ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

                         2. Iddhikathavannana
     [9] Idani pannakathaya anantaram pannanubhavam dassentena kathitaya
iddhikathaya apubbatthanuvannana. Tattha pucchasu tava ka idadhiti sabhavapuccha.
Kati iddhiyoti pabhedapuccha. Kati bhumiyoti sambharapuccha. Kati padati
patitthapuccha. Kati padaniti asannakaranapuccha. Kati mulaniti adikaranapuccha.
Vissajjanesu ijjhanatthena iddhiti nipphattiatthena patilabhatthena cati attho. Yam
hi nipphajjati patilabbhati ca, tam ijjhatiti vuccati. Yathaha "kamam kamayamanassa,
tassa ce tam samijjhati"ti 1-. "nekkhammam ijjhatiti iddhi, kamacchandam patiharatiti
patihariyan"tiadi. 2- Aparo nayo:- ijjhanatthena iddhi, upayasampadayetam adhivacanam.
Upayasampada hi ijjhati adhippetaphalappasavanato. Yathaha "ayam kho citto gahapati
silava kalyanadhammo, sace panidahissati `anagatamaddhanam raja assam cakkavatti'ti.
Ijjhassati hi silavato cetopanidhi visuddhatta"ti. 3-  Aparo nayo:- etaya
satta ijjhatiti iddhi. Ijjhantiti iddha vuddha ukkamsagata hontiti vuttam
hoti.
@Footnote: 1 khu.su. 25/773/486  2 khu.pati. 31/31/437  3 sam.sala. 18/584/373
     Dasasu iddhisu adhitthanavasena nipphannatta adhitthana iddhi.
Pakativannavijahanakaravasena pavattatta vikubbana iddhi. Sarirabbhantare annassa manomayassa
sarirassa nipphattivasena pavattatta manomaya iddhi. Nanappavattito pubbe va
paccha va tamkhane va nananubhavanibbatto viseso nanavipphara iddhi. Samadhito
pubbe va paccha tamkhane va samathanubhavanibbatto viseso samadhivipphara
iddhi. Cetovasippattanam ariyanamyeva sambhavato ariya iddhi. Kammavipakavasena jato
viseso kammavipakaja iddhi. Pubbe katapunnassa jato viseso punnavato
iddhi. Vijjaya jato viseso vijjamaya iddhi. Tena tena sammapayogena tassa
tassa kammassa 1- ijjhanam tattha tattha sammapayogappaccaya ijjhanatthena iddhi.
     Iddhiya catasso bhumiyoti avisesetva vuttepi yathalabhavasena
adhitthanavikubbanamanomayiddhiya eva bhumiyo, na sesanam. Vivekaja bhumiti vivekato va
viveke va jata vivekaja bhumi. Pitisukhabhumiti pitisukhayutta bhumi.
Upekkhasukhabhumiti tatramajjhattupekkhaya ca sukhena ca yutta bhumi. Adukkhamasukhabhumiti
adukkhamasukhavedanayutta bhumi. Tesu pathamadutiyani jhanani pitipharanata, tini jhanani
sukhapharanata, catutthajjhanam cetopharanata. Ettha ca purimani tini jhanani yasma
pitipharanena ca sukhapharanena ca sukhasannanca lahusannanca okkamitva lahumudukammannakayo
hutva iddhim papunati, 2- tasma imina pariyayena iddhilabhaya samvattanato
sambharabhumiyoti veditabbani. Catutthajjhanam pana iddhilabhaya pakatibhumiyeva.
Iddhilabhayati attano santane patubhavavasena iddhinam labhaya. Iddhipatilabhayati
parihinanam va iddhinam viriyarambhavasena puna labhaya, upasaggavasena va padam
vaddhitam. Iddhivikubbanatayati 3- iddhiya vividhakaranabhavaya. Iddhivisavitayati
vividham visesam savati janeti pavattetiti visavi, vividham 4- savanam va assa atthiti
visavi, tassa
@Footnote: 1 Si. dhammassa  2 i. lahumudikammannatayo hutva iddhi papunanti 3 i.
@iddhivikubbanayati 4 Ma. vividha
Bhavo visavita. Tassa visavitaya, iddhiya vividhavisesapavattanabhavayati attho.
Iddhivasibhavayati iddhiya issarabhavaya. Iddhivesarajjayati
iddhivisaradabhavaya. Iddhipada nanakathayam vuttattha.
     Chandam ce bhikkhu nissayati yadi bhikkhu chandam nissaya chandam adhipatim
karitva. Labhati samadhinti samadhim patilabhati nibbatteti. Sesesupi eseva nayo.
Tattha chandaviriyacittavimamsa cattari padani, tamsampayutta cattaro samadhi cattari
padaniti evam attha padani, yasma pana iddhimuppadetukamatachando samadhina
ekato niyuttova iddhilabhaya samvattati, tatha viriyadayo, tasma imani attha
padani vuttaniti veditabbani.
     Yam tam bhagavata abhinna uppadetukamassa yogino kattabbayogavidhim dassentena
"so evam samahite citte parisuddhe pariyodate anangane vigatupakkilese mudubhute
kammaniye thite anenjappatte"ti cittassa anenjam 1- vuttam. Tam thero solasadha
dassento solasa mulanitiadimaha. Tattha anonatanti kosajjavasena anonatam,
asallinanti attho. Anunnatanti uddhaccavasena uddham na arulham, anuddhatanti
attho. Anabhinatanti lobhavasena na abhinatam, anallinanti attho. Abhikamataya natam
abhinatanti, idam tadisam na hotiti vuttam hoti. Rageti 2- sankharavatthukena lobhena.
Anapanatanti dosavasena na apanatam, na ghattananti attho. "natam nati"ti atthato
ekam. Apagatanatanti apanatam, idam tadisam na hotiti vuttam hoti. Anissitanti anattato
ditthatta ditthivasena "atta"ti va "attaniyan"ti va kinci na nissitam.
Appatibaddhanti paccupakarasavasena nappatibaddham. Chandarageti 3- sattavatthukena
lobhena. Vippamuttanti 4- vikkhambhanavimuttivasena kamaragato vippamuttam. Atha va
@Footnote: 1 vi.mahavi. 1/12/5, di.Si. 9/234/77  2 Si. ragena 3 Si. chandaragenati 4 Si.
@vimuttanti
Pancavimuttivasena kamaragato vippamuttam. Atha va pancavimuttivasena tato tato
patipakkhato vippamuttam. Idam puthujjanasekhasekhanampi abhinnaya uppadanato
nirodhasamapattinane "solasahi nanacariyahi"ti 1- vuttanayena ukkatthaparicchedena
vuttam, yathalabhavasena pana gahetabbam. Kamarageti methunaragena. Visannuttanti
vikkhambhanato sesakilesehi visamyuttam, ukkatthanayena 2- samucchedato va vippayuttam.
Kileseti sesakilesena. Vimariyadikatanti 3- vikkhambhitabbamariyadavasena
vigatakilesamariyadam katam, tena tena maggena pahatabbamariyadavasena va vigatakilesamariyadam
katam. Kilesamariyadeti tena tena pahinena kilesamariyadena. Lingavipallaso cettha
datthabbo. Ekattagatanti 4- ekarammanagatam. Nanattakilesehiti nanarammane
pavattamanehi kilesehi. Idam arammanamapekkhitva vuttam, "anonatan"tiadi pana
kilese eva apekkhitva. Obhasagatanti pannaya visadappavattivasena pannobhasam gatam.
Avijjandhakareti balavaavijjaya. Catasso bhumiyo solasa ca mulani iddhiya
pubbabhagavasena vuttani, cattaro ca pada attha ca padani pubbabhagavasena ca
sampayogavasena ca vuttaniti.
     [10] Evam iddhiya bhumipadapadamulabhute dhamme dassetva idani ta iddhiyo
dassento katama adhitthana iddhitiadimaha. Tattha uddesapadanam attho
iddhividhanananiddese vuttoyeva. Idha bhikkhuti imasmim sasane bhikkhu. Tena
sabbapakaravasena iddhividhakarakassa annattha abhavam dipeti. Imesam dvinnam padanam
niddeso hettha vuttattho. Teneva ca iddhiya bhumipadapadamulabhutehi dhammehi
samannagato visuddhimagge 5- vuttehi cuddasahi pannarasahi va akarehi
paridamitacittatta ca chandadiekekadhipatisamapajjanavasena avajjanadivasibhavavasena ca
@Footnote: 1 khu.pati. 31/84/103  2 Si. ukkatthavasena
@3 i. vimariyadakitanti  4 ka. ekaggatanti  5 visuddhi. 2/200 (sya)
Mudukammannakatacittata ca vutta hoti. Balavapubbayogasampanno pubbayogasampattiya
arahattapatilabheneva patiladdhabhinnadiguno bhikkhu bhumiadihi dhammehi samannagato
hotiti katva sopi vuttova hoti.
     Bahukam 1- avajjatiti pathavikasinarammanam abhinnapadakam catutthajjhanam
samapajjitva vutthaya sace satam icchati, "satam homi, satam homi"ti parikammakaranavasena
avajjati. Avajjitva nanena adhitthatiti evam parikammam katva abhinnananena
adhitthati. Ettha parikammam katva puna padakajjhanasamapajjanam na vuttam. Kincapi
na vuttam, atha kho atthakathayam 2- "avajjatiti parikammavaseneva vuttam, avajjitva
nanena adhitthatiti abhinnananavasena vuttam, tasma bahukam avajjati, tato
tesam parikammacittanam avasane samapajjati, samapattito vutthahitva puna `bahuko
homi'ti avajjitva tato param pavattanam tinnam catunnam va pubbabhagacittanam
anantara uppannena sannitthapanavasena adhitthananti laddhanamena ekeneva
abhinnananena adhitthatiti evamettha attho. Datthabbo"ti vuttatta evameva
datthabbam. Yatha "bhunjitva sayati"ti vutte paniyam apivitva hatthadhovanadini akatva
bhuttanantarameva sayatiti attho na hotiti antara santesupi annesu kiccesu
"bhutva sayati"ti vuccati, evamidhapiti datthabbam. Pathamam padakajjhanasamapajjanampi
hi paliyam avuttamevati. Tena pana adhitthanananena saheva satam hoti. Sahassepi
satasahassepi eseva nayo. Sace evam na ijjhati, puna parikammam katva dutiyampi
samapajjitva vutthaya adhitthatabbam. Samyuttatthakathaya 3- hi "ekavaram dvivaram
samapajjitum vattati"ti vuttam. Tattha padakajjhanacittam nimittarammanam,
parikammacittani satarammanani va sahassarammanani va. Tani ca kho vannavasena, na
pannattivasena. Adhitthananacittampi tatheva satarammanam va sahassarammanam va tam pubbe
vuttaappanacittamiva gotrabhuanantaram evameva uppajjati rupavacaracatutthajjhanikam.
@Footnote: 1 i. bahulam  2 visuddhi. 2/219 (sya)  3 mahaatthakatham sandhaya vuttam
     Yathayasma culapanthako ekopi hutva bahudha hotiti bahudhabhavassa
kayasakkhidassanattham vuttam. Vattamanavacanam panettha therassa tathakaranapakatikatta tassa
dharamanakalatta ca katanti veditabbam. Eko hotiti varepi eseva nayo.
