ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

                           4. Indriyakatha
                      1. Pathamasuttantaniddesavannana
     [184] Idani anapanassatikathanantaram kathitaya indriyakathaya
apubbatthanuvannana anuppatta. Ayam hi indriyakatha anapanassatibhavanaya
upakarakanam indriyanam abhave anapanassatibhavanaya abhavato tadupakarakanam
indriyanam visodhanadividhidassanattham anapanassatikathanantaram kathitati tanca
kathetabbam indriyakatham attana bhagavato sammukha sutam vinnatadhippayasuttantikadesanam
pubbangamam katva tadatthappakasanavasena kathetukamo pathamam tava evam me
suttantiadimaha.
     Tattha evanti nipatapadam. Metiadini namapadani. Viharatiti ettha viiti
upasaggapadam, haratiti akhyatapadanti imina tava nayena padavibhago veditabbo.
     Atthato pana upamupadesagarahapasamsanakaravacanaggahanesu evamsaddo dissati
nidassanatthe ca avadharanatthe ca. Idha pana evamsaddo akaratthe
nidassanatthe ca vinnujanena pavutto, 1- tatheva avadharanatthe ca.
     Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti:-
nananayanipunamanekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam
dhammatthadesanapativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato
sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho
vinnatum, sabbathamena pana sotukamatam janetvapi
evam me sutam, mayapi ekenakarena sutanti.
@Footnote: 1 Si. pannatto
     Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento
"evam me sutam, mayapi evam sutan"ti idani vattabbam sakalam suttam nidasseti.
     Avadharanatthena thero sariputto "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam
mahapannanam yadidam sariputto"ti, 1-  "naham bhikkhave annam ekapuggalampi
samanupassami, yo evam tathagatena anuttaram dhammacakkam pavattitam sammadeva
anuppavatteti. Yathayidam bhikkhave sariputto. Sariputto bhikkhave tathagatena anuttaram
dhammacakkam pavattitam sammadeva anuppavatteti"ti evamadina 2- nayena bhagavata
pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamatam janeti
"evam me sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam,
evameva, na annatha datthabban"ti.
     Mesaddo karanasampadanasamiatthesu dissati. Idha pana "maya sutam, mama
sutan"ti ca atthadvaye yujjati.
     Sutanti ayam saddo saupasaggo anupasaggo ca vissutagamanakilinnaupacitaanuyoga-
sotavinneyyesu dissati vinnatepi ca sotadvaranusarena. Idha panassa
sotadvaranusarena upadharitanti va upadharananti va attho. Mesaddassa hi mayati
atthe sati "evam maya sutam sotadvaranusarena upadharitan"ti yujjati. Mamati atthe
sati "evam mama sutam sotadvaranusarena upadharanan"ti yujjati.
     Apica "evam me sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto purimasavanam
vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa
dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa
dhammarajassa dhammadhipatino dhammapadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino
sammasambuddhassa vacanam, na etthe atthe va dhamme va pade va byanjane
@Footnote: 1 an.ekaka. 20/189/23  2 an.ekaka. 20/187/23
Va kankha va vimati va katabba"ti imasmim dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam
uppadetiti. Tenetam vuccati:-
             "vinasayati assaddham       saddham vaddheti sasane
             evam me sutamiccevam      vadam gotamasavako"ti.
     Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam samayanti
aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:-
             samavaye khane kale     samuhe hetuditthisu
             patilabhe pahane ca      pativedhe ca dissati.
Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaddhamasarattindivapubbanhamajjhantika-
sayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu 1- kalappabhedabhutesu samayesu ekam samayanti
dipeti.
     Tattha kincapi etesu samvaccharadisu samayesu yam yam suttam yamhi yamhi samvacchare
utumhi mase pakkhe rattibhage divasabhage va vuttam. Sabbam tam therassa suviditam
suvavatthapitam pannaya. Yasma pana "evam me sutam asukasamvacchare asukautumhi asukamase
asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte na sakka sukhena
dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahu ca vattabbam hoti, tasma
ekeneva padena tamattham samodhanetva "ekam samayan"ti aha.
     Ye va ime gabbhokkantisamayo jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo
dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo
desanasamayo parinibbanasamayotievamadayo bhagavato devamanussesu ativiya pakasa
@Footnote: 1 cha.Ma....majjhanhika...
Anekakalappabheda eva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti
dipeti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitapatipattisamayesu
parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo,
desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram samayam sandhaya
"ekam samayan"ti aha.
     Yasma pana "ekam samayan"ti accantasamyogattho sambhavati. Yam hi samayam bhagava
imam annam suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena vihasi, tasma
tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti.
     Tenetam vuccati:-
             "tam tam atthamapekkhitva    bhummena karanena ca
             annattha samayo vutto     upayogena so idha"ti.
     Porana pana vannayanti:- "tasmim samaye"ti va "tena samayena"ti va
"tam samayan"ti va abhilapamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasma "ekam
samayan"ti vuttepi "ekasmim samaye"ti attho veditabbo.
     Bhagavati garu. Garum hi loke "bhagava"ti vadanti. Ayanca sabbagunavisitthataya
sabbasattanam garu, tasma "bhagava"ti veditabbo. Poranehipi vuttam:-
             "bhagavati vacanam settham     bhagavati vacanamuttamam
             garu garavayutto so      bhagava tena vuccati"ti.
     Apica:-
             "bhagyava bhaggava yutto  bhagehi ca vibhattava
             bhattava vantagamano       bhavesu bhagava tato"ti
Imissapi gathaya vasena assa padassa vittharato attho veditabbo. So ca
visuddhimagge buddhanussatiniddese 1- vuttoyeva.
     Ettavata cettha evanti vacanena desanasampattim niddisati, me
sutanti savakasampattim, ekam samayanti kalasampattim, bhagavati desakasampattim.
     Savatthiyanti ettha ca savatthassa isino nivasatthanabhuta nagari savatthi,
yatha kakandi makanditi evam tava akkharacintaka. Atthakathacariya pana
bhananti:- yam kinci samanussanam upabhogaparibhogam sabbamettha atthiti savatthi,
satthasamayoge ca kim bhandamatthiti pucchite sabbamatthitipi vacanamupadaya savatthi.
             "sabbada sabbupakaranam      savatthiyam samohitam
             tasma sabbamupadaya      savatthiti pavuccati"ti.
Tassam savatthiyam. Samipatthe bhummavacanam. Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahma-
ariyaviharesu annataraviharasamangiparidipanametam, idha pana thanagamanasanasayanappabhedesu
iriyapathesu annatarairiyapathasamayogaparidipanam. Tena thitopi gacchantopi nisinnopi
sayanopi bhagava "viharati"cceva veditabbo. So hi bhagava ekam iriyapathapayogam
annena iriyapathena vicchinditva aparipatantamattabhavam harati pavatteti tasma
"viharati"ti vuccati.
