ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 49 : PALI ROMAN Apa.A.1 (visuddha.1)

page1.

Khuddakanikaya apadanatthakatha (pathamo bhago) --------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha vanditva sirasa settham buddhamappatipuggalam neyyasagaramuttinnam tinnam samsarasagaram. 1- Tatheva paramam santam gambhiram duddasam anum bhavabhavakaram suddham dhammam sambuddhapujitam. Tatheva anagham samgham asangam samghamuttamam uttamam dakkhineyyanam santindriyamanasavam. Katena tassa etassa panamena visesato ratanattaye visesena visesassadarena me. Therehi dhiradhirehi 2- agamannuhi vinnubhi "apadanatthakatha bhante katabba"ti visesato. Punappunadareneva yacitoham yasassibhi tasmaham sapadanassa apadanassasesato. Visesanayadipassa dipissam pitakattaye yatha palinayeneva atthasamvannanam subham. @Footnote: 1 Si.,i. tinnasamsarasagaram. 2 Si. dhirativiradhirehi, i. therehi thiravirehi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Kena kattha kada cetam bhasitam dhammamuttamam kimattham bhasitancetam etam vatva vidhim tato. Nidanesu kosallattham 1- sukhuggahanadharanam 2- tasma tam tam vidhim vatva 3- pubbaparavisesitam. Pura sihalabhasaya poranatthakathaya ca thapitam tam na sadheti sadhunam icchiticchitam. Tasma tamupanissaya poranatthakathanayam vivajjetva viruddhattham visesattham pakasayam visesavannanam settham karissamatthavannananti. ------------- Nidanakatha "kena kattha kada cetam, bhasitam dhammamuttaman"ti ca, "karissamatthavannanan"ti ca patinnatatta sa panayam apadanassatthavannana durenidanam avidurenidanam santikenidananti imani tini nidanani dassetva vanniyamana ye nam sunanti, tehi samudagamato patthaya vinnatatta yasma sutthu vinnata nama hoti, tasma nam tani nidanani dassetvava vannayissama. Tattha adito tava tesam nidananam paricchedo veditabbo. Dipankarapadamulasmim hi katabhiniharassa mahasattassa yava vessantarattabhava cavitva tusitapure nibbatti, tava pavatto kathamaggo durenidanam nama. Tusitabhavanato pana cavitva yava bodhimande sabbannutappatti, tava pavatto kathamaggo avidurenidanam nama. Santikenidanam pana tesu tesu thanesu viharato tasmim tasmimyeva thane labbhatiti. @Footnote: 1 Si. nidanakosallatthanca. 2 i. sukhaggahanadharanam. 3. Si. thatva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

1. Durenidanakatha tatridam durenidanam nama:- ito kira kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam 1- matthake amaravati nama nagaram ahosi. Tattha sumedho nama brahmano pativasati ubhato sujato matito ca pitito ca, samsuddhagahaniko yava sattama kulaparivatta, akkhitto anupakuttho jativadena, abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya samannagato, so annam kammam akatva brahmanasippameva ugganhi. Tassa daharakaleyeva matapitaro kalamakamsu. Athassa rasivaddhako 2- amacco ayapotthakam aharitva suvannarajatamanimuttadibharite gabbhe vivaritva "ettakam te kumara matu santakam, ettakam pitu santakam, ettakam ayyakapayyakanan"ti yava sattama kulaparivatta dhanam acikkhitva "etam patipajjahi"ti aha. Sumedhapandito cintesi "imam dhanam samharitva mayham pitupitamahadayo paralokam gacchanta ekakahapanampi gahetva na gata, maya pana gahetva gamanakaranam katum vattati"ti, so ranno arocetva nagare bherim carapetva mahajanassa danam datva tapasapabbajjam pabbaji. Imassa panatthassa avibhavattham imasmim thane sumedhakatha kathetabba. Sa panesa kincapi buddhavamse nirantaram agatayeva, gathabandhena pana agatatta na sutthu pakata, tasma tam antarantara gathasambandhadipakehi vacanehi saddhim kathessama. -------------- Sumedhakatha kappasatasahassadhikanam hi catunnam asankhyeyyanam matthake dasahi saddehi avivittam "amaravati"ti ca "amaran"ti ca laddhanamam nagaram ahosi, yam sandhaya buddhavamse 3- vuttam:- @Footnote: 1 ka., i. asankheyyanam. 2 i. dhanarasivaddhako. 3 khu. buddha. 33/1,2/447.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

"kappe ca satasahasse caturo ca asankhiye amaram nama nagaram dassaneyyam manoramam dasahi saddehi avivittam annapanasamayutan"ti. Tattha dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena mudingasaddena 1- vinasaddena gitasaddena sankhasaddena sammasaddena talasaddena 2- "asnatha 3- pivatha khadatha"ti dasamena saddenati imehi dasahi saddehi avivittam ahosi. Tesam pana saddanam ekadesameva gahetva:- "hatthisaddam assasaddam bherisankharathani ca khadatha pivatha ceva annapanena ghositan"ti buddhavamse 4- imam gatham vatva:- "nagaram sabbangasampannam sabbakammamupagatam sattaratanasampannam nanajanasamakulam samiddham devanagaramva avasam punnakamminam. Nagare amaravatiya sumedho nama brahmano anekakotisannicayo pahutadhanadhannava. Ajjhayako mantadharo tinnam vedana paragu lakkhane itihase ca sadhamme paramim gato"ti vuttam. Athekadivasam so sumedhapandito uparipasadavaratale rahogato hutva pallankam abhujitva nisinno evam cintesi "punabbhave pandita patisandhiggahanam nama dukkham, tatha nibbattanibbattatthane sarirassa bhedanam, ahanca jatidhammo, jaradhammo, byadhidhammo, maranadhammo, evam bhutena maya ajatim ajaram abyadhim amaranam adukkham sukham sitalam amatamahanibbanam pariyesitum @Footnote: 1 Si.,i. mutingasaddena. 2 Si.,i. panavasaddena. @3 Si. asnatha bhunjatha, i.asatha, di.maha. 10/210/129. 4 khu. buddha. 33/2/447.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Vattati, avassam bhavato muccitva nibbanagamina ekena maggena bhavitabban"ti. Tena vuttam:- "rahogato nisiditva evam cintesaham tada dukkho punabbhavo nama sarirassa ca bhedanam. Jatidhammo jaradhammo byadhidhammo saham 1- tada ajaram amaram khemam pariyesissami nibbutim. Yannunimam putikayam nanakunapapuritam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. Atthi hehiti so maggo na so sakka na hetuye pariyesissami tam maggam bhavato parimuttiya"ti. Tato uttaripi evam cintesi "yatha hi loke dukkhassa patipakkhabhutam sukham nama atthi, evam bhave sati tappatipakkhena vibhavenapi bhavitabbam. Yatha ca unhe sati tassa vupasamabhutam sitalampi atthi, evam ragaggiadinam vupasamena nibbanenapi bhavitabbam. Yatha nama papassa lamakassa dhammassa patipakkhabhuto kalyano anavajjabhuto dhammopi 2- atthiyeva, evameva papikaya jatiya sati sabbajatikhepanato 3- ajatisankhatena nibbanenapi bhavitabbameva"ti. Tena vuttam:- "yathapi dukkhe vijjante sukham namapi vijjati evam bhave vijjamane vibhavopicchitabbako. Yathapi unhe vijjante aparam vijjati sitalam evam tividhaggi vijjante nibbanampicchitabbakam. Yathapi pape vijjante kalyanamapi vijjati evameva jati vijjante ajatipicchitabbakan"ti. @Footnote: 1 Si.,i. caham. 2 Si., Ma. anavajjadhammopi. 3 i. tappatipakkhena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Aparampi cintesi "yatha nama gutharasimhi nimuggena purisena duratova pancavannapadumasanchannam mahatalakam disva `katarena nu kho maggena ettha gantabban'ti tam talakam gavesitum yuttam. Yam tassa agavesanam, na so talakassa doso, purisasseva doso. Evam kilesamaladhovane amatamahanibbanatalake 1- vijjante yam tassa agavesanam, na so amatamahanibbanatalakassa 2- doso, purisasseva doso. Yatha ca corehi samparivarito puriso palayanamagge vijjamanepi sace na palayati, na so maggassa doso, purisasseva doso. Evameva kilesehi parivaretva gahitasas purisassa vijjamaneyeva nibbanagamimhi sive magge maggassa agavesanam nama 3- na maggassa doso. Purisasseva doso. Yatha ca byadhipilito puriso vijjamane byadhitikicchake vejje sace tam vejjam gavesitva byadhim na tikicchapeti, na so vejjassa doso, purisasseva doso. Evameva yo kilesabyadhipilito kilesavupasamamaggakovidam vijjamanameva acariyam na gavesati, tasseva doso, na kilesavinasakassa acariyassa doso"ti. Tena vuttam:- "yatha guthagato puriso talakam disvana puritam na gavesati tam talakam na doso talakassa so. Evam kilesamaladhove vijjante amatantale na gavesati tam talakam na doso amatantale. Yatha arihi pariruddho vijjante gamanampathe 4- na palayati so puriso na doso anjasassa so. Evam kilesapariruddho vijjamane sive pathe na gavesati tam maggam na doso sivamanjase. Yathapi byadhito puriso vijjamane tikicchake na tikicchapeti tam byadhim na doso so tikicchake. @Footnote: 1 Ma. amatamahatalake. 2 Ma. amatamahatalakassa. @3 Si. ayam saddo na dissati. 4 gamane pathe (sabbattha).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Evam kilesabyadhihi dukkhito paripilito na gavesati tam acariyam na doso so vinayake"ti. Aparampi cintesi "yatha mandanakajatiko puriso kanthe asattam kunapam chaddetva sukham gaccheyya, evam mayapi imam putikayam chaddetva anapekkhena nibbananagaram pavisitabbam. Yatha ca naranariyo ukkarabhumiyam uccarapassavam katva na tam ucchangena va adaya, dussantena 1- va vethetva gacchanti, jigucchamana pana anapekkhava, chaddetva gacchanti, evam mayapi imam putikayam anapekkhena chaddetva amatanibbananagaram pavisitum vattati. Yatha ca navika nama jajjaram navam anapekkhava chaddetva gacchanti, evam ahampi imam navahi vanamukhehi paggharantam kayam chaddetva anapekkho nibbanapuram pavisissami. Yatha ca puriso nanaratanani adaya corehi saddhim maggam gacchanto attano ratananasabhayena 2- te chaddetva khemam maggam ganhati, evam ayampi 3- karajakayo ratanavilopakacorasadiso. Sacaham ettha tanham karissami, ariyamaggakusaladhammaratanam me nassissati, tasma maya imam corasadisam kayam chaddetva amatamahanibbananagaram pavisitum vattati"ti. Tena vuttam:- "yathapi kunapam puriso kanthe baddham jigucchiya 4- mocayitvana gaccheyya sukhi seri sayam vaSi. Tathevimam putikayam nanakunapasancayam chaddayitvana gaccheyyam anapekkho anatthiko. Yatha uccaratthanamhi karisam naranariyo chaddayitvana gacchanti anapekkha anatthika. Evamevaham imam kayam nanakunapapuritam chaddayitvana gacchissam vaccam katva yatha kutim. @Footnote: 1 Si. dasantena. 2 i. ratananassanabhayena. 3 i. mayhampi. 4 i. jigucchiyam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Yathapi jajjaram navam paluggam udagahinim 1- sami chaddetva gacchanti anapekkha anatthika. Evamevaham imam kayam navacchiddam dhuvassavam chaddayitvana gacchissam jinnanavamva samika. Yathapi puriso corehi gacchanto bhandamadiya bhandacchedabhayam disva chaddayitvana gacchati. Evameva ayam kayo mahacorasamo viya pahayimam gamissami kusalacchedana bhaya"ti. Evam sumedhapandito nanavidhahi upamahi imam nekkhammupasamhitam attham cintetva sakanivesane aparimitabhogakkhandham hettha vuttanayena kapanaddhikadinam vissajjetva mahadanam datva vatthukame ca kilesakame ca pahaya amaranagarato nikkhamitva ekakova himavante dhammikam nama pabbatam nissaya assamam katva tattha pannasalanca cankamanca mapetva pancahi nivaranadosehi vajjitam "evam samahite citte"tiadina nayena vuttehi atthahi karanagunehi samupetam abhinnasankhatam balam aharitum tasmim assamapade navadosasamannagatam satakam pajahitva dvadasagunasamannagatam vakaciram nivasetva isipabbajjam pabbaji. Evam pabbajito atthadosasamakinnam tam pannasalam pahaya dasagunasamannagatam rukkhamulam upagantva sabbam dhannavikatim pahaya pavattaphalabhojano hutva nisajjatthanacankamanavaseneva padhanam padahanto sattahabbhantareyeva atthannam samapattinam pancannanca abhinnanam labhi ahosi. Evam tam yathapatthitam abhinnabalam papuni. Tena vuttam:- "evaham cintayitvana nekakotisatam dhanam nathanathanam datvana himavantamupagamim. @Footnote: 1 Si.,i.,Ma. udakagahinim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Himavantassavidure dhammiko nama pabbato assamo sukato mayham pannasala sumapita. Cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitam atthagunasamupetam abhinnabalamaharim. Satakam pajahim tattha navadosamupagatam vakaciram nivasesim dvadasagunamupagatam. Atthadosasamakinnam pajahim pannasalakam upagamim rukkhamulam gune dasahupagatam. Vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyim. Tatthappadhanam padahim nisajjatthanacankame abbhantaramhi sattahe abhinnabala papunin"ti. 1- Tattha "assamo sukato mayham, pannasala sumapita"ti imaya pana paliya sumedhapanditena assamapannasalacankama sahattha mapita viya vutta. Ayam panettha attho:- mahasattanhi "himavantam ajjhogahetva ajja dhammikapabbatam pavisissati"ti disva sakko vissakammadevaputtam 2- amantesi "tata ayam sumedhapandito `pabbajissami'ti nikkhanto, etassa vasanatthanam mapehi"ti. So tassa vacanam sampaticchitva ramaniyam assamam, suguttam pannasalam, manoramam cankamanca mapesi. Bhagava pana tada attano punnanubhavena nipphannam tam assamapadam sandhaya 3- "sariputta tasmim dhammikapabbate:- assamo sukato mayham pannasala sumapita cankamam tattha mapesim pancadosavivajjitan"ti aha. Tattha sukato mayhanti sutthu kato maya. Pannasala sumapitati pannacchadanasalapi me sumapita ahosi. @Footnote: 1. Si.,i. abhinnabalamapapuninti, evamuparipi. 2 Ma. visukammadevaputtam, @evamuparipi. 3 Si.,i. nissaYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Pancadosavivajjitanti pancime cankamadosa nama thaddhavisamata anto rukkhata gahanacchannata atisambadhata ativisalatati. Thaddhavisamabhumibhagasmim hi cankame cankamantassa pada rujjanti, phota utthahanti, cittam ekaggatam na labhati, kammatthanam vipajjati. Mudusamatale pana phasuviharam agamma kammatthanam sampajjati. Tasma thaddhavisamabhumibhagata eko dosoti veditabbo. Cankamassa anto va majjhe va kotiyam va rukkhe sati pamadamagamma cankamantassa nalatam va sisam va patihannatiti antorukkhata dutiyo doso. Tinalatadigahanacchanne cankame cankamanto andhakaravelayam uragadike pane akkamitva va mareti, tehi va dattho dukkham apajjatiti gahanacchannata tatiyo doso. Atisambadhe cankame vittharato ratanike va addharatanike cankamantassa paricchede pakkhalitva nakhapi anguliyopi bhijjantiti atisambadhata catuttho doso. Ativisale cankame cankamantassa cittam vidhavati, ekaggatam na labhatiti ativisalata pancamo doso. Puthulato pana diyaddharatanam dvisu passesu ratanamattam anucankamam dighato satthihattham mudutalam samavippakinnavalukam cankamam vattati cetiyagirimhi dipapasadakamahamahindattherassa cankamam viya, tadisam tam ahosi. Tenaha "cankamam tattha mapesim. Pancadosavivajjitan"ti. Atthagunasamupetanti atthahi samanasukhehi upetam. Atthimani samanasukhani nama dhanadhannapariggahabhavo, anavajjapindapatapariyesanabhavo, nibbutapindapatabhunjanabhavo, rattham piletva dhanasaram va sisakahapanadini va ganhantesu rajakulesu ratthapilanakilesabhavo, upakaranesu nicchandaragabhavo, 1- coravilope nibbhayabhavo, rajarajamahamattehi asamsatthabhavo, catusu disasu appatihatabhavoti. Idam vuttam hoti "yatha tasmim assame vasantena sakka honti imani attha sukhani vinditum, idam 2- atthagunasamupetam tam assamam mapesin"ti. @Footnote: 1 Ma. nicchandakilesabhavo. 