ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 47 : PALI ROMAN Patisam.A.1 (saddhamma.1)

     [11] Pariggahatthadini ekattimsa vissajjanani ariyamaggakkhanavasena nidditthani.
Ariyamaggasampayutta hi dhamma adito pabhuti uppadanattham pariggayhanate
iti pariggaha, tesam sabhavo pariggahattho. Tesamyeva annamannaparivarabhavena
parivarattho. Bhavanaparipurivasena paripurattho 1-. Tesamyeva samadhivasena ekarammana-
pariggahamapekkhitva ekaggattho. Nanarammanavikkhepabhavamapekkhitva avikkhepattho.
Viriyavasena paggahattho. Samadhivasena udakena nhaniyacunnanam viya avippakinnata
avisarattho. Samadhiyogena alulitatta anavilattho. Avikampitatta aninjanattho.
Ekattupatthanavasenati samadhiyogena ca ekarammane bhusam patitthanavasena ca.
Thitatthoti arammane niccalabhavena patitthitattho. Tassa nibbanarammanassa
@Footnote: 1 Si. paripurittho
Alambanabhavena arammanattho. Tattheva nikamacarabhavena gocarattho.
Nissaranapahanabhavena nibbanassa pahanattho. Kilesapariccagavasena ariyamaggassa
pariccagattho. Ubhato vutthanavasena vutthanattho. Nimittapavattehi nivattanavasena
nivattanattho. Nibbutatta santattho. Atappakatta uttamatta ca panitattho. Kilesehi
vimuttatta, arammane ca adhimuttatta vimuttattho. Asavanam avisayabhavena
parisuddhatta anasavatthe. Kilesakantarasamsarakantaratikkamanena taranattho.
Sankharanimittabhavena animittattho. Tanhapanidhiabhavena appanihitattho. Atta-
sarabhavena sunnatattho. Vimuttirasena ekarasataya, samathavipassananam ekarasataya
va ekarasattho. Samathavipassananam annamannam anativattanattho. Tesamyeva yuganaddhattho.
Ariyamaggassa sankharato niggamanena niyyanattho. Nibbanasampapanena hetuttho.
Nibbanapaccakkhakaranena dassanattho. Adhipatibhavena adhipateyyatthoti.
     [12] Samathadini cattari vissajjanani samathavipassanavasena nidditthani.
Aniccadivasena anu anu passanato anupassanattho. Yuganaddhassa samathavipassana-
dvayassa ekarasabhavena anativattanatthoti sikkhadini nava vissajjanani ariya-
maggassa adimajjhapariyosanavasena nidditthani. Sikkhitabbatta sikkha. Tassa
samadatabbato samadanattho. Sile patitthaya kammatthanavasena gahitassa
arammanassa bhavanapavattitthanatta gocarattho. Samathakale vipassanakale va
kosajjavasena linassa cittassa dhammavicayaviriyapitisambojjhangabhavanavasena ussapanattho
paggahattho. Uddhaccavasena uddhatassa cittassa passaddhisamadhiupekkhasambojjhanga-
bhavanavasena sannisidapanattho niggahattho. Ubho visuddhananti ubhato
visuddhanam. Linuddhatapakkhato nivaretva visuddhanam cittananti attho. Majjhimabhave
thitanam santativasena pavattamananam cittanam vasena bahuvacanam katanti veditabbam.
Ussahanasannisidapanesu sabyaparabhavo ajjhupekkhanattho. Samappavattassa
cittassa vasena bhavana visesadhigamattho. Ariyamaggapatubhavavasena uttari-
pativedhattho. Ariyamaggasiddhacatusaccapativedhavasena saccabhisamayattho. Phalasamapattivasena
nirodhe patitthapakattho. Sa hi tamsamangipuggalam nirodhasankhate nibbane patitthapeti.
     Saddhindriyadini panca vissajjanani indriyatthavasena vuttani.
Adhimokkhatthoti adhimuccanattho. Upatthanatthoti arammanam upecca patitthanattho.
Dassanatthoti sabhavapekkhanattho. Saddhabaladini panca vissajjanani balatthavasena
nidditthani. Akampiyatthena saddhava balanti saddhabalam. Assaddhiyeti assaddhiyena.
Assaddhiyanti ca saddhapatipakkhabhuto cittuppado. Akampiyatthoti akampitabbattho,
kampetum na sakkati attho. Kosajjeti kusitabhavasankhatena thinamiddhena.