     Jetavaneti ettha attano paccatthikajanam jinatiti jeto, ranno va attano
paccatthikajane jite jatoti jato, mangalakamyataya va tassa evam namameva katanti
jeto, vanayatiti vanam, attasampadaya sattanam bhattim 2- kareti, attani sineham
uppadetiti attho. Vanute iti va vanam,
nanavidhakusumagandhasammodamattakokiladivihangabhirutehi 3-
@Footnote: 1 visuddhi. 1/252-272  2 Ma. ratim  3 Si....vihangamavirutehi
Mandamarutacalitarukkhasakhavitapapallavapalasehi "ettha mam paribhunjatha"ti panino
yacati viyati attho. Jetassa vanam jetavanam. Tanhi jetena rajakumarena ropitam
samvaddhitam paripalitam, so ca tassa sami ahosi, tasma jetavananti vuccati. Tasmim
jetavane. Vananca nama ropimam sayam jatanti duvidham. Idanca veluvanadini ca
ropimani, andhavanamahavanadini sayam jatani.
     Anathapindikassa arameti sudatto nama so gahapati matapituhi katanamavasena.
Sabbakamasamiddhataya pana vigatamaccherataya karunadigunasamangitaya ca niccakalam
anathanam pindamadasi. Tena anathapindikoti sankham gato. Aramanti ettha
panino, visesena va pabbajitati aramo, tassa pupphaphaladisobhaya
natiduranaccasannatadipancavidhasenasanangasampattiya ca tato tato agamma ramanti
abhiramanti, anukkanthita hutva nivasantiti attho. Vuttappakaraya va sampattiya
tattha tattha gatepi attano abbhantaram anetva ramapetiti aramo. So hi
anathapindikena gahapatina jetassa rajakumarassa hatthato attharasahi hirannakotihi
kotisantharena kinitva attharasahi hirannakotihi senasanani karapetva
attharasahi hirannakotihi viharamaham 1- nitthapetva evam catupannasahirannakoti-
pariccagena buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niyyadito, tasma "anathapindikassa
aramo"ti vuccati. Tasmim anathapindikassa arame.
     Ettha ca "jetavane"ti vacanam purimasamiparikittanam, "anathapindikassa arame"ti
pacchimasamiparikittanam. Kimetesam parikittane payojananti? punnakamanam
ditthanugatiapajjanam. Tattha hi dvarakotthakapasadamapane bhumivikkayaladdha attharasa
hirannakotiyo anekakotiagghanaka rukkha ca jetassa pariccago, catupannasa hirannakotiyo
@Footnote: 1 i. viharamaggam
Anathapindikassa. Iti tesam parikittanena evam punnakama punnani karontiti
dassento ayasma sariputto annepi punnakame tesam ditthanugatiapajjane
niyojeti.
     Tattha siya:- yadi tava bhagava savatthiyam viharati, "jetavane anathapindikassa
arame"ti na vattabbam. Atha tattha viharati, "savatthiyan"ti na vattabbam.
Na hi sakka ubhayattha ekam samayam viharitunti. Na kho panetam evam datthabbam,
nanu avocumha "samipatthe bhummavacanan"ti. Tasma yatha gangayamunadinam samipe
goyuthani carantani "gangaya caranti, yamunaya caranti"ti vuccanti, evamidhapi yadidam
savatthiya samipe jetavanam anathapindikassa aramo, tattha viharanto vuccati
"savatthiyam viharati jetavane anathapindikassa arame"ti. Gocaragamanidassanattham hissa
savatthivacanam, pabbajitanurupanivasatthananidassanattham sesavacanam.
     Tattha savatthikittanena ayasma sariputto bhagavato gahatthanuggahakaranam
dasseti, jetavanadikittanena pabbajitanuggahakaranam. Tatha purimena paccayaggahanato
attakilamathananuyogavivajjanam, pacchimena vatthukamappahanato kamasukhallikanuyogam
vivajjanupayam. Atha va purimena ca dhammadesanabhiyogam, pacchimena vivekadhimuttim.
Purimena karunaya upagamanam, pacchimena pannaya apagamanam. Purimena sattanam
hitasukhanipphadanadhimuttatam, pacchimena parahitasukhakarane nirupalepatam.
Purimena dhammikasukhapariccaganimittam phasuviharam, pacchimena
uttarimanussadhammanuyoganimittam. Purimena manussanam upakarabahulatam, pacchimena
devanam. Purimena loke jatassa loke samvaddhabhavam, pacchimena lokena
anupalittatam. Purimena "ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamano
uppajjati bahujanahitaya bahujanasukhaya lokanukampaya atthaya hitaya sukhaya
devamanussanam. Katamo ekapuggalo, tathagato araham sammasambuddho"ti 1- vacanato yadattham
@Footnote: 1 an.ekaka. 20/170/21
Bhagava uppanno, tadatthaparidipanam 1-, pacchimena yattha uppanno,
tadanurupaviharaparidipanam. Bhagava hi pathamam lumbinivane, dutiyam bodhimandeti
lokiyalokuttarassa uppattiya vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva
viharam dassetiti evamadina nayenettha atthayojana veditabba.
     Tatrati desakalaparidipanam. Tam hi yam samayam viharati, tatra samaye, yasmim
ca jetavane viharati, tatra jetavaneti dipeti. Bhasitabbayutte va desakale dipeti.
Na hi bhagava ayutte dese kale va dhammam deseti. "akalo kho tava
bahiya"tiadi 2- cettha sadhakam. Khoti padapuranamatte avadharanatthe adikalatthe
va nipato. Bhagavati lokagarudipanam. Bhikkhuti kathasavanayuttapuggalavacanam. Apicettha
"bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu"tiadina 3- nayena vacanattho
veditabbo. Amantesiti alapi abhasi sambodhesi, ayamettha attho. Annatra pana
napanepi pakkosanepi. Bhikkhavoti amantanakaradipanam. Tena tesam bhikkhunam
bhikkhanasilatabhikkhanadhammatabhikkhanesadhukaritadigunayogasiddhena vacanena hinadhikajanasevitam
vuttim pakasento uddhatadinabhavaniggaham karoti. "bhikkhavo"ti imina ca
karunavippharasommahadayanayananipatapubbangamena vacanena te attano mukhabhimukhe karonto
teneva kathetukamyatadipakena vacanena nesam sotukamyatam janeti. Teneva ca sambodhanatthena
vacanena sadhukasavanamanasikarepi te niyojeti. Sadhukasavanamanasikarayatta hi
sasanasampatti.
     Aparesu devamanussesu vijjamanesu kasma bhikkhuyeva amantesiti ce?
Jetthasetthasannasadasannihitabhajanabhavato. Sabbaparisasadharana hi bhagavato
dhammadesana. Parisaya ca jettha bhikkhu pathamuppannatta, settha anagariyabhavam adim
@Footnote: 1 tadatthaparinipphadanam (an.A. 1/14)  2 khu.u. 25/10/102
@3 vi.mahavi. 1/45/30, abhi.vi. 35/510/296
Katva satthu cariyanuvidhayakatta sakalasasanapatiggahakatta ca, asanna tattha
nisinnesu satthusannikatta, sadasannihita satthusantikavacaratta, dhammadesanaya ca
te eva bhajanam yathanusittham patipattisabbavato.