2 cha.Ma. evam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Abhinnabalamaharinti paccha tasmim assame vasanto kasinaparikammam katva abhinnananca samapattinanca uppadanatthaya aniccato ca dukkhato ca vipassanam arabhitva thamapattam vipassanabalam aharim. Yatha tasmim vasanto tam balam aharitum sakkomi, evam tam assamam abhinnatthaya vipassanabalassa anucchavikam katva mapesinti attho. Satakam pajahim tattha, navadosamupagatanti etthayam anupubbikatha. Tada kira kutilenacankamadipatimanditam pupphupagabalupagarukkhasanchannam ramaniyam madhurasasilasayam apagatavalamigabhimsanakasakunam pavivekakkhamam assamam mapetva alankatacankamassa ubhosu antesu alambanaphalakam samvidhaya nisidanatthaya cankamavemajjhe samatalam muggavannasilam mapetva anto pannasalaya jatamandalavakaciratidandakundikadike tapasaparikkhare mandape paniyaghatapaniyasankhapaniyasaravani, aggisalayam angarakapalladaruadiniti evam yam yam pabbajitanam upakaraya samvattati, tam sabbam mapetva pannasalaya bhittiyam "ye keci pabbajitukama ime parikkhare gahetva pabbajantu"ti akkharani chinditva devalokameva gate vissakammadevaputte sumedhapandito himavantapade 1- girikandaranusarena attano nivasanurupam phasukatthanam olokento nadinivattane vissakammanimmitam sakkadattiyam ramaniyam assamam disva cankamanakotim gantva padavalanjam apassanto "dhuvam pabbajita dhuragame bhikkham pariyesitva kilantarupa agantva pannasalam pavisitva nisinna bhavissanti"ti cintetva thokam agametva "ativiya cirayanti, janissami"ti pannasaladvaram vivaritva anto pavisitva ito cito ca olokento mahabhittiyam akkharani vacetva "mayham kappiyaparikkhara ete, ime gahetva pabbajissami"ti attana nivatthaparutam satakayugam pajahi. Tenaha "satakam pajahim tattha"ti. Evam pavittho aham sariputte tassam pannasalayam satakam pajahim. @Footnote: 1 Si.,i. himavanta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Navadosamupagatanti satakam pajahanto nava dose disva pajahinti dipeti. Tapasapabbajjam pabbajitanam hi satakasmim nava dosa upatthahanti. (1)- Mahagghabhavo eko doso, parapatibaddhataya uppajjanabhavo eko, paribhogena lahum kilissanabhavo eko. Kilittho hi 2- dhovitabbo ca rajitabbo ca hoti. Paribhogena khiranabhavo eko. Jinnassa hi tunnam va aggaladanam va katabbam hoti. Puna pariyesanaya durabhisambhavabhavo eko, tapasapabbajjaya asaruppabhavo eko, paccatthikanam sadharanabhavo eko. Yatha hi nam paccatthika na ganhanti, evam gopetabbo hoti. Paribhunjantassa vibhusanatthanabhavo eko, gahetva vicarantassa khandhabharamahicchabhavo ekoti. Vakaciram nivasesinti tadaham sariputta ime nava dose disva satakam pahaya vakaciram nivasesim, munjatinam 3- hiram hiram katva ganthetva katam vakaciram nivasanaparupanatthaya adiyinti attho. Dvadasagunamupagatanti dvadasahi anisamsehi samannagatam. Vakacirasmim hi dvadasa anisamsa:- appaggham sundaram kappiyanti ayam tava eko anisamso, sahattha katum sakkati ayam dutiyo, paribhogena sanikam kilissati, dhoviyamanepi papanco natthiti ayam tatiyo, paribhogena jinnepi sibbitabbabhavo catuttho, puna pariyesantassa sukhena karanabhavo pancamo, tapasapabbajjaya saruppabhavo chattho, paccatthikanam nirupabhogabhavo 4- sattamo, paribhunjantassa vibhusanatthanabhavo atthamo, dharane sallahukabhavo navamo, civarapaccaye appicchabhavo dasamo, vakuppattiya dhammikaanavajjabhavo ekadasamo, vakacire natthepi anapekkhabhavo dvadasamoti. Atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakanti katham pajahim? so kira Varasatakayugam omuncanto civaravamse laggitam anojapupphadamasadisam rattam vakaciram gahetva nivasetva tassupari aparam suvannavannam vakaciram paridahitva @Footnote: 1 (tesu tassa) abhi. A.1/40. 2 c(sabbattha). 3 i.,Ma. usiramunjatinam. @4 Si. patirupabhogabhavo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Punnagapupphasantharasadisam sakhuram ajinacammam ekamsam katva jatamandalam patimuncitva culaya saddhim niccalabhavakaranattham sarasucim pavesetva muttajalasadisaya sikkaya pavalavannam kundikam odahitva tisu thanesu vankam kajam adaya ekissa kajakotiya kundikam, ekissa ankusapacchitidandakadini olaggetva kharikajam 1- amse katva dakkhinena hatthena kattaradandam gahetva pannasalato nikkhamitva satthihatthe mahacankame aparaparam cankamanto attano vesam oloketva "mayham manoratho matthakam patto, sobhati vata me pabbajja, buddhapaccekabuddhadihi sabbehi dhirapurisehi 2- vannita thomita ayam pabbajja nama, pahinam me gihibandhanam, nikkhantosmi nekkhammam, laddha uttamapabbajja, karissami samanadhammam, labhissami maggaphalasukhan"ti ussahajato kharikajam otaretva cankamavemajjhe muggavannasilapatte suvannapatima viya nisinno divasabhagam vitinametva sayanhasamayam pannasalam pavisitva bidalamancakapasse 3- katthattharikaya nipanno sariram utum gahapetva balavapaccuse pabujjhitva attano agamanam avajjesi "aham gharavase adinavam disva amitabhogam anantayasam pahaya arannam pavisitva nekkhammagavesako hutva pabbajito. Ito dani patthaya pamadacaram 4- caritum na vattati, pavivekanhi pahaya vicarantam micchavitakkamakkhika khadanti, idani maya vivekamanubruhetum vattati, ahanhi gharavasam palibodhato disva nikkhanto, ayanca manapa pannasala, beluvapakkavanna paribhandakata 5- bhumi, rajatavanna setabhittiyo, kapotapadavannam pannacchadanam, vicittattharanavanno bidalamancako, nivasaphasukam vasanatthanam, na etto atirekatara viya me gehasampada pannayati"ti pannasalaya dose vicinanto attha dose passi. Pannasalaparibhogasmim hi attha adinava:- mahasamarambhena dabbasambhare samodhanetva karanapariyesanabhavo eko adinavo, tinapannamattikesu patitasu tasam punappunam thapetabbataya nibaddhajagganabhavo dutiyo, senasanam nama @Footnote: 1 Si., i. kharibharam. 2 Si.,ka.,i. virapurisehi. 3 Ma. nisidanamancakapasse, @viralamancakapasse. 4 Si. pamadacaram. 5 Si.,i. beluvapakkavannaparibhandikata.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Mahallakassa papunati, avelaya vutthapiyamanassa cittekaggata na hotiti utthapaniyabhavo tatiyo, situnhadipatighatena kayassa sukhumalakaranabhavo catuttho, geham pavitthena yam kinci papam sakka katunti garahapaticchadanabhavo pancamo, "mayhan"ti pariggahakaranabhavo chattho, gehassa atthibhavo namesa sadutiyakavaso viyati sattamo, ukamangulagharagolikadinam 1- sadharanataya bahusadharanabhavo atthamo. Iti ime attha adinave disva mahasatto pannasalam pajahi. Tenaha "atthadosasamakinnam, pajahim pannasalakan"ti. Upagamim rukkhamulam, gune dasahupagatanti channam patikkhipitva dasahi gunehi upetam rukkhamulam upagatosmiti vadati. Tatrime dasa guna:- appasamarambhata eko guno, upagamanamattakameva hi tattha hotiti. Appatijagganata dutiyo, tam hi sammatthampi asammatthampi paribhogaphasukam hotiyeva. Anutthapaniyabhavo tatiyo. Garaham nappaticchadeti, tattha hi papam karonto lajjatiti garahaya appaticchannabhavo catuttho. Abbhokasavaso viya kayam na santhambhetiti kayassa asanthambhanabhavo pancamo, pariggahakaranabhavo chattho, gehalayapatikkhepo sattamo. Bahusadharane gehe viya "patijaggissami nam, nikkhamatha"ti niharanakabhavo atthamo, vasantassa sappitikabhavo navamo, rukkhamulasenasanassa gatagatatthane sulabhataya anapekkhabhavo dasamoti ime dasa gune disva rukkhamulam upagatosmiti vadati. Imani hi ettakani karanani sallakkhetva mahasatto punadivase bhikkhaya gamam pavisi. Athassa sampattagame manussa mahantena ussahena bhikkham adamsu. So bhattakiccam nitthapetva assamam agamma nisiditva cintesi "naham `aharam labhami'ti 2- pabbajito, siniddhaharo namesa manamadapurisamade vaddheti, aharamulakassa ca dukkhassa anto natthi, yannunaham vapitaropitannanibbattakam aharam pajahitva pavattaphalabhojano bhaveyyan"ti. So @Footnote: 1 Si., i. ukamankuna..... 2 Ma. aharam na labhamiti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Tato patthaya tatha katva ghatento vayamanto sattahabbhantareyeva attha samapattiyo panca ca abhinnayo nibbattesi. Tena vuttam:- "vapitam ropitam dhannam pajahim niravasesato anekagunasampannam pavattaphalamadiyim. Tathappadhanam padahim nisajjatthanacankame abbhantaramhi sattahe abhinnabala papunin"ti. Evam abhinnabalam patva sumedhatapase samapattisukhena vitinamente dipankaro nama sattha loke udapadi. Tassa patisandhijatibodhidhammacakkappavattanesu 1- sakalapi dasasahassilokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi, mahaviravam ravi, dvattimsa pubbanimittani paturahesum. 2- Sumedhatapaso samapattisukhena vitinamento neva tam saddamassosi, na ca tani nimittani addasa. Tena vuttam:- "evam me siddhippattassa vasibhutassa sasane dipankaro nama jino uppajji lokanayako. Uppajjante ca jayante bujjhante dhammadesane caturo nimitte naddasam jhanaratisamappito"ti. Tasmim kale 3- dipankaradasabalo catuhi khinasavasatasahassehi parivuto anupubbena carikam caramano dhammam nama nagaram patva sudassanamahavihare pativasati, rammanagaravasino "dipankaro kira samanissaro paramabhisambodhim patva pavattavaradhammacakko anupubbena carikam caramano amhakam rammanagaram patva sudassanamahavihare pativasati"ti sutva sappinavanitadini ceva bhesajjani vatthacchadanani ca gahapetva gandhamaladihattha yena buddho, yena dhammo, yena samgho, tanninna tappona tappabbhara hutva sattharam upasankamitva vanditva gandhamaladihi pujetva ekamantam nisinna dhammadesanam sutva svatanaya nimantetva utthayasana pakkamimsu. @Footnote: 1 Ma. patisandhijatibodhippatta..... 2 Si. paturahamsu. 3 Si. tasmim khane.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Te punadivase mahadanam sajjetva nagaram alankaritva dasabalassa agamanamaggam alankaronta udakabhinnatthanesu pamsum pakkhipitva samam bhumitalam katva rajatapattavannam valukam akiranti, laje ceva pupphani ca vikiranti, nanaviragehi vatthehi dhajapatake ussapenti, kadaliyo ceva punnaghatapantiyo ca patitthapenti. Tasmim kale sumedhatapaso attano assamapada akasam uggantva tesam manussanam uparibhagena akasena gacchanto te hatthatutthe manusse disva "kim nu kho karanan"ti akasato oruyha ekamantam thito manusse pucchi "ambho kassa tumhe idha visamam maggam 1- alankarotha"ti. Tena vuttam:- "paccantadesavisaye nimantetva tathagatam tassa agamanam maggam sodhenti tutthamanasa. Aham tena samayena nikkhamitva sakassama dhunanto vakacirani gacchami ambare tada. Vedajatam janam disva tutthahattham pamoditam orohitvana gagana manusse pucchi tavade. `tutthahattho Pamudito vedajato mahajano kassa sodhiyati maggo anjasam vatumayanan'ti. " Manussa ahamsu "bhante sumedha na tvam janasi, dipankaro dasabalo sammasambuddho sambodhim patva pavattavaradhammacakko carikam caramano amhakam nagaram patva sudassanamahavihare pativasati, mayam tam bhagavantam nimantayimha, tassetam buddhassa bhagavato agamanamaggam alankaroma"ti. Atha sumedhatapaso cintesi "buddhoti kho ghosamattakampi loke dullabham, pageva buddhuppado, mayapi imehi manussehi saddhim dasabalassa maggam alankaritum vattati"ti. So te manusse aha "sace bho tumhe etam maggam buddhassa alankarotha, mayhampi ekam okasam detha, ahampi tumhehi saddhim maggam alankarissami"ti. Te "sadhu"ti sampaticchitva @Footnote: 1 Si.,i. imam maggam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

"sumedhatapaso iddhima"ti jananta udakabhinnokasam sallakkhetva "tvam imam thanam alankarohi"ti adamsu. Sumedho buddharammanam pitim gahetva cintesi "aham imam okasam iddhiya alankaritum pahomi, evam alankato 1- na mam paritosessati, ajja 2- maya kayaveyyavaccam katum vattati"ti pamsum aharitva tasmim padese pakkhipi. Tassa tasmim padese anitthiteyeva dipankaradasabalo mahanubhavanam chalabhinnanam khinasavanam catuhi satasahassehi parivuto devatasu dibbagandhamaladihi pujayantasu dibbaturiyehi vajjantasu dibbasangitesu pavattentesu manussesu manusakehi gandhamaladihi ceva turiyehi ca pujayantesu anopamaya 3- buddhalilaya 4- manosilatale vijambhamano siho viya tam alankatapatiyattam maggam patipajji. Sumedhatapaso akkhini ummiletva alankatamaggena agacchantassa dasabalassa dvattimsamahapurisalakkhanapatimanditam asitiya anubyanjanehi anuranjitam byamappabhaya samparivaritam manivannagaganatale nanappakara vijjulata viya avelavelabhuta ceva yugalayugalabhuta ca chabbannaghanabuddharasmiyo vissajjentam rupasobhaggappattam attabhavam oloketva "ajja maya dasabalassa jivitapariccagam `katum vattati, ma bhagava kalalam akkami, maniphalakasetum pana akkamanto viya saddhim catuhi khinasavasatasahassehi mama pitthim maddamano gacchatu, tam me bhavissati digharattam hitaya sukhaya"ti kese mocetva ajinacammajatamandalavakacirani kalavanne kalale pattharitva maniphalakasetu viya kalalapitthe nipajji. Tena vuttam:- "te me puttha viyakamsu `buddho loke anuttaro dipankaro nama jino uppajji lokanayako tassa sodhiyati maggo anjasam vatumayanam'. Buddhoti vacanam 5- sutvana piti uppajji tavade buddho buddhoti kathayanto somanassam pavedayim. @Footnote: 1 Ma.,i. alankatopi. 2 Si. ettha, i. ajja ettha. 3 Ma. anantaYu. @4 Si.,i. buddhalilaYu. 5 Si.,i. buddhoti maMa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Tattha thatva vicintesim tuttho samviggamanaso `idha bijani ropissam khano ve ma upaccaga'. Yadi buddhassa sodhetha ekokasam dadatha me ahampi sodhayissami anjasam vatumayanam. Adamsu te mamokasam sodhetum anjasam tada buddho buddhoti cintento maggam sodhemaham tada. Anitthite mamokase dipankaro mahamuni catuhi satasahassehi chalabhinnehi tadihi khinasavehi vimalehi patipajji anjasam jino. Paccuggamana vattanti vajjanti bheriyo bahu amodita naramaru sadhukaram pavattayum. Deva manusse passanti manussapi ca devata ubhopi te panjalika anuyanti tathagatam. Deva dibbehi turiyehi manussa manusehi ca ubhopi te vajjayanta anuyanti tathagatam. Dibbam mandaravam puppham padumam parichattakam disodisam okiranti akasanabhagata 1- maru. Dibbam candanacunnanca varagandhanca kevalam disodisam okiranti akasanabhagata maru. Campakam salalam nipam nagapunnagaketakam disodisam ukkhipanti bhumitalagata naRa. Kese muncitvaham tattha vakaciranca cammakam kalale pattharitvana avakujjo nipajjaham. @Footnote: 1 i. akasena gata.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Akkamitvana mam buddho saha sissehi gacchatu ma nam kalale akkamittha hitaya me bhavissati"ti. So pana kalalapitthe nipannakova puna akkhini ummiletva dipankaradasabalassa buddhasirim sampassamano evam cintesi "sace aham iccheyyam, sabbakilese jhapetva samghanavako hutva rammanagaram paviseyyam, annatakavesena pana me kilese jhapetva nibbanappattiya kiccam natthi, yannunaham dipankaradasabalo viya paramabhisambodhim patva dhammanavam aropetva mahajanam samsarasagara uttaretva paccha parinibbayeyyam, idam mayham patirupan"ti. Tato attha dhamme samodhanetva buddhabhavaya abhiniharam katva nipajji. Tena vuttam:- "pathaviyam nipannassa evam me asi cetaso `icchamano aham ajja kilese jhapaye mama. 1- Kim me annatavesena dhammam sacchikatenidha sabbannutam papunitva buddho hessam sadevake. Kim me ekena tinnena purisena thamadassina sabbannutam papunitva santaressam sadevakam. Imina me adhikarena katena purisuttame sabbannutam papunitva taremi janatam bahum. Samsarasotam chinditva viddhamsetva tayo bhave dhammanavam samaruyha santaressam sadevakan'ti. " Yasma pana buddhattam patthentassa:- manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhatiti. @Footnote: 1 Ma. sodhaye maMa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Manussattabhavasmimyeva hi thatva buddhattam patthentassa 1- patthana samijjhati, nagassa va supannassa va devataya va sakkassa va patthana no samijjhati. Manussattabhavepi purisalinge thitasseva patthana samijjhati, itthiya va pandakanapumsakaubhatobyanjanakanam va no samijjhati. Purisassapi tasmim attabhave arahattappattiya hetusampannasseva patthana samijjhati, no itarassa. Hetusampannassapi jivamanabuddhasseva santike patthentasseva patthana samijjhati, parinibbute buddhe cetiyasantike va bodhimule va patthentassa na samijjhati. Buddhanam santike patthentassapi pabbajjalinge thitasseva samijjhati, no gihilinge thitassa. Pabbajitassapi pancabhinnaatthasamapattilabhinoyeva samijjhati, na imaya gunasampattiya virahitassa. Gunasampannenapi yena attano jivitam buddhanam pariccattam hoti, tasseva imina adhikarena adhikarasampannassa samijjhati, na itarassa. Adhikarasampannassapi yassa buddhakarakadhammanam atthaya mahanto chando ca ussaho ca vayamo ca pariyetthi ca, tasseva samijjhati, na itarassa. Tatridam chandamahantataya opammam:- sace hi evamassa yo sakalacakkavalagabbham ekodakibhutam attano bahubalena uttaritva 2- param gantum samattho, so buddhattam papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham velugumbasanchannam viyuhitva 3- madditva padasa gacchanto param gantum samattho, so buddhattam papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham sattiyo akotetva nirantaram sattiphalasamakinnam padasa akkamamano param gantum samattho, so buddhattam papunati. Yo va pana sakalacakkavalagabbham vitaccitangarabharitam padehi maddamano 4- param gantum samattho, so buddhattam papunatiti. Yo etesu ekampi attano dukkaram na mannati, "aham etampi taritva va gantva va param gamissami"ti 5- evam mahantena chandena ca ussahena ca vayamena ca pariyetthiya ca samannagato hoti, etasseva patthana samijjhati, na itarassa. Tasma @Footnote: 1 ka. pakasentassa. 