Pamadeti satipatipakkhena cittuppadena. Uddhacceti avupasamasankhatena uddhaccena.
Avijjayati mohena. Satisambojjhangadini satta vissajjanani bojjhangavasena
nidditthani. Bujjhanakassa ango bojjhango. Pasattho sundaro ca bojjhango
sambojjhango, satiyeva sambojjhango satisambojjhango. Dhamme vicinatiti
dhammavicayo. Pannayetam namam. Pavicayatthoti vicarattho. Pinayatiti piti. Pharanatthoti
vissaranattho. Passambhanam passaddhi. Upasamatthoti niddarathattho. Upapattito
ikkhatiti upekkha, samam pekkhati apakkhapatitava hutva pekkhatiti attho. Sa idha
tatramajjhattupekkha, bojjhangupekkhatipi tassa namam. Samavahitalakkhanatta
patisankhanattho.
     Sammaditthadini attha vissajjanani maggavasena nidditthani. Samma passati,
samma va taya passanti, pasattha sundara va ditthiti sammaditthi. Tassa
sammaditthiya. Samma sankappeti, samma va tena sankappenti, pasattho sundaro
Va sankappoti sammasankapPo. Abhiropanatthoti cittassa arammanaropanattho.
Arammanabhiniropanatthotipi patho. Samma vadati, samma va taya vadanti, pasattha
va sundara va vacati sammavaca. Micchavacaviratiya etam namam. Pariggahatthoti
catubbidhavacisamvarapariggahattho. Samma karoti, samma va tena karonti, pasattham sundaram
va kammanti sammakammam, sammakammameva sammakammanto. Micchakammantaviratiya
etam namam. Samutthanatthoti tividhakayasamvarasamutthanattho. Sammaajivoti samma
ajivati, samma va tena ajivanti, pasattho sundaro va ajivoti sammaajivo.
Micchajivaviratiya etam namam. Vodanatthoti parisuddhattho. Samma vayamati, samma
va tena vayamanti, pasattho sundaro va vayamoti sammavayamo. Samma
sarati, samma va taya saranti, pasattha sundara va satiti sammasati. Samma
samadhiyati, samma va tena samadhiyanti, pasattho sundaro va samadhiti sammasamadhi.
     [13] Indriyadini dasa vissajjanani rasikatva anupubbapatipativasena
nidditthani. Adhipateyyatthoti indatthakaranavasena adhipatiattho. Akampiyatthoti
patipakkhehi kampetum asakkuneyyattho. Niyyanatthoti lokiyalokuttaranampi
patipakkhato niggamanattho. Hetutthoti micchaditthadinam pahanaya sammaditthadayo
hetuti va sabbepi sammaditthadayo nibbanasampapakahetuti va hetuttho.
Satipatthanesu arammanesu okkhanditva pakkhanditva upatthanato upatthanam,
satiyeva upatthanam satipatthanam. Kayavedanacittadhammesu panassa asubhadukkha-
niccanattakaragahanavasena subhasukhaniccattasannapahanakiccasadhanavasena ca pavattito
catudha bhedo hoti. Etani pubbabhage nanacittesu labbhanti, maggakkhane pana
ekayeva sati cattari namani labhati. Sammappadhanesu padahanti etenati padhanam,
sobhanam padhanam sammappadhanam, samma va padahanti etenati sammappadhanam, sobhanam
va tam kilesavirupattavirahato padhanam ca hitasukhanipphadakattena setthabhavavahanato
Padhanabhavakaranato va sammappadhanam. Viriyassetam adhivacanam. Uppannanuppannanam
anuppannuppannananca akusalakusalanam dhammanam pahananuppattiuppadathitikiccasadhana-
vasena pavattito panassa catudha bhedo hoti. Etanipi pubbabhage nanacittesu
labbhanti, maggakkhane pana ekameva viriyam cattari namani labhati. Padahanatthoti
ussahanattho. Padhanatthotipi patho, soyevattho.
     Iddhipadananti ettha chandaviriyacittavimamsasu ekeko ijjhatiti iddhi,
samijjhati nippajjatiti attho. Ijjhanti va etaya satta iddha vuddha ukkamsagata
hontiti iddhi pathamenatthena iddhi eva pado iddhipado, iddhikotthasoti attho.