     Tatridam 1- vatthu:- te dve bhataro kira thera panthe jatatta "panthaka"ti
namam labhimsu. Tesu jettho mahapanthako pabbajitva saha patisambhidahi arahattam
papuni. So araha hutva culapanthakam pabbajetva:-
                    "padumam yatha kokanadam sugandham
                    pato siya phullamavitagandham
                    angirasam passa virocamanam
                    tapantamadiccamivantalakkhe"ti 2-
imam gatham adasi. So tam catuhi masehi pagunam katum nasakkhi. Atha nam thero
"abhabbo tvam imasmim sasane, nikkhama ito"ti aha. Tasminca kale thero
bhattuddesako hoti. Jivako komarabhacco bahum malagandhavilepanam adaya attano
ambavanam gantva sattharam pujetva dhammam sutva dasabalam vanditva theram
upasankamitva "sve bhante buddhappamukhani panca bhikkhusatani adaya amhakam
nivesane bhikkham ganhatha"ti aha. Theropi "thapetva culapanthakam sesanam adhivasemi"ti
aha. Tam sutva culapanthako bhiyyoso mattaya domanassappatto hutva punadivase patova
vihara nikkhamitva sasane sapekkhataya viharadvarakotthake rodamano atthasi.
     Bhagava tassa upanissayam disva tam upasankamitva "kasma rodasi"ti aha.
So tam pavattim acikkhi. Bhagava "na sajjhayam katum asakkonto mama sasane
abhabbo nama hoti, ma soci panthaka"ti cakkacittatalena 3- panina tassa sisam
@Footnote: 1 visuddhi. 2/220, an.A. 1/189
@2 sam.sa. 15/123/97, an.pancaka. 22/195/266 (sya)  3 Si. cakkantitatalena
Paramasitva tam bahayam gahetva viharam pavisitva 1- gandhakutipamukhe nisidapetva
iddhiya abhisankhatam parisuddham pilotikakhandam "imam pilotikam `rajoharanam rajoharanan'ti
hatthena parimajjanto nisida panthaka"ti vatva tassa pilotikakhandam datva kale
arocite bhikkhusamghaparivuto jivakassa geham gantva pannattasane nisidi. Tassa
tam pilotikakhandam tathaparimajjantassa kilittham hutva kamena kalavannam ahosi.
So "idam parisuddham pilotikakhandam, natthettha doso, attabhavam nissaya panayam
doso"ti sannam patilabhitva pancasu khandhesu nanam otaretva vipassanam vaddhesi.
Athassa bhagava obhasam vissajjetva purato nisanno viya pannayamanarupo hutva
ima obhasagatha abhasi:-
                    "rago rajo na ca pana renu vuccati
                    ragassetam adhivacanam rajoti
                    etam rajam vippajahitva 2- bhikkhavo
                    viharanti te vigatarajassa sasane.
                    Doso rajo .pe. Sasane. 3-
                    Moho rajo .pe. Sasane.
                    Adhicetaso appamajjato
                    munino monapathesu sikkhato
                    soka na bhavanti tadino
                    upasantassa sada satimato"ti 4-
@Footnote: 1 i. pavesetva  2 Ma. vippajahitvana
@3 khu.maha. 29/980/624 (sya)  4 khu.u. 25/37/152
     Gathapariyosane thero saha patisambhidahi arahattam papuni. So
manomayajjhanalabhi hutva eko hutva bahudha, bahudha hutva eko bhavitum
samattho ahosi. Arahattamaggenevassa tini pitakani cha ca abhinna agamimsu.
     Jivako kho dasabalassa dakkhinodakam upanamesi. Sattha pattam hatthena pidahitva
"kim bhante"ti puttho "vihare eko bhikkhu atthi jivaka"ti aha. So purisam
pesesi "gaccha ayyam gahetva sigham ehi"ti. Culapanthakatthero tassa purisassa pure
agamanayeva bhataram attano pattavisesam napetukamo bhikkhusahassam nimminitva
ekampi ekena asadisam, ekassapi ca civaravicaranadisamanakakammam 1- annena asadisam
akasi. Puriso gantva vihare bahu bhikkhu disva paccagantva "bahu bhante
vihare bhikkhu, pakkositabbam ayyam na passami"ti jivakassa kathesi. Jivako sattharam
pucchitva tassa namam vatva puna tam pesesi. So gantva "culapanthako nama
kataro bhante"ti pucchi. "aham culapanthako, aham culapanthako"ti sakimyeva mukhasahassam
kathesi. So puna gantva "sabbepi kira culapanthaka, aham pakkositabbam na janami"ti
aha. Jivako patividdhasaccataya "iddhima bhikkhu"ti nayato annasi. Bhagava aha
"gaccha, yam pathamam passasi, tam civarakanne gahetva `sattha tam amanteti'ti vatva
anehi"ti. So gantva tatha akasi. Tavadeva sabbepi nimmita antaradhayimsu.
Thero tam uyyojetva mukhadhovanadisarirakiccam nitthapetva pathamataram gantva
pannattasane nisidi. Tasmim khane sattha dakkhinodakam ganhitva bhattakiccam katva
culapanthakattherenava bhattanumodanam dhammakatham kathapesi. Thero dighamajjhimagamappamanam
dhammakatham kathesiti.
     Anne bhikkhu adhitthanena manomayam kayam abhinimminitva tayo va cattaro
va abhinimminanti, bahuke ekasadiseyeva ca katva nimminanti ekavidhameva kammam
@Footnote: 1 i. civaravicaranadisasanakammam
Kurumane. Culapanthakatthero pana ekavajjaneneva bhikkhusahassam mapesi. Dvepi jane
na ekasadise akasi, na ekavidham kammam kurumane. Tasma manomayam kayam
abhinimminantanam aggo nama jato. Anne pana bahu aniyametva nimmita
iddhimata sadisa honti. Thananisajjadisu ca bhasitatunhibhavadisu ca yam yam iddhima
karoti, tam tadeva karonti. Sace pana nanavannam katukamo 1- hoti keci pathamavaye
keci majjhimavaye keci pacchimavaye, tatha dighakese upaddhamunde munde missakakese
upaddharattacivare pandukacivare padabhanadhammakathasarabhannapanhapucchanapanhavisajjana-
rajanapacanacivarasibbanadhovanadini karonte aparepi va nanappakarake katukamo
hoti, te padakajjhanato vutthaya "ettaka bhikkhu pathamavaya hontu"tiadina
nayena parikammam katva puna samapajjitva vutthaya adhitthatabbam, adhitthanacittena
saddhim icchiticchitappakarayeva hontiti. Eseva nayo bahudhapi hutva eko
hotitiadisu.
     Ayam pana viseso:- pakatiya bahukoti nimmitakalabbhantare nimmitapakatiya bahuko.
Imina ca bhikkhuna evam bahubhavam nimminitva puna "ekova hutva cankamissami,
sajjhayam karissami, panham pucchissami"ti cintetva va, "ayam viharo
appabhikkhuko, sace keci agamissanti `kuto ime 2- ettaka ekasadisa bhikkhu,
addha therassa esa anubhavo'ti 3- mam janissanti"ti appicchataya va antarava
"eko homi"ti icchantena padakajjhanam samapajjitva vutthaya "eko homi"ti
parikammam katva puna samapajjitva vutthaya "eko homi"ti adhitthatabbam.
Adhitthanacittena saddhimyeva eko hoti. Evam akaronto pana yathaparicchinnakalavasena
sayameva eko hoti.
     [11] Avibhavanti padam nikkhipitva kenaci anavatam hotiti vuttatta
kenaci anavatapadena avibhavapadassa pakatabhavattho vutto. "hoti"ti padena
@Footnote: 1 i. kattukamo  2 i. pana  3 Ma. evam bahubhavoti
"karoti"ti pathaseso vutto hoti. Pakatam hontam hi avibhave kate
hoti. Kenaci anavatanti kuttadina yena kenaci anavatam avaranavirahitam.
Appaticchannanti uparito acchaditam. Tadeva anavatatta vivatam. Appaticchannatta
pakatam. Tirobhavanti antaritabhavam 1- karoti. Avatamyeva tena avaranena pihitam.
Paticchannamyeva tena paticchadanena patikujjitam.
     Akasakasinasamapattiyati paricchedakasakasine uppaditaya catutthajjhana-
samapattiya. Labhiti so labho assa atthiti labhi. Aparikkhitteti kenaci
samantato aparikkhitte padese. Idha akasakasinasseva vuttatta tattha bhavitameva
jhanam akasakaranassa 2- paccayo hoti, na annanti datthabbam. Upariapokasinadisupi
tadarammanameva jhanam datthabbam, na annam. Pathavim avajjati, udakam avajjati,
akasam avajjatiti pakatipathaviudakaakase avajjati. Antalikkheti tassa
akasassa pathavito durakasabhavam dipeti.
     [12] Candimasuriyaparimajjane kasinaniyamam akatva "iddhima cetovasippatto"ti
avisesena vuttatta natthettha kasinasamapattiniyamoti veditabbam. Nisinnako va
nipannako vati nisinno va nipanno va. Imehava itarairiyapathadvayampi vuttameva
hoti. Hatthapase hotuti hatthasamipe hotu. Hatthapasse hotutipi patho. Idam
tatha katukamassa vasena vuttam. Ayampana tattha gantvapi hattham vaddhetvapi
amasati. Amasatiti isakam phusati. Paramasatiti balham phusati. Parimajjatiti
samantano phusati. Rupagatanti hatthapase thitarupameva.
     Durepi santike adhitthatiti padakajjhanato vutthaya dure devalokam va
brahmalokam va avajjati "santike hotu"ti. Avajjitva parikammam katva puna
@Footnote: 1 Si.i. antarikabhavam  2 Si.i. akasakasinassa
Samapajjitva vutathaya nanena adhitthati "santike hotu"ti. Santike hoti.
Esa nayo sesapadesupi. Brahmalokam pana gantukamassa durassa santikakaranam
vatva brahmalokagamanassa anupakarampi imaya iddhiya ijjhamanavisesam
dassento santikepitiadimaha. Tattha na kevalam thokakaranabahukaranameva, "amadhuram
madhuran"tiadisupi yam yam icchati, tam sabbam iddhimato ijjhati. Aparo nayo:-
durepi santike adhitthatiti dure brahmalokam va manussalokassa santike
adhitthati. Santikepi dure adhitthatiti santike manussalokam va dure brahmaloke
adhitthati. Bahukampi thokam adhitthatiti sace brahmano bahu sannipatita
honti, mahaattabhavatta dassanupacaram savanupacaram pajahanti, dassanupacare ca
savanupacare ca ekajjham sankhipitva bahukampi thokampi adhitthati. Thokampi bahukam
adhitthatiti sace mahaparivarena gantukamo hoti, ekakatta thokam attanam bahukam
adhitthahitva mahaparivaro gacchatiti evamettha attho datthabbo. Evam sati
catubbidhampi tam brahmalokagamane upakaro hoti.
     Dibbena cakkhuna tassa brahmuno rupam passatiti idha thito alokam
vaddhetva yassa brahmuno rupam datthukamo, dibbena cakkhuna tassa brahmuno
rupam passati. Idheva thito dibbaya sotadhatuya tassa brahmuno bhasamanassa
saddam sunati. Cetopariyananena tassa brahmuno cittam pajanati.
Dissamanenati cakkhuna pekkhiyamanena. Kayavasena cittam parinametiti
rupakayassa vasena cittam parinameti. Padakajjhanacittam gahetva kaye aropeti,
kayanugatikam karoti 1- dandhagamanam. Kayagamanam hi dandham hoti. Adhitthatiti tasseva
vevacanam, sannitthapetiti attho. Sukhasannanca lahusannanca okkamitvati
padakajjhanarammanena iddhicittena sahajatam sukhasannanca lahusannanca
@Footnote: 1 ka. lahusannakayanugatikam
Okkamitva pavisitva phusitva papunitva. Sukhasanna ca nama upekkhasampayutta-
sanna. Upekkha hi santam sukhanti vutta, sayeva sanna nivaranehi ceva
vitakkadipaccanikehi ca vimuttatta lahusannatipi veditabba. Tam okkantassa panassa
karajakayopi tulapicu viya sallahuko hoti. So evam vatakkhittatulapicuna viya sallahukena
dissamanena kayena brahmalokam gacachati. Evam gacchanto ca sace icchati,
pathavikasinavasena akase maggam nimminitva padasa gacchati. Sace icchati, akase
pathavikasinavaseneva pade pade padumam nimminitva padume padume padam nikkhipanto padasa
gacchati. Sace icchati, vayokasinavasena vatam adhitthahitva tulapicu viya vayuna
gacchati. Apica gantukamatava ettha pamanam. Sati hi gantukamataya
evamkatacittadhitthano adhitthanavegakkhittova so jiyavegakkhitto saro viya
dissamano gacchati.