2 Si. pataritva. 3 Ma. byuhitva. @4 Si. akkamamano. 5 Si. gahessamiti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Sumedhatapaso 1- ime attha dhamme samodhanetvava buddhabhavaya abhiniharam katva nipajji. Dipankaropi bhagava agantva sumedhatapasassa sisabhage thatva manisihapanjaram ugghatento viya pancavannapasadasampannani akkhini ummiletva kalalapitthe nipannam sumedhatapasam disva "ayam tapaso buddhattaya abhiniharam katva nipanno, samijjhissati nu kho etassa patthana, udahu no"ti anagatamsananam pesetva upadharento "ito kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani atikkamitva ayam gotamo nama buddho bhavissati"ti natva thitakova parisamajjhe byakasi "passatha no tumhe uggatapam tapasam kalalapitthe nipannan"ti. Evam bhanteti. Ayam buddhattaya abhiniharam katva nipanno, samijjhissati imassa patthana, ayam hi ito kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake gotamo nama buddho bhavissati. Tasmim panassa attabhave kapilavatthu nama nagaram nivaso bhavissati, maya nama devi mata, suddhodano nama raja pita, aggasavako upatisso nama thero, 2- dutiyasavako 3- kolito nama, buddhupatthako anando nama, aggasavika khema nama theri, dutiyasavika uppalavanna nama theri bhavissati, ayam paripakkanano mahabhinikkhamanam katva mahapadhanam padahitva nigrodharukkhamule payasam patiggahetva neranjaraya tire paribhunjitva bodhimandam aruyha assattharukkhamule abhisambujjhissatiti. Tena vuttam:- "dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho ussisake mam thatvana idam vacanamabravi. `passatha Imam tapasam jatilam uggatapanam aparimeyye ito kappe buddho loke bhavissati. Ahu kapilavhaya ramma nikkhamitva tathagato padhanam padahitvana katva dukkarakarikam. @Footnote: 1 Si. sumedhatapaso pana 2 Si. upatisso nama thero aggasavako 3 Si. dutiyaaggasavako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Ajapalarukkhamule nisiditva tathagato tattha payasam paggayha neranjaramupehiti. Neranjaraya tiramhi payasam ada so jino patiyattavaramaggena bodhimulamupehiti. Tato padakkhinam katva bodhimandam anuttaro assattharukkhamulamhi bujjhissati mahayaso. Imassa janika mata maya nama bhavissati pita suddhodano nama ayam hessati gotamo. Anasava vitaraga santacitta samahita kolito upatisso ca agga hessanti savaka anando namupatthako upatthissati tam 1- jinam. Khema uppalavanna ca agga hessanti savika anasava vitaraga santacitta samahita bodhi tassa bhagavato assatthoti pavuccati'ti. "2- Tam sutva sumedhatapaso "mayham kira patthana samijjhissati"ti somanassappatto ahosi. Mahajano dipankaradasabalassa vacanam sutva "sumedhatapaso kira buddhabijam buddhankuro"ti hatthatuttho ahosi. Evancassa ahosi "yatha nama manussa nadim taranta ujukena titthena uttaritum asakkonta hetthatitthena uttaranti, evameva mayampi dipankaradasabalassa sasane maggaphalam alabhamana anagate yada tvam buddho bhavissasi, tada tava sammukha maggaphalam sacchikatum samattha bhaveyyama"ti patthanam thapayimsu. Dipankaradasabalopi bodhisattam pasamsitva atthapupphamutthihi pujetva padakkhinam katva pakkami, tepi catusatasahassasankha khinasava bodhisattam gandhehi ca malahi 3- ca pujetva padakkhinam katva pakkamimsu. Devamanussa pana tatheva pujetva vanditva pakkanta. @Footnote: 1 Ma. upatthissatimam. 2 khu. buddha. 33/60-69/453-4. 3 Ma. maladihi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Bodhisatto sabbesam patikkantakale sayana vutthaya "paramiyo vicinissami"ti puppharasimatthake pallankam abhujitva nisidi. Evam nisinne bodhisatte sakaladasasahassacakkavale devata sadhukaram datva "ayya sumedhatapasa poranakabodhisattanam pallankam abhujitva, `paramiyo vicinissama'ti nisinnakale yani pubbanimittani nama pannayanti tani sabbanipi ajja nimittani patubhutani, nissamsayena tvam buddho bhavissasi, mayametam janama `yassetani nimittani pannayanti, ekantena so buddho hoti,' tvam attano viriyam dalham katva pagganha"ti bodhisattam nanappakarahi thutihi abhitthavimsu. Tena vuttam:- "idam sutvana vacanam asamassa mahesino amodita naramaru buddhabijam kira ayam. Ukkutthisadda vattanti apphotenti hasanti ca katanjali namassanti dasasahassi sadevaka. Yadimassa lokanathassa virajjhissama sasanam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. Yatha manussa nadim taranta patitittham virajjhiya hettha titthe gahetvana uttaranti mahanadim. Evameva mayam sabbe yadi muncamimam jinam anagatamhi addhane hessama sammukha imam. Dipankaro lokavidu ahutinam patiggaho mama kammam pakittetva dakkhinam padamuddhari. Ye tatthasum jinaputta sabbe 1- padakkhinamakamsu mam nara naga ca gandhabba 2- abhivadetvana pakkamum. Dassanam me atikkante sasamghe lokanayake hatthatutthena 3- cittena asana vutthahim tada. 3- @Footnote: 1 idam padam buddhavamse natthi. 2 deva manussa asura ca (buddhavamse). @ 3-3 sayana vutthahitvana pallankam abhujim tada (buddhavamse).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Sukhena sukhito homi pamojjena pamodito pitiya ca abhissanno pallankam abhuji tada. Pallankena nisiditva evam cintesaham tada `vasibhuto aham jhane abhinnaparamim gato. Dasasahassilokamhi 1- isayo natthi me sama asamo iddhidhammesu alabhim idisam sukham.' pallankabhujane mayham dasasahassadhivasino mahanadam pavattesum dhuvam buddho bhavissasi. Ya pubbe bodhisattanam pallankavaramabhuje nimittani padissanti tani ajja padissare. Sitam byapagatam hoti unhanca upasammati tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Dasasahassi lokadhatu nissadda honti nirakula tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Mahavata na vayanti na sandanti savantiyo tani ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Thalaja dakaja puppha sabbe pupphanti tavade tepajja pupphita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. Lata va yadi va rukkha phalabhara honti tavade tepajja phalita sabbe dhuvam buddho bhavissasi. Akasattha ca bhumattha ratana jotanti tavade tepajja ratana jotanti dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 Si.,Ma. sahassiyamhi lokamhi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Manusaka ca dibba ca turiya vajjanti tavade tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. Vicittapuppha gagana abhivassanti tavade tepi ajja pavassanti dhuvam buddho bhavissasi. Mahasamuddo abhujati dasasahassi pakampati tepajjubho abhiravanti dhuvam buddho bhavissasi. Nirayepi dasasahasse aggi nibbanti tavade tepajja nibbuta aggi dhuvam buddho bhavissasi. Vimalo hoti suriyo sabba dissanti taraka 1- tepi ajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Anovatthena udakam mahiya ubbhijji tavade tampajjubbhijjate mahiya dhuvam buddho bhavissasi. Taragana virocanti nakkhatta gaganamandale visakha candimayutta dhuvam buddho bhavissasi. Bilasaya darisaya nikkhamanti sakasaya tepajja asaya chuddha dhuvam buddho bhavissasi. Na hoti arati sattanam santuttha honti tavade tepajja sabbe santuttha dhuvam buddho bhavissasi. Roga tadupasammanti jighaccha ca vinassati tanipajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Rago tada tanu hoti doso moho vinassati tepajja vigata sabbe dhuvam buddho bhavissasi. @Footnote: 1 ka. tavade.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Bhayam tada na bhavati ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. Rajo nuddhamsati uddham ajjapetam padissati tena lingena janama dhuvam buddho bhavissasi. Anitthagandho pakkamati dibbagandho pavayati sopajja vayati gandho dhuvam buddho bhavissasi. Sabbe deva padissanti thapayitva arupino tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. Yavata niraya nama sabbe dissanti tavade tepajja sabbe dissanti dhuvam buddho bhavissasi. Kutta kavata sela ca na hontavarana tada akasabhuta tepajja dhuvam buddho bhavissasi. Cuti ca upapatti ca khane tasmim na vijjati tanipajja padissanti dhuvam buddho bhavissasi. Dalham pagganha viriyam ma nivatta abhikkama mayampetam vijanama dhuvam buddho bhavissasi"ti. 1- Bodhisatto dipankaradasabalassa ca dasasahassacakkavaladevatananca vacanam sutva bhiyyoso mattaya sanjatussaho hutva cintesi "buddha nama amoghavacana, natthi buddhanam kathaya annathattam. Yatha hi akase khittaleddussa patanam dhuvam, jatassa maranam, rattikkhaye suriyuggamanam, 2- asaya nikkhantasihassa sihanadanadanam, garugabbhaya itthiya bharamoropanam dhuvam avassambhavi, evameva buddhanam vacanam nama dhuvam amogham, addha aham buddho bhavissami"ti. Tena vuttam:- @Footnote: 1 khu. buddha. 33/70-107/454-58. 2 Si.,Ma. arune uggate suriyassutthanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

"buddhassa vacanam sutva dasasahassina cubhayam tutthahattho pamodito evam cintesaham tada. Advejjhavacana buddha amoghavacana jina vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. Yatha khittam nabhe leddu dhuvam patati bhumiyam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam vitatham natthi buddhanam dhuvam buddho bhavamaham. 1- Yathapi sabbasattanam maranam dhuvasassatam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha rattikkhaye patte suriyuggamanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha nikkhantasayanassa sihassa nadanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatam. Yatha apannasattanam bharamoropanam dhuvam tatheva buddhasetthanam vacanam dhuvasassatan"ti. 2- So "dhuvaham buddho bhavissami"ti evam katasannitthano buddhakarake dhamme upadharetum "kaham nu kho buddhakaraka dhamma, kim uddham, udahu adho, disavidisasu"ti anukkamena sakalam dhammadhatum vicinanto poranakabodhisattehi asevitanisevitam pathamam danaparamim disva evam attanam ovadi "sumedhapandita tvam ito patthaya pathamam danaparamim pureyyasi. Yatha hi nikkujjito udakakumbho nissesam katva udakam vamatiyeva, na paccaharati, evameva dhanam va yasam va puttadaram va angapaccangam va anoloketva sampattayacakanam sabbam icchiticchitam nissesam katva dadamano bodhimule nisiditva buddho bhavissasi"ti pathamam danaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- @Footnote: 1 idam padadvayam natthi jatakatthakathayam. 2 khu. buddha. 33/108-114/458-9.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

"handa buddhakare dhamme vicinami ito cito uddham adho dasa disa yavata dhammadhatuya. Vicinanto tada dakkhim pathamam danaparamim pubbakehi mahesihi anucinnam mahapatham. Imam tvam pathamam tava dalham katva samadiya danaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi kumbho sampunno yassa kassaci adhokato vamatevudakam nissesam na tattha parirakkhati. Tatheva yacake disva hinamukkatthamajjhime dadahi danam nissesam kumbho viya adhokato"ti. 1- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato dutiyam silaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya silaparamimpi pureyyasi. Yatha hi camari migo nama jivitam anoloketva attano valameva rakkhati, evam tvampi ito patthaya jivitampi anoloketva silameva rakkhamano buddho bhavissasi"ti dutiyam silaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim dutiyam silaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam dutiyam tava dalham katva samadiya silaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. @Footnote: 1 khu. buddha. 33/115-9/459.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Yathapi camari valam kisminci patilaggitam upeti maranam tattha na vikopeti valadhim. Tatheva catusu bhumisu silani paripuraya parirakkha sada 1- silam camari viya valadhin"ti. 2- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato tatiyam nekkhammaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya nekkhammaparamimpi pureyyasi. Yatha hi ciram bandhanagare vasamano puriso na tattha sineham karoti, atha kho ukkanthatiyeva, avasitukamo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanagarasadise katva sabbabhavehi ukkanthito muccitukamo hutva nekkhammabhimukhova hoti. Evam buddho bhavissasi"ti tatiyam nekkhammaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim tatiyam nekkhammaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam tatiyam tava dalham katva samadiya nekkhammaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yatha andughare puriso ciravuttho dukhattito na tattha ragam janeti muttimeva gavesati. Tatheva tvam sabbabhave passa andugharam viya nekkhammabhimukho hoti bhavato parimuttiya"ti. 3- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato catuttham pannaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito @Footnote: 1 Si. sabbada. 2 khu. buddha. 33/120-4/459-60. 3 khu. buddha. 33/125-9/460.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Patthaya pannaparamimpi pureyyasi. Hinamajjhimukkatthesu kanci avajjetva sabbepi pandite upasankamitva panham puccheyyasi. Yatha hi pindapatiko bhikkhu hinadibhedesu kulesu kinci avajjetva patipatiya pindaya caranto khippam yapanam labhati, evam tvampi sabbapandite upasankamitva panham pucchanto buddho bhavissasi"ti catuttham pannaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim catuttham pannaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam catuttham tava dalham katva samadiya pannaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi bhikkhu bhikkhanto hinamukkatthamajjhime kulani na vivajjento evam labhati yapanam. Tatheva tvam sabbakalam paripuccham 1- budham janam pannaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 2- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato pancamam viriyaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya viriyaparamimpi pureyyasi, yatha hi siho migaraja sabbiriyapathesu dalhaviriyo hoti, evam tvampi sabbabhavesu sabbiriyapathesu dalhaviriyo anolinaviriyo samano buddho bhavissasi"ti pancamam viriyaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. @Footnote: 1 pali. paripucchanto 2 khu. budadha. 33/130-4/460-1.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Vicinanto tada dakkhim pancamam viriyaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam pancamam tava dalham katva samadiya viriyaparamitam gaccha yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi siho migaraja nisajjatthanacankame alinaviriyo hoti paggahitamano sada. Tatheva tvam sabbabhave pagganha viriyam dalham viriyaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 1- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato chattham khantiparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya khantiparamimpi pureyyasi, sammananepi avamananepi khamova bhaveyyasi. Yatha hi pathaviyam nama sucimpi nikkhipanti asucimpi, na tena pathavi sineham patigham karoti, khamati sahati adhivasetiyeva, evameva tvampi sammananepi avamananepi khamova samano buddho bhavissasi"ti chattham khantiparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim chatthamam khantiparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam chatthamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhamanaso sambodhim papunissasi. Yathapi pathavi nama sucimpi asucimpi ca sabbam sahati nikkhepam na karoti patigham taya. @Footnote: 1 khu. budadha. 33/135-9/461.