     Tattha siya:- kimattham pana bhagava dhammam desento pathamam bhikkhu amantesi,
na dhammameva desetiti? satijananattham. Parisaya hi bhikkhu annam cintentapi
vikkhittacittapi dhammam paccavekkhantapi kammatthanam manasikarontapi nisinna
honti, te anamantetva dhamme desiyamane "ayam desana kim nidana kim paccaya
katamaya atthuppattiya desita"ti sallakkhetum asakkonta vikkhepam apajjeyyum,
duggahitam va ganheyyum. Tena tesam satijananattham bhagava pathamam amantetva paccha dhammam
deseti.
     Bhadanteti garavavacanametam, satthuno pativacanadanam va. Apicettha "bhikkhavo"ti
vadamano bhagava te bhikkhu alapati, "bhadante"ti vadamana te bhagavantam paccalapanti.
Tatha "bhikkhavo"ti bhagava abhasati, "bhadante"ti te paccabhasanti. "bhikkhavo"ti
pativacanam dapeti, bhadanteti pativacanam denti. Te bhikkhuti ye bhagava amantesi.
Bhagavato paccassosunti bhagavato amantanam patiassosum, abhimukha hutva sunimsu
sampaticchimsu patiggahesunti attho. Bhagava etadavocati bhagava etam idani
vattabbam sakalasuttam avoca.
     Ettavata ca yam ayasmata sariputtena kamalakuvalayujjalavimalasadhurasasalilaya
pokkharaniya sukhavataranattham nimmalasilatalaracanavilasasopanam vippakinnamuttajala-
sadisavalikakinnapandarabhumibhagam tittham viya, suvibhattabhittivicitravedika-
parikkhittassa nakkhattapatham phusitukamataya viya, vijambhitasamussayassa pasadavarassa
sukharohanattham dantamayasanhamuduphalakakancanalatavinaddhamaniganappabhasamudayujjalasobham
Sopanam viya, suvannavalayanupuradisanghattanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajana-
vicaritassa ularissariyavibhavasobhitassa mahagharassa sukhappavesanattham
suvannarajatamanimuttapavaladijutivisadavijjotitasuppatitthitavisaladvarakavatam
mahadvaram viya atthabyanjanasampannassa buddhanam desanananagambhirabhavasamsucakassa
imassa suttassa sukhavagahanattham kaladesadesakaparisapadesapatimanditam nidanam
bhasitam, tassa atthavannana samatta.
     Suttante pancati gananaparicchedo. Imani indriyaniti
paricchinnadhammanidassanam. Indriyattho hettha vutto.
     [185] Idani imam suttantam dassetva imasmim suttante vuttanam
indriyanam visuddhibhavanavidhanam bhavitattam patippassaddhinca dassetukamo imani
pancindriyanitiadimaha. Tattha visujjhantiti visuddhim papunanti. Assaddheti
tisu ratanesu saddhavirahite. Saddheti tisu ratanesu saddhasampanne. Sevatoti cittena
sevantassa. Bhajatoti upasankamantassa. Payirupasatoti sakkaccam upanisidantassa.
Pasadaniye suttanteti pasadajanake ratanattayagunapatisamyutte suttante. Kusiteti
kucchitena akarena sidantiti kusida, kusida eva kusita. Te kusite.
Sammappadhaneti catukiccasadhakaviriyapatisamyuttasuttante. Mutthassatiti natthassatike.
Satipatthaneti satipatthanadhikarake suttante. Jhanavimokkheti
catutthajjhanaatthavimokkhatividhavimokkhadhikarake suttante. Duppanneti
nippanne, pannabhavato va duttha panna etesanti duppanna.
Te duppanne. Gambhirananacariyanti catusaccapaticcasamuppadadipatisamyutte
suttante, nanakathasadise va. Suttantakkhandheti suttantakotthase.
Assaddhiyantiadisu assaddhiyanti assaddhabhavam. Assaddhiye adinavadassavi
assaddhiyam pajahanto saddhindriyam bhaveti, saddhindriye anisamsadassavi
Saddhindriyam bhavento assaddhiyam pajahati. Esa nayo sesesu. Kosajjanti kusitabhavam.
Pamadanti sativippavasam. Uddhaccanti uddhatabhavam, vikkhepanti attho. Pahinattati
appanavasena jhanaparipuriya pahinatta. Suppahinattati vutthanagaminivasena
vipassanaparipuriya sutthu pahinatta. Bhavitam hoti subhavitanti vuttakkameneva
yojetabbam. Vipassanaya hi vipakkhavasena pahinatta "suppahinatta"ti 1- vattum yujjati.
Tasmayeva ca "subhavitan"ti, na tatha jhanena. Yasma pana pahatabbanam pahanena
bhavanasiddhi, bhavanasiddhiya ca pahatabbanam pahanasiddhi hoti, tasma yamakam
katva niddittham.
     [186] Patippassaddhivare bhavitani ceva honti subhavitani cati
bhavitanamyeva subhavitata. Patippassaddhani ca suppatippassaddhani cati
patippassaddhanamyeva suppatippassaddhata vutta. Phalakkhane maggakiccanibbattivasena
bhavitata patippassaddhata ca veditabba. Samucchedavisuddhiyoti maggavisuddhiyoyeva.
Patippassaddhivisuddhiyoti phalavisasuddhiyo eva.
     Idani 2- tatha vuttavidhanani indriyani karakapuggalavasena yojetva
dassetum katinam puggalanantiadimaha. Tattha savanena buddhoti sammasambuddhato
dhammakathasavanena catusaccam buddhava, natavati attho. Idam bhavitindriyabhavassa
karanavacanam. Bhavanabhisamayavasena hi maggassa buddhatta phalakkhane bhavitindriyo
hoti. Atthannampi ariyanam tathagatassa savakatta visesetva arahattaphalatthameva
dassento khinasavoti aha. Soyeva hi sabbakiccanipphattiya bhavitindriyoti
vutto. Itarepi pana tamtammaggakiccanipphattiya pariyayena bhavitindriya eva. Tasma
eva ca catusu phalakkhanesu "pancindriyani bhavitani ceva honti subhavitani ca"ti
@Footnote: 1 Ma. suppahinatta supahinanti  2 Si. evam idani
Vuttam. Yasma pana tesam uparimaggatthaya indriyabhavana atthiyeva, tasma te
na nippariyayena bhavitindriya. Sayambhutatthenati anacariyo hutva sayameva
ariyaya jatiya bhutatthena jatatthena bhagava. Sopi hi bhavanasiddhivasena phalakkhane
sayambhu nama hoti. Evam sayambhutatthena 1- bhavitindriyo. Appameyyatthenati
anantagunayogato pamanetum asakkuneyyatthena. Bhagava phalakkhane bhavanasiddhito
appameyyoti. Tasmayeva bhavitindriyo.