Dutiyenatthena iddhiya padoti iddhipado. Padoti patittha, adhigamupayoti
attho. Tena hi yasma uparupari visesasankhatam iddhim pajjanti papunanti, tasma
padoti vuccati. Ete chandadayo pubbabhage. Adhipativasena nanacittesu labbhanti,
maggakkhane pana saheva labbhanti. Ijjhanatthoti nipphajjanattho patitthanattho.
Saccananti catunnam ariyasaccanam. Tathatthoti yathasabhavattho.  imani attha
vissajjanani lokiyalokuttaramissakani. Payogananti 1- catunnam ariyamaggapayoganam.
Patippassaddhatthoti catunnam ariyaphalanam patippassaddhattho. Maggapayogo hi phalakkhane
patippassaddho hoti nitthitakiccatta. Maggapayoganam phalodayena patippassaddhabhavo
va. Phalanam sacchikiriyatthoti ariyaphalanam paccavekkhanavasena paccakkhakaranattho.
Arammanasacchikiriya vutta hoti, phalakkhane patilabhasacchikiriya va. Vitakkadini
panca vissajjanani jhanangavasena nidditthani. Vitakkanam vitakko, uhananti vuttam
hoti. Vicaranam vicaro, anusancarananti vuttam hoti. Upavicaratthoti anumajjanattho.
Abhisandanatthoti temanattho samadhivasena cittassa ekaggattho.
@Footnote: 1 Si. yogananti, paliyam pana "magganan"ti dissati
     Avajjanadini pancadasa vissajjanani pakinnakavasena nidditthani. Pancadvara-
manodvaresu bhavangarammanato annarammane cittasantanam namentanam dvinnam
cittanam avajjanattho. Vinnanassa vijananattho. Pannaya pajananattho. Sannaya
sanjananattho. Samadhissa ekodattho. Dutiyajjhanasmim hi samadhi eko udetiti eko-
diti vuccati. Vitakkavicarehi anajjharulhatta aggo settho hutva uppajjatiti
attho. Setthopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicaravirahito va eko asahayo
hutva udetitipi vattati. Sabbopi va kusalasamadhi nivaranadinam uddhaccasseva va
patipakkhatta tehi anajjharulhoti aggo hutva udetiti va tehi virahitoti
asahayo hutva udetiti va ekoditi va yujjati. Abhinnaya natatthoti
nataparinnaya sabhavajananattho. Parinnaya tiranatthoti tiranaparinnaya
aniccadito upaparikkhanattho. Pahanassa pariccagatthoti pahanaparinnaya
patipakkhapajahanattho. Samappavattaya bhavanaya ekarasattho. Phassanatthoti phusanattho
vindanattho. Pilabharavahanadina khandhattho. Sunnadina dhatuttho sakasaka-
mariyadayatanadina ayatanattho. Paccayehi sangamma katavasena sankhatattho.
Tabbiparitena asankhatattho.
     [14] Cittatthadini pancadasa vissajjanani cittasambandhena nidditthani.
Cittatthoti ettha arammanam cintetiti cittam, vijanatiti attho. Yam panettha javanam
hoti, tam javanavithivasena attano santanam cinotitipi cittam, yam vipakam hoti, tam
kammakilesehi citantipi cittam, sabbampi yathanurupam cittataya cittam, cittakaranataya
cittam, yam vattassa paccayo hoti, tam samsaradukkham cinotitipi cittam. Evam
arammane cittatadito cittattho. Cittuppadane phaluppadane va nassa antaramatthiti
anantaram anantarassa bhavo anantariyam, cittassa anantariyam cittanantariyam, so
cittanantariyattho, arahato cuticittam vajjetva yassa kassaci samanantaraniruddhassa
Cittassa anantaracittuppadane samatthabhavo maggacittassa anantaram phaluppadane
samatthabhavoti adhippayo. Cittassa vutthanatthoti gotrabhucittassa nimittato,
maggacittassa nimittapavattato 1- vutthanattho. Cittassa vivattanatthoti tasseva
cittadvayassa yathavuttato vutthitassa nibbane vivattanattho. Cittassa
hetutthoti  cittassa hetupaccayabhutanam navannam hetunam hetuttho. Cittassa
paccayatthoti cittassa vattharammanadinam anekesam paccayanam paccayattho. Cittassa
vatthutthoti cittassa vatthubhutanam cakkhusotaghanajivhakayahadayavatthunam vatthuttho.