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Tatheva tvampi sabbesam sammanavamanakkhamo khantiparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 1- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato sattamam saccaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya saccaparamimpi pureyyasi, asaniya matthake patamanayapi dhanadinam atthaya chandadinam vasena sampajanamusavadam nama ma bhasi. Yatha hi osadhi taraka nama sabbautusu attano gamanavithim jahitva annaya vithiya na gacchati, sakavithiyava gacchati, evameva tvampi saccam pahaya musavadam nama avadantoyeva buddho bhavissasi"ti sattamam saccaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim sattamam saccaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam sattamam tava dalham katva samadiya tattha advejjhavacano sambodhim papunissasi. Yathapi osadhi nama tulabhuta sadevake samaye utuvasse va na vokkamati vithito. Tatheva tvampi saccesu na vokkamasi 2- vithito saccaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 3- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato atthamam adhitthanaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya adhitthanaparamimpi pureyyasi, yam adhitthasi, tasmim adhitthane @Footnote: 1 khu. buddha. 33/140-4/461-2. 2 ma vokkama hi (buddhavamse). @3 khu. buddha. 33/145-9/462.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Niccalova bhaveyyasi. Yatha hi pabbato nama sabbasu disasu vatehi pahato na kampati na calati, attano thaneyeva titthati, evameva tvampi attano adhitthane niccalo hontova buddho bhavissasi"ti atthamam adhitthanaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim atthamam adhitthanaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam atthamam tava dalham katva samadiya tattha tvam acalo hutva sambodhim papunissasi. Yathapi pabbato selo acalo suppatitthito na kampati bhusavatehi sakatthaneva titthati. Tatheva tvampi adhitthane sabbada acalo bhava adhitthanaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 1- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato navamam mettaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya mettaparamimpi pureyyasi, hitesupi ahitesupi ekacitto bhaveyyasi. Yatha hi udakam nama papajanassapi kalyanajanassapi sitabhavam ekasadisam katva pharati, evameva tvampi sabbesu sattesu mettacittena ekacittova honto buddho bhavissasi"ti navamam mettaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. @Footnote: 1 khu. buddha. 33/150-4/462-3.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Vicinanto tada dakkhim navamam mettaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam navamam tava dalham katva samadiya mettaya asamo hohi yadi bodhim pattumicchasi. Yathapi udakam nama kalyane papake jane samam pharati sitena pavaheti rajomalam. Tatheva tvampi hitahite samam mettaya bhavaya mettaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 1- Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi upadharayato dasamam upekkhaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito patthaya upekkhaparamimpi pureyyasi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyasi. Yatha hi pathavi nama sucimpi asucimpi pakkhipamane majjhattava hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu 2- majjhattova honto buddho bhavissasi"ti dasamam upekkhaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:- "na hete ettakayeva buddhadhamma bhavissare annepi vicinissami ye dhamma bodhipacana. Vicinanto tada dakkhim dasamam upekkhaparamim pubbakehi mahesihi asevitanisevitam. Imam tvam dasamam tava dalham katva samadiya tulabhuto dalho hutva sambodhim papunissasi. Yathapi pathavi nama nikkhittam asucim sucim upekkhati ubhopete kopanunayavajjita. Tatheva tvampi sukhadukkhe tulabhuto sada bhava upekkhaparamitam gantva sambodhim papunissasi"ti. 3- @Footnote: 1 khu. buddha. 33/155-9/463. 2 Si. sukhadukkhepi. 3 khu. buddha. 33/160-4/463-4.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Tato cintesi "imasmim loke bodhisattehi puretabba bodhiparipacana buddhakarakadhamma ettakayeva, dasa paramiyo thapetva anne natthi. Imapi dasa paramiyo uddham akasepi natthi, hettha pathaviyampi, puratthimadisu disasupi natthi, mayhamyeva pana hadayabbhantare patitthita"ti. Evam tasam hadaye patitthitabhavam disva sabbapi ta dalham katva adhitthaya punappunam sammasanto anulomapatilomam sammasati, pariyante gahetva adim papeti, adimhi gahetva pariyantam papeti, majjhe gahetva ubhato kotim papetva osapeti, ubhato kotisu gahetva majjham papetva osapeti. Bahirakabhandapariccago danaparami nama, angapariccago danaupaparami nama, jivitapariccago danaparamatthaparami namati dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samattimsa paramiyo telayantam 1- vinivattento viya mahamerum mattham katva cakkavalamahasamuddam alulento viya ca sammasati. Tassevam dasa paramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutadhikadviyojanasatasahassabahala ayam mahapathavi hatthina akkantanalakalapo viya, piliyamanam ucchuyantam viya ca mahaviravam viravamana sankampi sampakampi sampavedhi. Kulalacakkam viya telayantacakkam viya ca paribbhami. Tena vuttam:- "ettakayeva te loke ye dhamma bodhipacana taduddham natthi annatra dalham tattha patitthaha. Ime dhamme sammasato sabhavarasalakkhane 2- dhammatejena vasudha dasasahassi pakampatha. Calati ravati pathavi 3- ucchuyantamva pilitam telayante yatha cakkam evam kampati medani"ti. 4- Mahapathaviya kampamanaya rammanagaravasino santhatum asakkonta yugantavatabbhahata mahasala viya mucchita 5- papatimsu. Ghatadini kulalabhajanani @Footnote: 1 Si. yantam. 2 sabhavasarasalakkhane (buddhavamse). 3 calati ravati pathavi (buddhavamse), Ma. @calata ravati. 4 khu. buddha. 33/165-7/464. 5 Si. mucchitamucchita.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Pavattantani annamannam paharantani cunnavicunnani ahesum. Mahajano bhitatasito sattharam upasankamitva "kim nu kho bhagava nagavatto ayam, bhutayakkhadevatasu annataravatto vati na hi mayam etam janama, api ca kho sabbopi ayam mahajano upadduto, kim nu kho imassa lokassa papakam bhavissati, udahu kalyanam, kathetha no etam karanan"ti aha. Atha 1- sattha tesam katham sutva "tumhe ma bhayatha ma cintayittha, natthi vo itonidanam bhayam, yo so maya ajja `sumedhapandito anagate gotamo nama buddho bhavissati'ti byakato, so idani dasa paramiyo sammasati, tassa sammasantassa vilolentassa dhammatejena sakaladasasahassi lokadhatu ekappaharena kampati ceva ravati ca"ti aha. Tena vuttam:- "yavata parisa asi buddhassa parivesane pavedhamana sa tattha mucchita sesi bhumiya. Ghatanekasahassani kumbhinanca sata bahu sancunnamathita tattha annamannam paghattita. Ubbigga tasita bhita bhanta byathitamanasa mahajana samagamma dipankaramupagamum. Kim bhavissati lokassa kalyanamatha papakam sabbo upadduto loko tam vinodehi cakkhuma. Tesam tada sannapesi dipankaro mahamuni vissattha hotha ma bhatha 2- imasmim pathavikampane. Yamaham ajja byakasim `buddho loke bhavissati' eso sammasati dhammam pubbakam jinasevitam. Tassa sammasato dhammam buddhabhumim asesato tenayam kampita pathavi dasasahassi sadevake"ti. 3- @Footnote: 1 idam padam sihalamule natthi. 2 ma bhetha (buddhavamse). 3 khu. buddha. @33/168-74/464-5.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Mahajano tathagatassa vacanam sutva hatthatuttho malagandhavilepanam adaya rammanagara nikkhamitva bodhisattam upasankamitva malagandhadihi pujetva vanditva padakkhinam katva rammanagarameva pavisi. Bodhisattopi dasa paramiyo sammasitva viriyam dalham katva adhitthaya nisinnasana vutthasi. Tena vuttam:- "buddhassa vacanam sutva mano nibbayi tavade sabbe mam upasankamma punapi abhivandisum. 1- Samadiyitva buddhagunam dalham katvana manasam dipankaram namassitva asana vutthahim tada"ti. 2- Atha bodhisattam asana vutthahantam sakaladasasahassacakkavaladevata sannipatitva dibbehi malagandhehi pujetva vanditva "ayya sumedhatapasa taya ajja dipankaradasabalassa padamule mahati patthana patthita, sa te anantarayena samijjhatu, ma te bhayam va chambhitattam va ahosi, sarire appamattakopi rogo ma uppajjatu, khippam paramiyo puretva sammasambodhim pativijjha. Yatha pupphupagaphalupagarukkha samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi tam samayam anatikkamitva khippam sambodhimuttamam phusassu"tiadini thutimangalani payirudahamsu, evanca payirudahitva attano attano devatthanameva agamamsu. Bodhisattopi devatahi abhitthavito "aham dasa paramiyo puretva kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake buddho bhavissami"ti viriyam dalham katva adhitthaya nabham abbhuggantva himavantameva agamasi. Tena vuttam:- "dibbam manusakam puppham deva manusaka ubho samokiranti pupphehi vutthahantassa asana. Vedayanti ca te sotthim deva manusaka ubho mahantam patthitam tuyham tam labhassu yathicchitam. @Footnote: 1. Si. mam abhivandiya, Ma. abhivadimsu. 2 khu. buddha. 33/175-6/465.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Sabbitiyo vivajjantu soko rogo vinassatu ma te bhavantvantaraya 1- phusa khippam bodhimuttamam. Yathapi samaye patte pupphanti pupphino duma tatheva tvam mahavira buddhananena pupphasu. Yatha ye keci sambuddha purayum dasa parami tatheva tvam mahavira puraya dasa parami. Yatha ye keci sambuddha bodhimandamhi bujjhare tatheva tvam mahavira bujjhassu jinabodhiyam. Yatha ye keci sambuddha dhammacakkam pavattayum tatheva tvam mahavira dhammacakkam pavattaya. Punnamaye yatha cando parisuddho virocati tatheva tvam punnamano viroca dasasahassiyam. Rahumutto yatha suriyo tapena atirocati tatheva loka muccitva 2- viroca siriya tuvam. Yatha ya kaci nadiyo osaranti mahodadhim evam sadevaka loka osarantu tavantike. Tehi thutappasattho so dasa dhamme samadiya te dhamme paripurento pavanam pavisi tada"ti. Sumedhakatha nitthita. Rammanagaravasinopi kho nagaram pavisitva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adamsu. Sattha tesam dhammam desetva mahajanam saranadisu patitthapetva rammanagara nikkhami. Tato uddhampi yavatayukam titthanto sabbam @Footnote: 1 Si. bhavatvantarayo. 2 Si. lokam muncitva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Buddhakiccam katva anukkamena anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi. Tattha yam vattabbam, tam sabbam buddhavamse vuttanayeneva vittharetabbam. Vuttam hi tattha:- "tada te bhojayitvana sasamgham lokanayakam upagacchum 1- saranam tassa dipankarassa satthuno. Saranagamane kanci nivesesi tathagato kanci pancasu silesu sile dasavidhe param. Kassaci deti samannam caturo phalamuttame kassaci asame dhamme deti so patisambhida. Kassaci varasamapattiyo attha deti narasabho tisso kassaci vijjayo chalabhinna pavecchati. Tena yogena janakayam ovadati 2- mahamuni tena vittharikam asi lokanathassa sasanam. Mahahanusabhakkhandho dipankarasanamako bahu jane tarayati parimoceti duggatim. Bodhaneyyam janam disva satasahassepi yojane khanena upagantvana bodheti tam mahamuni. Pathamabhisamaye buddho kotisatamabodhayi dutiyabhisamaye natho navutikotimabodhayi. 3- Yada ca devabhavanamhi buddho dhammamadesayi navutikotisahassanam tatiyabhisamayo ahu. Sannipata tayo asum dipankarassa satthuno kotisatasahassanam pathamo asi samagamo. @Footnote: 1 Si., i. upaganchum. 2 Si., i. ovadeti. 3 Si., i. satasahassamabodhayi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Puna naradakutamhi pavivekagate jine khinasava vitamala samimsu satakotiyo. Yamhi kale 1- mahaviro sudassanasiluccaye navutikotisahassehi pavaresi mahamuni. 2- Aham tena samayena jatilo uggatapano antalikkhamhi carano 3- pancabhinnasu paragu. Dasavisasahassanam dhammabhisamayo ahu ekadvinnam abhisamaya 4- gananato asankhiya. 5- Vittharitam 6- bahujannam idam phitam ahu tada dipankarassa bhagavato sasanam suvisodhitam. Cattari satasahassani chalabhinna mahiddhika dipankaram lokavidum parivarenti sabbada. Ye keci tena samayena jahanti manusam bhavam appattamanasa sekha garahita bhavanti te. Supupphitam pavacanam arahantehi tadibhi khinasavehi vimalehi upasobhati sabbada. 7- Nagaram rammavati nama sudevo nama khattiyo sumedha nama janika dipankarassa satthuno. Dasavassasahassani 8- agaram ajjha so vasi hamsa konca mayura ca tayo pasadamuttama. Tini satasahassani nariyo samalankata paduma nama sa nari usabhakkhandho atrajo. 8- @Footnote: 1 Si., i. yada vasi. 2 Ma. tada muni. 3 Ma. caranto. 4 Si., i. abhisamayo. @5 Si.,i. asankhiyo. 6 cha.Ma. vittharikam. 7 Si.,i. sadevake. @ 8-8 Si.,i. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Nimitte 1- caturo disva hatthiyanena nikkhami anunadasamasani padhane padahi jino. Padhanacaram caritvana abujjhi manasam muni brahmuna yacito santo dipankaro mahamuni. Vatti cakkam mahaviro nandarame sirighare nisinno sirisamulamhi akasi titthiyamaddanam. 1- Sumangalo ca tisso ca ahesum aggasavaka sagato 2- namupatthako dipankarassa satthuno. Nanda ceva sunanda ca ahesum aggasavika bodhi tassa bhagavato pipphaliti pavuccati. Tapussabhallika 3- nama ahesum aggupatthaka sirima kona upatthika dipankarassa satthuno. 3- Asitihatthamubbedho dipankaro mahamuni sobhati diparukkhova salarajava phullito. Pabha 4- vidhavati tassa samanta dvadasa yojane 4- satasahassavassani ayu tassa mahesino tavata titthamano so taresi janatam bahum. Jotayitvana saddhammam santaretva mahajanam 5- jalitva aggikhandhova nibbuto so sasavako. Sa ca iddhi so ca yaso tani ca padesu cakkaratanani sabbam tamantarahitam 6- nanu ritta sabbasankhara"ti. @Footnote: 1-1 Si., i. ime patha na dissanti. 2 Si. sagalo, i. sobhito. @3-3 Si., i. ayam gatha na dissati. 4-4 Si. ime patha na dissanti. @5 Si. sadevakam. 6 Si., i. samantarahitam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Dipankaro 1- jino sattha nandaramamhi nibbuto tatthetassa jinathupo chattimsubbedhayojanoti. 1- Dipankarassa pana bhagavato aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva kondanno nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata ahesum. Pathamasannipate kotisatasahassam, dutiye kotisahassam, tatiye navutikotiyo. Tada bodhisatto vijitavi nama cakkavatti hutva kotisatasahassassa buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sattha bodhisattam "buddho bhavissati"ti byakaritva dhammam desesi. So satthu dhammakatham sutva rajjam niyyatetva pabbaji. So tini pitakani uggahetva attha samapattiyo ca panca abhinnayo ca uppadetva aparihinajjhano brahmaloke nibbatti. Kondannabuddhassa pana rammavati nama nagaram, sunando nama khattiyo pita, sujata nama devi mata, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasavaka, anuruddho namupatthako, tissa ca upatissa ca dve aggasavika, salakalyanirukkho bodhi, atthasitihatthubbedham sariram, vassasatasahassam ayuppamanam ahosi. Dipankarassa aparena kondanno nama nayako anantatejo amitayaso durasado. 2- Tassa aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva ekasmim kappeyeva cattaro buddha nibbattimsu mangalo sumano revato sobhitoti. Mangalassa bhagavato tisu savakasannipatesu pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye kotisatasahassam, tatiye navutikotiyo. Vematikabhata kirassa anandakumaro nama navutikotisankhaya parisaya saddhim dhammassavanatthaya satthu santikam agamasi. Sattha tassa anupubbikatham kathesi, so saddhim parisaya saha patisambhidahi arahattam papuni. Sattha tesam kulaputtanam pubbacaritam olokento iddhimayapattacivarassa upanissayam disva dakkhinahattham pasaretva "etha bhikkhavo"ti aha. Sabbe @Footnote: 1-1 Si., i. ayam gatha na dissati. 2 khu. buddha. 33/1/470.