                    Pathamasuttantaniddesavannana nitthita.
                       -------------------
                      2. Dutiyasuttantaniddesavannana
     [187] Puna annam suttantam nikkhipitva indriyavidhanam niddisitukamo
pancimani bhikkhavetiadikam suttantam dasseti. Tattha ye hi keciti
anavasesapariyadanam, hikaro padapuranamatte nipato. Samana va brahmana vati
lokavoharavasena vuttam. Samudayanti paccayam. Atthangamanti uppannanam abhavagamanam,
anuppannanam anuppadam va. Assadanti anisamsam. Adinavanti dosam. Nissarananti
niggamanam. Yathabhutanti yathasabhavam. Samanesuti samitapapesu. Samanasammatati na maya samanati
sammata. "sammata"ti vattamanakalavasena vuccamane saddalakkhanavasena "me"ti ettha
samivacanameva hoti. Brahmanesuti bahitapapesu. Samannatthanti 2- samanabhavassa
attham. Brahmannatthanti brahmanabhavassa attham. Dvayenapi arahattaphalameva vuttam.
Atha va samannatthanti hettha tini phalani. Brahmannatthanti arahattaphalam.
Samannabrahmannanti hi ariyamaggoyeva. Dittheva dhammeti paccakkheyeva
@Footnote: 1 Ma. sayam bhutatthena  2 i. samannattanti, brahmannattanti
Attabhave. Sayam abhinna sacchikatvati attanayeva adhikena nanena paccakkham
katva. Upasampajjati papunitva, nipphadetva va.
     [188] Suttantaniddese pathamam indriyasamudayadinam pabhedagananam pucchitva
puna pabhedaganana vissajjita. Tattha asitisatanti 1- asitiuttaram satam. Panditehi
"asitisatan"ti vuttehi akarehiti yojana.
     Puna pabhedagananapucchapubbangame ganananiddese adhimokkhatthayati
adhimuccanatthaya saddahanatthaya. Avajjanaya samudayoti manodvaravajjanacittassa
samudayo, saddhindriyassa samudayoti saddhindriyassa paccayo, saddham
uppadessamiti pubbabhagavajjanam saddhindriyassa upanissayapaccayo,
saddhindriyajavanassa avajjanam pathamassa javanassa anantarapaccayo,
dutiyajavanadinam upanissayapaccayo. Adhimokkhavasenati chandasampayuttaadhimokkhavasena.
Chandassa samudayoti pubbabhagavajjanapaccaya uppannassa adhimokkhasampayuttassa
yevapanakabhutassa dhammacchandassa samudayo. So pana saddhindriyassa sahajataannamannanissaya-
sampayuttaatthiavigatavasena paccayo hoti, chandadhipatikale adhipatipaccayo ca hoti,
soyeva dutiyassa anantarasamanantaraanantarupanissayasevananatthivigatavasena paccayo
hoti. Iminava nayena manasikarassapi yojana katabba. Kevalam hettha
manasikaroti saralakkhano yevapanakamanasikaro. Adhipatipaccayata panassa na hoti.
Sampayuttesu imesam dvinnamyeva gahanam balavapaccattati veditabbam. Saddhindriyassa
vasenati bhavanabhivuddhiya indriyabhavam pattassa saddhindriyassa vasena.
Ekattupatthananti ekarammane acalabhavena bhusam thanam uparupari
saddhindriyassa paccayo hoti. Saddhindriye vuttanayeneva sesindriyanipi
veditabbani. Evamekekassa indriyassa cattaro cattaro samudayati pancannam
@Footnote: 1 Po. asitisatakarehi
Indriyanam visati samudaya honti. Puna catunnam samudayanam ekekasmim samudaye
panca panca indriyani yojetva visati samudaya vutta. Pathamavisati nanamaggavasena
datthabba, dutiyavisati ekamaggavasena datthabbati vadanti. Evam cattalisa akara
honti. Atthangamavaropi iminava nayena veditabbo. So pana atthangamo
indriyabhavanam ananuyuttassa appatiladdha patilabhatthangamo, indriyabhavanaya
parihinassa patiladdhaparihani atthangamo, phalappattassa patippassaddhiatthangamo.
Ekattam anupatthananti ekatte anupatthanam.
                        ----------------
                       Ka. Assadaniddesavannana
     [189] Assadaniddese assaddhiyassa anupatthananti assaddhe puggale
parivajjayato saddhe puggale sevato pasadaniyasuttante paccavekkhato tattha
yonisomanasikaram bahulikaroto ca assaddhiyassa anupatthanam hoti. Assaddhiyaparilahassa
anupatthananti 1- ettha assaddhassa saddhakathaya pavattamanaya dukkham domanassam
uppajjati. Ayam assaddhiyaparilaho. Adhimokkhacariyaya vesarajjanti saddhavatthuvasena
va bhavanaya va vasippattassa saddhapavattiya visaradabhavo hoti. Santo ca
viharadhigamoti samathassa va vipassanaya va patilabho. Sukham somanassanti ettha
cetasikasukhabhavadassanattham somanassavacanam. Saddhindriyasamutthitapanitarupaphutthakayassa
kayikasukhampi labbhatiyeva. Sukhasomanassassa padhanassadatta "ayam saddhindriyassa
assado"ti visesetva vuttam. Iminava nayena sesindriyassadapi yojetva
veditabba.
                        ----------------
@Footnote: 1 Po. asaddhiyassa parilahassa anupatthananti
                       Kha. Adinavaniddesavannana
     [190] Adinavaniddese aniccatthenati saddhindriyassa aniccatthena. So
aniccattho saddhindriyassa adinavoti vuttam hoti. Itaradvayepi eseva nayo. Ime
samudayatthangamassadadinava lokiyaindriyanamevati veditabba.
                        -----------------
                       Ga. Nissarananiddesavannana
     [191] Nissarananiddese adhimokkhatthenatiadisu ekekasmim indriye panca
panca katva pancannam indriyanam pancavisati nissaranani maggaphalavasena nidditthani.
Tattha tato panitatarasaddhindriyassa patilabhati tato vipassanakkhane
pavattasaddhindriyato maggakkhane panitatarassa saddhindriyassa patilabhavasena.
Purimatarasaddhindriya nissatam hotiti tasmim maggakkhane saddhindriyam purimatarato
vipassanakkhane pavattasaddhindriyato nikkhantam hoti. Iminava nayena phalakkhane
saddhindriyampi ubhayattha sesindriyanipi yojetabbani.