Cittassa bhumatthoti cittassa uppattidesavasena kamavacaradibhumiattho. Cittassa
arammanatthoti rupadiarammanattho. Paricitassarammanassa sancaranatthanatthena
gocarattho. Upari vuttavinnanacariyavasena cariyattho. Atha va payogasamudacarattho
cariyattho. Cittassa gamanabhavepi durasantikarammanaggahanavasena gatattho.
Abhiniharatthoti gahitarammanato annarammanamanasikarattham cittassa abhiniharanattho.
Cittassa niyyanatthoti maggacittassa vattato niyyanattho. "nekkhammam patiladdhassa
kamacchandado cittam nissatam hoti"tiadina 2- nayena cittassa nissaranattho.
     [15] Ekattadini dvacattalisa vissajjanani ekattasambandhena
nidditthani. Ekatteti ekarammanekatte, ekarammaneti attho. Pathamajjhanavasena
pakkhandanattho. Dutiyajjhanavasena pasidanattho. Tatiyajjhanavasena santitthanattho.
Catutthajjhanavasena muccanattho. Paccavekkhanavasena etam santanti passanattho.
Yanikatatthadayo panca samadhissa vasibhavavisesa. Yanikatatthoti yuttayanasadisakatattho.
Vatthukatatthoti patitthatthena vatthu viya katattho. Anutthitatthoti paccupatitthitattho.
Paricitatthoti samantato citattho. Susamaraddhatthoti sutthu samaraddhattho, sukatatthoti
attho. Avajjanasamapajjanaadhitthanavutthanapaccavekkhanavasitavasena va patipatiya
@Footnote: 1 Si. nimittapavattito 2 khu.pati. 31/24,191/28,223
Panca padani yojetabbani. Kasinadiarammanabhavanaya sikhappattakale citta-
cetasikanam pariggahaparivaraparipurattho. Tesamyeva samma samahitatta ekarammane
samosaranena samodhanattho. Tesamyeva balappattiya arammanam abhibhavitva patitthana-
vasena adhitthanattho. Samathassa vipassanaya va adito, adarena va sevanavasena
asevanattho. Vaddhanavasena bhavanattho. Punappunam karanavasena bahulikammattho.
Bahulikatassa sutthu samutthitavasena susamuggatattho. Susamuggatassa paccanikehi sutthu
vimuttivasena arammane ca sutthu adhimuttivasena suvimuttattho.
     Bujjhanatthadini cattari padani bojjhangavasena vuttani. Sotapattimagga-
bojjhanganam bujjhanattho. Sakadagamimaggabojjhanganam anubujjhanattho.
Anagamimaggabojjhanganam patibujjhanattho. Arahattamaggabojjhanganam sambujjhanattho.
Vipassanabojjhanganam va bujjhanattho. Dassanamaggabojjhanganam anubujjhanattho.
Bhavanamaggabojjhanganam patibujjhanattho. Phalabojjhanganam sambujjhanattho. Yatha-
vuttanayeneva bojjhanganam tassa tassa puggalassa bodhanadikaranena bodhanatthadayo
cattaro attha veditabba. Yathavuttanamyeva bojjhanganam bujjhanatthena "bodho"ti
laddhanamassa puggalassa pakkhe bhavatta bodhipakkhiya nama. Tesam yathavuttanamyeva
bodhipakkhiyatthadayo cattaro attha veditabba. Vipassanapannavasena jotanattho.
Kamato catumaggapannavasena ujjotananujjotanapatijjotanasanjotanattho. Kamato
catumaggapannavasena va jotanatthadayo, phalapannavasena sanjotanattho veditabbo.
     [16] Patapanatthadini 1- attharasa vissajjanani ariyamaggavasena nidditthani.
Ariyamaggo hi yassuppajjati, tam patapeti pabhaveti virocapetiti patano, tassa
patapanattho. Tasseva atipabhassarabhavena sayam virocanattho. Kilesanam visosanena
santapanattho. Amalanibbanarammanatta amalattho. Sampayuttamalabhavena vimalattho.
@Footnote: 1 Si. pakasanatthadini
Arammanakaranamalabhavena nimmalattho. Atha va sotapattimaggassa amalattho.