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Tamkhananneva 1- iddhimayapattacivaradhara satthivassikatthera viya akappasampanna hutva sattharam vanditva parivarayimsu. Ayamassa tatiyo savakasannipato ahosi. Yatha pana annesam buddhanam samanta asitihatthappamanayeva sarirappabha ahosi, na evam tassa. Tassa pana bhagavato sarirappabha niccakalam dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. Rukkhapathavipabbatasamuddadayo antamaso ukkhaliyadini upadaya suvannapattapariyonaddha viya ahesum. Ayuppamanam panassa navutivassasahassani ahosi. Ettakam kalam candimasuriyadayo attano pabhaya virocitum nasakkhimsu, rattindivaparicchedo na pannayittha. Diva suriyalokena viya satta niccam buddhalokeneva vicarimsu. Sayam pupphitakusumanam 2- pato ca ravanakasakunadinanca vasena loko rattindivaparicchedam sallakkhesi. Kim pana annesam buddhanam ayamanubhavo natthiti? no natthi. Tepi hi Akankhamana dasasahassilokadhatum va tato va bhiyyo abhaya phareyyum. Mangalassa pana bhagavato pubbapatthanavasena annesam byamappabha viya sarirappabha niccameva dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. So kira bodhisattacariyacaranakale vessantarasadise attabhave thito saputtadaro vankapabbatasadise pabbate vasi. Atheko kharadathiko nama yakkho mahapurisassa danajjhasayatam sutva brahmanavannena upasankamitva mahasattam dve darake yaci. Mahasatto "dadami brahmana puttake"ti vatva hatthapahattho udakapariyantam mahapathavim kampento dvepi darake adasi. Yakkho cankamanakotiyam alambanaphalakam nissaya thatva passantasseva mahasattassa mulalakalapam 3- viya darake khadi. Mahapurisassa yakkham oloketva mukhe vivatamatte aggijalam viya lohitadharam uggiramanam tassa mukham disvapi kesaggamattampi domanassam na uppajji. "sudinnam vata me danan"ti cintayato panassa sarire mahantam pitisomanassam udapadi. So "imassa me danassa nissandena anagate iminava niharena sarirato rasmiyo nikkhamantu"ti @Footnote: 1 Si.,i. tam khaneyeva. 2 Si.,i. pupphanakakusumanam. 3 Ma. mulakalapam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Patthanam akasi. Tassa tam patthanam nissaya buddhabhutassa sarirato rasmiyo nikkhamitva ettakam thanam pharimsu. Aparampissa pubbacariyam 1- atthi. So kira bodhisattakale ekassa buddhassa cetiyam disva "imassa buddhassa maya jivitam pariccajitum vattati"ti dandakadipikavethananiyamena sakalasariram vethetva 2- ratanamattamakulam 3- satasahassagghanikam suvannapatim sappissa purapetva tattha sahassavattiyo jaletva tam sisenadaya sakalasariram jalapetva cetiyam padakkhinam karonto sakalarattim vitinameti. Evam yava arunuggamana vayamantassapissa lomakupamattampi usumam na ganhi. Padumagabbham pavitthakalo viya ahosi. Dhammo hi namesa attanam rakkhantam rakkhati. Tenaha bhagava:- "dhammo have rakkhati dhammacarim dhammo sucinno sukhamavahati esanisamso dhamme sucinne na duggatim gacchati dhammacari"ti. 4- Imassapi kammassa nissandena tassa bhagavato sarirobhaso dasasahassilokadhatum pharitva atthasi. Tada amhakam bodhisatto suruci nama brahmano hutva "sattharam nimantessami"ti upasankamitva madhuradhammakatham sutva "sve mayham bhikkham ganhatha bhante"ti aha. Brahmana kittakehi te bhikkhuhi atthoti. "kittaka pana vo bhante parivarabhikkhu"ti aha. Tada satthu pathamasannipatoyeva hoti, tasma "kotisatasahassan"ti aha. Bhante sabbehipi saddhim mayham bhikkham ganhathati. Sattha adhivasesi. Brahmano svatanaya nimantetva geham gacchanto cintesi "aham ettakanam bhikkhunam yagubhattavatthadini datum sakkomi, nisidanatthanam pana katham bhavissati"ti. @Footnote: 1. ka. buddhacaritam. 2 cha.Ma. vethapetva. 3 Si., i. ratanamakulam. 4 khu. thera. @26/303/318.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Tassa sa cinta caturasitiyojanasahassamatthake thitassa devaranno pandukambalasilasanassa unhabhavam janesi. Sakko "ko nu kho mam imamha thana cavetukamo"ti dibbacakkhuna olokento mahapurisam disva "suruci nama brahmano buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva nisidanatthanatthaya cintesi, mayapi tattha gantva punnakotthasam gahetum vattati"ti vaddhakivannam nimminitva vasipharasuhattho mahapurisassa purato paturahosi. "atthi nu kho kassaci bhatiya kattabbakiccan"ti aha. Mahapuriso tam disva "kim kammam karissasi"ti aha. Mama ajananasippam nama natthi, geham va mandapam va yo yam kareti, tassa tam katum 1- janamiti. Tena hi mayham kammam atthiti. Kim ayyati. Svatanaya me kotisatasahassabhikkhu nimantita. Tesam nisidanamandapam karissamiti. 2- Aham nama 3- kareyyam sace me bhatim datum sakkhissathati. Sakkhissami tatati. "sadhu karissami"ti gantva ekam padesam olokesi. Dvadasaterasayojanappamano padeso kasinamandalam viya samatalo ahosi. So "ettake thane sattaratanamayo mandapo utthahatu"ti cintetva olokesi. Tavadeva pathavim bhinditva mandapo utthahi. Tassa sovannamayesu thambhesu rajatamaya ghataka 4- ahesum, rajatamayesu sovannamaya, manimayesu thambhesu pavalamaya, pavalamayesu manimaya, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamaya ghataka 4- ahesum. Tato "mandapassa antarantare kinkanikajalam 5- olambatu"ti olokesi. Saha olokaneneva jalam olambi. Yassa mandavateritassa pancangikasseva turiyassa madhurasaddo niccharati. Dibbasangitivattanakalo viya ahosi. "antarantara gandhadamamaladamani olambantu"ti cintentassa maladamani olambimsu. "kotisatasahassasankhanam bhikkhunam asanani ca adharakani ca pathavim bhinditva utthahantu"ti cintesi, tavadeva utthahimsu. "kone kone ekeka udakacatiyo utthahantu"ti cintesi, udakacatiyo utthahimsu. @Footnote: 1 ka. detum. 2 cha.Ma. karissasiti. 3 i., Ma. pana. 4 Si. ghatika. @5 Si.,i. kinkinikajalam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

So ettakam mapetva brahmanassa santikam gantva "ehi ayya tava mandapam oloketva mayham bhatim dehi"ti aha. Mahapuriso gantva mandapam olokesi. Olokentasseva ca sakalasariram pancavannaya pitiya nirantaram phutam ahosi. Athassa mandapam oloketva etadahosi "nayam mandapo manussabhutena kato, mayham pana ajjhasayam mayham gunam agamma addha sakkabhavanam unham bhavissati. Tato sakkena devaranna ayam mandapo karito bhavissati"ti. "na kho pana me yuttam evarupe mandape ekadivasamyeva danam datum, sattaham dassami"ti cintesi. Bahirakadanam hi tattakampi samanam bodhisattanam tutthim katum na sakkoti, alankatasisam pana chinditva anjitaakkhini uppatetva hadayamamsam va ubbattetva dinnakale bodhisattanam cagam nissaya tutthi nama hoti. Amhakampi hi bodhisattassa sivirajajatake devasikam pancakahapanasatasahassani vissajjetva catusu dvaresu nagaramajjhe ca danam dentassa tam danam cagatutthim uppadetum nasakkhi. Yada panassa brahmanavannena agantva sakko devaraja akkhini yaci, tada tani uppatetva dadamanasseva haso uppajji, kesaggamattampi cittam annathattam nahosi. Evam dinnadanam nissaya bodhisattanam titti nama natthi. Tasma sopi mahapuriso "sattaham maya kotisatasahassasankhanam bhikkhunam danam datum vattati"ti cintetva tasmim mandape nisidapetva sattaham gavapanam nama adasi. Gavapananti mahante mahante kolambe 1- khirassa puretva uddhanesu aropetva ghanapakapakke khire thoke 2- tandule pakkhipitva pakkamadhusakkaracunnasappihi abhisankhatabhojanam vuccati. Manussayeva pana parivisitum nasakkhimsu. Devapi ekantarika hutva parivisimsu. Dvadasaterasayojanappamanam thanampi bhikkhu ganhitum nappahosiyeva, te pana bhikkhu attano anubhavena nisidimsu. Pariyosanadivase pana sabbabhikkhunam pattani dhovapetva bhesajjatthaya @Footnote: 1 Ma. kolumbe. 2 Si. khirodake.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Sappinavanitatelamadhuphanitanam pujetva ticivarehi saddhim adasi, samghanavakabhikkhuna laddhacivarasataka satasahassagghanika 1- ahesum. Sattha anumodanam karonto "ayam puriso evarupam mahadanam adasi, ko nu kho bhavissati"ti upadharento "anagate kappasatasahassadhikanam dvinnam asankhyeyyanam matthake gotamo nama buddho bhavissati"ti disva mahapurisam amantetva "tvam ettakam nama kalam atikkamitva gotamo nama buddho bhavissasi"ti byakasi. Mahapuriso byakaranam sutva "aham kira buddho bhavissami, ko me gharavasena attho, pabbajissami"ti cintetva tatharupam sampattim khelapindam viya pahaya satthu santike pabbajitva buddhavacanam ugganhitva abhinnayo ca samapattiyo ca nibbattetva ayupariyosane 2- brahmaloke nibbatti. Mangalassa pana bhagavato nagaram uttaram nama ahosi. Pitapi uttaro nama khattiyo, matapi uttara nama devi, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasavaka, palito namupatthako, sivali ca asoka ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, atthasitihatthubbedham sariram ahosi. Navuti vassasahassani thatva parinibbute pana tasmim ekappahareneva dasa cakkavalasahassani ekandhakarani ahesum. Sabbacakkavalesu manussanam mahantam arodanaparidevanam ahosi. Kondannassa aparena mangalo nama nayako tamam loke nihantvana dhammokkamabhidharayiti. 3- Evam dasasahassilokadhatum andhakaram katva parinibbutassa tassa bhagavato aparabhage sumano nama sattha loke udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassabhikkhu ahesum, dutiye kancanapabbatamhi navutikotisahassani, tatiye asitikotisahassani. Tada mahasatto atulo nama nagaraja ahosi mahiddhiko mahanubhavo. So "buddho uppanno"ti sutva @Footnote: 1 Ma. satasahassaggha. 2 i. ayusapariyosane, Ma. ayuhapariyosane. 3 khu. buddha. @33/1/474.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Natisamghaparivuto nagabhavana nikkhamitva kotisatasahassabhikkhuparivarassa 1- tassa bhagavato dibbaturiyehi upaharam karetva mahadanam pavattetva paccekam dussayugani datva saranesu patitthasi. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram mekhalam 2- nama ahosi, sudatto nama raja pita, sirima nama mata devi, sarano ca bhavitatto ca dve aggasavaka, udeno namupatthako, sona ca upasona ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, navutihatthubbedham sariram ahosi, navutiyeva vassasahassani ayuppamanam ahosi. Mangalassa aparena sumano nama nayako sabbadhammehi asamo sabbasattanamuttamoti. 3- Tassa aparabhage revato nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate ganana natthi. Dutiye kotisatasahassabhikkhu ahesum, tatha tatiye. Tada bodhisatto atidevo nama brahmano hutva satthu dhammadesanam sutva saranesu patitthaya 4- sirasi 5- anjalim thapetva tassa satthuno kilesappahane vannam sutva uttarasangena pujam akasi. Sopi nam "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhannavatiti nama ahosi, pita vipulo nama khattiyo, mata vipula nama, varuno ca brahmadevo ca dve aggasavaka, sambhavo namupatthako, bhadda ca subhadda ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, ayu satthi vassasahassaniti. Sumanassa aparena revato nama nayako anupamo asadiso atulo uttamo jinoti. 6- Tassa aparabhage sobhito nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatam 7- bhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, @Footnote: 1 Si.....parivutassa. 2 Si.,i. khemam. 3 khu. buddha.33/1/479. 4 Ma. patitthiYu. @5 ka. sirasa. 6 khu. buddha.33/1/484. 7 i.,Ma. kotisatasahassam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Tada bodhisatto ajito nama brahmano hutva satthu dhammadesanam sutva saranesu patitthaya buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sopi nam "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato nagaram sudhammam nama ahosi, pita sudhammo nama raja, matapi sudhamma nama devi, asamo ca sunetto ca dve aggasavaka. Anomo namupatthako, nakula ca sujata ca dve aggasavika, nagarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, navuti vassasahassani ayuppamananti. Revatassa aparena sobhito nama nayako samahito santacitto asamo appatipuggaloti. 1- Tassa aparabhage ekam asankhyeyyam atikkamitva ekasmim kappe tayo buddha nibbattimsu anomadassi padumo naradoti. Anomadassissa bhagavato tayo savakasannipata. Pathame attha bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye satta, tatiye cha. Tada bodhisatto eko yakkhasenapati ahosi mahiddhiko mahanubhavo, anekakotisatasahassanam yakkhanam adhipati. So "buddho uppanno"ti sutva agantva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam adasi. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Anomadassissa pana bhagavato candavati nama nagaram ahosi, yasava nama raja pita, yasodhara nama mata devi, nisabho ca anomo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, sundari ca sumana ca dve aggasavika, ajjunarukkho bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, vassasatasahassam ayuppamananti. Sobhitassa aparena sambuddho dvipaduttamo anomadassi amitayaso tejassi duratikkamoti. 2- Tassa aparabhage padumo nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye tini @Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/489. 2 khu. buddha. 33/1/493.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Satasahassani, tatiye agamake aranne mahavanasandavasinam bhikkhunam dve satasahassani. Tada tathagate 1- tasmimyeva vanasande vasante, 1- bodhisatto siho hutva sattharam nirodhasamapattim samapannam disva pasannacitto vanditva padakkhinam katva pitisomanassajato tikkhattum sihanadam naditva sattaham buddharammanam pitim avijahitva pitisukheneva gocaraya apakkamitva jivitapariccagam katva bhagavantam payirupasamano atthasi. Sattha sattahaccayena nirodha vutthito 2- siham oloketva "bhikkhusamghepi cittam pasadetva samgham vandissati"ti "bhikkhusamgho agacchatu"ti cintesi. Bhikkhu tavadeva agamimsu. Sihopi bhikkhusamghe cittam pasadeti. Sattha tassa manam oloketva "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Padumassa pana bhagavato campakam nama nagaram ahosi, asamo nama raja pita, mata asama nama devi, salo ca upasalo ca dve aggasavaka, varuno namupatthako, rama ca surama ca 3- dve aggasavika, sonarukkho nama bodhi, atthapannasahatthubbedham sariram ahosi, ayu vassasatasahassanti. Anomadassissa aparena sambuddho dvipaduttamo padumo nama namena asamo appatipuggaloti. 4- Tassa aparabhage narado nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye navutikotisahassani, tatiye asitikotisahassani. Tada bodhisatto isipabbajjam pabbajitva pancasu abhinnasu atthasu ca samapattisu cinnavasi hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva lohitacandanena pujam akasi. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato dhannavati nama nagaram ahosi, sudevo nama khattiyo pita, anoma nama mata devi, bhaddasalo ca jitamitto ca dve aggasavaka, vasettho @Footnote: 1-1 cha. ime patha na dissanti. 2 Si. utthahitva. 3 radha ceva suradha ca @(buddhavamse). 4 khu. buddha. 33/1/497.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Namupatthako, uttara ca phagguni ca dve aggasavika, mahasonarukkho nama bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, navuti vassasahassani ayuti. Padumassa aparena sambuddho dvipaduttamo narado nama namena asamo appatipuggaloti. 1- Naradabuddhassa pana aparabhage ito satasahassakappamatthake ekasmim kappe ekova padumuttaro nama buddho udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathame sannipate kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye vebharapabbate navutikotisahassani, tatiye asitikotisahassani. Tada bodhisatto jatilo nama maharatthiyo 2- hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram danam 3- adasi. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Padumuttarassa pana bhagavato kale titthiya nama nahesum. Sabbadevamanussa buddhameva saranam agamamsu. Tassa nagaram hamsavati nama ahosi, pita anando nama khattiyo, mata sujata nama devi, devalo ca sujato ca dve aggasavaka, sumano namupatthako, amita ca asama ca dve aggasavika, salarukkho bodhi, sariram atthapannasahatthubbedham 4- ahosi, sarirappabha samantato dvadasayojanani ganhi, vassasatasahassam ayuti. Naradassa aparena sambuddho dvipaduttamo padumuttaro nama jino akkhobho sagarupamoti. 5- Tassa aparabhage timsa kappasahassani atikkamitva sumedho ca sujato cati ekasmim kappe dve buddha nibbattimsu. Sumedhassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate sudassananagare kotisatam khinasava ahesum, dutiye navutikotiyo, tada bodhisatto uttaro nama manavo hutva nidahitva thapitamyeva asitikotidhanam vissajjetva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva dhammam sutva saranesu patitthaya nikkhamitva pabbaji. Sopi @Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/502. 