     [192] Pubbabhage pancahi indriyehiti pathamajjhanupacare pancahi
indriyehi pathamajjhanadiatthasamapattivasena attha nissaranani,
aniccanupassanadiattharasamahavipassanavasena attharasa nissaranani,
sotapattimaggadivasena attha lokuttaranissaranani. Evam jhanasamapattimahavipassana-
maggaphalavasena catuttimsa nissaranani purimapurimasamatikkamato nidditthani. Nekkhamme 1-
pancindriyanitiadini pana sattatimsa nissaranani patipakkhapahanavasena patipakkhato
nidditthani. Tattha nekkhammadisu sattasu satta nissaranani upacarabhumivasena
vuttani, phalani pana patipakkhapahanabhavato na vuttani.
@Footnote: 1 Po. nikkhamme
     [193] Ditthekatthehiti yava sotapattimagga ditthiya saha ekasmim puggale
thitati ditthekattha. Tehi ditthekatthehi. Olarikehiti thulehi kamaragabyapadehi.
Anusahagatehiti sukhumabhutehi kamaragabyapadehiyeva. Sabbakilesehiti ruparagadihi.
Tesu hi pahinesu sabbakilesa pahina honti, tasma "sabbakilesehi"ti vuttam.
Avuttatthani panettha padani hettha vuttatthanevati. Sabbesanneva khinasavanam
tattha tattha pancindriyaniti "adhimokkhatthena"tiadisu pubbe vuttesu thanesu
tasmim tasmim thane pancindriyani buddhapaccekabuddhasavakanam khinasavanam yathayogam
tato tato nissatani honti. Imasmim vare pathamam vuttanaya eva yathayogam
khinasavavasena vutta.
     Katham panetani nissaranani asitisatam hontiti. Vuccate:- maggaphalavasena vuttani
pancavisati, samatikkamavasena vuttani catuttimsa, patipakkhavasena vuttani sattatimsati
pathamavare sabbani channavuti nissaranani honti, etaniyeva dutiyavare khinasavanam
vasena dvadasasu apanitesu caturasiti honti. Iti purimani channavuti,
imani ca caturasititi asitisatam honti. Katamani pana dvadasa khinasavanam
apanetabbani? samatikkamato vuttesu maggaphalavasena vuttani attha nissaranani,
patipakkhato vuttesu maggavasena vuttani cattariti imani dvadasa apanetabbani.
Arahattaphalavasena vuttani kasma apanetabbaniti ce? sabbapathamam vuttanam pancavisatiya
Nissarananam maggaphalavaseneva labbhanato. Arahattaphalavasena nissaranani
vuttaneva honti. Hetthimam pana phalasamapattim uparima uparima na samapajjantiyevati
hettha tinipi phalani na labbhantiyeva. Jhanasamapattivipassananekkhammadini
ca kiriyavasena labbhanti. Pancapi cetani indriyani pubbameva patipakkhanam
patippassaddhatta patipakkhato nissataneva hontiti.
                    Dutiyasuttantaniddesavannana nitthita.
                      3. Tatiyasuttantaniddesavannana
     [194] Puna annam suttantam nikkhipitva indriyavidhanam niddisitukamo
pancimani bhikkhavetiadimaha. Tattha sotapattiyangesuti ettha soto ariyo
atthangiko maggo, sotassa apatti bhusam papunanam sotapatti, sotapattiya
angani sambharani sotapattiangani. Sotapannataya pubbabhagapatilabhaangani
sappurisasamsevo sotapattiangam, saddhammassavanam sotapattiangam, yonisomanasikaro
sotapattiangam, dhammanudhammapatipatti sotapattiangam, imani cattari
sotapattiangani. Sesa hettha vutta eva. Idanca imesam indriyanam sakavisaye
jetthakabhavadassanattham vuttam. Yatha hi cattaro setthiputta rajatirajapancamesu
sahayesu "nakkhattam kilissama"ti vithim otinnesu ekassa setthiputtassa geham
gatakale itare cattaro tunhi nisidanti, gehasamikova "imesam khadaniyam bhojaniyam
detha, imesam gandhamalalankaradini detha"ti gehe vicareti, dutiyassa tatiyassa
catutthassa geham gatakale itare cattaro tunhi nisidanti, gehasamikova "imesam
khadaniyam bhojaniyam detha, imesam gandhamalakaradini detha"ti gehe vicareti, atha
sabbapaccha ranno geham gatakale kincapi raja sabbattha issarova 1-, imasmim pana
kale attano geheyeva "imesam khadaniyam bhojaniyam detha, imesam gandhamalalankaradini
detha"ti vicareti, evameva saddhapancamakesu indriyesu tesu sahayesu
ekato vithim otarantesu viya ekarammane uppajjamanesupi yatha pathamassa gehe
itare cattaro tunhi nisidanti, gehasamikova vicareti, evam sotapattiangani
patva adhimokkhalakkhanam saddhindriyameva jetthakam hoti pubbangamam, sesani tadanvayani
honti. Yatha dutiyassa gehe itare cattaro tunhi nisidanti, gehasamikova vicareti,
evam sammappadhanani patva paggahanalakkhanam viriyindriyameva jetthakam hoti
pubbangamam,
@Footnote: 1 Si. issaropi
Sesani tadanvayani honti. Yatha tatiyassa gehe itare cattaro tunhi nisidanti,
gehasamikova vicareti, evam satipatthanani patva upatthanalakkhanam satindriyameva
jetthakam hoti pubbangamam, sesani tadanvayani honti. Yatha catutthassa gehe itare
cattaro tunhi nisidanti, gehasamikova vicareti, evam jhanani patva
avikkhepalakkhanam samadhindriyameva jetthakam hoti pubbangamam, sesani tadanvayani
honti. Sabbapaccha ranno geham gatakale pana yatha itare cattaro tunhi nisidanti,
rajava vicareti, evam ariyasaccani patva pajananalakkhanam pannindriyameva jetthakam
hoti pubbangamam, sesani tadanvayani hontiti.
                        -----------------
                      Ka. Pabhedaganananiddesavannana
     [195] Suttantassa pabhedagananapucchapubbangameva pabhedaganananiddese
sappurisasamseveti sobhananam purisanam samma sevane. Adhimokkhadhipateyyatthenati
adhimokkhasankhatena sesindriyesu adhipatibhavatthena, sesindriyanam
pubbangamatthenati attho. Saddhammassavaneti satam dhammo, sobhano va dhammoti saddhammo.
Tassa saddhammassa savane. Yonisomanasikareti upayena manasikare.
Dhammanudhammapatipattiyati ettha nava lokuttaradhamme anugato dhammo dhammanudhammo,
silasamadhipannasankhatassa dhammanudhammassa patipatti patipajjanam dhammanudhammapatipatti.
Sammappadhanadisupi eseva nayo.
                       ------------------
                         Kha. Cariyavaravannana
     [196] Cariyavarepi iminava nayena attho veditabbo. Kevalam pathamavaro
indriyanam uppadanakalavasena vutto, cariyavaro uppannanam asevanakalavasena
ca paripurikalavasena ca vutto. Cariya pakati ussannatati hi atthato ekam.