Sakadagamianagamimagganam vimalattho. Arahattamaggassa nimmalattho. Atha va
savakamaggassa amalattho. Paccekabuddhamaggassa vimalattho. Sammasambuddhamaggassa
nimmalattho. Kilesavisamabhavena samattho. "samma manabhisamaya"tiadisu 1- viya
kilesappahanatthena samayattho. Vikkhambhanatadangasamucchedapatippassaddhinissaranasankhatesu
pancasu vivekesu samucchedavivekatta vivekattho, vinabhavattho. Nissaranaviveke
nibbane caranato vivekacariyattho. Pancasu viragesu samucchedaviragatta viragattho,
virajjanattho. Nissaranavirage nibbane caranato viragacariyattho. Pancasu
nirodhesu samucchedanirodhatta nirodhattho. Dukkhanirodhe nibbane caranato
nirodhacariyattho. Pariccagapakkhandanavossaggatta vossaggattho. Ariyamaggo hi
samucchedavasena kilesappahanato pariccagavossaggo, arammanakaranavasena nibbana-
pakkhandanavossaggo pakkhandanavossaggo ca. Vipassana pana tadangavasena kilesap-
pahanato pariccagavossaggo, tanninnabhavena nibbanapakkhandanato pakkhandana-
vossaggo, na so idha adhippeto. Vossaggabhavena caranato vossaggacariyattho.
Pancasu vimuttisu samucchedavimuttatta vimuttattho. Nissaranavimuttiyam caranato
vimutticariyattho.
     Chandaviriyacittavimamsasankhatesu catusu iddhipadesu ekekaiddhipadavasena dasa dasa
katva caturiddhipadavasena chandatthadini cattalisa vissajjanani nidditthani.
Kattukammayatattho chandattho. Chandam sisam katva bhavanarambhakale mulattho.
Sahajatanam patitthabhavena padattho. Padatthoti va patho. Iddhipadatta adhipati-
bhavane padhanattho. Payogakale ijjhanattho. Saddhasampayogena adhimokkhattho.
Viriyasampayogena paggahattho. Satisampayogena upatthanattho. Samadhisampayogena
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/28/16, an.tika. 20/33, an.pancaka. 22/200/274 (sya)
Avikkhepattho. Pannasampayogena dassanattho. Paggahattho viriyattho. Viriyam sisam
katva bhavanarambhakale mulattho. Sayam viriyatta paggahattho. Cintanatthadiko
cittattho. Cittam sisam katva bhavanarambhakale mulattho. Upaparikkhanattho vimamsattho.
Vimamsam sisam katva bhavanarambhakale mulattho. Sayam vimamsatta dassanattho.
     [17] Dukkhassa pilanatthotiadini solasa vissajjanani saccanam tathalakkhana-
vasena nidditthani. Dukkhadassaneneva pilanattho. Dukkhayuhanasamudayadassanena
sankhatattho. Sabbakilesasantapaharasusitalamaggadassanena santapattho. Aviparinamadhamma-
nirodhadassanena viparinamattho. Samudayadassaneneva ayuhanattho. Samudayayuhita-
dukkhadassanena nidanattho. Visannogabhutanirodhadassanena sannogattho. Niyyanabhuta-
maggadassanena palibodhattho. Nirodhadassaneneva nissaranattho. Avivekabhutasamudaya-
dassanena vivekattho. Sankhatabhutamaggadassanena asankhatattho. Visabhutadassanena amatattho.
Maggadassanena niyyanattho. Nibbanapattiya ahetubhutasamudayadassanena hetuttho.
Sududdasanirodhadassanena dassanattho. Kapanajanasadisadukkhadassanena ularakusalasadiso
adhipateyyattho patubhavatiti. Evam tamtamsaccadassanena tadannasaccadassanena ca ekekassa
saccassa cattaro cattaro lakkhanattha vutta.
     Tathatthadini dvadasa vissajjanani sabbadhammasangahakadvadasapadavasena
nidditthani. Tathatthoti yathasabhavattho. Anattatthoti attavirahitattho. Saccatthoti
avisamvadanattho. Pativedhatthoti pativijjhitabbattho. Abhijananatthoti abhijatitabbattho.
Parijananatthoti natatiranaparinnaya parijanitabbattho. Dhammatthoti sabhava-
dharanadiattho. Dhatutthoti sunnadiattho. Natatthoti janitum sakkuneyyattho.
Sacchikiriyatthoti sacchikatabbattho. Phassanatthoti nanena phusitabbattho.
