavisuddhi. "eko care khaggavisanakappo"ti imina pana namarupapariggahadinam
vuttatta ditthivisuddhi kankhavitaranavisuddhi maggamaggananadassanavisuddhi
patipadananadassanavisuddhi nanadassanavisuddhiti satta visuddhiyo vutta honti.
Ayamettha mukhamattanidassanam, vittharam pana icchantena visuddhimaggam 1- oloketva
gahetabbam. Ettavata ceso paccekasambuddho:-
                   "catuddiso appatigho ca hoti
                    santussamano itaritarena
                    parissayanam sahita achambhi
                    eko care khaggavisanakappo"ti 2-
pasamsiyadibhavam 3- apajjitva gandhamadanapabbatam upasobhayamano vihasinti 4- evam
sabbattha. Khaggavisanasuttaniddesavannanayam 5-
                      pathamagathaya niddesavannana.
      [122] Dutiye samsaggajatassati jatasamsaggassa. Tattha dassanasavanakaya-
samullapanasambhogavasena pancavidho samsaggo. Tattha annamannam disva cakkhu-
vinnanavithivasena uppannarago dassanasamsaggo nama. Tattha sihaladipe
kaladighavapigame pindaya carantam kalyanaviharavasim daharabhikkhum disva
@Footnote: 1 visuddhi. 3/205-355 (sya)
@2 khu.su. 25/42/343, khu. cula. 30/689/345 (sya)
@3 ka. kulapiyadibhavam    4 ka. vihasiti    5 cha.Ma. ayam patho na dissati
Patibaddhacitta kenaci upayena tam alabhitva kalakata kutumbiyadhita tassa
nivasanacolakhandam disva "evarupaya vatthadhariniya nama 1- saddhim samvasam
nalatthan"ti hadayam phaletva kalakato, so eva ca daharo nidassanam.
      Parehi pana kathiyamanam rupadisampattim attana va hasitalapitagitasaddam
sutva sotavinnanavithivasena uppanno rago savanasamsaggo nama. Tatrapi
girigamavasikammaradhitaya pancahi kumarihi saddhim padumasaram gantva nahatva
malam sise aropetva uccasaddena gayantiya akasena gacchanto saddam
sutva kamaragena jhana parihayitva anayabyasanam patto pancaggalalenavasi
tissadaharo nidassanam.
      Annamannam angaparamasanena uppannarago kayasamsaggo nama.
Dhammagayanadaharabhikkhu cettha nidassanam. Mahavihare kira daharabhikkhu dhammam
bhasati, tattha mahajane apagate 2- rajapi agamasi saddhim antepurena. Tato
rajadhitaya tassa rupanca saddanca agamma balavarago uppanno tassa ca
daharassapi. Tam disva raja sallakkhetva sanipakarena parikkhipapesi, te
annamannam paramasitva alingimsu. 3- Puna sanipakaram apanetva passanta
dvepi kalakateyeva addasamsuti.
      Annamannam alapanasamullapane 4- uppannarago pana samullapanasamsaggo
nama. Bhikkhubhikkhunihi saddhim paribhogakarane uppannarago sambhogasamsaggo
nama. Dvisupi ca etesu maricavattivihare bhikkhu ca bhikkhuni ca nidassanam.
Maricavattimahaviharamahe kira dutthagamaniabhayamaharaja mahadanam patiyadetva
ubhatosamgham parivisati. Tattha unhayaguya dinnaya samghanavakasamaneri anadharakassa
sattavissikasamghanavakasamanerassa dantavalayam 5- datva  samullapam akasi, te ubhopi
upasampajjitva satthivassa hutva paratiram gata annamannam samullapena
@Footnote: 1 ka. evarupam vattham dhariniya nama      2 cha.Ma. agate
@3 ka. alingitva kalam karimsu.    4 ka. alapanasallapane   5 Ma., ka. thalakam
Pubbasannam patilabhitva tavadeva jatasineha sikkhapadani vitikkamitva
parajika ahesunti.
      Evam pancavidhe samsagge yena kenaci samsaggena jatasamsaggassa bhavati
sneho 1- purimaragapaccaya balavarago uppajjati. Tato snehanvayam dukkhamidam
pahotiti tameva sneham anugacchantam sanditthikasamparayikasokaparidevadinanappakarakam
dukkhamidam pahoti nibbattati bhavati jayati. Apare pana "arammane cittavossaggo
samsaggo"ti bhananti. Tato sneho snehadukkhanti. 2-
      Evamatthappabhedam imam addhagatham vatva so paccekabuddho aha
"svaham yamidam snehanvayam sokadidukkham pahoti, tasta dukkhassa mulam khananto
paccekasambodhim adhigato"ti. Evam vutte te amacca ahamsu "amhehi dani
bhante kim kattabban"ti. Tato so aha "tumhe va anne va yo
imamha dukkha muccitukamo, so sabbopi adinavam senhajam pekkhamano,
eko care khaggavisanakappo"ti. Ettha ca yantam "snehanvayam dukkhamidam
pahoti"ti vuttam, tadeva sandhaya "adinavam snehajam pekkhamano"ti idam
vuttanti veditabbam. Atha va yathavuttena samsaggena samsaggajatassa bhavati
sneho, 3- snehanvayam dukkhamidam pahoti, evam 4- yathabhutam adinavam snehajam
pekkhamano aham adhigatoti evampi abhisambandhitva catutthapado pubbe
vuttanayeneva udanavasena vuttoti veditabbo. Tato param sabbam purimagathaya
vuttasadisamevati. 5-
      Niddese anuppadetiti rupasmim anubyanjanam disva alliyati.
Anubandhatiti rupasmim snehavasena bandhati. Bhavantiti honti. Jayantiti
uppajjanti. Nibbattantiti pavattanti. 6- Patubhavantiti pakata honti.
Sambhavanti sanjayanti abhinibbattantiti tini upasaggena vaddhitani. Ito
param atthakavagge 7- vuttanayeneva veditabbam.
                       Dutiyagathaniddesavannana.
@Footnote: 1 cha.Ma. bhavanti sneha   2 ka. sineho dukkhanti   3 cha.Ma. bhavanti sneha
@4 ka. etam    5 sutta. A. 1/65   6 cha.Ma. vattanti
@7 khu. maha. 29/1-28/1-71 (sya)
      [123] Tatiye mettayanavasena mitta. Suhadabhavena suhajja. Keci hi
ekantahitakamataya mittava honti, na suhajja. Keci gamanatthananisajjasamullapadisu
hadayasukhajananena suhajjava honti, na mitta. Keci tadubhayavasena suhajja ceva mitta ca.
Te duvidha honti agariya ca anagariya ca. Tattha agariya tividha honti upakara
samanasukhadukkha anukampakati. Anagariya visesena atthakkhayino eva. 1- Evam te
catuhi catuhi angehi samannagata honti.
      Yathaha:-
             "catuhi kho gahapatiputta thanehi upakaro mitto suhado
         veditabbo. Pamattam rakkhati, pamattassa sapateyyam rakkhati, bhitassa
         saranam hoti, uppannesu kiccakaraniyesu taddigunam bhogamanuppadeti. 2-
      Tatha:-
             catuhi kho gahapatiputta thanehi samanasukhadukkho mitto suhado
         veditabbo. Guyhamassa acikkhati, guyhamassa pariguhati, apadasu
         na vijahati, jivitancassa 3- atthaya pariccattam hoti. 2-
      Tatha:-
             catuhi kho gahapatiputta thanehi anukampako mitto suhado
         veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avannam
         bhanamanam nivareti, vannam bhanamanam pasamsati. 2-
      Tatha:-
             catuhi kho gahapatiputta thanehi atthakkhayi mitto suhado
         veditabbo. Papa nivareti, kalyane niveseti, asutam saveti,
         saggassa maggam acikkhati"ti. 2-
      Tesu idha agariyo adhippeto, 4- atthato pana sabbepi yujjanti. Te
mitte suhajje. Anukampamanoti anudayamano, tesam sukham upasamharitukamo
dukkham apaharitukamo.
@Footnote: 1 cha.Ma. atthakkhayino     2 di. pa. 11/260-263/162, 163
@3 cha.Ma. jivitampissa       4 cha.Ma. agariya adhippeta
      Hapeti atthanti ditthadhammikasamparayikaparamatthavasena tividham, tatha
attatthaparatthaubhayatthavasenapi tividham attham laddhavinasanena aladdhanuppadanenati
dvidhapi hapeti vinaseti. Patibaddhacittoti "aham imam vina na jivami,
eso me gati, eso me parayanan"ti evam attanam nicatthane thapentopi
patibaddhacitto hoti. "ime mam vina na jivanti, aham tesam gati, aham tesam
parayanan"ti evam attanam uccatthane thapentopi patibaddhacitto hoti. Idha
pana evam patibaddhacitto adhippeto.
      Etam bhayanti etam atthahapanabhayam, attano samapattihanim sandhaya bhanati.
Santhaveti tividho santhavo tanhaditthimittasanthavavasena. Tattha atthasatappabhedapi
tanha tanhasanthavo, dvasatthippabhedapi ditthi ditthisanthavo, patibaddhacittataya
mittanukampana mittasanthavo. So idha adhippato. Tena hissa samapatti
parihina. Tenaha "etam bhayam santhave pekkhamano aham adhigato"ti 1- sesam
vuttasadisamevati 2- veditabbam. Niddese vattabbam natthi. 3-
                        Tatiyagathaniddesavannana
      [124] Catutthe vamsoti velu. Visaloti vitthinno. Vakaro
avadharanattho, evakaro va ayam. Sandhivasenettha ekaro nattho. Tassa
parapadena sambandho, tam paccha yojessama. Yathati patibhage. Visattoti laggo
jatito samsibbito. Puttesu daresu cati puttadhitabhariyasu. Ya apekkhati
ya tanha yo sineho. Vamsakalirova asajjamanoti vamsakaliro viya alaggamano.
Kim vuttam hoti? yatha vamso visalo visatto eva hoti, puttesu ca daresu
Ca ya apekkha, sapi evam tani vatthuni samsibbitva thitatta visatta eva.
Svaham taya apekkhaya apekkhava visalo vamso viya visattoti evam apekkhaya
adinavam disva tam apekkham maggananena chindanto ayam vamsakalirova rupadisu
va ditthadisu va labhadisu va kamabhavadisu va 4- tanhamanaditthivasena
@Footnote: 1 cha.Ma. pekkhamanoti    2 cha.Ma. pubbasadisamevati   3 sutta. A. 1/69
@4 ka. kamaragadisu va
Asajjamano paccekasambodhim adhigatoti. Sesam purimanayeneva veditabbam. Imayapi
niddese atirekam natthi. 1-
                       Catutthagathaniddesavannana
      [125] Pancame migoti sabbesam arannikacatuppadanam eva etam
adhivacanam. Idha pana pasadamigo adhippeto. Arannamhiti gamanca gamupacaranca
thapetva avasesam arannam, idha pana uyyanam adhippetam, tasma "uyyanamhi"ti
vuttam hoti. Yathati patibhage. Abaddhoti rajjubandhanadisu yena kenaci abaddho.