     [197] Idani cariyacaraviharaniddesavannanasambandheneva
caraviharaniddesavasena aparena pariyayena indriyavidhanam niddisitukamo caro ca
viharo catiadikam uddesam uddisitva tassa niddesamaha. Tattha uddese tava yatha
carantam viharantam vinnu sabrahmacari gambhiresu thanesu okappeyyum:- addha
ayamayasma patto va papunissati vati 1-, tatha indriyasampananassa caro ca
viharo ca vinnuhi sabrahmacarihi anubuddho hoti patividdhoti uddesassa sambandho
veditabbo. Uddesaniddese cariya caroyeva. Caro cariyati hi atthato ekam.
Tasma "caro"ti padassa niddese "cariya"ti vuttam. Iriyapathacariyati iriyapathanam
cariya, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. Ayatanacariya pana ayatanesu
satisampajannanam cariya. Pattiti phalani. Tani hi papuniyantiti "patti"ti
vutta. Sattalokassa ditthadhammikasamparayika attha lokatthati ayam viseso.
     Idani tasam cariyanam bhumim dassento catusu iriyapathesutiadimaha.
Satipatthanesuti arammanasatipatthanesu. Satipatthanesupi vuccamanesu satito
anannani voharavasena annani viya katva vuttam. Ariyasaccesuti
pubbabhagalokiyasaccananena visum visum saccapariggahavasena vuttam. Ariyamaggesu
samannaphalesuti ca voharavaseneva vuttam. Padeseti lokatthacariyaya ekadese.
Nippadesato hi lokatthacariyam buddha eva karonti. Puna ta eva cariyayo
karakapuggalavasena dassento panidhisampannanantiadimaha. Tattha panidhisampanna nama
iriyapathanam santatta iriyapathaguttiya sampanna akampitairiyapatha
bhikkhubhavanurupena santena iriyapathena sampanna. Indriyesu guttadvarananti
cakkhadisu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaekekadvaravasena
guttam dvaram etesanti guttadvaRa. Tesam guttadvaranam. Dvaranti cettha
@Footnote: 1 Po.,Ma. papunissati va
Uppattidvaravasena cakkhadayo eva. Appamadaviharinanti siladisu appamadaviharavatam.
Adhicittamanuyuttananti vipassanaya padakabhavena adhicittasankhatam samadhimanuyuttanam.
Buddhisampannananti namarupavavatthanam adim katva yava gotrabhu, tava pavattena
nanena sampannanam. Sammapatipannananti catumaggakkhane. Adhigataphalananti
catuphalakkhane.
     Adhimuccantoti adhimokkham karonto. Saddhaya caratiti saddhavasena pavattati.
Pagganhantoti catusammappadhanaviriyena padahanto. Upatthapentoti satiya
arammanam upatthapento. Avikkhepam karontoti samadhivasena vikkhepam akaronto.
Pajanantoti catusaccapajananapannaya pakarena jananto. Vijanantoti
indriyasampayuttajavanapubbangamena avajjanavinnanena arammanam vijananto.
Vinnanacariyayati avajjanavinnanacariyavasena. Evam patipannassati sahajavanaya
indriyacariyaya patipannssa. Kusala dhamma ayapentiti samathavipassanavasena pavatta
kusala dhamma bhusam yapenti, pavattantiti attho. Ayatanacariyayati kusalanam dhammanam
bhusam yatanacariyaya, ghatanacariyaya pavattanacariyayati vuttam hoti. Visesamadhigacchatiti
vikkhambhanatadangasamucchedapatippassaddhivasena visesam adhigacchati. Dassanacariyadayo
vuttatthayeva.
     Saddhaya viharatitiadisu saddhadisamangissa iriyapathaviharo datthabbo.
Anubuddhoti anumanabuddhiya. Patividdhoti paccakkhabuddhiya. Yasma
adhimokkhatthadisu anubuddhesu patividdhesu ca caro ca viharo ca anubuddho
hoti patividdho, tasma anubodhapativedhesupi adhimokkhatthadayo ca niddittha.
     Evam saddhaya carantantiadisu evanti vuttappakaram niddisanto yathasaddassa
attham niddisati. Vinnutiadisupi yathasabhavam janantiti vinnu. Vinnatam
Sabhavam vibhaventi pakatam karontiti vibhavi. Asani viya siluccaye kilese medhati
himsatiti medha, khippam gahanadharanatthena va medha, medha etesam atthiti
medhavi. Nanagatiya pandanti gacchanti pavattantiti pandita. Buddhisampadaya
samannagatatta buddhisampanna. Saha brahmam cariyam uttamam patipadam carantiti
sabrahmacarino. Apalokanakammadicatubbidham kammam ekato karanavasena ekam
kammam. Tatha pancavidho patimokkhuddeso ekuddeso. Sama sikkha etesanti
samasikkha, samasikkhanam bhavo samasikkhata. Samasikkhatatipi pathanti. Yesam ekam
kammam eko uddeso samasikkhata, te sabrahahmacariti vuttam hoti. "jhanani"ti
vattabbe jhanati lingavipallaso kato. Vimokkhati tayo va attha va
vimokkha. Samadhiti savitakkasavicaraavitakkavicaramattaavitakkavicara tayo samadhi.
Samapattiyoti sunnatanimittappanihita. Abhinnayoti cha abhinna.
     Eko amso bhago, na dutiyoti ekamso, ekamsassa atthassa vacanam ekamsavacanam.
Evam sesesupi yojana katabba. Visesato pana samam, samanta va seti
pavattatiti samsayo, natthettha samsayoti nissamsayo.
     Ekasmimyeva anicchayata hutva itarampi kankhatiti kankha, natthettha kankhati
nikkankho. Dvidha bhavo dvejjham, natthettha dvejjhanti advejjho. Dvidha
elayati 1- kampetiti dvelhakam, natthettha dvelhakanti advelhako. Niyogena
niyamena vacanam niyogavacanam. Niyyogavacanantipi pathanti. Apannakassa aviraddhassa
niyyanikassa atthassa vacanam apannakavacanam. Avatthapanavacananti nicchayavacanam. Sabbampi
hetam vicikicchabhavassa vevacanam. Piyassa atthassa sabbhavato vacanam, piyamevati piyavacanam.
Tatha garuvacanam. Saha garavena garubhavena sagaravam. Patissayanam va patissayo, param garum
@Footnote: 1 Si. calayati
Katva nissayanam apassayananti attho. Patissavanam va patissavo, nivatavuttitaya
paravacanasavananti attho. Ubhayathapi parajetthakabhavassetam namam. Saha garavena vattatiti
sagaravam. Saha patissayena, patissavena va vattatiti sappatissayam. "sappatissavan"ti
va vattabbe yakaram, vakaram va lopam katva "sappatissan"ti vuttam. Adhikam
visittham vacanam adhivacanam, sagaravanca tam sappatissancati sagaravasappatissam,
sagaravasappatissam adhivacanam sagaravasappatissadhivacanam. Ubhayatthapi
vevacanavikappananattavasena punappanam etanti vuttam. Patto va papunissati vati
jhanadiniyevati.