Abhisamayatthoti paccavekkhanananena abhisammagantabbattho, nanena patilabhitabbattho
va. Patilabhopi hi "atthabhisamaya dhiro"tiadisu 1- viya abhisamayoti vuctati.
@Footnote: 1 sam.sa. 15/129/106
     [18] Nekkhammadini satta vissajjanani upacarajjhanavasena nidditthani.
Nekkhammanti kamacchandassa patipakkho alobho. Alokasannati thinamiddhassa patipakkhe
alokanimitte sanna. Avikkhepoti uddhaccassa patipakkho samadhi. Dhammavavatthananti
vicikicchaya patipakkham nanam. Nananti avijjaya patipakkham nanam. Pamojjanti
aratipatipakkha piti. Pathamajjhanadini attha vissajjanani ruparupasamapattivasena
nidditthani. Hettha pana rupasamapattianantaram rupajjhanasambandhena cattaro
brahmavihara niddittha.
     Aniccanupassanadini lokuttaramaggassa pubbabhage attharasamahavipassanavasena
nidditthani. Hettha pana rupadihi yojanupaga satta anupassana eva vutta,
idha pana sabbapi vutta. Kalapasammasanaudayabbayanupassana kasma na vuttati
ce? tasam dvinnam vasena aniccanupassanadinam sijjhanato imasu vuttasu ta
dvepi vuttava honti, aniccanupassanadihi va vina tasam dvinnam appavattito
imasu vuttasu ta dvepi vuttava honti. Khayanupassanati paccuppannanam
rupakkhandhadinam bhangadassananananca tamtamkhandhabhangadassananantaram tadarammana-
cittacetasikabhangadassananananca. Vayanupassanati paccuppannanam khandhanam
bhangadassananantaram tadadvayeneva atitanagatakhandhanam bhangadassanananam.
Viparinamanupassanati tasmim bhangasankhate nirodhe adhimuttatta atha sabbepi atita
nagatapaccuppanna khandha viparinamavantoti sabbesam viparinamadassanananam.
Animittanupassanati evam sabbasankharanam viparinamam disva aniccato vipassantassa
aniccanupassanava niccanimittapajahanavasena niccanimittabhava animittanupassana
nama hoti. Appanihitanupassanati aniccanupassananantaram pavatta
dukkhanupassanava sukhapatthanapajahanavasena panidhiabhava appanihitanupassana nama
hoti. Sunnatanupassanati dukkhanupassananantaram pavatta anattanupassanava
Attabhinivesappajahanavasena attasunnatadassanato sunnatanupassana nama hoti.
Adhipannadhammavipassanati evam sankharanam bhangam passitva passitva aniccadito
vipassantassa sankharava bhijjanti, sankharanam maranam na anno koci atthiti
bhangavasena sunnatam gahetva pavatta vipassana. Sa hi adhipanna ca dhammesu
ca vipassanati katva adhipannadhammavipassanati vuccati. Yathabhutananadassananti bhangam
disva disva "sabhaya sankhara"ti pavattam bhayatupatthanananam. Adinavanupassanati
bhayatupatthanavasena uppannam sabbabhavadisu adinavadassanananam. "ya ca bhayatupatthane
panna yanca adinave nanam ya ca nibbida, ime dhamma ekattha, byanjanameva
nanan"ti 1- vacanato bhayatupatthanadinavanupassanasu vuttasu nibbidanupassana idhapi
vuttava hoti. Adito catuttham katva vuttatta pana idha na vutta.
Patisankhanupassanati muncitukamyatananavasena uppannam muncanassa upayakaranam
patisankhanupassanasannitam aniccadukkhanattanupassanananam. "ya ca muncitukamyata
ya ca patisankhanupassana ya ca sankharupekkha, ime dhamma ekattha, byanjanameva
nanan"ti 1- vacanato patisankhanupassanaya vuttaya muncitukamyatasankharupekkhananani
vuttaneva honti. Vivattananupassanati anulomananavasena uppannam gotrabhunanam.
Anulomananena gotrabhunanassa sijjhanato gotrabhunane vutte anulomananam
vuttameva hoti. Evam hi attharasannam mahavipassananam patipati vuccamana paliya
sameti. Vuttam hi indriyakathaya:-
          "pubbabhage pancahi indriyehi pathamajjhanavasena pancindriyani
      nissatani honti, pathame jhane pancahindriyehi dutiyajjhanavasena
      pancaindriyani nissatani hontiti 2-
@Footnote: 1 khu.pati. 31/227/281     2 khu.pati. 31/191/223
Adina nayena yava arahattaphala uttaruttaripatipatiya indriyani vuttani.