Etena vissatthacariyam dipeti. Yenicchakam gacchati gocarayati yena disabhagena
gantum icchati, tena gocarattham gacchati. Tasma tattha yattakam icchati gantum, tattakam
gacchati. Yam icchati khaditum, tam khadatiti dipeti. Vinnu naroti panditapuriso.
Seritanti sacchandavuttitam aparayattabhavam. Pekkhamanoti pannacakkhuna
olokayamano. Atha va dhammaseritam puggalaseritanca. Lokuttaradhamma hi kilesavasam
agamanato serino tehi samannagata puggala va, tesam bhavaniddeso seritam
pekkhamanoti. Kim vuttam hoti? migo arannamhi yatha abaddho, yenicchakam
gacchati gocaraya. Kada nu kho ahampi tanhabandhanam chinditva evam gaccheyyanti
iti me tumhehi ito cito ca parivaretva thitehi baddhassa yenicchakam gantum
alabhantassa tasmim yenicchakagamanabhave adinavam yenicchakagamane anisamsam disva
anukkamena samathavipassana paripurim agamim. Tato paccekabodhim adhigatomhi. Tasma
ananopi vinnu naro seritam pekkhamano, eko care khaggavisanakappoti 2-
                       pancamagathaniddesavannana
      [126] Chatthe ayam pindattho:- sahayamajjhe thitassa divaseyyasankhate
vase ca mahaupatthanasankhate thane ca uyyanagamanasankhate gamane ca
janapadacarikasankhataya carikaya ca "idam me suna, idam me dehi"tiadina
nayena tatha tatha amantana hoti, tasma aham tattha tattha nibbijjitva
@Footnote: 1 sutta. A. 1/71      2 sutta. A. 1/78
Yayam ariyajanasevita anekanisamsa ekantasukha, evam santepi lobhabhibhutehi
sabbakapurisehi anabhijjhita apatthita pabbajja, tam anabhijjhitam paresam
avasavattanena bhabbapuggalavaseneva 1- seritam 2- pekkhamano vipassanam arabhitva
anukkamena paccekabodhim  adhigatoti. Sesam vuttanayameva. 3-
                       Chatthagathaniddesavannana.
      [127] Sattame khiddati kilana. Sa duvidha hoti kayika ca vacasika ca. Tattha
kayika nama hatthihipi kilanti, assehipi rathehipi dhanuhipi tharuhipiti evamadi.
Vacasika nama gitam silokabhananam mukhabheriti 4- evamadi. Ratiti pancakamagunarati.
Vipulanti yava atthiminjam ahacca thanena sakalattabhavabyapakam. Sesam pakatameva.
Anusandhiyojanapi cettha samsaggagathaya vuttanayeneva veditabba. 5-
                       Sattamagathaniddesavannana.
      [128] Atthame catuddisoti catusu disasu yathasukhavihari, "ekam disam
pharitva viharati"tiadina 6- va nayena brahmaviharabhavana pharita catasso disa
assa santitipi catuddiso. Tasu disasu katthaci satte va sankhare va
bhayena na patihannatiti appatighoti. Santussamanoti dvadasavidhassa santosassa
vasena santussako. Itaritarenati uccavacena paccayena. Parissayanam sahita
achambhiti ettha parissayanti 7- kayacittani, parihapenti va tesam sampattim,
tani va paticca sayantiti parissaya, bahiranam sihabyagghadinam abbhantarananca
kamacchandadinam kayacittupaddavanam etam adhivacanam. Te parissaye  adhivasanakkhantiya
ca viriyadihi ca dhammehi sahatiti parissayanam sahita. Thaddhabhavakarabhayabhavena
achambhi. Kim vuttam hoti? yatha te cattaro samana, evam itaritarena
paccayena santussamano ettha patipattipadatthane santose thito catusu disasu
mettadibhavanaya catuddiso, sattasankharesu patihananakarabhayabhavena appatigho
@Footnote: 1 Si., ka. dhammapuggalavaseneva    2 ka. seritanca    3 sutta. A. 1/79
@4 cha.Ma. mukhabherikanti    5 sutta. A. 1/80   6 di. Si. 9/556/245,
@di.pa. 11/308/200, abhi.vi. 35/642/331, khu. cula. 30/690/345 (sya)
@7 Si., Ma., ka. parisahanti
Ca hoti. So catuddisatta vuttappakaranam parissayanam sahita, appatighatta
achambhi ca hotiti etam patipattigunam disva yoniso patipajjitva paccekasambodhim
adhigatomhiti.
      Atha va te samana viya santussamano itaritarena vuttanayeneva catuddiso
hotiti natva evam catuddisabhavam patthayanto yoniso patipajjitva adhigatomhi.
Tasma annopi idisam thanam 1- patthayamano catuddisataya parissayanam sahita
appatighataya ca achambhi hutva eko care khaggavisanakappoti. 2-
      Niddese mettati atthato tava mijjatiti metta, sinehatiti attho.
Mitte va bhava, mittassa va esa pavattitipi metta. Mettasahagatenati
mettaya samannagatena. Cetasati cittena. Ekam disanti ekissa disaya pathamam
pariggahitam sattam upadaya ekam disam pariyapannasattapharanavasena vuttam. Pharitvati
phusitva arammanam katva. Viharatiti brahmaviharadhitthitam iriyapathaviharam
pavatteti. Tatha dutiyanti yatha puratthimadisu disasu yam kinci ekam disam
pharitva viharati, tatheva tadanantaram dutiyam tatiyam catutthancati attho.
      Iti uddhanti eteneva ca nayena uparimam disanti vuttam hoti. Adho
tiriyanti adhodisampi tiriyamdisampi evameva. Tattha ca adhoti hettha. Tiriyanti
anudisa. Evam sabbadisasu assamandale assamiva mettasahagatacittam saretipi
paccasaretipiti. Ettavata ekamekam disam pariggahitva odhiso mettapharanam
dassitam. Sabbadhitiadi pana anodhiso dassanattham vuttam. Tattha sabbadhiti sabbattha.
Sabbattatayati sabbesu hinamajjhimaukkatthamittasapattamajjhattadippabhedesu
attataya. "ayam parasatto"ti vibhagam akatva attasamatayati vuttam hoti.
      Atha va sabbattatayati sabbena cittabhavena, isakampi bahi
avikkhipamanoti vuttam hoti. Sabbavantanti sabbasattavantam, sabbasattayuttanti
attho. Lokanti sattalokam. Vipulenati evamadipariyayadassanato panettha puna
@Footnote: 1 ka. tadisanthanam     2 sutta. A. 1/82
"mettasahagatena"ti vuttam. Yasma va ettha odhiso pharane viya puna
tathasaddo va itisaddo va na vutto, tasma puna "mettasahagatena
cetasa"ti vuttam. Nigamanavasena va etam vuttam. Vipulenati ettha ca
pharanavasena vipulata datthabba. Bhumivasena pana tam mahaggatam. Pagunavasena
appamanasattarammanavasena ca appamanam. Byapadapaccatthikappahanena averam.
Domanassappahanena abyapajjham. Niddukkhanti vuttam hoti. 1- Karuna hettha
vuttatthayeva. Modanti taya tamsamangino, sayam va modati, modanamattameva va
sati mudita. "avera hontu"tiadibyapadappahanena majjhattabhavupagamanena
ca upekkhatiti upekkha.
      Lakkhanadito panettha hitakarappavattilakkhana metta, hitupasamhararasa,
aghatavinayapaccupatthana, sattanam manapabhavadassanapadatthana. Byapadupasamo
etissa sampatti, sinehasambhavo vipatti. Dukkhapanayanakarappavattilakkhana
karuna, paradukkhasahanarasa. Avihimsapaccupatthana, dukkhabhibhutanam
anathabhavadassanapadatthana. Vihimsavupasamo tassa sampatti, sokasambhavo vipatti.
Pamodalakkhana mudita, anissayanarasa, arativighatapaccupatthana. Sattanam
sampattidassanapadatthana. Arativupasamo tassa sampatti, pahanasambhavo vipatti.
Sattesu majjhattakarappavattilakkhana upekkha, sattesu samabhavadassanarasa,
patighanunayavupasamapaccupatthana, "kammassaka satta, te kassa ruciya
sukhita va bhavissanti. Dukkhato va muccissanti, pattasampattito va na
parihayissanti"ti evam pavattakammassakatadassanapadatthana. Patighanunayavupasamo
tassa sampatti, gehasitaya annanupekkhaya sambhavo vipatti.
      Tattha santuttho hotiti paccayasantosavasena santuttho hoti.
Itaritarena civarenati na thulasukhumalukhapanitathirajinnadisu yena kenaci. 2- Atha kho
yathaladdhanam  itaritarena yena kenaci santuttho hotiti attho. Civarasmim hi
tayo santosa:- yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti.
@Footnote: 1 visuddhi. 2/111 (sya), abhi.A. 2/405
@2 cha.Ma.....thirajinnanam yena kenaci civarena
Pindapatadisupi eseva nayo. Iti ime tayo santose sandhaya "santuttho
hoti itaritarena civarena. Yathaladdhadisu yena kenaci civarena santuttho
hoti"ti vuttam.
      Ettha ca civaram janitabbam, civarakkhettam janitabbam, pamsukulam janitabbam,
civarasantoso janitabbo, civarapatisamyuttani dhutangani janitabbani. Tattha
civaram janitabbanti khomadini cha civarani dukuladini cha anulomacivaranipi
janitabbani. Imani dvadasa kappiyacivarani. Kusaciram vakaciram phalakaciram
kesakambalam valakambalam potthako cammam ulukapakkham rukkhadussam latadussam
erakadussam kadalidussam veludussanti evamadini pana akappiyacivarani.
      Civarakkhettanti "samghato va ganato va natito va mittato va
attano va dhanena pamsukulam va"ti evam uppajjanato cha khettani,
atthannanca matikanam vasena attha khettani janitabbani.
      Pamsukulanti sosanikam papanikam rathiyam sankarakutam sotthiyam sinanam tittham
gatapaccagatam aggidaddham gokhayitam upacikakhayitam undurakhayitam antacchinnam
dasacchinnam dhajahatam thupam samanacivaram samuddiyam abhisekiyam panthikam vatahatam
iddhimayam devadattiyanti tevisati pamsukulani veditabbani. Ettha ca sotthiyanti
gabbhamalaharanam. Gatapaccagatanti matakasariram parupitva susanam netva anitacivaram.
Dhajahatanti dhajam ussapetva tato anitam. Thupanti vammike pujitacivaram.
Samuddiyanti samuddavicihi thalam papitam. Panthikanti pantham gacchantehi corabhayena
pasanehi kottetva parutacivaram. Iddhimayanti ehibhikkhucivaram. Sesam pakatameva.