2 Si. mahasetthi. 3 Si.,i. ticivaradanam. @4 Si., i. atthasitihatthubbedham. 5 khu. buddha. 33/1/507.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Nam "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Sumedhassa bhagavato sudassanam nama nagaram ahosi, sudatto nama raja pita, matapi sudatta nama devi, sarano 1- ca sabbakamo ca dve aggasavaka, sagaro namupatthako, rama ca surama ca dve aggasavika, nimbarukkho 2- bodhi, sariram atthasitihatthubbedham ahosi, ayu navutivassasahassanti. Padumuttarassa aparena sumedho nama nayako durasado uggatejo sabbalokuttamo muniti. 3- Tassa aparabhage sujato nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye pannasam, tatiye cattalisam. Tada bodhisatto cakkavattiraja hutva "buddho uppanno"ti sutva upasankamitva dhammam sutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa saddhim sattahi ratanehi catumahadiparajjam datva satthu santike pabbaji. Sakalaratthavasino ratthuppadam 4- gahetva aramikakiccam sadhenta buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niccam mahadanam adamsu. Sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram sumangalam nama ahosi, uggato nama raja pita, pabhavati nama mata, sudassano ca sudevo ca dve aggasavaka, narado namupatthako, naga ca nagasamana 5- ca dve aggasavika, mahavelurukkho bodhi. So kira mandacchiddo ghanakkhandho upari niggatahi mahasakhahi morapinchakalapo viya virocittha. Tassa bhagavato sariram pannasahatthubbedham ahosi, ayu navutivassasahassanti. Tattheva mandakappamhi sujato nama nayako sihahanusabhakkhandho appameyyo durasadoti. 6- Tassa aparabhage ito attharasakappasatamatthake ekasmim kappe piyadassi atthadassi dhammadassiti tayo buddha nibbattimsu. Piyadassissapi bhagavato tayo @Footnote: 1 Si. varuno. 2 cha.Ma. mahaniparukkho. 3 khu. buddha. 33/1/512. @4 Si. rajapabhatam. 5 cha.Ma., i. naga ca nagasamala ca 6 khu. buddha. 33/1/516.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Savakasannipata. Pathame kotisatasahassam bhikkhu ahesum, dutiye navuti kotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto kassapo nama manavo tinnam vedanam parangato hutva satthu dhammadesanam sutva kotisatasahassadhanapariccagena samgharamam karetva saranesu ca silesu ca patitthasi. Atha nam sattha "attharasakappasataccayena buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato anomam nama nagaram ahosi, pita sudinno nama raja, mata canda 1- nama, palito ca sabbadassi ca dve aggasavaka, sobhito namupatthako, sujata ca dhammadinna ca dve aggasavika, kakudharukkho 2- bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, navutivassasahassam ayuti. Sujatassa aparena sayambhu lokanayako durasado asamasamo piyadassi mahayasoti. 3- Tassa aparabhage atthadassi nama bhagava udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathame atthanavuti bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye atthasitisatasahassani, tatha tatiye. Tada bodhisatto susimo nama mahiddhiko tapaso hutva devalokato mandaravapupphacchattam aharitva sattharam pujesi, sopi nam "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato sobhanam 4- nama nagaram ahosi, sagaro nama raja pita sudassana nama mata, santo ca upasanto ca dve aggasavaka, abhayo namupatthako, dhamma ca sudhamma ca dve aggasavika, campakarukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha samantato sabbakalam yojanamattam 5- pharitva atthasi, ayu vassasatasahassanti. Tattheva mandakappamhi atthadassi narasabho mahatamam nihantvana patto sambodhimuttamanti. 6- Tassa aparabhage dhammadassi nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathame kotisatam bhikkhu ahesum, dutiye navutikotiyo, 7- tatiye @Footnote: 1 Si., i. sucanda. 2 Si. piyangurukkho. 3 khu. buddha. 33/1/522. 4 Si., i. @sobhitam. 5 Si., i. sattayojanamattam. 6. khu. buddha. 33/1/526. 7 Si.,i., Ma. @sattatikotiyo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Asitikotiyo. Tada bodhisatto sakko devaraja hutva dibbagandhapupphehi ca dibbaturiyehi ca pujam akasi, sopi nam sattha "anagate buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato saranam nama nagaram ahosi, pita sarano nama raja, mata sunanda nama devi, padumo 1- ca phussadevo ca dve aggasavaka, sunetto namupatthako, khema ca sabbanama 2- ca dve aggasavika, rattankurarukkho bodhi, "bimbisalo"tipi vuccati, sariram panassa asitihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti. Tattheva mandakappamhi dhammadassi mahayaso tamandhakaram vidhamitva atirocati sadevaketi. 3- Tassa aparabhage ito catunavutikappamatthake ekasmim kappe ekova siddhattho nama sammasambuddho udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate kotisatam bhikkhu 4- ahesum, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto uggatejo abhinnabalasampanno mangalo nama tapaso hutva mahajambuphalam aharitva tathagatassa adasi. Sattha tam phalam paribhunjitva "catunavutikappamatthake buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato nagaram vebharam nama ahosi, pita jayaseno nama raja, mata suphassa nama devi, sambalo ca sumitto ca dve aggasavaka, revato namupatthako, sivala 5- ca surama ca dve aggasavika, kanikararukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti. Dhammadassissa aparena siddhattho lokanayako nihanitva tamam sabbam suriyo abbhuggato yathati. 6- Tassa aparabhage ito dvanavutikappamatthake tisso phussoti ekasmim kappe dve buddha nibbattimsu. Tissassa bhagavato tayo savakasannipata. @Footnote: 1 Si.,Ma. sumano. 2 Si. saccanama. 3 khu. buddha. 33/1/530. @ 4 Ma. kotisatasahassabhikkhu. 5 Si.sivali, i. sila. 6 khu. buddha. 33/1/534.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Pathamasannipate bhikkhunam kotisatam ahosi, dutiye navutikotiyo, tatiye asitikotiyo. Tada bodhisatto mahabhogo mahayaso sujato nama khattiyo hutva isipabbajjam pabbajitva mahiddhikabhavam patva "buddho uppanno"ti sutva dibbamandaravapaduma- paricchattakapupphani adaya catuparisamajjhe gacchantam tathagatam pujesi, akase pupphavitanam akasi. Sopi nam sattha "ito dve navutikappamatthake buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato khemam nama nagaram ahosi, pita janasandho nama khattiyo, mata paduma nama devi, brahmadevo ca udayo ca dve aggasavaka, sumano 1- namupatthako, phussa ca sudatta ca dve aggasavika, asanarukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, vassasatasahassam ayuti. Siddhatthassa aparena asamo appatipuggalo anantatejo 2- amitayaso tisso lokagganayakoti. 3- Tassa aparabhage phusso nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate satthi bhikkhusatasahassani ahesum, dutiye pannasa, tatiye dvattimsa. Tada bodhisatto vijitavi nama khattiyo hutva maharajjam pahaya satthu santike pabbajitva tini pitakani uggahetva mahajanassa dhammakatham kathesi, silaparamim ca puresi. Sopi nam "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato kasi nama nagaram ahosi, jayaseno nama raja pita, sirima nama mata, surakkhito ca dhammaseno ca dve aggasavaka, sabhiyo 4- namupatthako, cala ca upacala ca 5- dve aggasavika, amalakarukkho bodhi, sariram atthapannasahatthubbedham ahosi, navuti vassasahassani ayuti. Tattheva mandakappamhi ahu sattha anuttaro anupamo asamasamo phusso lokagganayakoti. 6- Tassa aparabhage ito ekanavutikappe vipassi nama bhagava udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate atthasatthibhikkhusatasahassam ahosi, @Footnote: 1 sumangalo (atthasalini.), samango (buddhavamsapali). 2 Si., i. anantasilo. 3 khu. @buddha 33/1/538. 4 Si. abhayo. 5 Si. sala ca upasala ca. 6 khu. buddha. 33/1/542.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Dutiye ekasatasahassam, tatiye asitisahassani. Tada bodhisatto mahiddhiko mahanubhavo atulo nama nagaraja hutva sattaratanakhacitam sovannamayam mahapitham bhagavato adasi. Sopi nam "ito ekanavutikappe buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato bandhumati nama nagaram ahosi, bandhuma nama raja pita, bandhumati nama mata, khando ca tisso ca dve aggasavaka, asoko namupatthako, canda ca candamitta ca dve aggasavika, patalirukkho bodhi, sariram asitihatthubbedham ahosi, sarirappabha sada satta yojanani pharitva atthasi, asiti vassasahassani ayuti. Phussassa ca aparena sambuddho dvipaduttamo vipassi nama namena loke uppajji cakkhumati. 1- Tassa aparabhage ito ekattimsakappe sikhi ca vessabhu cati dve buddha ahesum. Sikhissapi bhagavato tayo savakasannipata. Pathamasannipate bhikkhusatasahassam ahosi, dutiye asitisahassani, tatiye sattatisahassani. Tada bodhisatto arindamo nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram mahadanam pavattetva sattaratanapatimanditam hatthiratanam datva hatthippamanam katva kappiyabhandam adasi. Sopi nam sattha "ito ekattimsakappe buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato arunavati nama nagaram ahosi, aruno nama khattiyo pita, pabhavati nama mata, abhibhu ca sambhavo 2- ca dve aggasavaka, khemankaro namupatthako, sakhila 3- ca paduma ca dve aggasavika, pundarikarukkho bodhi, sariram sattatihatthubbedham ahosi, sarirappabha yojanattayam pharitva atthasi, sattati vassasahassani ayuti. Vipassissa aparena sambuddho dvipaduttamo sikhivhayo asi jino asamo appatipuggaloti. 4- Tassa aparabhage vessabhu nama sattha udapadi. Tassapi tayo savakasannipata. Pathamasannipate asiti bhikkhusahassani ahesum, dutiye sattati, @Footnote: 1 khu. buddha. 33/1/546. 2 Si. sambhuto. 3 Si.makhila. 4 khu. buddha. 33/1/550.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Tatiye satthi. Tada bodhisatto sudassano nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sacivaram mahadanam datva tassa santike pabbajitva acaragunasampanno buddharatane cittikarapitibahulo ahosi. Sopi nam bhagava "ito ekattimsakappe buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa pana bhagavato anomam nama nagaram ahosi. Suppatito nama raja pita, yasavati nama mata, sono ca uttaro ca dve aggasavaka, upasanto namupatthako, rama ca surama ca 1- dve aggasavika, salarukkho bodhi, sariram satthihatthubbedham ahosi, satthi vassasahassani ayuti. Tattheva mandakappamhi asamo appatipuggalo vessabhu nama namena loke uppajji so jinoti. 2- Tassa aparabhage imasmim kappe cattaro buddha nibbatta kakusandho, konagamano, kassapo, amhakam bhagavati. Kakusandhassa bhagavato ekova savakasannipato, tattha cattalisa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto khemo nama raja hutva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa sapattacivaram mahadananceva anjanadibhesajjani ca datva satthu dhammadesanam sutva pabbaji. Sopi nam sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Kakusandhassa pana bhagavato khemam nama nagaram ahosi, aggidatto nama brahmano pita, visakha nama brahmani mata, vidhuro 3- ca sanjivo ca dve aggasavaka, buddhijo namupatthako, sama ca campa ca dve aggasavika, mahasirisarukkho bodhi, sariram cattalisahatthubbedham ahosi, cattalisa vassasahassani ayuti. Vessabhussa aparena sambuddho dvipaduttamo kakusandho nama namena appameyyo durasadoti. 4- Tassa aparabhage konagamano nama sattha udapadi. Tassapi ekova savakasannipato, tattha timsa bhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto pabbato nama raja hutva amaccaganaparivuto satthu santikam gantva dhammadesanam sutva @Footnote: 1 Si.,Ma. dhama ca sudhama ca, rama ceva samala ca (buddhavamse). 2 uppajji nayako @(buddhavamse). 3 Si.,i. viduro. 4 khu. buddha.33/1/559.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Buddhappamukham bhikkhusamgham nimantetva mahadanam pavattetva pattunnacinapata- koseyyakambaladukulani ceva suvannapatikanca 1- datva satthu santike pabbaji. Sopi nam sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato sobhavati nama nagaram ahosi, yannadatto nama brahmano pita, uttara nama brahamani mata, bhiyyaso 2- ca uttaro ca dve aggasavaka, sotthijo namupatthako, samudda 3- ca uttara ca dve aggasavika, udumbararukkho bodhi, sariram timsahatthubbedham ahosi, timsa vassasahassani ayuti. Kakusandhassa aparena sambuddho dvipaduttamo konagamano nama jino lokajettho narasabhoti. Tassa aparabhage kassapo nama sattha udapadi. Tassapi ekova savakasannipato, tattha visatibhikkhusahassani ahesum. Tada bodhisatto jotipalo nama manavo hutva tinnam vedanam paragu bhumiyanceva antalikkhe ca pakato ghatikarassa kumbhakarassa mitto ahosi. So tena saddhim sattharam upasankamitva dhammakatham sutva pabbajitva araddhaviriyo tini pitakani uggahetva vattavattasampattiya buddhasasanam sobhesi. Sopi nam sattha "buddho bhavissati"ti byakasi. Tassa bhagavato jatanagaram baranasi nama ahosi, brahmadatto nama brahmano pita, dhanavati 4- nama brahmani mata, tisso ca bharadvajo ca dve aggasavaka, sabbamitto namupatthako, anula ca uruvela ca dve aggasavika, nigrodharukkho bodhi, sariram visatihatthubbedham ahosi, visati vassasahassani ayuti. Konagamanassa aparena sambuddho dvipaduttamo kassapo nama gottena dhammaraja pabhankaroti. 5- Yasmim pana kappe dipankaradasabalo udapadi, tasmim annepi tayo buddha ahesum. Tesam santike bodhisattassa byakaranam natthi, tasma te idha na dassita. Atthakathayam pana tanhankarato patthaya sabbepi buddhe dassetum idam vuttam:- @Footnote: 1 Si. sovannapadukanca, sovannapadukanceva (buddhavamse). 2 Si., i. bhiyyo. @3 i., Ma. sumutta. 4 Si. bandhumati, i. dhannavati. 5 khu. buddha. 33/1/568.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

"tanhankaro medhankaro athopi saranankaro dipankaro ca sambuddho kondanno dvipaduttamo. Mangalo ca sumano ca revato sobhito muni anomadassi padumo narado padumuttaro. Sumedho ca sujato ca piyadassi mahayaso atthadassi dhammadassi siddhattho lokanayako. Tisso phusso ca sambuddho vipassi sikhi vessabhu kakusandho konagamano kassapo capi nayako. Ete ahesum sambuddha vitaraga samahita sataramsiva uppanna mahatamavinodana jalitva aggikhandhava nibbuta te sasavaka"ti. Tattha amhakam bodhisatto dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike adhikaram karonto kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani agato. Kassapassa pana bhagavato orabhage thapetva imam sammasambuddham anno buddho nama natthi. Iti dipankaradinam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano pana bodhisatto yenena:- "manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhati"ti 1- ime attha dhamme samodhanetva dipankarapadamule katabhiniharena "handa buddhakare dhamme, vicinami ito cito"ti ussaham katva "vicinanto tada dakkhim, pathamam danaparamin"ti danaparamitadayo budadhakarakadhamma dittha. Te purentoyeva yava vessantarattabhava agami, agacchanto ca ye te katabhiniharanam bodhisattanam anisamsa samvannita:- @Footnote: 1 khu. buddha. 33/59/453.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