                    Tatiyasuttantaniddesavannana nitthita.
                        ----------------
                     4. Catutthasuttantaniddesavannana
     [198] Puna pathamasuttameva nikkhipitva aparena akarena indriyani
niddissati. Tattha katihakarehi kenatthena datthabbaniti katihi akarehi
datthabbani. Kenatthena datthabbaniti datthabbakare ca datthabbatthanca pucchati.
Chahakarehi tenatthena datthabbaniti chahi akarehi datthabbani, teneva
chaakarasankhatenatthena datthabbani. Adhipateyyatthenati adhipatibhavatthena.
Adivisodhanatthenati kusalanam dhammanam adibhutassa silassa visodhanatthena.
Adhimattatthenati balavatthena. Balavam hi adhika matta pamanam assati adhimattanti
vuccati. Adhitthanatthenati patitthanatthena pariyadanatthenati khepanatthena.
Patitthapakatthenati patitthapanatthena.
                     Ka. Adhipateyyatthaniddesavannana
     [199] Adhipateyyatthaniddese assaddhiyam pajahatotiadi ekekasseva
indriyassa patipakkhapajahanavacanam ekakkhanepi attano attano
Patipakkhapahanakiccasadhane adhipatibhavasadhanattham vuttam. Sesani cattari indriyani
tamsampayuttaneva vuttani. Nanakkhanesu va ekekam indriyam dhuram katva tassa
tassa patipakkhassa tam tam indriyam jetthakam katva sesani tadanvayani katva
vuttantipi veditabbam. Kamacchandam pajahatotiadi pana ekakkhanavaseneva vuttam.
                     Kha. Adivisodhanatthaniddesavannana
     [200] Adivisodhanatthaniddese assaddhiyasamvaratthena silavisuddhiti assaddhiyassa
nivaranatthena viratiatthena silamalavisodhanato silavisuddhi nama. Saddhindriyassa
adivisodhanati saddhindriyassa upanissayavasena adibhutassa silassa visodhana. Iminava
nayena sesanipi kamacchandadisamvaranamulakani ca indriyani veditabbani.
                      Ga. Adhimattatthaniddesavannana
     [201] Adhimattatthaniddese saddhindriyassa bhavanaya chando uppajjatiti
saddassa puggalassa saddhapatisamyuttam dhammam sutva va saddhindriyabhavanaya assadam
disva va saddhindriye kusalo dhammacchando jayati. Pamojjam uppajjatiti
chandajatatta dubbalapiti uppajjati. Piti uppajjatiti pamuditatta balavapiti
uppajjati. Passaddhi uppajjatiti pitiya pinitatta kayacittapassaddhi
uppajjati. Sukham uppajjatiti passaddhakayacittatta cetasikam sukham uppajjati.
Obhaso uppajjatiti sukhena abhisannatta nanobhaso uppajjati. Samvego uppajjatiti
nanobhasena viditasankharadinavatta sankharappavattiyam samvego uppajjati. Samvejetva
cittam samadahatiti samvegam uppadetva teneva samvegena cittam samahitam karoti.
Sadhukam pagganhatiti linuddhatabhavam mocetva sutthu pagganhati. Sadhukam
ajjhupekkhatiti viriyassa samam hutva pavattatta puna viriyasamataniyojane byaparam
Akaronto tatramajjhattupekkhavasena sadhukam ajjhupekkhati nama. Upekkhavasenati
samavahitalakkhanaya tatramajjhattupekkhaya vasena. Nanattakilesehiti vipassanaya
patipakkhabhutehi nanasabhavehi kilesehi vimokkhavasenati bhanganupassanato patthaya
nanattakilesehi vimuccanavasena. Vimuttattati 1- nanattakilesehi vimuttatta.
     Te dhammati chandadayo dhamma. Ekarasa hontiti vimuttirasena ekarasa
honti. Bhavanavasenati ekarasabhavanavasena. Tato panitatare vivattantiti tena
karanena vipassanarammanato panitatare nibbanarammane vivattananupassanasankhatena
gotrabhunanena chandadayo dhamma nivattanti, sankhararammanato
apagantva nibbanarammane pavattantiti attho. Vivattanavasenati evam
gotrabhukhane sankhararammanato vivattanavasena. Vivattitatta tato vosajjatiti 2-
maggasamangipuggalo maggassa uppadakkhaneyeva dubhatovutthanavasena vivattitatta teneva
karanena kilese ca khandhe ca vossajjati. Vosajjitatta tato nirujjhantiti maggassa
uppadakkhaneyeva kilese ca khandhe ca vosajjitatta teneva karanena kilesa
ca khandha ca anuppattinirodhavasena nirujjhanti. Vosajjitattati ca asamsayam
bhutavacanam katam. Kilesanirodhe sati khandhanirodhasabbhavato ca khandhanirodho vutto.
Nirodhavasenati yathavuttanirodhavasena. Tasseva maggassa uppadakkhane dve vosagge
dassetukamo nirodhavasena dve vosaggatiadimaha. Dvepi hettha vuttattha eva.
Assaddhiyassa pahanaya chando uppajjatitiadisupi iminava nayena vittharato
attho veditabbo. Viriyindriyadimulakesupi varesu eseva nayo. Iminava nayena
adhitthanatthaniddesopi vittharato veditabbo. Kevalam hettha adhitthatiti viseso,
patitthatiti attho.
@Footnote: 1 Si. vimuttattha  2 ka. vossajjati
                Gha-na. Pariyadanatthapatitthapakatthaniddesavannana
     [202-203] Pariyadanatthaniddese pariyadiyatiti khepeti.
Patitthapakatthaniddese saddho saddhindriyam adhimokkhe patitthapetiti saddhasampanno
"sabbe sankhara anicca dukkha anatta"ti adhimuccanto saddhindriyam adhimokkhe
patitthapeti. Imina puggalavisesena indriyabhavanaviseso niddittho. Saddhassa
saddhindriyam adhimokkhe patitthapetiti saddhasampannassa puggalassa saddhindriyam
tamyeva saddham patitthapeti. Tatha adhimuccantam adhimokkhe patitthapetiti. Imina
indriyabhavanavisesena puggalaviseso niddittho. Evam cittam pagganhanto paggahe
patitthapeti, satim upatthapento upatthane patitthapeti, cittam samadahanto
avikkhepe patitthapeti, aniccam dukkham anattati passanto dassane patitthapetiti
sesesupi yojana veditabba. Yogavacaroti samathayoge, vipassanayoge va
avacaratiti yogavacaro. Avacaratiti pavisitva 1- caratiti.
                   Catutthasuttantaniddesavannana nitthita.