      Civarasantosoti visati civarasantosa:- civare vitakkasantoso
gamanasantoso pariyesanasantoso patilabhasantoso mattapatiggahanasantoso
loluppavivajjanasantoso yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantoso
udakasantoso dhovanasantoso karanasantoso parimanasantoso suttasantoso
sibbanasantoso rajanasantoso kappasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso
vissajjanasantosoti. Tattha sadakabhikkhuno temasam nibaddhavasam
Vasitva ekamasamattam vitakkitum vattati. So hi pavaretva civaramase civaram
karoti. Pamsukuliko addhamaseneva karoti. Idam 1- masaddhamasamattam vitakkanam
vitakkasantoso nama. 2- Civaratthaya gacchantassa pana "kattha labhissami"ti
acintetva kammatthanasiseneva gamanam gamanasantoso nama. Pariyesantassa pana
yena va tena va saddhim apariyesitva lajjim pesalam bhikkhum gahetva
pariyesanam pariyesanasantoso nama. Evam pariyesantassa ahariyamanam civaram
duratova disva "etam manapam bhavissati, etam amanapan"ti evam avitakketva
thulasukhumadisu yathaladdheneva santusanam patilabhasantoso nama. Evam laddham
ganhantassapi "ettakam dupattassa bhavissati, ettakam ekapattassa"ti attano
pahonakamatteneva santusanam mattapatiggahanasantoso nama. Civaram pariyesantassa
pana "asukassa gharadvare manapam labhissami"ti acintetva dvarapatipatiya
caranam loluppavivajjanasantoso nama.
      Lukhapanitesu yena kenaci yapetum sakkontassa yathaladdheneva yapanam
yalalabhasantoso nama. Attano thamam janitva yena yapetum sakkoti,
tena yapanam yathabalasantoso nama. Manapam annassa datva attana yena
kenaci yapanam yathasaruppasantoso nama. "kattha udakam manapam, kattha
amanapan"ti avicaretva yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanam
udakasantoso nama. Tatha pandumattikavakagerukaputipannarasakilitthani pana
udakani vajjetum vattati. Dhovantassa pana muggaradihi apaharitva hatthehi
madditva dhovanam dhovanasantoso nama. Tatha asujjhantam pannani pakkhipitva
tapitaudakenapi dhovitum vattati. Evam dhovitva karonatassa "idam thulam, idam
sukhuman"ti akopetva pahonakanihareneva karanam karanasantoso nama.
Timandalapaticchadanamattasseva karanam parimanasantoso nama. Civarakaranatthaya
pana "manapam suttam pariyesissami"ti avicaretva rathikadisu va devatthane
@Footnote: 1 ka. iti         2 cha.Ma. ayam patho na dissati
Va aharitva padamule va thapitam yam kincideva suttam gahetva karanam
suttasantoso nama.
      Kusibandhanakale pana angulimatte satta vare na vijjhitabbam. Evam
karonatassa hi yo bhikkhu sahayo na hoti, tassa vattabhedopi natthi.
Tivangulimatte pana satta vare vijjhitabbam. Evam karontassa maggapatipannenapi
sahayena bhavitabbam. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayam sibbanasantoso
nama. Rajantena pana kalakacchakadini pariyesantena na rajitabbam,
somavakkaladisu 1- yam labhati, tena rajitabbam. Alabhantena pana manussehi aranne
vakam gahetva chadditarajanam va bhikkhuhi pacitva chadditakasatam va gahetva
rajitabbam. Ayam rajanasantoso nama. Nilakaddamakalasamesu yam kinci gahetva
hatthipitthe nisinnassa pannayamanakappakaranam kappasantoso nama.
      Hirikopinapaticchadanamattavasena paribhunjanam paribhogasantoso nama.
Dussam pana labhitva suttam va sucim va karakam va alabhantena thapetum vattati,
labhantena na vattati. Katampi ce antevasikadinam datukamo hoti, te ca
asannihita, yava agamana thapetum vattati, agatamattesu tesu databbam. Datum
asakkontena adhitthatabbam. Annasmim civare sati paccattharanampi adhitthatum
vattati. Anadhitthitameva hi sannidhi hoti. Adhitthitam na hotiti mahasivatthero
aha. Ayam sannidhiparivajjanasantoso nama. Vissajjentena pana mukham
oloketva na databbam, saraniyadhamme thatvava vissajjetabbanti ayam
vissajjanasantoso nama.
      Civarapatisamyuttani dhutangani nama pamsukulikanganceva tecivarikanganca.
Iti civarasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani dve dhutangani
gopeti, imani gopento civarasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti.
      Vannavaditi eko santuttho hoti, santosassa vannam na katheti.
Eko na santuttho hoti, santosassa vannam katheti.  eko neva santuttho
@Footnote: 1 ka. caritabbam samavannadisu
Hoti. Na santosassa vannam katheti. Eko santuttho ca hoti, santosassa ca
vannam katheti. Tatharupo so paccekasambuddho tam dassetum "itaritaracivarasantutthiya
ca vannavadi"ti vuttam.
      Anesananti duteyyapahinagamananuyogappabhedam nanappakaram anesanam.
Appatirupanti ayuttam. Aladdha cati alabhitva. Yatha ekacco "katham nu kho
civaram labhissami"ti punnavantehi bhikkhuhi saddhim ekato hutva kohannam karonto
uttasati paritassati, paccekasambuddho evam aladdha ca civaram na paritassati.
Laddha cati dhammena samena labhitva. Adhigato vigatalobhagiddho. Amucchitoti
adhimattatanhaya mucchanam anapanno. Anajjhapannoti. Tanhaya anotthato
apariyonaddho. Adinavadassaviti anesanapattiyanca gadhitaparibhoge ca adinavam
passamano. Nissaranapannoti "yavadeva sitassa patighataya"ti 1- vuttanissaranameva
pajananto.
      Itaritaracivarasantutthiyati yena kenaci civarena santutthiya.
Nevattanukkamsetiti yatha panidhekacco "aham pamsukuliko, maya upasampadamalakeyeva 2-
pamsukulikangam gahitam, ko maya sadiso atthi"ti attukkamsanam karoti. Evam so
attukkamsanam na karoti. Na param vambhetiti "ime pananne bhikkhu na pamsukulikati va
pamsukulikamattampi etesam natthi"ti va evam param na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo
tasmim civarasantose vannavadi. Tasu va 3- dakkho cheko byatto. Analasoti
sataccakiriyaya alasiyavirahito. Sampajano patissatoti sampajanapannaya 4-
ceva satiya ca yutto. Ariyavamse thitoti ariyavamse patitthito.
      Itaritarena pindapatenati yena kenaci pindapatena. Etthapi
pindapato janitabbo, pindapatakkhettam janitabbam, pindapatasantoso
janitabbo, pindapatapatisamyuttam dhutangam janitabbam. Tattha pindapatoti odano
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/23/14, an. chakka. 22/329/415 (sya)    2 cha.Ma. upasampadamaleyeva
@3 ka. santosavannavaditadisu va       4 ka. sampajanasannaya
Kummaso sattu maccho mamsam khiram dadhi sappi navanitam telam madhu phanitam yagu
khadaniyam sayaniyam lehaniyanti solasa pindapata.
      Pindapatakkhettanti samghabhattam uddesabhattam nimantanam salakabhattam pakkhikam
uposathikam patipadikam  agantukabhattam gamikabhattam gilanabhattam gilanupatthakabhattam
dhurabhattam kutibhattam varikabhattam 1- viharabhattanti pannarasa pindapatakkhettani.
      Pindapatasantosoti pindapate vitakkasantoso gamanasantoso
pariyesanasantoso patilabhasantoso patiggahanasantoso mattapatiggahanasantoso
loluppavivajjanasantoso yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantoso
upakarasantoso parimanasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso
visajjanasantosoti pannarasa santosa. Tattha sadako bhikkhu mukham dhovituva
vitakketi. Pindapatikena ca ganena saddhim carata sayam therupatthanakale "sve
kattha pindaya carissama"ti "asukagame bhante"ti ettakam cintetva tato
patthaya na vitakketabbam. Ekacarikena vitakkamalake thatva vitakketabbam. Tato
patthaya vitakkento pana ariyavamsa cuto hoti paribahiro. Ayam vitakkasantoso
nama. Pindaya pavisantena pana "kuhim labhissami"ti acintetva kammatthanasisena
gantabbam. Ayam gamanasantoso nama. Pariyesantena yam va tam va aggahetva
lajjim pesalameva gahetva pariyesitabbam. Ayam pariyesanasantoso nama. Duratova
ahariyamanam disva "etam manapam, etam amanapan"ti cittam na uppadetabbam. Ayam
patilabhasantoso nama. "idam manapam ganhissami, idam amanapam na ganhissami"ti
acintetva yam kinci yapanamattam gahetabbameva. Ayam patiggahanasantoso nama.
      Ettha pana deyyadhammo bahu dayako appam datukamo, appam gahetabbam.
Deyyadhammo bahu, dayakopi bahu datukamo, pamaneneva gahetabbam. Deyyadhammopi
na bahu, dayakopi appam datukamo, appam gahetabbam. Deyyadhammo na bahu,
dayako pana bahu datukamo, pamanena gahetabbam patiggahanasmim hi mattam
@Footnote: 1 cha.Ma. varabhattam
Ajananto manussanam pasadam makkheti, saddhadeyyam vinipateti, sasanam na karoti.
Vijatamatuyapi 1- cittam gahetum na sakkoti. Iti mattam janitvava patiggahetabbanti
ayam mattapatiggahanasantoso nama. Addhakulaniyeva agantva dvarapatipatiya
gantabbam. Ayam loluppavivajjanasantoso nama. Yathalabhasantosadayo civare
vuttanaya eva.
      Pindapatam paribhunjitva "samanadhammam anupalessami"ti evam upakaram
natva paribhunjanam upakarasantoso nama. Pattam puretva anitampi 2- na
patiggahetabbam. Anupasampanne sati tena gahapetabbam, asati aharapetva
patiggahanaparimanamattam gahetabbam. Ayam parimanasantoso nama. Jighacchaya
pativinodanam "na idamettha nissaranan"ti evam paribhunjanam paribhogasantoso
nama. Nidahitva na paribhunjitabbam. Ayam sannidhiparivajjanasantoso nama. Mukham
anoloketva saraniyadhamme thitena vissajjitabbam. Ayam vissajjanasantoso nama.
      Pindapatapatisamyuttani pana panca dhutangani pindapatikangam
sapadanacarikangam ekasanikangam pattapindikangam khalupacchabhattikanganti. Iti
pindapatasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani panca dhutangani
gopeti, imani gopento pindapatasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti.
Vannavaditiadini vuttanayeneva veditabbani.
      Senasananiti idha senasanam janitabbam, senasanakkhettam janitabbam,
senasanasantoso janitabbo, senasanapatisamyuttam dhutangam janitabbam. Tattha
senasananti manco pitham bhisi bimbohanam viharo addhayogo pasado hammiyam
guha lenam atto malo velu gumbo rukkhamulam yattha va pana bhikkhu
patikkamantiti imani pannarasa senasanani.
      Senasanakkhettanti samghato va ganato va natito va mittato va
attano va dhanena pamsukulam vati cha khettani.
@Footnote: 1 cha.Ma. vijatamatuyapissa    2 cha.Ma. anitam
      Senasanasantosoti senasane vitakkasantosadayo pannarasa santosa. Te
pindapate vuttanayeneva veditabba. Senasanapatisamyuttani pana panca dhutangani
arannikangam rukkhamulikangam ababhokasikangam sosanikangam yathasanthatikanganti. Iti
senasanasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani panca dhutangani
gopeti, imani gopento senasanasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti.