"evam sabbangasampanna bodhiya niyata nara samsaram dighamaddhanam kappakotisatehipi. Avicimhi nuppajjanti tatha lokantaresu ca nijjhamatanha khuppipasa na honti kalakanjika. Na honti khuddaka pana uppajjantapi duggatim jayamana manussesu jaccandha na bhavanti te. Sotavekallata natthi na bhavanti mugapakkhika itthibhavam na gacchanti ubhatobyanjanapandaka. Na bhavanti pariyapanna bodhiya niyata nara mutta anantarikehi sabbattha suddhagocaRa. Micchaditthim na sevanti kammakiriyadassana vasamanapi saggesu asannam nupapajjare. Suddhavasesu devesu hetu nama na vijjati nekkhammaninna sappurisa visamyutta bhavabhave caranti lokatthacariyayo purenti 1- sabbaparami"ti. Te anisamse adhigantvava agato. Paramiyo purentassa cassa akittibrahmanakale sankhabrahmanakale dhananjayarajakale mahasudassanarajakale mahagovindakale nimimaharajakale candakumarakale visayhasetthikale sivirajakale vessantararajakaleti danaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sasapanditajatake:- "bhikkhaya upagatam disva sakattanam pariccajim danena me samo natthi esa me danaparami"ti 2- @Footnote: 1 i., Ma. purenta. 2 khu. cariya. 33/599.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Evam attapariccagam karontassa danaparamita paramatthaparami nama jata. Tatha silavanagarajakale campeyyanagarajakale bhuridattanagarajakale chaddantanagarajakale jayaddisarajaputtakale 1- alinasattukumarakaleti silaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sankhapalajatake:- "sulehi vijjhayantopi kotiyantopi sattibhi bhojaputte na kuppami esa me silaparami"ti 2- evam attapariccagam karontassa silaparamita paramatthaparami nama jata. Tatha somanassakumarakale hatthipalakumarakale ayogharapanditakaleti maharajjam pahaya nekkhammaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa culasutasomajatake:- "maharajjam hatthagatam khelapindamva chaddayim cajato na hoti lagganam esa me nekkhammaparami"ti evam nissangataya rajjam chaddetva nikkhamantassa nekkhammaparamita paramatthaparami nama jata. Tatha vidhurapanditakale mahagovindapanditakale kuddalapanditakale arakapanditakale bodhiparibbajakakale mahosadhapanditakaleti pannaparamitaya puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa sattubhastajatake senakapanditakale:- "pannaya vicinantoham brahmanam mocayim dukha pannaya me samo natthi esa me pannaparami"ti anto bhastagatam sappam dassentassa pannaparamita paramatthaparami nama jata. Tatha viriyaparamitadinampi puritattabhavanam parimanam nama natthi. Ekantena panassa mahajanakajatake:- @Footnote: 1 Ma.,i. mugapakkhakale, khu. cariya. 33/617. 2 khu. cariya. 33/91/610.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

"atiradassi jalamajjhe hata sabbeva manusa cittassa annatha natthi esa me viriyaparami"ti evam mahasamuddam tarantassa viriyaparamita paramatthaparami nama jata. Khantivadijatake:- "acetanamva kottente tinhena pharasuna mamam kasiraje na kuppami esa me khantiparami"ti evam acetanabhavena viya mahadukkham adhivasentassa khantiparamita paramatthaparami nama jata. Mahasutasomajatake:- "saccavacam anurakkhanto cajitva mama jivitam mocesim ekasatam khattiye esa me saccaparami"ti evam jivitam cajitva saccamanurakkhantassa saccaparamita paramatthaparami nama jata. Mugapakkhajatake:- "matapita na me dessa napi dessam mahayasam 1- sabbannutam piyam mayham tasma vatamadhitthahin"ti evam jivitampi cajitva vatam adhitthahantassa adhitthanaparamita paramatthaparami nama jata. Suvannasamajatake:- "na mam koci uttasati napiham bhayami kassaci mettabalenupatthaddho ramami pavane tada"ti 2- evam jivitampi anoloketva mettayantassa mettaparamita paramatthaparami nama jata. Lomahamsajatake:- "susane seyyam kappemi chavatthikam upanidhayaham gamandala 3- upagantva rupam dassenti nappakan"ti 4- @Footnote: 1 khu. cariya. 33/65/619. 2 khu. cariya. 33/113/625. 3 Si.,i. gomandala. @4 khu. cariya. 33/119/626.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Evam gamadarakesu nitthubhanadihi ceva malagandhupaharadihi ca sukhadukkham uppadentesupi upekkham anativattentassa upekkhaparamita paramatthaparami nama jata. Ayamettha sankhePo. Vittharato panesa attho cariyapitakato gahetabboti. Evam paramiyo puretva vessantarattabhave thito:- "acetanayam pathavi avinnaya sukham dukham sapi danabala mayham sattakkhattum pakampatha"ti 1- evam mahapathavikampanadini 2- mahapunnani karitva ayupariyosane tato cuto tusitabhavane nibbatti. Iti dipankarapadamulato patthaya yava ayam tusitapure nibbatti, ettakam thanam durenidanam namati veditabbam. Durenidanakatha nitthita. ----------- 2. Avidurenidanakatha tusitapure vasanteyeva pana bodhisatte buddhakolahalam nama udapadi. Lokasmim hi tini kolahalani mahantani uppajjanti kappakolahalam buddhakolahalam cakkavattikolahalanti. Tattha "vassasatasahassaccayena kapputthanam bhavissati"ti lokabyuha nama kamavacaradeva muttasira vikinnakesa rudamukha 3- assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha ativiya virupavesadharino hutva manussapathe vicaranta evam arocenti "marisa ito vassasatasahassaccayena kapputthanam bhavissati, ayam loko vinassissati, mahasamuddopi sussissati, ayanca mahapathavi sineru ca pabbataraja uddayhissanti vinassissanti, yava brahmaloka lokavinaso bhavissati, mettam marisa bhavetha. Karunam, muditam, upekkham marisa bhavetha, mataram upatthahatha, pitaram upatthahatha, kule @Footnote: 1 khu. cariya. 33/124/596. 2 Si., i. mahapathavim kampetva, Ma. @mahapathavikampanadikaranani. 3 Si., i. rudammukha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Jetthapacayino hotha"ti. Idam kappakolahalam nama. "vassasahassaccayena pana sabbannubuddho loke uppajjissati"ti lokapaladevata "ito marisa vassasahassaccayena sabbannubuddho loke uppajjissati"ti ugghosentiyo ahindanti. Idam buddhakolahalam nama. "vassasatassaccayena cakkavattiraja uppajjissati"ti devatayo "ito marisa vassasatassaccayena cakkavattiraja loke uppajjissati"ti ugghosentiyo ahindanti. Idam cakkavattikolahalam nama. Imani tini kolahalani mahantani honti. Tesu buddhakolahalasaddam sutva sakaladasasahassacakkavaladevata ekato sannipatitva "asuko nama satto buddho bhavissati"ti natva tam upasankamitva ayacanti. Ayacamana ca pubbanimittesu uppannesu ayacanti. Tada pana sabbapi ta ekekacakkavale catumaharajasakkasuyamasantusitasunimmita 1- vasavattimahabrahmehi saddhim ekacakkavale sannipatitva tusitabhavane bodhisattassa santikam gantva "marisa tumhehi dasaparamiyo purentehi na sakkasampattim, na marabrahmacakkavattisampattim patthentehi purita, lokanittharanatthaya pana sabbannutam patthentehi purita, so vo dani kalo marisa buddhattaya, samayo marisa buddhattaya"ti yacimsu. Atha mahasatto devatanam patinnam adatvava kaladipadesakulajanetti- ayuparicchedavasena pancamahavilokanam nama vilokesi. Tattha "kalo nu kho, akalo nu kho"ti pathamam kalam vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddham vaddhitaayukalo kalo nama na hoti. Kasma? tada hi sattanam jatijaramaranani na pannayanti. Buddhananca dhammadesana tilakkhanamutta nama natthi. Tesam "aniccam dukkham anatta"ti kathentanam "kim nametam kathenti"ti neva sotabbam na saddhatabbam mannanti, tato abhisamayo na hoti, tasmim asati aniyyanikam sasanam hoti. Tasma so akalo. Vassasatato unaayukalopi kalo nama na hoti. Kasma? tada hi satta ussannakilesa @Footnote: 1 si, Ma. paranimmita.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Honti, ussannakilesananca dinno ovado ovadatthane na titthati, udake dandaraji viya khippam vigacchati. Tasma sopi akalo. Vassasatasahassato pana patthaya hettha, vassasatato patthaya uddham ayukalo kalo nama. Tada ca vassasatayukalo, atha mahasatto "nibbattitabbakalo"ti kalam passi. Tato dipam vilokento saparivare cattaro dipe oloketva "tisu dipesu buddha na nibbattanti, jambudipeyeva nibbattanti"ti dipam passi. Tato "jambudipo nama maha, dasayojanasahassaparimano, katarasmim nu kho padese buddha nibbattanti"ti okasam vilokento majjhimadesam passi. Majjhimadeso nama "puratthimaya disaya gajangalam 1- nama nigamo, tassa parena mahasala, tato para paccantima janapada, orato majjhe. Puratthimadakkhinaya disaya sallavati 2- nama nadi, tato para paccantima janapada, orato majjhe. Dakkhinaya disaya setakannikam nama nigamo, tato para paccantima janapada, orato majjhe. Pacchimaya disaya thunam nama brahmanagamo, tato para paccantima janapada, orato majjhe. Uttaraya disaya usiraddhajo nama pabbato, tato para paccantima janapada, orato majjhe"ti evam vinaye 3- vutto padeso. So ayamato tini yojanasatani, vittharato addhateyyani, parikkhepato nava yojanasataniti etasmim padese buddha paccekabuddha aggasavaka asitimahasavaka cakkavattirajano anne ca mahesakkha 4- khattiyabrahmanagahapatimahasala uppajjanti. Idam cettha kapilavatthu nama nagaram, tattha maya nibbattitabbanti nittham agamasi. Tato kulam vilokento "buddha nama vessakule va suddakule va na nibbattanti. Lokasammate pana khattiyakule va brahmanakule vati dvisuyeva kulesu nibbattanti. Idani ca khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami. Suddhodano nama raja me pita bhavissati"ti kulam passi. @Footnote: 1 Si., i. kajangalam, Ma. jangalam. 2 Si., i. salalavati. 3 vi. maha. 5/259/24-5. @ 4 Si., i. mahesakka.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Tato mataram vilokento "buddhamata nama lola suradhutta na hoti, kappasatasahassam pana puritaparami jatito patthaya akhandapancasilayeva hoti. Ayanca mahamaya nama devi edisi, ayam me mata bhavissati, kittakam panassa ayuti dasannam masanam upari satta divasani"ti passi. Iti imam pancamahavilokanam viloketva "kalo me marisa buddhabhavaya"ti devatanam sangaham karonto patinnam datva "gacchatha tumhe"ti ta devata uyyojetva tusitadevatahi parivuto tusitapure nandanavanam pavisi. Sabbadevalokesu hi nandanavanam atthiyeva. Tattha nam devata "ito cuto sugatim gaccha, ito cuto sugatim gaccha"ti pubbe katakusalakammokasam sarayamana vicaranti. So evam devatahi kusalam sarayamanahi parivuto tattha vicarantoyeva cavitva mahamayaya deviya kucchismim patisandhim ganhi. Tassa avibhavattham ayam anupubbikatha:- tada kira kapilavatthunagare asalhinakkhattam sanghuttham ahosi, mahajano nakkhattam kilati. Mahamayapi devi pure punnamaya sattamadivasato patthaya vigatasurapanam malagandhavibhutisampannam nakkhattakilam anubhavamana sattame divase patova utthaya 1- gandhodakena nhayitva cattari satasahassani vissajjetva mahadanam datva sabbalankaravibhusita varabhojanam bhunjitva uposathangani adhitthaya alankatapatiyattam sirigabbham pavisitva sirisayane nipanna niddam okkamamana imam supinam addasa:- cattaro kira nam maharajano sayaneneva saddhim ukkhipitva himavantam netva satthiyojanike manosilatale sattayojanikassa mahasalarukkhassa hettha thapetva ekamantam atthamsu. Atha nesam deviyo agantva devim anotattadaham netva manussamalaharanattham nhapetva dibbavattham nivasapetva gandhehi vilimpapetva dibbapupphani pilandhapetva tato avidure eko rajatapabbato atthi, tassa anto kanakavimanam atthi, tattha pacinasisakam dibbasayanam pannapetva nipajjapesum. Atha bodhisatto setavaravarano hutva tato avidure eko @Footnote: 1 ka. patthaYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Suvannapabbato atthi, tattha vicaritva tato oruyha rajatapabbatam abhiruhitva uttaradisato agamma rajatadamavannaya sondaya setapadumam gahetva koncanadam naditva kanakavimanam pavisitva matusayanam tikkhattum padakkhinam katva dakkhinapassam phaletva kucchim pavitthasadiso ahositi. Evam uttarasalhanakkhattena patisandhim ganhi. Punadivase pabuddha devi tam supinam ranno arocesi. Raja catusatthimatte brahmanapamokkhe pakkosapetva gomayaharitupalittaya lajadihi katamangalasakkaraya bhumiya maharahani asanani pannapetva tattha nisinnanam brahmananam sappimadhusakkharabhisankhatassa varapayasassa suvannarajatapatiyo puretva suvannarajatapatihiyeva patikujjitva adasi, annehi ca ahatavatthakapilagavidanadihi te santappesi. Atha nesam sabbakamehi santappitanam brahmananam supinam arocapetva "kim bhavissati"ti pucchi. Brahmana ahamsu "ma cintayi maharaja, deviya te kucchimhi gabbho patitthito, so ca kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissati, so sace agaram ajjhavasissati, raja bhavissati cakkavatti. Sace agara nikkhamma pabbajissati, buddho bhavissati loke vivatacchado"ti. 1- Bodhisattassa pana matukucchimhi patisandhiggahanakkhaneyeva ekappahareneva sakaladasasahassi lokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi. Dvattimsa pubbanimittani paturahesum:- dasasu cakkavalasahassesu appamano obhaso phari, tassa tam sirim datthukama viya andha cakkhuni patilabhimsu, badhira saddam sunimsu, muga samalapimsu, khujja ujugatta ahesum, pangula padasa gamanam patilabhimsu, bandhanagata sabbasatta andubandhanadihi muccimsu, sabbanirayesu aggi nibbayimsu, pettivisayesu khuppipasa vupasamimsu, tiracchananam bhayam nahosi, sabbasattanam rogo vupasami, sabbasatta piyamvada ahesum, madhurenakarena assa hasimsu, varana gajjimsu, sabbaturiyani sakam sakam ninnadam muncimsu, @Footnote: 1 Si.,i. vivattacchadoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Aghattitaniyeva manussanam hatthupagadini abharanani viravimsu, sabba disa vippasanna ahesum, sattanam sukham uppadayamano mudusitalo vato vayi, akalamegho vassi, pathavitopi udakam ubbhijjitva vissandi, pakkhino akasagamanam vijahimsu, nadiyo asandamana atthamsu, mahasamuddo madhurodako ahosi, sabbatthakameva pancavannehi padumehi sanchannatalo ahosi, thalajajalajadini sabbapupphani pupphimsu, rukkhanam khandhesu khandhapadumani, sakhasu sakhapadumani, latasu latapadumani pupphimsu, ghanasilatalani 1- bhinditva uparupari satapattani hutva dandapadumani nama nikkhamimsu, akase olambakapadumani nama nibbattimsu, samantato pupphavassani vassimsu, akase dibbaturiyani vajjimsu, sakaladasasahassi lokadhatu vattetva vissatthamalagulo viya, uppiletva baddhamalakalapo viya alankatapatiyattamalasanam viya ca ekamalamalini 2- vipphurantavalabijani pupphadhupagandhaparivasita paramasobhaggappatta ahosi. Evam gahitapatisandhikassa bodhisattassa patisandhiggahanakalato patthaya bodhisattassa ceva bodhisattamatuya ca upaddavanivaranattham khaggahattha cattaro devaputta arakkham ganhimsu. Bodhisattassa matuya purisesu ragacittam nuppajji, labhaggayasaggappatta ca ahosi sukhini akilantakaya. Bodhisattanca antokucchigatam vippasanne maniratane avutapandusuttam viya passati. Yasma ca bodhisattena vasitakucchi nama cetiyagabbhasadisa hoti, na sakka annena sattena avasitum va paribhunjitum va, tasma bodhisattamata sattahajate bodhisatte kalam katva tusitapure nibbatti. Yatha ca anna itthiyo dasamase appatvapi 3- atikkamitvapi nisinnapi nipannapi vijayanti, na evam bodhisattamata. Sa pana bodhisattam dasamase kucchina pariharitva thitava vijayati. Ayam bodhisattamatudhammata. Mahamayapi devi pattena telam viya dasamase kucchina bodhisattam pariharitva paripunnagabbha natigharam gantukama suddhodanamaharajassa arocesi "icchamaham deva kulasantakam devadahanagaram gantun"ti. Raja "sadhu"ti sampaticchitva @Footnote: 1 Si. bahalasilatalani. 2 Si. ekamalini. 3 appattapi (sabbattha).