     Cittavasena kayam parinametiti karajakayam gahetva padakajjhanacitte
aropeti, cittanugatikam karoti sighagamanam. Cittagamanam hi sigham hoti. Sukhasannanca
lahusannanca okkamitvati rupakayarammanena iddhicittena sahajatam sukhasannanca
lahusannanca. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Idampana cittagamanameva hoti. Evam
adissamanena kayena gacchanto panayam kim tassadhitthanacittassa uppadakkhane
gacchati, udahu thitikkhane bhangakkhane vati vutte "tisupi khanesu gacchati"ti thero
aha. Kim pana so sayam gacchati, nimmitam pesetiti? yatharuci karoti. Idha panassa
sayam gamanameva agatam.
     Manomayanti adhitthanamanena nimmitatta manomayam. Sabbangapaccanganti
sabbaangapaccangavantam. Ahinindriyanti idam cakkhusotadinam santhanavasena vuttam,
nimmitarupe pana pasado nama natthi. Sace so iddhima cankamati, nimmitopi tattha
cankamatitiadi sabbam savakanimmitam sandhaya vuttam. Buddhanimmita pana yam yam
Bhagava karoti 1-, tam tampi karonti, bhagavato cittavasena annampi karontiti 2-.
Dhumayati, pajjalatiti tejokasinavasena. Dhammam bhasatitiadini tini aniyametva vuttani.
Santitthatiti sangamma titthati. Sallapatiti sangamma lapati. Sakaccham samapajjatiti
annamannassa uttarapaccuttaradanavasena samkatham 3- karoti. Ettha ca yam so iddhima
idheva thito dibbena cakkhuna rupam passati, dibbaya sotadhatuya saddam sunati,
cetopariyananena cittam pajanati, yampi so idheva thito tena brahmuna
saddhim santitthati, sallapati, sakaccham samapajjati, yampissa "durepi santike
adhitthati"tiadikam adhitthanam, yampi so dissamanena va adissamanena va kayena
brahmalokam gacchati, ettavata na kayena vasam vatteti. Yanca kho "so tassa
brahmuno purato rupim abhinimminati"tiadina nayena vuttavidhanam apajjati,
ettavata kayena vasam vatteti nama. Sesam pana kayena vasavattanaya
pubbabhagadassanattham vuttanti. Ayam tava adhitthana iddhi.
     [13] Vikubbaniddhiniddese likhissa bhagavato savakanidassanam vikubbaniddhiya
kayasakkhipuggaladassanattham vuttam. Tampi dassento pathamam tava brahmaloke thito
sahassilokadhatum sarena vinnapesiti ativiya acchariyaabbhutabhutam sahassilokadhatuya
saddasavanam adhitthaniddhim dassesi. Idani tassa vatthussa paridipanattham idam
vuccati:- imasma hi kappa ekatimse kappe sikhi bhagava anantarajatiya
tusitapurato cavitva arunavatinagare arunavato ranno pabhavatiya nama mahesiya
kucchismim nibbattitva paripakkanano mahabhinikkhamanam nikkhamitva bodhimande
sabbannutannanam pativijjhitva pavattavaradhammacakko arunavatim nissaya viharanto
ekadivasam patova sarirapatijagganam katva mahabhikkhusamghaparivaro "arunavatim pindaya
pavisissami"ti nikkhamitva viharadvarakotthakasamipe thito abhibhum nama aggasavakam
@Footnote: 1 i. buddhanimmitam pana....karoti  2 i. karotiti  3 i. katham
Amantesi "atippago kho bhikkhu arunavatim pindaya pavisitum. Nayena annataro
brahmaloko tenupasankamissama"ti. Yathaha:-
              "atha kho bhikkhave sikhi bhagava araham sammasambuddho abhibhum
         bhikkhum amantesi `ayama brahmana yena annataro brahmaloko,
         tenupasankamissama yava bhattassa kalo bhavissati'ti. `evam Bhante'ti
         kho bhikkhave abhibhu bhikkhu sikhissa bhagavato arahato sammasambuddhassa
         paccassosi. Atha kho bhikkhave sikhi ca bhagava abhibhu ca bhikkhu yena
         annataro brahmaloko, tenupasankamimsu"ti. 1-
     Tattha mahabrahma sammasambuddham disva attamano paccuggamanam katva
brahmasanam pannapetva adasi. Therassapi anucchavikam asanam pannapayimsu.
Nisidi bhagava pannatte asane, theropi attano pattasane nisidi. Mahabrahmapi
dasabalam vanditva ekamantam nisidi. Tenaha:- atha kho bhikkhave sikhi bhagava
araham sammasambuddho abhibhum bhikkhum amantesi "patibhatu brahmana tam brahmuno
ca brahmaparisaya ca brahmaparisajjananca dhammi katha"ti. "evam bhante"ti kho
bhikkhave abhibhu bhikkhu sikhissa bhagavato arahato sammasambuddhassa patissunitva
brahmuno ca brahmaparisaya ca brahmaparisajjananca dhammakatham kathesi. There dhammakatham
kathente brahmagana 2- ujjhayimsu "cirassanca mayam satthu brahmalokagamanam labhimha,
ayanca bhikkhu thapetva sattharam sayam dhammakatham arabhi"ti. Sattha tesam anattamanabhavam
natva abhibhum bhikkhum etadavoca "ujjhayanti kho te brahmana brahma ca
brahmaparisa ca brahmaparisajja ca. Tena hi tvam brahmana bhiyyoso mattaya
samvejehi"ti. Thero satthu vacanam sampaticchitva anekavihitam iddhivikubbanam katva
sahassilokadhatum sarena vinnapento:-
@Footnote: 1 sam.sa. 15/185/187  2 cha.Ma. brahmano
              "arambhatha nikkhamatha     yunjatha buddhasasane
              dhunatha maccuno senam    nalagaramva kunjaro.
              Yo imasmim dhammavinaye   appamatto vihassati
              pahaya jatisamsaram      dukkhassantam karissati"ti 1-
imam gathadvayam abhasi.
     Kim pana katva thero sahassilokadhatum sarena vinnapesiti? nilakasinam
Tava samapajjitva vutthaya abhinnananena cakkavalasahasse sabbattha
andhakaram phari. Tato "kimidam andhakaran"ti sattanam abhoge uppanne alokakasinam
samapajjitva vutthaya alokam dassesi. "kim aloko ayan"ti vicinantanam attanam
dassesi. Cakkavalasahasse ca devamanussa anjalim pagganhitva theramyeva namassamana
atthamsu. Thero "mahajano mayham dhammam desentassa saddam sunatu"ti ima gatha
abhasi. Sabbe osataya parisaya majjhe nisiditva dhammam desentassa viya saddam
assosum. Atthopi tesam pakato ahosi. Tam vinnapanam sandhaya "sarena vinnapesi"ti
vuttam. Tena katam anekavihitam iddhivikubbanam sandhaya puna so dissamanenapitiadi
vuttam. Tattha dhammam desesiti pathamam vuttappakaram iddhivikubbanam dassento dhammam
desesi, tato yathavuttakkamena dve gatha bhasanto sarena vinnapesiti
veditabbam. Dissamanenapi kayenatiadisu ca itthambhutalakkhane karanavacanam,
evambhutakayo hutvati attho.
     Idani tam vatthum dassetva 2- annassapi iddhimato vikubbaniddhikaranavidhanam
dassento so pakativannam vijahitvatiadimaha. Tattha soti hettha vuttavidhanena
mudukammannakatacitto so iddhima bhikkhu. Sace vikubbaniddhim katukamo hoti,
@Footnote: 1 sam.sa. 15/185/188  2 i. dassento
Attano pakativannam pakatisanthanam vijahitva kumarakavannam va dasseti. Katham?
pathavikasinarammanabhinnapadakacatutthajjhanato vutthaya "evarupo kumarako homi"ti 1-
nimminitabbam kumarakavannam avajjitva kataparikammavasane puna samapajjitva
vutthaya "evarupo nama kumarako homi"ti abhinnananena adhitthati, 2- saha
adhitthanena kumarako hotiti. Visuddhimagge 3- kasinaniddese "pathavikasinavasena ekopi
hutva bahudha hotitiadibhavo .pe. Evamadini ijjhanti"ti vacanena idha
pathavikasinarammanam padakajjhanam yujjati. Tattheva pana abhinnaniddese 4-
vikubbaniddhiya "pathavikasinadisu annatararammanato abhinnapadakajjhanato vutthaya"ti
vuttam, tattheva ca "attano kumarakavanno avajjitabbo"ti vuttam, tam nagadinimmane
na yujjati viya. Nagavannadinimmanepi eseva nayo.
     Tattha nagavannanti sappasanthanam. Supannavannanti 5- garulasanthanam.
Indavannanti sakkasanthanam. Devavannanti sesadevasanthanam. Samuddavannam pana
apokasinavasena ijjhati. Pattinti padatim. Vividhampi senabyuhanti hatthiadinam
vasena anekavihitam senasamuham. Visuddhimagge 6- pana "hatthimpi dassetitiadi panettha
bahiddhapi hatthiadidassanavasena vuttam. Tattha `hatthi homi'ti anadhitthahitva `hatthi
hotu'ti adhitthatabbam. Assadisupi eseva nayo"ti vuttam, tam "pakativannam
vijahitva"ti vuttamulapadena ca vikubbaniddhibhavena ca virujjhati. Paliyam vuttakkamena
hi pakativannam avijahitva adhitthanavasena annassa dassanam adhitthaniddhi nama,
pakativannam vijahitva adhitthanavasena attano annatha dassanam vikubbaniddhi nama.
@Footnote: 1 Ma. hotuti  2 ka. () etthantare saha adhitthatiti patha dissanti
@3 visuddhi. 1/224  4 visuddhi. 2/147
@5 pu.paliyam. antara ca supannavannapadam antara indavannapadam yakkhavannca
@asuravannanca dissanti  6 visuddhi. 2/35
     [14] Manomayiddhinananiddese imamha kaya annam kayam abhinimminatiti-
adisu iddhima bhikkhu manomayiddhim katukamo akasakasinarammanapadakajjhanato
vutthaya attano rupakayam tava avajjitva vuttanayeneva "susiro hotu"ti adhitthati,
susiro hoti. Atha tassa abbhantare pathavikasinavasena annam kayam avajjitva
parikammam katva vuttanayeneva adhitthati, tassa abbhantare anno kayo hoti.
So tam mukhato abbuhitva 1- bahi thapeti. Idani tamattham upamahi pakasento
seyyathapitiadimaha. Tattha munjamhati munjatinamha isikam pavaheyyati kaliram
lunceyya. Kosiyati kosakato. Karandati karandaya, puranatacakancukatoti attho.
Tattha ca uddhareyyati cittenevassa uddharanam veditabbam. Ayam hi ahi nama sajatiyam
thito, katthantaram va rukkhantaram va nissaya, tacato sariram nikkaddhanapayogasankhatena
thamena, sariram khadayamanam 2- viya puranatacam jigucchanto imehi catuhi karanehi
sayameva kancukam pajahati.
     Ettha ca yatha isikadayo munjadihi sadisa honti, evamidam manomayam
rupam iddhimata 3- sabbakarehi sadisameva hotiti dassanattham ima upama vuttati.