      Iti ayasma dhammasenapati sariputtatthero pathavim pattharamano viya sagarakucchim
purayamano viya akasam vittharayamano viya ca pathamam civarasantosaariyavamsam kathetva candam
utthapento viya suriyam ullanghento viya ca dutiyam pindapatasantosaariyavamsam 1-
kathetva sinerum ukkhipento viya tatiyam senasanasantosaariyavamsam kathetva
idani gilanapaccayasantosaariyavamsam kathetum "santuttho hoti itaritarena
gilanapaccayabhesajjaparikkharena"tiadimaha. Tam pindapatagatikameva.
Tattha yathalabhayathabalayathasaruppasantoseneva santussitabbam. Bhavanaramaariyavamso
pana idha anagato, nesajjikangabhavanaramaariyavamsam bhajati. 2- Vuttampi cetam:-
       "panca senasane vutta      panca aharanissita
        eko viriyasamyutto         dve ca civaranissita"ti. 3-
      Porane agganne ariyavamse thitoti ettha  poraneti na
adhunuppattike. Agganneti aggeti janitabbe. Ariyavamseti ariyanam vamse.
Yatha hi khattiyavamso brahmanavamso vessavamso suddavamso samanavamso kulavamso
rajavamso ca, evamayampi atthamo ariyavamso, ariyatanti ariyapaveni nama hoti.
So kho panayam vamso imesam vamsanam mulagandhadinam kalanusariyagandhadayo viya
aggamakkhayati. Ke pana te ariya, yesam eso vamsoti? ariya vuccanti
buddha ca paccekabuddha ca tathagatasavaka ca, etesam ariyanam vamsoti
ariyasamso. Ito pubbe hi satasahassadhikanam 4- catunnam asankhyeyyanam matthake
tanhankaro medhankaro saranankaro dipankaroti cattaro buddha uppanna, te
@Footnote: 1 cha.Ma. dutiyapindapatasantosam     2 su. vi. 3/204, mano. pu. 2/311
@3 su. vi. 3/213, mano. pu. 2/320     4 cha.Ma. satasahassakappadhikanam
Ariya, tesam ariyanam vamsoti ariyavamso. Tesam buddhanam parinibbanato
aparabhage asankhyeyyam atikkamitva 1- kondanno nama buddho uppanno
.pe. Imasmim kappe kakusandho konagamano kassapo amhakam bhagava
gotamoti cattaro buddha uppanna, tesam ariyanam vamsoti ariyavamso. Apica
atitanagatapaccuppannanam sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasavakanam ariyanam vamsoti
ariyavamso. Tasmim ariyavamse. 2- Thitoti patitthito. Sesam vuttanayeneva veditabbam.
                       Atthamagathaniddesavannana.
      [129] Navame ayam yojana:- dussangaha pabbajitapi eke. Ye
asantosabhibhuta, tathavidha eva ca atho gahattha gharamavasanta. Etamaham
dussangahabhavam jigucchanto vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. Sesam
purimanayeneva veditabbam. 3-
      Niddese anassavati vacanam assavanaka. Avacanakarati dubbaca.
Patilomavuttinoti paccanikam 4- kathanasila, patimalla hutva pavattantiti attho.
Anneneva mukham karontiti ovadadayake disva mukham parivattetva annam
disabhagam olokenti. Abyavato hutvati avavato hutva. Anapekkho
hutvati anallino hutva.
                       Navamagathaniddesavannana.
      [130] Dasame oropayitvati apanetva. Gihibyanjananiti
kesamassuodatavatthalankaramalagandhavilepanaitthiputtadasidasadini. Etani
gihibhavam byanjayanti, tasma "gihibyanjanani"ti vuccanti. Sanchinnapatto
patitapatto. Chetvanati maggananena chinditva. Viroti maggaviriyasamannagato.
Gihibandhananiti kamabandhanani. Kama hi gihinam bandhanani. Ayam tava padattho.
@Footnote: 1 ka. asankheyye atikkantepi   2 mano. pu. 2/311     3 sutta. A. 1/30-1
@        4 ka. patanikatham, Ma. patilomakatham
      Ayam pana adhippayo:- "ahovatahampi oropayitva gihibyanjanani
sanchinnapatto yatha kovilaro bhaveyyan"ti evam hi cintayamano vipassanam
arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. 1- Sesam purimanayeneva veditabbam. 2-
      Niddese sarasanancati saram asanam. Chinnaniti galitani.
Sanchinnaniti nipannani. Patitaniti vantato muttani. Paripatitaniti bhumiyam
patitani.
                        Dasamagathaniddesavannana
                       pathamavaggavannana nitthita.
                          ------------
                         2. Dutiyavaggavannana
      [131-2] Dutiyavaggassa pathamadvaye nipakanti pakatinipunam panditam
kasinaparikammadikusalam. Sadhuviharinti appanaviharena va upacarena va
samannagatam. Dhiranti dhitisampannam. Tattha nipakatthena 3- dhitisampada vutta. Idha
pana dhitisampannamevati attho. Dhiti nama asithilaparakkamata, "kamam taco ca
naharu ca"ti 4- evam  pavattaviriyassetam adhivacanam. Apica dhikkitapapotipi 5- dhiro.
Rajava rattham vijitam pahayati yatha patiraja "vijitam rattham anatthavahan"ti
natva rajjam 6- pahaya eko carati evam balasahayam pahaya eko care. Atha
va rajava ratthanti yatha sutasomo raja vijitam rattham pahaya eko carati. 7-
Yatha ca mahajanako evam eko careti ayampi etassattho. Sesam vuttanusarena
sakka janitunti na vittharitam. 8- Niddese vattabbam natthi.
                             Pathamadvayam.
      [133] Tatiyagatha padatthato uttana eva. Kevalanca pana sahayasampadanti
ettha asekkhehipi siladikkhandhehi sampanna sahaya eva
@Footnote: 1 sutta. A. 1/85     2 cha.Ma. janitabbam      3 cha.Ma. nipakattena
@4 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50, khu. maha. 29/918/584-5 (sya)
@5 cha.Ma. dhikkatapapotipi     6 ka. kattham   7 cha.Ma. cari   8 sutta. A. 1/88
"sahayasampada"ti veditabba. Ayampanettha yojana:- ya ayam vutta
sahayasampada, tam sahayasampadam addha pasamsama, ekamseneva thomemati vuttam
hoti. Katham? settha samasevitabba sahayati. Kasma? attano siladihi
setthe sevamanassa siladayo dhamma anuppanna uppajjanti, uppanna
vuddhim virulhim vepullam papunanti. Sace sevamanassa annamannasamadharanena
kukkuccavinodanena ca laddha na parihayanti. Ete pana sahayake setthe
ca same ca aladdha kuhanadimicchajivam vajjetva dhammena samena uppannabhojanam
bhunjanto tattha ca patighanunayam anuppadento anavajjabhoji hutva
attakamo kulaputto eko care khaggavisanakapPo. Ahampi hi evam caranto
imam sampattim adhigatomhiti. 1- Niddeso vuttanayo eva.
                          Tatiyam.
      [134] Catutthe disvati oloketva. Suvannassati kancanassa.
"valayani"ti pathaseso. Savasesapatho 2- hi ayam attho. Pabhassaraniti
pabhasanasilani, jutimantaniti vuttam hoti. Sesam uttanapadatthameva. Ayam pana
yojana:-  disva bhujasmim suvannassa valayani "ganavase sati sanghattana.
Ekavase sati aghattana"ti evam cintento vipassanam arabhitva adhigatomhiti.
Sesam vuttanayamevati. 3- Nupuraniti 4- valayani. "niyura"ti keci vadanti.
Ghattentiti annamannam hananti.
                              Catuttham.
      [135] Pancamagatha padatthato uttana eva. Ayam pana ettha
adhippayo:- svayam 5- etena dutiyena kumarena situnhadini nivedentena
sahavasena tam sannapentassa mama vacabhilapo, tasmim sinehavasena abhisajjana
va jata. Sace aham imam na pariccajami, tato ayatimpi yatheva hessati.
Yatha idani, evam dutiyena saha mamassa, vacabhilapo abhisajjana va.
@Footnote: 1 sutta. A. 1/84    2 ka. savaseso   3 sutta. A. 1/90   4 ka. napuraniti
@5 cha.Ma. yvayam
Ubhayampi cetam antarayakaram visesadhigamassati etam bhayam ayatim pekkhamano tam
chaddetva yoniso patipajjitva paccekabodhim adhigatomhiti. 1- Sesam vuttanayameva.
                              Pancamam.
      [136] Chatthe kamati dve kama vatthukama ca kilesakama ca.
Tattha vatthukama manapiya rupadayo dhamma, kilesakama chandadayo sabbepi
ragappabheda. Idha pana vatthukama adhippeta, rupadianekappakaravasena 2-
citRa. Lokassadavasena madhuRa. Balaputhujjananam manam ramentiti  manorama.
Viruparupenati virupena rupena, anekavidhena sabhavenati vuttam hoti. Te hi
rupadivasena citra, rupadisupi niladivasena vividharupa. Evam tena viruparupena
tatha tatha assadam dassetva mathenti cittam, pabbajjaya abhiramitum na
denti. 3- Sesamettha pakatameva. Nigamanampi dvihi tihi va padehi yojetva
purimagathasu vuttanayena veditabbam. 4-
      Kamagunati kamayitabbatthena kama. Bandhanatthena guna. "anujanami
bhikkhave ahatanam vatthanam digunam sanghatin"ti 5- ettha patalattho gunattho.
"accenti kala tarayanti rattiyo, vayoguna anupubbam jahanti"ti 6-
ettha:- rasattho gunattho. "sataguna dakkhina patikankhitabba"ti 7-
ettha anisamsattho gunattho. "antam antagunam, 8- kayira malagune bahu"ti 9-
ettha bandhanattho gunattho. Idhapi eseva adhippeto, tena vuttam
"bandhanatthena guna"ti. Cakkhuvinneyyati cakkhuvinnanena passitabba.
Etenupayena sotavinneyyadisupi attho veditabbo. Itthati pariyittha va
hontu, ma va, ittharammanabhutati attho. Kantati kamaniya. Manapati
manavaddhanaka. Piyarupati piyajatika. Kamupasanhitati arammanam katva
uppajjamanena kamena upasanhita. Rajaniyati rajjaniya, raguppattikaranabhutati
attho.
@Footnote: 1 sutta. A. 1/93    2 cha.Ma. anekappakarena   3 cha.Ma. dentiti   4 sutta. A. 1/95
@5 vi. maha. 5/348/151    6 sam. sa. 15/4/3    7 Ma. u. 14/379/324
@8 di. maha. 10/377/251, Ma. mu. 12/110/79, khu. khu. 25/2    9 khu. dha. 25/53/26
      Yadi muddhayatiadisu muddhati 1- angulipabbesu sannam thapetva
hatthamuddhaya ganana. 2- Gananati acchiddaganana. Sankhananti pindaganana.
