ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 49 : PALI ROMAN Apa.A.1 (visuddha.1)

                           Khuddakanikaya
                         apadanatthakatha
                        (pathamo bhago)
                         ---------
            namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                         Gantharambhakatha
            vanditva sirasa settham     buddhamappatipuggalam
            neyyasagaramuttinnam        tinnam samsarasagaram. 1-
            Tatheva paramam santam         gambhiram duddasam anum
            bhavabhavakaram suddham          dhammam sambuddhapujitam.
            Tatheva anagham samgham          asangam samghamuttamam
            uttamam dakkhineyyanam       santindriyamanasavam.
            Katena tassa etassa       panamena visesato
            ratanattaye visesena       visesassadarena me.
            Therehi dhiradhirehi 2-      agamannuhi vinnubhi
            "apadanatthakatha bhante     katabba"ti visesato.
            Punappunadareneva         yacitoham yasassibhi
            tasmaham sapadanassa       apadanassasesato.
            Visesanayadipassa           dipissam pitakattaye
            yatha palinayeneva        atthasamvannanam subham.
@Footnote: 1 Si.,i. tinnasamsarasagaram.  2 Si. dhirativiradhirehi, i. therehi thiravirehi.
            Kena kattha kada cetam      bhasitam dhammamuttamam
            kimattham bhasitancetam        etam vatva vidhim tato.
            Nidanesu kosallattham 1-    sukhuggahanadharanam 2-
            tasma tam tam vidhim vatva 3-  pubbaparavisesitam.
            Pura sihalabhasaya         poranatthakathaya ca
            thapitam tam na sadheti        sadhunam icchiticchitam.
            Tasma tamupanissaya        poranatthakathanayam
            vivajjetva viruddhattham      visesattham pakasayam
            visesavannanam settham        karissamatthavannananti.
                      -------------
                         Nidanakatha
       "kena kattha kada cetam, bhasitam dhammamuttaman"ti ca, "karissamatthavannanan"ti
ca patinnatatta sa panayam apadanassatthavannana durenidanam
avidurenidanam santikenidananti imani tini nidanani dassetva vanniyamana
ye nam sunanti, tehi samudagamato patthaya vinnatatta yasma sutthu vinnata
nama hoti, tasma nam tani nidanani dassetvava vannayissama.
       Tattha adito tava tesam nidananam paricchedo veditabbo. Dipankarapadamulasmim
hi katabhiniharassa mahasattassa yava vessantarattabhava cavitva tusitapure
nibbatti, tava pavatto kathamaggo durenidanam nama. Tusitabhavanato pana
cavitva yava bodhimande sabbannutappatti, tava pavatto kathamaggo avidurenidanam
nama. Santikenidanam pana tesu tesu thanesu viharato tasmim tasmimyeva thane
labbhatiti.
@Footnote: 1 Si. nidanakosallatthanca. 2 i. sukhaggahanadharanam.  3. Si. thatva.
                          1. Durenidanakatha
       tatridam durenidanam nama:- ito kira kappasatasahassadhikanam catunnam
asankhyeyyanam 1- matthake amaravati nama nagaram ahosi. Tattha sumedho
nama brahmano pativasati ubhato sujato matito ca pitito ca,
samsuddhagahaniko yava sattama kulaparivatta, akkhitto anupakuttho jativadena,
abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya samannagato, so
annam kammam akatva brahmanasippameva ugganhi. Tassa daharakaleyeva
matapitaro kalamakamsu. Athassa rasivaddhako 2- amacco ayapotthakam aharitva
suvannarajatamanimuttadibharite gabbhe vivaritva "ettakam te kumara matu santakam,
ettakam pitu santakam, ettakam ayyakapayyakanan"ti yava sattama kulaparivatta
dhanam acikkhitva "etam patipajjahi"ti aha. Sumedhapandito cintesi "imam
dhanam samharitva mayham pitupitamahadayo paralokam gacchanta ekakahapanampi
gahetva na gata, maya pana gahetva gamanakaranam katum vattati"ti, so
ranno arocetva nagare bherim carapetva mahajanassa danam datva
tapasapabbajjam pabbaji. Imassa panatthassa avibhavattham imasmim thane sumedhakatha
kathetabba. Sa panesa kincapi buddhavamse nirantaram agatayeva, gathabandhena
pana agatatta na sutthu pakata, tasma tam antarantara gathasambandhadipakehi
vacanehi saddhim kathessama.
                         --------------
                             Sumedhakatha
       kappasatasahassadhikanam hi catunnam asankhyeyyanam matthake dasahi saddehi
avivittam "amaravati"ti ca "amaran"ti ca laddhanamam nagaram ahosi, yam sandhaya
buddhavamse 3- vuttam:-
@Footnote: 1 ka., i. asankheyyanam. 2 i. dhanarasivaddhako. 3 khu. buddha. 33/1,2/447.
            "kappe ca satasahasse      caturo ca asankhiye
            amaram nama nagaram          dassaneyyam manoramam
            dasahi saddehi avivittam      annapanasamayutan"ti.
       Tattha dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena rathasaddena
bherisaddena mudingasaddena 1- vinasaddena gitasaddena sankhasaddena sammasaddena
talasaddena 2- "asnatha 3- pivatha khadatha"ti dasamena saddenati imehi dasahi
saddehi avivittam ahosi. Tesam pana saddanam ekadesameva gahetva:-
            "hatthisaddam assasaddam       bherisankharathani ca
            khadatha pivatha ceva         annapanena ghositan"ti
buddhavamse 4- imam gatham vatva:-
            "nagaram sabbangasampannam      sabbakammamupagatam
            sattaratanasampannam          nanajanasamakulam
            samiddham devanagaramva         avasam punnakamminam.
            Nagare amaravatiya         sumedho nama brahmano
            anekakotisannicayo        pahutadhanadhannava.
            Ajjhayako mantadharo       tinnam vedana paragu
            lakkhane itihase ca       sadhamme paramim gato"ti
vuttam.
       Athekadivasam so sumedhapandito uparipasadavaratale rahogato hutva
pallankam abhujitva nisinno evam cintesi "punabbhave pandita
patisandhiggahanam nama dukkham, tatha nibbattanibbattatthane sarirassa bhedanam,
ahanca jatidhammo, jaradhammo, byadhidhammo, maranadhammo, evam bhutena maya
ajatim ajaram abyadhim amaranam adukkham sukham sitalam amatamahanibbanam pariyesitum
@Footnote: 1 Si.,i. mutingasaddena.  2 Si.,i. panavasaddena.
@3 Si. asnatha bhunjatha, i.asatha, di.maha. 10/210/129.  4 khu. buddha. 33/2/447.
Vattati, avassam bhavato muccitva nibbanagamina ekena maggena bhavitabban"ti.
Tena vuttam:-
            "rahogato nisiditva       evam cintesaham tada
            dukkho punabbhavo nama      sarirassa ca bhedanam.
            Jatidhammo jaradhammo      byadhidhammo saham 1- tada
            ajaram amaram khemam          pariyesissami nibbutim.
            Yannunimam putikayam          nanakunapapuritam
            chaddayitvana gaccheyyam      anapekkho anatthiko.
            Atthi hehiti so maggo     na so sakka na hetuye
            pariyesissami tam maggam      bhavato parimuttiya"ti.
       Tato uttaripi evam cintesi "yatha hi loke dukkhassa patipakkhabhutam
sukham nama atthi, evam bhave sati tappatipakkhena vibhavenapi bhavitabbam.
Yatha ca unhe sati tassa vupasamabhutam sitalampi atthi, evam ragaggiadinam
vupasamena nibbanenapi bhavitabbam. Yatha nama papassa lamakassa dhammassa
patipakkhabhuto kalyano anavajjabhuto dhammopi 2- atthiyeva, evameva papikaya
jatiya sati sabbajatikhepanato 3- ajatisankhatena nibbanenapi bhavitabbameva"ti.
Tena vuttam:-
            "yathapi dukkhe vijjante    sukham namapi vijjati
            evam bhave vijjamane      vibhavopicchitabbako.
            Yathapi unhe vijjante     aparam vijjati sitalam
            evam tividhaggi vijjante     nibbanampicchitabbakam.
            Yathapi pape vijjante     kalyanamapi vijjati
            evameva jati vijjante    ajatipicchitabbakan"ti.
@Footnote: 1 Si.,i. caham.  2 Si., Ma. anavajjadhammopi.  3 i. tappatipakkhena.
       Aparampi cintesi "yatha nama gutharasimhi nimuggena purisena duratova
pancavannapadumasanchannam mahatalakam disva `katarena nu kho maggena ettha
gantabban'ti tam talakam gavesitum yuttam. Yam tassa agavesanam, na so talakassa
doso, purisasseva doso. Evam kilesamaladhovane amatamahanibbanatalake 1-
vijjante yam tassa agavesanam, na so amatamahanibbanatalakassa 2- doso,
purisasseva doso. Yatha ca corehi samparivarito puriso palayanamagge
vijjamanepi sace na palayati, na so maggassa doso, purisasseva doso.
Evameva kilesehi parivaretva gahitasas purisassa vijjamaneyeva nibbanagamimhi
sive magge maggassa agavesanam nama 3- na maggassa doso. Purisasseva doso.
Yatha ca byadhipilito puriso vijjamane byadhitikicchake vejje sace tam vejjam
gavesitva byadhim na tikicchapeti, na so vejjassa doso, purisasseva doso.
Evameva yo kilesabyadhipilito kilesavupasamamaggakovidam vijjamanameva acariyam na
gavesati, tasseva doso, na kilesavinasakassa acariyassa doso"ti. Tena vuttam:-
            "yatha guthagato puriso      talakam disvana puritam
            na gavesati tam talakam       na doso talakassa so.
            Evam kilesamaladhove       vijjante amatantale
            na gavesati tam talakam       na doso amatantale.
            Yatha arihi pariruddho       vijjante gamanampathe 4-
            na palayati so puriso      na doso anjasassa so.
            Evam kilesapariruddho       vijjamane sive pathe
            na gavesati tam maggam        na doso sivamanjase.
            Yathapi byadhito puriso     vijjamane tikicchake
            na tikicchapeti tam byadhim    na doso so tikicchake.
@Footnote: 1 Ma. amatamahatalake.  2 Ma. amatamahatalakassa.
@3  Si. ayam saddo na dissati.  4 gamane pathe (sabbattha).
            Evam kilesabyadhihi        dukkhito paripilito
            na gavesati tam acariyam      na doso so vinayake"ti.
       Aparampi cintesi "yatha mandanakajatiko puriso kanthe asattam kunapam
chaddetva sukham gaccheyya, evam mayapi imam putikayam chaddetva anapekkhena
nibbananagaram pavisitabbam. Yatha ca naranariyo ukkarabhumiyam uccarapassavam katva
na tam ucchangena va adaya, dussantena 1- va vethetva gacchanti, jigucchamana
pana anapekkhava, chaddetva gacchanti, evam mayapi imam putikayam anapekkhena
chaddetva amatanibbananagaram pavisitum vattati. Yatha ca navika nama jajjaram
navam anapekkhava chaddetva gacchanti, evam ahampi imam navahi vanamukhehi
paggharantam kayam chaddetva anapekkho nibbanapuram pavisissami. Yatha ca
puriso nanaratanani adaya corehi saddhim maggam gacchanto attano
ratananasabhayena 2- te chaddetva khemam maggam ganhati, evam ayampi 3- karajakayo
ratanavilopakacorasadiso. Sacaham ettha tanham karissami, ariyamaggakusaladhammaratanam
me nassissati, tasma maya imam corasadisam kayam chaddetva amatamahanibbananagaram
pavisitum vattati"ti. Tena vuttam:-
            "yathapi kunapam puriso       kanthe baddham jigucchiya 4-
            mocayitvana gaccheyya      sukhi seri sayam vaSi.
            Tathevimam putikayam          nanakunapasancayam
            chaddayitvana gaccheyyam      anapekkho anatthiko.
            Yatha uccaratthanamhi      karisam naranariyo
            chaddayitvana gacchanti       anapekkha anatthika.
            Evamevaham imam kayam      nanakunapapuritam
            chaddayitvana gacchissam       vaccam katva yatha kutim.
@Footnote: 1 Si. dasantena.  2 i. ratananassanabhayena.  3 i. mayhampi.  4 i. jigucchiyam.
            Yathapi jajjaram navam        paluggam udagahinim 1-
            sami chaddetva gacchanti    anapekkha anatthika.
            Evamevaham imam kayam      navacchiddam dhuvassavam
            chaddayitvana gacchissam       jinnanavamva samika.
            Yathapi puriso corehi      gacchanto bhandamadiya
            bhandacchedabhayam disva       chaddayitvana gacchati.
            Evameva ayam kayo       mahacorasamo viya
            pahayimam gamissami         kusalacchedana bhaya"ti.
       Evam sumedhapandito nanavidhahi upamahi imam nekkhammupasamhitam attham
cintetva sakanivesane aparimitabhogakkhandham hettha vuttanayena kapanaddhikadinam
vissajjetva mahadanam datva vatthukame ca kilesakame ca pahaya amaranagarato
nikkhamitva ekakova himavante dhammikam nama pabbatam nissaya assamam katva
tattha pannasalanca cankamanca mapetva pancahi nivaranadosehi vajjitam "evam
samahite citte"tiadina nayena vuttehi atthahi karanagunehi samupetam
abhinnasankhatam balam aharitum tasmim assamapade navadosasamannagatam satakam
pajahitva dvadasagunasamannagatam vakaciram nivasetva isipabbajjam pabbaji.
Evam pabbajito atthadosasamakinnam tam pannasalam pahaya dasagunasamannagatam
rukkhamulam upagantva sabbam dhannavikatim pahaya pavattaphalabhojano hutva
nisajjatthanacankamanavaseneva padhanam padahanto sattahabbhantareyeva atthannam
samapattinam pancannanca  abhinnanam labhi ahosi. Evam tam yathapatthitam
abhinnabalam papuni. Tena vuttam:-
            "evaham cintayitvana      nekakotisatam dhanam
            nathanathanam datvana      himavantamupagamim.
@Footnote: 1  Si.,i.,Ma. udakagahinim.
            Himavantassavidure         dhammiko nama pabbato
            assamo sukato mayham       pannasala sumapita.
            Cankamam tattha mapesim       pancadosavivajjitam
            atthagunasamupetam           abhinnabalamaharim.
            Satakam pajahim tattha         navadosamupagatam
            vakaciram nivasesim         dvadasagunamupagatam.
            Atthadosasamakinnam         pajahim pannasalakam
            upagamim rukkhamulam          gune dasahupagatam.
            Vapitam ropitam dhannam        pajahim niravasesato
            anekagunasampannam          pavattaphalamadiyim.
            Tatthappadhanam padahim         nisajjatthanacankame
            abbhantaramhi sattahe      abhinnabala papunin"ti. 1-
      Tattha "assamo sukato mayham, pannasala sumapita"ti imaya pana
paliya sumedhapanditena assamapannasalacankama sahattha mapita viya vutta.
Ayam panettha attho:- mahasattanhi "himavantam ajjhogahetva ajja
dhammikapabbatam pavisissati"ti disva sakko vissakammadevaputtam 2- amantesi "tata
ayam sumedhapandito `pabbajissami'ti nikkhanto, etassa vasanatthanam mapehi"ti.
So tassa vacanam sampaticchitva ramaniyam assamam, suguttam pannasalam, manoramam
cankamanca mapesi. Bhagava pana tada attano punnanubhavena nipphannam tam
assamapadam sandhaya 3- "sariputta tasmim dhammikapabbate:-
            assamo sukato mayham       pannasala sumapita
            cankamam tattha mapesim       pancadosavivajjitan"ti
aha. Tattha sukato mayhanti sutthu kato maya. Pannasala sumapitati
pannacchadanasalapi me sumapita ahosi.
@Footnote: 1. Si.,i. abhinnabalamapapuninti, evamuparipi.  2 Ma. visukammadevaputtam,
@evamuparipi.  3 Si.,i. nissaYu.
       Pancadosavivajjitanti pancime cankamadosa nama thaddhavisamata anto
rukkhata gahanacchannata atisambadhata ativisalatati. Thaddhavisamabhumibhagasmim hi
cankame cankamantassa pada rujjanti, phota utthahanti, cittam ekaggatam na
labhati, kammatthanam vipajjati. Mudusamatale pana phasuviharam agamma kammatthanam
sampajjati. Tasma thaddhavisamabhumibhagata eko dosoti veditabbo. Cankamassa
anto va majjhe va kotiyam va rukkhe sati pamadamagamma cankamantassa
nalatam va sisam va patihannatiti antorukkhata dutiyo doso. Tinalatadigahanacchanne
cankame cankamanto andhakaravelayam uragadike pane akkamitva
va mareti, tehi va dattho dukkham apajjatiti gahanacchannata tatiyo doso.
Atisambadhe cankame vittharato ratanike va addharatanike cankamantassa
paricchede pakkhalitva nakhapi anguliyopi bhijjantiti atisambadhata catuttho
doso. Ativisale cankame cankamantassa cittam vidhavati, ekaggatam na labhatiti
ativisalata pancamo doso. Puthulato pana diyaddharatanam dvisu passesu
ratanamattam anucankamam dighato satthihattham mudutalam samavippakinnavalukam cankamam
vattati cetiyagirimhi dipapasadakamahamahindattherassa cankamam viya, tadisam tam
ahosi. Tenaha "cankamam tattha mapesim. Pancadosavivajjitan"ti.
       Atthagunasamupetanti atthahi samanasukhehi upetam. Atthimani samanasukhani
nama dhanadhannapariggahabhavo, anavajjapindapatapariyesanabhavo,
nibbutapindapatabhunjanabhavo, rattham piletva dhanasaram va sisakahapanadini va
ganhantesu rajakulesu ratthapilanakilesabhavo, upakaranesu nicchandaragabhavo, 1-
coravilope nibbhayabhavo, rajarajamahamattehi asamsatthabhavo, catusu disasu
appatihatabhavoti. Idam vuttam hoti "yatha tasmim assame vasantena sakka
honti imani attha sukhani vinditum, idam 2- atthagunasamupetam tam assamam
mapesin"ti.
@Footnote: 1 Ma. nicchandakilesabhavo.  2 cha.Ma. evam.
       Abhinnabalamaharinti paccha tasmim assame vasanto kasinaparikammam
katva abhinnananca samapattinanca uppadanatthaya aniccato ca dukkhato ca
vipassanam arabhitva thamapattam vipassanabalam aharim. Yatha tasmim vasanto tam
balam aharitum sakkomi, evam tam assamam abhinnatthaya vipassanabalassa anucchavikam
katva mapesinti attho.
       Satakam pajahim tattha, navadosamupagatanti etthayam anupubbikatha. Tada
kira kutilenacankamadipatimanditam pupphupagabalupagarukkhasanchannam ramaniyam madhurasasilasayam
apagatavalamigabhimsanakasakunam pavivekakkhamam assamam mapetva alankatacankamassa
ubhosu antesu alambanaphalakam samvidhaya nisidanatthaya cankamavemajjhe samatalam
muggavannasilam mapetva anto pannasalaya jatamandalavakaciratidandakundikadike
tapasaparikkhare mandape paniyaghatapaniyasankhapaniyasaravani, aggisalayam
angarakapalladaruadiniti evam yam yam pabbajitanam upakaraya samvattati, tam sabbam
mapetva pannasalaya bhittiyam "ye keci pabbajitukama ime parikkhare
gahetva pabbajantu"ti akkharani chinditva devalokameva gate vissakammadevaputte
sumedhapandito himavantapade 1- girikandaranusarena attano nivasanurupam
phasukatthanam olokento nadinivattane vissakammanimmitam sakkadattiyam ramaniyam
assamam disva cankamanakotim gantva padavalanjam apassanto "dhuvam pabbajita
dhuragame bhikkham pariyesitva kilantarupa agantva pannasalam pavisitva
nisinna bhavissanti"ti cintetva thokam agametva "ativiya cirayanti,
janissami"ti pannasaladvaram vivaritva anto pavisitva  ito cito ca
olokento mahabhittiyam akkharani vacetva "mayham kappiyaparikkhara ete,
ime gahetva pabbajissami"ti attana nivatthaparutam satakayugam pajahi. Tenaha
"satakam pajahim tattha"ti. Evam pavittho aham sariputte tassam pannasalayam
satakam pajahim.
@Footnote: 1 Si.,i. himavanta.
       Navadosamupagatanti satakam pajahanto nava dose disva pajahinti
dipeti. Tapasapabbajjam pabbajitanam hi satakasmim nava dosa upatthahanti.
(1)- Mahagghabhavo eko doso, parapatibaddhataya uppajjanabhavo eko,
paribhogena lahum kilissanabhavo eko. Kilittho hi 2- dhovitabbo ca rajitabbo
ca hoti. Paribhogena khiranabhavo eko. Jinnassa hi tunnam va aggaladanam
va katabbam hoti. Puna pariyesanaya durabhisambhavabhavo  eko, tapasapabbajjaya
asaruppabhavo eko, paccatthikanam sadharanabhavo eko. Yatha hi nam paccatthika
na ganhanti, evam gopetabbo hoti. Paribhunjantassa vibhusanatthanabhavo
eko, gahetva vicarantassa khandhabharamahicchabhavo ekoti.
       Vakaciram nivasesinti tadaham sariputta ime nava dose disva satakam
pahaya vakaciram nivasesim, munjatinam 3- hiram hiram katva ganthetva katam vakaciram
nivasanaparupanatthaya adiyinti attho.
       Dvadasagunamupagatanti dvadasahi anisamsehi samannagatam. Vakacirasmim
hi dvadasa anisamsa:- appaggham sundaram kappiyanti ayam tava eko
anisamso, sahattha katum sakkati ayam dutiyo, paribhogena sanikam kilissati,
dhoviyamanepi papanco natthiti ayam tatiyo, paribhogena jinnepi sibbitabbabhavo
catuttho, puna pariyesantassa sukhena karanabhavo pancamo, tapasapabbajjaya
saruppabhavo chattho, paccatthikanam nirupabhogabhavo 4- sattamo, paribhunjantassa
vibhusanatthanabhavo atthamo, dharane sallahukabhavo navamo, civarapaccaye
appicchabhavo dasamo, vakuppattiya dhammikaanavajjabhavo ekadasamo, vakacire
natthepi anapekkhabhavo dvadasamoti.
       Atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakanti katham pajahim? so kira
Varasatakayugam omuncanto civaravamse laggitam anojapupphadamasadisam rattam vakaciram
gahetva nivasetva tassupari aparam suvannavannam vakaciram paridahitva
@Footnote: 1 (tesu tassa) abhi. A.1/40.  2 c(sabbattha).  3 i.,Ma. usiramunjatinam.
@4 Si. patirupabhogabhavo.
Punnagapupphasantharasadisam sakhuram ajinacammam ekamsam katva jatamandalam
patimuncitva culaya saddhim niccalabhavakaranattham sarasucim pavesetva muttajalasadisaya
sikkaya pavalavannam kundikam odahitva tisu thanesu vankam kajam
adaya ekissa kajakotiya kundikam, ekissa ankusapacchitidandakadini
olaggetva kharikajam 1- amse katva dakkhinena hatthena kattaradandam gahetva
pannasalato nikkhamitva satthihatthe mahacankame aparaparam cankamanto attano
vesam oloketva "mayham manoratho matthakam patto, sobhati vata me pabbajja,
buddhapaccekabuddhadihi sabbehi dhirapurisehi 2- vannita thomita ayam pabbajja
nama, pahinam me gihibandhanam, nikkhantosmi nekkhammam, laddha uttamapabbajja,
karissami samanadhammam, labhissami maggaphalasukhan"ti ussahajato kharikajam
otaretva cankamavemajjhe muggavannasilapatte suvannapatima viya nisinno
divasabhagam vitinametva sayanhasamayam pannasalam pavisitva bidalamancakapasse 3-
katthattharikaya nipanno sariram utum gahapetva balavapaccuse pabujjhitva attano
agamanam avajjesi "aham gharavase adinavam disva amitabhogam anantayasam
pahaya arannam pavisitva nekkhammagavesako hutva pabbajito. Ito dani
patthaya pamadacaram 4- caritum na vattati, pavivekanhi pahaya vicarantam
micchavitakkamakkhika khadanti, idani maya vivekamanubruhetum vattati, ahanhi
gharavasam palibodhato disva nikkhanto, ayanca manapa pannasala, beluvapakkavanna
paribhandakata 5- bhumi, rajatavanna setabhittiyo, kapotapadavannam  pannacchadanam,
vicittattharanavanno bidalamancako, nivasaphasukam vasanatthanam, na etto atirekatara
viya me gehasampada pannayati"ti pannasalaya dose vicinanto attha dose passi.
       Pannasalaparibhogasmim hi attha adinava:- mahasamarambhena dabbasambhare
samodhanetva karanapariyesanabhavo eko adinavo, tinapannamattikesu patitasu
tasam punappunam thapetabbataya nibaddhajagganabhavo dutiyo, senasanam nama
@Footnote: 1 Si., i. kharibharam.  2 Si.,ka.,i. virapurisehi.  3 Ma. nisidanamancakapasse,
@viralamancakapasse.  4 Si. pamadacaram.  5 Si.,i. beluvapakkavannaparibhandikata.
Mahallakassa papunati, avelaya vutthapiyamanassa cittekaggata na hotiti
utthapaniyabhavo tatiyo, situnhadipatighatena kayassa sukhumalakaranabhavo
catuttho, geham pavitthena yam kinci papam sakka katunti garahapaticchadanabhavo
pancamo, "mayhan"ti pariggahakaranabhavo chattho, gehassa atthibhavo namesa
sadutiyakavaso viyati sattamo, ukamangulagharagolikadinam 1- sadharanataya
bahusadharanabhavo atthamo. Iti ime attha adinave disva mahasatto pannasalam pajahi.
Tenaha "atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakan"ti.
       Upagamim rukkhamulam, gune  dasahupagatanti channam patikkhipitva dasahi
gunehi upetam rukkhamulam upagatosmiti vadati. Tatrime dasa guna:-  appasamarambhata
eko guno, upagamanamattakameva hi tattha hotiti. Appatijagganata dutiyo, tam
hi sammatthampi asammatthampi paribhogaphasukam hotiyeva. Anutthapaniyabhavo tatiyo.
Garaham nappaticchadeti, tattha hi papam karonto lajjatiti garahaya
appaticchannabhavo catuttho. Abbhokasavaso viya kayam na santhambhetiti kayassa
asanthambhanabhavo pancamo, pariggahakaranabhavo chattho, gehalayapatikkhepo sattamo.
Bahusadharane gehe viya "patijaggissami nam, nikkhamatha"ti niharanakabhavo
atthamo, vasantassa sappitikabhavo navamo, rukkhamulasenasanassa gatagatatthane
sulabhataya anapekkhabhavo dasamoti ime dasa gune disva rukkhamulam upagatosmiti
vadati.
       Imani hi ettakani karanani sallakkhetva mahasatto punadivase
bhikkhaya gamam pavisi. Athassa sampattagame manussa mahantena ussahena
bhikkham adamsu. So bhattakiccam nitthapetva assamam agamma nisiditva cintesi
"naham `aharam labhami'ti 2- pabbajito, siniddhaharo namesa manamadapurisamade
vaddheti, aharamulakassa ca dukkhassa anto natthi, yannunaham
vapitaropitannanibbattakam aharam pajahitva pavattaphalabhojano bhaveyyan"ti. So
@Footnote: 1 Si., i. ukamankuna.....  2 Ma. aharam na labhamiti.
Tato patthaya tatha katva ghatento vayamanto sattahabbhantareyeva attha
samapattiyo panca ca abhinnayo nibbattesi. Tena vuttam:-
            "vapitam ropitam dhannam       pajahim niravasesato
            anekagunasampannam          pavattaphalamadiyim.
            Tathappadhanam padahim          nisajjatthanacankame
            abbhantaramhi sattahe      abhinnabala papunin"ti.
       Evam abhinnabalam patva sumedhatapase samapattisukhena vitinamente
dipankaro nama sattha loke udapadi. Tassa patisandhijatibodhidhammacakkappavattanesu 1-
sakalapi dasasahassilokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi, mahaviravam
ravi, dvattimsa pubbanimittani paturahesum. 2- Sumedhatapaso samapattisukhena
vitinamento neva tam saddamassosi, na ca tani nimittani addasa. Tena
vuttam:-
            "evam me siddhippattassa    vasibhutassa sasane
            dipankaro nama jino       uppajji lokanayako.
            Uppajjante ca jayante    bujjhante dhammadesane
            caturo nimitte naddasam     jhanaratisamappito"ti.
       Tasmim kale 3- dipankaradasabalo catuhi khinasavasatasahassehi parivuto
anupubbena  carikam caramano dhammam nama nagaram patva sudassanamahavihare
pativasati, rammanagaravasino "dipankaro kira samanissaro paramabhisambodhim patva
pavattavaradhammacakko anupubbena carikam caramano amhakam rammanagaram patva
sudassanamahavihare pativasati"ti sutva sappinavanitadini ceva bhesajjani
vatthacchadanani ca gahapetva gandhamaladihattha yena buddho, yena dhammo,
yena samgho, tanninna tappona tappabbhara hutva sattharam upasankamitva
vanditva gandhamaladihi pujetva ekamantam nisinna dhammadesanam sutva
svatanaya nimantetva utthayasana pakkamimsu.
@Footnote: 1 Ma. patisandhijatibodhippatta.....  2 Si. paturahamsu.  3 Si. tasmim khane.
       Te punadivase mahadanam sajjetva nagaram alankaritva dasabalassa
agamanamaggam alankaronta udakabhinnatthanesu pamsum pakkhipitva samam bhumitalam katva
rajatapattavannam valukam akiranti, laje ceva pupphani ca vikiranti, nanaviragehi
vatthehi dhajapatake ussapenti, kadaliyo ceva punnaghatapantiyo ca patitthapenti.
Tasmim kale sumedhatapaso attano assamapada akasam uggantva tesam
manussanam uparibhagena akasena gacchanto te hatthatutthe manusse disva "kim
nu kho karanan"ti akasato oruyha ekamantam thito manusse pucchi "ambho
kassa tumhe idha visamam  maggam 1- alankarotha"ti. Tena vuttam:-
            "paccantadesavisaye        nimantetva tathagatam
            tassa agamanam maggam        sodhenti tutthamanasa.
            Aham tena samayena         nikkhamitva sakassama
            dhunanto vakacirani        gacchami ambare tada.
            Vedajatam janam disva       tutthahattham pamoditam
            orohitvana gagana       manusse pucchi tavade.
            `tutthahattho Pamudito       vedajato mahajano
            kassa sodhiyati maggo       anjasam vatumayanan'ti. "
       Manussa ahamsu "bhante sumedha na tvam janasi, dipankaro dasabalo
sammasambuddho sambodhim patva pavattavaradhammacakko carikam caramano amhakam
nagaram patva  sudassanamahavihare pativasati, mayam tam bhagavantam nimantayimha,
tassetam buddhassa bhagavato agamanamaggam alankaroma"ti. Atha sumedhatapaso
cintesi "buddhoti kho ghosamattakampi loke dullabham, pageva buddhuppado, mayapi
imehi manussehi saddhim dasabalassa maggam alankaritum vattati"ti. So te manusse
aha "sace bho tumhe etam maggam buddhassa alankarotha, mayhampi ekam okasam
detha, ahampi tumhehi saddhim maggam alankarissami"ti. Te "sadhu"ti sampaticchitva
@Footnote: 1  Si.,i. imam maggam.
"sumedhatapaso iddhima"ti jananta udakabhinnokasam sallakkhetva "tvam imam
thanam alankarohi"ti adamsu. Sumedho buddharammanam pitim gahetva cintesi "aham
imam okasam iddhiya alankaritum  pahomi, evam alankato 1- na mam paritosessati,
ajja 2- maya kayaveyyavaccam katum vattati"ti pamsum aharitva tasmim padese
pakkhipi.
       Tassa tasmim padese anitthiteyeva dipankaradasabalo mahanubhavanam
chalabhinnanam khinasavanam catuhi satasahassehi parivuto devatasu dibbagandhamaladihi
pujayantasu dibbaturiyehi vajjantasu dibbasangitesu pavattentesu manussesu
manusakehi gandhamaladihi ceva turiyehi ca pujayantesu anopamaya 3- buddhalilaya 4-
manosilatale vijambhamano siho viya tam alankatapatiyattam maggam patipajji.
Sumedhatapaso akkhini ummiletva alankatamaggena agacchantassa dasabalassa
dvattimsamahapurisalakkhanapatimanditam asitiya anubyanjanehi anuranjitam byamappabhaya
samparivaritam manivannagaganatale nanappakara vijjulata viya avelavelabhuta
ceva yugalayugalabhuta ca chabbannaghanabuddharasmiyo vissajjentam rupasobhaggappattam
attabhavam oloketva "ajja maya dasabalassa jivitapariccagam `katum vattati, ma
bhagava kalalam akkami, maniphalakasetum pana akkamanto viya saddhim catuhi
khinasavasatasahassehi mama pitthim maddamano gacchatu, tam me bhavissati digharattam hitaya
sukhaya"ti kese mocetva ajinacammajatamandalavakacirani kalavanne kalale
pattharitva maniphalakasetu viya kalalapitthe nipajji. Tena vuttam:-
            "te me puttha viyakamsu    `buddho loke anuttaro
            dipankaro nama jino       uppajji lokanayako
            tassa sodhiyati maggo       anjasam vatumayanam'.
            Buddhoti vacanam 5- sutvana   piti uppajji tavade
            buddho buddhoti kathayanto    somanassam pavedayim.
@Footnote: 1 Ma.,i. alankatopi.  2 Si. ettha, i. ajja ettha.  3 Ma. anantaYu.
@4 Si.,i. buddhalilaYu.  5  Si.,i. buddhoti maMa.
            Tattha thatva vicintesim      tuttho samviggamanaso
            `idha bijani ropissam       khano ve ma upaccaga'.
            Yadi buddhassa sodhetha       ekokasam dadatha me
            ahampi sodhayissami        anjasam vatumayanam.
            Adamsu te mamokasam        sodhetum anjasam tada
            buddho buddhoti cintento   maggam sodhemaham tada.
            Anitthite mamokase       dipankaro mahamuni
            catuhi satasahassehi         chalabhinnehi tadihi
            khinasavehi vimalehi        patipajji anjasam jino.
            Paccuggamana vattanti       vajjanti bheriyo bahu
            amodita naramaru         sadhukaram pavattayum.
            Deva manusse passanti     manussapi ca devata
            ubhopi te panjalika       anuyanti tathagatam.
            Deva dibbehi turiyehi     manussa manusehi ca
            ubhopi te vajjayanta      anuyanti tathagatam.
            Dibbam mandaravam puppham       padumam parichattakam
            disodisam okiranti         akasanabhagata 1- maru.
            Dibbam candanacunnanca        varagandhanca kevalam
            disodisam okiranti         akasanabhagata maru.
            Campakam salalam nipam          nagapunnagaketakam
            disodisam ukkhipanti         bhumitalagata naRa.
            Kese muncitvaham tattha     vakaciranca cammakam
            kalale pattharitvana        avakujjo nipajjaham.
@Footnote: 1 i. akasena gata.
            Akkamitvana mam buddho      saha sissehi gacchatu
            ma nam kalale akkamittha     hitaya me bhavissati"ti.
       So pana kalalapitthe nipannakova puna akkhini ummiletva dipankaradasabalassa
buddhasirim sampassamano evam cintesi "sace aham iccheyyam,
sabbakilese jhapetva samghanavako hutva rammanagaram paviseyyam, annatakavesena
pana me kilese jhapetva nibbanappattiya kiccam natthi, yannunaham
dipankaradasabalo viya paramabhisambodhim patva dhammanavam aropetva mahajanam
samsarasagara uttaretva paccha parinibbayeyyam, idam mayham patirupan"ti.
Tato attha dhamme samodhanetva buddhabhavaya abhiniharam katva nipajji. Tena
vuttam:-
            "pathaviyam nipannassa         evam me asi cetaso
            `icchamano aham ajja      kilese jhapaye mama. 1-
            Kim me annatavesena      dhammam sacchikatenidha
            sabbannutam papunitva       buddho hessam sadevake.
            Kim me ekena tinnena     purisena thamadassina
            sabbannutam papunitva       santaressam sadevakam.
            Imina me adhikarena      katena purisuttame
            sabbannutam papunitva       taremi janatam bahum.
            Samsarasotam chinditva       viddhamsetva tayo bhave
            dhammanavam samaruyha        santaressam sadevakan'ti. "
     Yasma pana buddhattam patthentassa:-
            manussattam lingasampatti      hetu sattharadassanam
            pabbajja gunasampatti       adhikaro ca chandata
            atthadhammasamodhana        abhiniharo samijjhatiti.
@Footnote: 1 Ma. sodhaye maMa.
       Manussattabhavasmimyeva hi thatva buddhattam patthentassa 1- patthana
samijjhati, nagassa va supannassa va devataya va sakkassa va patthana no
samijjhati. Manussattabhavepi purisalinge thitasseva patthana samijjhati, itthiya
va pandakanapumsakaubhatobyanjanakanam va no samijjhati. Purisassapi tasmim
attabhave arahattappattiya hetusampannasseva patthana samijjhati, no itarassa.
Hetusampannassapi jivamanabuddhasseva santike patthentasseva patthana samijjhati,
parinibbute buddhe cetiyasantike va bodhimule va patthentassa na samijjhati.
Buddhanam santike patthentassapi pabbajjalinge thitasseva samijjhati, no
gihilinge thitassa. Pabbajitassapi pancabhinnaatthasamapattilabhinoyeva samijjhati,
na imaya gunasampattiya virahitassa. Gunasampannenapi yena attano jivitam
buddhanam pariccattam hoti, tasseva imina adhikarena adhikarasampannassa
samijjhati, na itarassa. Adhikarasampannassapi yassa buddhakarakadhammanam atthaya
mahanto chando ca ussaho ca vayamo ca pariyetthi ca, tasseva samijjhati,
na itarassa.