"manomayena kayena, iddhiya upasankami"ti 4- ettha abhinnamanena katakayo
manomayakayo nama. "annataram manomayam kayam upapajjati"ti 5- ettha jhanamanena
nibbattitakayo tena manena katatta manomayakayo nama. Idha pana abhinnamanena
uppaditakayo tena manena katatta manomayakayo nama. Evam sati adhitthaniddhiya
vikubbaniddhiya ca kato manomayakayo nama hotiti ce? hotiyeva. Idha
pana tasam visum visum visesena visesetva adhitthaniddhi vikubbaniddhiti ca vuttatta
abbhantarato nimmanameva manomayiddhi nama.
@Footnote: 1 Ma. abbahitva, ka. abbhahitva  2 i. sankhadamanam  3 i. iddhimato
@4 khu.thera. 26/901/387  5 upapannoti (vi.cula. 7/333/118)
     [15] Nanavipphariddhiniddese nanassa vippharo vego assa atthiti
nanavipphaRa. Ettha ca sattaanupassanavaseneva iddhim dassetva sesa yava
arahattamagga sankhittati veditabba.
     Ayasmato bakulassa 1- nanavipphara iddhitiadisu bakulatthero tava dvisu
kulesu vaddhitatta evam laddhanamo pubbabuddhesu katadhikaro punnasampadaya
sampanno thero. So hi mahasampattim anubhavamano devamanussesu samsaranto amhakam
dasabalassa nibbattito puretarameva kosambiyam setthikule nibbatti. Tam jatakale
mangalatthaya mahaparivarena yamunam netva saparivara dhati nimujjanummujjanavasena
kilapenti nhapeti. Eko mahamaccho "bhakkho  me ayan"ti mannamano mukham
vivaritva upagato. Dhati darakam chaddetva palata. Mahamaccho tam gili. Punnava
satto sayanagabbham pavisitva nipanno viya na kinci dukkham papuni. Maccho darakassa
tejena tattakapalam 2- gilitva 3- viya dayhamano vegena timsayojanam gantva
baranasivasino macchabandhassa jalam pavisi. So darakassa tejena jalato nihatamattova
mato. Macchabandha tam sakalameva antarakajena adaya "sahassena dema"ti nagare
caranta asitikotidhanassa aputtakassa setthissa gharadvaram gantva setthibhariyaya
ekena kahapanena adamsu. Sa tam sayameva phalake thapetva pitthito phalenti
macchakucchiyam suvannavannam darakam disva "macchakucchiyam me putto laddho"ti nadam
naditva darakam adaya samikam upagacchi. Setthi tavadeva bheram carapetva darakam
adaya ranno santikam anetva tamattham arocesi. Raja "punnava darako,
posehi nan"ti aha. Itarampi setthikulam tam pavattim sutva tattha gantva "amhakam
putto"ti tam darakam ganhitum vivadi. Ubhopi rajakulam agamamsu. Raja "dvinnampi
aputtakam 4- katum na sakka, dvinnampi dayado hotu"ti aha. Tato patthaya
@Footnote: 1 Si. bakkulassa, bakkulassa, visuddhi. 2/208 (sya), Ma.A. 4/138, an.A. 1/270
@2 cha.Ma. tattakam phalam, Ma.A. 4/138  3 Ma. gilito  4 i. aputtatam
Dvepi kulani labhaggayasaggappattani ahesum. Tassa dvihi kulehi vaddhitatta
"bakulakumaro"ti namamakamsu. Tassa vinnutam pattassa dvisupi nagaresu tayo tayo pasade
karetva natakani paccupatthapesum. Ekekasmim nagare cattaro cattaro mase
vasi. 1- Tahim ekasmim nagare cattaro mase vutthassa 2- sanghatanavasu mandapam
karetva tattha nam natakehi saddhim aropetva mahasampattim anubhavamanam dvihi masehi
itaram nagaram upaddhapatham nenti. Itaranagaravasino natakapi "dvihi masehi upaddhapatham
agato bhavissati"ti tatheva paccuggantva dvihi masehi attano nagaram anenti.
Itaranataka majjhe nivattitva attano nagarameva gacchanti. Tattha cattaro mase
vasitva teneva niyamena puna itaranagaram gacchati. Evamassa sampattim anubhavantassa
asiti vassani paripunnani.
     Tasmim samaye amhakam bodhisatto sabbannutam papunitva pavattavaradhammacakko
anukkamena carikam caranto kosambim papuni. "baranasin"ti majjhimabhanaka.
Bakulasetthipi kho "dasabalo agato"ti  sutva bahum gandhamalam adaya satthu
santikam gantva dhammakatham sutva patiladdhasaddho pabbaji. So sattahameva puthujjano
hutva atthame arune saha patisambhidahi arahattam papuni. Athassa dvisu nagaresu
paricitamatugama attano kulagharani agantva tattheva vasamana civarani karitva 3-
pahinimsu. Thero ekam addhamasam kosambivasihi pahitacivaram paribhunjati, ekam addhamasam
baranasivasihiti eteneva niyamena dvisupi 4- nagaresu yam yam uttamam, tam tam
therasseva ahariyati. Pabbajitassapissa sukheneva asiti vassani agamamsu.
Ubhayatthapissa muhuttamattampi appamattakopi abadho na uppannapubbo. So pacchime
kale bakulasuttam 5- kathetva parinibbayiti. Evam macchakucchiyam arogabhavo ayasmato
bakulassa pacchimabhavikassa tena attabhavena patilabhitabbaarahattanananubhavena
@Footnote: 1 ka. vasati  2 Ma. vutthattham  3 ka. karapetva
@4 cha.Ma. dvisu  5 i. bakkulasuttantam, Ma.u. 14/209/174
Nibbattatta nanavipphara iddhi nama. Sucaritakammaphalappattassa
patisambhidananassa anubhavenatipi vadanti.
     Sankiccattheropi 1- pubbe katapunno dhammasenapatittherassa upatthakassa
savatthiyam addhakulassa dhitu kucchismim nibbatti. Sa tasmim kucchite ekena
byadhina tamkhanamyeva kalamakasi, tassa sarire jhapiyamane thapetva gabbhamamsam sesamamsam
jhapayi. Athassa gabbhamamsam citakato otaretva dvisu tisu thanesu sulehi vijjhimsu.
Sulakoti darakassa akkhikotim phusi. Evam gabbhamamsam vijjhitva angararasimhi
pakkhipitva angareheva paticchadetva pakkamimsu. Gabbhamamsam jhayi, angaramatthake
pana suvannabimbasadiso darako padumagabbhe nipanno viya ahosi. Pacchimabhavikasattassa hi
sineruna otthariyamanassapi arahattam appatva jivitakkhayo nama natthi. Punadivase
"citakam nibbapessama"ti agata tatha nipannam darakam disva
acchariyabbhutacittajata darakam adaya nagaram gantva nemittake pucchimsu. Nemittaka
"sace ayam darako agaram ajjhavasissati 2-, yava sattama kulaparivatta nataka duggata
bhavissanti. Sace pabbajissati, pancahi samanasatehi parivuto carissati"ti ahamsu.
Ayyaka tam darakam vaddhesi. Natakapi vaddhitakale "amhakam ayyassa santike
pabbajessama"ti posayimsu. So sattavassikakale "tava kucchiya vasanakale mata
te kalamakasi, tassa sarire jhapiyamanepi tvam na jhayi"ti kumarakanam katham
sutva "aham kira evarupa bhaya mutto, kim me gharavasena, pabbajissami"ti
natakanam arocesi. Te "sadhu tata"ti tam dhammasenapatittherassa santikam netva
"bhante imam pabbajetha"ti adamsu. Thero tacapancakakammatthanam datva pabbajesi.
So khuraggeyeva saha patisambhidahi arahattam papuni. Paripunnavasso ca
upasampadam labhitva dasavasso hutva pancasatabhikkhuparivaro vicariti. Evam vuttanayeneva
darucitakaya arogabhavo ayasmato sankiccassa nanavipphara iddhi nama.
@Footnote: 1 visuddhi. 2/209 (sya)  2 i. ajjhavasati
     Bhutapalattheropi 1- pubbahetusampanno. Tassa pita rajagahe daliddamanusso.
So tam darakam gahetva darunam atthaya sakatena atavim gantva darubharam katva
sayam nagaradvarasamipam patto. Athassa gona yugam ossajitva nagaram pavisimsu.
So sakatamule puttakam nisidapetva gonanam anupadam gacchanto nagarameva pavisi.
Tassa anikkhantasseva dvaram pidahi. Darako sakalarattim sakatassa hettha nipajjitva
niddam okkami. Rajagaham pakatiyapi amanussabahulam, idam pana susanasamipatthanam 2-.
Na ca koci yakkho tassa pacchimabhavikassa darakassa upaddavam katumasakkhi. So
aparena samayena pabbajitva arahattam papunitva bhutapalatthero nama ahositi.
Evam valayakkhanucaritepi padese vuttanayeneva arogabhavo ayasmato bhutapalassa
nanavipphara iddhi nama.
     [16] Samadhivipphariddhiniddese ayasmato sariputtassa samadhivipphara
iddhitiadisu ayasmato sariputtassa mahamoggallanattherena saddhim kapotakandarayam
viharato junhaya rattiya navoropitehi kesehi ajjhokase nisinnassa eko
dutthayakkho sahayakena yakkhena variyamanopi sise paharam adasi. Yassa meghassa
viya gajjato 3- saddo ahosi, thero tassa paharanasamaye samapattim appetva nisinno
hoti. Athassa tena paharena na koci abadho ahosi. Ayam tassa ayasmato
samadhivipphara iddhi. Yathaha:-
              evam me sutam 4-:- ekam samayam bhagava rajagahe viharati veluvane
         kalandakanivape. Tena kho pana samayena ayasma ca sariputto ayasma
         ca mahamoggallano kapotakandarayam viharanti. Tena kho pana samayena
@Footnote: 1 visuddhi 2/209 (sya)  2 i. susanatthanasamipatthanam
@3 Ma. gajjito  4  khu.u. 25/34/146
         Ayasma sariputto junhaya rattiya navoropitehi kesehi abbhokase
         nisinno hoti annataram samadhim samapajjitva.
              Tena kho pana samayena dve yakkha sahayaka uttaraya disaya
         dakkhinam disam gacchanti kenacideva karaniyena. Addasamsu kho te yakkha
         ayasmantam sariputtam junhaya rattiya navoropitehi kesehi abbhokase
         nisinnam, disvana eko yakkho dutiyam yakkham etadavoca "patibhati mam
         samma imassa samanassa sise paharam datun"ti. Evam vutte so
         yakkho tam yakkham etadavoca "alam samma ma samanam asadesi, ularo
         so samma samano mahiddhiko mahanubhavo"ti.
              Dutiyampi kho .pe. Tatiyampi kho so yakkho tam yakkham etadavoca
         "patibhati mam samma imassa samanassa sise paharam datun"ti. Tatiyampi
         kho so yakkho tam yakkham etadavoca "alam samma ma samanam asadesi,
         ularo so samma samano mahiddhiko mahanubhavo"ti.
              Atha kho so yakkho tam yakkham anadiyitva ayasmato sariputtassa
         sise paharam adasi. Tava mahapaharo ahosi, api tena paharena
         sattaratanam va addhatthamaratanam va nagam osareyya, mahantam va
         pabbatakutam padaleyya. Atha ca pana so yakkho "dayhami dayhami"ti
         tattheva mahanirayam apatasi. 1-
              Addasa kho ayasma mahamoggallano dibbena cakkhuna
         visuddhena atikkantamanusakena tena yakkhena ayasmato sariputtassa
         sise paharam diyamanam, disva yenayasma sariputto tenupasankami,
@Footnote: 1 Ma.,Si. avatthasi
         Upasankamitva ayasmantam sariputtam etadavoca "kacci te avuso
         sariputta khamaniyam, kacci yapaniyam, kacci na kinci dukkhan"ti. Khamaniyam
         me avuso moggallana, yapaniyam me avuso moggallana, apica
         me sisam thokam dukkhanti.