Yaya khettam oloketva "idha ettaka vihi bhavissanti, "rukkham oloketva
"idha ettakani phalani bhavissanti, "akasam oloketva "ime akase
sakuna ettaka nama bhavissanti"ti jananti. Kasiti kasikammam. Vanijjati
jangha 3- vanijjathalavanijjadivanippatho. Gorakkhanti attano va paresam va gavo
rakkhitva pancagorasavikkayena jivanakammam. Issattho vuccati avudham gahetva
upatthanakammam. Rajaporisanti vina avudhena rajakammam katva rajupatthanam.
Sippannataranti gahitavasesahatthiassasippadi.
      Sitassa purakkhatoti lakkham viya sarassa sitassa purato thito, sitena
badhiyamanoti attho. Unhepi eseva nayo. Damsadisu damsati pingalamakkhika.
Makasati sabbamakkhika. Sarisapati ye keci saritva gacchanti. Rissamanoti
piliyamano ruppamano ghattiyamano. 4- Miyyamanoti maramano. Ayam bhikkhaveti
bhikkhave ayam muddhadihi 5- jivikakappanam agamma sitadipaccayo abadho. Kamanam
adinavoti kamesu upaddavo, upasaggoti attho. Sanditthikoti paccakakho samam
passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharasi. Kamahetutiadisu paccayatthena kama assa
hetuti kamahetu. Mulatthena kama nidanamassati kamanidano. Lingavipallasena
pana "kamanidanan"ti vutto. Karanatthena kama adhikaranam assati kamadhikarano.
Lingavipallaseneva pana "kamadhikaranan"ti vutto. Kamanameva hetuti idam
niyamavacanam kamapaccaya uppajjatiyevati attho.
      Utthahatoti ajivasamutthapakaviriyena utthahantassa. Ghatatoti tam viriyam
pubbenaparam ghatentassa. Vayamatoti vayamam parakkamam payogam karontassa.
Nabhinipphajjantiti na nipphajjanti,  tattha 6- nabhiruhanti. Socatiti citte
uppannabalavasokena socati. Kilamatiti kaye uppannadukkhena kilamati. Paridevatiti
@Footnote: 1 cha.Ma. yadi muddayatiadisu muddati    2 cha.Ma. hatthamudda   3 Si. jala.....
@4 Ma. diyamanoti, ruppamano. ghatiyamano   5 cha.Ma. muddadihi    6 cha.Ma. hattham
Vacaya paridevati. Urattalinti uram  taletva. Kandatiti rodati. Sammoham
apajjatiti visanni viya sammulho hoti. Moghanti  tuccham. Aphaloti nipphalo.
      Arakkhadhikarananti arakkhakarana. Kinti meti 1- kena nu kho upayena.
Yampi meti yampi mayham kasikammadini katva uppaditadhanam ahosi. Tampi no
natthiti tampi amhakam idani natthi.
      Puna ca param bhikkhave kamahetutiadinapi karanam dassetvava  adinavam
dasseti. 2- Tattha kamahetuti kamapaccaya, rajanopi rajuhi vivadantiti attho.
Kamanidananti bhavanapumsakam, kame nidanam katva vivadantiti attho. Kamadhikaranantipi
bhavanapumsakameva, kame adhikaranam katva vivadantiti attho. Kamanameva hetuti
gamanigamasenapatipurohitatthanantaradinam kamanamyeva hetu vivadantiti attho.
Upakkamantiti paharanti.
      Asicammanti asim ceva khetakaphalakadini ca.
      Dhanukalapam sannayhitvati dhanum gahetva sarakalapam sannayhitva.
Ubhatobyulhanti 3- ubhato rasibhutam. Pakkhandantiti pavisanti. Ususuti kandesu.
Vijjotalantesuti parivattamanesu. Te tatthati te tasmim sangame.
      Addavalepana upakariyoti cettha manussa pakarapadam assakhurasanthanena
itthakahi cinitva upari sudhaya limpanti. Evam katapakarapada "upakariyo"ti
vuccanti. Ta tintena kalalena 4- sitta addavalepana nama honti. Pakkhandantiti
tasam hettha tikhinaayasularukkhasuladihi 5- vijjhiyamana pakarassa picchillabhavena
arohitum asakkontapi upadhavantiyeva. Chakanatiyati kuthitagomayena. Abhivaggenati
satadantena. 6- Tam atthadantakarena katva "nagaradvaram bhinditva pavisissama"ti
agate uparidvare thita tassa bandhanayottani chinditva tena abhivaggena
omaddanti.
@Footnote: 1 ka. kintiti    2 cha.Ma. dipeti    3 ka. ubhatoviyulhanti    4 ka. takkanakalalena
@5 ka. nikhata....     6 Si., ka., i. sattadantena
      Sandhimpi chindantiti gharasandhimpi chindanti. Nillopanti game  paharitva
mahavilopam karonti. Ekagarikanti pannasamattapi satthimattapi parivaretva
jivaggaham gahetvava dhanam aharapenti. Paripanthepi titthantiti panthaduhanakammam
karonti. Addhadandakehiti muggarehi. 1- Sesam vuttatthameva.
                              Chattham.
      [137] Sattame etiti iti, agantukanam akusalabhaginam 2- byasanahetunam etam
adhivacanam. Tasma kamagunapi ete anekabyasanavahatthena dalhasannipatatthena
ca iti. Gandopi asucim paggharati, uddhumataparipakkaparibhinno hoti. Tasma
ete kilesasucipaggharanato uppadajarabhangehi uddhumataparipakkaparibhinnabhavato ca
gando. Upaddavatiti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatiti attho,
ragagandadinametam adhivacanam. Tasma kamagunapete aviditanibbanatthavahahetutaya
sabbupaddavavatthutaya ca upaddavo. Yasma panete kilasaturabhavam janenta
silasankhatamarogyaloluppam va uppadenta pakatikameva arogyam vilumpanti,
tasma imina arogyavilumpanatthena rogo. Abbhantaramanupavitthatthena pana
antotudanatthena dunniharaniyatthena ca sallam. Ditthadhammikasamparayikabhayavahanato
bhayam. Metanti etam. Sesamettha pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbam. 3-
      Kamaragarattayanti kamaragena ratto ayam. Chandaragavinibaddhoti
chandaragena snehena baddho. Ditthadhammikapi gabbhati imasmim attabhave
vattamana salayatanagabbha. Samparayikapi gabbhati paralokepi salayatanagabbha.
Na parimuccatiti parimuccitum na sakkoti. Otinno satarupenati madhurasabhavena
ragena otinno ogahito. Palipathanti kamakalalamaggam. Dugganti duggamam.
                         Sattamam.
@Footnote: 1 pa.su. 1/169/381     2 cha.Ma. akusalabhagiyanam    3 sutta.A. 1/106-7
      [138] Atthame sitam duvidham abbhantaradhatukkhobhapaccayanca
bahiradhatukkhobhapaccayanca. Tatha unham. Tattha damsati pingalamakkhika. Sarisapeti ye
keci dighajatika saritva gacchanti. Sesam pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva
veditabbam.
                              Atthamam.
      [139] Navamagatha padatthato pakata eva. Ayam panettha adhippayayojana:-
sa ca kho yuttivasena, na anussavavasena. Yatha ayam hatthi
manussakantesu silesu dantatta adantabhumim nagacchatiti va, sariramahantataya
va nago. Evam kudassu namahampi ariyakantesu silesu dantatta
adantabhumim  nagamanena, agum akaranena, puna itthattam anagamanena ca
gunasariramahantataya va nago bhaveyyam. Yatha cesa yuthani vivajjetva
ekacariyasukhena yathabhirantam vihare aranne, eko care khaggavisanakappo,
kudassu namahampi evam ganam vivajjetva ekattabhiratisukhena 1- jhanasukhena
yathabhirantam aranne attano yatha yatha sukham, tatha tatha yattakam va
icchami, tattakam aranne nivasam eko care khaggavisanakappo eko
careyyanti 2- attho. Yatha cesa susanthitakkhandhamahantataya sanjatakkhandho,
kudassu namahampi evam asekkhasilakkhandhamahantataya sanjatakkhandho bhaveyyam.
Yatha cesa padumasadisagattataya va, padumakule uppannataya va padumi, kudassu
namahampi evam padumasadisabojjhangamahantataya va ariyajatipadume uppannataya
va padumi bhaveyyam. Yatha cesa thamabalajavadihi ularo, kudassu
namahampi evam parisuddhakayasamacaratadihi silasamadhinibbedhikapannadihi va
ularo bhaveyyanti evam cintento vipassanam arabhitva paccekabodhim
adhigatomhiti. 3-
                              Navamam.
@Footnote: 1 Si. ekantabhiratisukhena    2 ka. bhaveyyanti     3 sutta. A. 1/99
      [140] Dasame atthanatanti atthanam tam, akaranam tanti vuttam
hoti.  anunasikassa lopo kato "ariyasaccana dassanan"tiadisu 1- viya.
Sanganikaratassati ganabhiratassa. Yanti karanavacanametam "yam hiriyati
hiriyitabbena"tiadisu 2- viya. Phassayeti adhigacche. Samayikam vimuttinti
lokiyasamapattim. Sa hi appitappitasamaye eva paccanikehi vimuccanato "samayika
vimutti"ti vuccati. Tam samayikam vimuttim. Atthanam tam, na tam karanam vijjati
sanganikaratassa, yena karanena phassaye iti etam adiccabandhussa paccekabuddhassa
vaco nisamma sanganikaya ratim pahaya yoniso patipajjanto adhigatomhiti aha.
Sesam vuttanayameva. 3-
      Niddese nekkhammasukhanti pabbajjasukham. Pavivekasukhanti kayacittaupadhiviveke
sukham. Upasamasukhanti kilesupasamam phalasamapattisukham. Sambodhisukhanti maggasukham.
Nikamalabhiti attano rucivasena yathakamalabhi. Akicchalabhiti adukkhalabhi.
Akasiralabhiti vipulalabhi. Asamayikanti lokuttaram. Akuppanti kuppavirahitam acalitam
lokuttaramaggam.
                              Dasamam.
                       Dutiyavaggavannana nitthita.
                             -------
                         3. Tatiyavaggavannana
      [141] Tatiyavaggassa pathame ditthivisukaniti dvasatthiditthigatani. Tani
hi maggasammaditthiya visukatthena 4- vijjhanatthena vilomatthena ca visukani. Evam
ditthiya visukaniti ditthivisukani, ditthiyo eva va visukani ditthivisukani.
Upativattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niyamanti avinipatadhammataya
sambodhiparayanataya ca niyatabhavam adhigato, sammattaniyamasankhatam va pathamamagganti.
@Footnote: 1 khu. khu. 25/11, 270/4, 386    2 abhi. san. 34/310/90
@3 sutta. A. 1/103       4 ka. viruddhatthena
Ettavata pathamamaggakiccanipphatti ca tassa patilabho ca vutto. Idani
patiladdhamaggoti imina sesamaggapatilabham dasseti. Uppannananomhiti
uppannapaccekabodhinano amhi. Etena phalam dasseti. Anannaneyyoti
annehi "idam  saccam idam saccan"ti na netabbo. Etena sayambhutam dipeti.