                      --------------------
                       5. Indriyasamodhanavannana
     [204] Idani samadhim bhavayato vipassanam bhavayato ca indriyasamodhanam 2-
dassetukamo pathamam tava upatthanakosallappabhedam niddisitum puthujjano samadhim
bhaventotiadimaha. Tattha puthujjano samadhim bhaventoti nibbedhabhagiyam
samadhim bhavento. Sekkhassa vitaragassa ca pana lokuttaropi samadhi labbhati.
Avajjitattati kasinadinimittassa avajjitatta, kasinadiparikammam katva tattha
@Footnote: 1 Ma. pavisetva  2 Si. indriyasamadhanam
Uppaditanimittattati vuttam hoti. Arammanupatthanakusaloti tassa uppaditassa
nimittasseva upatthane kusalo. Samathanimittupatthanakusaloti accaraddhaviriyatadihi
uddhate citte passaddhisamadhiupekkhasambojjhangabhavanavasena cittopasamanimittassa
upatthane kusalo. Paggahanimittupatthanakusaloti atisithilaviriyatadihi line citte
dhammavicayaviriyapitisambojjhangabhavanavasena cittapaggahanimittassa upatthane kusalo.
Avikkhepupatthanakusaloti anuddhatalinacittassa sampayuttassa samadhissa upatthane
kusalo. Obhasupatthanakusaloti pannapayogamandataya nirassade citte
atthasamvegavatthupaccavekkhanena cittam samvejetva nanobhasassa upatthane kusalo. Attha
samvegavatthuni nama jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite
vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam
dukkhanti. Sampahamsanupatthanakusaloti upasamasukhanadhigamena nirassade citte
buddhadhammasamghagunanussaranena cittam pasadento sampahamsanassa upatthane kusalo.
Upekkhupatthanakusaloti uddhatadidosavirahite citte niggahapaggahadisu
byaparabhavakaranena upekkhaya upatthane kusalo. Sekkhoti tisso sikkha sikkhatiti
sekkho. Ekattupatthanakusaloti sakkayaditthadinam pahinatta nekkhammadino
ekattassa upatthane kusalo.
     Vitaragoti sabbaso pahinaragatta vitarago khinasavo. Nanupatthanakusaloti
araha dhammesu vigatasammohatta tattha tattha asammohananassa upatthane
kusalo. Vimuttupatthanakusaloti 1- arahattaphalavimuttiya upatthane kusalo.
Vimuttiti hi sabbakilesehi vimuttatta arahattaphalavimutti adhippeta.
     [205] Vipassanabhavanaya upatthananupatthanesu aniccatotiadini niccatotiadini
ca silakathayam vuttanayeneva veditabbani. Pathato pana "ayuhananupatthanakusalo
@Footnote: 1 Po. cittupatthanakusalo
Viparinamupatthanakusalo animittupatthanakusalo nimittanupatthanakusalo
appanihitupatthanakusalo panidhanupatthanakusalo 1- abhinivesanupatthanakusalo"ti
etesu samivacanena samasapadacchedo katabbo. Sesesu pana nissakkavacanena patho.
     [206] Sunnatupatthanakusaloti panettha sunnato upatthanakusaloti va
sunnataya upatthanakusaloti va padacchedo katabbo. Yasma pana.
Nibbidaviraganirodhapatinissagganupassana adhipannadhammavipassana yathabhutananadassanam
patisankhanupassana vivattananupassanati ima attha mahavipassana attano sabhavavisesena
visesita, na arammavisesena, tasma imasam atthannam "aniccato upatthanakusalo
hoti"tiadini vacanani viya "nibbidato upatthanakusalo hoti"tiadini vacanani
na yujjanti. Tasma eva ima attha na yojita. Adinavanupassana pana
"sunnatupatthanakusalo hoti, abhinivesanupatthanakusalo hoti"ti imina yugalakavacaneneva
atthato "adinavato upatthanakusalo hoti, alayabhinivesanupatthanakusalo hoti"ti
yojitava hotiti sarupena na yojita. Iti purima ca attha, ayanca
adinavanupassanati attharasasu mahavipassanasu ima nava ayojetva itara eva nava
yojitati veditabba. Nanupatthanakusaloti sekkho vipassanupakkilesanam abhavato
vipassanabhavanaya nanassa upatthane kusalo. Samadhibhavanaya pana nikantisabbhavato
nanupatthane kusaloti na vutto.
     Visannogupatthanakusaloti "kamayogavisannogo bhavayogavisannogo
ditthiyogavisannogo avijjayogavisannogo"ti 2- catudha vuttassa visannogassa
upatthane kusalo. Sannoganupatthanakusaloti kamayogabhavayogaditthiyogavijjayogavasena
catudha vuttassa sannogassa anupatthane kusalo. Nirodhupatthanakusaloti "puna caparam
@Footnote: 1 cha.Ma. panidhianupatthanakusalo  2 di.pa. 11/312/204
Bhikkhave khinasavassa bhikkhuno nibbananinnam cittam hoti nibbanaponam
nibbanapabbharam vivekattham nekkhammabhiratam byantibhutam sabbaso asavatthaniyehi
dhammehi"ti 1- vuttakhinasavabalavasena nibbananinnacittatta khinasavova nirodhasankhatassa
nibbanassa upatthane kusalo.
     Arammanupatthanakusalavasenatiadisu kusalanti nanam. Nanampi hi
kusalapuggalayogato kusalam yatha panditapuggalayogato "pandita dhamma"ti. 2- Tasma
kosallavasenati attho.
     [207] Idani catusatthiya akarehitiadi nanakathayam 3- vuttampi
indriyakathasambandhena idhanetva vuttam. Tam hettha vuttanayeneva veditabbam.
     [208] Puna samantacakkhusambandhena indriyavidhanam vattukamo na tassa
additthamidhatthi kincitiadimaha. Tattha samantacakkhuti sabbannutannanam.
Pannindriyassa vasenatiadina pancannam indriyanam aviyogitam dasseti.
Saddahanto pagganhatitiadihi ekekindriyamulakehi pancahi catukkehi pancannam
indriyanam ninnapayogakale va maggakkhane va ekarasabhavam annamannapaccayabhavanca
dasseti. Saddahitatta paggahitantiadihi ekekindriyamulakehi pancahi catukkehi
pancannam indriyanam nibbattikale va phalakale va ekarasabhavam annamannapaccayabhavanca
dasseti. Puna buddhacakkhusambandhena indriyavidhanam vattukamo yam
buddhacakkhutiadimaha. Tattha buddhacakkhuti indriyaparopariyattananam
asayanusayanananca. Buddhanananti ca idam tadeva dvayam, sesam hettha vuttatthamevati.
                 Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya
                      indriyakathavannana nitthita.
@Footnote: 1 an.dasaka. 24/90, khu.pati. 31/44/387  2 abhi.san. 34/103/17 3 khu.pati.
@31/106/118



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 144-171. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=3244&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=3244&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=423              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=5200              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=6053              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=6053              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]