              Acchariyam avuso sariputta, abbhutam avuso sariputta, yava
         mahiddhiko ayasma sariputto mahanubhavo, idha te avuso sariputta
         annataro yakkho sise paharam adasi. Tava maha paharo ahosi,
         api tena paharena sattaratanam va addhatthamaratanam va nagam osareyya,
         mahantam va pabbatakutam padaleyya. Atha ca panayasma sariputto
         evamaha "khamaniyam me avuso moggallana, yapaniyam me avuso
         moggallana, apica me sisam 1- thokam dukkhan"ti.
              Acchariyam avuso moggallana, abbhutam avuso moggallana, yam 2-
         mahiddhiko ayasma mahamoggallano mahanubhavo, yatra hi nama
         yakkhampi passissati, mayam panetarahi pamsupisacakampi na passamati.
              Assosi kho bhagava dibbaya sotadhatuya visuddhaya atikkanta-
         manusikaya tesam ubhinnam mahanaganam imam evarupam kathasallapam.
     Atha kho bhagava etamattham viditva tayam velayam imam udanam
udanesi:-
              "yassa selupamam cittam    thitam nanupakammapati
              virattam rajaniyesu       kopaniye na kuppati
              yassevam bhavitam cittam    kuto tam dukkhamessati"ti 3-.
@Footnote: 1 Ma. sise  2 cha.Ma. yava  3 khu.u. 25/34/147
     Ettha ca "kuto tam dukkhamessati"ti bhagavata vuttavacanena "tena paharena
na koci abadho ahosi"ti atthakathavacanam ativiya sameti. Tasma "apica me
sisam thokam dukkhan"ti vacanena dukkhavedana na hoti, sisassa pana akammannabhavam
sandhaya "dukkhan"ti vuttam. Lokepi hi akicchena pariharitum sakkuneyyo sukhasilo,
kicchena pariharitum sakkuneyyo dukkhasiloti vuccati. Tampi kho akammannatam
samapattito vutthitasamayatta ahositi veditabbo. Samapattiappitasamaye hi tampi na
bhaveyyati. "etarahi pamsupisacakampi na passama"ti datthum asamatthataya na vuttam,
abhinnasu byaparabhavena vuttam. Thero kira "pacchima janata pothujjanikaya iddhiya
sarasanna mahesun"ti pacchimam janatam anukampamano yebhuyyena iddhim na valanjesi.
Theragathaya ca:-
              "neva pubbenivasaya   napi dibbassa cakkhuno
              cetopariyaya iddhiya   cutiya upapattiya
              sotadhatuvisuddhiya      panidhi me na vijjati"ti 1-
therena sayameva abhinnasu patthanabhavo vutto. Thero pana sattasatthiya
savakaparaminanesu paramippattoti.
     Sanjivattheram pana kakusandhassa bhagavato dutiyaaggasavakam nirodhasamapannam
"kalankato"ti sallakkhetva gopalakadayo tinakatthadini sankaddhitva aggim adamsu.
Therassa civare amsumattampi na jhayittha. Ayamassayasmato anupubbasamapattivasena
pavattasamathanubhavanibbattatta samadhivipphara 2- iddhi. Yathaha:-
              tena kho pana samayena kakusandho bhagava araham sammasambuddho
         loke uppanno hoti. Kakusandhassa kho pana papima bhagavato arahato
@Footnote: 1 khu.thera. 26/996/396  2 i. samadhivippharo
         Sammasambuddhassa vidhurasanjivam nama savakayugam ahosi aggam bhaddayugam.
         Yavata pana papima kakusandhassa bhagavato arahato sammasambuddhassa
         savaka. Tesu na ca koci ayasmata vidhurena samasamo hoti yadidam
         dhammadesanaya. Imina kho etam papima pariyayena ayasmato vidhurassa
         vidhurotveva 1- samanna udapadi. Ayasma pana papima sanjivo
         arannagatopi rukkhamulagatopi sunnagaragatopi appakasireneva sanna-
         vedayitanirodham samapajjati.
              Bhutapubbam papima ayasma sanjivo annatarasmim rukkhamule
         sannavedayitanirodham samapanno nisinno hoti. Addasamsu kho papima
         gopalaka pasupalaka kassaka pathavino ayasmantam sanjivam
         annatarasmim rukkhamule sannavedayitanirodham samapannam. Disvana tesam
         etadahosi "acchariyam vata bho, abbhutam vata bho, ayam samano nisinnako
         kalankato, hanada nam dahama"ti.
              Atha kho te papima gopalaka pasupalaka kassaka pathavino
         tinanca katthanca gomayanca sankaddhitava ayasmato sanjivassa kaye
         upacinitva aggim datva pakkamimsu. Atha kho papima ayasma sanjivo
         tassa rattiya accayena taya samapattiya vutthahitva civarani
         papphotetva pubbanhasamayam nivasetva pattacivaramadaya gamam
         pindaya pavisi. Addasamsu kho te papima gopalaka pasupalaka
         kassaka pathavino ayasmantam sanjivam pindaya carantam, disvana
         nesam etadahosi "acchariyam vata bho, abbhutam va bho, ayam samano
@Footnote: 1 cha.Ma. vidhuroteva
         Nisinnakova kalankato, svayam patisanjivito"ti. Imina kho evam papima
         pariyayena ayasmato sanjivassa sanjivotveva 1- samanna udapaditi 2-.
     Khanukondannatthero pana pakatiyava samapattibahulo, so annatarasmim
aranne rattim samapattim appetva nisidi, pancasata cora bhandakam thenetva
gacchanta "idani amhakam anupadam gacchanta natthi"ti vissamitukama bhandakam
oropayamana 3- "khanuko ayan"ti mannamana therasseva upari sabbabhandakani
thapesum. Tesam vissamitva gacchantanam pathamam thapitabhandakassa gahanakale kalaparicchedavasena
thero vutthasi. Te therassa calanakaram disva bhita viravimsu. Thero "ma
bhayatha upasaka, bhikkhu ahan"ti aha. Te agantva vanditva theragatena
pasadena pabbajitva saha patisambhidahi arahattam papunimsu. Tato pabhuti ca thero
khanukondannatthero nama ahosi. Ayamettha pancahi bhandakasatehi ajjhotthatassa
tassayasmato abadhabhavo samadhivipphara iddhi.
     Uttara 4- pana upasika rajagahe mahadhanassa punnasetthino dhita,
kumarikakaleyeva saddhim matapituhi sotapattiphalam patta, sa vayappatta rajagahasetthino
mahata nibandhena tassa puttassa micchaditthikassa dinna. Sa buddhadassanaya
dhammassavanaya buddhappamukhassa bhikkhusamghassa dananca datum dhammanca sotum okasam
alabhamana upadduta hutva tasmimyeva nagare sirimam nama ganikam pakkosapetva
okasakaranatthameva pitu gharava anitani pancadasakahapanasahassani tassa datva
"ime kahapane gahetva imam addhamasam setthiputtam paricarahi"ti tam samikassa
appetva sayum uposathangani adhitthaya "imam addhamasam buddhadassanadini
labhissami"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. sanjivoteva  2 Ma.mu. 12/507/451
@3 i. oropayamanam  4 an.A. 1/390
Tutthamanasa yava pavaranaya buddhappamukham bhikkhusamgham nimantapetva addhamasam
mahadanam adasi, pacchabhattam mahanase khajjabhojjadini samvidahapeti. Tassa
samiko ca "sve pavarana"ti sirimaya saha vatapane thatva bahi olokento
tam tathavicarantim sedakilinnam charikaya okinnam angaramasimakkhitam disva "attano
sampattim abhunjitva kusalam nama karoti bala"ti hasi. Uttarapi tam oloketva
"samparayattham kusalam na karoti balo"ti hasi.
     Sirima abhinnampi tam kiriyam disva "aham gharasamini"ti mannamana issapakata
uttaraya kujjhitva "dukkham uppadessami"ti pasada otarati. Uttara tam natva
pithake nisiditva tam mettena cittena phari. Sirima pasada oruyha mahanasam
pavisitva puvapacanato ulunkapuram pakkutthitam 1- sappim gahetva tassa matthake
okiri. Tam paduminipanne situdakam viya vinivattetva agamasi. Dasiyo sirimam
hatthehi ca padehi ca pothetva bhumiyam patesum. Uttara mettajhanato vutthaya dasiyo
varesi. Sirima uttaram khamapesi. Uttara "sve satthu purato khamapehi"ti vatva
taya kayaveyyavatikam yacitaya byanjanasampadanam acikkhi. Sa tam sampadetva
attano parivara pancasata ganikayo sasamgham sattharam parivisitva "khamapanasahayika
hotha"ti vatva punadivase tatha tahi ganikahi saddhim satthu bhattakiccavasane
sattharam vanditva "aham bhagava uttaraya aparajjhim, khamatu me uttara"ti aha.
Sattha "khama uttare"ti vatva "khamami bhagava"ti vutte "akkodhena jine kodhan"ti-
adikam 2- dhammam desesi. Uttara puretarameva samikanca sassure 3- ca satthu santike
upanesi. Desanavasane te ca tayo jana, sabba ca ganikayo sotapattiphale
patitthahimsuti. Evam uttaraya upasikaya pakkutthitasappina pilabhavo
samadhivipphara iddhi.
@Footnote: 1 cha.Ma. pakkuthitam evamuparipi  2 khu.dha. 25/223/56  3 cha.Ma. sassusasure
     Samavati upasika nama kosambiyam udenassa ranno aggamaheSi. Tassa
hi ranno pancasatapancasataitthiparivara tisso aggamahesiyo ahesum. Tasam samavati
bhaddiyanagare bhaddiyasetthino dhita. Pitari kalankate pitu sahayassa kosambiyam
ghositasetthino ghare pancasataitthiparivaravaddhitam 1- vayappattam tam 2- raja disva
sanjatasineho saparivaram attano gharam netva abhisekatthanam adasi.
Candapajjotassa ranno dhita vasuladatta nama eka maheSi. Magandiyabrahmanassa
dhita bhagavato padaparicarikam katva pitara diyamana:-
                    disvana tanham aratinca ragam 3-
                    nahosi chando api methunasmim
                    kimevidam muttakarisapunnam
                    padapi nam samphusitum na iccheti 4-
bhagavata bhasitam gatham sutva bhagavati aghatam bandhi. Tassa matapitaro
magandiyasuttadesanavasane anagamiphalam patva pabbajitva arahattam papunimsu. Tassa
culapita magandiyo tam kosambim netva ranno adasi. Sa ranno eka maheSi.
     Atha kho ghositasetthi kukkutasetthi pavarikasetthiti tayo setthino loke
tathagatuppadam sutva jetavanam satthu santikam gantva dhammam sutva sotapattiphalam
patva addhamasam buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva satthu kosambigamanam
ayacitva kosambim gantva ghositaramo kukkutaramo pavarikaramoti tayo
jana tayo arame karapetva anupubbena tattha agatam sattharam patipatiya
ekekasmim divase ekekasmim vihare vasapetva ekeko sasamghassa bhagavato
mahadanamadasi. Athekadivasam tesam upatthako sumano nama malakaro setthino
@Footnote: 1 Si. pancasataitthiparivarava vaddhita  2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. aratim raganca  4 khu.su. 25/842/498
Ayacitva sasamgham sattharam bhojetum attano ghare nisidapesi. Tasmim khane samavatiya
paricariya khujjuttara nama dasi attha kahapane gahetva tassa gharam agamasi.