Patte va paccekabodhinane annaneyyataya abhava sayam vasitam. Samathavipassanaya
va 1- ditthivisukani upativatto, adimaggena patto niyamam, sesehi
patiladdhamaggo, phalananena uppannanano, tam sabbam attanava adhigatoti
anannaneyyo. Sesam vuttanayeneva veditabbam. 2-
      Na paraneyyoti na annehi netabbo. Na parappattiyoti paccakkhadhammatta
na annehi saddahapetabbo. Na parappaccayoti na assa paro paccayo, na parassa
saddhaya vattatiti na parapaccayo. Na parapatibaddhaguti na annesam patibaddhananagamano.
                              Pathamam.
      [142] Dutiye nillolupoti alolupPo. Yo hi rasatanhabhibhuto
hoti, so bhusam luppati punappunanca luppati, tena "loluppo"ti vuccati.
Tasma esa tam patikkhipanto aha "nillolupo"ti. Nikkuhoti ettha kincapi
yassa tividhakuhanavatthu natthi, so "nikkuho"ti vuccati, imissa pana gathaya
manunnabhojanadisu 3- vimhayamanapajjanato nikkuhoti ayamadhippayo. Nippipasoti
ettha patumiccha pipasa, tassa abhavena nippipaso, sadurasalobhena
bhotukamyatavirahitoti attho. Nimmakkhoti ettha paragunavinasanalakkhano makkho,
tassa abhavena nimmakkho. Attano gahatthakale sudassa, 4- gunamakkhanabhavam
sandhaya aha. Niddhantakasavamohoti ettha ragadayo tayo kayaduccaritadini
ca tiniti cha dhamma yathasambhavam appasannatthena sakabhavam vijahapetva
parabhavam ganhapanatthena kasatatthena ca "kasava"ti veditabba. Yathaha:-
@Footnote: 1 Si., ka. ipassanaya va    2 sutta. A. 1/103   3 ka. manunnato janadisu
@4 Ma., ka. parassa
           "tattha katame tayo kasava? ragakasavo dosakasavo mohakasavo,
         ime tayo kasava. Tattha katame aparepi tayo kasava?
         kayakasavo vacikasavo manokasavo"ti. 1-
      Tesu moham thapetva pancannam kasavanam tesanca sabbesam mulabhutassa
mohassa niddhantatta niddhantakasavamoho, tinnam eva va kayavacimanokasavanam
mohassa ca niddhantatta niddhantakasavamoho. Itaresu nillolupatadihi
ragakasavassa nimmakkhataya dosakasavassa niddhantabhavo siddho eva. Nirasasoti
nittanho. Sabbaloketi sakalaloke, tisu bhavesu dvadasasu va ayatanesu
bhavavibhavatanhavirahito hutvati attho. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atha va
tayopi pade vatva 2- eko careti eko caritum sakkuneyyati evampi ettha
sambandho katabbo. 3-
                              Dutiyam.
      [143] Tatiye ayam sankhepattho:- yvayam dasavatthukaya papaditthiya
samannagatatta paPo. Paresampi anattham dassetiti anatthadasSi.
Kayaduccaritadimhi ca visame nivittho. Tam attakamo kulaputto papam sahayam
parivajjayetha, anatthadassim visame nivittham. Sayam na seveti attano vasena
na seveyya. Yadi pana paravaso hoti, kim sakka katunti vuttam hoti.
Pasutanti pasatam, ditthivasena tattha tattha lagganti attho. Pamattanti
kamagunesu vossatthacittam, kusalabhavanarahitam va. Tam evarupam na seve na bhaje
na payirupase, annadatthu eko care khaggavisanakappoti.
      Niddese sayam na seveyyati samam na upasankameyya. Samam na
seveyyati cittenapi na upasankameyya. Na seveyyati na bhajeyya. Na
niseveyyati samipampi na gaccheyya. Na samseveyyati dure bhaveyya. Na
patiseveyyati 4- patikkameyya.
                              Tatiyam.
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/924/450    2 Si. varetva, Ma., ka. vare vatva
@3 sutta. A. 1/105        4 cha.Ma. na parisamseveyyati
      [144] Catutthe ayam sankhepattho:- bahussutanti duvidho bahussuto
tisu pitakesu atthato nikhilo 1- pariyattibahussuto ca maggaphalavijjabhinnanam
patividdhatta pativedhabahussuto ca. Agatagamo dhammadharo. Ularehi pana
kayavacimanokammehi samannagato ularo. Yuttapatibhano ca muttapatibhano ca
yuttamuttapatibhano ca patibhanava. Pariyattiparipucchadhigamavasena va tidha
patibhanava veditabbo. Yassa hi pariyatti patibhati, so pariyattipatibhanava.
Yassa atthanca nayanca lakkhananca thanathananca paripucchantassa paripuccha patibhati,
so paripucchapatibhanava. Yena maggadayo patividdha honti, so pativedhapatibhanava.
Tam evarupam bahussutam dhammadharam bhajetha,  mittam ularam patibhanavantam. Tato
tassanubhavena attatthaparatthaubhayatthabhedato va ditthadhammikasamparayikaparamatthabhedato
va anekappakarani annaya atthani, tato "ahosim nu kho aham
atitamaddhanan"tiadisu 2- kankhatthanesu vineyya kankham vicikiccham
vinetva vinasetva evam katasabbakicco eko care khaggavisanakappoti. 3-
                              Catuttham.
      [145] Pancame khidda ca rati ca pubbe vuttava. Kamasukhanti
vatthukamasukham. Vatthukamapi hi sukhassa visayadibhavena sukhanti vuccanti. Yathaha
"atthi rupam sukham sukhanupatitan"ti. 4- Evametam khiddam ratim kamasukhanca imasmim
okasaloke analankaritva alanti akatva "etappakaran"ti 5- va "sarabhutan"ti
va evam agahetva. 6- Anapekkhamanoti tena analankaranena anapekkhanasilo apihaluko
nittanho. Vibhusatthanavirato saccavadi eko careti. Tattha vibhusa duvidha
agarikavibhusa ca anagarikavibhusa ca. Tattha agarikavibhusa sakatavethanamalagandhadi,
anagarikavibhusa ca pattamandanadi. Vibhusa eva vibhusatthanam,
@Footnote: 1 Si., Ma. niccalo      2 Ma.mu. 12/18/11/, sam.ni 16/20/26-7,
@khu.maha. 29/509 (sya) 3 sutta. A. 1/107   4 sam.kha. 17/60/57
@5 cha.Ma. etam tappakanti   6 ka. aganetva
Tasma vibhusatthana tividhayapi viratiya virato. Avitathavacanato saccavaditi
evamattho datthabbo. 1-
                              Pancamam.
      [146] Chatthe dhananiti muttamaniveluriyasankhasilapavalarajatajatarupadini
ratanani. Dhannaniti salivihiyavagodhumakankuvarakakudrusakappabhedani satta sesaparannani
ca. Bandhavaniti natibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhabandhave.
Sakodhitaniti 2- sakasakaodhivasena thitaniyeva. Sesam vuttanayamevati.
                              Chattham.
      [147] Sattame sango esoti attano upabhogam niddisati. So hi
sajjanti tattha panino kaddamam 3- pavittho hatthi viyati sango. Parittamettha
sokhyanti ettha pancakamagunupabhogakale viparitasannaya uppadetabbato
kamavacaradhammapariyapannato va lamatmathena sokhyam parittam, vijjuppabhaya
obhasitanaccadassanasukham viya ittaram, tavakalikanti vuttam hoti. Appassado
dukkhamettha bhiyyoti ettha ca yvayam "yam kho bhikkhave ime panca kamagune
paticca uppajjati sukham somanassam, ayam kamanam assado"ti 4- vutto, so yamidam 5-
"ko ca bhikkhave kamanam adinavo, idha bhikkhave kulaputto yena sipputthanena 6-
jivikam kappeti yadi muddaya yadi gananaya"ti 4- evamadina nayenettha dukkham
vuttam, tam upanidhaya appodakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu,
catusu samuddesu udakasadiso hoti. Tena vuttam "appassado dukkhamettha
bhiyyo"ti. Galo esoti assadam dassetva akaddhanavasena baliso eso,
yadidam pancakamaguna. Iti natva matimati evam natva buddhima pandito
puriso sabbametam 7- pahaya eko care khaggavisanakappoti. 8-
                              Sattamam.
@Footnote: 1 sutta. A. 1/109  2 cha.Ma. yathodhikaniti  3 cha.Ma. kaddame   4 Ma.mu. 12/166/129
@5 ka. yampidam   6 cha.Ma. sippatthanena   7 cha.Ma. sabbampetam    8 sutta. A. 1/111
      [148] Atthamagathaya dutiyapade jalanti suttamayam vuccati. Ambuti
udakam, tattha caratiti ambucari, macchassetam adhivacanam. Salile ambucari
salilambucari. Tasmim nadisalile jalam bhetva ambucari  vati 1- vuttam hoti.
Tatiyapade daddhanti daddhatthanam vuccati. Yatha aggi daddhatthanam puna na
nivattati, na tattha bhiyyo agacchati, evam maggananaggina daddham kamagunatthanam
anivattamano, tattha bhiyyo anagacchantoti vuttam hoti, sesam vuttanayamevati.
      Sannojananiti yassa samvijjanti, tam puggalam vattasmim sannojenti
bandhantiti sannojanani. Imani pana samyojanani kilesapatipatiyapi aharitum
vattati maggapatipatiyapi. Kamaragapatighasannojanani anagamimaggena  pahiyanti,
manasannojanam arahattamaggena. Ditthivicikicchasilabbataparamasa sotapattimaggena,
bhavaragasannojanam arahattamaggena, issamacchariyani sotapattimaggena, avijja
arahattamaggena. Maggapatipatiya ditthivicikicchasilabbataparamasaissamacchariya
sotapattimaggena pahiyanti, kamaragapatigha anagamimaggena, manabhavaragaavijja
arahattamaggenati. Bhinditvati bhedam papetva. Sambhinditvati 2- chiddam katva.
Dalayitvati phaletva. Padalayitvati hiretva sampadalayitvati upasaggena
padam vaddhitam. 3-
                              Atthamam.