       Tatridam chandamahantataya opammam:- sace hi evamassa yo sakalacakkavalagabbham
ekodakibhutam attano bahubalena uttaritva 2- param gantum samattho,
so buddhattam papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham velugumbasanchannam
viyuhitva 3- madditva padasa gacchanto param gantum samattho, so buddhattam
papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham sattiyo akotetva nirantaram
sattiphalasamakinnam padasa akkamamano param gantum samattho, so buddhattam
papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham vitaccitangarabharitam padehi maddamano 4-
param gantum samattho, so buddhattam papunatiti. Yo etesu ekampi attano
dukkaram na mannati, "aham etampi taritva va gantva va param gamissami"ti 5-
evam mahantena chandena ca ussahena ca vayamena ca pariyetthiya ca
samannagato hoti, etasseva patthana samijjhati, na itarassa. Tasma
@Footnote: 1 ka. pakasentassa.  2 Si. pataritva.  3 Ma. byuhitva.
@4 Si. akkamamano.  5 Si. gahessamiti.
Sumedhatapaso 1- ime attha dhamme samodhanetvava buddhabhavaya abhiniharam katva
nipajji.
       Dipankaropi bhagava agantva sumedhatapasassa sisabhage thatva
manisihapanjaram ugghatento viya pancavannapasadasampannani akkhini ummiletva
kalalapitthe nipannam sumedhatapasam disva "ayam tapaso buddhattaya abhiniharam
katva nipanno, samijjhissati nu kho etassa patthana, udahu no"ti
anagatamsananam pesetva upadharento "ito kappasatasahassadhikani cattari
asankhyeyyani atikkamitva ayam gotamo nama buddho bhavissati"ti natva
thitakova parisamajjhe byakasi "passatha no tumhe uggatapam tapasam kalalapitthe
nipannan"ti. Evam bhanteti. Ayam buddhattaya abhiniharam katva nipanno,
samijjhissati imassa patthana, ayam hi ito kappasatasahassadhikanam catunnam
asankhyeyyanam matthake gotamo nama buddho bhavissati. Tasmim panassa attabhave
kapilavatthu nama nagaram nivaso bhavissati, maya nama devi mata, suddhodano
nama raja pita, aggasavako upatisso nama thero, 2- dutiyasavako 3- kolito
nama, buddhupatthako anando nama, aggasavika khema nama theri, dutiyasavika
uppalavanna nama theri bhavissati, ayam paripakkanano mahabhinikkhamanam katva
mahapadhanam padahitva nigrodharukkhamule payasam patiggahetva neranjaraya tire
paribhunjitva bodhimandam aruyha assattharukkhamule abhisambujjhissatiti. Tena
vuttam:-
           "dipankaro lokavidu         ahutinam patiggaho
           ussisake mam thatvana        idam vacanamabravi.
           `passatha Imam tapasam         jatilam uggatapanam
           aparimeyye ito kappe     buddho loke bhavissati.
           Ahu kapilavhaya ramma       nikkhamitva tathagato
           padhanam padahitvana          katva dukkarakarikam.
@Footnote: 1 Si. sumedhatapaso pana  2 Si. upatisso nama thero aggasavako  3 Si. dutiyaaggasavako
           Ajapalarukkhamule           nisiditva tathagato
           tattha payasam paggayha       neranjaramupehiti.
           Neranjaraya tiramhi         payasam ada so jino
           patiyattavaramaggena          bodhimulamupehiti.
           Tato padakkhinam katva        bodhimandam anuttaro
           assattharukkhamulamhi          bujjhissati mahayaso.
           Imassa janika mata        maya nama bhavissati
           pita suddhodano nama       ayam hessati gotamo.
           Anasava vitaraga         santacitta samahita
           kolito upatisso ca        agga hessanti savaka
           anando namupatthako      upatthissati tam 1- jinam.
           Khema uppalavanna ca       agga hessanti savika
           anasava vitaraga         santacitta samahita
           bodhi tassa bhagavato         assatthoti pavuccati'ti. "2-
       Tam sutva sumedhatapaso "mayham kira patthana samijjhissati"ti
somanassappatto ahosi. Mahajano dipankaradasabalassa vacanam sutva "sumedhatapaso
kira buddhabijam buddhankuro"ti hatthatuttho ahosi. Evancassa ahosi "yatha
nama manussa nadim taranta ujukena titthena uttaritum asakkonta hetthatitthena
uttaranti, evameva mayampi dipankaradasabalassa sasane maggaphalam alabhamana
anagate yada tvam buddho bhavissasi, tada tava sammukha maggaphalam sacchikatum
samattha bhaveyyama"ti patthanam thapayimsu. Dipankaradasabalopi bodhisattam pasamsitva
atthapupphamutthihi pujetva padakkhinam katva pakkami, tepi catusatasahassasankha
khinasava bodhisattam gandhehi ca malahi 3- ca pujetva padakkhinam katva pakkamimsu.
Devamanussa pana tatheva pujetva vanditva pakkanta.
@Footnote: 1 Ma. upatthissatimam.  2 khu. buddha. 33/60-69/453-4. 3 Ma. maladihi.
       Bodhisatto sabbesam patikkantakale sayana vutthaya "paramiyo
vicinissami"ti puppharasimatthake pallankam abhujitva nisidi. Evam nisinne
bodhisatte sakaladasasahassacakkavale devata sadhukaram datva "ayya sumedhatapasa
poranakabodhisattanam pallankam abhujitva, `paramiyo vicinissama'ti nisinnakale
yani pubbanimittani nama pannayanti tani sabbanipi ajja nimittani
patubhutani, nissamsayena tvam buddho bhavissasi, mayametam janama `yassetani
nimittani pannayanti, ekantena so buddho hoti,' tvam attano viriyam dalham
katva pagganha"ti bodhisattam nanappakarahi thutihi abhitthavimsu. Tena vuttam:-
           "idam sutvana vacanam         asamassa mahesino
           amodita naramaru          buddhabijam kira ayam.
           Ukkutthisadda vattanti       apphotenti hasanti ca
           katanjali namassanti          dasasahassi sadevaka.
           Yadimassa lokanathassa        virajjhissama sasanam
           anagatamhi addhane        hessama sammukha imam.
           Yatha manussa nadim taranta    patitittham virajjhiya
           hettha titthe gahetvana    uttaranti mahanadim.
           Evameva mayam sabbe        yadi muncamimam jinam
           anagatamhi addhane        hessama sammukha imam.
           Dipankaro lokavidu          ahutinam patiggaho
           mama kammam pakittetva       dakkhinam padamuddhari.
           Ye tatthasum jinaputta       sabbe 1- padakkhinamakamsu mam
           nara naga ca gandhabba 2-  abhivadetvana pakkamum.
           Dassanam me atikkante       sasamghe lokanayake
           hatthatutthena 3- cittena     asana vutthahim tada. 3-
@Footnote: 1 idam padam buddhavamse natthi.  2 deva manussa asura ca (buddhavamse).
@ 3-3 sayana vutthahitvana pallankam abhujim  tada (buddhavamse).
           Sukhena sukhito homi         pamojjena pamodito
           pitiya ca abhissanno        pallankam abhuji tada.
           Pallankena nisiditva        evam cintesaham tada
           `vasibhuto aham jhane        abhinnaparamim gato.
           Dasasahassilokamhi 1-        isayo natthi me sama
           asamo iddhidhammesu         alabhim idisam sukham.'
           pallankabhujane mayham        dasasahassadhivasino
           mahanadam pavattesum         dhuvam buddho bhavissasi.
           Ya pubbe bodhisattanam      pallankavaramabhuje
           nimittani padissanti         tani ajja padissare.
           Sitam byapagatam hoti          unhanca upasammati
           tani ajja padissanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Dasasahassi lokadhatu         nissadda honti nirakula
           tani ajja padissanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Mahavata na vayanti       na sandanti savantiyo
           tani ajja padissanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Thalaja dakaja puppha        sabbe pupphanti tavade
           tepajja pupphita sabbe      dhuvam buddho bhavissasi.
           Lata va yadi va rukkha     phalabhara honti tavade
           tepajja phalita sabbe       dhuvam buddho bhavissasi.
           Akasattha ca bhumattha      ratana jotanti tavade
           tepajja ratana jotanti      dhuvam buddho bhavissasi.
@Footnote: 1  Si.,Ma. sahassiyamhi lokamhi.
           Manusaka ca dibba ca       turiya vajjanti tavade
           tepajjubho abhiravanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Vicittapuppha gagana         abhivassanti tavade
           tepi ajja pavassanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Mahasamuddo abhujati        dasasahassi pakampati
           tepajjubho abhiravanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Nirayepi dasasahasse         aggi nibbanti tavade
           tepajja nibbuta aggi       dhuvam buddho bhavissasi.
           Vimalo hoti suriyo         sabba dissanti taraka 1-
           tepi ajja padissanti        dhuvam buddho bhavissasi.
           Anovatthena udakam          mahiya ubbhijji tavade
           tampajjubbhijjate mahiya      dhuvam buddho bhavissasi.
           Taragana virocanti        nakkhatta gaganamandale
           visakha candimayutta       dhuvam buddho bhavissasi.
           Bilasaya darisaya          nikkhamanti sakasaya
           tepajja asaya chuddha      dhuvam buddho bhavissasi.
           Na hoti arati sattanam       santuttha honti tavade
           tepajja sabbe santuttha     dhuvam buddho bhavissasi.
           Roga tadupasammanti         jighaccha ca vinassati
           tanipajja padissanti         dhuvam buddho bhavissasi.
           Rago tada tanu hoti       doso moho vinassati
           tepajja vigata sabbe       dhuvam buddho bhavissasi.
@Footnote: 1 ka. tavade.
           Bhayam tada na bhavati          ajjapetam padissati
           tena lingena janama       dhuvam buddho bhavissasi.
           Rajo nuddhamsati uddham         ajjapetam padissati
           tena lingena janama       dhuvam buddho bhavissasi.
           Anitthagandho pakkamati        dibbagandho pavayati
           sopajja vayati gandho       dhuvam buddho bhavissasi.
           Sabbe deva padissanti      thapayitva arupino
           tepajja sabbe dissanti      dhuvam buddho bhavissasi.
           Yavata niraya nama        sabbe dissanti tavade
           tepajja sabbe dissanti      dhuvam buddho bhavissasi.
           Kutta kavata sela ca     na hontavarana tada
           akasabhuta tepajja        dhuvam buddho bhavissasi.
           Cuti ca upapatti ca          khane tasmim na vijjati
           tanipajja padissanti         dhuvam buddho bhavissasi.
           Dalham pagganha viriyam         ma nivatta abhikkama
           mayampetam vijanama         dhuvam buddho bhavissasi"ti. 1-
       Bodhisatto dipankaradasabalassa ca dasasahassacakkavaladevatananca vacanam
sutva bhiyyoso mattaya sanjatussaho hutva cintesi "buddha nama
amoghavacana, natthi buddhanam kathaya annathattam. Yatha hi akase
khittaleddussa patanam dhuvam, jatassa maranam, rattikkhaye suriyuggamanam, 2- asaya
nikkhantasihassa sihanadanadanam, garugabbhaya itthiya bharamoropanam dhuvam avassambhavi,
evameva buddhanam vacanam nama dhuvam amogham, addha aham buddho bhavissami"ti.
Tena vuttam:-
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/70-107/454-58.  2 Si.,Ma. arune uggate suriyassutthanam.
           "buddhassa vacanam sutva       dasasahassina cubhayam
           tutthahattho pamodito        evam cintesaham tada.
           Advejjhavacana buddha       amoghavacana jina
           vitatham natthi buddhanam         dhuvam buddho bhavamaham.
           Yatha khittam nabhe leddu      dhuvam patati bhumiyam
           tatheva buddhasetthanam        vacanam dhuvasassatam
           vitatham natthi buddhanam         dhuvam buddho bhavamaham. 1-
           Yathapi sabbasattanam         maranam dhuvasassatam
           tatheva buddhasetthanam        vacanam dhuvasassatam.
           Yatha rattikkhaye patte      suriyuggamanam dhuvam
           tatheva buddhasetthanam        vacanam dhuvasassatam.
           Yatha nikkhantasayanassa        sihassa nadanam dhuvam
           tatheva buddhasetthanam        vacanam dhuvasassatam.
           Yatha apannasattanam        bharamoropanam dhuvam
           tatheva buddhasetthanam        vacanam dhuvasassatan"ti. 2-
       So "dhuvaham buddho bhavissami"ti evam katasannitthano buddhakarake
dhamme upadharetum "kaham nu kho buddhakaraka dhamma, kim uddham, udahu adho,
disavidisasu"ti anukkamena sakalam dhammadhatum vicinanto poranakabodhisattehi
asevitanisevitam pathamam danaparamim disva evam attanam ovadi "sumedhapandita
tvam ito patthaya pathamam danaparamim pureyyasi. Yatha hi nikkujjito udakakumbho
nissesam katva udakam vamatiyeva, na paccaharati, evameva dhanam va yasam va
puttadaram va angapaccangam va anoloketva sampattayacakanam sabbam icchiticchitam
nissesam katva dadamano bodhimule nisiditva buddho bhavissasi"ti pathamam
danaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 idam padadvayam natthi jatakatthakathayam. 2 khu. buddha. 33/108-114/458-9.
           "handa buddhakare dhamme      vicinami ito cito
           uddham adho dasa disa        yavata dhammadhatuya.
           Vicinanto tada dakkhim        pathamam danaparamim
           pubbakehi mahesihi          anucinnam mahapatham.
           Imam tvam pathamam tava         dalham katva samadiya
           danaparamitam gaccha          yadi bodhim pattumicchasi.
           Yathapi kumbho sampunno      yassa kassaci adhokato
           vamatevudakam nissesam         na tattha parirakkhati.
           Tatheva yacake disva       hinamukkatthamajjhime
           dadahi danam nissesam        kumbho viya adhokato"ti. 1-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato dutiyam silaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya silaparamimpi pureyyasi. Yatha hi camari migo nama jivitam anoloketva
attano valameva rakkhati, evam tvampi ito patthaya jivitampi anoloketva
silameva rakkhamano buddho bhavissasi"ti dutiyam silaparamim dalham katva
adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        dutiyam silaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam dutiyam tava         dalham katva samadiya
           silaparamitam gaccha           yadi bodhim pattumicchasi.
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/115-9/459.
           Yathapi camari valam          kisminci patilaggitam
           upeti maranam tattha          na vikopeti valadhim.
           Tatheva catusu bhumisu          silani paripuraya
           parirakkha sada 1- silam       camari viya valadhin"ti. 2-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato tatiyam nekkhammaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya nekkhammaparamimpi pureyyasi. Yatha hi ciram bandhanagare vasamano
puriso na tattha sineham karoti, atha kho ukkanthatiyeva, avasitukamo hoti,
evameva tvampi sabbabhave bandhanagarasadise katva sabbabhavehi ukkanthito
muccitukamo hutva nekkhammabhimukhova hoti. Evam buddho bhavissasi"ti tatiyam
nekkhammaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        tatiyam nekkhammaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam tatiyam tava         dalham katva samadiya
           nekkhammaparamitam gaccha       yadi bodhim pattumicchasi.
           Yatha andughare puriso       ciravuttho dukhattito
           na tattha ragam janeti        muttimeva gavesati.
           Tatheva tvam sabbabhave        passa andugharam viya
           nekkhammabhimukho hoti       bhavato parimuttiya"ti. 3-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato catuttham pannaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
@Footnote: 1 Si. sabbada. 2 khu. buddha. 33/120-4/459-60. 3 khu. buddha. 33/125-9/460.
Patthaya pannaparamimpi pureyyasi. Hinamajjhimukkatthesu kanci avajjetva
sabbepi pandite upasankamitva panham puccheyyasi. Yatha hi pindapatiko
bhikkhu hinadibhedesu kulesu kinci avajjetva patipatiya pindaya caranto
khippam yapanam labhati, evam tvampi sabbapandite upasankamitva panham pucchanto
buddho bhavissasi"ti catuttham pannaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        catuttham pannaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam catuttham tava        dalham katva samadiya
           pannaparamitam gaccha         yadi bodhim pattumicchasi.
           Yathapi bhikkhu bhikkhanto       hinamukkatthamajjhime
           kulani na vivajjento       evam labhati yapanam.
           Tatheva tvam sabbakalam        paripuccham 1- budham janam
           pannaparamitam gantva       sambodhim papunissasi"ti. 2-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato pancamam viriyaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya viriyaparamimpi pureyyasi, yatha hi siho migaraja sabbiriyapathesu
dalhaviriyo hoti, evam tvampi sabbabhavesu sabbiriyapathesu dalhaviriyo
anolinaviriyo samano buddho bhavissasi"ti pancamam viriyaparamim dalham katva
adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
@Footnote: 1 pali. paripucchanto  2 khu. budadha. 33/130-4/460-1.
           Vicinanto tada dakkhim        pancamam viriyaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam pancamam tava        dalham katva samadiya
           viriyaparamitam gaccha          yadi bodhim pattumicchasi.
           Yathapi siho migaraja       nisajjatthanacankame
           alinaviriyo hoti           paggahitamano sada.
           Tatheva tvam sabbabhave        pagganha viriyam dalham
           viriyaparamitam gantva        sambodhim papunissasi"ti. 1-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato chattham khantiparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya khantiparamimpi pureyyasi, sammananepi avamananepi khamova bhaveyyasi.
Yatha hi pathaviyam nama sucimpi nikkhipanti asucimpi, na tena pathavi sineham
patigham karoti, khamati sahati adhivasetiyeva, evameva tvampi sammananepi
avamananepi khamova samano buddho bhavissasi"ti chattham khantiparamim dalham
katva adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        chatthamam khantiparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam chatthamam tava        dalham katva samadiya
           tattha advejjhamanaso       sambodhim papunissasi.
           Yathapi pathavi nama          sucimpi asucimpi ca
           sabbam sahati nikkhepam         na karoti patigham taya.
@Footnote: 1 khu. budadha. 33/135-9/461.
           Tatheva tvampi sabbesam       sammanavamanakkhamo
           khantiparamitam gantva        sambodhim papunissasi"ti. 1-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato sattamam saccaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya saccaparamimpi pureyyasi, asaniya matthake patamanayapi dhanadinam
atthaya chandadinam vasena sampajanamusavadam nama ma bhasi. Yatha hi osadhi
taraka nama sabbautusu attano gamanavithim jahitva annaya vithiya na
gacchati, sakavithiyava gacchati, evameva tvampi saccam pahaya musavadam nama
avadantoyeva buddho bhavissasi"ti sattamam saccaparamim dalham katva adhitthasi.
Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        sattamam saccaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam sattamam tava        dalham katva samadiya
           tattha advejjhavacano        sambodhim papunissasi.
           Yathapi osadhi nama         tulabhuta sadevake
           samaye utuvasse va        na vokkamati vithito.
           Tatheva tvampi saccesu       na vokkamasi 2- vithito
           saccaparamitam gantva        sambodhim papunissasi"ti. 3-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato atthamam adhitthanaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam
ito patthaya adhitthanaparamimpi pureyyasi, yam adhitthasi, tasmim adhitthane
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/140-4/461-2.  2 ma vokkama hi (buddhavamse).
@3 khu. buddha. 33/145-9/462.
Niccalova bhaveyyasi. Yatha hi pabbato nama sabbasu disasu vatehi pahato
na kampati na calati, attano thaneyeva titthati, evameva tvampi attano
adhitthane niccalo hontova buddho bhavissasi"ti atthamam adhitthanaparamim
dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        atthamam adhitthanaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam atthamam tava        dalham katva samadiya
           tattha tvam acalo hutva      sambodhim papunissasi.
           Yathapi pabbato selo       acalo suppatitthito
           na kampati bhusavatehi        sakatthaneva titthati.
           Tatheva tvampi adhitthane     sabbada acalo bhava
           adhitthanaparamitam gantva     sambodhim papunissasi"ti. 1-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato navamam mettaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya mettaparamimpi pureyyasi, hitesupi ahitesupi ekacitto bhaveyyasi.
Yatha hi udakam nama papajanassapi kalyanajanassapi sitabhavam ekasadisam
katva pharati, evameva tvampi sabbesu sattesu mettacittena ekacittova
honto buddho bhavissasi"ti navamam mettaparamim dalham katva adhitthasi.
Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/150-4/462-3.
           Vicinanto tada dakkhim        navamam mettaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam navamam tava         dalham katva samadiya
           mettaya asamo hohi       yadi bodhim pattumicchasi.
           Yathapi udakam nama          kalyane papake jane
           samam pharati sitena           pavaheti rajomalam.
           Tatheva tvampi hitahite      samam mettaya bhavaya
           mettaparamitam gantva      sambodhim papunissasi"ti. 1-
       Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato dasamam upekkhaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya upekkhaparamimpi pureyyasi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyasi.
Yatha hi pathavi nama sucimpi asucimpi pakkhipamane majjhattava hoti,
evameva tvampi sukhadukkhesu 2- majjhattova honto buddho bhavissasi"ti dasamam
upekkhaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
           "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
           annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
           Vicinanto tada dakkhim        dasamam upekkhaparamim
           pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
           Imam tvam dasamam tava         dalham katva samadiya
           tulabhuto dalho hutva      sambodhim papunissasi.
           Yathapi pathavi nama          nikkhittam asucim sucim
           upekkhati ubhopete        kopanunayavajjita.
           Tatheva tvampi sukhadukkhe      tulabhuto sada bhava
           upekkhaparamitam gantva     sambodhim papunissasi"ti. 3-
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/155-9/463. 2 Si. sukhadukkhepi.  3 khu. buddha. 33/160-4/463-4.
       Tato cintesi "imasmim loke bodhisattehi puretabba bodhiparipacana
buddhakarakadhamma ettakayeva, dasa paramiyo thapetva anne natthi. Imapi
dasa paramiyo uddham akasepi natthi, hettha pathaviyampi, puratthimadisu
disasupi natthi, mayhamyeva pana hadayabbhantare patitthita"ti. Evam tasam hadaye
patitthitabhavam disva sabbapi ta dalham katva adhitthaya punappunam
sammasanto anulomapatilomam sammasati, pariyante gahetva adim papeti,
adimhi gahetva pariyantam papeti, majjhe gahetva ubhato kotim
papetva osapeti, ubhato kotisu gahetva majjham papetva osapeti.
Bahirakabhandapariccago danaparami nama, angapariccago danaupaparami nama,
jivitapariccago danaparamatthaparami namati dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa
paramatthaparamiyoti samattimsa paramiyo telayantam 1- vinivattento viya mahamerum
mattham katva cakkavalamahasamuddam alulento viya ca sammasati. Tassevam dasa
paramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutadhikadviyojanasatasahassabahala ayam
mahapathavi hatthina akkantanalakalapo viya, piliyamanam ucchuyantam viya ca
mahaviravam viravamana sankampi sampakampi sampavedhi. Kulalacakkam viya telayantacakkam
viya ca paribbhami. Tena vuttam:-
           "ettakayeva te loke    ye dhamma bodhipacana
           taduddham natthi annatra        dalham tattha patitthaha.
           Ime dhamme sammasato       sabhavarasalakkhane 2-
           dhammatejena vasudha         dasasahassi pakampatha.
           Calati ravati pathavi 3-        ucchuyantamva pilitam
           telayante yatha cakkam       evam kampati medani"ti. 4-
       Mahapathaviya kampamanaya rammanagaravasino santhatum asakkonta
yugantavatabbhahata mahasala viya mucchita 5- papatimsu. Ghatadini kulalabhajanani
@Footnote: 1 Si. yantam. 2 sabhavasarasalakkhane (buddhavamse). 3 calati ravati pathavi (buddhavamse), Ma.
@calata ravati.  4 khu. buddha. 33/165-7/464.  5 Si. mucchitamucchita.
Pavattantani annamannam paharantani cunnavicunnani ahesum. Mahajano
bhitatasito sattharam upasankamitva "kim nu kho bhagava nagavatto ayam,
bhutayakkhadevatasu annataravatto vati na hi mayam etam janama, api ca
kho sabbopi ayam mahajano upadduto, kim nu kho imassa lokassa papakam
bhavissati, udahu kalyanam, kathetha no etam karanan"ti aha. Atha 1- sattha
tesam katham sutva "tumhe ma bhayatha ma cintayittha, natthi vo itonidanam
bhayam, yo so maya ajja `sumedhapandito anagate gotamo nama buddho
bhavissati'ti byakato, so idani dasa paramiyo sammasati, tassa sammasantassa
vilolentassa dhammatejena sakaladasasahassi lokadhatu ekappaharena kampati
ceva ravati ca"ti aha. Tena vuttam:-
           "yavata parisa asi       buddhassa parivesane
           pavedhamana sa tattha       mucchita sesi bhumiya.
           Ghatanekasahassani          kumbhinanca sata bahu
           sancunnamathita tattha         annamannam paghattita.
           Ubbigga tasita bhita       bhanta byathitamanasa
           mahajana samagamma         dipankaramupagamum.
           Kim bhavissati lokassa         kalyanamatha papakam
           sabbo upadduto loko      tam vinodehi cakkhuma.
           Tesam tada sannapesi       dipankaro mahamuni
           vissattha hotha ma bhatha 2-  imasmim pathavikampane.
           Yamaham ajja byakasim        `buddho loke bhavissati'
           eso sammasati dhammam        pubbakam jinasevitam.
           Tassa sammasato dhammam        buddhabhumim asesato
           tenayam kampita pathavi       dasasahassi sadevake"ti. 3-
@Footnote: 1 idam padam sihalamule natthi. 2 ma bhetha (buddhavamse). 3 khu. buddha.
@33/168-74/464-5.
       Mahajano tathagatassa vacanam sutva hatthatuttho malagandhavilepanam
adaya rammanagara nikkhamitva bodhisattam upasankamitva malagandhadihi pujetva
vanditva padakkhinam katva rammanagarameva pavisi. Bodhisattopi dasa paramiyo
sammasitva viriyam dalham katva adhitthaya nisinnasana vutthasi. Tena vuttam:-
           "buddhassa vacanam sutva       mano nibbayi tavade
           sabbe mam upasankamma        punapi abhivandisum. 1-
           Samadiyitva buddhagunam        dalham katvana manasam
           dipankaram namassitva         asana vutthahim tada"ti. 2-
       Atha bodhisattam asana vutthahantam sakaladasasahassacakkavaladevata
sannipatitva dibbehi malagandhehi pujetva vanditva "ayya sumedhatapasa
taya ajja dipankaradasabalassa padamule mahati patthana patthita, sa te
anantarayena samijjhatu, ma te bhayam va chambhitattam va ahosi, sarire
appamattakopi rogo ma uppajjatu, khippam paramiyo puretva sammasambodhim
pativijjha. Yatha pupphupagaphalupagarukkha samaye pupphanti ceva phalanti ca,
tatheva tvampi tam samayam anatikkamitva khippam sambodhimuttamam phusassu"tiadini
thutimangalani payirudahamsu, evanca payirudahitva attano attano devatthanameva
agamamsu. Bodhisattopi devatahi abhitthavito "aham dasa paramiyo puretva
kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake buddho bhavissami"ti
viriyam dalham katva adhitthaya nabham abbhuggantva himavantameva agamasi.
Tena vuttam:-
           "dibbam manusakam puppham        deva manusaka ubho
           samokiranti pupphehi         vutthahantassa asana.
           Vedayanti ca te sotthim      deva manusaka ubho
           mahantam patthitam tuyham         tam labhassu yathicchitam.
@Footnote: 1. Si. mam abhivandiya, Ma. abhivadimsu.  2 khu. buddha. 33/175-6/465.
           Sabbitiyo vivajjantu         soko rogo vinassatu
           ma te bhavantvantaraya 1-  phusa khippam bodhimuttamam.
           Yathapi samaye patte        pupphanti pupphino duma
           tatheva tvam mahavira         buddhananena pupphasu.
           Yatha ye keci sambuddha     purayum dasa parami
           tatheva tvam mahavira         puraya dasa parami.
           Yatha ye keci sambuddha     bodhimandamhi bujjhare
           tatheva tvam mahavira         bujjhassu jinabodhiyam.
           Yatha ye keci sambuddha     dhammacakkam pavattayum
           tatheva tvam mahavira         dhammacakkam pavattaya.
           Punnamaye yatha cando      parisuddho virocati
           tatheva tvam punnamano        viroca dasasahassiyam.
           Rahumutto yatha suriyo      tapena atirocati
           tatheva loka muccitva 2-   viroca siriya tuvam.
           Yatha ya kaci nadiyo       osaranti mahodadhim
           evam sadevaka loka       osarantu tavantike.
           Tehi thutappasattho so       dasa dhamme samadiya
           te dhamme paripurento      pavanam pavisi tada"ti.
                        Sumedhakatha nitthita.
         Rammanagaravasinopi kho nagaram pavisitva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa
mahadanam adamsu. Sattha tesam dhammam desetva mahajanam saranadisu
patitthapetva rammanagara nikkhami. Tato uddhampi yavatayukam titthanto sabbam
@Footnote: 1 Si. bhavatvantarayo.  2 Si. lokam muncitva.
Buddhakiccam katva anukkamena anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi.
Tattha yam vattabbam, tam sabbam buddhavamse vuttanayeneva  vittharetabbam. Vuttam hi
tattha:-
           "tada te bhojayitvana      sasamgham lokanayakam
           upagacchum 1- saranam tassa      dipankarassa satthuno.
           Saranagamane kanci           nivesesi tathagato
           kanci pancasu silesu         sile dasavidhe param.
           Kassaci deti samannam        caturo phalamuttame
           kassaci asame dhamme        deti so patisambhida.
           Kassaci varasamapattiyo       attha deti narasabho
           tisso kassaci vijjayo      chalabhinna pavecchati.
           Tena yogena janakayam       ovadati 2- mahamuni
           tena vittharikam asi        lokanathassa sasanam.
           Mahahanusabhakkhandho          dipankarasanamako
           bahu jane tarayati          parimoceti duggatim.
           Bodhaneyyam janam disva       satasahassepi yojane
           khanena upagantvana         bodheti tam mahamuni.
           Pathamabhisamaye buddho        kotisatamabodhayi
           dutiyabhisamaye natho        navutikotimabodhayi. 3-
           Yada ca devabhavanamhi        buddho dhammamadesayi
           navutikotisahassanam          tatiyabhisamayo ahu.
           Sannipata tayo asum       dipankarassa satthuno
           kotisatasahassanam           pathamo asi samagamo.
@Footnote: 1 Si., i. upaganchum.  2 Si., i. ovadeti.  3 Si., i. satasahassamabodhayi.
           Puna naradakutamhi           pavivekagate jine
           khinasava vitamala          samimsu satakotiyo.
           Yamhi kale 1- mahaviro    sudassanasiluccaye
           navutikotisahassehi          pavaresi mahamuni. 2-
           Aham tena samayena          jatilo uggatapano
           antalikkhamhi carano 3-      pancabhinnasu paragu.
           Dasavisasahassanam            dhammabhisamayo ahu
           ekadvinnam abhisamaya 4-     gananato asankhiya. 5-
           Vittharitam 6- bahujannam      idam phitam ahu tada
           dipankarassa bhagavato         sasanam suvisodhitam.
           Cattari satasahassani        chalabhinna mahiddhika
           dipankaram lokavidum           parivarenti sabbada.
           Ye keci tena samayena      jahanti manusam bhavam
           appattamanasa sekha       garahita bhavanti te.
           Supupphitam pavacanam           arahantehi tadibhi
           khinasavehi vimalehi         upasobhati sabbada. 7-
           Nagaram rammavati nama         sudevo nama khattiyo
           sumedha nama janika        dipankarassa satthuno.
           Dasavassasahassani 8-        agaram ajjha so vasi
           hamsa konca mayura ca      tayo pasadamuttama.
           Tini satasahassani           nariyo samalankata
           paduma nama sa nari       usabhakkhandho atrajo. 8-
@Footnote: 1 Si., i. yada vasi.  2 Ma. tada muni.  3 Ma. caranto.  4 Si., i. abhisamayo.
@5 Si.,i. asankhiyo.  6 cha.Ma. vittharikam.  7 Si.,i. sadevake.
@ 8-8 Si.,i. ime patha na dissanti
           Nimitte 1- caturo disva  hatthiyanena nikkhami
           anunadasamasani          padhane padahi jino.
           Padhanacaram caritvana      abujjhi manasam muni
           brahmuna yacito santo   dipankaro mahamuni.
           Vatti cakkam mahaviro      nandarame sirighare
           nisinno sirisamulamhi       akasi titthiyamaddanam. 1-
           Sumangalo ca tisso ca     ahesum aggasavaka
           sagato 2- namupatthako  dipankarassa satthuno.
           Nanda ceva sunanda ca    ahesum aggasavika
           bodhi tassa bhagavato       pipphaliti pavuccati.
           Tapussabhallika 3- nama    ahesum aggupatthaka
           sirima kona upatthika    dipankarassa satthuno. 3-
           Asitihatthamubbedho        dipankaro mahamuni
           sobhati diparukkhova        salarajava phullito.
           Pabha 4- vidhavati tassa    samanta dvadasa yojane 4-
           satasahassavassani         ayu tassa mahesino
           tavata titthamano so    taresi janatam bahum.
           Jotayitvana saddhammam      santaretva mahajanam 5-
           jalitva aggikhandhova      nibbuto so sasavako.
           Sa ca iddhi so ca yaso   tani ca padesu cakkaratanani
           sabbam tamantarahitam 6-      nanu ritta sabbasankhara"ti.
@Footnote: 1-1 Si., i. ime patha na dissanti.  2 Si. sagalo, i. sobhito.
@3-3 Si., i. ayam gatha na dissati.  4-4 Si. ime patha na dissanti.
@5 Si. sadevakam.  6 Si., i. samantarahitam.
           Dipankaro 1- jino sattha  nandaramamhi nibbuto
           tatthetassa jinathupo       chattimsubbedhayojanoti. 1-
       Dipankarassa pana bhagavato aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva
kondanno nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata ahesum.
Pathamasannipate kotisatasahassam, dutiye kotisahassam, tatiye navutikotiyo. Tada
bodhisatto vijitavi nama cakkavatti hutva kotisatasahassassa buddhappamukhassa
bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sattha bodhisattam "buddho bhavissati"ti
byakaritva dhammam desesi. So satthu dhammakatham sutva rajjam niyyatetva
pabbaji. So tini pitakani uggahetva attha samapattiyo ca panca abhinnayo ca
uppadetva aparihinajjhano brahmaloke nibbatti. Kondannabuddhassa pana
rammavati nama nagaram, sunando nama khattiyo pita, sujata nama devi
mata, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasavaka, anuruddho namupatthako,
tissa ca upatissa ca dve aggasavika, salakalyanirukkho bodhi,
atthasitihatthubbedham sariram, vassasatasahassam ayuppamanam ahosi.
           Dipankarassa aparena       kondanno nama nayako
           anantatejo amitayaso     durasado. 2-
       Tassa aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva ekasmim kappeyeva
cattaro buddha nibbattimsu mangalo sumano revato sobhitoti. Mangalassa
bhagavato tisu savakasannipatesu pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum,
dutiye kotisatasahassam, tatiye navutikotiyo. Vematikabhata kirassa anandakumaro
nama navutikotisankhaya parisaya saddhim dhammassavanatthaya satthu santikam agamasi.
Sattha tassa anupubbikatham kathesi, so saddhim parisaya saha patisambhidahi arahattam
papuni. Sattha tesam kulaputtanam pubbacaritam olokento iddhimayapattacivarassa
upanissayam disva dakkhinahattham pasaretva "etha bhikkhavo"ti aha. Sabbe
@Footnote: 1-1 Si., i. ayam gatha na dissati.  2  khu. buddha. 33/1/470.
Tamkhananneva 1- iddhimayapattacivaradhara satthivassikatthera viya akappasampanna hutva
sattharam vanditva parivarayimsu. Ayamassa tatiyo savakasannipato ahosi.
       Yatha pana annesam buddhanam samanta asitihatthappamanayeva sarirappabha
ahosi, na evam tassa. Tassa pana bhagavato sarirappabha niccakalam dasasahassilokadhatum
pharitva atthasi. Rukkhapathavipabbatasamuddadayo antamaso ukkhaliyadini upadaya
suvannapattapariyonaddha viya ahesum. Ayuppamanam panassa navutivassasahassani
ahosi. Ettakam kalam candimasuriyadayo attano pabhaya virocitum nasakkhimsu,
rattindivaparicchedo na pannayittha. Diva suriyalokena viya satta niccam
buddhalokeneva vicarimsu. Sayam pupphitakusumanam 2- pato ca ravanakasakunadinanca
vasena loko rattindivaparicchedam sallakkhesi.
       Kim pana annesam buddhanam ayamanubhavo natthiti? no natthi. Tepi hi
Akankhamana dasasahassilokadhatum va tato va bhiyyo abhaya phareyyum.
Mangalassa pana bhagavato pubbapatthanavasena annesam byamappabha viya sarirappabha
niccameva dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. So kira bodhisattacariyacaranakale
vessantarasadise attabhave thito saputtadaro vankapabbatasadise pabbate vasi.
Atheko kharadathiko nama yakkho mahapurisassa danajjhasayatam sutva
brahmanavannena upasankamitva mahasattam dve darake yaci. Mahasatto "dadami
brahmana puttake"ti vatva hatthapahattho udakapariyantam mahapathavim kampento
dvepi darake adasi. Yakkho cankamanakotiyam alambanaphalakam nissaya thatva
passantasseva mahasattassa mulalakalapam 3- viya darake khadi. Mahapurisassa
yakkham oloketva mukhe vivatamatte aggijalam viya lohitadharam uggiramanam tassa
mukham disvapi kesaggamattampi domanassam na uppajji. "sudinnam vata me danan"ti
cintayato panassa sarire mahantam pitisomanassam udapadi. So "imassa me
danassa nissandena anagate iminava niharena sarirato rasmiyo nikkhamantu"ti
@Footnote: 1 Si.,i. tam khaneyeva.  2 Si.,i. pupphanakakusumanam.  3 Ma. mulakalapam.
Patthanam akasi. Tassa tam patthanam nissaya buddhabhutassa sarirato rasmiyo
nikkhamitva ettakam thanam pharimsu.