So "sasamghassa tava satthuno parivesanasahaya hohi"ti aha. Sa tatha katva
satthu bhattakiccavasane dhammadesanam sutva sotapanna hutva annada cattaro
kahapane attano adiyanti adinnam adiyitum 1- abhabbatta atthahi kahapanehi
pupphani adaya samavatiya upanamesi. Taya pupphanam bahubhavakaranam puttha
musa bhanitum abhabbatta yathasabhavam aha. "ajja kasma na ganhi"ti vutta
"sammasambuddhassa dhammam sutva amatam sacchakasin"ti aha. Amma uttare tam
dhammam amhakampi kathehiti. "tena hi mam nhapetva suddham vatthayugam datva
ucce asane nisidapetva sabba nicasanesu nisidatha"ti aha. Ta sabbapi
tatha karimsu. Sa sekhapatisambhidappatta ariyasavika ekam vattham nivasetva ekam
uttarasangam katva vijanim gahetva tasam dhammam desesi. Samavati ca pancasata
ca itthiyo sotapattiphalam papunimsu. Ta sabbapi khujjuttaram vanditva "amma
ajjato patthaya veyyavaccam akatva amhakam matutthane acariyatthane ca thatva
satthara desitadesitam dhammam sutva amhakam kathehi"ti ahamsu. Sa tatha karonti
aparabhage tipitakadhara hutva satthara bahussutanam upasikanam aggatthane thapita
aggatthanam labhi. Samavatimissika buddhassa dassanam pihenti, dasabale antaravithim
patipanne vatapanesu appahontesu bhittim bhinditva sattharam olokenti,
vandanapujananca karonti.
     Magandiya tattha gata tani chiddani disva tattha karanam pucchanti satthu
agatabhavam natva bhagavati aghatena tasampi kujjhitva "maharaja samavatimissikanam
bahiddha patthana atthi, bhittim bhinditva samanam gotamam olokenti,
@Footnote: 1 Ma. adatum
Katipahena tam maressanti"ti rajanam aha. Raja chiddani disvapi tassa
vacanam na saddahi, uddhacchiddakavatapanani karapesi. Puna magandiya rajanam
tasu bhinditukama attha sajivakukkute aharapetva "maharaja tasam vimamsanattham
ime kukkute maretva mamatthaya pacahiti pesehi"ti aha. Raja tatha pesesi.
Taya "panatipatam na karoma"ti vutte puna "tassa samanassa gotamassa pacitva
pesehi"ti aha. Ranna tatha pesite magandiya attha maritakukkute tatha
vatva pesesi. Samavati pacitva dasabalassa pahesi. Magandiya tenapi rajanam
kopetum nasakkhi.
     Raja pana tisu mahesisu ekekissa vasanatthane satta satta divasani
vasati. Raja attano gamanatthanam hatthikantavinam adaya gacchati. Magandiya ranno
samavatiya pasadagamanakale datha agadena dhovapetva velupubbe pakkhipapetva
ekam kanhasappapotakam aharapetva antovinaya pakkhipitva malagulakena chiddam
pidahi. Tam ranno tattha gatakale aparaparam vicaranti viya hutva vinachiddato
malagulakam apanesi. Sappo nikkhamitva passasanto phanam katva sayanapitthe nipajji.
Sa aha 1- "dhi sappo"ti mahasaddamakasi. Raja sappam disva kujjhi. Samavati
ranno kuddhabhavam natva pancannam itthisatanam sannamadasi "ajja odhisakamettapharanena
rajanam pharatha"ti. Sayampi tatha akasi. Raja sahassathamadhanum adaya
jiyam pothetva samavatim dhure katva sabba ta itthiyo patipatiya thapapetva 2-
visapitam khurappam sannayhitva dhanum puretva atthasi. Khurappam neva khipitum, na
oropitum sakkoti, gattehi seda muccanti, sariram vedhati, mukhato khelo patati,
ganhitabbaggahanam na passati. Atha nam samavati "kim maharaja kilamasi"ti aha.
Ama devi 3- kilamami, avassayo me hohiti. Sadhu maharaja khurappam pathavimukham karohiti.
@Footnote: 1 Si. hanta  2 Ma. vasapetva  3 Ma. ama bhadde devi
Raja tatha akasi. Sa "ranno hatthato khurappam muccatu"ti adhitthasi. Tasmim
khane khurappam mucci. Raja tamkhananneva udake nimujjitva allavattho allakeso
samavatiya padesu nipatitva "khama devi mayham:-
              "sammuyhami pamuyhami   sabba muyhanti me disa
              samavati mam tayassu    tvanca me saranam bhava"ti 1-
aha.
     Samavati:-
              "ma mam tvam saranam gaccha  yamaham saranam gata
              saranam gaccha tam buddham     tvanca me saranam bhava"ti 1-
aha. Raja "tena hi tanca 2- saranam gacchami sattharanca, varanca te dammi"ti
aha. Sa "varo gahito hotu maharaja"ti aha. Raja sattharam upasankamitva
saranam gantva nimantetva buddhappamukhassa samghassa sattaham mahadanam datva
"samavatim varam ganhahi"ti aha. "sadhu maharaja imam me varam dehi, sattha
pancahi bhikkhusatehi saddhim idhagacchatu, dhammam sossami"ti aha. Raja sattharam
vanditva "bhante pancahi bhikkhusatehi saddhim nibaddham idhagacchatha, samavatimissika
dhammam sossamati vadanti"ti aha. Sattha "maharaja buddhanam nama ekatthanam
nibaddham gantum na vattati, mahajanopi paccasimsati"ti aha. Tena hi bhante bhikkhu
anapethati. Sattha anandattheram anapesi. Thero panca bhikkhusatani adaya
nibaddham rajakulam gacchati. Tapi devipamukha itthiyo theram bhojetva dhammam sunimsu.
Samavatinca sattha mettaviharinam upasikanam aggatthane thapesiti. Evam ranno
khurappam muncitum avisahanabhavo samavatiya upasikaya samadhivipphara iddhiti. Ettha
@Footnote: 1 dhamMa.A. 2/54  2 cha.Ma. ca-saddo na dissati
Ca aveccappasadena va okappanapasadena va ratanattayasaranagamanena va ratanattayam
upasatiti upasikati vuccatiti.
     [17] Ariyiddhiniddese ariya iddhiti cetovasippattanam khinasavaariyanamyeva
sambhavato ariya iddhiti vuccatiti. Idha bhikkhuti imasmim sasane khinasavo
bhikkhu. Anitthasmim 1- vatthusminti arammanapakatiya amanape vatthusmim satte va
sankhare va. Mettaya va pharatiti satto ce hoti, mettabhavanaya pharati.
Dhatuto va upasamharatiti sankharo ce hoti, "dhatumattan"ti dhatumanasikaram
upasamharati. Sattepi dhatupasamharo vattati. Asubhaya va pharatiti satto ce,
asubhabhavanaya pharati. Aniccato va upasamharatiti sankharo ce, "aniccan"ti
manasikaram upasamharati. Tadubhayanti tam ubhayam. Upekkhakoti chalangupekkhaya upekkhako.
Satoti sativepullappattatta. Sampajanoti pannaya sampajanakaritta. Cakkhuna rupam
disvati karanavasena cakkhuti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena
rupam disva. Porana panahu "cakkhu rupam na passati acittakatta, cittam na
passati acakkhukatta, dvararammanasamghattane pana pasadavatthukena cittena passati.
Idisi panesa `dhanuna vijjhati'tiadisu viya sasambharakatha nama hoti. Tasma
cakkhuvinnanena rupam disvati ayamettha attho"ti. 2- Atha va cakkhuna karanattena 3-
rupam disvati attho. Neva sumano hotiti gehasitasomanassapatikkhepo, na
kiriyabhutaya somanassavedanaya. Na dummanoti sabbadomanassapatikkhePo. Upekkhako
viharatiti itthanittharammanapathe parisuddhapakatibhavavijahanakarabhutaya chasu dvaresu
pavattanato "../../bdpicture/chalangupekkha"ti laddhanamaya tatramajjhattupekkhaya upekkhako
viharati. Sotena saddam sutvatiadisupi aseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. anitthe  2 abhi.A. 1/456  3 Ma. karanabhutena
     [18] Kammavipakajiddhiniddese sabbesam pakkhinanti sabbesam pakkhijatanam
jhanabhinna vinayeva akasena gamanam. Tatha sabbesam devanam akasagamanam
dassanadini. Ekaccanam manussananti pathamakappikanam manussanam. Ekaccanam
vinipatikananti piyankaramata punabbasumata phussamitta dhammaguttatievamadinam
sukhasamussayato vinipatitatta vinipatikanam annesanca petanam nagasupannananca
akasagamanadikam kammavipakaja iddhi.
     Punnavato iddhiniddese rajati dhammena paresam ranjanato raja. Ratanacakkam
vattetiti cakkavatti. Vehasam gacchatiti accantasamyogatthe upayogavacanam.
Caturanginiyati hatthiassarathapattisankhatacatuangavatiya. Senati tesam samuhamattameva.
Antamasoti hetthimantato. Assabandha nama assanam rakkhaka. Gopurisa nama gunnam
rakkhaka. Upadayati avissajjetva evam tesam vehasagamananca punnavato
iddhiti attho.
     Jotikassa gahapatissa punnavato iddhiti jotiko nama pubbe paccekabuddhesu
katadhikaro rajagahanagare setthi. Tassa kira jatadivase sakalanagare sabbavudhani
jalimsu, sabbesam kayarulhani abharananipi pajjalitani viya obhasam muncimsu,
nagaram ekapajjotam ahosi. Athassa namaggahanadivase sakalanagarassa ekajotibhutatta
jotikoti namam karimsu. Athassa vayappattakale gehakaranatthaya bhumitale sodhiyamane sakko
devaraja agantva solasakarisamatte thane pathavim bhinditva sattaratanamayam sattabhumikam
pasadam utthapesi, pasadam parikkhipitva sattaratanamaye sattadvarakotthakayutte
satta pakare utthapesi, pakarapariyante catusatthi kapparukkhe utthapesi,
pasadassa catusu kannesu yojanikatigavutikadvigavutikaekagavutika catasso
nidhikumbhiyo utthapesi. Pasadassa catusu kannesu tarunatalakkhandhappamana
Catasso suvannamaya ucchuyatthiyo nibbattimsu. Tasam manimayani pattani
suvannamayani pabbani ahesum. Sattasu dvarakotthakesu ekekasamim
ekadviticatupancachasattayakkhasahassaparivara satta yakkha arakkham ganhimsu.
     Bimbisaramaharaja pasadadinam utthanam sutva setthichattam pahini. So
jotikasetthiti sakalajambudipe pakato hutva uttarakuruto devatahi anetva
sirigabbhe nisidapitaya ekanca tandulanalim tayo ca jotipasane gahetva agataya
bhariyaya saddhim tasmim pasade mahasampattim anubhavanto vasi. Tesam yavajivam taya
ekatandulanaliya bhattam pahosi. Sace kira te sakatasatampi tandulanam puretukama
honti. Sa tandulanaliyeva hutva titthati. Bhattapacanakale tandule ukkhaliyam
pakkhipitva tesam pasananam upari thapenti. Pasana tavadeva pajjalitva bhatte
pakkamatte nibbayanti. Teneva sannanena bhattassa pakkabhavam jananti.
Supeyyadipacanakalepi eseva nayo. Evam tesam jotipasanehi aharo paccati,
manialokena vasanti. Aggissa va dipassa va obhasameva na janimsu. Jotikassa
kira evarupa sampattiti sakalajambudipe pakato 1- ahosi. Mahajano yanadihi
dassanatthaya agacchati. Jotikasetthi agatagatanam uttarakurutandulanam bhattam dapeti,
"kapparukkhehi vatthabharanani ganhantu"ti anapeti, "gavutikanidhikumbhiya mukham
vivarapetva yapanamattam ganhantu"ti anapeti. Sakalajambudipavasikesu dhanam gahetva
gacchantesu nidhikumbhiya angulamattampi unam nahositi ayamassa punnavato iddhi.