Tasma attharasa mahavipassana yathavuttakkamena paliya yujjanti.
Visuddhimagge pana:-
          "khayanupassanati ghanavinibbhogam katva aniccam khayatthenati evam
      khayam passato nanam. 1- Viparinamanupassanati rupasattakaarupasattakadivasena
      tam tam paricchedam atikkamma annatha pavattidassanam. Uppannassa va
      jaraya maranena ca dvihakarehi viparinamadassanam.
      Yathabhutananadassananti sappaccayanamarupapariggaho"ti
vuttam. Tam taya paliya viruddham viya dissati. Vivattananupassanati
sankharupekkha ceva anulomam cati vuttam. Tam ca paliya viruddham viya dissati.
Cariyakathayam hi:-
          "aniccanupassanatthaya avajjanakiriyabyakata vinnanacariya.
      Aniccanupassana nanacariya .pe. Patisankhanupassanatthaya
      avajjanakiriyabyakata vinnanacariya. Patisankhanupassana nanacariya"ti 2-
yassa yassa nanassa visum visum avajjanam labbhati, tassa tassa visum visum avajjanam
vuttam. Vivattananupassanaya pana avajjanam avattava "vivattananupassana
nanacariya"ti vuttam. Yadi sankharupekkhanulomananani vivattananupassana nama siyum,
tadavajjanasambhava tadatthaya ca avajjanam vadeyya, na ca tadatthaya avajjanam vuttam.
Gotrabhunanassa pana visum avajjanam natthi anulomavajjanavithiyamyeva uppattito.
Tasma vivattananupassanatthaya avajjanassa avuttatta gotrabhunanameva
vivattananupassana"ti yujjati.
@Footnote: 1 visuddhi. 3/351 (sya) 2 khu.pati. 31/71/86
     [19] Sotapattimaggadini attha vissajjanani lokuttaramaggaphalavasena
nidditthani. Maggasotassa 1- apajjanam sotapatti, sotapatti eva maggo
sotapattimaggo. Sotapattiya phalam sotapattiphalam, samapajjiyatiti samapatti,
sotapattiphalameva samapatti sotapattiphalasamapatti. Patisandhivasena sakimyeva imam lokam
agacchatiti sakadagami, tassa maggo sakadagamimaggo. Sakadagamissa phalam
sakadagamiphalam. Patisandhivaseneva kamabhavam na agacchatiti anagami, tassa maggo
anagamimaggo. Anagamissa phalam anagamiphalam. Kilesehi arakatta, kilesarinam
hatatta, samsaracakkassa aranam hatatta, papakarane rahabhava, paccayadinam
arahatta araham, arahato bhavo arahattam. Kim tam? arahattaphalam. Arahattaya maggo
arahattamaggo. Arahattameva phalam arahattaphalam.
     "adhimokkhatthena saddhindriyan"tiadini "tathatthena sacca"ti pariyantani
tettimsa vissajjanani nidditthani. Hettha "saddhindriyassa adhimokkhattho"ti-
adihi tettimsaya vissajjanehi samanani. Kevalam hi tattha dhammehi attha niddittha,
idha atthehi dhamma nidditthati ayam viseso. "avikkhepatthena samatho"tiadinanca
catunnam vissajjananam hettha "samathassa avikkhepattho"tiadinam catunnam vissajjananam
viseso vuttanayeneva veditabbo.
    Samvaratthenatiadini attha vissajjanani siladibalapariyosanadhammavasena nidditthani.
Silavisuddhiti suparisuddhapatimokkhasamvaradicatubbidham silam dussilyamalavisodhanato.
Cittavisuddhiti saupacara attha samapattiyo. Cittasisena hettha samadhi vutto.
So  cittamalavisodhanato cittavisuddhi. Ditthivisuddhiti namarupanam yathasabhavadassanam
sattaditthimalavisodhanato ditthivisuddhi. Muttatthenati tadangavasena upakkilesato
vimuttatthena arammane ca adhimuttatthena. Vimokkhoti tadangavimokkho.