       Aparampissa pubbacariyam 1- atthi. So kira bodhisattakale ekassa
buddhassa cetiyam disva "imassa buddhassa maya jivitam pariccajitum vattati"ti
dandakadipikavethananiyamena sakalasariram vethetva 2- ratanamattamakulam 3- satasahassagghanikam
suvannapatim sappissa purapetva tattha sahassavattiyo jaletva tam sisenadaya
sakalasariram jalapetva cetiyam padakkhinam karonto sakalarattim vitinameti. Evam
yava arunuggamana vayamantassapissa lomakupamattampi usumam na ganhi. Padumagabbham
pavitthakalo viya ahosi. Dhammo hi namesa attanam rakkhantam rakkhati. Tenaha
bhagava:-
                    "dhammo have rakkhati dhammacarim
                    dhammo sucinno sukhamavahati
                    esanisamso dhamme sucinne
                    na duggatim gacchati dhammacari"ti. 4-
Imassapi kammassa nissandena tassa bhagavato sarirobhaso  dasasahassilokadhatum
pharitva atthasi.
       Tada amhakam bodhisatto suruci nama brahmano hutva "sattharam
nimantessami"ti upasankamitva madhuradhammakatham sutva "sve mayham bhikkham ganhatha
bhante"ti aha. Brahmana kittakehi te bhikkhuhi atthoti. "kittaka pana vo
bhante parivarabhikkhu"ti aha. Tada satthu pathamasannipatoyeva hoti, tasma
"kotisatasahassan"ti aha. Bhante sabbehipi saddhim mayham bhikkham ganhathati.
Sattha adhivasesi. Brahmano svatanaya nimantetva geham gacchanto cintesi
"aham ettakanam bhikkhunam yagubhattavatthadini datum sakkomi, nisidanatthanam pana
katham bhavissati"ti.
@Footnote: 1. ka. buddhacaritam.  2 cha.Ma. vethapetva.  3 Si., i. ratanamakulam. 4 khu. thera.
@26/303/318.
       Tassa sa cinta caturasitiyojanasahassamatthake thitassa devaranno
pandukambalasilasanassa unhabhavam janesi. Sakko "ko nu kho mam imamha
thana cavetukamo"ti dibbacakkhuna olokento mahapurisam disva "suruci
nama brahmano buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva nisidanatthanatthaya
cintesi, mayapi tattha gantva punnakotthasam gahetum vattati"ti vaddhakivannam
nimminitva vasipharasuhattho mahapurisassa purato paturahosi. "atthi nu kho
kassaci bhatiya kattabbakiccan"ti aha. Mahapuriso tam disva "kim kammam
karissasi"ti aha. Mama ajananasippam nama natthi, geham va mandapam va yo
yam kareti, tassa tam katum 1- janamiti. Tena hi mayham kammam atthiti. Kim
ayyati. Svatanaya me kotisatasahassabhikkhu nimantita. Tesam nisidanamandapam
karissamiti. 2- Aham nama 3- kareyyam sace me bhatim datum sakkhissathati.
Sakkhissami tatati. "sadhu karissami"ti gantva ekam padesam olokesi.
Dvadasaterasayojanappamano padeso kasinamandalam viya samatalo ahosi. So
"ettake thane sattaratanamayo mandapo utthahatu"ti cintetva olokesi.
Tavadeva pathavim bhinditva mandapo utthahi. Tassa sovannamayesu thambhesu
rajatamaya ghataka 4- ahesum, rajatamayesu sovannamaya, manimayesu thambhesu
pavalamaya, pavalamayesu manimaya, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamaya
ghataka 4- ahesum. Tato "mandapassa antarantare kinkanikajalam 5- olambatu"ti
olokesi. Saha olokaneneva jalam olambi. Yassa mandavateritassa
pancangikasseva turiyassa madhurasaddo niccharati. Dibbasangitivattanakalo viya
ahosi. "antarantara gandhadamamaladamani olambantu"ti cintentassa
maladamani olambimsu. "kotisatasahassasankhanam bhikkhunam asanani ca adharakani
ca pathavim bhinditva utthahantu"ti cintesi, tavadeva utthahimsu. "kone kone
ekeka udakacatiyo utthahantu"ti cintesi, udakacatiyo utthahimsu.
@Footnote: 1 ka. detum.  2 cha.Ma. karissasiti.  3 i., Ma. pana.  4 Si. ghatika.
@5 Si.,i. kinkinikajalam.
       So ettakam mapetva brahmanassa santikam gantva "ehi ayya
tava mandapam oloketva mayham bhatim dehi"ti aha. Mahapuriso gantva
mandapam olokesi. Olokentasseva ca sakalasariram pancavannaya pitiya
nirantaram phutam ahosi. Athassa mandapam oloketva etadahosi "nayam mandapo
manussabhutena kato, mayham pana ajjhasayam mayham gunam agamma addha
sakkabhavanam unham bhavissati. Tato sakkena devaranna ayam mandapo karito
bhavissati"ti. "na kho pana me yuttam evarupe mandape ekadivasamyeva danam
datum, sattaham dassami"ti cintesi. Bahirakadanam hi tattakampi samanam
bodhisattanam tutthim katum na sakkoti, alankatasisam pana chinditva anjitaakkhini
uppatetva hadayamamsam va ubbattetva dinnakale bodhisattanam cagam
nissaya tutthi nama hoti. Amhakampi hi bodhisattassa sivirajajatake
devasikam pancakahapanasatasahassani vissajjetva catusu dvaresu nagaramajjhe ca
danam dentassa tam danam cagatutthim uppadetum nasakkhi. Yada panassa
brahmanavannena agantva sakko devaraja akkhini yaci, tada tani
uppatetva dadamanasseva haso uppajji, kesaggamattampi cittam annathattam
nahosi. Evam dinnadanam nissaya bodhisattanam titti nama natthi. Tasma
sopi mahapuriso "sattaham maya kotisatasahassasankhanam bhikkhunam danam datum
vattati"ti cintetva tasmim mandape nisidapetva sattaham gavapanam nama
adasi. Gavapananti mahante mahante kolambe 1- khirassa puretva uddhanesu
aropetva ghanapakapakke khire thoke 2- tandule pakkhipitva
pakkamadhusakkaracunnasappihi abhisankhatabhojanam vuccati. Manussayeva pana parivisitum
nasakkhimsu. Devapi ekantarika hutva parivisimsu. Dvadasaterasayojanappamanam thanampi
bhikkhu ganhitum nappahosiyeva, te pana bhikkhu attano anubhavena nisidimsu.
Pariyosanadivase pana sabbabhikkhunam pattani dhovapetva bhesajjatthaya
@Footnote: 1 Ma. kolumbe.  2 Si. khirodake.
Sappinavanitatelamadhuphanitanam pujetva ticivarehi saddhim adasi, samghanavakabhikkhuna
laddhacivarasataka satasahassagghanika 1- ahesum.
       Sattha anumodanam karonto "ayam puriso evarupam mahadanam adasi,
ko nu kho bhavissati"ti upadharento "anagate kappasatasahassadhikanam
dvinnam asankhyeyyanam matthake gotamo nama buddho bhavissati"ti disva
mahapurisam amantetva "tvam ettakam nama kalam atikkamitva gotamo nama
buddho bhavissasi"ti byakasi. Mahapuriso byakaranam sutva "aham kira buddho
bhavissami, ko me gharavasena attho, pabbajissami"ti cintetva tatharupam
sampattim khelapindam viya pahaya satthu santike pabbajitva buddhavacanam
ugganhitva abhinnayo ca samapattiyo ca nibbattetva ayupariyosane 2-
brahmaloke nibbatti.
       Mangalassa pana bhagavato nagaram uttaram nama ahosi. Pitapi uttaro
nama khattiyo, matapi uttara nama devi, sudevo ca dhammaseno ca dve
aggasavaka, palito namupatthako, sivali ca asoka ca dve aggasavika,
nagarukkho bodhi, atthasitihatthubbedham sariram ahosi. Navuti vassasahassani
thatva parinibbute pana tasmim ekappahareneva dasa cakkavalasahassani
ekandhakarani ahesum. Sabbacakkavalesu manussanam  mahantam arodanaparidevanam
ahosi.
           Kondannassa aparena      mangalo nama nayako
           tamam loke nihantvana     dhammokkamabhidharayiti. 3-
       Evam dasasahassilokadhatum andhakaram katva parinibbutassa tassa bhagavato
aparabhage sumano nama sattha loke udapadi. Tassapi tayo savakasannipata.
Pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye kancanapabbatamhi navutikotisahassani,
tatiye asitikotisahassani. Tada mahasatto atulo nama
nagaraja ahosi mahiddhiko mahanubhavo. So "buddho uppanno"ti sutva
@Footnote: 1 Ma. satasahassaggha.  2 i. ayusapariyosane, Ma. ayuhapariyosane.  3 khu. buddha.
@33/1/474.
Natisamghaparivuto nagabhavana nikkhamitva kotisatasahassabhikkhuparivarassa 1- tassa
bhagavato dibbaturiyehi upaharam karetva mahadanam pavattetva paccekam
dussayugani datva saranesu patitthasi. Sopi nam sattha "anagate buddho
bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram mekhalam 2- nama ahosi, sudatto
nama raja pita, sirima nama mata devi, sarano ca bhavitatto ca dve
aggasavaka, udeno namupatthako, sona ca upasona ca dve aggasavika,
nagarukkho bodhi, navutihatthubbedham sariram ahosi, navutiyeva vassasahassani
ayuppamanam ahosi.
           Mangalassa aparena        sumano nama nayako
           sabbadhammehi asamo       sabbasattanamuttamoti. 3-
       Tassa aparabhage revato nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate ganana natthi. Dutiye kotisatasahassabhikkhu
ahesum, tatha tatiye. Tada bodhisatto atidevo nama brahmano hutva
satthu dhammadesanam sutva saranesu patitthaya 4- sirasi  5- anjalim thapetva tassa
satthuno kilesappahane vannam sutva uttarasangena pujam akasi. Sopi nam
"buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhannavatiti nama
ahosi, pita vipulo nama khattiyo, mata vipula nama, varuno ca
brahmadevo ca dve aggasavaka, sambhavo namupatthako, bhadda ca subhadda
ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, ayu
satthi vassasahassaniti.
           Sumanassa aparena         revato nama nayako
           anupamo asadiso         atulo uttamo jinoti. 6-
       Tassa aparabhage sobhito nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate kotisatam 7- bhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo,
@Footnote: 1 Si.....parivutassa. 2 Si.,i. khemam. 3 khu. buddha.33/1/479. 4 Ma. patitthiYu.
@5 ka. sirasa.  6 khu. buddha.33/1/484. 7 i.,Ma. kotisatasahassam.
Tada bodhisatto ajito nama brahmano hutva satthu dhammadesanam sutva
saranesu patitthaya buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sopi nam
"buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhammam nama
ahosi, pita sudhammo nama raja, matapi sudhamma nama devi, asamo ca
sunetto ca dve aggasavaka. Anomo namupatthako, nakula ca sujata ca
dve aggasavika, nagarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi,
navuti vassasahassani ayuppamananti.
           Revatassa aparena        sobhito nama nayako
           samahito santacitto      asamo appatipuggaloti. 1-
       Tassa aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva ekasmim kappe tayo
buddha nibbattimsu anomadassi padumo naradoti. Anomadassissa bhagavato
tayo savakasannipata. Pathame attha bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye satta,
tatiye cha. Tada bodhisatto eko yakkhasenapati ahosi mahiddhiko
mahanubhavo, anekakotisatasahassanam yakkhanam adhipati. So "buddho uppanno"ti
sutva agantva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sopi nam
sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Anomadassissa pana bhagavato
candavati nama nagaram ahosi, yasava nama raja pita, yasodhara nama mata
devi, nisabho ca anomo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, sundari
ca sumana ca dve aggasavika, ajjunarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham
sariram ahosi, vassasatasahassam ayuppamananti.
           Sobhitassa aparena        sambuddho dvipaduttamo
           anomadassi amitayaso      tejassi duratikkamoti. 2-
       Tassa aparabhage padumo nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye tini
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/489.  2 khu. buddha. 33/1/493.
Satasahassani, tatiye agamake aranne mahavanasandavasinam bhikkhunam dve
satasahassani. Tada tathagate 1- tasmimyeva vanasande vasante, 1- bodhisatto
siho hutva sattharam nirodhasamapattim samapannam disva pasannacitto
vanditva padakkhinam katva pitisomanassajato tikkhattum sihanadam naditva
sattaham buddharammanam pitim avijahitva pitisukheneva gocaraya apakkamitva
jivitapariccagam katva bhagavantam payirupasamano atthasi. Sattha sattahaccayena
nirodha vutthito 2- siham oloketva "bhikkhusamghepi cittam pasadetva samgham
vandissati"ti "bhikkhusamgho agacchatu"ti cintesi. Bhikkhu tavadeva agamimsu.
Sihopi bhikkhusamghe cittam pasadeti. Sattha tassa manam oloketva "anagate
buddho bhavissati"ti byakasi. Padumassa pana bhagavato campakam nama nagaram
ahosi, asamo nama raja pita, mata asama nama devi, salo ca
upasalo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, rama ca surama ca 3-
dve aggasavika, sonarukkho nama bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram
ahosi, ayu vassasatasahassanti.
           Anomadassissa aparena     sambuddho dvipaduttamo
           padumo nama namena      asamo appatipuggaloti. 4-
       Tassa aparabhage narado nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye
navutikotisahassani, tatiye asitikotisahassani. Tada bodhisatto isipabbajjam
pabbajitva pancasu abhinnasu atthasu ca samapattisu cinnavasi hutva
buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva lohitacandanena pujam akasi.
Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato
dhannavati nama nagaram ahosi, sudevo nama khattiyo pita, anoma nama
mata devi, bhaddasalo ca jitamitto ca dve aggasavaka, vasettho
@Footnote: 1-1 cha. ime patha na dissanti. 2 Si. utthahitva. 3 radha ceva suradha ca
@(buddhavamse).  4 khu. buddha. 33/1/497.
Namupatthako, uttara ca phagguni ca dve aggasavika, mahasonarukkho nama
bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, navuti vassasahassani ayuti.
           Padumassa aparena         sambuddho dvipaduttamo
           narado nama namena     asamo appatipuggaloti. 1-
       Naradabuddhassa pana aparabhage ito satasahassakappamatthake ekasmim
kappe ekova padumuttaro nama buddho udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathame  sannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye
vebharapabbate navutikotisahassani, tatiye asitikotisahassani. Tada bodhisatto
jatilo nama maharatthiyo 2- hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram
danam 3- adasi. Sopi nam sattha  "anagate buddho bhavissati"ti byakasi.
Padumuttarassa pana bhagavato kale titthiya nama nahesum. Sabbadevamanussa
buddhameva saranam agamamsu. Tassa nagaram hamsavati nama ahosi, pita anando
nama khattiyo, mata sujata nama devi, devalo ca sujato ca dve
aggasavaka, sumano namupatthako, amita ca asama ca dve aggasavika,
salarukkho bodhi, sariram atthapannasahatthubbedham 4- ahosi, sarirappabha samantato
dvadasayojanani ganhi, vassasatasahassam ayuti.
           Naradassa aparena        sambuddho dvipaduttamo
           padumuttaro nama jino     akkhobho sagarupamoti. 5-
       Tassa aparabhage timsa kappasahassani atikkamitva sumedho ca sujato
cati ekasmim kappe dve buddha nibbattimsu. Sumedhassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate sudassananagare kotisatam khinasava ahesum,
dutiye navutikotiyo, tada bodhisatto uttaro nama manavo hutva
nidahitva thapitamyeva asitikotidhanam vissajjetva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa
mahadanam datva dhammam sutva saranesu patitthaya nikkhamitva pabbaji. Sopi
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/502.  2 Si. mahasetthi.  3 Si.,i. ticivaradanam.
@4 Si., i. atthasitihatthubbedham.  5 khu. buddha. 33/1/507.
Nam "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Sumedhassa bhagavato sudassanam
nama nagaram ahosi, sudatto nama raja pita, matapi sudatta nama devi,
sarano 1- ca sabbakamo ca dve aggasavaka, sagaro namupatthako, rama ca
surama ca dve aggasavika, nimbarukkho 2- bodhi, sariram atthasitihatthubbedham
ahosi, ayu navutivassasahassanti.
           Padumuttarassa aparena      sumedho nama nayako
           durasado uggatejo      sabbalokuttamo muniti. 3-
       Tassa aparabhage sujato nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye
pannasam, tatiye cattalisam. Tada bodhisatto cakkavattiraja hutva "buddho
uppanno"ti sutva upasankamitva dhammam sutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa
saddhim sattahi ratanehi catumahadiparajjam datva satthu santike pabbaji.
Sakalaratthavasino ratthuppadam 4- gahetva aramikakiccam sadhenta buddhappamukhassa
bhikkhusamghassa niccam mahadanam adamsu. Sopi nam sattha "anagate buddho
bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram sumangalam nama ahosi, uggato
nama raja pita, pabhavati nama mata, sudassano ca sudevo ca dve
aggasavaka, narado namupatthako, naga ca nagasamana  5- ca dve
aggasavika, mahavelurukkho bodhi. So kira mandacchiddo ghanakkhandho upari
niggatahi mahasakhahi morapinchakalapo viya virocittha. Tassa bhagavato sariram
pannasahatthubbedham ahosi, ayu navutivassasahassanti.
           Tattheva mandakappamhi      sujato nama nayako
           sihahanusabhakkhandho         appameyyo durasadoti. 6-
       Tassa aparabhage ito attharasakappasatamatthake ekasmim kappe piyadassi
atthadassi dhammadassiti tayo buddha nibbattimsu. Piyadassissapi bhagavato tayo
@Footnote: 1 Si. varuno.  2  cha.Ma. mahaniparukkho.  3 khu. buddha. 33/1/512.
@4 Si. rajapabhatam.  5 cha.Ma., i. naga ca nagasamala ca  6 khu. buddha. 33/1/516.
Savakasannipata. Pathame kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye navuti kotiyo,
tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto kassapo nama manavo tinnam vedanam
parangato hutva satthu dhammadesanam sutva kotisatasahassadhanapariccagena samgharamam
karetva saranesu ca silesu ca patitthasi. Atha nam sattha "attharasakappasataccayena
buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato anomam nama nagaram ahosi, pita
sudinno nama raja, mata canda 1- nama, palito ca sabbadassi ca dve
aggasavaka, sobhito namupatthako, sujata ca dhammadinna ca dve aggasavika,
kakudharukkho 2- bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, navutivassasahassam ayuti.
           Sujatassa aparena        sayambhu lokanayako
           durasado asamasamo       piyadassi mahayasoti. 3-
       Tassa aparabhage atthadassi nama bhagava udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathame atthanavuti bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye
atthasitisatasahassani, tatha tatiye. Tada bodhisatto susimo nama mahiddhiko tapaso
hutva devalokato mandaravapupphacchattam aharitva sattharam pujesi, sopi nam
"anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato sobhanam 4- nama nagaram
ahosi, sagaro nama raja pita sudassana nama mata, santo ca
upasanto ca dve aggasavaka, abhayo namupatthako, dhamma ca sudhamma ca
dve aggasavika, campakarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha
samantato sabbakalam yojanamattam 5- pharitva atthasi, ayu vassasatasahassanti.
           Tattheva mandakappamhi      atthadassi narasabho
           mahatamam nihantvana       patto sambodhimuttamanti. 6-
       Tassa aparabhage  dhammadassi nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathame kotisatam bhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, 7- tatiye
@Footnote: 1 Si., i. sucanda. 2 Si. piyangurukkho.  3 khu. buddha. 33/1/522.  4 Si., i.
@sobhitam.  5 Si., i. sattayojanamattam.  6. khu. buddha. 33/1/526. 7 Si.,i., Ma.
@sattatikotiyo.
Asitikotiyo. Tada bodhisatto sakko devaraja hutva dibbagandhapupphehi ca
dibbaturiyehi ca pujam akasi, sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti
byakasi. Tassa bhagavato saranam nama nagaram ahosi, pita sarano nama raja,
mata sunanda nama devi, padumo 1- ca phussadevo ca dve aggasavaka, sunetto
namupatthako, khema ca sabbanama 2- ca dve aggasavika, rattankurarukkho
bodhi, "bimbisalo"tipi vuccati, sariram panassa asitihatthubbedham ahosi,
vassasatasahassam ayuti.
           Tattheva mandakappamhi      dhammadassi mahayaso
           tamandhakaram vidhamitva      atirocati sadevaketi. 3-
       Tassa aparabhage ito catunavutikappamatthake ekasmim kappe ekova
siddhattho nama sammasambuddho udapadi. Tassapi tayo savakasannipata.
Pathamasannipate kotisatam bhikkhu 4- ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo.
Tada bodhisatto uggatejo abhinnabalasampanno mangalo nama tapaso hutva
mahajambuphalam aharitva tathagatassa adasi. Sattha tam phalam paribhunjitva
"catunavutikappamatthake buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram vebharam
nama ahosi, pita jayaseno nama raja, mata suphassa nama devi,
sambalo ca sumitto ca dve aggasavaka, revato namupatthako, sivala 5- ca
surama ca dve aggasavika, kanikararukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham
ahosi, vassasatasahassam ayuti.
           Dhammadassissa aparena      siddhattho lokanayako
           nihanitva tamam sabbam       suriyo abbhuggato yathati. 6-
       Tassa aparabhage ito dvanavutikappamatthake tisso phussoti ekasmim
kappe dve buddha nibbattimsu. Tissassa bhagavato tayo savakasannipata.
@Footnote: 1 Si.,Ma. sumano.  2 Si. saccanama.  3 khu. buddha. 33/1/530.
@ 4 Ma. kotisatasahassabhikkhu.  5 Si.sivali, i. sila.  6 khu. buddha. 33/1/534.
Pathamasannipate bhikkhunam kotisatam ahosi, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo.
Tada bodhisatto mahabhogo mahayaso sujato nama khattiyo hutva isipabbajjam
pabbajitva mahiddhikabhavam patva "buddho uppanno"ti sutva dibbamandaravapaduma-
paricchattakapupphani adaya catuparisamajjhe gacchantam tathagatam pujesi, akase
pupphavitanam akasi. Sopi nam sattha "ito dve navutikappamatthake buddho
bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato khemam nama nagaram ahosi, pita janasandho
nama khattiyo, mata paduma nama devi, brahmadevo ca udayo ca dve
aggasavaka, sumano 1- namupatthako, phussa ca sudatta ca dve aggasavika,
asanarukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti.
           Siddhatthassa aparena       asamo appatipuggalo
           anantatejo 2- amitayaso  tisso lokagganayakoti. 3-
       Tassa aparabhage phusso nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata.
Pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye pannasa, tatiye dvattimsa.
Tada bodhisatto vijitavi nama khattiyo hutva maharajjam pahaya satthu santike
pabbajitva tini pitakani uggahetva mahajanassa dhammakatham kathesi, silaparamim ca
puresi. Sopi nam "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato kasi nama
nagaram ahosi, jayaseno nama raja pita, sirima nama mata, surakkhito ca
dhammaseno ca dve aggasavaka, sabhiyo 4- namupatthako, cala ca upacala ca 5-
dve aggasavika, amalakarukkho bodhi, sariram atthapannasahatthubbedham ahosi,
navuti vassasahassani ayuti.
           Tattheva mandakappamhi      ahu sattha anuttaro
           anupamo asamasamo        phusso lokagganayakoti. 6-
       Tassa aparabhage ito ekanavutikappe vipassi nama bhagava udapadi.
Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate atthasatthibhikkhusatasahassam ahosi,
@Footnote: 1 sumangalo (atthasalini.), samango (buddhavamsapali). 2 Si., i. anantasilo. 3 khu.
@buddha 33/1/538.  4 Si. abhayo.  5 Si. sala ca upasala ca.  6 khu. buddha. 33/1/542.
Dutiye ekasatasahassam, tatiye asitisahassani. Tada bodhisatto mahiddhiko
mahanubhavo atulo nama nagaraja hutva sattaratanakhacitam sovannamayam mahapitham
bhagavato adasi. Sopi nam "ito ekanavutikappe buddho bhavissati"ti byakasi.
Tassa bhagavato bandhumati nama nagaram ahosi, bandhuma nama raja pita,
bandhumati nama mata, khando ca tisso ca dve aggasavaka, asoko
namupatthako, canda ca candamitta ca dve aggasavika, patalirukkho bodhi,
sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha sada satta yojanani pharitva
atthasi, asiti vassasahassani ayuti.
           Phussassa ca aparena       sambuddho dvipaduttamo
           vipassi nama namena      loke uppajji cakkhumati. 1-
       Tassa aparabhage ito ekattimsakappe sikhi ca vessabhu cati dve buddha
ahesum. Sikhissapi bhagavato tayo savakasannipata. Pathamasannipate bhikkhusatasahassam
ahosi, dutiye asitisahassani, tatiye sattatisahassani. Tada bodhisatto arindamo
nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram mahadanam pavattetva
sattaratanapatimanditam hatthiratanam datva hatthippamanam katva kappiyabhandam
adasi. Sopi nam sattha "ito ekattimsakappe buddho bhavissati"ti byakasi.
Tassa pana bhagavato arunavati nama nagaram ahosi, aruno nama khattiyo pita,
pabhavati nama mata, abhibhu ca sambhavo 2- ca dve aggasavaka, khemankaro
namupatthako, sakhila 3-  ca paduma ca dve aggasavika, pundarikarukkho bodhi,
sariram sattatihatthubbedham ahosi, sarirappabha yojanattayam pharitva atthasi, sattati
vassasahassani ayuti.
           Vipassissa aparena        sambuddho dvipaduttamo
           sikhivhayo asi jino      asamo appatipuggaloti. 4-
       Tassa aparabhage vessabhu nama sattha udapadi. Tassapi tayo
savakasannipata. Pathamasannipate asiti bhikkhusahassani ahesum, dutiye sattati,
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/546. 2 Si. sambhuto. 3 Si.makhila.  4 khu. buddha. 33/1/550.
Tatiye satthi. Tada bodhisatto sudassano nama raja hutva buddhappamukhassa
bhikkhusamghassa sacivaram mahadanam datva tassa santike pabbajitva acaragunasampanno
buddharatane cittikarapitibahulo ahosi. Sopi nam bhagava "ito ekattimsakappe
buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato anomam nama nagaram ahosi.
Suppatito nama raja pita, yasavati nama mata, sono ca uttaro ca dve
aggasavaka, upasanto namupatthako, rama ca surama ca 1- dve aggasavika,
salarukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, satthi vassasahassani ayuti.
           Tattheva mandakappamhi      asamo appatipuggalo
           vessabhu nama namena     loke uppajji so jinoti. 2-
       Tassa aparabhage imasmim kappe cattaro buddha nibbatta kakusandho,
konagamano, kassapo, amhakam bhagavati. Kakusandhassa bhagavato ekova
savakasannipato, tattha cattalisa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto
khemo nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sapattacivaram mahadananceva
anjanadibhesajjani ca datva satthu dhammadesanam sutva pabbaji. Sopi nam
sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Kakusandhassa pana bhagavato khemam nama
nagaram ahosi, aggidatto nama brahmano pita, visakha nama brahmani
mata, vidhuro 3- ca sanjivo ca dve aggasavaka, buddhijo namupatthako, sama ca
campa ca dve aggasavika, mahasirisarukkho bodhi, sariram cattalisahatthubbedham
ahosi, cattalisa vassasahassani ayuti.
           Vessabhussa aparena       sambuddho dvipaduttamo
           kakusandho nama namena    appameyyo durasadoti. 4-
       Tassa aparabhage  konagamano nama sattha udapadi. Tassapi ekova
savakasannipato, tattha timsa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto pabbato
nama raja hutva amaccaganaparivuto satthu santikam gantva dhammadesanam sutva
@Footnote: 1 Si.,Ma. dhama ca sudhama ca, rama ceva samala ca (buddhavamse).  2 uppajji nayako
@(buddhavamse).  3 Si.,i. viduro.  4 khu. buddha.33/1/559.
Buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva mahadanam pavattetva pattunnacinapata-
koseyyakambaladukulani ceva suvannapatikanca 1- datva satthu santike pabbaji.
Sopi nam sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato sobhavati nama
nagaram ahosi, yannadatto nama brahmano pita, uttara nama brahamani
mata, bhiyyaso 2- ca uttaro ca dve aggasavaka, sotthijo namupatthako,
samudda 3- ca uttara ca dve aggasavika, udumbararukkho bodhi, sariram
timsahatthubbedham ahosi, timsa vassasahassani ayuti.
           Kakusandhassa aparena       sambuddho dvipaduttamo
           konagamano nama jino    lokajettho narasabhoti.
       Tassa aparabhage kassapo nama sattha udapadi. Tassapi ekova
savakasannipato, tattha visatibhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto jotipalo
nama manavo hutva tinnam vedanam paragu bhumiyanceva antalikkhe ca pakato
ghatikarassa kumbhakarassa mitto ahosi. So tena saddhim sattharam upasankamitva dhammakatham
sutva pabbajitva araddhaviriyo tini pitakani uggahetva vattavattasampattiya
buddhasasanam sobhesi. Sopi nam sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa
bhagavato jatanagaram baranasi nama ahosi, brahmadatto nama brahmano
pita, dhanavati 4- nama  brahmani mata, tisso ca bharadvajo ca dve
aggasavaka, sabbamitto namupatthako, anula ca uruvela ca dve aggasavika,
nigrodharukkho bodhi, sariram visatihatthubbedham ahosi, visati vassasahassani ayuti.
           Konagamanassa aparena     sambuddho dvipaduttamo
           kassapo nama gottena    dhammaraja pabhankaroti. 5-
       Yasmim pana kappe dipankaradasabalo udapadi, tasmim annepi tayo buddha
ahesum. Tesam santike bodhisattassa byakaranam natthi, tasma te idha na dassita.
Atthakathayam pana tanhankarato patthaya sabbepi buddhe dassetum idam vuttam:-
@Footnote: 1 Si. sovannapadukanca, sovannapadukanceva (buddhavamse).  2 Si., i. bhiyyo.
@3 i., Ma. sumutta.  4 Si. bandhumati, i. dhannavati.  5 khu. buddha. 33/1/568.
           "tanhankaro medhankaro    athopi saranankaro
           dipankaro ca sambuddho     kondanno dvipaduttamo.
           Mangalo ca sumano ca      revato sobhito muni
           anomadassi padumo        narado padumuttaro.
           Sumedho ca sujato ca     piyadassi mahayaso
           atthadassi dhammadassi       siddhattho lokanayako.
           Tisso phusso ca sambuddho  vipassi sikhi vessabhu
           kakusandho konagamano     kassapo capi nayako.
           Ete ahesum sambuddha    vitaraga samahita
           sataramsiva uppanna        mahatamavinodana
           jalitva aggikhandhava      nibbuta te sasavaka"ti.
       Tattha amhakam bodhisatto dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike
adhikaram karonto kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani agato. Kassapassa
pana bhagavato orabhage thapetva imam sammasambuddham anno buddho nama
natthi. Iti dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano pana
bodhisatto yenena:-
           "manussattam lingasampatti    hetu sattharadassanam
           pabbajja gunasampatti      adhikaro ca chandata
           atthadhammasamodhana       abhiniharo samijjhati"ti 1-
ime attha dhamme samodhanetva dipankarapadamule katabhiniharena "handa
buddhakare dhamme, vicinami ito cito"ti ussaham katva "vicinanto tada
dakkhim, pathamam danaparamin"ti danaparamitadayo budadhakarakadhamma dittha. Te
purentoyeva yava vessantarattabhava agami, agacchanto ca ye te katabhiniharanam
bodhisattanam anisamsa samvannita:-
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/59/453.
           "evam sabbangasampanna    bodhiya niyata nara
           samsaram dighamaddhanam         kappakotisatehipi.
           Avicimhi nuppajjanti       tatha lokantaresu ca
           nijjhamatanha khuppipasa   na honti kalakanjika.
           Na honti khuddaka pana   uppajjantapi duggatim
           jayamana manussesu      jaccandha na bhavanti te.
           Sotavekallata natthi      na bhavanti mugapakkhika
           itthibhavam na gacchanti      ubhatobyanjanapandaka.
           Na bhavanti pariyapanna     bodhiya niyata nara
           mutta anantarikehi      sabbattha suddhagocaRa.
           Micchaditthim na sevanti     kammakiriyadassana
           vasamanapi saggesu       asannam nupapajjare.
           Suddhavasesu devesu     hetu nama na vijjati
           nekkhammaninna sappurisa   visamyutta bhavabhave
           caranti lokatthacariyayo    purenti 1- sabbaparami"ti.
       Te anisamse adhigantvava agato. Paramiyo purentassa cassa
akittibrahmanakale sankhabrahmanakale dhananjayarajakale mahasudassanarajakale
mahagovindakale nimimaharajakale candakumarakale visayhasetthikale sivirajakale
vessantararajakaleti danaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi.
Ekantena panassa sasapanditajatake:-
           "bhikkhaya upagatam disva    sakattanam pariccajim
           danena me samo natthi    esa me danaparami"ti 2-
@Footnote: 1 i., Ma. purenta.  2 khu. cariya. 33/599.
Evam attapariccagam karontassa danaparamita paramatthaparami nama jata.
Tatha silavanagarajakale campeyyanagarajakale bhuridattanagarajakale
chaddantanagarajakale jayaddisarajaputtakale 1- alinasattukumarakaleti silaparamitaya
puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sankhapalajatake:-
          "sulehi vijjhayantopi       kotiyantopi sattibhi
          bhojaputte na kuppami      esa me silaparami"ti 2-
evam attapariccagam karontassa silaparamita paramatthaparami nama jata. Tatha
somanassakumarakale hatthipalakumarakale ayogharapanditakaleti maharajjam pahaya
nekkhammaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa
culasutasomajatake:-
          "maharajjam hatthagatam        khelapindamva chaddayim
          cajato na hoti lagganam      esa me nekkhammaparami"ti
evam nissangataya rajjam chaddetva nikkhamantassa nekkhammaparamita paramatthaparami
nama jata. Tatha vidhurapanditakale mahagovindapanditakale kuddalapanditakale
arakapanditakale bodhiparibbajakakale mahosadhapanditakaleti pannaparamitaya
puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sattubhastajatake
senakapanditakale:-
          "pannaya vicinantoham       brahmanam mocayim dukha
          pannaya me samo natthi     esa me pannaparami"ti
       anto bhastagatam sappam dassentassa pannaparamita paramatthaparami
nama jata. Tatha viriyaparamitadinampi puritattabhavanam parimanam nama natthi.
Ekantena panassa mahajanakajatake:-
@Footnote: 1 Ma.,i. mugapakkhakale, khu. cariya. 33/617.  2 khu. cariya. 33/91/610.
          "atiradassi jalamajjhe       hata sabbeva manusa
          cittassa annatha natthi      esa me viriyaparami"ti
       evam mahasamuddam tarantassa viriyaparamita paramatthaparami nama jata.
Khantivadijatake:-
          "acetanamva kottente     tinhena pharasuna mamam
          kasiraje na kuppami      esa me khantiparami"ti
evam acetanabhavena viya mahadukkham adhivasentassa khantiparamita paramatthaparami
nama jata. Mahasutasomajatake:-
          "saccavacam anurakkhanto     cajitva mama jivitam
          mocesim ekasatam khattiye    esa me saccaparami"ti
evam jivitam cajitva saccamanurakkhantassa saccaparamita paramatthaparami nama
jata. Mugapakkhajatake:-
          "matapita na me dessa  napi dessam mahayasam 1-
          sabbannutam piyam mayham        tasma vatamadhitthahin"ti
evam jivitampi cajitva vatam adhitthahantassa adhitthanaparamita paramatthaparami
nama jata. Suvannasamajatake:-
          "na mam koci uttasati       napiham bhayami kassaci
          mettabalenupatthaddho      ramami pavane tada"ti 2-
evam jivitampi anoloketva mettayantassa mettaparamita paramatthaparami
nama jata. Lomahamsajatake:-
          "susane seyyam kappemi    chavatthikam upanidhayaham
          gamandala 3- upagantva  rupam dassenti nappakan"ti 4-
@Footnote: 1 khu. cariya. 33/65/619. 2 khu. cariya. 33/113/625.  3 Si.,i. gomandala.
@4 khu. cariya. 33/119/626.
Evam gamadarakesu nitthubhanadihi ceva malagandhupaharadihi ca sukhadukkham
uppadentesupi upekkham anativattentassa upekkhaparamita paramatthaparami
nama jata. Ayamettha sankhePo. Vittharato panesa attho cariyapitakato
gahetabboti. Evam paramiyo puretva vessantarattabhave thito:-
          "acetanayam pathavi         avinnaya sukham dukham
          sapi danabala mayham       sattakkhattum pakampatha"ti 1-
evam mahapathavikampanadini 2- mahapunnani karitva ayupariyosane tato cuto
tusitabhavane nibbatti. Iti dipankarapadamulato patthaya yava ayam tusitapure
nibbatti, ettakam thanam durenidanam namati veditabbam.
                       Durenidanakatha  nitthita.
                           -----------
                         2. Avidurenidanakatha
       tusitapure vasanteyeva pana bodhisatte buddhakolahalam nama udapadi.
Lokasmim hi tini kolahalani mahantani uppajjanti kappakolahalam
buddhakolahalam cakkavattikolahalanti. Tattha "vassasatasahassaccayena kapputthanam
bhavissati"ti lokabyuha nama kamavacaradeva muttasira vikinnakesa rudamukha 3-
assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha ativiya virupavesadharino hutva
manussapathe vicaranta evam arocenti "marisa ito vassasatasahassaccayena
kapputthanam bhavissati, ayam loko vinassissati, mahasamuddopi sussissati,
ayanca mahapathavi sineru ca pabbataraja uddayhissanti vinassissanti, yava
brahmaloka lokavinaso bhavissati, mettam marisa bhavetha. Karunam, muditam,
upekkham marisa bhavetha, mataram upatthahatha, pitaram upatthahatha, kule
@Footnote: 1 khu. cariya. 33/124/596. 2 Si., i. mahapathavim kampetva, Ma.