     Jatilassa gahapatissa punnavato iddhiti jatilo nama kassapassa bhagavato
dhatucetiye katadhikaro takkasilayam setthi. Tassa kira mata baranasiyam setthidhita
abhirupa ahosi. Tam pannarasasolasavassuddesikakale arakkhanatthaya sattabhumikassa
@Footnote: 1 Si.,Ma. evarupo "sampattiti sakalajambudipe pakato, cha.Ma. evarupa sampattiti
@sakalajambudipe pato
Pasadassa uparitale vasayimsu. Tam ekadivasam vatapanam vivaritva bahi olokiyamanam
akasena gacchanto vijjadharo disva uppannasineho vatapanena pavisitva
taya saddhim santhavamakasi. Sa tena gabbham ganhi. Atha nam dasi disva "amma
kim idan"ti vatva "hotu, kassaci ma acikkhi"ti vutta bhayena tunhi ahosi.
Sapi dasame mase puttam vijayitva navabhajanam aharapetva tattha tam darakam
nipajjapetva tam bhajanam pidahitva upari pupphadamani thapetva "imam sisena
ukkhipitva gantva gangaya vissajjehi, `kim idan'ti ca puttha `ayyaya me
balikamman'ti vadeyyasi"ti dasim anapesi. Sa tatha akasi. Hetthagangayapi
dve itthiyo nhayamana tam bhajanam udakena ahariyamanam disva eka "mayhetam
bhajanan"ti aha. Eka "yam etassa anto. Tam mayhan"ti vatva bhajane sampatte
tam adaya thale thapetva vivaritva darakam disva eka "mama bhajanan"ti
vuttatta "darako mameva 1- hoti"ti aha.   eka "yam bhajanassa anto, tam
mama"ti vuttatta "mama darako"ti aha. Ta vivadamana vinicchayam gantva
amaccesu vinicchitum asakkontesu ranno santikam agamamsu. Raja tasam vacanam
sutva "tvam darakam ganha, tvam bhajanan"ti aha. Yaya pana darako laddho,
sa mahakaccayanattherassa upatthayika hoti. Sa tam darakam "therassa santike
pabbajessami"ti posesi. Tassa jatadivase gabbhamalassa dhovitva anapanitatta
kesa jatita hutva atthamsu. Tenassa jatilotveva 2- nama akamsu.
     Tassa padasa vicaranakale thero tam geham pindaya pavisi. Upasika
theram nisidapetva aharamadasi. Thero darakam disva "upasike darako te
laddho"ti pucchi. "ama bhante imaham tumhakam santike pabbajessanti posesin"ti
aha. Thero "sadhu"ti tam adaya gacchanto "atthi nu kho imassa gihisampattimanubhavitum
@Footnote: 1 cha.Ma. mama gehassa  2 cha.Ma. jatiloteva
Punnakamman"ti olokento "mahapunno satto mahasampattim anubhavissati,
daharo eva ca tava, nanampi tavassa paripakam na gacchati"ti cintetva tam
adaya takkasilayam ekassa upatthakassa geham agamasi. So theram vanditva
thito darakam disva "darako bhante laddho"ti pucchi. Ama upasaka pabbajissati,
daharo tava tava santike hotu"ti. So "sadhu bhante"ti tam puttatthane thapetva
patijaggi. Tassa pana gehe dvadasa vassani bhandakam ussannam hoti. So gamantaram
gacchanto sabbampi tam bhandakam apanam aharitva tassa tassa bhandakassa mulam
acikkhitva "idancidanca ettakam nama dhanam gahetva dadeyyasi"ti vatva pakkami.
     Tam divasam nagarapariggahika devata antamaso jirakamaricamattakenapi atthike
tasseva apanabhimukhe karimsu. So dvadasa vassani ussannabhandakam ekadivaseneva
vikkini. Kutambiko agantva apane kinci adisva "sabbam te tata bhandam
nasitan"ti aha. "na nasitam tata, sabbam tumhehi vuttanayena vikkinitam, idam
asukassa mulam, idam asukassa mulan"ti sabbamulam tassa 1- appesi. Kutambiko
pasiditva "anaggho puriso yattha katthaci jivitum samattho"ti attano vayappattam dhitaram
tassa datva "gehamassa karotha"ti purise anapetva nitthite gehe "gacchatha tumhe,
attano gehe vasatha"ti aha. Athassa gehapavisanakale ekena padena ummare 2-
akkantamatte gehassa pacchimabhage bhumitthane asitihattho suvannapabbato utthahi.
Raja kira "jatilassa gehe bhumim bhinditva suvannapabbato utthito"ti sutva
tassa setthichattam pesesi. So jatilasetthi nama ahositi ayamassa punnavato iddhi.
     Mendakassa setthissa 3- punnavato iddhiti mendako 4- nama vipassimhi
bhagavati katadhikaro magadharatthe bhaddiyanagare setthi. Tassa kira pacchimagehe
@Footnote: 1 cha.Ma. tasseva  2 i. ummaram
@3 ka. gahapatissa  4 vi.maha. 5/196/76, dhamMa.A. 8/174 (sya)
Atthakarisamattatthane hatthiassausabhappamana suvannamendaka pathavim bhinditva
pitthiya pitthim paharamana utthahimsu, tesam mukhesu pancavannanam suttanam genduka
pakkhitta honti. Sappitelamadhuphanitadihi ca 1- vatthacchadanahirannasuvannadihi ca
atthe sati tesam mukhato gendukam apanenti. Ekassapi mendakassa mukhato
sakalajambudipavasinam pahonakam sappitelamadhuphanitavatthacchadanahirannasuvannam nikkhamati. Tato
patthayesa mendakasetthiti pannayiti ayamassa punnavato iddhi.
     Ghositassa gahapatissa punnavato iddhiti ghosito 2- nama paccekasambuddhe
katadhikaro sakkaratthe kosambiyam setthi. So kira devalokato cavitva kosambiyam
nagarasobhiniya kucchismim nibbatti. Sa tam vijatadivase suppe sayapetva sankarakute
chaddapesi. Darakam kakasunakha parivaretva nisidimsu. Eko puriso tam disvava
puttasannam patilabhitva "putto me laddho"ti geham nesi. Tada kosambikasetthi
purohitam disva "kim acariya ajja te tithikarananakkhattadayo olokita"ti pucchitva
"ama mahasetthi"ti vutte "janapadassa kim bhavissati"ti pucchi. "imasmim nagare ajja
jatadarako jetthasetthi bhavissati"ti aha. Tada setthino bhariya garugabbha hoti,
tasma so sigham geham pesesi "gaccha, janahi nam vijata va, na va"ti.
"na vijata"ti sutva geham gantva kalim nama dasim pakkositva sahassam
datva "gaccha, imasmim nagare upadharetva ajja jatadarakam ganhitva ehi"ti
aha. Sa upadharenti tam geham gantva tam darakam tam divasam jatabhavam 3- natva
sahassam datva anetva setthino dassesi. Setthi "sace me dhita jayissati,
taya nam saddhim nivasetva setthitthanassa samikam karissami. Sace putto jayissati,
ghatessami nan"ti cintetva tam gehe vaddhapesi.
@Footnote: 1 ka. va  2 an.A. 1/368  3 cha.Ma. jatam
     Athassa bhariya katipahaccayena puttam vijayi. Setthi "imasmim asati mama
putto setthitthanam labhissati. "idaneva nam maretum vattati"ti kalim amantetva
"gaccha je, vajato gunnam nikkhamanavelaya vajadvaramajjhe imam tiriyam nipajjapehi,
gaviyo nam madditva maressanti, madditamadditabhavam panassa natva ehi"ti
aha. Sa gantva gopalakena vajadvare vivatamatteyeva tam tatha nipajjapesi.
Goganajetthako usabho annasmim kale sabbapaccha nikkhamantopi tamdivasam sabbapathamam
nikkhamitva darakam catunnam padanam antare katva atthasi. Anekasata gavo
usabhassa dve passani ghamsantiyo nikkhamimsu. Gopalakopi "ayam usabho pubbe
sabbapaccha nikkhamati, ajja pana pathamam nikkhamitva dvaramajjhe niccalova thito,
kinnu kho etan"ti cintetva gantva tassa hettha nipannam darakam disva
puttasineham patilabhitva "putto me laddho"ti geham nesi.
     Kali gantva setthina pucchita tamattham arocetva "gaccha, nam puna
imam sahassam datva anehi"ti vutta puna anetva adasi. Atha nam setthi
aha "amma kali imasmim nagare panca sakatasatani paccusakale utthaya vanijjaya
gacchanti, tvam imam netva cakkamagge nipajjapehi, gona va nam maddissanti,
cakkam va chindissati 1-, pavattincassa natva agaccheyyasi"ti. Sa gantva
cakkamagge nipajjapesi. Sakatikajetthako purato ahosi. Athassa gona tam thanam patva
dhuram chaddesum, punappunam aropetva pajiyamanapi purato na gacchimsu. Evam tassa
tehi saddhim vayamantasseva arunam utthahi. So "kinnama gona karimsu"ti maggam
olokento darakam disva "bhariyam vata kamman"ti cintetva "putto me laddho"ti
tutthamanaso tam geham nesi.
     Kalipi gantva setthina pucchita tam pavattim acikkhitva "gaccha, nam
puna sahassam datva anehi"ti vutta tatha akasi. Atha nam setthi aha "idani
@Footnote: 1 i. bhindissati
Nam amakasusanam netva gacchantare nipajjapehi, tattha sunakhadihi khadito,
amanussena va pahato marissati, matamatabhavancassa janitva agaccheyyasi"ti.
Sa tam netva tattha nipajjapetva ekamante atthasi. Tam sunakhadayo va
amanusso va upasankamitum nasakkhimsu. Atheko ajapalo aja gocaram nento
susanapassena gacchati. Eka aja pannani khadamana gacchantaram pavisitva
darakam disva jannukehi thatva darakassa thanam adasi. Ajapalakena "he he"ti
sadde katepi na nikkhami. So "yatthiya nam paharitva niharissami"ti gacchantaram
pavittho jannukehi thatva darakam khiram payantim disva darake puttasineham patilabhitva
"putto me laddho"ti adaya pakkami.
     Kali gantva setthina pucchita tam pavattim acikkhitva "gaccha, nam puna
sahassam datva anehi"ti vutta tatha akasi. Atha nam setthi aha "amma
imam adaya corapapatapabbatam abhiruhitva papate khipa, pabbatakucchiyam patihannamano
khandakhandiko hutva bhumiyam patissati, matamatabhavancassa natva agaccheyyasi"ti.
Sa tam tatha netva pabbatamatthake thatva khipi. Tam kho pana pabbatakucchim
nissaya mahavelugumbo pabbatanusareneva vaddhi. Tassa matthakam ghanajato
jinjukagumbo avatthari. Darako patanto kojave viya tasmim pati. Tam divasanca
nalakarajetthakassa venubali patto hoti. So puttena saddhim gantva tam velugumbam
chinditum arabhi. Tasmim calite darako saddamakasi. So darakasaddo viyati ekena
passena abhiruhitva tam disva "putto me laddho"ti tutthacitto adaya gato.
Kali gantva setthina pucchita tam pavattim acikkhitva "gaccha, nam puna sahassam
datva anehi"ti vutta tatha akasi.
     Setthino idancidanca karontasseva darako vaddhito. Mahaghosavacanatta cassa
ghositotveva 1- namam ahosi. So setthino akkhimhi kantako viya khayi, ujukam
@Footnote: 1 cha.Ma. ghositoteva
Oloketumpi na visahi. Athassa maranupayam cintento attano kumbhakarassa santikam
gantva tassa "kada avapam 1- alimpessi"ti pucchitva "sve"ti vutte "tena
hi idam sahassam ganhitva mamekam kammam karohi"ti aha. Kim samiti. Eko me
avajataputto atthi, tam tava santikam pesissami, atha nam gabbham pavesetva tinhaya
vasiya khandakhandikam chinditva catiyam pakkhipitva avape 2- paveseyyasiti.