      [149] Navame okkhittacakkhuti hettha khittacakkhu, satta givatthini patipatiya
thapetva parivajjanapahatabbadassanattham yugamattam pekkhamanoti vuttam hoti. Na tu
hanukatthina hadayatthim sanghattento. Evanhi okkhittacakkhuta na samanasaruppa
hoti. Na ca padaloloti ekassa dutiyo dvinnam tatiyoti evam ganamajjham
pavisitukamataya kanduyamanapado 4- viya abhavanto, dighacarikaanavatthitacarikavirato
va. 5- Guttindriyoti  chasu indriyesu idha manindriyassa visum vattatta
vuttavasesavasena gopitindriyo. Rakkhitamanasanoti manasamyeva
@Footnote: 1 Si. gatam ambucarim viyati, cha.Ma. gataambucari vati    2 cha.Ma. pabhinditvati
@3 sutta. A. 1/112    4 ka. ganduyamanapado    5 Si.....anivattacarikavirato
Manasanam, tam rakkhitamassati rakkhamanasano. Yatha kilesehi na viluppati, evam
rakkhitacittoti vuttam hoti. Anavassutoti imaya patipattiya tesu tesu
arammanesu kilesaanvassavavirahito. Aparidayhamanoti evam anvassavaviraha
eva kilesaggihi aparidayhamano, bahiddha va anavassuto, ajjhattam
paridayhamano. Sesam vuttanayamevati. 1-
      Cakkhuna rupam disvati karanavasena "cakkhu"ti laddhavoharena
rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena rupam disva. Porana panahu:-
             "cakkhu rupam na passati acittakatta, cittam na passati
          acakkhukatta, dvararammanasanghattanena pasadavatthukena cittena
          passati. Idisi panesa "dhanuna vijjhatitiadisu viya sasambharakatha
          nama hoti, tasma cakkhuvinnanena rupam disvati ayamevettha
          attho"ti. 2-
      Nimittaggahiti itthipurisanimittam va subhanimittadikam va kilesavatthubhutam
nimittam chandaragavasena ganhati, ditthamattavasena na santhati.
Anubyanjanaggahiti kilesanam anubyanjanato pakatabhavakaranato "anubyanjanan"ti
laddhavoharam hatthapadahasitalapitavilokitadibhedam akaram ganhati.
      Yatvadhikaranamenanti adimhi yamkarana yassa cakkhundriyasamvarassa
hetu. Etam puggalam satikavatena cakkhundriyam asamvutam apihitacakkhudvaram hutva
viharantam ete abhijjhadayo dhamma anvassaveyyum anubandheyyum. 3- Tassa
samvaraya na patipajjatiti tassa cakkhundriyassa  satikavatena pidahanatthaya na
patipajjati. Evambhuto eva ca "na rakkhati cakkhundriyam. Na cakkhundriye samvaram
apajjati"ti vuccati.
      Tattha kincapi  cakkhundriye samvaro  va asamvaro va natthi. Na hi
cakkhuppasadam nissaya sati va mutthassaccam va uppajjati, apica yada
ruparammanam cakkhussa apathamagacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva
@Footnote: 1 sutta. A. 1/113       2 visuddhi. 1/24 (sya), abhi. A. 1/1352/456
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati
Niruddhe kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati,
tato cakkhuvinnanam dassanakiccam tato vipakamanodhatu sampaticchannakiccam tato
vipakahetukamanovinnanadhatu santiranakiccam tato kiriyahetukamanovinnanadhatu
votthabbanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tadanantaram javanam javati.
Tatrapi neva bhavangasamaye, na avajjanadinam annatarasamaye samvaro va
asamvaro va atthi, javanakkhane pana sace dussilyam va mutthassaccam va
annanam va akkhanti va kosajjam va uppajjati, asamvaro hoti. Evam
honto pana so cakkhundriye asamvaroti vuccati. Kasma? yasma tasmim sati
dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim? yatha
nagare catusu dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo
susamvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti.
Nagaradvarena hi pavisitva cora yadicchanti, tam kareyyum. Evameva javane
dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi
avajjanadini vithicittanipiti.
      Cakkhuna rupam disva na nimittaggahi hotitiadisu na nimittaggahi
hotiti chandaragavasena vuttappakaram nimittam na ganhati. Evam sesapadanipi
vuttapatipakkhena veditabbani. Yatha ca hettha "javane dussilyadisu
uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini
vithicittanipi"ti vuttam, evamidha tasmim siladisu uppannesu dvarampi guttam
hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim? yatha nagaradvaresu
samvutesu kincapi antogharadayo asamvuta honti. Tathapi antonagare sabbam
bhandam surakkhitam sugopitameva hoti. Nagaradvaresu hi pidahitesu coranam paveso
natthi. Evameva javane siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti bhavangampi
avajjanadini vithicittanipi. Tasma javanakkhane uppajjamanopi cakkhundriye
samvaroti vutto. 1-
@Footnote: 1 visuddhi. 1/26-7 (sya), abhi. A. 1/1354/458
      Avassutapariyayancati kilesehi tintakarananca. Anavassutapariyayancati
kilesehi atintakarananca.
      Piyarupe rupeti itthajatike ruparammane. Appiyarupe rupeti anitthasabhave
ruparammane. Byapajjatiti dosavasena putibhavamapajjati. Otaranti chiddam
antaram. Arammananti paccayam.
      Abhibhavimsuti maddimsu. 1- Na abhiviti 2- na maddi. Bahalamattikati punappunam
danavasena uddhamayika bahalamattika. Allavalepanati 3- asukkhamattikadana.
Sesamettha uttanameva. 4-
                              Navamam.
      [150] Dasame kasayavattho abhinikkhamitvati imassa padassa geha
abhinikkhamitva kasayavattho hutvati evamattho veditabbo. Sesam vuttanayeneva
sakka janitunti na vittharitanti.
                              Dasamam.
                       Tatiyavaggavannana nitthita.
                            --------
                         4. Catutthavaggavannana
      [151] Catutthavaggassa pathame rasesuti ambilamadhuratittakakatukalonika-
kharikakasavadibhedesu sayaniyesu. Gedham akaranti giddhim akaronto, tanham
anuppadentoti vuttam hoti. Aloloti "idam sayissami"ti 5- evam rasavisesesu
anakulo. Anannapositi posetabbakasaddhiviharikadivirahito, kayasandharanamattena
santutthoti vuttam hoti. Yatha va pubbe uyyane rasesu gedhakaranalolo
hutva annaposi asim, evam  ahutva yaya tanhaya lolo hutva rasesu
gedham karoti, tam tanham hitva ayatim tanhamulakassa annassa attabhavassa
@Footnote: 1 cha.Ma. maddamsu    2 cha.Ma. na adhibhositi   3 addhavalepanatipi patho
@4 cha.Ma. uttanam   5 cha.Ma. idam sayissami, idam sayissamiti
Anibbattanena anannapositi dasseti. Atha va atthabhanjanakatthena "anne"ti
kilesa vuccanti, tesam aposanena anannapositi ayamettha attho.
Sapadanacariti avokkammacari anupubbacari, gharapatipatim achaddetva addhakulanca
daliddakulanca nirantaram pindaya pavisamanoti attho. Kule kule appatibaddhacittoti
khattiyakuladisu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candupamo niccanavakoti 1-
attho. Sesam vuttanayamevati. 2-
                              Pathamam.
      [152] Dutiye avarananiti nivarananeva, tani atthato uragasutte 3-
vuttani. Tani pana yasma abbhadayo viya candam suriyam va ceto avaranti,
tasma "avaranani cetaso"ti vuttani. Tani upacarena va appanaya va
pahaya. Upakkileseti upagamma cittam vibadhente akusale dhamme. Vatthopamadisu 4-
vutte abhijjhadayo va. Byapanujjati panuditva vinudayitva, 5- vipassanamaggena
pajahitvati attho. Sabbeti anavasese. Evam samathavipassanasampanno pathamamaggena
ditthinissayassa pahinatta anissito. Sesamaggehi chetva tedhatukagatam snehadosam,
tanharaganti vuttam hoti. Sneho eva hi gunapatipakkhato snehadosoti
vutto. Sesam vuttanayameva. 6-
                              Dutiyam.
      [153] Tatiye vipitthikatvanati pitthito katva, chaddetva jahitvati
attho. Sukham dukkhancati kayikasatasatam. Somanassadomanassanti cetasikasatasatam.
Upekkhanti catutthajjhanupekkham. Samathanti catutthajjhanasamathameva. Visuddhanti
pancanivaranavitakkavicarapitisukhasankhatehi navahi paccanikadhammehi vimuttatta
atisuddham, nidhantasuvannamiva vigatupakkilesanti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. niccanavako hutvati     2 sutta. A. 1/116     3 khu. su. 25/335
@4 Ma. mu. 12/48   5 Si., i. vinodayitva, cha.Ma. vinasetva  6 sutta. A. 1/117
      Ayam pana yojana:- vipitthikatvana sukhanca dukkhanca pubbeva,
pathamajjhanupacarabhumiyamyeva dukkham, tatiyajjhanupacarabhumiyanca sukhanti adhippayo. Puna
adito vuttam cakaram parato netva "somanassam domanassanca vipitthikatvana
pubbeva"ti adhikaro. Tena somanassam catutthajjhanupacarabhumiyam, 1- domanassanca
dutiyajjhanupacareyevati dipeti. Etani hi etesam pariyayato pahanatthanani.
Nippariyayato pana dukkhassa pathamajjhanam, domanassassa dutiyajjhanam, sukhassa
tatiyajjhanam, somanassassa catutthajjhanam pahanatthanam. Yathaha "pathamam jhanam
upasampajja viharati etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"tiadi. 2-
Tam sabbam hettha vuttanayena gahetabbam. Parato pubbevati tisu pathamajjhanadisu
dukkhadomanassasukhani vipitthikatva ettheva catutthajjhane somanassam vipitthikatva
imaya patipadaya laddhanupekkham samatham visuddham eko careti. Sesam vuttanayamevati. 3-
                              Tatiyam.
      [154] Catutthe araddham viriyamassati araddhaviriyo. Etena attano
viriyarambham adiviriyam dasseti. Paramattho vuccati nibbanam, tattha pattiya
paramatthapattiya. Etena viriyarambhena pattabbaphalam dasseti. Alinacittoti
etena viriyupatthambhanam cittacetasikanam alinatam dasseti. Kusitavuttiti etena
thanasanacankamadisu kayassa anavasidanam. Dalhanikkamoti etena "kamam taco
naharu ca"ti 4- evam pavattam padahanaviriyam dasseti. Yam tam anupubbasikkhadisu
padahanto "kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca nam ativijjha
passati"ti vuccati. Atha va etena maggasampayuttaviriyam dasseti. Tanhi dalhanca
bhavanaparipurigatatta, nikkamo ca sabbaso patipakkha nikkhantatta, tasma
tamsamangi puggalopi dalho nikkamo assati "dalhanikkamo"ti vuccati.
Thamabalupapannoti maggakkhane kayathamena nanabalena ca upapanno. Atha va
@Footnote: 1 cha.Ma. catutthajjhanupacare    2 sam. maha. 19/510/190    3 sutta. A. 1/119
@4 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50
Thamabhutena balena upapannoti thamabalupapanno, thirananabalupapannoti vuttam
hoti. Etena tassa viriyassa nanasampayogam dipento yoniso padhanabhavam 1-
sadheti. Pubbabhagamajjhimaukkatthaviriyavasena va tayopi pada yojetabba. Sesam
vuttanayamevati. 2-
                              Catuttham.
      [155] Pancame patisallananti tehi tehi sattasankharehi patinivattitva
sallinam, ekattasevita ekibhavo kayavivekoti attho. Jhananti paccanikajhapanato
arammanalakkhanupanijjhanato ca cittaviveko vuccati. Tattha attha samapattiyo
nivaranadipaccanikajhapanato kasinadiarammanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccanti.