@mahapathavikampanadikaranani.  3 Si., i. rudammukha.
Jetthapacayino hotha"ti. Idam kappakolahalam nama. "vassasahassaccayena
pana sabbannubuddho loke uppajjissati"ti lokapaladevata "ito marisa
vassasahassaccayena sabbannubuddho loke uppajjissati"ti ugghosentiyo
ahindanti. Idam buddhakolahalam nama. "vassasatassaccayena cakkavattiraja
uppajjissati"ti devatayo "ito marisa vassasatassaccayena cakkavattiraja
loke uppajjissati"ti ugghosentiyo ahindanti. Idam cakkavattikolahalam
nama. Imani tini kolahalani mahantani honti.
       Tesu buddhakolahalasaddam sutva sakaladasasahassacakkavaladevata ekato
sannipatitva "asuko nama satto buddho bhavissati"ti natva tam upasankamitva
ayacanti. Ayacamana ca pubbanimittesu uppannesu ayacanti. Tada pana
sabbapi ta ekekacakkavale catumaharajasakkasuyamasantusitasunimmita 1-
vasavattimahabrahmehi saddhim ekacakkavale sannipatitva tusitabhavane bodhisattassa
santikam gantva "marisa tumhehi dasaparamiyo purentehi na sakkasampattim,
na marabrahmacakkavattisampattim patthentehi purita, lokanittharanatthaya pana
sabbannutam patthentehi purita, so vo dani kalo marisa buddhattaya,
samayo marisa buddhattaya"ti yacimsu.
       Atha mahasatto devatanam patinnam adatvava kaladipadesakulajanetti-
ayuparicchedavasena pancamahavilokanam nama vilokesi. Tattha "kalo nu kho,
akalo nu kho"ti pathamam kalam vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddham
vaddhitaayukalo kalo nama  na hoti. Kasma? tada hi sattanam
jatijaramaranani na pannayanti. Buddhananca dhammadesana tilakkhanamutta
nama natthi. Tesam "aniccam dukkham anatta"ti kathentanam "kim nametam
kathenti"ti neva sotabbam na saddhatabbam mannanti, tato abhisamayo na
hoti, tasmim asati aniyyanikam sasanam hoti. Tasma so akalo. Vassasatato
unaayukalopi kalo nama na hoti. Kasma? tada hi satta ussannakilesa
@Footnote: 1 si,  Ma. paranimmita.
Honti, ussannakilesananca dinno ovado ovadatthane na titthati, udake
dandaraji viya khippam vigacchati. Tasma sopi akalo. Vassasatasahassato pana
patthaya hettha, vassasatato patthaya uddham ayukalo kalo nama. Tada
ca vassasatayukalo, atha mahasatto "nibbattitabbakalo"ti kalam passi.
       Tato dipam vilokento saparivare cattaro dipe oloketva "tisu
dipesu buddha na nibbattanti, jambudipeyeva nibbattanti"ti dipam passi.
       Tato "jambudipo nama maha, dasayojanasahassaparimano, katarasmim nu
kho padese buddha nibbattanti"ti okasam vilokento majjhimadesam passi.
Majjhimadeso nama "puratthimaya disaya gajangalam 1- nama nigamo, tassa parena
mahasala, tato para paccantima janapada, orato majjhe. Puratthimadakkhinaya
disaya sallavati 2- nama nadi, tato para paccantima janapada, orato
majjhe. Dakkhinaya disaya setakannikam nama nigamo, tato para paccantima
janapada, orato majjhe. Pacchimaya disaya thunam nama brahmanagamo, tato
para paccantima janapada, orato majjhe. Uttaraya disaya usiraddhajo nama
pabbato, tato para paccantima janapada, orato majjhe"ti evam vinaye 3-
vutto padeso. So ayamato tini yojanasatani, vittharato addhateyyani,
parikkhepato nava yojanasataniti etasmim padese buddha paccekabuddha
aggasavaka asitimahasavaka cakkavattirajano anne ca mahesakkha 4-
khattiyabrahmanagahapatimahasala uppajjanti. Idam cettha kapilavatthu nama
nagaram, tattha maya nibbattitabbanti nittham agamasi.
       Tato kulam vilokento "buddha nama vessakule va suddakule va na
nibbattanti. Lokasammate pana khattiyakule va brahmanakule vati dvisuyeva
kulesu nibbattanti. Idani ca khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami.
Suddhodano nama raja me pita bhavissati"ti kulam passi.
@Footnote: 1 Si., i. kajangalam, Ma. jangalam.  2 Si., i. salalavati.  3 vi. maha. 5/259/24-5.
@ 4 Si., i. mahesakka.
       Tato mataram vilokento "buddhamata nama lola suradhutta na
hoti, kappasatasahassam pana puritaparami jatito patthaya akhandapancasilayeva
hoti. Ayanca mahamaya  nama devi edisi, ayam me mata bhavissati, kittakam
panassa ayuti dasannam masanam upari satta divasani"ti passi.
       Iti imam pancamahavilokanam viloketva "kalo me marisa
buddhabhavaya"ti devatanam sangaham karonto patinnam datva "gacchatha tumhe"ti ta
devata uyyojetva tusitadevatahi parivuto tusitapure nandanavanam pavisi.
Sabbadevalokesu hi nandanavanam atthiyeva. Tattha nam devata "ito cuto sugatim
gaccha, ito cuto sugatim gaccha"ti pubbe katakusalakammokasam sarayamana
vicaranti. So evam devatahi kusalam sarayamanahi parivuto tattha vicarantoyeva
cavitva mahamayaya deviya kucchismim patisandhim ganhi.
        Tassa avibhavattham ayam anupubbikatha:- tada kira kapilavatthunagare
asalhinakkhattam sanghuttham ahosi, mahajano nakkhattam kilati. Mahamayapi devi
pure punnamaya sattamadivasato patthaya vigatasurapanam malagandhavibhutisampannam
nakkhattakilam anubhavamana sattame divase patova utthaya 1- gandhodakena
nhayitva cattari satasahassani vissajjetva mahadanam datva sabbalankaravibhusita
varabhojanam bhunjitva uposathangani adhitthaya alankatapatiyattam sirigabbham
pavisitva sirisayane nipanna niddam okkamamana imam supinam addasa:-
cattaro kira nam maharajano sayaneneva saddhim ukkhipitva himavantam netva
satthiyojanike manosilatale sattayojanikassa mahasalarukkhassa hettha thapetva
ekamantam atthamsu. Atha nesam deviyo agantva devim anotattadaham netva
manussamalaharanattham nhapetva dibbavattham nivasapetva gandhehi vilimpapetva
dibbapupphani pilandhapetva tato avidure eko rajatapabbato atthi, tassa
anto kanakavimanam atthi, tattha pacinasisakam dibbasayanam pannapetva
nipajjapesum. Atha bodhisatto setavaravarano hutva tato avidure eko
@Footnote: 1 ka. patthaYu.
Suvannapabbato atthi, tattha vicaritva tato oruyha rajatapabbatam abhiruhitva
uttaradisato agamma rajatadamavannaya sondaya setapadumam gahetva
koncanadam naditva kanakavimanam pavisitva matusayanam tikkhattum padakkhinam katva
dakkhinapassam phaletva kucchim pavitthasadiso ahositi. Evam uttarasalhanakkhattena
patisandhim ganhi.
       Punadivase pabuddha devi tam supinam ranno arocesi. Raja
catusatthimatte brahmanapamokkhe pakkosapetva gomayaharitupalittaya lajadihi
katamangalasakkaraya bhumiya maharahani asanani pannapetva tattha nisinnanam
brahmananam sappimadhusakkharabhisankhatassa varapayasassa suvannarajatapatiyo
puretva suvannarajatapatihiyeva patikujjitva adasi, annehi ca
ahatavatthakapilagavidanadihi te santappesi. Atha nesam sabbakamehi santappitanam
brahmananam supinam arocapetva "kim bhavissati"ti pucchi. Brahmana ahamsu
"ma cintayi maharaja, deviya te kucchimhi gabbho patitthito, so ca
kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissati, so sace agaram
ajjhavasissati, raja bhavissati cakkavatti. Sace agara nikkhamma pabbajissati,
buddho bhavissati loke vivatacchado"ti. 1-
       Bodhisattassa pana matukucchimhi patisandhiggahanakkhaneyeva
ekappahareneva sakaladasasahassi lokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi. Dvattimsa
pubbanimittani paturahesum:- dasasu cakkavalasahassesu appamano obhaso
phari, tassa tam sirim datthukama viya andha cakkhuni patilabhimsu, badhira saddam
sunimsu, muga samalapimsu,  khujja ujugatta ahesum, pangula padasa gamanam
patilabhimsu, bandhanagata sabbasatta andubandhanadihi muccimsu, sabbanirayesu
aggi nibbayimsu, pettivisayesu khuppipasa vupasamimsu, tiracchananam bhayam nahosi,
sabbasattanam rogo vupasami, sabbasatta piyamvada ahesum, madhurenakarena
assa hasimsu, varana gajjimsu, sabbaturiyani sakam sakam ninnadam muncimsu,
@Footnote: 1 Si.,i. vivattacchadoti.
Aghattitaniyeva manussanam hatthupagadini abharanani viravimsu, sabba disa
vippasanna ahesum, sattanam sukham uppadayamano mudusitalo vato vayi,
akalamegho vassi, pathavitopi udakam ubbhijjitva vissandi, pakkhino
akasagamanam vijahimsu, nadiyo asandamana atthamsu, mahasamuddo madhurodako
ahosi, sabbatthakameva pancavannehi padumehi sanchannatalo ahosi,
thalajajalajadini sabbapupphani pupphimsu, rukkhanam khandhesu khandhapadumani, sakhasu
sakhapadumani, latasu latapadumani pupphimsu, ghanasilatalani 1- bhinditva uparupari
satapattani hutva dandapadumani nama nikkhamimsu, akase olambakapadumani
nama nibbattimsu, samantato pupphavassani vassimsu, akase dibbaturiyani
vajjimsu, sakaladasasahassi lokadhatu vattetva vissatthamalagulo viya, uppiletva
baddhamalakalapo viya alankatapatiyattamalasanam viya ca ekamalamalini 2-
vipphurantavalabijani pupphadhupagandhaparivasita paramasobhaggappatta ahosi.
       Evam gahitapatisandhikassa bodhisattassa patisandhiggahanakalato patthaya
bodhisattassa ceva bodhisattamatuya ca upaddavanivaranattham khaggahattha cattaro
devaputta arakkham ganhimsu. Bodhisattassa matuya purisesu ragacittam  nuppajji,
labhaggayasaggappatta ca ahosi sukhini akilantakaya. Bodhisattanca antokucchigatam
vippasanne maniratane avutapandusuttam viya passati. Yasma ca bodhisattena
vasitakucchi nama cetiyagabbhasadisa hoti, na sakka annena sattena avasitum va
paribhunjitum va, tasma bodhisattamata sattahajate bodhisatte kalam katva
tusitapure nibbatti. Yatha ca anna itthiyo dasamase appatvapi 3- atikkamitvapi
nisinnapi nipannapi vijayanti, na evam bodhisattamata. Sa pana bodhisattam
dasamase kucchina pariharitva thitava vijayati. Ayam bodhisattamatudhammata.
       Mahamayapi devi pattena telam viya dasamase kucchina bodhisattam
pariharitva paripunnagabbha natigharam gantukama suddhodanamaharajassa arocesi
"icchamaham deva kulasantakam devadahanagaram gantun"ti. Raja "sadhu"ti sampaticchitva
@Footnote: 1 Si. bahalasilatalani.  2 Si. ekamalini.  3 appattapi (sabbattha).
Kapilavatthuto yava devadahanagara maggam samam karetva kadalipunnaghatadhajapatakadihi
alankarehi alankarapetva devim sovannasivikaya nisidapetva amaccasahassena
ukkhipapetva mahantena parivarena pesesi. Dvinnam pana nagaranam antare
ubhayanagaravasinampi lumbinivanam nama mangalasalavanam atthi, tasmim samaye mulato
patthaya yava aggasakha sabbam ekapaliphullam ahosi, sakhantarehi ceva
pupphantarehi ca pancavanna bhamaragana nanappakara ca sakunasangha madhurassarena
vikujanta vicaranti. Sakalam lumbinivanam cittalatavanasadisam, mahanubhavassa ranno
susajjitaapanamandalam viya ahosi. Deviya tam disva salavane kilitukamata
udapadi. Amacca devim gahetva salavanam pavisimsu. Sa mangalasalamulam upagantva
salasakham ganhitukama ahosi, salasakha suseditavettaggam viya onamitva
deviya hatthasamipam upaganchi, sa hattham pasaretva sakham aggahesi. Tavadeva ca
deviya kammajavata calimsu, athassa sanim parikkhipapetva mahajano patikkami,
salasakham gahetva titthamanaya eva cassa gabbhavutthanam ahosi. Tam khananneva
cattaro visuddhacitta mahabrahmano suvannajalam adaya sampatta. Te tena
suvannajalena bodhisattam sampaticchitva matu purato thatva 1- "attamana devi
hohi, mahesakkho te putto uppanno"ti ahamsu.
       Yatha pana anne satta matukucchito nikkhamanta patikulena asucina
makkhita nikkhamanti, na evam bodhisatto. So pana dhammasanato otaranto
dhammakathiko viya, nissenito otaranto puriso viya ca dve hatthe dve ca pade
pasaretva thitakova matukucchisambhavena kenaci asucina amakkhito suddho visado
kasikavatthe nikkhittamaniratanam viya jotento matukucchito nikkhami. Evam santepi
bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca sakkarattham akasato dve udakadhara
nikkhamitva bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca sarire utum gahapesum.
       Atha nam suvannajalena patiggahetva thitanam brahmanam hatthato cattaro
maharajano mangalasammataya sukhasamphassaya ajinappaveniya ganhimsu, tesam
@Footnote: 1 i.,Ma. thapetva.
Hatthato manussa dukulacumbatakena ganhimsu, manussanam hatthato muccitva pathaviyam
patitthaya puratthimadisam olokesi, anekani cakkavalasahassani ekanganani
ahesum. Tattha devamanussa gandhamaladihi pujayamana "mahapurisa idha tumhehi
sadiso anno natthi, kutettha uttaritaro"ti ahamsu. Evam catasso disa,
catasso anudisa ca hettha, upariti dasapi disa anuviloketva attana
sadisam kanci adisva "ayam uttaradisa"ti sattapadavitiharena agamasi
mahabrahmuna setacchattam dharayamanena 1- suyamena valavijanim, annahi ca devatahi
sesarajakakudhabhandahatthahi anugammamano. Tato sattamapade thito "aggohamasmi
lokassa"tiadikam asabhim vacam niccharento sihanadam nadi.
       Bodhisatto hi tisu attabhavesu matukucchito nikkhantamattova vacam niccharesi
mahosadhattabhave, vessantarattabhave, imasmim attabhave cati. Mahosadhattabhave
kirassa matukucchito nikkhamantasseva sakko devaraja agantva candanasaram
hatthe thapetva gato, so tam mutthiyam katvava nikkhanto. Atha nam mata
"tata kim gahetva agatosi"ti pucchi. Osadham ammati. Iti osadham gahetva
agatatta "osadhadarako"tvevassa namam akamsu. Tam osadham gahetva catiyam
pakkhipimsu, agatagatanam andhabadhiradinam tadeva sabbarogavupasamaya bhesajjam ahosi.
Tato "mahantam idam osadham, mahantam idam osadhan"ti uppannavacanam upadaya
"mahosadho"tvevassa namam jatam. Vessantarattabhave pana matukucchito nikkhamanto 2-
dakkhinahattham pasaretvava "atthi nu kho amma kinci gehasmim, danam dassami"ti
vadanto nikkhami. Athassa mata "sadhane kule nibbattosi tata"ti puttassa
hattham attano hatthatale katva sahassatthavikam thapapesi. Imasmim pana attabhave
imam sihanadam naditi evam bodhisatto tisu attabhavesu matukucchito nikkhantamattova
vacam niccharesi. Yatha ca patisandhiggahanakkhane tatha jatikkhanepissa dvattimsa
pubbanimittani paturahesum. Yasmim pana samaye amhakam bodhisatto lumbinivane
jato, tasmimyeva samaye rahulamata devi, anandatthero, channo amacco,
@Footnote: 1 Si.,i. khariyamano.  2 Ma. nikkhantamatto.
Kaludayi amacco, kanthako 1- assaraja, mahabodhirukkho, catasso nidhikumbhiyo
ca jata. Tattha eka nidhikumbhi gavutappamana, eka addhayojanappamana,
eka tigavutappamana, eka  yojanappamana, gambhirato pathavipariyanta eva
ahositi. 2- Ime satta sahajata nama.
       Ubhayanagaravasino bodhisattam gahetva kapilavatthunagarameva agamamsu. Tam
divasamyeva ca "kapilavatthunagare suddhodanamaharajassa putto jato, ayam kumaro
bodhimule nisiditva buddho bhavissati"ti tavatimsabhavane hatthatuttha devasangha
celukkhepadini pavattenta kilimsu. Tasmim samaye suddhodanamaharajassa kulupako
atthasamapattilabhi kaladevilo 3- nama tapaso bhattakiccam katva divaviharatthaya
tavatimsabhavanam gantva tattha divaviharam nisinno ta devata tatha kilamana
disva "kim karana tumhe evam tutthamanasa kilatha, mayhampetam karanam
kathetha"ti pucchi. 4- Devata ahamsu "marisa suddhodanamaharajassa putto jato,
so bodhimande nisiditva buddho hutva dhammacakkam pavattessati, `tassa
anantam buddhalilam datthum, dhammanca sotum lacchama'ti imina karanena
tutthamha"ti. Tapaso tasam vacanam sutva khippam devalokato oruyha rajanivesanam
pavisitva pannattasane nisinno "putto kira te maharaja jato, passissami
nan"ti aha. Raja alankatapatiyattam kumaram aharapetva tapasam vandapetum
abhihari, bodhisattassa pada parivattitva tapasassa jatasu patitthahimsu.
Bodhisattassa hi tenattabhavena vanditabbayuttako nama anno natthi. Sace
hi ajananta bodhisattassa sisam tapasassa padamule thapeyyum, sattadha tassa
muddha phaleyya. Tapaso "na me attanam nasetum yuttan"ti utthayasana
bodhisattassa anjalim paggahesi. Raja tam acchariyam disva attano puttam vandi.
       Tapaso atite cattalisa kappe, anagate cattalisati asitikappe
anussarati. Bodhisattassa lakkhanasampattim disva "bhavissati nu kho buddho,
@Footnote: 1 Si., i. kanthako.  2  idam vakyam jatakatthakathayam na dissati.
@ 3 Ma. kaladevilo, cha. kaladevalo.  4 Si. aha.
Udahu no"ti avajjetva upadharento "nissamsayena buddho bhavissati"ti
natva "acchariyapuriso ayan"ti sitam akasi. Tato "aham imam acchariyapurisam
buddhabhutam datthum labhissami nu kho, no"ti upadharento "na labhissami,
antarayeva kalam katva buddhasatenapi buddhasahassenapi gantva bodhetum
asakkuneyye arupabhave nibbattissami"ti disva "evarupam nama acchariyapurisam
buddhabhutam datthum na labhissami, mahati vata me jani bhavissati"ti parodi.
       Manussa disva "amhakam ayyo idaneva hasitva puna paroditva
patitthito, kim nu kho bhante amhakam ayyaputtassa koci antarayo bhavissati"ti
tam pucchimsu. Natthetassa antarayo, nissamsayena buddho bhavissatiti. Atha kasma
bhante paroditthati. "evarupam purisam  buddhabhutam datthum na labhissami, `mahati vata
me jani bhavissati'ti attanam anusocanto rodami"ti aha. Tato so "kim nu
kho me natakesu koci etam buddhabhutam datthum labhissati"ti upadharento
attano bhagineyyam nalakadarakam addasa. So bhaginiya geham gantva "kaham
te putto nalako"ti. Atthi gehe ayyati. "pakkosahi nan"ti pakkosapetva
attano santikam agatam kumaram aha "tata suddhodanamaharajassa kule putto jato,
buddhankuro eso, pancatimsa vassani atikkamitva buddho bhavissati, tvam etam
datthum labhissasi, ajjeva pabbajahi"ti. Sattasitikotidhane kule nibbattadarakopi
"na mam matulo anatthe niyojessati"ti cintetva tavadeva antarapanato
kasayani ceva mattikapattanca aharapetva kesamassum oharetva kasayani
vatthani acchadetva "yo loke uttamapuggalo, tam uddissa mayham
pabbajja"ti bodhisattabhimukham anjalim paggayha pancapatitthitena vanditva
pattam thavikaya pakkhipitva amsakute olaggetva himavantam pavisitva samanadhammam
akasi. So paramabhisambodhippattam tathagatam upasankamitva nalakapatipadam
kathapetva puna himavantam pavisitva arahattam patva ukkatthapatipadam patipanno
satteva mase ayum paletva ekam suvannapabbatam nissaya thitakova
anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi.
       Bodhisattampi kho pancamadivase sisam nhapetva "namaggahanam ganhissama"ti
rajabhavanam catujjatiyagandhehi vilimpetva lajapancamakani pupphani vikiritva
asambhinnapayasam sampadetva 1- tinnam vedanam parangate atthasatam 2- brahmane
nimantetva rajabhavane nisidapetva subhojanam bhojapetva mahasakkaram
katva "kim nu kho bhavissati"ti lakkhanani pariggahapesum. Tesu:-
                   ramo dhajo lakkhano capi manti  3-
                   yanno subhojo 4- suyamo sudatto
                   ete tada attha ahesum brahmana
                   chalangava mantam viyakarimsuti 5-
ime attheva brahmana lakkhanapariggahaka ahesum. Patisandhiggahanadivase
supinopi eteheva pariggahito. Tesu satta jana dve anguliyo ukkhipitva
dvidha nam byakarimsu "imehi lakkhanehi samannagato sace agaram ajjhavasissati,
raja bhavissati cakkavatti, sace pabbajissati, buddho bhavissati"ti sabbam
cakkavattiranno sirivibhavam acikkhimsu. Tesam pana sabbadaharo gottato kondanno
nama manavo bodhisattassa varalakkhanasampattim oloketva "imassa agaramajjhe
thanakaranam natthi, ekantenesa 6- vivatacchado buddho bhavissati"ti ekameva
angulim ukkhipitva ekamsabyakaranam byakasi. Ayanhi katadhikaro
pacchimabhavikasatto pannaya itare satta jane abhibhavitva imehi lakkhanehi
samannagatassa bodhisattassa ekantabuddhabhavasankhatam ekameva gatim addasa,
tasma ekam angulim ukkhipitva evam byakasi. Athassa namam ganhanta
sabbalokassa atthasiddhikaratta "siddhattho"ti namam akamsu.
       Atha kho te brahmana attano attano gharani gantva putte
amantayimsu "tata amhe mahallaka, suddhodanamaharajassa puttam sabbannutam
@Footnote: 1 Si., i. pacapetva.  2 Si. atthuttarasatam.  3 Ma. jotimanti.
@4 Si.,i. kondanno ca bhojo.  5 pa.su. 2/94.  6 Si. ekanteneva.
Pattam mayam sambhaveyyama va 1- no va, tumhe tasmim kumare sabbannutam
patte tassa sasane pabbajeyyatha"ti. Te sattapi jana yavatayukam thatva
yathakammam gata, kondannamanavoyeva pana arogo ahosi. So mahasatte
vuddhimanvaya mahabhinikkhamanam nikkhamitva pabbajitva anukkamena uruvelam gantva
"ramaniyo vata ayam bhumibhago, alam vatidam padhanatthikassa kulaputtassa padhanaya"ti
cittam uppadetva tattha vasam upagate "mahapuriso pabbajito"ti sutva tesam
brahmananam putte upasankamitva evamaha "siddhatthakumaro kira pabbajito,
so nissamsayena buddho bhavissati. Sace tumhakam pitaro aroga assu, ajja
nikkhamitva pabbajeyyum. Sace tumhepi iccheyyatha, etha, mayam tam mahapurisam
anupabbajissama"ti. 2- Te sabbe ekacchanda bhavitum nasakkhimsu, tesu tayo
jana na pabbajimsu, kondannabrahmanam jetthakam katva itare cattaro
pabbajimsu. Te pancapi jana pancavaggiyatthera nama jata.
       Tada pana suddhodanaraja "kim disva mayham putto pabbajissati"ti
pucchi. Cattari pubbanimittaniti. Kataranca katarancati. Jarajinnam byadhitam matam
pabbajitanti. Raja "ito patthaya evarupanam mama puttassa santikam upasankamitum
ma adattha, mayham puttassa buddhabhavena kammam natthi, aham mama puttam
dvisahassadipaparivaranam catunnam mahadipanam issariyadhipaccam cakkavattirajjam
karontam chattimsayojanaparimandalaya parisaya parivutam gaganatale vicaramanam passitukamo"ti.
Evanca pana vatva imesam catuppakaranam nimittanam kumarassa cakkhupathe
agamananivaranattham catusu disasu gavute gavute arakkham thapesi. Tam divasanca
mangalatthane sannipatitesu asitiya natikulasahassesu ekameko ekamekam puttam
patijani "ayam buddho va hotu raja va, mayam ekamekam puttam dassama.
Sacepi buddho bhavissati, khattiyasamanaganeheva parivarito vicarissati. Sacepi raja
bhavissati, khattiyakumareheva purakkhataparivarito vicarissati"ti. Rajapi bodhisattassa
@Footnote: 1 Si., i. sampapuneyyama va.  2 Si. aham mahapurisam anupabbajissamiti.
Uttamarupasampanna vigatasabbadosa dhatiyo paccupatthapesi. Bodhisatto mahantena
parivarena mahantena sirisobhaggena vaddhati.
       Athekadivasam ranno vappamangalam nama ahosi. Tam divasam sakalanagaram devanagaram
viya alankaronti, sabbe dasakammakaradayo ahatavatthanivattha gandhamaladipatimandita
rajakule sannipatanti, ranno kammante nangalasahassam yojayanti, tasmim pana
divase ekenunaatthasatanangalani saddhim balibaddharasmiyottehi rajataparikkhatani 1-
honti, ranno alambananangalam pana rattasuvannaparikkhatam 1- hoti. Balibaddhanam
singarasmipatodapi 2- suvannaparikkhatava 1- honti. Raja mahaparivarena nikkhamanto
puttam gahetvava agamasi, kammantatthane eko jamburukkho bahalapalaso
sandacchayo ahosi. Tassa hettha kumarassa sayanam pannapetva upari
suvannatarakakhacitavitanam bandhapetva sanipakarena parikkhipapetva arakkham
thapetva raja sabbalankaram alankaritva amaccaganaparivuto nangalakaranatthanam agamasi.
Tattha raja suvannanangalam ganhati, amacca ekenunaatthasatarajatanangalani,
kassaka sesanangalani. Te tani gahetva ito cito ca kasanti. Raja
pana orato va param gacchati, parato va oram agacchati. Etasmim thane
mahasampatti ahosi. Bodhisattam parivaretva nisinna dhatiyo "ranno
sampattim passama"ti antosanito bahi nikkhanta. Bodhisatto ito cito ca
olokento kanci adisvava vegena utthaya pallankam abhujitva anapane
pariggahetva pathamajjhanam nibbattesi. Dhatiyo khajjabhojjantare vicaramana
thokam cirayimsu. Sesarukkhanam chaya vitivatta, tassa pana jamburukkhassa chaya
parimandala hutva atthasi. Dhatiyo "ayyaputto ekako"ti vegena sanim
ukkhipitva anto pavisamana bodhisattam sayane pallankena nisinnam tanca
patihariyam disva gantva ranno arocesum "deva kumaro evam nisinno,
annesam rukkhanam chaya vitivatta, jamburukkhassa pana chaya parimandala
@Footnote: 1 Ma. parikkhittani,...parikkhittam,...parikkhittava.  2 Si. singa...
Thita"ti. Raja vegenagantva patihariyam disva "ayam te tata dutiyavandana"ti
puttam vandi.
       Atha anukkamena bodhisatto solasavassudesiko jato. Raja bodhisattassa
tinnam utunam anucchavike tayo pasade karesi ekam navabhumikam, ekam sattabhumikam,
ekam pancabhumikam, cattalisasahassa ca natakitthiyo upatthapesi. Bodhisatto
devo viya accharasanghaparivuto alankatanatakitthihi parivuto nippurisehi turiyehi
paricariyamano mahasampattim anubhavanto utuvarena tisu pasadesu vihasi.
Rahulamata panassa devi aggamahesi ahosi.
       Tassevam mahasampattim anubhavantassa ekadivasam natisanghassa abbhantare
ayam katha udapadi "siddhattho kilapasutova 1- vicarati, 2- na kinci sippam sikkhati,
sangame paccupatthite kim karissati"ti. Raja bodhisattam pakkosapetva "tata
tava nataka `siddhattho kinci sippam asikkhitva kilapasutova vicarati'ti vadanti,
ettha kim satthu 3- pattakale 4- mannasi"ti. "deva mama sippam sikkhanakiccam natthi,
nagare mama sippadassanattham bherim carapetha "ito sattame divase natakanam
sippam dassessami"ti. Raja tatha akasi. Bodhisatto akkhanavedhivalavedhidhanuggahe
sannipatapetva mahajanassa majjhe annehi dhanuggahehi asadharanam natakanam
dvadasavidham sippam dassesi. Tam sarabhangajatake agatanayeneva veditabbam. Tada
tassa natisangho nikkankho ahosi.
       Athekadivasam bodhisatto uyyanabhumim gantukamo sarathim amantetva "ratham
yojehi"ti aha. So "sadhu"ti sampaticchitva 5- maharaham uttamaratham sabbalankarena
alankaritva kumudapattavanne cattaro mangalasindhave yojetva bodhisattassa
pativedesi. Bodhisatto devavimanasadisam ratham abhiruhitva uyyanabhimukho
agamasi. Devata "siddhatthakumarassa abhisambujjhanakalo asanno, pubbanimittam
dassessama"ti ekam devaputtam jarajinnam 6- khandadantam palitakesam vankam
@Footnote: 1 Si.,i. khiddapasutova.  2 Si.,i.,Ma. viharati.  3 Si. idam padam natthi.
@4 i. sampannakale.  5 cha.Ma. patissunitva.  6 Ma. jarajajjaram.
Obhaggasariram  dandahattham pavedhamanam katva dassesum. Tam bodhisatto ceva sarathi
ca passanti. Tato bodhisatto "samma 1- ko namesa puriso, kesapissa na yatha
annesan"ti mahapadane 2- agatanayena  sarathim pucchitva tassa vacanam sutva
"dhiratthu vata bho jati, yatra hi nama jatassa jara pannayissati"ti samviggahadayo
tatova patinivattitva pasadameva  abhiruhi. Raja "kim karana mama putto
khippam patinivatti"ti pucchi. Jinnapurisam disva devati. "jinnakam disva
pabbajissatiti ahamsu, kasma mam nasetha, sigham puttassa natakani sajjetha,
sampattim anubhavanto pabbajjaya satim na karissati"ti vatva arakkham vaddhetva
sabbadisasu addhayojane addhayojane arakkham thapesi.
       Punekadivasam bodhisatto tatheva uyyanam gacchanto devatabhinimmitam
byadhitam purisam disva purimanayeneva pucchitva samviggahadayo nivattitva pasadam
abhiruhi. Rajapi pucchitva hettha vuttanayeneva samvidahitva puna vaddhetva
samanta tigavutappamane padese arakkham thapesi. Aparampi ekadivasam bodhisatto
tatheva uyyanam gacchanto devatabhinimmitam kalankatam disva purimanayeneva
pucchitva samviggahadayo puna nivattitva pasadam abhiruhi. Rajapi pucchitva
hettha vuttanayeneva samvidahitva puna vaddhetva samantato yojanappamane
padese arakkham thapesi. Aparam punekadivasam uyyanam gacchanto tatheva
devatabhinimmitam sunivattham suparutam pabbajitam disva "ko nameso samma"ti
sarathim pucchi. Sarathi kincapi buddhuppadassa abhava pabbajitam va
pabbajitagune va na janati, devatanubhavena pana "pabbajito namayam
deva"ti vatva pabbajjaya gune vannesi. Bodhisatto  pabbajjaya rucim
uppadetva tam divasam uyyanam agamasi. Dighabhanaka panahu "cattaripi
nimittani ekadivaseneva disva agamasi"ti.
       So tattha divasabhagam kilitva mangalapokkharaniyam nhayitva atthangate
suriye mangalasilapatte nisidi attanam alankarapetukamo, athassa paricarakapurisa
@Footnote: 1 Si. samma sarathi.  2  di. maha. 10/44/19-20.
Nanavannani dussani nanappakara abharanavikatiyo malagandhavilepanani ca
adaya samanta parivaretva atthamsu. Tasmim khane sakkassa nisinnasanam
unham ahosi. So "ko nu kho mam imamha thana cavetukamosi"ti
upadharento bodhisattassa alankaretukamatam natva vissakammam amantesi "samma
vissakamma siddhatthakumaro ajja addharattasamaye 1- mahabhinikkhamanam nikkhamissati,
ayamassa pacchimo alankaro, tvam uyyanam gantva mahapurisam dibbalankarehi
alankarohi"ti. So "sadhu"ti patissunitva devanubhavena tankhananneva bodhisattam
upasankamitva tasseva kappakasadiso hutva dibbadussena bodhisattassa sisam
vethesi. Bodhisatto hatthasamphasseneva "nayam manusso, devaputto ayan"ti
annasi. Vethanena vethitamatte sise moliyam maniratanakarena dussasahassam
abbhugganchi, puna vethentassa dussasahassanti dasakkhattum vethentassa dasa
dussasahassani abbhugganchimsu. "sisam khuddakam, dussani bahuni, katham
abbhuggatani"ti na cintetabbam. Tesu hi sabbamahantam amalakapupphappamanam, 2-
avasesani kadambakapupphappamanani 3- ahesum. Bodhisattassa sisam kinjakkhagavacchitam viya
kuyyakapuppham ahosi.
       Athassa sabbalankarapatimanditassa sabbatalavacaresu sakani sakani
patibhanani dassayantesu, brahmanesu "jayananda"tiadivacanehi, sutamangalikadisu 4-
ca nanappakarehi mangalavacanatthutighosehi sambhaventesu
sabbalankarapatimanditam tam rathavaram abhiruhi. Tasmim samaye "rahulamata 5- puttam
vijata"ti sutva suddhodanamaharaja "puttassa me tutthim nivedetha"ti sasanam
pahini. Bodhisatto tam sutva "rahu jato, bandhanam jatan"ti aha. Raja
"kim me putto avaca"ti pucchitva tam vacanam sutva "ito patthaya me
natta `rahulakumaro'tveva nama hotu"ti aha.
       Bodhisattopi kho rathavaram aruyha atimahantena yasena atimanoramena
sirisobhaggena nagaram pavisi. Tasmim samaye kisagotami nama khattiyakanna
@Footnote: 1 Si., i. addharattisamaye.  2 Si. samalata...  3 Si., Ma. kutumbaka....
@4 Si. stamagadhikadisu.  5 Si. yasodhaRa.
Uparipasadavaratalagata nagaram padakkhinam kurumanassa bodhisattassa rupasirim disva
pitisomanassajata imam udanam udanesi:-
          "nibbuta nuna sa mata    nibbuto nuna so pita
          nibbuta nuna sa nari      yassayam idiso pati"ti. 1-
       Bodhisatto tam sutva cintesi "ayam evamaha `evarupam attabhavam
passantiya matu hadayam nibbayati, pitu hadayam nibbayati, pajapatiya hadayam
nibbayati"ti. Kismim nu kho nibbute hadayam nibbutam nama hoti"ti. Athassa
kilesesu virattamanassa etadahosi "ragaggimhi nibbute nibbutam nama  hoti,
dosaggimhi nibbute nibbutam nama hoti, mohaggimhi nibbute nibbutam nama
hoti, manaditthiadisu sabbakilesadarathesu nibbutesu nibbutam nama hoti"ti.
"ayam me sussavanam saveti, aham hi nibbanam gavesanto vicarami, ajjeva
maya gharavasam chaddetva nikkhamma pabbajitva nibbanam gavesitum  vattati,
ayam imissa acariyabhago hotu"ti kanthato omuncitva kisagotamiya
satasahassagghanakam muttaharam pesesi. Sa "siddhatthakumaro mayi patibaddhacitto
hutva pannakaram peseti"ti somanassajata ahosi.
       Bodhisattopi mahantena sirisobhaggena attano pasadam abhiruhitva
sirisayane nipajji. Tavadeva ca nam sabbalankarapatimandita naccagitadisu
susikkhita devakanna viya rupasobhaggappatta natakitthiyo nanaturiyani
gahetva samparivaretva abhiramapentiyo naccagitavaditani payojayimsu.
Bodhisatto kilesesu virattacittataya naccadisu anabhirato muhuttam niddam
okkami. Tapi itthiyo "yassatthaya mayam naccadini payojema, so niddam
upagato, idani kimattham kilamissama"ti gahitagahitani turiyani ajjhottharitva
nipajjimsu, gandhatelappadipa jhayanti. Bodhisatto pabujjhitva sayanapitthe
pallankena nisinno addasa ta itthiyo turiyabhandani avattharitva
niddayantiyo:- ekacca paggharitakhela kilinnagatta, 2- ekacca dante
@Footnote: 1 abhi.A. 1/81.  2 Si.,i. salakilinnagatta.
Khadantiyo, ekacca kakacchantiyo, ekacca vippalapantiyo, ekacca vivatamukhi,
ekacca apagatavattha pakatabibhacchasambadhatthana. So tasam tam vippakaram
disva bhiyyoso mattaya kamesu virattacitto ahosi. Tassa alankatapatiyattam
sakkabhavanasadisampi tam mahatalam vividhananakunapabharitam amakasusanam viya upatthasi,
tayo bhava adittagehasadisa khayimsu, "upaddutam vata bho, upassattham vata
bho"ti udanam pavattesi, ativiyassa pabbajjaya cittam nami.