Idam te sahassam saccakarasadisam, uttaram pana te kattabbayuttakam paccha karissamiti.
Kumbhakaro "sadhu"ti sampaticchi.
     Setthi punadivase ghositam pakkositva "hiyyo maya kumbhakaro ekam kammam
anatto, ehi tvam tata tassa santikam gantva evam vadehi `hiyyo kira me
pitara anattam kammam nipphadehi"ti pahini. So "sadhu"ti agamasi. Tam tattha
gacchantam itaro setthino putto darakehi saddhim gulakakilam kilanto disva
pakkositva "kuhim gacchasi"ti pucchitva pitu sasanam gahetva "kumbhakarakassa
santikan"ti vutte "aham tattha gamissami, ime mam daraka bahulakkham jinimsu, tam
me patijinitva dehi"ti aha. "aham pitu bhayami"ti. "ma bhayi bhatika, aham
tam sasanam harissami"ti. Bahuhi jito yavaham agacchami, tava me lakkham patijinahiti.
Ghosito kira gulakakilayam 3- cheko, tena nam evam nibandhi. Sopi tam "tena hi
gantva kumbhakaram vadehi `pitara kira me hiyyo ekam kammam anattam, tam
nipphadehi'ti uyyojesi. So  tassa santikam gantva tatha avaca. Atha nam bhumbhakaro
setthina vuttaniyamena maretva avape khipi. Ghositopi divasabhagam kilitva
sayanhasamayeva geham gantva "kim tata na gatosi"ti vutte attano agatakarananca
kanitthassa gatakarananca arocesi. Setthi "dhi dhi"ti 4- mahaviravam viravitva sakalasarire
pakkuthitalohito viya hutva "ambho kumbhakara ma nasayi, ma nasayi"ti baha
@Footnote: 1 Ma. avatam, an.A. 1/372  2 Ma. avate  3 cha.Ma. gulakakilayam  4 Si. handhiti
Paggayha kandanto tassa santikam agamasi. Kumbhakaro tam tatha agacchantam disva
"sami ma saddam kari, kammam nipphannan"ti aha. So pabbatena viya mahantena
sokena avatthato hutva anappakam domanassam patisamvedesi.
     Evam santepi pana setthi tam ujukam oloketum na sakkoti. "kinti
na mareyyan"ti cintento "mama gamasate ayuttakassa santikam pesetva
marapessami"ti upayam disva "ayam me avajataputto, imam maretva vaccakupe
khipatu, evanca kate aham matulassa kattabbayuttakam janissami"ti tassa pannam
likhitva "tata ghosita amhakam gamasate ayuttako atthi, imam pannam haritva
tassa dehi"ti vatva pannam tassa dussante 1- bandhi. So pana akkharasamayam na
janati. Daharakalato patthaya hi tam marapentova setthi maretum nasakkhi,
kim akkharasamayam sikkhapessati. So attano maranapannameva dussante bandhitva
nikkhamanto aha "patheyyam me tata natthi"ti. Patheyyena kammam natthi,
antaramagge asukagame nama mama sahayako setthi atthi, tassa ghare patarasam
katva purato 2- gacchati. So "sadhu"ti pitaram vanditva nikkhanto tam gamam patva
setthigharam pucchitva gantva setthijayam passi. "kuto agatosi"ti ca vutte
"antonagarato"ti aha. "kassa puttosi"ti. "tumhakam sahayakasetthino 3- amma"ti
"tvamsi ghosito nama"ti. "ama amma"ti. Tassa saha dassaneneva tasmim puttasineho
uppajji. Setthino paneka dhita atthi pannarasasolasavassuddesika abhirupa
pasadika, tam rakkhitum ekameva pesanakarikam dasim datva sattabhumikassa pasadassa
uparimatale sirigabbhe vasapenti. Setthidhita tasmim khane tam dasim antarapanam
pesesi. Atha nam setthijaya disva "kuhim gacchasi"ti pucchitva "ayyadhitaya
pesanena"ti vutte "ito tava ehi, titthatu pesanam, puttassa me pithakam attharitva
@Footnote: 1 Si.,i. dasante evamuparipi  2 i. parato  3 cha.Ma. sahayasetthino
Udakam aharitva pade dhovitva telam makkhitva sayanam attharitva dehi, paccha
pesanam karissasi"ti aha. Sa tatha akasi.
     Atha nam cirenagatam setthidhita santajjesi. Atha nam sa aha "ma me
kujjhi, setthiputto ghosito agato, tassa idancidanca katva tattha gantva
agatamhi"ti. Setthidhitaya "setthiputto ghosito"ti namam sutvava pubbasannivasa-
vasena pemam chaviadini chinditva atthiminjam ahacca thitam. Atha nam pucchi "kuhim
so amma"ti. "sayane nipanno niddayati"ti. "atthi panassa hatthe kinci"ti.
"dussante pannam atthi"ti. Sa "kim pannam nu kho etan"ti. Tasmim niddayante
matapitunam annavihitataya apassantanam otaritva tassa santikam gantva tam
pannam mocetva adaya attano gabbham pavisitva dvaram pidhaya vatapanam
vivaritva akkharasamaye kusalataya tam pannam vacetva "aho vata balo attano
maranapannam dussante bandhitva vicarati, sace maya na dittham assa, natthi tassa
jivitan"ti tam pannam phaletva nasetva setthissa vacanena aparam pannam likhi
"ayam mama putto ghosito nama, gamasatato pannakaram aharapetva imassa
janapadasetthino dhitara saddhim mangalam katva attano vasanagamassa majjhe dvibhumikam
geham karetva pakaraparikkhepena ceva purisaguttihi ca susamvihitarakkham kareteu 1-,
mayham idancidanca maya katanti sasanam pesetu. Evam kate aham matulassa
kattabbayuttakam janissami"ti likhitva ca pannam samharitva 2-
dussanteyevassa bandhi.
     So divasabhagam niddayitva utthaya bhunjitva pakkami, punadivase patova
gamam gantva ayuttakam gamakiccam karontameva passi. So tam disva "kim tata"ti
pucchitva "pitara me tumhakam pannam pesitan"ti vutte pannam gahetva vacetva
@Footnote: 1 cha.Ma. karotu,  2 cha.Ma. samgharitva
Tutthamanaso "passatha bho, mama samino mayi sineham katva jetthaputtassa mangalam
karotu"ti mama santikam pahini. "sigham daruadini aharatha"ti gahapatike anapetva
gamamajjhe vuttappakaram geham karetva 1- gamasatato pannakaram aharapetva
janapadasetthino dhitaram anetva managalam katva setthissa sasanam pahini "idancidanca
maya katan"ti.
     Tam sutva setthino "yam karemi, tam na hoti. Yam na karemi, tam hoti"ti
mahantam domanassam uppajji. Puttasokena saddhim so soko ekato hutva kucchidaham
uppadetva atisaram janesi. Setthidhitapi "sace koci setthino santika agacchati,
mama akathetva setthiputtassa pathamataram ma kathetha"ti anapesi. Setthipi kho
"na dani dutthaputtam mama sapateyyassa samikam karissami"ti cintetva ekam
ayuttakam aha "matula puttam me datthukamomhi, ekam padamulikam pesetva ekam
pannam likhitva pesetva mama puttam pakkosapehi"ti. So "sadhu"ti pannam
datva ekam purisam pesesi. Setthidhita setthissa balavagilanakale ghositakumaram
adaya agamasi. Setthi kalamakasi. Raja pitari kalankate pitara bhuttabhogam
datva sabbasatena setthitthanam adasi. Ghositasetthi nama hutva mahasampattiyam
thito setthidhitaya kaliya ca vacanena adito patthaya sattasu thanesu attano
maranamuttabhavam natva devasikam sahassam 2- vissajjetva danam patthapesiti. Evamassa
sattasu thanesu arogabhavo punnavato iddhi. Tattha gahanti geham vuccati, gahe
pati gahapati. Mahasalakule adhipatissetam namam. Kesuci potthakesu ghositanantaram
mendako likhito.
     Pancannam mahapunnanam punnavato iddhiti ettha punniddhi pancannam
mahapunnanam datthabbati attho. Panca mahapunna nama mendakasetthi, tassa
@Footnote: 1 cha.Ma. karapetva  2 cha.Ma. satasahassam
Bhariya candapaduma, putto dhananjayasetthi, sunisa sumanadevi, 1- daso punno
namati ime panca jana paccekabuddhe 2- katadhikaRa. Tesu mendakasetthi
addhaterasani kotthasatani sodhapetva sisam nhano 3- dvare nisiditva uddham
ulloketi, 4- akasato rattasalidhara opatitva sabbakotthesu 5- pureti. Tassa
bhariya tandulam ekanalimattam gahetva bhattam 6- pacapetva ekasmim supabyanjanake
supam karetva sabbalankarapatimandita dvarakotthake pannattasane nisiditva "sabbe
bhattena atthika agacchatu"ti ghosapetva pakkosapetva suvannakatacchum adaya
agatagatanam upanitabhajanani puretva deti, sakaladivasampi dentiya katacchuna
sakim gahitatthanamattameva pannayati. Tassa putto sisam nhato sahassatthavikam adaya
"kahapanehi atthika agacchantu"ti ghosapetva agatagatanam gahitabhajanani
puretva deti. Thavikaya kahapanasahassameva hoti. Sunisa sabbalankarapatimandita
catudonikam vihipitakam adaya asane nisinna "bijabhattena atthika agacchantu"ti
ghosapetva agatagatanam gahitabhajanani puretva deti, pitakam yathapuritameva
hoti. Tassa daso sabbalankarapatimandito suvannayuge suvannayottehi gone
yojetva suvannapatodayatthim 7- adaya gonanam gandhapancangulikani datva visanesu
suvannakosake patimuncitva khettam gantva pajeti, ito tisso, ito tisso,
majjhe ekati satta sitayo bhijjitva gacchati 8-. Jambudipavasino
bhattabijahirannasuvannadisu yatharucitam setthigehatoyeva ganhimsu. Anukkamena pana
bhaddiyanagaram anuppatte bhagavati bhagavato dhammadesanaya panca mahapunna ca dhananjayasetthissa
dhita visakha ca sotapattiphalam papunimsu. Ayam pana senam pancannam mahapunnanam
punnavato iddhi. Sankhepena pana paripakagate punnasambhare ijjhanakaviseso
punnavato iddhi.
@Footnote: 1 i. samanadevi  2 cha.Ma. paccekasambuddhe  3 cha.Ma. nhato  4 i. oloketi
@5 cha.Ma. sabbakotthe  6 Ma. tehi bhattam  7 Si. suvannapatodalatthim  8 cha.Ma. gacchanti
      Vijjamayiddhiniddese ijjhanakaram gandharivijjam va upacarasiddhim
patthitasiddham 1- annam va vijjam dharentiti vijjadhaRa. Vijjam parijappetvati
yathopacaram vijjam mukhena parivattetva. Sesam vuttatthamevati.
     Sammapayogiddhiniddese ijjhanakaram 2- pucchitva annassa visesassa abhavato
"katama"ti apucchitva pakaramattameva pucchantena "kathan"ti puccha kata 3-, tatheva
"evan"ti nigamanam katam. Ettha ca patipattisankhatasseva sammapayogassa dipanavasena
purimapalisadisava pali agata. Atthakathayam 4- pana sakatabyuhadikaranavasena yam kinci
samvidahanam yam kinci sippakammam yam kinci vejjakammam tinnam vedanam uggahanam
tinnam pitakanam uggahanam, antamaso kasanavapanadini upadaya tam tam kammam katva
nibbattaviseso tattha tattha sammapayogapaccaya ijjhanatthena iddhiti agatati.
                       Iddhikathavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 308-352. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=6954&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=6954&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=679              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10090              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=11835              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=11835              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]