Vipassanamaggaphalani sattasannadipaccanikajhapanato lakkhanupanijjhanato ca
"jhanan"ti vuccanti. Idha pana arammanupanijjhanameva adhippetam. Evametam
patisallananca jhananca. Arincamanoti ajahamano avissajjamano. 3-
Dhammesuti vipassanupagesu pancakkhandhadidhammesu. Niccanti satatam samitam
abbokinnam. Anudhammacariti te dhamme arabbha pavattamanena anugatam vipassanadhammam
caramano. Atha va dhammesuti ettha dhammati nava lokuttaradhamma, tesam dhammanam
anulomadhammoti anudhammo, vipassanayetam adhivacanam. Tattha "dhammanam niccam
anudhammacari"ti vattabbe gathabandhasukhattham vibhattibyattayena "dhammesu"ti vuttam
siya. Adinavam sammasita bhavesuti taya anudhammacaritasankhataya vipassanaya
aniccakaradidosam tisu bhavesu samanupassanto evam imaya kayavivekacittavivekam
arincamano sikhappattavipassanasankhataya patipadaya adhigatoti vattabbo eko
careti evam yojana veditabba. 4-
                              Pancamam.
      [156] Chatthe tanhakkhayanti nibbanam, evam ditthadinavaya va tanhaya
eva appavattim. Appamattoti sataccakari. Anelamugoti alalamukho. Atha va
@Footnote: 1 cha.Ma. padahanabhavam   2 sutta. A. 1/124    3 cha.Ma. anissajjamano
@4 sutta. A. 1/123
Anelo ca amugo ca, pandito byattoti vuttam hoti. Hitasukhasampapakam
sutamassa atthiti sutava, agamasampannoti vuttam hoti. Satimati cirakatadinam
anussarita. Sankhatadhammoti dhammupaparikkhaya parinnatadhammo. Niyatoti ariyamaggena
niyamappatto. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Uppatipatiya esa patho
yojetabbo. Evametehi appamadadihi samannagato niyamasampapakena padhanena
padhanava, tena padhanena pattaniyamatta niyato, tato arahattappattiya
sankhatadhammo. Araha hi puna sankhatabbabhavato "sankhatadhammo"ti vuccati.
Yathaha "ye ca sankhatadhammase, ye ca sekkha puthu idha"ti. 1- Sesam
vuttanayameva. 2-
                              Chattham.
      [157] Sattame sihoti cattaro siha tinasiho pandusiho 3- kalasiho
kesarasihoti. Tesam  kesarasiho aggamakkhayati, eso idha adhippeto. Vato
puratthimadivasena anekavidho. Padumam rattasetadivasena. Tesu yo koci vato
yam kinci padumam vattatiyeva. Tattha yasma santaso attasinehena hoti,
attasneho ca tanhalepo, sopi ditthisampayuttena va ditthivippayuttena va
lobhena hoti, sopi ca tanhayeva. Sajjanam pana tattha upaparikkhavirahitassa
mohena hoti, moho ca avijja. Tattha samathena tanhaya pahanam hoti, vipassanaya
avijjaya, tasma samathena attasineham pahaya siho viya saddesu aniccadukkhadisu
asantasanto, vipassanaya moham pahaya vatova jalamhi khandhayatanadisu
asajjamano, samatheneva lobham, lobhasampayuttam eva 4- ditthinca pahaya, padumamva
toyena sabbabhavabhogalobhena alimpamano.
      Ettha ca samathassa silam padatthanam, samatho samadhi, vipassana pannati
evam tesu dvisu dhammesu siddhesu tayopi khandha siddha honti. Tattha
silakkhandhena surato hoti, so sihova saddesu aghatavatthusu akujjhitukamataya 5-
@Footnote: 1 sam.ni. 16/31/46-8, khu. su. 25/1045/532    2 sutta. A. 1/124
@3 Si. tambasiho    4 Si. lobhasampayuttatta eva    5 Ma., ka. kujjhitukamataya
Na santasati, pannakkhandhena patividdhasabhavo vatova jalamhi khandhadidhammabhede
na sajjati, samadhikkhandhena vitarago padumamva toyena ragena na lippati. Evam
samathavipassanahi silasamadhipannakkhandhehi ca yathasambhavam avijja tanhanam,
tinnanca akusalamulanam pahanavasena asantasanto asajjamano alippamano ca
veditabbo. Sesam vuttanayamevati. 1-
                              Sattamam.
      [158] Atthame sahana ca hanana ca sighajavatta ca siho. Kesarasihova
idha adhippeto. Datha balamassatthiti dathabali. Pasayha abhibhuyyati ubhayam
carisaddena saha yojetabbam pasayhacari abhibhuyyacariti. Tattha pasayha niggayha
pavahetva caranena pasayhacari. Abhibhavitva santasetva vasikatva caranena
abhibhuyyacari. Svayam  kayabalena pasayhacari, tejasa abhibhuyyacari. Tattha sace
kocipi vadeyya "kim pasayha abhibhuyyacari"ti tato migananti samivacanam
upayogatthe katva "mige pasayha abhibhuyyacari"ti pativattabbam. Pantaniti
durani. Senasananiti vasanatthanani. Sesam pubbe vuttanayeneva sakka
janitunti na vittharitam. 2-
                              Atthamam.
      [159] Navame "sabbe satta sukhita bhavantu"tiadina nayena
hitasukhupanayanakamata metta. "aho vata imamha dukkha vimucceyyun"tiadina
nayena ahitadukkhapanayanakamata karuna. "modanti vata bhonto satta,
modanti sadhu sutthu"tiadina nayena hitasukhavippayogakamata mudita.
"pannayissanti sakena kammena"ti sukhadukkhesu ajjhupekkhanata upekkha.
Gathabandhasukhattham pana uppatipatiya mettam vatva upekkha vutta, mudita ca
paccha. Vimuttiti 3- catassopi hi vimutti, eta attano paccanikadhammehi
vimuttatta vimuttiyo. Tena vuttam
@Footnote: 1 sutta. A. 1/113      2 sutta. 1/128       3 cha.Ma. vimuttinti
                    "mettam upekkham karunam vimuttim
                     asevamano muditanca kale"ti
      tattha asevamanoti tisso tikacatukkajjhanavasena upekkham catutthajjhanavasena
bhavayamano. Kaleti mettam asevitva tato vutthaya karunam, tato vutthaya
muditam, tato itarato va nippitikajjhanato vutthaya upekkham asevamanova
"kale asevamano"ti vuccati, asevitum phasukale va. Sabbena lokena
avirujjhamanoti dasasu disasu sabbena sattalokena. Avirujjhamano. Mettadinam
hi bhavitatta satta appatikula honti, sattesupi virodhabhuto patigho vupasamati.
Tena vuttam "sabbena lokena avirujjhamano"ti sesam vuttasadisamevati. 1-
                              Navamam.
      [160] Dasame sannojananiti dasa sannojanani, tani ca tena tena
maggena sandalayitvana. Asantasam jivitasankhayamhiti jivitasankhayo vuccati
cuticittassa paribhedo, tasmim ca jivitasankhaye jivitanikantiya pahinatta asantasanti.
Ettavata saupadisesanibbanadhatum attano dassetva gathapariyosane
anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayiti. 2-
                              Dasamam.
      [161] Ekadasame bhajantiti sarirena alliyitva payirupasanti. Sevantiti
anjalikammadihi kimkarapatissavitaya ca paricaranti. Karanam attho etesanti
karanattha, bhajanaya sevanaya ca nannam karanamatthi, attho eva tesam karanam
atthahetu sevantiti vuttam hoti. Nikkarana dullabha ajja mittati "ito
kinci lacchama"ti evam attapatilabhakaranena nikkarana, kevalam:-
         "upakaro ca yo mitto         sukhadukkho ca yo sakha 3-
          atthakkhayi 4- ca yo mitto     yo ca mittanukampako"ti 5-
@Footnote: 1 sutta. A. 1/129   2 sutta. A. 1/130    3 Ma. sukhe dukkhe ca yo sakha,
@i. yo ca mitto sukhe dukkhe   4 ka. atthakamo
@5 ka. yo ca mitto anukampakoti, di. pa. 11/265/163
Evam vuttena ariyena mittabhavena samannagata dullabha ajja mitta. Attani
thita etesam panna, attanamyeva olokenti, na annanti attatthapanna.
"ditthatthapanna"ti ayampi kira  poranapatho. Sampati dittheyeva atthe etesam
panna, ayatim na pekkhantiti vuttam hoti. Asuciti asucina anariyena
kayavacimanokammena samannagatoti. Sesam pubbe vuttanayeneva veditabbam. Yam
antarantara ativittharabhayena na vuttam, tam sabbam pathanusareneva veditabbam.
                            Ekadasamam.
                       Catutthavaggavannana nitthita.
                  Saddhammappajjotikaya culaniddesatthakathaya
                   khaggavisanasuttaniddesavannana nitthita.
                          -------------
                           Nigamagatha 1-
           yo so sugataputtanam           adhipatibhutena hitaratina
           therena thiragunavata            suvibhatto mahaniddeso.
           Tassatthavannana ya            pubbatthakathanayam tatha
           yuttim nissaya mayaraddha        nitthanamupagata esa.
           Yam puram puruttamam               anuradhapuravhayam 2-
           yo tassa dakkhine bhage        mahaviharo patitthito.
           Yo tassa tilato bhuto          mahathupo siluccayo
           yantassa pacchime bhage         lekho kalikasannito.
           Kittisenoti 3- namena        sajivo rajasammato
           sucicarittasampanno            lekho kusalakammiko.
           Sitacchayatarupetam              salilasayasampadam
           carupakarasancitam             parivenamakarayi.
           Upaseno mahathero           mahaparivenavasi yo
           tassadasi parivenam            lekho kusalakammiko.
           Vasantenettha therena 4-       thirasilena tadina
           upasenavhayena sa            kata saddhammajotika.
           Ranno sirinivasassa            sirisanghassa bodhino
           chabbisatimhi vassamhi            nitthita niddesavannana.
           Samayam anulomenti             theranam theravamsadipanam
           nitthangata yathayam             atthakatha lokahitajanani.
@Footnote: 1 cha.Ma. nigamanakatha   2 Si. paramaanurajapuravhayam    3 Si. bhattisenoti
@4 Si. teneva
           Saddhammam anulomenta 1-       attahitam parahitanca sadhenta
           nittham gacchantu 2- tatha         manoratha sabbasattanam.
           Saddhammappajjotikaya           atthakathayettha ganitakusalehi
           ganita tu bhanavara           neyyatirekacattarisa.
           Sasanaciratthitattham              lokahitatthanca sadarena maya
           punnam idam racayata             yam pattamanappakam vipulam.
           Punnena tena lokena          saddhammarasayanam dasabalassa
           upabhunjitva vimalam             pappotu sukham sukhenevati.
                        Saddhammappajjotika nama
                       culaniddesatthakatha nitthita.
           Imina lekhapunnena            ma me balasamagamo
           tipitakadharo homi              metteyyasseva santiketi. 3-
                         ---------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 46 page 94-150. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=2377&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=2377&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=663              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=6139              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=6601              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=6601              Contents of The Tipitaka Volume 30 http://84000.org/tipitaka/read/?index_30

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]