       So "ajjeva maya mahabhinikkhamanam nikkhamitum vattati"ti sayana vutthaya
dvarasamipam gantva "ko ettha"ti aha. Ummare sisam katva nipanno
channo "aham ayyaputta channo"ti aha. "ajjaham mahabhinikkhamanam
nikkhamitukamo, ekam me assam kappehi"ti aha. So "sadhu deva"ti
assabhandakam gahetva assasalam gantva gandhatelappadipesu jalantesu
sumanapattavitanassa hettha ramaniye bhumibhage thitam kanthakam assarajanam disva
"ajja maya imameva kappetum vattati"ti kanthakam kappesi. So kappiyamanova
annasi "ayam kappana ativiya galha, annesu divasesu uyyanakiladigamanakale
kappana viya na hoti, mayham ayyaputto ajja mahabhinikkhamanam
nikkhamitukamo bhavissati"ti. Tato tutthamanaso mahahasitam hasi, so saddo
sakalanagaram pattharitva gaccheyya, devata pana nam sannirumbhitva na kassaci
sotum adamsu.
       Bodhisattopi kho channam pesetvava "puttam tava passissami"ti
cintetva nisinnapallankato utthaya rahulamatuya vasanatthanam gantva
gabbhadvaram vivari. Tasamim khane antogabbhe gandhatelappadipo jhayati,
rahulamata sumanamallikadinam pupphanam ambanamattena 1- abhippakinne sayane
puttassa matthake hattham thapetva niddayati. Bodhisatto ummare padam
thapetva thitakova oloketva "sacaham deviya hattham apanetva mama puttam
ganhissami, devi pabujjhissati, evam me gamanantarayo bhavissati, buddho
@Footnote: 1 Si.,i. ammanamattena.
Hutvava agantva puttam passissami"ti pasadatalato otari. Yam pana
jatakatthakathayam "tada sattahajato rahulakumaro hoti"ti vuttam, tam
sesatthakathasu natthi, tasma idameva gahetabbam.
       Evam bodhisatto pasadatala otaritva assasamipam gantva evamaha
"tata kanthaka tvam ajja ekarattim mam taraya, aham tam nissaya buddho
hutva sadevakam lokam tarayissami"ti. Tato ullanghitva kanthakassa pitthim
abhiruhi. Kanthako givato patthaya ayamena attharasahattho hoti tadanucchavikena
ubbedhena samannagato thamajavasampanno sabbaseto dhotasankhasadiso. So sace
haseyya va padasaddam va kareyya, saddo sakalanagaram avatthareyya, tasma
devata attano anubhavena tassa yatha na koci sunati, evam hasitasaddam
sannirumbhitva akkamanaakkamanapadavare hatthatalani upanamesum. Bodhisatto
assavarassa pitthivemajjhagato channam assassa valadhim gahapetva addharattasamaye
mahadvarasamipam patto. Tada pana 1- raja "evam mama putto yaya kayaci
velaya nagaradvaram vivaritva nikkhamitum na sakkhissati"ti dvisu 2- dvarakavatesu
ekekam purisasahassena vivaritabbam karesi. Bodhisatto pana thamabalasampanno
hatthigananaya kotisahassahatthinam balam dharesi, purisagananaya dasakotisahassapurisanam
balam dharesi. So cintesi "sace dvaram na vivariyyati, ajja kanthakassa
pitthe nisinnova valadhim gahetva thitena channena saddhimyeva kanthakam uruhi
nippiletva attharasa hatthubbedham pakaram uppatitva atikkamissami"ti.
Channopi cintesi "sace dvaram na vivariyyati, aham attano samikam ayyaputtam
khandhe nisidapetva kanthakam dakkhinena hatthena kucchiyam parikkhipanto
upakacchantare katva pakaram uppatitva atikkamissami"ti. Kanthakopi cintesi
"sace  dvaram na vivariyyati, aham attano samikam pitthe yathanisinnameva
channena valadhim gahetva thitena saddhimyeva ukkhipitva pakaram uppatitva
@Footnote: 1 Si. tada kira.  2 Ma. dvadasasu.
Atikkamissami"ti. Sace dvaram na vivareyya, yathacintitameva tesu tisu janesu
annataro sampadeyya, dvare pana adhivattha devata dvaram vivari.
       Tasmimyeva khane maro papima "bodhisattam nivattessami"ti
agantva akase thito aha "marisa ma nikkhami, ito te sattame divase
cakkaratanam patubhavissati, dvisahassaparittadipaparivaranam catunnam mahadipanam
rajjam karessasi, nivatta marisa"ti. Kosi tvanti. Aham vasavattiti. "mara
janamaham mayham cakkaratanassa patubhavam, anatthikoham rajjena, dasasahassilokadhatum
unnadetva buddho bhavissami"ti aha. Maro "ito dani te patthaya
kamavitakkam va byapadavitakkam va vihimsavitakkam va cintitakale janissami"ti
otarapekkho chaya viya anugacchanto anubandhi.
       Bodhisattopi hatthagatam cakkavattirajjam khelapindam viya anapekkho
chaddetva mahantena sakkarena nagara nikkhami. Asalhipunnamaya
uttarasalhanakkhatte vattamane, nikkhamitva ca puna nagaram 1- apaloketukamo jato.
Evanca panassa citte uppannamatteyeva "mahapurisa na taya nivattetva
olokanakammam katan"ti vadamana viya mahapathavi kulalacakkam  viya chijjitva
parivatti. Bodhisatto nagarabhimukho thatva nagaram oloketva tasmim pathavippadese
kanthakanivattanacetiyatthanam dassetva gantabbamaggabhimukham kanthakam katva payasi
mahantena sakkarena ularena sirisobhaggena. Tada kirassa devata purato
satthi ukkasahassani dharayimsu, pacchato satthi, dakkhinapassato satthi, vamapassato
satthiti. Apara devata cakkavalamukhavattiyam aparimana ukka dharayimsu. Apara
devata ca nagasupannadayo ca dibbehi gandhehi malahi cunnehi dhupehi
pujayamana gacchanti, paricchattakapupphehi ceva mandaravapupphehi ca
ghanameghavutthikale dharahi viya nabham nirantaram ahosi, dibbani sangitani pavattimsu,
samantato attha turiyani satthi turiyaniti atthasatthi turiyasatasahassani pavattayimsu,
@Footnote: 1 Ma. vasananagaram.
Tesam saddo samuddakucchiyam meghadhanitakalo viya 1- yugandharakucchiyam sagaranigghosakalo
viya ca vattati.
       Imina sirisobhaggena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tini rajjani
atikkamma timsayojanamatthake anomanaditiram papuni. Kim pana asso tato param
gantum na sakkotiti? no na sakkoti. So hi ekam cakkavalagabbham nabhiya
thitacakkassa nemivattim maddanto viya antantena 2- caritva purepatarasameva
agantva attano sampadikam bhattam bhunjitum samattho. Tada pana
devanagasupannadihi akase thatva ossatthehi gandhamaladihi yava uruppadesa
sanchannasariram akaddhitva gandhamalajatam chindantassa atipapanco ahosi,
tasma timsayojanamattameva agamasi. Atha bodhisatto naditire thatva channam
pucchi "ka nama ayam nadi"ti. Anoma nama devati. "amhakampi pabbajja
anoma bhavissati"ti panhiya ghattento assassa sannam adasi, asso ca
uppatitva atthusabhavittharaya nadiya parimatire atthasi.
       Bodhisatto assapitthito oruyha rajatapattasadise valukapuline thatva
channam amantesi "samma channa tvam mayham abharanani ceva kanthakanca adaya
gaccha, aham pabbajissami"ti. Ahampi deva pabbajissamiti. Bodhisatto "na
labbha taya pabbajitum, gaccheva tavan"ti tikkhattum patibahitva abharanani
ceva kanthakanca paticchapetva cintesi "ime mayham kesa samanasaruppa na
honti, anno bodhisattassa kese chinditum yuttarupo natthi"ti. Tato "sayameva
khaggena chindissami"ti dakkhinena hatthena asim gahetva vamahatthena moliya
saddhim culam gahetva chindi, kesa davangulamatta hutva dakkhinato avattamana
sisam alliyimsu, tesam yavajivam tadeva pamanam ahosi, massu ca tadanurupam, puna
kesamassuoharanakiccam nama nahosi. Bodhisatto saha moliya culam gahetva
"sacaham sambuddho bhavissami, akase titthatu. No ce, bhumiyam patatu"ti
antalikkhe khipi, sa cula yojanappamanam thanam abbhuggantva  akase
@Footnote: 1 Si.,i. meghatthanitakalo viYu.  2 Ma. maddantena.
Atthasi. Sakko devaraja dibbacakkhuna oloketva yojaniyaratanacankotakena 1-
sampaticchitva tavatimsabhavane culamanicetiyam nama patitthapesi.
                    Chetvana molim varagandhavasitam
                    vehayasam ukkhipi sakyapungavo
                    sahassanetto sirasa patiggahi
                    ratanacankotavarena vasavoti. 2-
       Puna bodhisatto cintesi "imani kasikavatthani mayham na
samanasaruppani"ti. Athassa kassapabuddhakale puranasahayako ghatikaramahabrahma
ekam buddhantaram jaram appattena mittabhavena cintesi "ajja me sahayako
mahabhinikkhamanam nikkhanto, samanaparikkharamassa gahetva gacchissami"ti.
             "ticivaranca patto ca      vasi suci ca bandhanam
             parissavanena atthete    yuttayogassa bhikkhuno"ti
ime attha parikkhare aharitva adasi. Bodhisatto arahaddhajam 3- nivasetva
uttamapabbajitavesam ganhitva "../../bdpicture/channa tvam mama vacanena matapitunam arogyam
vadehi"ti vatva uyyojesi. Channo bodhisattam vanditva padakkhinam katva
pakkami. Kanthako pana channena saddhim mantayamanassa bodhisattassa vacanam
sunantova (4)- "natthi dani mayham puna samino dassanan"ti cintetva
cakkhupatham vijahanto sokam adhivasetum asakkonto hadayena phalitena kalam katva
tavatimsabhavane kanthako nama devaputto hutva nibbatti. Channassa pathamam
ekova soko ahosi, kanthakassa  pana kalakiriyaya dutiyena sokena pilito
rodanto paridevanto nagaram agamasi.
       Bodhisatto pabbajitva tasmimyeva padese anupiyam nama ambavanam
atthi, tattha sattaham pabbajjasukhena vitinametva ekadivaseneva timsayojanamaggam
padasa gantva rajagaham pavisi. Pavisitva ca sapadanam pindaya cari. Sakalanagaram
@Footnote: 1 Si., i.....cangotakena.  2 pa.su. 2/222/1.
@3 Ma. arahattadhajam.  4 i.,Ma. thatva.
Bodhisattassa rupadassaneneva dhanapalake pavitthe rajagaham viya ca, asurinde
pavitthe devanagaram viya ca sankhobham agamasi. 1- Rajapurisa gantva "deva
evarupo nama satto nagare pindaya carati, `devo va manusso va nago
va supanno va asuko nama eso'ti na janama"ti arocesum. Raja
pasadatale thatva mahapurisam disva acchariyabbhutacitto purise anapesi
"gacchatha bhane vimamsatha, sace amanusso bhavissati, nagara nikkhamitva
antaradhayissati, sace devata bhavissati, akasena gacchissati, sace nago
bhavissati, pathaviyam nimujjitva gamissati 2- sace manusso bhavissati, yathaladdham
bhikkham paribhunjissati"ti.
       Mahapurisopi kho missakabhattam samharitva "alam me ettakam
yapanaya"ti natva pavitthadvareneva nagara nikkhamitva pandavapabbatacchayayam
puratthimabhimukho nisiditva aharam paribhunjitum araddho. Athassa antani
parivattitva mukhena nikkhamanakarappattani 3- ahesum. Tato so tena attabhavena
evarupassa aharassa cakkhunapi aditthapubbataya tena patikulaharena
attiyamanopi evam attana eva attanam ovadi "siddhattha tvam sulabhaannapane
kule tivassikagandhasalibhojanam  nanaggarasehi bhunjanatthane nibbattitvapi
ekam pamsukulikam disva `kada nu kho ahampi evarupo hutva pindaya caritva
bhunjissami, bhavissati nu kho me so kalo'ti cintetva nikkhanto, idani
kinnametam karosi"ti evam attanam ovaditva nibbikaro hutva aharam
paribhunji.
       Rajapurisa tam pavattim disva gantva ranno arocesum, raja
dutavacanam sutva vegena nagara nikkhamitva bodhisattassa santikam gantva
iriyapathasmimyeva pasiditva bodhisattassa sabbam issariyam niyyatesi. Bodhisatto
"mayham maharaja vatthukamehi va kilesakamehi va attho natthi, aham
paramabhisambodhim patthayanto nikkhanto"ti aha. Raja anekappakaram yacantopi
@Footnote: 1 Si. apajji.  2  i.,Ma. pavisissati.  3 i., Ma......pavattani.
Tassa cittam alabhitva "addha tvam buddho bhavissasi,  buddhabhutena pana taya
pathamam mama vijitam agantabban"ti patinnam ganhi. Ayamettha sankhepo, vittharo
pana "pabbajjam kittayissami, yatha pabbaji cakkhuma"ti imam pabbajjasuttam 1-
saddhim atthakathaya oloketva veditabbo.
       Bodhisattopi kho ranno patinnam datva anupubbena carikam caramano
alaranca kalamam udakanca 2- ramaputtam upasankamitva samapattiyo nibbattetva
"nayam maggo bodhaya"ti tampi samapattibhavanam analankaritva sadevakassa
lokassa attano thamaviriyasandassanattham mahapadhanam padahitukamo uruvelam
gantva "ramaniyo vatayam bhumibhago"ti tattheva vasam upagantva mahapadhanam
padahi. Tepi kho kondannappamukha pancavaggiya  3- gamanigamarajadhanisu
bhikkhaya caranta tattha bodhisattam sampapunimsu. Atha nam chabbassani mahapadhanam padahantam
"idani buddho bhavissati, idani buddho bhavissati"ti parivenasammajjanadikaya
vattapatipattiya upatthahamana santikavacara ahesum. Bodhisattopi
kho "kotippattam dukkarakarikam karissami"ti ekatilatanduladihipi vitinamesi,
sabbasopi aharupacchedanam akasi. Devatapi lomakupehi ojam upasamharamana
pakkhipimsu.
       Athassa taya niraharataya paramakasirappattaya suvannavannopi kayo
kalavanno ahosi, dvattimsa mahapurisalakkhanani paticchannani ahesum.
Appekada anapanakajjhanam 4- jhayanto mahavedanabhitunno visannibhuto
cankamanakotiyam patati. Atha nam ekacca devata "kalankato samano gotamo"ti
vadanti. Ekacca "viharotveveso arahatan"ti ca ahamsu. 5- Tattha yayam
"kalankato"ti sanna ahosi, ta gantva suddhodanamaharajassa arocesum
"tumhakam putto kalankato"ti. "mama putto buddho hutva kalankato, (6)-
ahutva"ti. "buddho bhavitum nasakkhi, padhanabhumiyamyeva patitva kalankatoti. Idam
@Footnote: 1 khu.su. 25/408-27/412-4.  2 Si.,i. uddakanca, evamuparipi.
@3 i.,Ma. panca pabbajita.  4 jatakatthakathayam. appanakam jhanam.
@5 Ma. ekacca "niraharataya mucchito eso"ti ahamsu.  6 Si.,i. nu kho udahu, Ma.
@no.
Sutva raja "naham saddahami, mama puttassa bodhim appatva kalakiriya
nama natthi"ti patikkhipi. Kasma pana raja na saddahatiti?
kaladevilatapasavandapanadivase 1- jamburukkhamule ca patihariyanam ditthatta.
       Puna bodhisatte sannam patilabhitva utthite ta devata gantva
"arogo te maharaja putto"ti arocesum. Raja "janamaham mama puttassa
amaranabhavan"ti vadati. Mahasattassa chabbassani dukkarakarikam karontasseva
akase ganthikaranakalo viya ahosi. So "ayam dukkarakarika nama bodhaya
maggo na hoti"ti olarikam aharam aharetum gamanigamesu pindaya caritva
aharam ahari, athassa dvattimsa mahapurisalakkhanani pakatikani ahesum,
kayopi suvannavanno ahosi. Pancavaggiya bhikkhu "ayam chabbassani
dukkarakarikam karontopi sabbannutam pativijjhitum nasakkhi, idani gamanigamadisu
pindaya caritva olarikam aharam aharamano kim sakkhissati, bahuliko esa
padhanavibbhanto, sisam nhayitukamassa ussavabindutakkanam viya amhakam etassa
santika visesatakkanam, kim no imina"ti mahapurisam pahaya attano attano
pattacivaram gahetva attharasayojanamaggam gantva isipatanam pavisimsu.
       Tena kho pana samayena uruvelayam senanigame 2- senanikutumbikassa
gehe nibbatta sujata nama darika vayappatta ekasmim nigrodharukkhe
patthanam akasi "sacaham samajatikam kulagharam gantva pathamagabbhe puttam labhissami,
anusamvaccharam te satasahassapariccagena balikammam karissami"ti. Tassa sa
patthana samijjhi. Sa mahasattassa dukkarakarikam karontassa chatthe vasse
paripunne visakhapunnamayam balikammam katukama hutva puretaramyeva dhenusahassam
latthimadhukavane carapetva tasam khiram panca dhenusatani payetva tasam khiram
addhatiyani ca sataniti evam yava solasannam dhenunam khiram attha dhenuyo
pivanti, tava khirassa bahalatanca madhuratanca ojavantatanca patthayamana
khiraparivattanam nama akasi. Sa visakhapunnamadivase "patova balikammam
@Footnote: 1 cha.Ma.kaladevala...  2 Si. senaninigame.
Karissami"ti rattiya paccusasamayam paccutthaya ta attha dhenuyo duhapesi.
Vacchaka dhenunam thanamulam na agamamsu, thanamule pana navabhajanesu upanitamattesu
attano dhammataya khiradhara paggharimsu, tam acchariyam disva sujata sahattheneva
khiram gahetva navabhajane pakkhipitva sahattheneva aggim katva pacitum arabhi.
       Tasmim payase paccamane mahanta mahanta pubbula 1- utthahitva
dakkhinavatta hutva sancaranti, ekaphusitampi bahi na uppatati, uddhanato
appamattakopi dhumo na utthahati. Tasmim samaye cattaro lokapala agantva
uddhane arakkham ganhimsu, mahabrahma chattam dharesi, sakko alatani
samanento aggim jalesi. Devata dvisahassadipaparivaresu catusu mahadipesu
devamanussanam upakappanaojam attano devanubhavena dandakabaddham madhupatalam
piletva madhum ganhamana viya samharitva tattha pakkhipimsu. Annesu hi
kalesu devata kabale kabale ojam pakkhipimsu, sambodhippattadivase ca
parinibbanadivase ca ukkhaliyamyeva pakkhipimsu. Sujata ekadivaseyeva tattha
attano pakatani anekani acchariyani disva punnam nama dasim amantesi
"amma punne ajja amhakam devata ativiya pasanna, maya hi
ettake kale evarupam acchariyam nama na ditthapubbam, vegena gantva
devatthanam patijaggahi"ti. Sa "sadhu ayye"ti tassa vacanam sampaticchitva
turitaturita rukkhamulam agamasi.
       Bodhisattopi kho tasmim rattibhage panca mahasupine 2- disva
parigganhanto "nissamsayam ajjaham buddho bhavissami"ti katasannitthano tassa
rattiya accayena katasarirapatijaggano bhikkhacarakalam agamayamano patova
agantva  3- tasmim rukkhamule nisidi attano pabhaya sakalam rukkhamulam
obhasayamano. Atha kho sa punna agantva addasa bodhisattam rukkhamule
pacinalokadhatum olokayamanam nisinnam, sarirato cassa nikkhantahi pabhahi
sakalarukkham suvannavannam. Disvanassa etadahosi "ajja amhakam devata
@Footnote: 1 Si.,i. bubbula.  2 an. pancaka. 22/196/267 (sya).  3 Si. ayam patho na
@dissati.
Rukkhato oruyha sahattheneva balikammam sampaticchitum nisinna manne"ti
ubbegappatta hutva vegena agantva sujataya etamattham arocesi.
       Sujata tassa vacanam sutva tutthamanasa hutva "ajja dani
patthaya mama jetthadhitutthane titthahi"ti dhitu anucchavikam sabbalankaram adasi.
Yasma pana buddhabhavam papunanadivase satasahassagghanika eka 1- suvannapati
laddhum vattati, tasma sa "suvannapatiyam payasam pakkhipissami"ti cittam
uppadetva satasahassagghanikam suvannapatim niharapetva tattha payasam
pakkhipitukama pakkabhajanam avajjesi, sabbo payaso padumapattato udakam viya
vattitva  2- patiyam patitthasi, ekapatipuramattova ahosi. Sa tam patim annaya
patiya patikujjitva odatavatthena vethetva sayam sabbalankarehi attabhavam
alankaritva tam patim attano sise thapetva mahantena anubhavena
nigrodharukkhamulam gantva bodhisattam disva balavasomanassajata "rukkhadevata"ti
sannaya ditthatthanato patthaya onatonata gantva sisato patim otaretva
vivaritva suvannabhingarena 3- gandhapupphavasitam udakam gahetva bodhisattam
upagantva atthasi. Ghatikaramahabrahmuna dinno mattikapatto ettakam kalam
bodhisattam avijahitva tasmim khane adassanam gato, bodhisatto pattam apassanto
dakkhinahattham pasaretva udakam sampaticchi. Sujata saheva patiya payasam
mahapurisassa hatthe thapesi, mahapuriso sujatam olokesi. Sa akaram
sallakkhetva "ayya maya tumhakam pariccatta, tam ganhitva yatharuci karotha"ti
vanditva "yatha mayham manoratho nipphanno, evam tumhakampi nipphajjatu"ti
vatva satasahassagghanikampi suvannapatim puranakapannam viya pariccajitva
anapekkhava pakkami.
       Bodhisattopi kho nisinnatthana vutthaya rukkham padakkhinam katva
patim adaya neranjaraya tiram gantva anekesam bodhisattasatasahassanam
@Footnote: 1 Si. eva.  2 Si. anivattitva, i. nivattitva.  3 Si., i.
@suvannabhinkarena.
Abhisambujjhanadivase otaritva nhanatthanam supatitthitam nama 1- atthi, tassa tire
patim thapetva supatitthitatitthe otaritva nhatva 2- anekabuddhasatasahassanam
nivasanam arahaddhajam nivasetva puratthabhimukho nisiditva ekatthitalapakkappamane
ekunapannasapinde katva sabbam appodakamadhupayasam paribhunji. Soyevassa
buddhabhutassa sattasattaham bodhimande vasantassa ekunapannasadivasani aharo
ahosi, ettakam kalam anno aharo natthi, na nhanam, na mukhadhovanam, na
sariravalanjo, jhanasukhena phalasamapattisukhena ca vitinamesi. Tam pana payasam
bhunjitva suvannapatim gahetva "sacaham ajja buddho bhavissami, ayam pati
patisotam gacchatu, no ce bhavissami, anusotam gacchatu"ti vatva nadisote
pakkhipi. Sa sotam chindamana nadimajjham gantva majjhatthaneneva javasampanno
asso viya asitihatthamattatthanam patisotam gantva ekasmim avatte nimujjitva
kalanagarajabhavanam gantva tinnam buddhanam paribhogapatiyo "kili kili"ti
ravam karayamana paharitva tasam sabbahetthima hutva atthasi. Kalo
nagaraja tam saddam sutva "hiyyo eko buddho nibbatti, puna ajja
eko nibbatto"ti vatva anekehi padasatehi thutiyo vadamano utthasi.
Tassa kira mahapathaviya ekayojanatigavutappamanam nabham puretva arohanakalo
ajja va hiyyo va 3- sadiso ahosi.
       Bodhisattopi naditiramhi supupphitasalavane divaviharam katva sayanhasamayam
pupphanam vantato muccanakale devatahi alankatena atthusabhavittharena maggena
siho viya vijambhamano bodhirukkhabhimukho payasi. Nagayakkhasupannadayo dibbehi
gandhapupphadihi pujayimsu, dibbasangitadini pavattayimsu, dasasahassi lokadhatu
ekagandha ekamala ekasadhukara ahosi. Tasmim samaye sotthiyo nama
tinaharako tinam adaya patipathe agacchanto mahapurisassa akaram natva
attha tinamutthiyo adasi. Bodhisatto tinam gahetva bodhimandam aruyha
dakkhinadisabhage uttarabhimukho atthasi, tasmim khane dakkhinacakkavalam
@Footnote: 1 Ma. suppatittham naMa.  2  cha.Ma. nahatva.  3  Si., i. vati.
Osiditva hettha avicisampattam viya ahosi, uttaracakkavalam ullanghitva upari
bhavaggappattam viya ahosi. Bodhisatto "idam sambodhipapunanatthanam na bhavissati
manne"ti padakkhinam karonto pacchimadisabhagam gantva puratthimabhimukho atthasi,
tato pacchimacakkavalam osiditva hettha avicisampattam viya ahosi,
puratthimacakkavalam ullanghitva upari bhavaggappattam viya ahosi. Thitatthitatthane
kirassa nemivattipariyante akkantam nabhiya patitthitamahasakatacakkam viya mahapathavi
onatunnata ahosi. Bodhisatto "idampi sambodhipapunanatthanam na bhavissati
manne"ti padakkhinam karonto uttaradisabhagam gantva dakkhinabhimukho atthasi,
tato uttaracakkavalam osiditva hettha avicisampattam viya ahosi,
dakkhinacakkavalam ullanghitva upari bhavaggappattam viya ahosi. Bodhisatto "idampi
sambodhipapunanatthanam na bhavissati manne"ti padakkhinam karonto puratthimadisabhagam
gantva pacchimabhimukho atthasi. Puratthimadisabhage pana sabbabuddhanam
pallankatthanam ahosi, tam neva chambhati, na kampati. Bodhisatto "idam
sabbabuddhanam avijahitam acalatthanam kilesapanjaraviddhamsanatthanan"ti natva tani
tinani agge gahetva calesi, tavadeva cuddasahattho pallanko ahosi. Tanipi
kho tinani tatharupena santhanena santhahimsu, yatharupam sukusalo cittakaro
va potthakaro va alikhitumpi samattho natthi. Bodhisatto bodhikkhandham
pitthito katva puratthabhimukho dalhamanaso hutva:-
             "kamam taco ca nharu ca   atthi ca avasissatu
             upasussatu nissesam        sarire mamsalohitam. 1-
Na tvevaham sammasambodhim appatva imam pallankam bhindissami"ti
asanisatasannipatenapi abhejjarupam aparajitapallankam abhujitva nisidi.
       Tasmim samaye maro papima "siddhatthakumaro mayham vasam atikkamitukamo,
na danissa atikkamitum dassami"ti marabalassa santikam gantva etamattham
@Footnote: 1  an. duka. 20/5/50-1, Ma.Ma. 13/184/149.
Arocetva maraghosanam nama ghosapetva marabalam adaya nikkhami. Sa marasena
marassa purato dvadasayojana hoti, dakkhinato ca vamato ca dvadasayojana,
pacchato cakkavalapariyantam katva thita, uddham navayojanubbedha hoti, yassa
unnadantiya unnadasaddo yojanasahassato patthaya pathaviundriyanasaddo viya
suyati. Atha maro devaputto diyaddhayojanasatikam girimekhalam nama hatthim
abhiruhitva bahusahassam mapetva nanavudhani aggahesi. Avasesayapi
maraparisaya dve jana ekasadisa ekasadisam avudham ganhanta nahesum.
Nanavanna nanappakaramukha hutva nanavudhani ganhanta bodhisattam
ajjhottharamana agamamsu.
       Dasasahassacakkavaladevata pana mahasattassa thutiyo vadamana atthamsu.
Sakko devaraja vijayuttarasankham dhamamano atthasi. So kira sankho visahatthasatiko
hoti, sakim vatam gahapetva dhamiyamano cattaro mase saddam karitva
nissaddo hoti. Mahakalanagaraja atirekapadasatena vannam vannentova
atthasi, mahabrahma setacchattam dharayamano atthasi. Marabale pana bodhimandam
upasankamante tesam ekopi thatum nasakkhi, sammukhasammukhatthaneneva palayimsu.
Kalo nama nagarajapi pathaviyam nimujjitva pancayojanasatikam manjerikanagabhavanam 1-
gantva ubhohi hatthehi mukham pidahitva nipanno, sakko devarajapi vijayuttarasankham
pitthiyam katva cakkavalamukhavattiyam atthasi, mahabrahma setacchattam kotiyam
gahetva 2- brahmalokameva agamasi. Ekadevatapi thatum samattha nama nahosi,
mahapuriso pana ekakova nisidi.
       Maropi attano parisam aha "tata suddhodanaputtena siddhatthena
sadiso anno puriso nama natthi, mayam sammukha yuddham datum na sakkhissama,
pacchabhagena dassama"ti. Mahapurisopi tini passani oloketva sabbadevatanam
palatatta sunnani addasa. Puna uttarapassena marabalam ajjhottharamanam disva
"ayam ettako jano mam ekakam  sandhaya mahantam vayamam karoti, imasmim thane
@Footnote: 1 i.,Ma. mandiranagabhavanam.  2 Si. cakkavalakotiyam thapetva.
Mayham mata va pita va bhata va anno va koci natako natthi, ima
pana dasa paramiyova mayham digharattam putthaparijanasadisa, 1- tasma maya paramiyova
balaggam 2- katva paramisattheneva paharitva imam balakayam 3- viddhamsetum vattati"ti
dasa paramiyo avajjamano nisidi.
       Atha kho maro devaputto "vateneva siddhattham palapessami"ti vatamandalam
samutthapesi, tankhananneva puratthimadibheda vata samutthahitva
addhayojanayojanadviyojanatiyojanappamanani pabbatakutani padaletva vanagaccharukkhadini
uddhammulani katva samanta gamanigame cunnavicunne katum 4- samatthapi mahapurisassa
punnatejena vihatanubhava bodhisattam patva bodhisattassa civarakannamattampi
caletum nasakkhimsu. Tato "udakena nam ajjhottharitva maressami"ti mahavassam
samutthapesi, tassanubhavena uparupari satapatalasahassapataladibheda valahaka
utthahitva vassimsu. Vutthidharavegena pathavi chiddavachidda ahosi. Vanarukkhadinam
uparibhagena mahamegho agantva mahasattassa civare ussavabindugahanamattampi
temetum nasakkhi. Tato pasanavassam samutthapesi, mahantani mahantani pabbatakutani
dhumayantani pajjalantani akasenagantva bodhisattam patva dibbamalagulabhavam
apajjimsu. Tato paharanavassam samutthapesi, ekatodhara ubhatodhara asisattikhurappadayo
dhumayanta pajjalanta akasenagantva bodhisattam patva dibbapupphani
ahesum. Tato angaravassam samutthapesi, kimsukavanna angara akasenagantva
bodhisattassa padamule dibbapupphani hutva vikirimsu. Tato kukkulavassam
samutthapesi, accunho aggivanno kukkulo akasenagantva bodhisattassa padamule
candanacunnam hutva nipatati. Tato valukavassam samutthapesi, atisukhuma valuka
dhumayanta pajjalanta akasenagantva mahasattassa padamule dibbapupphani
hutva nipatimsu. Tato kalalavassam samutthapesi, tam kalalam dhumayantam pajjalantam
akasenagantva bodhisattassa padamule dibbavilepanam hutva nipatati. Tato
"imina bhimsetva siddhattham palapessami"ti andhakaram samutthapesi, tam
@Footnote: 1 Ma. puttaparijanasadisa.  2 Ma. phalakam.  3 i.,Ma. ayam balakayo.  4 ka. detum.
Caturangasamannagatam andhakaram viya mahatamam hutva bodhisattam patva suriyappabhavihatam
viya andhakaram antaradhayi.
       Evam so maro imahi navahi vatavassapasanapaharanaangarakukkula-
valukakalalandhakaravutthihi bodhisattam palapetum asakkonto "kim bhane titthatha,
imam siddhatthakumaram ganhatha hanatha palapetha"ti attano parisam anapetva
sayampi girimekhalassa hatthino khandhe nisinno cakkavudham adaya bodhisattam
upasankamitva "siddhattha utthehi etasma pallanka, nayam tuyham papunati,
mayham esa papunati"ti aha. Mahasatto tassa vacanam sutva avoca "mara
neva taya dasaparamiyo purita, na upaparamiyo, na paramatthaparamiyo, napi
panca mahapariccaga pariccatta, na natatthacariya, na lokatthacariya, na buddhatthacariya
purita, sabba ta mayayeva purita, tasma nayam pallanko tuyham papunati,
mayheveso papunati"ti.
       Maro kuddho kodhavegam asahanto mahapurisassa cakkavudham vissajjesi,
tam tassa dasa paramiyo avajjentasseva uparibhage malavitanam hutva atthasi.
Tam kira khuradharam cakkavudham annada kuddhena vissattham ekagghanapasanatthambhe
vamsakalire viya chindantam gacchati, idani pana tasmim malavitanam hutva thite
avasesa maraparisa "idani siddhattho pallankato vutthaya palayissati"ti
mahantamahantani selakutani vissajjesum, tanipi mahapurisassa dasa paramiyo
avajjentassa malagulabhavam apajjitva bhumiyam patimsu, devata cakkavalamukhavattiyam
thita givam pasaretva sisam ukkhipitva "nattho vata bho siddhatthakumarassa
rupaggappatto attabhavo, kim nu kho so karissati"ti olokenti.
       Tato bodhisatto "puritaparaminam bodhisattanam sambujjhanadivase
pattapallanko mayham  papunati"ti vatva thitam maram aha "mara tuyham danassa
dinnabhave ko sakkhi"ti. Maro "ime ettakava jana sakkhino"ti
marabalabhimukham hattham pasaresi. Tasmim khane maraparisaya "aham sakkhi aham
sakkhi"ti pavattasaddo pathaviundriyanasaddasadiso ahosi. Atha maro mahapurisam
Aha "siddhattha tuyham danassa dinnabhave ko sakkhi"ti, mahapuriso "tuyham
tava danassa dinnabhave sacetana sakkhino, mayham pana imasmim thane
sacetano koci sakkhi nama natthi, titthatu tava me avasesaattabhavesu
dinnadanam, vessantarattabhave pana thatva mayham sattasatakamahadanassa tava
dinnabhave acetanapi ayam ghanamahapathavi sakkhi"ti civaragabbhantarato dakkhinahattham
abhiniharitva "vessantarattabhave thatva mayham sattasatakamahadanassa dinnabhave
tvam sakkhi na sakkhi"ti mahapathaviyabhimukham hattham pasaresi. Mahapathavi "aham te
tada sakkhi"ti viravasatena viravasahassena viravasatasahassena marabalam avattharamana
viya unnadi.
       Tato mahapurise "dinnam te siddhattha mahadanam uttamadanan"ti
vessantaradanam sammasante diyaddhayojanasatiko girimekhalahatthi jannukehi pathaviyam
patitthasi, maraparisa disavidisa palayimsu, dve ekamaggena gata nama
natthi, sisabharanani ceva nivatthavasanani ca chaddetva sammukhasammukhadisahiyeva
palayimsu, tato devasangha palayamanam marabalam disva "marassa parajayo
jato, siddhatthakumarassa jayo jato, jayapujam karissama"ti devata devatanam
naga naganam supanna supannanam brahmano brahmanam ghosetva
gandhamaladihattha mahapurisassa santikam bodhipallankam agamamsu.
      Evam gatesu pana tesu:-
                    jayo hi buddhassa sirimato ayam
                    marassa ca papimato parajayo
                    ugghosayum bodhimande pamodita
                    jayam tada devagana mahesino.
                    Jayo hi buddhassa sirimato ayam
                    marassa ca papimato parajayo
                    ugghosayum bodhimande pamodita
                    jayam tada nagagana mahesino.
                    Jayo hi buddhassa sirimato ayam
                    marassa ca papimato parajayo
                    ugghosayum bodhimande pamodita
                    jayam tada supannasanghapi mahesino.
                    Jayo hi buddhassa sirimato ayam
                    marassa ca papimato parajayo
                    ugghosayum bodhimande pamodita
                    jayam tada brahmagana mahesinoti.
Avasesa dasasu cakkavalasahassesu devata malagandhavilepanehi pujayamana
nanappakara ca thutiyo vadamana atthamsu. Evam dharamaneyeva suriye
mahapuriso marabalam vidhamitva civarupari patamanehi bodhirukkhankurehi rattapavalalehi
viya pujiyamano pathamayame pubbanivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum
visodhetva pacchimayame paticcasamuppade nanam otaresi. Athassa dvadasapadikam
paccayakaram vattavivattavasena anulomapatilomato sammasantassa dasasahassi
lokadhatu udakapariyantam katva dvadasakkhattum sankampi.
       Mahapurise pana dasasahassilokadhatum unnadetva arunuggamanavelaya
sabbannutannanam pativijjhante sakala dasasahassi lokadhatu alankatapatiyatta
ahosi. Pacinacakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam pataka 1-
pacchimacakkavalamukhavattim paharanti, tatha pacchimacakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam
pataka pacinacakkavalamukhavattim paharanti, dakkhinacakkavalamukhavattiyam ussapitanam
dhajanam pataka uttaracakkavalamukhavattim paharanti, uttaracakkavalamukhavattiyam
ussapitanam dhajanam pataka dakkhinacakkavalamukhavattim  paharanti, pathavitale
ussapitanam dhajanam pataka brahmalokam ahacca atthamsu, brahmaloke
baddhanam dhajanam pataka pathavitale patitthahimsu, dasasahassesu cakkavalesu
@Footnote: 1 Si. patakanam kotiyo.
Pupphupaga rukkha puppham ganhimsu, phalupaga rukkha phalapindibharasahita ahesum.