@Footnote: 1 cha.Ma. sotassa
Pativedhanatthena vijjati pubbenivasanussatinanam purimabhavappativedhatthena vijja,
dibbacakkhunanam sattanam cutupapatapativedhatthena vijja, asavanam khaye nanam
saccapativedhatthena vijja. Pativedhatthenati jananatthena. Pariccagatthena vimuttiti
yam yam pariccattam, tato tato vimuttatta phalavimutti. Samucchedatthena
khaye nananti kilesasamucchindanatthena kilesakkhayakare ariyamagge nanam.
Patippassaddhatthena anuppade nananti maggakiccasankhatam payogapatippassaddhatta
patisandhivasena anuppadabhute tamtammaggavajjhakilesanam anuppadapariyosane uppanne
ariyaphale nanam.
     [20] Chando mulatthenatiadini nava vissajjanani arimaggassa adimajjha-
pariyosanavasena nidditthani. Chando mulatthenati kusalanam dhammanam kattukamyata
chando patipattiya ca nipphattiya ca mulatta mulatthena. Manasikaro
samutthanatthenati yonisomanasikaro sabbakusaladhamme samutthapetiti samutthanatthena.
Passo samodhanatthenati yasma visesena tanhaya vedana padhanakaranam, tanha
ca pahiyamana visesena vedanaya parinnataya pahiyati, tassa ca vedanaya
phassova padhanakaranam, tasmim parinnate vedana parinnata hoti, tasma sattasu
abhinneyyavatthusu phasso pathamam vutto. So ca tikasannipatasankhatassa attano
karanassa vasena paveditatta "tikasannipatapaccupatthano"ti vuttatta samodhanatthena
abhinneyyo. Keci pana "nanaphasso phasso"ti vadanti.
      Yasma pana vedana cittacetasike attano vane vattapayamana tattha samosarati
pavisati, cittasantanameva va pavisati, tasma samosaranatthena abhinneyyati vutta.
Keci pana "sabbanipi parinneyyani vedanasu samosaranti, vedanasu parinnatasu
sabbam tanhavatthum parinnatam hoti. Tam kissa hetu? vedana paccaya hi sabbapi
tanha. Tasma vedana samosaranatthena abhinneyya"ti vadanti. Yasma
Sabbagopanasinam abandhanato kutagarakannika viya cittacetasikanam sampindanato
samadhi kusalanam dhammanam pamukho hoti jetthako, tasma samadhi pamukhatthenati
vuttam. Pamukhatthenatipi patho. Yasma samathavipassanam bhaventassa arammanupatthana-
dhipati hoti sati, satiya upatthite arammane sabbepi kusala dhamma sakam kiccam
sadhenti, tasma sati adhipateyyatthenati vuttam. Panna taduttaratthenati
ariyamaggapanna tesam kusalanam dhammanam uttaratthena setthatthena abhinneyya. Atha
va tato kilesehi, samsaravattato va uttarati samatikkamatiti taduttara, tassa
attho taduttarattho. Tena taduttaratthena. Tatuttaratthenatipi patho, tato
uttaratthenati attho. Vimutti saratthenati phalavimutti aparihanivasena thiratta
saro, tam atikkamitva annassa pariyesitabbassa abhavatopi saro. Sa vimutti
tena saratthena abhinneyya. Amatogadham nibbananti natthi etassa maranasankhatam
matanti amatam, kilesavisapatipakkhatta agadantipi amatam, sacchikiriyaya sattanam patittha
bhutanti ogadham, samsaradukkhasantibhutatta nibbutanti nibbanam, natthettha
tanhasanakhatam vanantipi nibbanam. Tam sasanassa nitthabhutatta. Pariyosanatthena
abhinneyyam. Evam imasmim abhinneyyaniddese sattasahassani sattasatani
cattalisanca vissajjanani honti.
     Idani tesam eva nidditthanam dhammanam "ye ye dhamma abhinnata te
te dhamma nata honti"ti nigamanam karoti, tassa abhimukham katva nata hontiti
adhippayo. Tam natatthena nananti tesam vuttappakaranam dhammanam jananatthena
nanam. Pajananatthena pannati pakarato jananatthena panna. Tena vuccatitiadito
pucchitapuccha nigametva dassita. Tena karanena "ime dhamma abhinneyyati
sotavadhanam, tam pajanana panna sutamaye nanan"ti vuccatiti atthoti.
                 Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya
                    abhinneyyaniddesavannana nitthita.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 103-118. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=2304&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=2304&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=30              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=305              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=406              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=406              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]