Khandhesu khandhapadumani pupphimsu, sakhasu sakhapadumani, latasu latapadumani,
akase olambakapadumani, ghanasilatalani bhinditva uparupari satapattani hutva
dandakapadumani utthahimsu. Dasasahassi lokadhatu vattetva vissatthamalagula viya
susanthatapupphasantharo viya ca pupphabhikinna ahosi. Cakkavalantaresu
atthayojanasahassa lokantarikaniraya sattasuriyappabhahipi 1- anobhasitapubba tada
ekobhasa ahesum, caturasitiyojanasahassagambhiro mahasamuddo madhurodako ahosi,
nadiyo na pavattimsu, jaccandha rupani passimsu, jatibadhira saddam sunimsu,
jatipithasappino padasa gacchimsu, andubandhanadini chijjitva patimsu.
       Evam aparimanena sirivibhavena pujiyamano mahapuriso anekappakaresu
acchariyadhammesu patubhutesu sabbannutam pativijjhitva sabbabuddhehi avijahitam
udanam udanesi:-
             "anekajatisamsaram        sandhavissam anibbisam
             gahakaram gavesanto       dukkha jati punappunam.
             Gahakaraka ditthosi        puna geham na kahasi
             sabba te phasuka bhagga  gahakutam visankhatam
             visankharagatam cittam        tanhanam khayamajjhaga"ti. 2-
       Iti tusitabhavanato patthaya yava ayam bodhimande sabbannutappatti,
ettakam thanam avidurenidanam namati veditabbam.
             Avidurenidanakatha        nitthita.
                     --------------
@Footnote: 1 Si. atthayojanasahassalokantarikaniraye satta suriyapabhahipi.  2 khu.dha. 25/153/44.
                         3. Santikenidanakatha
       "santikenidanam pana `ekam samayam bhagava savatthiyam viharati jetavane
anathapindikassa arame.' `vesaliyam viharati mahavane kutagarasalayan'ti ca
evam (1)- tasmim tasmim thaneyeva labbhati"ti vuttam. Kincapi evam vuttam, atha
kho pana tampi adito patthaya evam veditabbam:- udananhi udanetva
jayapallanke nisinnassa bhagavato etadahosi "aham kappasatasahassadhikani cattari
asankhyeyyani imassa pallankassa karana sandhavim, ettakam me kalam imasseva
pallankassa karana alankatasisam givaya chinditva dinnam, suanjitani akkhini
hadayamamsanca uppatetva dinnam, jalikumarasadisa putta kanhajinakumarisadisa
dhitaro maddidevisadisa bhariyayo ca paresam dasatthaya dinna, ayam me pallanko
jayapallanko thirapallanko, 2- ettha me nisinnassa sankappa paripunna, na
tava ito vutthahissami"ti anekakotisatasahassasamapattiyo samapajjanto
sattaham tattheva nisidi. Yam sandhaya vuttam "atha kho bhagava sattaham
ekapallankena nisidi vimuttisukhapatisamvedi"ti. 3-
       Atha ekaccanam devatanam "ajjapi nuna siddhatthassa kattabbakiccam
atthi, pallankasminhi alayam na vijahati"ti parivitakko udapadi. Sattha devatanam
parivitakkam natva tasam vitakkavupasamattham vehasam abbhuggantva yamakapatihariyam
dassesi. Mahabodhimande hi katapatihariyanca natisamagame katapatihariyanca
pathikaputtasamagame 4- katapatihariyanca sabbam gandambarukkhamule
katayamakapatihariyasadisam ahosi.
       Evam sattha imina patihariyena devatanam vitakkam vupasametva
pallankato isakam pacinanissite uttaradisabhage thatva "imasmim vata me
pallanke sabbannutam patividdhan"ti cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca
puritanam paraminam baladhigamatthanam 5- pallankam bodhirukkhanca animisehi akkhihi
@Footnote: 1 i.,Ma. tesu tesu thanesu viharato. 2 Si.,i. varapallanko. 3 vi.
@maha.4/1/1,khu.u.25/1/93.  4 Si.,i.,Ma. patikaputtasamagame.  5 Si.,i. phala.....
Olokayamano sattaham vitinamesi, tam thanam animisacetiyam nama jatam.
Atha sattha pallankassa ca thitatthanassa ca antara cankamam mapetva
puratthimapacchimato ayatane 1- ratanacankame cankamanto sattaham vitinamesi, tam
thanam ratanacankamacetiyam nama jatam.
       Catutthe pana sattahe bodhito pacchimuttaradisabhage devata ratanagharam
mapayimsu, tattha bhagava pallankena nisiditva abhidhammapitakam visesato cettha
anantanayasamantapatthanam vicinanto sattaham vitinamesi. Abhidhammika panahu
"ratanagharam nama na sattaratanamayam geham, sattannam pana pakarananam sammasitatthanam
`ratanagharan'ti vuccati"ti. Yasma panettha ubhopete pariyayena yujjanti,
tasma ubhayampetam gahetabbameva. Tato patthaya pana tam thanam ratanagharacetiyam
nama jatam. Evam sattha bodhisamipeyeva cattari sattahani vitinametva
pancame sattahe bodhirukkhamula yena ajapalanigordho tenupasankami, tatrapi
dhammam vicinanto vimuttisukhanca patisamvedento nisidi.
       Tasmim samaye maro papima "ettakam kalam anubandhanto
otarapekkhopi imassa na kinci khalitam addasam, atikkanto dani esa mama vasan"ti
domanassappatto mahamagge nisiditva solasa karanani cintento bhumiyam
solasa lekha akaddhi:- "aham eso viya danaparamim na puresim, tenamhi
imina sadiso na jato"ti ekam lekham akaddhi. Tatha "aham eso viya
silaparamim .pe. Nekkhammaparamim, pannaparamim, viriyaparamim, khantiparamim,
saccaparami, adhitthanaparamim, mettaparamim, upekkhaparamim na puresim, tenamhi
imina sadiso na jato"ti dasamam lekham akaddhi. Tatha "aham eso viya
asadharanassa indriyaparopariyattinanassa pativedhaya upanissayabhuta dasa
paramiyo na puresim, tenamhi imina sadiso na jato"ti ekadasamam lekham
akaddhi. Tatha "aham eso viya asadharanassa asayanusayananassa
.pe. Mahakarunasamapattinanassa, yamakapatihariyananassa, anavaranananassa
@Footnote: 1  cha.Ma. ayate.
Sabbannutannanassa pativedhaya upanissayabhuta dasa paramiyo na puresim,
tenamhi imina sadiso na jato"ti solasamam lekham akaddhi. Evam maro
imehi karanehi mahamagge solasa lekha akaddhitva nisidi.
       Tasmim ca samaye tanha arati raga cati tisso maradhitaro 1- "pita
no na pannayati, kaham nu kho etarahi"ti olokayamana tam domanassappattam
bhumim lekhamanam nisinnam disva pitu santikam gantva "kasma tata tvam dukkhi
dummano"ti pucchimsu. "amma ayam mahasamano mayham vasam atikkanto, ettakam
kalam olokento otaramassa datthum nasakkhim, tenamhi dukkhi dummano"ti.
"yadi evam ma cintayittha, mayametam attano vase katva adaya agamissama"ti
ahamsu. Na sakka amma esa kenaci vase katum, acalaya saddhaya patitthito
esa purisoti. "tata mayam itthiyo nama idaneva nam ragapasadihi bandhitva
anessama, tumhe ma cintayittha"ti vatva bhagavantam upasankamitva
"pade te samana paricarema"ti ahamsu. Bhagava neva tasam vacanam manasi
akasi, na akkhini ummiletva olokesi, anuttare upadhisankhaye vimuttiya
vivekasukhanneva anubhavanto nisidi.
       Puna maradhitaro "uccavaca kho purisanam adhippaya, kesanci kumarikasu
pemam hoti, kesanci pathamavaye thitasu, kesanci majjhimavaye thitasu, kesanci
pacchimavaye thitasu, yannuna mayam nanappakarehi rupehi palobhetva
ganheyyama"ti ekameka kumarikavannadivasena sakam sakam attabhavam
abhinimminitva kumarika, avijata, sakim vijata, duvijata, majjhimitthiyo,
mahitthiyo ca hutva chakkhattum bhagavantam upasankamitva "pade te samana paricarema"ti
ahamsu. Tampi bhagava na manasakasi, yatha tam anuttare upadhisankhaye vimutto.
Keci panacariya vadanti "ta mahitthibhavena upagata  disva bhagava `eta
khandadanta palitakesa hontu'ti adhitthasi"ti. Tam na gahetabbam. Na hi
bhagava evarupam adhitthanam akasi, bhagava pana "apetha tumhe, kim disva evam
@Footnote: 1 sam. sa. 15/161/151.
Vayamatha, evarupam nama avitaragadinam purato katum vattati. Tathagatassa pana rago
pahino, doso pahino, moho pahino"ti attano kilesappahanam arabbha:-
                  "yassa jitam navajiyati
                  jitamassa no yati koci loke
                  tam buddhamanantagocaram
                  apadam kena padena nessatha.
                  Yassa jalini visattika
                  tanha natthi kuhinci netave
                  tam buddhamanantagocaram
                  apadam kena padena nessatha"ti 1-
ima dhammapade buddhavagge dve gatha vadanto dhammam desesi. Ta "saccam
kira no pita avoca, `araham sugato loke, na  ragena suvanayo'tiadini 2-
vatva pitu santikam agamimsu.
       Bhagavapi tattheva sattaham vitinametva tato mucalindamulam agamasi.
Tattha sattahavaddalikaya uppannaya sitadipatibahanattham mucalindena nama
nagarajena sattakkhattum bhogehi parikkhitto asambadhaya gandhakutiyam viharanto
viya vimuttisukham patisamvediyamano sattaham vitinametva rajayatanam upasankamitva
tatthapi vimuttisukham patisamvediyamanoyeva sattaham vitinamesi. Ettavata satta
sattahani paripunnani. Etthantareneva mukhadhovanam, na sarirapatijagganam, na
aharakiccam ahosi, jhanasukhaphalasukheneva ca vitinamesi.
       Athassa tasmim sattasattahamatthake ekunapannasatime divase tattha nisinnassa
"mukham dhovissami"ti cittam udapadi. Sakko devanamindo agadaharitakam aharitva
adasi, sattha tam paribhunji, tenassa sariravalanjo ahosi. Athassa sakkoyeva
@Footnote: 1 khu.dha. 25/179-80/49.  2 sam.sa. 15/161/150.
Nagalatadantakatthanceva mukhadhovanodakanca adasi. Sattha tam dantakattham khaditvava
anotattadahodakena mukham dhovitva tattheva rajayatanamule nisidi.
       Tasmim samaye tapussabhallika 1- nama dve vanija pancahi sakatasatehi
ukkala janapada majjhimadesam gacchanta pubbe attano natisalohitaya devataya
sakatani sannirumbhitva satthu aharasampadane ussahita manthanca madhupindikanca
adaya "patigganhatu no bhante bhagava imam aharam anukampam upadaya"ti
sattharam upanametva atthamsu. Bhagava payasapatiggahanadivaseyeva pattassa
antarahitatta "na kho tathagata hatthesu patigganhanti, kimhi nu kho aham
patigganheyyan"ti cintesi. Athassa cittam natva catuhi disahi cattaro
maharajano indanilamanimaye patte upanamesum, bhagava te patikkhipi. Puna
muggavannaselamaye cattaro patte upanamesum. Bhagava catunnampi maharajanam
saddhanurakkhanatthaya cattaropi patte patiggahetva uparupari thapetva "eko
hotu"ti adhitthasi, cattaropi mukhavattiyam pannayamanalekha hutva majjhimappamanena
ekattam upagamimsu. Bhagava tasmim paccagghe selamaye patte aharam patiggahetva
paribhunjitva anumodanam akasi. Te dve bhataro vanija buddhanca dhammanca
saranam gantva dvevacika upasaka ahesum. Atha nesam "ekam no bhante
paricaritabbatthanam detha"ti vadantanam dakkhinahatthena attano sisam paramasitva
kesadhatuyo adasi. Te attano nagare ta dhatuyo suvannasamuggassa anto
pakkhipitva cetiyam patitthapesum.
       Sammasambuddho pana tato vutthaya puna ajapalanigrodhameva gantva
nigrodhamule nisidi. Athassa tattha nisinnamattasseva attana adhigatadhammassa
gambhiratam paccavekkhantassa sabbabuddhanam acinno "kicchena adhigato kho
mayayam dhammo"ti paresam adesetukamatakarappatto vitakko udapadi. Atha  kho
brahma sahampati "nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko"ti dasahi
cakkavalasahassehi sakkasuyamasantusitanimmanarativasavattimahabrahmano adaya
@Footnote: 1. Si.,i. tapassu,...
Satthu santikam agantva "desetu bhante bhagava dhamman"tiadina nayena
dhammadesanam ayaci.
       Sattha tassa patinnam datva "kassa nu kho aham pathamam dhammam deseyyan"ti
cintento "alaro pandito, so imam dhammam khippam ajanissati"ti cittam
uppadetva puna olokento tassa sattahakalankatabhavam natva udakam
avajjesi. Tassapi abhidosakalankatabhavam natva "bahupakara kho me pancavaggiya
bhikkhu"ti pancavaggiye arabbha manasikatva "kaham nu kho te etarahi viharanti"ti
avajjento "baranasiyam isipatane migadaye"ti natva katipaham
bodhimandasamantayeva pindaya caranto viharitva "asalhipunnamayam baranasim
gantva dhammacakkam pavattessami"ti pakkhassa catuddasiyam paccusasamaye paccutthaya
pabhataya rattiya kalasseva pattacivaramadaya attharasayojanamaggam patipanno
antaramagge upakam nama ajivakam disva tassa attano buddhabhavam acikkhitva
tam divasameva sayanhasamaye isipatanam sampapuni.
       Pancavaggiya tathagatam duratova agacchantam disva "ayam avuso samano
gotamo paccayabahullaya avattitva paripunnakayo pinindriyo 1- suvannavanno
hutva agacchati, imassa vandanadini na karissama, mahakulappasuto kho panesa
asanabhiharam arahati, tenassa asanamattam pannapessama"ti katikam akamsu.
Bhagava sadevakassa lokassa cittacarajananasamatthena nanena "kim nu kho ime
cintayimsu"ti avajjetva cittam annasi, atha tesu sabbadevamanussesu
anodissakavasena pharanasamattham mettacittam sankhipitva odissakavasena mettacittena phari.
Te bhagavata mettacittena samphuttha tathagate upasankamante sakaya katikaya
santhatum asakkonta paccuggantva abhivadanadini sabbakiccani akamsu,
sammasambuddhabhavam panassa ajananta kevalam namena ca avusovadena ca
samudacarimsu.
@Footnote: 1 Si.,i. pinitindriyo.
       Atha ne bhagava "ma bhikkhave tathagatam namena ca avusovadena ca
samudacaratha. Araham bhikkhave tathagato sammasambuddho"ti attano buddhabhavam
napetva pannattavarabuddhasane nisinno uttarasalhanakkhattayoge vattamane
attharasahi brahmakotihi parivuto pancavaggiyatthere amantetva tiparivattam
dvadasakaram chananavijambhanam 1- anuttaram dhammacakkappavattanasuttantam 2- desesi. Tesu
kondannatthero desananusarena nanam pesento suttapariyosane attharasahi
brahmakotihi saddhim sotapattiphale patitthasi. Sattha tattheva vassam upagantva
punadivase vappattheram ovadanto vihareyeva nisidi, sesa cattaropi pindaya
carimsu. Vappatthero pubbanheyeva sotapattiphalam papuni. Etenevupayena
punadivase bhaddiyattheram, punadivase mahanamattheram, punadivase assajittheranti
sabbe sotapattiphale patitthapetva pancamiyam pakkhassa pancapi there
sannipatetva anattalakkhanasuttantam 3- desesi, desanapariyosane pancapi
thera arahatte patitthahimsu. Atha sattha yasassa kulaputtassa upanissayam disva
tam rattibhage nibbijjitva geham pahaya nikkhantam "ehi yasa"ti pakkositva
tasmimyeva rattibhage sotapattiphale, punadivase arahatte patitthapetva aparepi
tassa sahayake catuppannasajane ehibhikkhupabbajjaya pabbajetva arahattam
papesi.
       Evam loke ekasatthiya arahantesu jatesu sattha vutthavasso pavaretva
"caratha bhikkhave carikan"ti satthibhikkhu disasu pesetva sayam uruvelam gacchanto
antaramagge kappasikavanasande timsabhaddavaggiyakumare vinesi. Tesu sabbapacchimako
sotapanno, sabbuttamo anagami ahosi. Tepi sabbe ehibhikkhubhaveneva
pabbajetva disasu pesetva uruvelam gantva addhuddhapatihariyasahassani
dassetva uruvelakassapadayo sahassajatilaparivare tebhatikajatile vinetva
ehibhikkhubhavena pabbajetva gayasise nisidapetva adittapariyayadesanaya 4-
@Footnote: 1 Si.,i. sannanavijambhanam.  2 vi. maha. 4/10-24/10-20, sam. maha.
@19/6081-90/367-76.  3 vi. maha. 4/13-23/13-20, sam.kha.17/59/55-6.  4 vi. maha.
@4/55/44-5, sam. sala.18/28/17-8.
Arahatte patitthapetva tena arahantasahassena parivuto "bimbisararanno
dinnapatinnam mocessami"ti rajagahanagarupacare latthivanuyyanam agamasi.
Raja uyyanapalassa santika "sattha agato"ti sutva dvadasanahutehi
brahmanagahapatikehi parivuto sattharam upasankamitva cakkavicittatalesu
suvannapattavitanam viya pabhasamudayam vissajjentesu tathagatassa padesu sirasa nipatitva
ekamantam nisidi saddhim parisaya.
       Atha kho tesam brahmanagahapatikanam etadahosi "kim nu kho mahasamano
uruvelakassape brahmacariyam carati, udahu uruvelakassapo mahasamane"ti. Bhagava
tesam cetasa cetoparivitakkamannaya uruvelakassapam gathaya ajjhabhasi:-
                  "kimeva disva uruvelavasi
                  pahasi aggim kisakovadano
                  pucchami tam kassapa etamattham
                  katham pahinam tava aggihuttan"ti.  1-
theropi bhagavato adhippayam viditva:-
                  "rupe ca sadde ca atho rase ca
                  kamitthiyo cabhivadanti yanna
                  etam malanti upadhisu natva
                  tasma na yitthe na hute aranjin"ti 1-
imam gatham vatva attano savakabhavappakasanattham tathagatassa padapitthe sisam
thapetva "sattha me bhante bhagava, savakohamasmi"ti vatva ekatalam dvitalam
titalanti yava sattatalappamanam sattakkhattum vehasam abbhuggantva oruyha
tathagatam vanditva ekamantam nisidi. Tam patihariyam disva mahajano "aho
mahanubhava buddha, evanhi thamagataditthiko nama `araha'ti mannamano
uruvelakassapopi ditthijalam bhinditva tathagatena damito"ti satthu gunakathamyeva
kathesi. Bhagava "naham idaniyeva uruvelakassapam damemi, atitepi esa maya
@Footnote: 1 vi. maha. 4/55/47.
Damito"ti vatva imissa atthuppattiya mahanaradakassapajatakam 1- kathetva
cattari saccani pakasesi. Raja ekadasahi nahutehi saddhim sotapattiphale
patitthasi, ekanahutam upasakattam pativedesi. Raja satthu santike nisinnoyeva
panca assasake 2- pavedetva saranam gantva svatanaya nimantetva utthayasana
bhagavantam padakkhinam katva pakkami.
       Punadivase yehi ca bhagava hiyyo dittho, yehi ca adittho, te  sabbepi
rajagahavasino attharasakotisankha manussa tathagatam datthukama patova rajagahato
latthivanuyyanam agamamsu. Tigavuto maggo nappahosi, sakalalatthivanuyyanam nirantaram
phutam ahosi. Mahajano dasabalassa rupasobhaggappattam attabhavam passantopi
tittim katum nasakkhi. Vannabhumi namesa. Evarupesu hi thanesu bhagavato
lakkhananubyanjanadippabheda sabbapi rupakayasiri vannetabba. Evam
rupasobhaggappattam dasabalassa sariram passamanena mahajanena nirantaram phute uyyane
ca gamanamagge ca ekabhikkhussapi nikkhamanokaso nahosi. Tam divasam kira bhagavato
bhattam chinnam bhaveyya, tasma "tam ma ahosi"ti sakkassa nisinnasanam unhakaram
dassesi, so avajjamano tam karanam natva manavakavannam abhinimminitva
buddhadhammasamghapatisamyutta thutiyo vadamano dasabalassa purato otaritva
devanubhavena okasam katva:-
                  "danto dantehi saha puranajatilehi
                  vippamutto vippamuttehi
                  singinikkhasuvanno
                  rajagaham pavisi bhagava.
                  Mutto muttehi .pe.
                  Tinno tinnehi .pe.
                  Santo santehi .pe.
                  Rajagaham pavisi bhagava.
@Footnote: 1 khu.ja. 28/1153-1345/246-266.  2 Ma. asisake.
                  Dasavaso dasabalo
                  dasadhammavidu dasabhi cupeto
                  so dasasataparivaro
                  rajagaham pavisi bhagava"ti 1-
imahi gathahi satthu vannam vadamano purato payasi. Tada mahajano manavakassa
rupasirim disva "ativiya abhirupo vatayam manavako, na kho pana amhehi
ditthapubbo"ti cintetva "kuto ayam manavako, kassa va ayan"ti aha. Tam
sutva manavo:-
              "yo dhiro sabbadhi danto  suddho appatipuggalo
              araham sugato loke      tassaham paricarako"ti 2-
gathamaha.
       Sattha sakkena katokasam maggam patipajjitva bhikkhusahassaparivuto rajagaham
pavisi. Raja buddhappamukhassa samghassa mahadanam datva "aham bhante tini
ratanani vina vasitum na sakkhissami, velaya va avelaya va bhagavato santikam
agamissami, latthivanuyyananca nama atidure, idam pana amhakam veluvanuyyanam
natiduram naccasannam gamanagamanasampannam buddharaham senasanam. Idam me bhante
bhagava patigganhatu"ti suvannabhingarena pupphagandhavasitam manivannam udakamadaya
veluvanuyyanam pariccajanto dasabalassa hatthe udakam patesi. Tasmim arame
patiggahiteyeva "buddhasasanassa mulani otinnani"ti mahapathavi kampi.
Jambudipatalasminhi thapetva veluvanam annam mahapathavim kampetva gahitasenasanam
nama natthi. Tambapannidipepi thapetva mahaviharam annam pathavim kampetva
gahitasenasanam nama natthi. Sattha veluvanaramam patiggahetva ranno anumodanam
katva utthayasana bhikkhusamghaparivuto veluvanam agamasi.
@Footnote: 1 vi. maha. 4/58/49.  2 vi. maha. 4/58/50.
       Tasmim kho pana samaye sariputto ca moggallano cati dve paribbajaka
rajagaham upanissaya viharanti amatam pariyesamana. Tesu sariputto assajittheram
pindaya pavittham disva pasannacitto payirupasitva "ye dhamma hetuppabhava"ti 1-
adigatham sutva sotapattiphale patitthaya attano sahayakassa moggallanassapi
tameva gatham abhasi. Sopi sotapattiphale patitthahi. Te ubhopi sanjayam 2-
oloketva attano parisaya saddhim bhagavato santike pabbajimsu. Tesu moggallano
sattahena arahattam papuni, sariputto addhamasena. Ubhopi te sattha
aggasavakatthane thapesi. Sariputtattherena ca arahattam pattadivaseyeva sannipatam
akasi.
       Tathagate pana tasminneva veluvanuyyane viharante suddhodanamaharaja
"putto kira me chabbassani dukkarakarikam caritva paramabhisambodhim patva
pavattavaradhammacakko rajagaham upanissaya veluvane viharati"ti sutva annataram
amaccam amantesi "ehi bhane, tvam purisasahassaparivaro rajagaham gantva mama
vacanena `pita te suddhodanamaharaja datthukamo'ti vatva mama puttam ganhitva
ehi"ti aha. So "evam deva"ti ranno vacanam sirasa sampaticchitva
purisasahassaparivaro khippameva satthiyojanamaggam gantva dasabalassa catuparisamajjhe
nisiditva dhammadesanavelayam viharam pavisi. So "titthatu tava ranna
pahitasasanan"ti parisapariyante thito satthu dhammadesanam sutva yathathitova saddhim
purisasahassena arahattam patva pabbajjam yaci. Bhagava "etha bhikkhavo"ti hattham
pasaresi, sabbe tankhananneva iddhimayapattacivaradhara satthivassikatthera viya ahesum.
Arahattam pattakalato patthaya pana ariya nama majjhattava hontiti so
ranna pahitasasanam dasabalassa na kathesi. Raja "neva gato agacchati, na
sasanam  suyyati"ti "ehi bhane, tvam gaccha"ti eteneva niyamena annam
amaccam pesesi. Sopi gantva purimanayeneva saddhim parisaya arahattam patva
tunhi ahosi. Puna raja "ehi bhane, tvam gaccha"ti eteneva niyamena
@Footnote: 1 vi. maha. 4/61/53, khu.apa. 32/268/36.  2  cha.Ma. sancayam.
Aparepi satta amacce pesesi. Te sabbe nava purisasahassaparivara nava amacca
attano kiccam nitthapetva tunhibhuta tattheva viharimsu.
       Raja sasanamattampi aharitva acikkhantam alabhitva cintesi "ettakapi
jana mayi sinehabhavena sasanamattampi na paccaharimsu, ko nu kho me sasanam
karissati"ti sabbam rajabalam olokento kaludayim addasa. So kira ranno
sabbatthasadhako abbhantariko ativiya vissasiko amacco bodhisattena saddhim
ekadivase jato sahapamsukilako sahayo. Atha nam raja amantesi "tata
kaludayi aham mama puttam datthukamo navapurisasahassaparivarena 1- nava amacce
pesesim, tesu ekopi agantva sasanamattam arocento nama natthi,
dujjano kho pana me jivitantarayo, jivamanoyevaham puttam datthukamo,
sakkhissasi nu kho me puttam dassetun"ti. Sakkhissami deva, sace pabbajitum
labhissamiti. Tata tvam pabbajito va apabbajito va mayham puttam dassehiti. So
"sadhu deva"ti ranno sasanam adaya rajagaham gantva satthu dhammadesanavelaya
parisapariyante thito dhammam sutva saparivaro arahattam patva ehibhikkhubhavena
pabbajitva vihasi.
       Sattha buddho hutva pathamam antovassam isipatane vasitva vutthavasso
pavaretva uruvelam gantva tattha tayo mase vasanto tebhatikajatile vinetva
bhikkhusahassaparivaro phussamasapunnamayam rajagaham gantva dve mase vasi.
Ettavata baranasito nikkhantassa panca masa jata, sakalo hemanto
atikkanto. Kaludayittherassa agatadivasato sattatthadivasa vitivatta, thero
phaggunamasapunnamayam cintesi "atikkanto dani hemanto, vasantasamayo anuppatto,
manussehi sassadini uddharitva sammukhasammukhatthanehi magga dinna,
haritatinasanchanna pathavi, supupphita vanasanda, patipajjanakkhama magga, kalo
dasabalassa natisangaham katun"ti. Atha bhagavantam upasankamitva:-
@Footnote: 1 Si., Ma.....parivare.
                  "angarino dani duma bhadante
                  phalesino chadanam vippahaya
                  te accimantova pabhasayanti
                  samayo mahavira bhagi rasanam 1- .pe.
              Natisitam natiunham       natidubbhikkhachatakam
              saddala harita bhumi      esa kalo mahamuni"ti
satthimattahi gathahi dasabalassa kulanagaragamanavannam vannesi. Atha nam sattha
"kim nu kho udayi madhurassarena gamanavannam vannesi"ti aha. "tumhakam
bhante pita suddhodanamaharaja tumhe passitukamo, karotha natakanam sangahan"ti.
Sadhu udayi karissami natakanam sangaham, bhikkhusamghassa arocehi, gamiyavattam
paripuressantiti. "sadhu bhante"ti thero tesam arocesi.
       Bhagava angamagadhavasinam kulaputtanam dasahi sahassehi, kapilavatthuvasinam
dasahi sahassehiti sabbeheva visatisahassehi khinasavabhikkhuhi parivuto rajagaha
nikkhamitva divase divase yojanam gacchati. "rajagahato satthiyojanam kapilavatthum
dvihi masehi papunissami"ti aturitacarikam pakkami. Theropi  "bhagavato
nikkhantabhavam ranno arocessami"ti vehasam abbhuggantva ranno nivesane
paturahosi. Raja theram disva tutthacitto maharahe pallanke nisidapetva
attano patiyaditassa nanaggarasabhojanassa pattam puretva adasi. Thero
utthaya gamanakaram dassesi. Nisiditva bhunja tatati. Satthu santikam gantva
bhunjissami maharajati. Kaham pana tata satthati. Visatisahassabhikkhuparivaro
tumhakam dassanatthaya carikam nikkhanto maharajati. Raja tutthamanaso aha
"tumhe imam paribhunjitva yava mama putto imam nagaram papunati, tavassa
itova pindapatam pariharatha"ti. Thero adhivasesi. Raja theram pavisitva pattam
gandhacunnena ubbattetva uttamassa bhojanassa puretva "tathagatassa detha"ti
@Footnote: 1 Si.,i. bhagirasanam, khu. thera. 26/527/347-8.
Therassa hatthe patitthapesi. Thero sabbesam passantanamyeva pattam akase
khipitva sayampi vehasam abbhuggantva pindapatam aharitva satthu hatthe
thapesi. Sattha tam paribhunji. Eteneva upayena thero divase divase pindapatam
ahari. Satthapi antaramagge rannoyeva pindapatam paribhunji. Theropi
bhattakiccavasane divase divase "ajja bhagava ettakam agato, ajja ettakan"ti
buddhagunapatisamyuttaya ca kathaya sakalam rajakulam satthudassanam vinayeva satthari
sanjatappasadam akasi. Teneva nam bhagava "etadaggam bhikkhave mama savakanam
bhikkhunam kulappasadakanam yadidam kaludayi"ti 1- etadagge thapesi.
       Sakiyapi kho anuppatte bhagavati "amhakam natisettham passissama"ti
sannipatitva bhagavato vasanatthanam vimamsamana "nigrodhasakkassa aramo ramaniyo"ti
sallakkhetva tattha sabbam patijagganavidhim karetva gandhapupphahattha paccuggamanam
karonta sabbalankarapatimandite daharadahare nagaradarake ca nagaradarikayo
ca pathamam pahinimsu, tato rajakumare ca rajakumarikayo ca, tesam anantara samam
gandhapupphadihi pujayamana bhagavantam gahetva nigrodharamameva agamamsu. Tattha
bhagava visatisahassakhinasavaparivuto pannattavarabuddhasane nisidi. Sakiya nama
manajatika manatthaddha, te "siddhatthakumaro amhehi daharataro, amhakam
kanittho, bhagineyyo, putto, natta"ti cintetva daharadahare rajakumare
ahamsu "tumhe vandatha, mayam tumhakam pitthito nisidissama"ti.
       Tesu evam avanditva nisinnesu bhagava tesam ajjhasayam oloketva
"na mam natayo vandanti, handa dani te vandapessami"ti abhinnapadakam
catuttham jhanam samapajjitva tato vutthaya akasam abbhuggantva tesam sise
padapamsum okiramano viya gandambarukkhamule yamakapatihariyasadisam patihariyam akasi.
Raja tam acchariyam disva aha "bhante tumhakam jatadivase kaladevilassa 2-
vandanattham upanitanam vo pade parivattetva brahmanassa matthake patitthite
@Footnote: 1 an. ekaka. 20/225/25.  2  cha.Ma. kaladevalassa.
Disvapi aham tumhakam pade vandim, ayam me pathamavandana. Vappamangaladivase
ca jambucchayaya sirisayane nipannanam vo jambucchayaya aparivattanam disvapi
pade vandim, ayam me dutiyavandana. Idani pana imam aditthapubbam patihariyam
disvapi aham tumhakam pade vandami, ayam me tatiyavandana"ti. Ranna pana
vandite bhagavantam avanditva thatum samattho nama ekasakiyopi nahosi, sabbe
vandimsuyeva.
       Iti bhagava natayo vandapetva akasato otaritva pannattasane
nisidi. Nisinne bhagavati sikhapatto natisamagamo ahosi, sabbe ekaggacitta
hutva nisidimsu. Tato mahamegho pokkharavassam vassi. Tambavannam udakam hettha
viravantam gacchati, temitukamova temeti, atemitukamassa sarire ekabindumattampi na
patati. Tam disva sabbe acchariyabbhutacitta jata "aho acchariyam, aho
abbhutan"ti katham samutthapesum. Sattha "na idaneva mayham natisamagame pokkharavassam
vassati, atitepi vassi"ti imissa atthuppattiya vessantarajatakam 1- kathesi.
Dhammakatham sutva sabbe utthaya vanditva pakkamimsu. Ekopi raja va
rajamahamatto va "sve amhakam bhikkham ganhatha"ti vatva gato nama natthi.
       Sattha punadivase visatibhikkhusahassaparivuto kapilavatthum pindaya pavisi.
Tam na koci gantva nimantesi, na pattam va aggahesi. Bhagava indakhile
thitova avajjesi "katham nu kho pubbabuddha kulanagare pindaya carimsu, kim
uppatipatiya issarajananam gharani agamamsu, udahu sapadanacarikam carimsu"ti. Tato
ekabuddhassapi uppatipatiya gamanam adisva "mayapi dani ayameva tesam vamso
paggahetabbo, ayatim ca mama savaka mamanneva anusikkhanta pindacarikavattam
paripuressantiti kotiyam nivitthagehato patthaya sapadanam pindaya cari. "ayyo
kira siddhatthakumaro pindaya carati"ti dvibhumikatibhumikadisu pasadesu sihapanjaram
vivaritva mahajano dassanabyavato ahosi.
@Footnote: 1 khu.ja. 28/547/308.
       Rahulamatapi devi "ayyaputto kira imasmimyeva nagare mahantena
rajanubhave suvannasivikadihi vicaritva idani kesamassum oharetva
kasayavatthanivasano kapalahattho pindaya carati, sobhati nu kho"ti sihapanjaram
vivaritva olokayamana bhagavantam nanaviragasamujjalaya sarirappabhaya nagaravithiyo
obhasetva byamappabhaparikkhepasamupabyulhaya asitanubyanjanappabhasitaya
dvattimsamahapurisalakkhanapatimanditaya anopamaya buddhasiriya virocamanam disva
unhisato patthaya yava padatala:-
                  "siniddhanilamudukuncitakeso
                  suriyanimmalatalabhinalato
                  yuttatungamudukayatanaso
                  ramsijalavikasito narasiho"ti
evamadikahi dasahi narasihagathahi abhitthavitva "tumhakam putto pindaya carati"ti
ranno arocesi. Raja samviggahadayo hatthena satakam santhapento turitaturito
nikkhamitva vegena gantva bhagavato purato thatva aha "kinnu kho bhante amhe
lajjapetha, kimattham pindaya caratha, kim `ettakanam bhikkhunam na sakka bhattam
laddhun'ti sannam karittha"ti. Vamsacarittametam maharaja amhakanti. Nanu bhante
amhakam vamso nama mahasammatakhattiyavamso, ettha ca ekakhattiyopi bhikkhacarako
nama natthiti. "ayam maharaja khattiyavamso nama tava vamso. Amhakam pana
"dipankaro kondanno .pe. Kassapo"ti ayam buddhavamso nama. Ete ca 1- anne
anekasahassasankha buddha bhikkhacareneva jivikam kappesun"ti antaravithiyam thitova:-
              "uttitthe nappamajjeyya  dhammam sucaritam care
              dhammacari sukham seti      asmim loke paramhi ca"ti 2-
imam gathamaha, gathapariyosane raja sotapattiphale patitthasi.
              "dhammancare sucaritam      na nam duccaritam care
              dhammacari sukham seti      asmim loke paramhi ca"ti 2-
@Footnote: 1 Ma. ete caham ca.  2 khu.dha. 25/168-9/47.
Imam gatham sutva sakadagamiphale patitthasi, mahadhammapalajatakam 1- sutva
anagamiphale patitthasi, maranasamaye setacchattassa hettha sirisayane
nipannoyeva arahattam papuni. Arannavasena padhananuyogakiccam ranno
nahosi. So sotapattiphalam sacchikatvayeva pana bhagavato pattam gahetva
saparisam bhagavantam mahapasadam aropetva panitena khadaniyena bhojaniyena
parivisi. Bhattakiccapariyosane sabbam itthagaram agantva bhagavantam vandi
thapetva rahulamataram. Sa pana "gaccha, ayyaputtam vandahi"ti parijanena
vuccamanapi "sace mayham guno atthi, sayameva mama santikam ayyaputto
agamissati, agatameva nam vandissami"ti vatva na agamasi.
       Bhagava rajanam pattam gahapetva dvihi aggasavakehi saddhim
rajadhitaya sirigabbham gantva "rajadhita yatharuci vandamana na kinci
vattabba"ti vatva pannattasane nisidi. Sa vegenagantva gopphakesu
gahetva padapitthiyam sisam parivattetva yathajjhasayam vandi. Raja rajadhitaya
bhagavati sinehabahumanadigunasampattim kathesi "bhante mama dhita `tumhehi
kasayani vatthani nivasitani'ti sutva tato patthaya kasayavatthanivattha
jata, tumhakam ekabhattikabhavam sutva ekabhattikava jata, tumhehi
mahasayanassa chadditabhavam sutva pattikamancakeyeva nipanna, tumhakam
malagandhadihi viratabhavam natva viratamala gandhava jata, attano natakahi
`mayam patijaggissama'ti sasane pesitepi tesu ekanatakampi na olokesi,
evam gunasampanna me bhante dhita"ti. "anacchariyam maharaja ayam idani
taya rakkhiyamana rajadhita paripakke nane attanam rakkheyya, esa
pubbe anarakkha pabbatapade vicaramana aparipakkepi nane attanam
rakkhi"ti vatva candakinnarijatakam 2- kathetva utthayasana pakkami.
       Punadivase pana nandassa rajakumarassa abhisekagehappavesanavivahamangalesu
vattamanesu tassa geham gantva kumaram pattam gahapetva pabbajetukamo
@Footnote: 1 khu. ja. 27/447/224.  2 khu. ja. 27/485/292.
Mangalam vatva utthayasana pakkami. Janapadakalyani kumaram gacchantam disva
"tuvatam kho ayyaputta agaccheyyasi"ti vatva givam pasaretva olokesi. So
bhagavantam "pattam ganhatha"ti vattum avisahamano viharamyeva agamasi, tam
anicchamanamyeva bhagava pabbajesi. Iti bhagava kapilavatthum gantva tatiyadivase
nandam pabbajesi.
       Sattame divase rahulamatapi kumaram alankaritva bhagavato santikam
pesesi "passa tata etam visatisahassasamanaparivutam suvannavannam brahmarupavannam
samanam, ayam te pita, etassa mahanta nidhayo ahesum, tyassa nikkhamanakalato
patthaya na passama, gaccha, nam dayajjam yacahi `aham tata kumaro abhisekam
patva cakkavatti bhavissami, dhanena me attho, dhanam me dehi. Samiko
hi putto pitusantakassa'ti. "kumaro ca bhagavato santikam gantvava pitu
sineham labhitva hatthacitto "sukha te samana chaya"ti vatva annanca bahum
attano anurupam vadanto atthasi. Bhagava katabhattakicco anumodanam vatva
utthayasana pakkami. Kumaropi "dayajjam me samana dehi, dayajjam me
samana dehi"ti bhagavantam anubandhi. Na bhagava kumaram nivattapesi, parijanopi
bhagavata saddhim gacchantam nivattetum nasakkhi. Iti so bhagavata saddhim
aramameva agamasi.
       Tato bhagava cintesi "yam ayam pitusantakam dhanam icchati, tam vattanugatam
savighatam, handassa me bodhimande patiladdham sattavidham ariyadhanam demi,
lokuttaradayajjassa nam samikam karomi"ti ayasmantam sariputtam amantesi "tena
hi sariputta rahulam pabbajehi"ti. Thero tam pabbajesi. Pabbajite ca pana
kumare ranno adhimattam dukkham uppajji, tam adhivasetum asakkonto bhagavantam
upasankamitva "sadhu bhante ayya matapituhi ananunnatam puttam na
pabbajeyyun"ti varam yaci. Bhagava ca tassa varam datva punekadivase
rajanivesane katabhattakicco ekamantam nisinnena ranna "bhante tumhakam
dukkarakarikakale eka devata mam upasankamitva `putto te kalankato'ti
Aha, tassa vacanam asaddahanto `na mayham putto sambodhim appatva kalam
karoti'ti tam patikkhipin"ti vutte "tumhe idani kim saddahissatha, ye tumhe
pubbepi atthikani dassetva `putto te mato'ti vutte na saddahittha"ti
imissa atthuppattiya mahadhammapalajatakam kathesi, kathapariyosane raja
anagamiphale patitthahi.
       Iti bhagava pitaram tisu phalesu patitthapetva bhikkhusamghaparivuto punadeva
rajagaham gantva sitavane vihasi. Tasmim samaye anathapindiko gahapati
pancahi sakatasatehi bhandam adaya rajagaham gantva attano piyasahayakassa
setthino geham gantva tattha buddhassa bhagavato uppannabhavam sutva
balavapaccuse devatanubhavena vivatena dvarena sattharam upasankamitva dhammam
sutva sotapattiphale patitthaya dutiye divase buddhappamukhassa samghassa
mahadanam datva savatthim agamanatthaya satthu patinnam gahetva antaramagge
pancacattalisayojanatthane satasahassam 1- datva yojanike yojanike viharam
karetva jetavanam kotisantharena attharasahi hirannakotihi kinitva navakammam
patthapesi. So majjhe dasabalassa gandhakutim karesi, tam parivaretva asitiya
mahatheranam patiyekkam ekasannivesane avase ekakutikadvikutikahamsavattakadigharassa-
salamandapadivasena sesasenasanani pokkharanicankamanarattitthanadivatthanani
cati attharasakotipariccagena ramaniye bhumibhage manoramam viharam karetva
dasabalassa agamanatthaya dutam pahesi. Sattha tassa vacanam sutva mahabhikkhusamghaparivaro
rajagaha nikkhamitva anupubbena savatthinagaram papuni.
       Mahasetthipi kho viharamaham sajjetva tathagatassa jetavanam pavisanadivase
puttam sabbalankarapatimanditam katva alankatapatiyatteheva pancahi kumarasatehi
saddhim pesesi. So saparivaro pancavannavatthasamujjalani panca dhajasatani
gahetva dasabalassa purato ahosi, tesam pacchato mahasubhadda culasubhaddati
dve setthidhitaro pancahi kumarikasatehi saddhim punnaghate gahetva nikkhamimsu,
@Footnote: 1 Si.,i. satasahassam satasahassam.
Tasam pacchato setthibhariya sabbalankarapatimandita pancahi matugamasatehi
saddhim punnapatiyo gahetva nikkhami, sabbesam pacchato mahasetthi ahatavatthanivattho
ahatavatthanivattheheva pancahi setthisatehi saddhim bhagavantam abbhugganchi.
Bhagava imam upasakaparisam purato katva mahabhikkhusamghaparivuto attano sarirappabhaya
suvannarasasekasincanani viya vanantarani kurumano anantaya buddhalilaya 1-
aparimanaya 2- buddhasiriya jetavanaviharam pavisi.
       Atha nam anathapindiko apucchi "kathaham bhante imasmim vihare
patipajjami"ti. Tena hi gahapati imam viharam agatanagatassa catuddisassa
bhikkhusamghassa patitthapehiti. "sadhu bhante"ti mahasetthi suvannabhingaram adaya
dasabalassa hatthe udakam patetva "imam jetavanaviharam agatanagatassa
catuddisassa buddhappamukhassa bhikkhusamghassa dammi"ti adasi. Sattha viharam
patiggahetva anumodanam karonto:-
              "sitam unham patihanti      tato valamigani ca
              sirimsape 3- ca makase    sisire capi vutthiyo.
              Tato vatatapo ghoro   sanjato patihannati
              lenatthanca sukhatthanca     jhayitum ca vipassitum.
              Viharadanam samghassa       aggam buddhena 4- vannitam
              tasma hi pandito poso  sampassam atthamattano.
              Vihare karaye ramme   vasayettha bahussute
              tesam annanca pananca    vatthasenasanani ca.
              Dadeyya ujubhutesu       vippasannena cetasa
              te tassa dhammam desenti  sabbadukkhapanudanam
              yam so dhammam idhannaya    parinibbati anasavo"ti 5-
@Footnote: 1 Si.,i. buddhalilaYu.  2 Si.,Ma. appatimaYu.  3  cha.Ma. sarisape.
@ 4 pali. buddhehi.  5 vi. cula. 7/295/61.
Viharanisamsam kathesi. Anathapindiko dutiyadivasato patthaya viharamaham arabhi.
Visakhaya viharamaho catuhi masehi nitthito, anathapindikassa pana viharamaho
navahi masehi nitthasi. Viharamahepi attharaseva kotiyo pariccagam agamamsu.
Iti ekasmimyeva vihare catupannasakotisankham dhanam pariccaji.
       Atite pana vipassissa bhagavato kale punabbasumitto nama setthi
suvannitthakasantharena kinitva tasmimyeva thane yojanappamanam samgharamam
karesi. Sikhissa pana bhagavato kale sirivaddho nama setthi suvannaphalasantharena
kinitva tasmimyeva thane tigavutappamanam samgharamam karesi.
Vessabhussa bhagavato kale sotthiyo nama setthi suvannahatthipadasantharena
kinitva tasmimyeva thane addhayojanappamanam samgharamam karesi. Kakusandhassa
bhagavato kale accuto nama setthi suvannitthakasantharena kinitva tasmimyeva
thane gavutappamanam samgharamam karesi. Konagamanassa bhagavato kale uggo
nama setthi suvannakacchapasantharena kinitva thane addhagavutappamanam
samgharamam karesi. Kassapassa bhagavato kale sumangalo nama setthi
suvannayatthisantharena kinitva tasmimyeva thane solasakarisappamanam samgharamam karesi.
Amhakam pana bhagavato kale anathapindiko nama setthi kahapanakotisantharena
kinitva tasmimyeva thane atthakarisappamanam samgharamam karesi. Idam kira thanam
sabbabuddhanam avijahitatthanameva.
       Iti mahabodhimande sabbannutappattito yava mahaparinibbanamanca
yasmim yasmim thane bhagava vihasi. Idam santikenidanam namati veditabbam.
                         Nidanakatha nitthita.
                            ---------
                            Therapadana
                            1. Buddhavagga
                         abbhantaranidanavannana
          [5] "atha buddhapadanani     sunatha suddhamanasa
              timsaparamisampunna       dhammaraja asankhiya"ti
       ettha athati adhikarantarupadassanatthe nipatapadam,
vibhattiyuttayuttanipatadvayesu vibhattiyuttanipatapadam. Atha va:-
              adhikare mangale ceva   nipphannatthevadharane
              anantarepagamane 1-     athasaddo pavattati.
       Tatha hi:-
              "adhikiccam adhitthanam      adhiattham vibhasati
              setthajetthakabhavena     adhikaro vidhiyate"ti
vuttatta buddhanam samattimsaparamidhammanam adhikiccato, setthajetthato adhikaratthena
athasaddena yuttamapadananiti. Tividhabodhisattanam pujamangalasabhavato "puja
ca pujaneyyanam, etam mangalamuttaman"ti vacanato 2- mangalatthena athasaddena
yuttamapadananiti. Buddhadinam bhagavantanam sampattikiccassa arahattamaggena
nipphannato nipphannatthena athasaddena yuttamapadananiti. Buddhadinam
arahattamaggadikusalato annakusalanam abhavato avadharanatthena nivaranatthena
athasaddena yuttamapadananiti. Khuddakapathasangahanantaram  sangahitanti
anantaratthena athasaddena yuttamapadananiti. Ito khuddakapathato patthayati
apagamanatthena athasaddena yuttamapadananiti.
       Buddhoti ettha bujjhita saccaniti buddho, bodheta pajayati
buddho, sabbannutaya buddho, sabbadassavitaya buddho, anannaneyyataya
@Footnote: 1 Si.,i. anantare ca gamane.  2. khu.khu. 25/3/4.
Buddho, visavitaya buddho, khinasavasankhatena buddho, nirupakkilesasankhatena
buddho, pabbajjasankhatena buddho, adutiyatthena buddho, tanhapahanatthena
buddho, ekayanamaggam gatoti buddho, eko anuttaram sammasambodhim abhisambuddhoti
buddho, abuddhivihatatta buddhipatilabha buddho, buddhi buddham bodhoti
anatthantarametam. 1- Yatha niladivannayogato pato "nilo pato, ratto pato"ti
vuccati, evam buddhagunayogato buddho. Atha va "bodhi"ti vuccati catusu maggesu
nanam, tena nanena sakaladiyaddhasahassakilesarigane khepetva nibbanadhigamanato
nanam "bodhi"ti vuccati. Tena sampayutto samangipuggalo buddho.
Teneva nanena paccekabuddhopi sabbakilese khepetva nibbanamadhigacchati.
Buddhanam pana catusu asankhyeyyesu kappasatasahassesu ca paramiyo
puretva bodhinanassadhigatatta ca indriyaparopariyattananamahakarunasamapatti-
nanayamakapatihariyananasabbannutannanaanavaranaasayanusayadiasadharananananam
samadhigatatta ca ekayapi dhammadesanaya asankhyeyyasattanikaye dhammamatam
payetva nibbanassa papanato ca tadeva nanam buddhanamevadhikabhavato
tesameva sambuddhanam apadanam karanam buddhapadanam. Tanhi duvidham
kusalakusalavasena. Paccekabuddha pana na tatha katum samattha,
annadipaccayadayakanam 2- sangaham karontapi:-
              "icchitam patthitam tuyham     khippameva samijjhatu
              purentu cittasankappa    cando pannaraso yatha.
              Icchitam patthitam tuyham      khippameva samijjhatu
              purentu cittasankappa    manijotiraso yatha"ti 3-
imahi dvihiyeva gathahi dhammam desenti. Desentapi asankhyeyyasattanikaye
bodhetum na sakkunanti, tasma na sabbannubuddhasadisa hutva patiyekkam
visum buddhati paccekabuddha. Tesam apadanam karanam paccekabuddhapadanam.
@Footnote: 1 Si. buddho buddhi buddham bodhoti atthantarametam, i. buddho buddham bodheti
@atthantarametam.  2 Si. samatthati paccayadayakanam. 3 su.vi. 2/89, mano. pu. 1/168,
@dhammapada. A.2/37 (sya).
       Ciram thitati theRa. Atha va thiratarasilacaramaddavadigunehi 1- yuttati
theRa. Atha va thiravarasilasamadhipannavimuttivimuttinanadassanagunehi 1- yuttati
theRa. Atha va thiratarasankhatapanitanuttarasantinibbanamadhigatati thera, theranam
apadanani therapadanani. Tatha tadigunehi yuttati theri, therinam apadanani
theripadanani. Tesu buddhapadane panceva apadanani, panceva suttanta.
Tenahu porana:-
            "panceva apadanani       panca suttani yassa ca
            idam buddhapadananti        pathamam anulomato"ti.
       Paccekabuddhapadanepi panceva apadanani, panceva suttanta. Tenahu
porana:-
            "panceva apadanani       panca suttani yassa ca
            idam paccekabuddhapadananti   dutiyam anulomato"ti.
       Therapadanesu dasadhikapancasatapadanani, vaggato ekapannasa vagga.
Tenahu porana:-
            "pancasatadasapadanani       ekapannasa vaggato
            idam therapadananti        tatiyam anulomato"ti.
       Theriapadanesu cattalisam apadanani, vaggato caturo vagga. Tenahu
porana:-
            "cattalisampadanani        catuvaggani yassa ca
            idam theripadananti         catuttham anulomato"ti.
       Apadananti ettha apadanasaddo karanagahanaapagamanapatipatiakkosanadisu
dissati. Tatha hi esa "khattiyanam apadanam brahmananam
apadanan"tiadisu karane dissati, khattiyanam karanam brahmananam karananti
attho. "upasakanam apadanan"tiadisu gahane dissati, sam sutthu gahananti
attho. "vanijanam apadanam suddanam apadanan"tiadisu apagamane dissati,
@Footnote: 1 Ma. thiracara....
Tato tato tesam apagamananti attho. "pindapatiko bhikkhu sapadanacaravasena
pindaya carati"tiadisu patipatiya dissati, gharapatipatiya caratiti attho.
"apagata ime samanna, apagata ime brahmannati apadaneti"tiadisu
akkosane dissati, akkosati paribhasatiti attho. Idha pana karane dissati.
Tasma buddhanam apadanani buddhapadani, buddhakarananiti attho.
Gangavalukupamanam anekesam buddhanam danaparamitadisamattimsaparamita karananti
datthabbam. Atha adhikaradisu yuttaapadanani suddhamanasa sunathati sambandho.
       Tattha suddhamanasati arahattamaggananena diyaddhakilesasahassam khepetva
thitatta suddhamanasa parisuddhacitta suddhahadaya pancasata khinasava imasmim
dhammasabhaye sannisinna sunatha, ohitasota manasi karothati attho.
      Ettha pana "apadanani"ti avatva paccekabuddhapadanatherapadanatheriapadanesu
vijjamanesupi "atha buddhapadanani"ti vacanam khandhayamakaayatanadhatu-
saccasankharaanusayayamakesu vijjamanesupi padhanavasena  adivasena ca "mulayamakan"ti
vacanam viya, terasasamghadisesadveaniyatatimsanissaggiyesu vijjamanesupi padhanavasena
adivasena ca "parajikakando"ti vacanam viya ca idhapi padhanavasena adivasena
ca vuttanti datthabbam.
      "sammasambuddhapadanani"ti vattabbe "vannagamo .pe. Pancavidham
niruttan"ti niruttinayena va "tesu vuddhilopagamavikaraviparitadesa cati
suttena va tatiyatthavacakassa sammati nipatapadassa, sayamsaddatthavacakassa
santiupasaggapadassa ca lopam katva kitantavacibuddhasaddameva gahetva
gathabandhasukhattham "buddhapadanani"ti vuttam. Tasma sammasambuddhapadananiti
attho.
                  Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya
                     abbhantaranidanavannana nitthita.
                          ------------
                        1. Buddhapadanavannana
idani abbhantaranidananantaram apadanatthakatham kathetukamo:-
            "sapadanam apadanam         vicitranayadesanam
            yam khuddakanikayasmim         sangayimsu mahesayo
            tassa dani anuppatto      atthasamvannanakkamo"ti
       tattha yam apadanam tava "sakalam buddhavacanam ekavimuttirasan"ti vuttatta
ekarase sangaham gacchati, dhammavinayavasena dvidhasangahe dhamme sangaham
gacchati, pathamamajjhimapacchimabuddhavacanesu majjhimabuddhavacane sangaham gacchati,
vinayabhidhammasuttantapitakesu suttantapitake sangaham gacchati, dighanikayamajjhimasamyutta-
anguttarakhuddakanikayesu pancasu nikayesu khuddakanikaye sangaham gacchati, suttam
geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti
navasu satthusasanangesu 1- gathaya sangahitam.
            "dvasiti 2- buddhato ganhim  dvesahassani bhikkhuto
            caturasitisahassani         ye me dhamma pavattino"ti
evam vuttacaturasitisahassadhammakkhandhesu katipayadhammakkhandhasangahitam hotiti.
       Idani tam apadanam dassento "timsaparamisampunna, dhammaraja asankhiya"ti
aha. Tattha dasaparamitava  pacchimamajjhimukkatthavasena dasaparamidasaupaparami-
dasaparamatthaparaminam vasena samattimsaparami. Tahi sam sutthu punna sampunna
samannagata samangibhuta ajjhapanna samyuttati timsaparamisampunna.
Sakalalokattayavasine sattanikaye mettakarunamuditaupekkhasankhatahi catuhi
brahmaviharasamapattihi va phalasamapattiviharena va ekacittabhavena tano ca
kaye ranjenti alliyapentiti rajano, dhammena rajano dhammaraja, itthambhuta
@Footnote: 1  cha.Ma. sasanangesu.  2 Si.,i. dvasitim.
Buddha. Dasasatasahassadasasahassasatasahassadasasatasahassakotipakotikotippakotinahuta-
ninnahutaakkhobhinibinduabbudanirabbudaahahaababaatatasogandhikauppalakumudapundarika-
padumakathanamahakathanaasankhyeyyanam vasena asankhiya sankharahita dhammarajano
atita vigata niruddha abbhattham gatati adhippayo.
       [6] Tesu atitabuddhesu katadhikaranca attana bodhisattabhutena
cakkavattiranna hutva katasambharanca anandattherena puttho bhagava "sambodhim
buddhasetthanan"tiadimaha. Bho ananda mama apadanam sunohiti adhippayo.
Ananda aham pubbe bodhisambharapuranakale cakkavattiraja hutva setthanam
pasatthanam patividdhacatusaccanam buddhanam sambodhim catusaccamaggananam sabbannutannanam
va sirasa abhivadayeti sambandho. Sasamghe savakasamghasahite lokanayake lokajetthe
buddhe dasahi angulihi ubhohi hatthaputehi namassitva vanditva sirasa sisena
abhivadaye adarena thomanam katva panamam karomiti attho.
       [7] Yavata buddhakhettesuti dasasahassacakkavalesu buddhakhettesu
akasattha akasagata bhumattha bhumitalagata veluriyadayo satta ratana asankhiya
sankharahita yavata yattaka vijjanti. Tani sabbani manasa cittena samahare,
sam sutthu cittena 1- adhitthahitva aharissamiti attho, mama pasadassa samanta
rasim karomiti attho.
       [8] Tattha rupiyabhumiyanti tasmim anekabhumimhi pasade rupiyamayam rajatamayam
bhumim nimmitanti 2- attho. Aham ratanamayam sattahi ratanehi nimmitam anekasatabhumikam
pasadam ubbiddham uggatam nabhamuggatam akase jotamanam mapayinti attho.
       [9] Tameva pasadam vannento "vicittathambhan"tyadimaha. Vicittehi
anekehi masaragalladivannehi thambhehi ussapitam sukatam sutthu katam lakkhanayuttam
arohaparinahavasena sutthu vibhattam anekakotisatagghanatorananimmitatta maharaham.
@Footnote: 1 Si. samsuddhacitto.  2 Si.,i. bhumi nimmitati.
Punapi kim visittham? kanakamayasanghatam suvannehi katatulasanghatavalayehi yuttam,
tattha ussapitakontehi ca chattehi ca manditam sobhitam pasadanti sambandho.
       [10] Punapi pasadasseva sobham vannento "pathama veluriya
bhumi"tyadimaha. Tassa anekasatabhumipasadassa subha ittha kanta manapa
abbhasama valahakapatalasadisa vimala nimmala veluriyamanimaya nilavanna pathama
bhumi ahositi attho. Jalajanalinapadumehi akinna samangibhuta varaya uttamaya
kancanabhumiya suvannabhumiyava sobhatiti attho.
       [11] Tasseva pasadassa kaci bhumi pavalamsa pavalakotthasa
pavalavanna, kaci bhumi lohitaka lohitavanna, kaci bhumi subha manohara
indagopakavannabha rasmiyo niccharamana, kaci bhumi dasa disa obhasatiti
attho.
       [12] Tasmimyeva pasade niyyuha niggatapamukhasala ca suvibhatta sutthu
vibhatta kotthasato visum visum kata sihapanjara sihadvara ca. Caturo
vedikati catuhi vedikavalayehi jalakavatehi ca manorama manaalliyanaka
gandhavela gandhadama ca olambantiti attho.
       [13] Tasmimyeva pasade sattaratanabhusita sattaratanehi sobhita kutagaRa.
Kim bhuta? nila nilavanna, pita pitavanna suvannavanna, lohitaka
Lohitakavanna rattavanna, odata odatavanna setavanna, suddhakalaka
amissakalavanna, kutagaravarupeta kutagaravarehi kannikakutagaravarehi upeto
samannagato so pasadoti attho.
       [14] Tasmimyeva pasade olokamaya uddhammukha paduma supupphita
paduma sobhanti, sihabyagghadihi valamigaganehi ca hamsakoncamayuradipakkhisamuhehi ca
sobhito so pasadoti attho. Atiucco hutva nabhamuggatatta nakkhattatarakahi
akinno candasurehi candasuriyarupehi ca mandito so pasadoti attho.
       [15] So eva cakkavattissa pasado hemajalena suvannajalena
sanchanno, sonnakinkinikayuto suvannakinkinikajalehi yuto samannagatoti
Attho. Manorama manalliyanaka sonnamala suvannapupphapantiyo vatavegena
vatappaharena kujanti saddam karontiti attho.
       [16] (1)- Manjetthakam manjitthavannam lohitakam lohitavannam pitakam
pitavannam haripinjaram jambonadasuvannavannam panjaravannanca dhajam nanarangehi
anekehi vannehi sampitam ranjitam dhajam ussitam tasmim pasade ussapitam.
Dhajamaliniti lingavipallasavasena vuttam, dhajamalayutto so pasadoti attho.
       [17] Tasmim pasade attharanadayo vannento  "na nam 2- bahu"tyadimaha.
Tattha nam pasadam bahuhi 3- avijjamanam nama natthiti attho. Nanasayanavicitta
anekehi attharanehi vicitta sobhita mancapithadisayana anekasata
anekasatasankhaya, kim bhuta? phalika phalikamanimaya phalikahi kata, 4- rajatamaya
rajatehi kata, manimaya nilamanihi kata, lohitanga rattajatimanihi kata,
masaragallamaya kabaravannamanihi kata, sanhakasikasanthata sanhehi sukhumehi
kasikavatthehi atthata.
       [18] Pavurati pavurana, kidisa? kambala lomasuttehi kata, dukula
Dukulapatehi kata, cina cinapatehi kata, pattunna pattunnadese
jatapatehi kata, pandu panduvanna vicittattharanam anekehi attharanehi
pavuranehi ca vicittam sabbam sayanam manasa cittena aham pannapesinti attho.
       [19] Tadeva pasadam vannento "tasu tasveva bhumisu"tiadimaha.
Tattha ratanakutalankatanti ratanamayakutehi ratanakannikahi alankatam sobhitanti
attho. Maniverocana ukkati verocanamanihi rattamanihi kata ukka
dandapadipa. Dharayanta sutitthareti akase sutthu dharayanta ganhanta
anekasatajana sutthu titthantiti attho.
@Footnote: 1 i. (tameva pasadam dhajamalini dhajapantini, kim bhutam).  2  i. nana.
@ 3 Si. tatatha yam na pasade tam na bahu, i. tattha yam nam pasadam nana bahuti.
@ 4 Si.,i. phalikamanihi kata.
       [20] Puna tadeva pasadam vannanto "sobhanti esikathambha"tiadimaha.
Tattha esikathambha nama nagaradvare sobhanatthaya nikhata thambha, 1-
subha ittha, kancanatorana suvannamaya, jambonada jambonadasuvannamaya
ca, saramaya khadirarukkhasaramaya ca rajatamaya ca torana sobhanti, esika ca
torana ca tam pasadam sobhayantiti attho.
       [21] Tasmim pasade suvibhatta aneka sandhi kavatehi ca aggalehi
ca cittita sobhita sandhiparikkhepa sobhayantiti attho, ubhatoti tassa
pasadassa ubhosu passesu punnaghata anekehi padumehi anekehi ca
uppalehi samyuta punna tam pasadam sobhayantiti attho.
       [22-3] Evam pasadassa sobham vannetva ratanamayam pasadanca
sakkarasammananca pakasento "atite sabbabuddhe ca"tiadimaha. Tattha
atiteti atikkante vigate kale jate bhute sasamghe savakasamuhasahite sabbe
lokanayake buddhe sabhavena 2- pakativannena rupena santhanena ca sasavake
savakasahite buddhe 3- nimminitva yena dvarena pasado pavisitabbo hoti,
tena dvarena pavisitva sasavaka sabbe buddha sabbasonnamaye
sakalasuvannamaye pithe nisinna ariyamandala ariyasamuha ahesunti attho.
       [24-5] Etarahi vattamane kale anuttara uttaravirahita ye ca
buddha atthi samvijjanti, te ca paccekabuddhe anekasate sayambhu sayameva
bhute annacariyarahite aparajite khandhakilesabhisankharamaccudevaputtamarehi
aparajite jayamapanne santappesinti attho. Bhavanam mayham pasadam atitakale
ca vattamanakale ca sabbe buddha samaruhum 4- sam sutthu aruhimsuti attho.
       [26] Ye dibba divi bhava dibba devaloke jata ye ca bahu
kapparukkha atathi. Ye ca manusa manusse jata ye ca bahu kapparukkha
atthi, tato sabbam dussam samahantva sam sutthu aharitva tecivarani karetva
te paccekabuddhe ticivarehi acchademiti sambandho.
@Footnote: 1 Si.,i. nikhataayathambha.  2 Ma. sasavake.  3 Si.,i. paccekabuddhe.  4 pali.
@samaharim.
       [27] Evam ticivarehi acchadetva parupapetva tesam nisinnanam
paccekabuddhanam sampannam madhuram khajjam khaditabbam puvadi kinci, madhuram bhojjam
bhunjitabbam aharanca, madhuram sayaniyam lehaniyanca, sampannam madhuram pivitabbam
atthapananca, bhojanam bhunjitabbam aharanca, subhe sundare manimaye
selamaye patte sam sutthu puretva adasim patiggahapesinti attho.
       [28] Sabbe te ariyamandala sabbe te ariyasamuha, dibbacakkhu
sama 1- hutva matthati dibbacakkhusamangino hutva mattha kilesehi rahitatta
silittha sobhamana civarasamyuta ticivarehi samangibhuta madhurasakkharahi ca telena
ca madhuphanitehi ca paramannena uttamena annena ca maya tappita appita
paripurita ahesunti attho.
       [29] Te evam santappita ariyamandala ratanagabbham sattahi ratanehi
nimmitagabbham geham pavisitva guhasaya guhayam sayamana kesariva kesarasiha
iva maharahamhi sayane anagghe mance sihaseyyamakappayum yatha siho migaraja
dakkhinapassena sayanto pade padam accadhaya dakkhinahattham sisupadhanam katva
vamahattham ujkam thapetva valadhim antarasatthiyam katva niccalo sayati, evam
seyyam kappayum karimsuti attho.
       [30] Te evam sihaseyyam kappetva sampajana satisampajannasampanna.
Samutthaya sam sutthu utthahitva sayane pallankamabhujum urubaddhasanam karimsuti
attho.
       [31] Gocaram sabbabuddhananti sabbesam atitanagatanam buddhanam
gocaram arammanabhutam jhanaratisamappita jhanaratiya sam sutthu appita sangibhuta
ahesunti attho, anne dhammani desentiti tesu paccekabuddhesu anne
ekacce dhamme desenti, anne ekacce iddhiya pathamadijjhanakilaya
kilanti ramanti.
@Footnote: 1 pali. dibbavattha.
       [32] Anne ekacce abhinna panca abhinnayo vasibhavita
vasikarimsu, 1- pancasu abhinnasu avajjanasamapajjanavutthanaadhitthanapaccavekkhana-
sankhatahi pancavasitahi vasibhavam ita gata patta abhinnayo appenti
samapajjanti. Anne ekacce anekasahassiyo vikubbanani ekopi hutva
bahudha hoti, bahudhapi hutva eko hotiti evamadini iddhivikubbanani
vikubbanti karontiti attho.
       [33] Buddhapi buddheti evam sannipatitesu paccekabuddhesu
sabbannutannanassa visayam arammanabhutam panham buddhabuddhe pucchantiti
attho. Te buddha atthagambhirataya gambhiram nipunam sukhumam thanam karanam
pannaya vinibujjhare visesena niravasesato bujjhanti.
       [34] Tada mama pasade sannipatita savakapi buddhe panham
pucchanti, buddha savake sisse panham pucchanti, te buddha ca savaka ca
annamannam panham pucchitva annamannam byakaronti vissajjenti.
       [35]  Puna te sabbe ekato dassento "buddha paccekabuddha
ca"tiadimaha. Tattha buddha sammasambuddha paccekabuddha ca savaka ca
sissa paricaraka nissitaka ete sabbe sakaya sakaya ratiya ramamana
sallina 2- mama pasade abhiramantiti attho.
       [36] Evam tasmim vejayantapasade paccekabuddhanam acarasampattim
dassetva idani attano anubhavam dassento so tilokavijayo cakkavattiraja
"../../bdpicture/chatta titthantu ratana"tiadimaha. Tattha ratana sattaratanamaya chatta
kancanavelapantika suvannajalehi olambita titthantu. Muttajalaparikkhitta
muttajalehi parivarita sabbe chatta mama matthake muddhani dharentuti
cintitamatteyeva chatta patubhuta hontiti attho.
@Footnote: 1 Si.,i. vasam karimsu.  2 Ma. allina.
       [37] Sonnatarakacittita suvannatarakahi daddallamana 1- celavitana
bhavantu nibbattantu. Vicitta anekavanna malyavitata pupphapatthata sabbe
anekavitana matthake nisidanatthanassa uparibhage dharentuti attho.
       [38-40] Malyadamehi anekasugandhapupphadamehi vitata parikinna
gandhadamehi candanakunkumatagaradisugandhadamehi sobhita pokkharaniti sambandho.
Dussadamehi pattunnacinadianagghadussadamehi parikinna sattaratanadamehi
bhusita alankata pokkharani. Pupphabhikinna campakasalalasogandhikadisugandhapupphehi
abhikinna sutthu vicitta sobhita, punarapi kim bhuta pokkharani?
surabhigandhasugandhehi bhusita vasita. Samantato gandhapancangulalankata pancahi
angulehi limpitagandhehi alankata, hemacchadanachadita suvannachadanehi
suvannavitanehi chadita pasadassa catuddisa pokkharaniyo padumehi ca
uppalehi ca sutthu santhata patthata suvannarupe suvannavanna khayantu,
padmarenurajuggata padumarenuhi dhulihi ca akinna pokkharaniyo sobhantuti
attho.
       [41] Mama vejayantapasadassa samantato padapa campakadayo rukkha
sabbe pupphantu ete puppharukkha. Sayameva puppha muncitva vigalitva
gantva bhavanam okirum, okinna pasadassa upari karontuti attho.
       [42] Tattha tasmim mama vejayantapasade sikhino mayura naccantu,
dibbahamsa devatahamsa pakujare saddam karontu, karavika ca madhurasadda
kokila gayantu gitavakyam karontu, apare anutta ca dijasamgha pakkhino
samuha pasadassa samantato madhuraravam ravantuti attho.
       [43] Pasadassa samantato sabba atatavitatadayo bheriyo
vajjantu hannantu, sabba ta anekatantiyo vina rasantu saddam karontu,
sabba anekappakara sangitiyo pasadassa samantato vattantu pavattantu
gayantuti attho.
@Footnote: 1 Ma. daddalhamana.
       [44-5] Yavata yattake thane buddhakhettamhi dasasahassicakkavale
tato pare cakkavale, jotisampanna pabhasampanna acchinna mahanta
samantato ratanamaya sattahi ratanehi kata khacita sonnapallanka
suvannapallanka titthantu, pasadassa samantato diparukkha padipadharana
telarukkha jalantu, padipehi pajjalantu, dasasahassiparampara dasasahassinam parampara
dasasahassiyo ekapajjota ekapadipa viya bhavantu ujjotantuti attho.
       [46] Naccagitesu cheka ganika naccitthiyo ca lasika mukhena
saddakarika ca pasadassa samantato naccantu, accharagana devitthisamuha
naccantu, nanaranga anekavanna nanarangamandala pasadassa samantato
naccantu padissantu pakata hontuti attho.
       [47] Tada aham tilokavijayo nama cakkavattiraja hutva
sakalacakkavale dumagge rukkhagge pabbatagge himavantacakkavalapabbatadinam agge
sinerupabbatamuddhani ca sabbatthanesu vicittam anekavannavicittam pancavannikam
nilapitadipancavannam sabbam dhajam ussapemiti attho.
       [48] Nara lokantara nara ca nagalokato naga ca devalokato
gandhabba ca deva ca sabbe upentu upagacchantu, te naradayo
namassanta mama namakkaram karonta panjalika katahatthaputa mama vejayantam
pasadam parivarayunti attho.
       [49] Evam so tilokavijayo cakkavattiraja pasadassa ca attano ca
anubhavam vannetva idani attana sampatti katapunnaphalam 1- samadapento
"yam kinci kusalam kamman"tiadimaha. Yam kinci kusalakammasankhatam kiriyam
kattabbam atthi, tam sabbam mama maya kayena va vacaya va manasa va
tihi dvarehi katam tidase sukatam sutthu katam, tavatimsabhavane uppajjanaraham
katanti attho.
@Footnote: 1 Si.,i. sampattam katapunnaphalam.
       [50] Puna samadapento "ye satta sannino"tiadimaha. Tattha
ye satta manussa va deva va brahmano va sannino sannasahita
atthi, ye ca satta asannino sannarahita asanna satta santi,
te sabbe satta mayham maya katam punnaphalam, bhagi bhavantu punnavanta
hontuti attho.
       [51] Punapi samadapento bodhisatto "yesam katan"tiadimaha. Maya
katam punnam yehi naranagagandhabbadevehi suviditam natam, tesam maya dinnam
punnaphalam, tasmim maya kate punne dinnabhavam ye naradayo na jananti,
deva gantva tesam tam nivedayum arocayunti attho.
       [52] Sabbalokamhi ye satta aharanissita jivanti, te sabbe
satta manunnam bhojanam sabbam mama cetasa mama cittena labhantu, mama
punniddhiya labhantuti attho.
       [53] Manasa pasannena cittena yam danam maya dinnam tasmim dane
cittena pasadam avahim uppadesim. Sabbasambuddha ca pacceka patieka
jinasavaka ca maya cakkavattiranna pujita.
       [54] Sukatena tena kammena saddahitva katena kusalakammena
cetanapanidhihi ca cittena katapatthanahi ca manusam deham manussasariram jahitva
chaddetva aham tavatimsam devalokam agacchim agamasim, suttappabuddho viya
tattha uppajjinti attho.
       [55] Tato tilokavijayo cakkavattiraja kalankato, tato patthaya
agate duve bhave dve jatiyo pajanami devatte devattabhave manuse
manussattabhave ca, tato jatidvayato annam gatim annam uppattim na janami
na passami, 1- manasa cittena patthanaphalam patthitapatthanaphalanti attho.
       [56] Devanam adhiko homiti yadi devesu jato, ayuvannabalatejehi
devanam adhiko jettho settho ahosinti attho. Yadi manussesu jato.
@Footnote: 1 Si. na sarami.
Manujadhipo manussanam adhipati issaro bhavami, tatha rajabhuto atirupena 1-
rupasampattiya ca lakkhanena arohaparinahadilakkhanena ca sampanno sampunno
uppannuppannabhave pannaya paramatthajananapannaya asamo samarahito, maya
sadiso koci natthiti attho.
       [57] Maya katapunnasambharena punnaphalena uppannuppannabhave settham
pasattham madhuram vividham anekappakaram bhojananca anappakam bahusattaratananca vividhani,
anekappakarani pattunnakoseyyadivatthani ca nabha akasato mam mama santikam
khippam sigham upenti upagacchanti.
       [58-66] Pathabya pathaviya pabbate ca akase ca udake ca vane ca
yam yam yattha yattha hattham pasaremi nikkhipami, tato tato dibba bhakkha dibba
ahara mam mama santikam upenti upagacchanti, patubhavantiti attho. Tatha
yathakkamam sabbe ratana. Sabbe candanadayo gandha. Sabbe yana vahana.
Sabbe campakanagapunnagadayo mala puppha. Sabbe alankara abharana.
Sabba dibbakanna. Sabbe madhusakkhaRa. Sabbe pupadayo khajja khaditabba
mam mama santikam upenti upagacchanti.
        [67-8] Sambodhivarapattiyati uttamacatumaggananapattiya papunanatthaya.
Maya yam uttamadanam katam puritam, tena uttamadanena selasankhatam pabbatam sakalam
ekaninnadam karonto bahalam giram 2- puthulam ghosam gajjento, sadevakam lokam sakalam
manussadevalokam hasayanto somanassappattam karonto loke sakalalokattaye
vivattacchado buddho aham bhavamiti attho.
       [69] Disa dasavidha loketi cakkavalaloke dasavidha dasakotthasa
disa honti, tattha kotthase yayato yayantassa gacchantassa antakam natthiti
attho, cakkavattikale tasmim maya gatagatatthane disabhage va buddhakhetta
buddhavisaya asankhiya sankharahita.
@Footnote: 1 cha.Ma. abhirupena.  2. pali. girim.
       [70] Pabha pakittitati tada cakkavattirajakale mayham pabha
cakkaratanamaniratanadinam pabha aloka yamaka yugalayugala hutva ramsivahana ramsim
muncamana pakittita pakata, etthantare dasasahassicakkavalantare ramsijalam
ramsisamuham, aloko vipulo bahutaro bhave ahositi attho.
       [71] Ettake lokadhatumhiti dasasahassicakkavalesu sabbe jana mam
passantu dakkhantuti attho. Sabbe deva yava brahmanivesana 1- yava brahmaloka
mam anuvattantu anukula bhavantu.
       [72] Visitthamadhunadenati visatthena madhurena nadena, amatabherimahaninti
amatabherim devadundubhim paharim, etthantare etasmim dasasahassicakkavalabbhantare
sabbe jana mama madhuram giram saddam sunantu manasi karontu.
       [73] Dhammameghena vassante dhammadesanamayena nadena
tabboharaparamatthagambhiramadhurasukhumatthavasse vassante vassamane sammasambuddhanubhavena
sabbe bhikkhubhikkhuniadayo anasava nikkilesa hontu bhavantu. Yettha pacchimaka
sattati ettha etesu rasibhutesu catusu parisasattesu ye satta pacchimaka
gunavasena hetthimaka, te sabbe sotapanna bhavantuti adhippayo.
       [74] Tada tilokavijayacakkavattirajakale databbakam databbayuttakam danam
katva asesato nissesena silam silaparamim puretva nekkhamme nekkhammaparamitaya
paramim 2- kotim patva uttamam sambodhim catumaggananam patto bhavami bhaveyyam.
       [75] Pandite pannavante medhavino paripucchitva "kim bhante
kattabbam? kim na kattabbam? kim kusalam? kim akusalam? kim katva saggamokkhadvayassa bhagi
hoti"ti pucchitva, evam pannaparamim puretvati attho. Katva viriyamuttamanti
uttamam settham thananisajjadisu avicchinnam viriyam katva, viriyaparamim puretvati
attho. Sakalaviruddhajanehi kataanadaradhivasanakhantiya paramim kotim gantva
khantiparamim puretva uttamam sambodhim uttamam sambuddhattam patto bhavami bhaveyyam.
@Footnote: 1 pali. brahmanivesanam.  2 pali. nekkhammaparamim.
       [76] Katva dalhamadhitthananti "mama sarirajivitesu vinassantesupi
punnakammato na viramissami"ti acalavasena dalham adhitthanaparamim katva "sise
chijjamanepi musavadam na kathessami"ti saccaparamitaya kotim puriya puretva
"sabbe satta sukhi aroga"tiadina 1- mettaparamitaya kotim patva uttamam
sambodhim pattoti  attho.
       [77] Sajivakajivakavatthunam labhe ca tesam alabhe ca kayikacetasikasukhe ceva
tatha dukkhe ca sadarajanehi kate sammane ceva omane ca sabbattha samako
samanamanaso upekkhaparamim puretva uttamam sambodhim patto papuneyyanti
attho.
       [78] Kosajjam kusitabhavam bhayato bhayavasena "apayadukkhabhagi"ti disva
natva akosajjam akusitabhavam alinavuttim viriyam khemato khemavasena "nibbanagami"ti
disva  natva araddhaviriya hotha bhavatha. Esa buddhanusasani esa buddhanam
anusitthi.
       [79] Vivadam bhayato disvati vivadam kalaham bhayato disva "apayabhagi"ti
disva natva avivadam vivadato viramanam "nibbanappatti"ti khemato
disva natva samagga ekaggacitta sakhila silittha mettaya  dhuragataya
sobhamana hothati attho. Esa katha mantana 2- udirana buddhanam anusasani
ovadadanam.
       [80] Pamadam thananisajjadisu sativippalasena viharanam bhayato
"nibbattanibbattatthanesu dukkhitadurupaappannapanatadisamvattanakam
apayadigamananca"ti disva natva appamadam sabbakiriyasu satiya viharanam khemato
vaddhito "nibbanasampapunanan"ti disva paccakkhato natva atthangikam maggam
sammaditthi sammasankappo sammavaca sammakammanto sammaajivo sammavayamo
sammasati sammasamadhiti attha avayavam sammasambodhiya maggam adhigamupayam bhavetha vaddhetha
@Footnote: 1 cha.Ma. averatiadina.  2 Si. vannana.
Manasi karotha esa katha bhasana udirana buddhanusasani buddhanam anusitthiti
attho.
       [81] Samagata bahu buddhati anekasatasahassasankhya paccekabuddha
samagata rasibhuta, sabbaso sabbappakarena arahanta ca khinasava anekasatasahassa
samagata rasibhuta. Tasma te buddhe ca arahante ca vandamane 1- vandanarahe
namassatha angapaccanganamakkarena namassatha vandatha.
       [82] Evam imina maya vuttappakarena acintiya cintetum asakkuneyya
buddha, buddhadhammati buddhehi desita cattaro satipatthana .pe. Atthangiko
maggo, pancakkhandha, hetupaccayo arammanapaccayotiadayo dhamma, buddhanam
va sabhava acintiya cintetum asakkuneyya acintiye cintavisayatikkante
pasannanam devamanussanam vipako devamanussasampattinibbanasampattisankhato
cintetum asakkuneyyo sankhyatikkanto hoti bhavati.
       Iti ettavata ca yatha addhanagamino "maggam no acikkha"ti
putthena "vamam muncitva dakkhinam ganhatha"ti vutte tena maggena gamanigamarajadhanisu
kattabbakiccam nitthapetva puna muncitena aparena vamamaggena
gatapi gamanigamadisu kattabbakiccam nitthapenti, evameva buddhapadanam
kusalapadanavasena nitthapetva tadeva akusalapadanavasena vittharetum idam
panhakammam:-
            "dukkaranca abbhakkhanam      abbhakkhanam punaparam
            abbhakkhanam silavedho      sakalikapi ca vedana.
            Nalagiri sattacchedo      sisadukkham yavakhadanam
            pitthidukkhamatisaro         ime akusalakarana"ti.
       Tattha pathamapanhe:- dukkaranti chabbassani dukkarakarika. Atite
kassapasammasambuddhakale bodhisatto jotipalo  nama brahmanamanavo hutva
@Footnote: 1 pali. vandamana.
Nibbatto brahmanajativasena sasane appasanno tassa bhagavato
pilotikakammanissandena "kassapo bhagava"ti sutva "kuto mundakassa samanassa bodhi, 1-
bodhi paramadullabha"ti aha. So tena kammanissandena anekajatisatesu
narakadidukkhamanubhavitva tasseva bhagavato anantaram teneva laddhabyakaranena
kammena jatisamsaram khepetva pariyosane vessantarattabhavam patva tato cuto
tusitabhavane nibbatto. Devatayacanena tato cavitva sakyakule nibbatto
nanassa paripakatta sakalajambudiparajjam pahaya anomanaditire sunisitenasina
samakutakesakalapam chinditva brahmuna anite iddhimaye kappassa santhanakale
padumagabbhe nibbatte attha parikkhare patiggahetva pabbajitva
bodhinanadassanassa tava aparipakkatta buddhabhavaya maggamaggam ajanitva chabbassani
uruvelajanapade ekaharaekalopaekapuggalaekamaggaekasanabhojanavasena
atthicammanharusesam nimmamsarudhirapetarupasadisasariro padhanasutte 2- vuttanayeneva
padhanam mahaviriyam dukkarakarikam akasi. So imam dukkarakarikam "sambodhiya maggam na
hoti"ti cintetva gamanigamarajadhanisu panitaharam paribhunjitva pinindriyo
paripunnadvattimsamahapurisalakkhano kamena bodhimandamupagantva panca mare
jinitva buddho jatoti.
            Avacaham jotipalo        sugatam kassapam tada
            kuto nu bodhi mundassa      bodhi paramadullabha.
            Tena kammavipakena        acarim dukkaram bahum
            chabbassanuruvelayam        tato bodhimapapunim.
            Naham etena maggena      papunim bodhimuttamam
            kummaggena gavesissam       pubbakammena varito. 3-
            Punnapapaparikkhino         sabbasantapavajjito
            asoko anupayaso       nibbayissamanasavoti. 4-
@Footnote: 1 Si. natthi.  2 khu. su. 25/2/415.  3 khu. apa. 32/92-4/420.
@ 4 khu. apa. 32/95/420.
       Dutiyapanhe:- abbhakkhananti abhi akkhanam paribhasanam. Atite kira
bodhisatto suddakule jato apakato appasiddho munali nama dhutto hutva
pativasati, tada mahiddhiko mahanubhavo surabhi nama paccekabuddho kenaci
karaniyena tassa samipatthanam papuni, so tam disvava "dussilo papadhammo
ayam samano"tiadina abbhacikkhi. So tena akusalanissandena narakadisu
anekavassasahassani dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave yada titthiya
pathamataram bhagavato tusitabhavane vasanasamaye ca pakata hutva sakalajanam vancetva
dvasatthiditthiyo dipetva vicaranti, tada tusitapura cavitva sakyarajakule
nibbattitva  kamena buddho jato. Titthiya suriyuggamane khajjopanaka viya
vihatalabhasakkara bhagavati aghatam bandhitva vicaranti, tasmim samaye rajagahasetthi
gangaya jalam bandhitva kilanto rattacandanaghatikam disva amhakam gehe
candanani bahuni, 1- imam bhamam aropetva tena bhamakarehi pattam likhapetva
veluparamparaya laggetva "ye imam pattam iddhiya agantva ganhanti, tesam
bhattiko bhavissami"ti bherim carapesi.
       Tada titthiya "natthamha dani natthamha dani"ti mantetva
nigantho nataputto sakaparisam evamaha "aham velusamipam gantva akase
ullanganakaram karomi, `tumhe chavadarumayam pattam paticca ma iddhim karotha'ti
mam khandhe gahetva varetha"ti, te tatha gantva tatha akamsu.
       Tada pindolabharadvajo ca moggallano ca tigavute selapabbatamatthake
thatva pindapataganhanatthaya civaram parupanta tam kolahalam sunimsu. Tesu
moggallano pindolabharadvajam "tvam akasena gantva tam pattam ganhahi"ti
aha. So "bhante tumheyeva bhagavata iddhimantanam aggatthane thapita,
tumheva ganhatha"ti aha. Tathapi "maya anatto tvameva ganhahi"ti
anatto attana thitam tigavutam selapabbatam padatale laggetva ukkhaliya
pidhanam viya sakalarajagahanagaram chadesi, tada nagaravasino phalikapabbate avutam
@Footnote: 1 amhakam gehe rattacandanani bahuniti (?).
Rattasuttamiva tam theram passitva "bhante bharadvaja amhe rakkhatha"ti
ugghosayimsu, bhita suppadini sise akamsu, tada thero tam pabbatam thitatthane
vissajjetva iddhiya gantva tam pattam aggahesi, tada nagaravasino
mahakolahalamakamsu.
       Bhagava veluvanarame nisinno tam saddam sutva "kim eso saddo"ti
anandam pucchi. "bharadvajena bhante pattassa gahitatta santuttha
nagaravasino ukkutthisaddamakamsu"ti aha. Tada bhagava ayatim parupavadamocanattham
tam pattam aharapetva bhedapetva 1- anjanupavisanam katva bhikkhunam dapesi,
dapetva ca pana "na bhikkhave iddhivikubbana katabba, yo kareyya, apatti
dukkatassa"ti sikkhapadam pannapesi.
       Tato titthiya "samanena kira gotamena savakanam sikkhapadam pannattam,
te jivitahetupi tam natikkamanti, mayam iddhipatihariyam karissama"ti tattha tattha
rasibhuta kolahalamakamsu. Atha raja bimbisaro tam sutva bhagavato santikam
gantva vanditva ekamantam nisinno bhagavantamevamaha "titthiya bhante
`iddhipatihariyam karissama'ti ugghosenti"ti. Ahampi maharaja karissamiti.
Nanu bhante bhagavata savakanam sikkhapadam pannattanti. Tameva maharaja
pucchissami, tavuyyane ambaphaladini khadantanam "ettako dando"ti dandam
thapento tavapi ekato katva thapesiti. Na mayham bhante dandoti. Evam
maharaja na mayham sikkhapadam pannattam atthiti. Kattha bhante patihariyam
bhavissatiti. Savatthiya samipe gandambarukkhamule 2- maharajati. Sadhu bhante tam
passissamati. Tato titthiya "gandambarukkhamule  2- kira patihariyam bhavissati"ti
sutva nagarassa samanta ambarukkhe chedapesum, nagara mahaanganatthane
mancatimancam attadayo bandhimsu, sakalajambudipavasino rasibhuta puratthimadisayameva
dvadasayojanani pharitva atthamsu. Sesadisasupi tadanurupenakarena   sannipatimsu.
@Footnote: 1 Si. bhanjapetva.  2 cha.Ma. kandambarukkhamule.
       Bhagavapi kale sampatte asalhipunnamasiyam patova kattabbakiccam
nitthapetva tam thanam gantva nisidi, tasmim khane gando nama uyyanapalo
kipillikapute supakkam ambaphalam disva "sacaham imam ranno dadeyyam,
kahapanadisaram labheyyam, bhagavato upanamite pana idhalokaparalokesu sampatti
bhavissati"ti bhagavato upanamesi. Bhagava tam patiggahetva anandattheram anapesi
"imam phalam madditva panam dehi"ti. Thero tatha akasi. Bhagava ambarasam
pivitva ambatthim uyyanapalassa datva "imam ropehi"ti aha. So valukam
viyuhitva tam ropesi, anandatthero kundikaya udakam asinci, tasmim khane
ambankuro utthahitva mahajanassa passantasseva sakhavitapapupphaphalapallavabharito
pannayittha. Patitam ambaphalam khadanta sakalajambudipavasino khayam papetum
nasakkhimsu.
       Atha bhagava puratthimacakkavalato yava pacchimacakkavalam, tava imasmim
cakkavale mahamerumuddhani ratanacankamam mapetva anekaparisahi sihanadam
nadapento dhammapadatthakathayam 1- vuttanayena mahaiddhipatihariyam katva titthiye
madditva te vippakaram papetva patihiravasane purimabuddhacinnavasena
tavatimsabhavanam gantva tattha vassamvuttho nirantaram temasam abhidhammam desetva
matuppamukhanam anekadevatanam sotapattimaggadhigamanam katva vutthavasso
devorohanam katva anekadevabrahmaganaparivuto sankassapuradvaram oruyha
lokanuggaham akasi. Tada bhagavato labhasakkaro jambudipamajjhottharamano
pancamahaganga viya ahosi.
       Atha titthiya parihinalabhasakkara dukkhi dummana pattakkhandha adhomukha
nisidimsu, tada tesam upasika cincamanavika nama ativiya rupaggappatta te
tatha nisinne disva "kim bhante evamdukkhi dummana nisinna"ti pucchi.
Kim pana tvam bhagini appossukkasiti. Kim bhanteti. Bhagini samanassa gotamassa
uppadakalato patthaya mayam hatalabhasakkara, nagaravasino amhe na kinci
@Footnote: 1  dhammapada-ttha 2/130 (bam+a)
Mannantiti. Maya ettha kim katabbanti. Taya samanassa gotamassa avannam
uppadetum vattatiti. Sa "na mayham bharo"ti vatva tattha ussaham karonti
vikale jetavanaviharam gantva titthiyanam upassaye vasitva pato nagaravasinam
gandhadini gahetva bhagavantam vandanatthaya gamanasamaye jetavana viya nikkhanta,
"kattha sayita"ti puttha "kim tumhakam mama sayitatthanena"ti vatva pakkami,
sa kamena gacchante kale pucchita "samanenaham gotamena ekagandhakutiyam
sayitva nikkhanta"ti aha. Tam balaputhujjana saddahimsu, pandita
sotapannadayo na saddahimsu. Ekadivasam sa darumandalam udare bandhitva
upari rattapatam paridahitva gantva sarajikaya parisaya dhammadesanatthaya
nisinnam bhagavantam evamaha "bho samana tvam dhammam desesi, tuyham paticca
uppannadarakagabbhiniya mayham lasunamaricadini na vicaresi"ti. Tathabhavam bhagini
tvanneva 1- pajanasi, ahancati. Sa "evameva methunasamsaggasamayam dveyeva
jananti, na anne"ti aha.
     Tasmim khane sakkassa pandukambalasilasanam unhakaram dassesi. Sakko
avajjento tam karanam natva dve devaputte anapesi "tumhesu eko
musikavannam mapetva tassa darumandalassa bandhanam chindatu, eko
vatamandalam samutthapetva parutapatam uddham khipatu"ti. Te gantva tatha akamsu.
Darumandalam patamanam tassa padapitthim bhindi. Dhammasabhayam sannipatita
puthujjana sabbe "are dutthacori tvam evarupassa lokattayasamino evarupam
abbhakkhanam akasi"ti utthahitva ekekamutthipaharam datva sabhaya niharimsu,
dassanatikkantaya pathavi vivaramadasi. Tasmim khane avicito jala utthahitva
kuladattikena rattakambaleneva tam acchadetva avicimhi pakkhipi, bhagavato
labhasakkaro atirekataro ahosi. Tena vuttam:-
           "sabbabhibhussa buddhassa      nando 2- namasi savako
           tam abbhakkhaya niraye       ciram samsaritam maya.
@Footnote: 1 cha.Ma. tvanceva.  2 Si. nanto.
           Dasavassasahassani          niraye samsarim ciram
           manussabhavam laddhaham        abbhakkhanam bahum labhim.
           Tena kammavasesena       cincamanavika mamam
           abbhacikkhi abhutena        janakayassa aggato"ti. 1-
     Tatiyapanhe:- abbhakkhananti abhi akkhanam akkosanam. Atite kira
bodhisatto apakatajatiyam uppanno munali nama dhutto hutva
dujjanasamsaggabalena surabhim nama paccekabuddham "dussilo papadhammo ayam bhikkhu"ti
akkosi. So tena akusalena vacikammena bahuni vassasahassani niraye
paccitva imasmim pacchimattabhave dasaparamitasamsiddhibalena buddho jato
labhaggayasaggappatto ahosi. Puna titthiya ussahajata "katham nu kho
samanassa gotamassa ayasam uppadessama"ti dukkhi dummana nisidimsu. Tada
sundari nameka paribbajika te upasankamitva vanditva thita tunhibhute
kinci avadante disva "kim mayham deso"ti pucchi. Samanena gotamena
amhe vihethiyamane tvam appossukka viharissasi, idam tava dosoti. Evamaham 2-
tattha kim karissamiti. Tvam samanassa gotamassa avannam uppadetum sakkhissasiti.
"sakkhissami ayya"ti vatva tato patthaya vuttanayena ditthaditthanam
"samanena gotamena ekagandhakutiyam sayitva nikkhanta"ti vatva akkosati
paribhasati. Titthiyapi "passatha bho samanassa gotamassa kamman"ti akkosanti
paribhasanti. Vuttanhetam:-
           "munali namaham dhutto      pubbe annasu jatisu
           paccekabuddham surabhim         abbhacikkhim adusakam.
           Tena kammavipakena        niraye samsarim ciram
           bahu vassasahassani         dukkham vedesi vedanam.
           Tena kammavasesena       idha pacchimake bhave
           abbhakkhanam maya laddham      sundarikaya karana"ti. 3-
@Footnote: 1 khu. apa. 32/70-73/418.  2 Si., i. evamaha.  3 khu. apa. 32/67-9/418.
     Catutthapanhe:- abbhakkhanam abhi visesena akkosanam paribhasanam. Atite
kira bodhisatto brahmanakule uppanno bahussuto bahuhi sakkato pujito
tapasapabbajjam pabbajitva himavante vanamulaphalaharo bahumanave mante
vacento vasam kappesi. Eko pancabhinnaatthasamapattilabhi tapaso tassa
santikam agamasi. So tam disvava issapakato tam adusakam isim "kamabhogi kuhako
ayam isi"ti abbhacikkhi, attano sisse ca aha "ayam isi evarupo
anacarako"ti. Tepi tatheva 1- akkosimsu paribhasimsu. So tena akusalakammavipakena
vassasahassani niraye dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave buddho hutva
labhaggayasaggappatto akase punnacando viya pakato jato. Tatheva titthiya
abbhakkhanenapi asantuttha punapi sundariya abbhakkhanam karetva suradhutte
pakkosapetva lancam datva "tumhe sundarim maretva jetavanadvarasamipe
malakacavarena chadetha"ti anapesum. Te tatha karimsu. Tato titthiya "sundarim
na passama"ti ranno arocesum. Raja "pariyesatha"ti aha. Te attana
patitatthanato gahetva mancakam aropetva ranno dassetva "passatha bho
samanassa gotamassa savakanam kamman"ti bhagavato bhikkhusamghassa ca sakalanagare
avannam ugghosenta vicarimsu. Sundarim amakasusane attake thapesum. Raja
"sundarimarake pariyesatha"ti anapesi. Tada dhutta suram pivitva "tvam sundarim
maresi, tvam maresi"ti kalaham karimsu. Rajapurisa te dhutte gahetva ranno
dassesum. Raja kim bhane tumhehi sundari maritati. Ama devati. Kehi
anattati. Titthiyehi devati. Raja titthiye aharapetva bandhapetva
"gacchatha bhane `buddhassa avannatthaya amhehi sayameva sundari marapita,
bhagava tassa savaka ca akaraka'ti ugghosatha"ti aha. Te tatha akamsu.
Sakalanagaravasino nikkankham ahesum. Raja titthiye ca dhutte ca marapetva
chaddapeti. Tato bhagavato bhiyyoso mattaya labhasakkaro vaddhi. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 Si. tameva.
           "brahmano sutava asim    aham sakkatapujito
           mahavane pancasate        mante vacemi manave.
           Tatthagato isi bhimo       pancabhinno mahiddhiko
           tancaham agatam disva      abbhacikkhim adusakam.
           Tatoham avacam sisse        kamabhogi ayam isi
           mayhampi bhasamanassa       anumodimsu manava.
           Tato manavaka sabbe      bhikkhamana 1- kule kule
           mahajanassa ahamsu         kamabhogi ayam isi.
           Tena kammavipakena        pancabhikkhusata ime
           abbhakkhanam labhum sabbe      sundarikaya karana"ti. 2-
     Pancamapanhe:- silavedhoti ahatacitto silam pavijjhi. Atite kira
bodhisatto ca kanitthabhata ca ekapituputta ahesum. Te pitu accayena dase 3-
paticca kalaham karonta annamannam viruddha ahesum, bodhisatto attano
balavabhavena kanitthabhataram ajjhottharitva tassupari pasanam pavijjhesi. So tena
kammavipakena narakadisu anekavassasahassani dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave
buddho jato. Devadatto rahulakumarassa matulo pubbe serivanijakale
bodhisattena saddhim vanijo ahosi, te ekam pattanagamam patva "tvam ekavithim
ganhahi, ahampi ekavithim ganhami"ti dvepi pavittha. Tesu devadattassa
pavitthavithiyam jinnasetthibhariya ca natta ca dveyeva ahesum, tesam mahantam
suvannathalakam malaggahitam bhajanantare thapitam hoti, tam suvannathalakabhavam
ajananti "imam thalakam gahetva pilandhanam detha"ti aha. So tam gahetva
suciya lekham kaddhitva suvannathalakabhavam natva "thokam datva ganhissami"ti
cintetva gato. Atha bodhisattam dvarasamipam agatam disva natta ayye mayham
kacchaputam pilandhanam dethati. Sa tam pakkosapetva nisidapetva tam thalakam
@Footnote: 1 cha.Ma. bhikkhamanam.  2 khu. apa. 32/73-7/418.  3 Si., i. dhane dase ca.
Datva imam gahetva mayham nattaya kacchaputam pilandhanam dethati. Bodhisatto
tam gahetva suvannathalakabhavam natva "tena vancita"ti natva attano
pasibbakaya thapitaatthakahapane avasesabhandanca datva kacchaputam pilandhanam
kumarikaya hatthe pilandhapetva agamasi. So vanijo punagantva pucchi.
Tata tvam na ganhittha, mayham putto idancidanca datva tam gahetva gatoti.
So tam sutvava hadayena phalitena viya dhavitva anubandhi. Bodhisatto navam
aruyha pakkhandi. So "tittha, ma palayi ma palayi"ti vatva
"nibbattanibbattabhave tam nasetum samattho bhaveyyan"ti patthanam akasi.
     So patthanavasena anekesu jatisatasahassesu annamannam vihethetva
imasmim attabhave sakyakule nibbattitva kamena bhagavati sabbannutam patva
rajagahe viharante anuruddhadihi saddhim bhagavato santikam gantva pabbajitva
jhanalabhi hutva pakato bhagavantam varam yaci "bhante sabbo bhikkhusamgho
pindapatikadini terasa dhutangani samadiyatu, sakalo bhikkhusamgho mama bharo
hotu"ti. Bhagava na anujani. Devadatto veram bandhitva parihinajjhano
bhagavantam maretukamo ekadivasam vebharapabbatapade thitassa bhagavato upari thito
pabbatakutam paviddhesi, bhagavato anubhavena aparo pabbatakuto tam patamanam
sampaticchi. Tesam ghattanena utthita papatika agantava bhagavato padapitthiyam
pahari. Tena vuttam:-
           "vematubhataram pubbe      dhanahetu hanim aham
           pakkhipim giriduggasmim         silaya ca apimsayim.
           Tena kammavipakena        devadatto silam khipi
           anguttham pimsayi pade       mama pasanasakkhara"ti. 1-
     Chatthapanhe:- sakalikavedhoti sakalikaya ghattanam. Atite kira bodhisatto
ekasmim kule nibbatto daharakale mahavithiyam kilamano vithiyam pindaya
caramanam paccekabuddham disva "ayam mundako samano kuhim gacchati"ti pasanasakalikam
@Footnote: 1 khu. apa. 32/78-9/419.
Gahetva tassa padapitthiyam khipi. Padapitthicammam chinditva ruhiram nikkhami. So
tena papakammena anekavassasahassani niraye mahadukkham anubhavitva buddhabhutopi
kammapilotikavasena padapitthiyam pasanasakalikaghattanena ruhiruppadam labhi. Tena vuttam:-
           "pureham darako hutva     kilamano mahapathe
           paccekabuddham disvana       magge sakalikam khipim.
           Tena 1- kammavipakena     idha pacchimake bhave
           vadhattham mam devadatto       abhimare payojayi"ti. 1-
     Sattamapanhe:- nalagiriti dhanapalako hatthi maranatthaya pesito.
Atite kira bodhisatto hatthigopako hutva nibbatto hatthim aruyha vicaramano
mahapathe paccekabuddham disva "kuto agacchati 2- ayam mundako"ti ahatacitto
khilajato hatthina asadesi. So tena kammena apayesu anekavassasahassani
dukkham anubhavitva pacchimattabhave buddho jato. Devadatto ajatasatturajanam
sahayam katva "tvam maharaja pitaram ghatetva raja hohi, aham buddham
maretva buddho bhavissami"ti sannapetva ekadivasam ranno anunnataya
hatthisalam gantva "sve tumhe nalagirim solasasuraghate payetva bhagavato
pindaya caranavelayam pesetha"ti hatthigopake anapesi. Sakalanagaram mahakolahalam
ahosi, "buddhanagena hatthinagassa yuddham passissama"ti ubhato rajavithiyam
mancatimancam bandhitva patova sannipatimsu. Bhagavapi katasarirapatijaggano
bhikkhusamghaparivuto rajagaham pindaya pavisi, tasmim khane vuttaniyameneva nalagirim
vissajjesum. So vithicaccaradayo vidhamento agacchati, tada eka itthi darakam
gahetva vithito vithim gacchati, hatthi tam itthim disva anubandhi. Bhagava "nalagiri
na tam hanatthaya 3- pesito, idhagacchahi"ti aha. So tam saddam sutva
bhagavantabhimukho dhavi. Bhagava aparimanesu cakkavalesu anantasattesu pharanaraham
mettam ekasmimyeva nalagirimhi phari. So bhagavato mettaya phuto nibbhayo
@Footnote: 1-1 tena kammavipakena buddhabhutassa me sato. paviddhesi silam tattha devadatto
@vighatavati (sabbattha).  2 gacchati (sabbattha).  3 Si., i. atthaYu.
Hutva bhagavato padamule nipati. Bhagava tassa matthake hattham thapesi. Tada
devabrahmadayo acchariyabbhutajatacitta pupphaparagadihi 1- pujesum. Sakalanagare
jannukamatta dhanarasayo ahesum. Raja "pacchimadvare dhanani nagaravasinam
hontu, puratthimadvare dhanani rajabhandagare hontu"ti bherim carapesi.
Sabbe tatha karimsu. Tada nalagiri dhanapalo nama ahosi. Bhagava veluvanaramam
agamasi. Tena vuttam:-
           "hattharoho pure asim    paccekamunimuttamam
           pindaya vicarantam tam        asadesim gajenaham.
           Tena kammavipakena        bhanto nalagiri gajo
           giribbaje puravare         daruno samupagami"ti. 2-
     Atthamapanhe:- satthacchedoti satthena gandaphalanam kutharaya satthena
chedo. Atite kira bodhisatto paccantadese raja ahosi, so dujjanasamsaggavasena
paccantadese vasavasena ca dhutto sahasiko ekadivasam khaggahattho pattikova nagare
vicaranto niraparadhe jane khaggena phalento agamasi. So tena papakammavipakena
bahuni vassasahassani niraye paccitva tiracchanadisu dukkhamanubhavitva pakkavasesena
pacchimattabhave buddhabhutopi hettha vuttanayena devadattena
khittapasanasakkhalikapaharena utthitagando ahosi. Jivako mettacittena tam gandam
phalesi. Vericittassa devadattassa ruhiruppadakammam anantarikam ahosi,
mettacittassa jivakassa gandaphalanam punnameva 3- ahosi. Tena vuttam:-
           "rajaham pattiko asim     sattiya purise hanim
           tena kammavipakena        niraye paccisam bhusam. 4-
           Kammuno tassa sesena      idani 5- sakalam mama
           pade chavim pakappesi       na hi kammam vinassati"ti. 6-
@Footnote: 1 Ma. pubbamparabharanadihi.  2 khu. apa. 32/82-3/419.  3 Si. punnakammam.
@4 khu. apa. 32/84/419.  5 pali. so dani.  6 khu. apa. 32/85-7/419-20.
     Navamapanhe:- sisadukkhanti sisabadho sisavedana. Atite kira bodhisatto
kevattagame kevatto hutva nibbatti. So ekadivasam kevattapurisehi saddhim
macchamaranatthanam gantva macche marente disva tattha somanassam uppadesi,
sahagatapi tatheva somanassam uppadayimsu. So tena akusalakammena caturapaye
dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave tehi purisehi saddhim sakyarajakule
nibbattitva kamena buddhattam pattopi sayam sisabadham paccanubhosi. Te ce
sakyarajano dhammapadatthakathayam 1- vuttanayena vidudabhasangame sabbe vinasam
papunimsu. Tena vuttam:-
           "aham kevattagamasmim       ahum kevattadarako
           macchake ghatite 2- disva  janayim somanassakam.
           Tena kammavipakena        sisadukkham ahu mama
           sabbe sakka ca hannimsu 3-  yada hani vidudabho"ti. 4-
     Dasamapanhe:- yavakhadananti veranjayam yavatandulakhadanam. Atite kira
bodhisatto annatarasmim kule nibbatto jativasena ca andhabalabhavena ca
phussassa bhagavato savake madhurannapane salibhojanadayo ca bhunjamane disva
"are mundakasamana yavam khadatha ma salibhojanam bhunjatha"ti akkosi. So
tena akusalakammavipakena anekavassasahassani caturapaye dukkhamanubhavitva imasmim
pacchimattabhave kamena buddhattam patva lokasangaham karonto gamanigamarajadhanisu
caritva ekasmim samaye veranjabrahmanagamasamipe sakhavitapasampannam
pucimandarukkhamulam papuni. Veranjabrahmano bhagavantam upasankamitva
anekapariyayena bhagavantam jinitum asakkonto sotapanno hutva "bhante idheva
vassam upagantum vattati"ti arocesi. Bhagava tunhibhavena adhivasesi. Atha
punadivasato patthaya maro papima sakalaveranjabrahmanagamavasinam maravattanam
akasi. Pindaya pavitthassa bhagavato maravattanavasena ekopi katacchubhikkhamattam
@Footnote: 1 dhammapada. A. 3/5 (sya).  2 pali. macchopaghatake.  3 pali. sakkesu hannamanesu.
@ 4 cha.Ma. vitatubho.
Data nahosi. Bhagava tucchapattova bhikkhusamghaparivuto punagacchi. Tasmim evam
agate tattheva nivuttha assavanija tam divasam danam datva tato
patthaya bhagavantam pancasatabhikkhuparivaram nimantetva pancannam assasatanam
bhattato vibhagam katva yavam kottetva bhikkhunam pattesu pakkhipimsu, sakalassa
sahassacakkavaladevata sujataya payasapacanadivase viya dibbojam pakkamimsu.
Bhagava paribhunji, evam temasam yavam paribhunji. Temasaccayena maravattane
vigate pavaranadivase veranjo brahmano saritva mahasamvegappatto
buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva vanditva khamapesi. Tena vuttam:-
           "phussassaham pavacane      savake paribhasayim
           yavam khadatha bhunjatha         ma ca bhunjatha salayo.
           Tena kammavipakena        temasam khaditam yavam
           nimantito brahmanena      veranjayam vasim tada"ti. 1-
     Ekadasamapanhe:- pitthidukkhanti pitthiabadho. Atite kira bodhisatto
gahapatikule nibbatto thamasampanno kinci rassadhatuko ahosi. Tena samayena
eko mallayuddhayodho sakalajambudipe gamanigamarajadhanisu mallayuddhe vattamane
purise patetva jayappatto kamena bodhisattassa vasananagaram patva tasmimpi
jane patetva gantumaraddho. Tada bodhisatto "mayham vasanatthane esa
jayam patva gacchati"ti tattha nagaramandalamagamma appotetva agaccha maya
saddhim yujjhitva gacchati. So hasitva "aham mahante purise patesim, ayam
rassadhatuko vamanako mama ekahatthassapi nappahoti"ti appotetva naditva
agacchi. Te ubhopi annamannam hattham paramasimsu, bodhisatto tam ukkhipitva
akase bhamitva bhumiyam patento khandhatthim bhinditva patesi. Sakalanagaravasino
ukkutthim karonta appotetva vatthabharanadihi bodhisattam pujesum. Bodhisatto
tam mallayodham ujum sayapetva 2- khandhatthim ujukam katva "gaccha ito patthaya
@Footnote: 1 khu. apa. 32/88-9/420.  2 Si., i. gahapetva.
Evarupam ma karosi"ti vatva uyyojesi. So tena kammavipakena
nibbattanibbattabhave sarirasisadidukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave
buddhabhutopi pitthirujadidukkhamanubhosi. Tasma kadaci pitthidukkhe uppanne
sariputtamoggallane "ito patthaya dhammam desetha"ti vatva sayam sugatacivaram
pannapetva sayati, kammapilotikam nama buddhampi na muncati. Vuttanhetam:-
           "nibbuddhe vattamanamhi     mallaputtam nihethayim
           tena kammavipakena        pitthidukkham ahu mama"ti. 1-
     Dvadasamapanhe:- atisaroti lohitapakkhandikavirecanam. Atite kira
bodhisatto gahapatikule nibbatto vejjakammena jivikam kappesi. So ekam
setthiputtam rogena vicchitam 2- tikicchanto bhesajjam katva tikicchitva tassa
deyyadhammadane pamadamagamma aparam osadham datva vamanavirecanam akasi. Setthi
bahudhanam adasi. So tena kammavipakena nibbattanibbattabhave lohitapakkhandikabadhena
vicchito 3- ahosi. Imasmimpi pacchimattabhave parinibbanasamaye
cundena kammaraputtena pacitasukaramaddavassa sakalacakkavaladevatahi
pakkhittadibbojena aharena saha bhuttakkhane lohitapakkhandikavirecanam ahosi.
Kotisatasahassanam hatthinam 4- balam khayamagamasi. Bhagava visakhapunnamayam kusinarayam
parinibbanatthaya gacchanto anekesu thanesu nisidanto pipasito paniyam
pivitva mahadukkhena kusinaram patva paccusasamaye parinibbayi. Kammapilotikam
evarupam lokattayasamimpi na vijahati. Tena vuttam:-
           "tikicchako aham asim       setthiputtam virecayim
           tena kammavipakena        hoti pakkhandika mamati.
           Evam jino viyakasi       bhikkhusamghassa aggato
           sabbabhinnabalappatto      anotatte mahasare"ti. 1-
@Footnote: 1 khu. apa. 32/90/420.  2 Si. pilitam.  3 Si. virecito.  4 Si. kotisatahatthinam.
     Evam patinnatapanhanam matikathapanavasena akusalapadanam samattam nama
hotiti vuttam ittham sudanti ittham imina pakarena hettha vuttanayena. Sudanti
nipato padapuranatthe agato. Bhagava bhagyasampanno puritaparamimahasatto:-
           "bhagyava bhaggava yutto   bhagehi ca vibhattava
           bhattava vantagamano        bhavesu bhagava tato"ti
evamadigunayutto devatidevo sakkatisakko brahmatibrahma buddhatibuddho
so mahakaruniko bhagava attano buddhacariyam buddhakaranam sambhavayamano
pakatam kurumano buddhapadaniyam nama buddhakaranapakasakam nama dhammapariyayam
dhammadesanam suttam abhasittha kathesiti.
                  Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya
                      buddhapadanavannana samatta.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 49 page 1-151. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 32 http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]