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Kapilavatthuto yava devadahanagara maggam samam karetva kadalipunnaghatadhajapatakadihi alankarehi alankarapetva devim sovannasivikaya nisidapetva amaccasahassena ukkhipapetva mahantena parivarena pesesi. Dvinnam pana nagaranam antare ubhayanagaravasinampi lumbinivanam nama mangalasalavanam atthi, tasmim samaye mulato patthaya yava aggasakha sabbam ekapaliphullam ahosi, sakhantarehi ceva pupphantarehi ca pancavanna bhamaragana nanappakara ca sakunasangha madhurassarena vikujanta vicaranti. Sakalam lumbinivanam cittalatavanasadisam, mahanubhavassa ranno susajjitaapanamandalam viya ahosi. Deviya tam disva salavane kilitukamata udapadi. Amacca devim gahetva salavanam pavisimsu. Sa mangalasalamulam upagantva salasakham ganhitukama ahosi, salasakha suseditavettaggam viya onamitva deviya hatthasamipam upaganchi, sa hattham pasaretva sakham aggahesi. Tavadeva ca deviya kammajavata calimsu, athassa sanim parikkhipapetva mahajano patikkami, salasakham gahetva titthamanaya eva cassa gabbhavutthanam ahosi. Tam khananneva cattaro visuddhacitta mahabrahmano suvannajalam adaya sampatta. Te tena suvannajalena bodhisattam sampaticchitva matu purato thatva 1- "attamana devi hohi, mahesakkho te putto uppanno"ti ahamsu. Yatha pana anne satta matukucchito nikkhamanta patikulena asucina makkhita nikkhamanti, na evam bodhisatto. So pana dhammasanato otaranto dhammakathiko viya, nissenito otaranto puriso viya ca dve hatthe dve ca pade pasaretva thitakova matukucchisambhavena kenaci asucina amakkhito suddho visado kasikavatthe nikkhittamaniratanam viya jotento matukucchito nikkhami. Evam santepi bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca sakkarattham akasato dve udakadhara nikkhamitva bodhisattassa ca bodhisattamatuya ca sarire utum gahapesum. Atha nam suvannajalena patiggahetva thitanam brahmanam hatthato cattaro maharajano mangalasammataya sukhasamphassaya ajinappaveniya ganhimsu, tesam @Footnote: 1 i.,Ma. thapetva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Hatthato manussa dukulacumbatakena ganhimsu, manussanam hatthato muccitva pathaviyam patitthaya puratthimadisam olokesi, anekani cakkavalasahassani ekanganani ahesum. Tattha devamanussa gandhamaladihi pujayamana "mahapurisa idha tumhehi sadiso anno natthi, kutettha uttaritaro"ti ahamsu. Evam catasso disa, catasso anudisa ca hettha, upariti dasapi disa anuviloketva attana sadisam kanci adisva "ayam uttaradisa"ti sattapadavitiharena agamasi mahabrahmuna setacchattam dharayamanena 1- suyamena valavijanim, annahi ca devatahi sesarajakakudhabhandahatthahi anugammamano. Tato sattamapade thito "aggohamasmi lokassa"tiadikam asabhim vacam niccharento sihanadam nadi. Bodhisatto hi tisu attabhavesu matukucchito nikkhantamattova vacam niccharesi mahosadhattabhave, vessantarattabhave, imasmim attabhave cati. Mahosadhattabhave kirassa matukucchito nikkhamantasseva sakko devaraja agantva candanasaram hatthe thapetva gato, so tam mutthiyam katvava nikkhanto. Atha nam mata "tata kim gahetva agatosi"ti pucchi. Osadham ammati. Iti osadham gahetva agatatta "osadhadarako"tvevassa namam akamsu. Tam osadham gahetva catiyam pakkhipimsu, agatagatanam andhabadhiradinam tadeva sabbarogavupasamaya bhesajjam ahosi. Tato "mahantam idam osadham, mahantam idam osadhan"ti uppannavacanam upadaya "mahosadho"tvevassa namam jatam. Vessantarattabhave pana matukucchito nikkhamanto 2- dakkhinahattham pasaretvava "atthi nu kho amma kinci gehasmim, danam dassami"ti vadanto nikkhami. Athassa mata "sadhane kule nibbattosi tata"ti puttassa hattham attano hatthatale katva sahassatthavikam thapapesi. Imasmim pana attabhave imam sihanadam naditi evam bodhisatto tisu attabhavesu matukucchito nikkhantamattova vacam niccharesi. Yatha ca patisandhiggahanakkhane tatha jatikkhanepissa dvattimsa pubbanimittani paturahesum. Yasmim pana samaye amhakam bodhisatto lumbinivane jato, tasmimyeva samaye rahulamata devi, anandatthero, channo amacco, @Footnote: 1 Si.,i. khariyamano. 2 Ma. nikkhantamatto.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Kaludayi amacco, kanthako 1- assaraja, mahabodhirukkho, catasso nidhikumbhiyo ca jata. Tattha eka nidhikumbhi gavutappamana, eka addhayojanappamana, eka tigavutappamana, eka yojanappamana, gambhirato pathavipariyanta eva ahositi. 2- Ime satta sahajata nama. Ubhayanagaravasino bodhisattam gahetva kapilavatthunagarameva agamamsu. Tam divasamyeva ca "kapilavatthunagare suddhodanamaharajassa putto jato, ayam kumaro bodhimule nisiditva buddho bhavissati"ti tavatimsabhavane hatthatuttha devasangha celukkhepadini pavattenta kilimsu. Tasmim samaye suddhodanamaharajassa kulupako atthasamapattilabhi kaladevilo 3- nama tapaso bhattakiccam katva divaviharatthaya tavatimsabhavanam gantva tattha divaviharam nisinno ta devata tatha kilamana disva "kim karana tumhe evam tutthamanasa kilatha, mayhampetam karanam kathetha"ti pucchi. 4- Devata ahamsu "marisa suddhodanamaharajassa putto jato, so bodhimande nisiditva buddho hutva dhammacakkam pavattessati, `tassa anantam buddhalilam datthum, dhammanca sotum lacchama'ti imina karanena tutthamha"ti. Tapaso tasam vacanam sutva khippam devalokato oruyha rajanivesanam pavisitva pannattasane nisinno "putto kira te maharaja jato, passissami nan"ti aha. Raja alankatapatiyattam kumaram aharapetva tapasam vandapetum abhihari, bodhisattassa pada parivattitva tapasassa jatasu patitthahimsu. Bodhisattassa hi tenattabhavena vanditabbayuttako nama anno natthi. Sace hi ajananta bodhisattassa sisam tapasassa padamule thapeyyum, sattadha tassa muddha phaleyya. Tapaso "na me attanam nasetum yuttan"ti utthayasana bodhisattassa anjalim paggahesi. Raja tam acchariyam disva attano puttam vandi. Tapaso atite cattalisa kappe, anagate cattalisati asitikappe anussarati. Bodhisattassa lakkhanasampattim disva "bhavissati nu kho buddho, @Footnote: 1 Si., i. kanthako. 2 idam vakyam jatakatthakathayam na dissati. @ 3 Ma. kaladevilo, cha. kaladevalo. 4 Si. aha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Udahu no"ti avajjetva upadharento "nissamsayena buddho bhavissati"ti natva "acchariyapuriso ayan"ti sitam akasi. Tato "aham imam acchariyapurisam buddhabhutam datthum labhissami nu kho, no"ti upadharento "na labhissami, antarayeva kalam katva buddhasatenapi buddhasahassenapi gantva bodhetum asakkuneyye arupabhave nibbattissami"ti disva "evarupam nama acchariyapurisam buddhabhutam datthum na labhissami, mahati vata me jani bhavissati"ti parodi. Manussa disva "amhakam ayyo idaneva hasitva puna paroditva patitthito, kim nu kho bhante amhakam ayyaputtassa koci antarayo bhavissati"ti tam pucchimsu. Natthetassa antarayo, nissamsayena buddho bhavissatiti. Atha kasma bhante paroditthati. "evarupam purisam buddhabhutam datthum na labhissami, `mahati vata me jani bhavissati'ti attanam anusocanto rodami"ti aha. Tato so "kim nu kho me natakesu koci etam buddhabhutam datthum labhissati"ti upadharento attano bhagineyyam nalakadarakam addasa. So bhaginiya geham gantva "kaham te putto nalako"ti. Atthi gehe ayyati. "pakkosahi nan"ti pakkosapetva attano santikam agatam kumaram aha "tata suddhodanamaharajassa kule putto jato, buddhankuro eso, pancatimsa vassani atikkamitva buddho bhavissati, tvam etam datthum labhissasi, ajjeva pabbajahi"ti. Sattasitikotidhane kule nibbattadarakopi "na mam matulo anatthe niyojessati"ti cintetva tavadeva antarapanato kasayani ceva mattikapattanca aharapetva kesamassum oharetva kasayani vatthani acchadetva "yo loke uttamapuggalo, tam uddissa mayham pabbajja"ti bodhisattabhimukham anjalim paggayha pancapatitthitena vanditva pattam thavikaya pakkhipitva amsakute olaggetva himavantam pavisitva samanadhammam akasi. So paramabhisambodhippattam tathagatam upasankamitva nalakapatipadam kathapetva puna himavantam pavisitva arahattam patva ukkatthapatipadam patipanno satteva mase ayum paletva ekam suvannapabbatam nissaya thitakova anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Bodhisattampi kho pancamadivase sisam nhapetva "namaggahanam ganhissama"ti rajabhavanam catujjatiyagandhehi vilimpetva lajapancamakani pupphani vikiritva asambhinnapayasam sampadetva 1- tinnam vedanam parangate atthasatam 2- brahmane nimantetva rajabhavane nisidapetva subhojanam bhojapetva mahasakkaram katva "kim nu kho bhavissati"ti lakkhanani pariggahapesum. Tesu:- ramo dhajo lakkhano capi manti 3- yanno subhojo 4- suyamo sudatto ete tada attha ahesum brahmana chalangava mantam viyakarimsuti 5- ime attheva brahmana lakkhanapariggahaka ahesum. Patisandhiggahanadivase supinopi eteheva pariggahito. Tesu satta jana dve anguliyo ukkhipitva dvidha nam byakarimsu "imehi lakkhanehi samannagato sace agaram ajjhavasissati, raja bhavissati cakkavatti, sace pabbajissati, buddho bhavissati"ti sabbam cakkavattiranno sirivibhavam acikkhimsu. Tesam pana sabbadaharo gottato kondanno nama manavo bodhisattassa varalakkhanasampattim oloketva "imassa agaramajjhe thanakaranam natthi, ekantenesa 6- vivatacchado buddho bhavissati"ti ekameva angulim ukkhipitva ekamsabyakaranam byakasi. Ayanhi katadhikaro pacchimabhavikasatto pannaya itare satta jane abhibhavitva imehi lakkhanehi samannagatassa bodhisattassa ekantabuddhabhavasankhatam ekameva gatim addasa, tasma ekam angulim ukkhipitva evam byakasi. Athassa namam ganhanta sabbalokassa atthasiddhikaratta "siddhattho"ti namam akamsu. Atha kho te brahmana attano attano gharani gantva putte amantayimsu "tata amhe mahallaka, suddhodanamaharajassa puttam sabbannutam @Footnote: 1 Si., i. pacapetva. 2 Si. atthuttarasatam. 3 Ma. jotimanti. @4 Si.,i. kondanno ca bhojo. 5 pa.su. 2/94. 6 Si. ekanteneva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Pattam mayam sambhaveyyama va 1- no va, tumhe tasmim kumare sabbannutam patte tassa sasane pabbajeyyatha"ti. Te sattapi jana yavatayukam thatva yathakammam gata, kondannamanavoyeva pana arogo ahosi. So mahasatte vuddhimanvaya mahabhinikkhamanam nikkhamitva pabbajitva anukkamena uruvelam gantva "ramaniyo vata ayam bhumibhago, alam vatidam padhanatthikassa kulaputtassa padhanaya"ti cittam uppadetva tattha vasam upagate "mahapuriso pabbajito"ti sutva tesam brahmananam putte upasankamitva evamaha "siddhatthakumaro kira pabbajito, so nissamsayena buddho bhavissati. Sace tumhakam pitaro aroga assu, ajja nikkhamitva pabbajeyyum. Sace tumhepi iccheyyatha, etha, mayam tam mahapurisam anupabbajissama"ti. 2- Te sabbe ekacchanda bhavitum nasakkhimsu, tesu tayo jana na pabbajimsu, kondannabrahmanam jetthakam katva itare cattaro pabbajimsu. Te pancapi jana pancavaggiyatthera nama jata. Tada pana suddhodanaraja "kim disva mayham putto pabbajissati"ti pucchi. Cattari pubbanimittaniti. Kataranca katarancati. Jarajinnam byadhitam matam pabbajitanti. Raja "ito patthaya evarupanam mama puttassa santikam upasankamitum ma adattha, mayham puttassa buddhabhavena kammam natthi, aham mama puttam dvisahassadipaparivaranam catunnam mahadipanam issariyadhipaccam cakkavattirajjam karontam chattimsayojanaparimandalaya parisaya parivutam gaganatale vicaramanam passitukamo"ti. Evanca pana vatva imesam catuppakaranam nimittanam kumarassa cakkhupathe agamananivaranattham catusu disasu gavute gavute arakkham thapesi. Tam divasanca mangalatthane sannipatitesu asitiya natikulasahassesu ekameko ekamekam puttam patijani "ayam buddho va hotu raja va, mayam ekamekam puttam dassama. Sacepi buddho bhavissati, khattiyasamanaganeheva parivarito vicarissati. Sacepi raja bhavissati, khattiyakumareheva purakkhataparivarito vicarissati"ti. Rajapi bodhisattassa @Footnote: 1 Si., i. sampapuneyyama va. 2 Si. aham mahapurisam anupabbajissamiti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Uttamarupasampanna vigatasabbadosa dhatiyo paccupatthapesi. Bodhisatto mahantena parivarena mahantena sirisobhaggena vaddhati. Athekadivasam ranno vappamangalam nama ahosi. Tam divasam sakalanagaram devanagaram viya alankaronti, sabbe dasakammakaradayo ahatavatthanivattha gandhamaladipatimandita rajakule sannipatanti, ranno kammante nangalasahassam yojayanti, tasmim pana divase ekenunaatthasatanangalani saddhim balibaddharasmiyottehi rajataparikkhatani 1- honti, ranno alambananangalam pana rattasuvannaparikkhatam 1- hoti. Balibaddhanam singarasmipatodapi 2- suvannaparikkhatava 1- honti. Raja mahaparivarena nikkhamanto puttam gahetvava agamasi, kammantatthane eko jamburukkho bahalapalaso sandacchayo ahosi. Tassa hettha kumarassa sayanam pannapetva upari suvannatarakakhacitavitanam bandhapetva sanipakarena parikkhipapetva arakkham thapetva raja sabbalankaram alankaritva amaccaganaparivuto nangalakaranatthanam agamasi. Tattha raja suvannanangalam ganhati, amacca ekenunaatthasatarajatanangalani, kassaka sesanangalani. Te tani gahetva ito cito ca kasanti. Raja pana orato va param gacchati, parato va oram agacchati. Etasmim thane mahasampatti ahosi. Bodhisattam parivaretva nisinna dhatiyo "ranno sampattim passama"ti antosanito bahi nikkhanta. Bodhisatto ito cito ca olokento kanci adisvava vegena utthaya pallankam abhujitva anapane pariggahetva pathamajjhanam nibbattesi. Dhatiyo khajjabhojjantare vicaramana thokam cirayimsu. Sesarukkhanam chaya vitivatta, tassa pana jamburukkhassa chaya parimandala hutva atthasi. Dhatiyo "ayyaputto ekako"ti vegena sanim ukkhipitva anto pavisamana bodhisattam sayane pallankena nisinnam tanca patihariyam disva gantva ranno arocesum "deva kumaro evam nisinno, annesam rukkhanam chaya vitivatta, jamburukkhassa pana chaya parimandala @Footnote: 1 Ma. parikkhittani,...parikkhittam,...parikkhittava. 2 Si. singa...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Thita"ti. Raja vegenagantva patihariyam disva "ayam te tata dutiyavandana"ti puttam vandi. Atha anukkamena bodhisatto solasavassudesiko jato. Raja bodhisattassa tinnam utunam anucchavike tayo pasade karesi ekam navabhumikam, ekam sattabhumikam, ekam pancabhumikam, cattalisasahassa ca natakitthiyo upatthapesi. Bodhisatto devo viya accharasanghaparivuto alankatanatakitthihi parivuto nippurisehi turiyehi paricariyamano mahasampattim anubhavanto utuvarena tisu pasadesu vihasi. Rahulamata panassa devi aggamahesi ahosi. Tassevam mahasampattim anubhavantassa ekadivasam natisanghassa abbhantare ayam katha udapadi "siddhattho kilapasutova 1- vicarati, 2- na kinci sippam sikkhati, sangame paccupatthite kim karissati"ti. Raja bodhisattam pakkosapetva "tata tava nataka `siddhattho kinci sippam asikkhitva kilapasutova vicarati'ti vadanti, ettha kim satthu 3- pattakale 4- mannasi"ti. "deva mama sippam sikkhanakiccam natthi, nagare mama sippadassanattham bherim carapetha "ito sattame divase natakanam sippam dassessami"ti. Raja tatha akasi. Bodhisatto akkhanavedhivalavedhidhanuggahe sannipatapetva mahajanassa majjhe annehi dhanuggahehi asadharanam natakanam dvadasavidham sippam dassesi. Tam sarabhangajatake agatanayeneva veditabbam. Tada tassa natisangho nikkankho ahosi. Athekadivasam bodhisatto uyyanabhumim gantukamo sarathim amantetva "ratham yojehi"ti aha. So "sadhu"ti sampaticchitva 5- maharaham uttamaratham sabbalankarena alankaritva kumudapattavanne cattaro mangalasindhave yojetva bodhisattassa pativedesi. Bodhisatto devavimanasadisam ratham abhiruhitva uyyanabhimukho agamasi. Devata "siddhatthakumarassa abhisambujjhanakalo asanno, pubbanimittam dassessama"ti ekam devaputtam jarajinnam 6- khandadantam palitakesam vankam @Footnote: 1 Si.,i. khiddapasutova. 2 Si.,i.,Ma. viharati. 3 Si. idam padam natthi. @4 i. sampannakale. 5 cha.Ma. patissunitva. 6 Ma. jarajajjaram.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Obhaggasariram dandahattham pavedhamanam katva dassesum. Tam bodhisatto ceva sarathi ca passanti. Tato bodhisatto "samma 1- ko namesa puriso, kesapissa na yatha annesan"ti mahapadane 2- agatanayena sarathim pucchitva tassa vacanam sutva "dhiratthu vata bho jati, yatra hi nama jatassa jara pannayissati"ti samviggahadayo tatova patinivattitva pasadameva abhiruhi. Raja "kim karana mama putto khippam patinivatti"ti pucchi. Jinnapurisam disva devati. "jinnakam disva pabbajissatiti ahamsu, kasma mam nasetha, sigham puttassa natakani sajjetha, sampattim anubhavanto pabbajjaya satim na karissati"ti vatva arakkham vaddhetva sabbadisasu addhayojane addhayojane arakkham thapesi. Punekadivasam bodhisatto tatheva uyyanam gacchanto devatabhinimmitam byadhitam purisam disva purimanayeneva pucchitva samviggahadayo nivattitva pasadam abhiruhi. Rajapi pucchitva hettha vuttanayeneva samvidahitva puna vaddhetva samanta tigavutappamane padese arakkham thapesi. Aparampi ekadivasam bodhisatto tatheva uyyanam gacchanto devatabhinimmitam kalankatam disva purimanayeneva pucchitva samviggahadayo puna nivattitva pasadam abhiruhi. Rajapi pucchitva hettha vuttanayeneva samvidahitva puna vaddhetva samantato yojanappamane padese arakkham thapesi. Aparam punekadivasam uyyanam gacchanto tatheva devatabhinimmitam sunivattham suparutam pabbajitam disva "ko nameso samma"ti sarathim pucchi. Sarathi kincapi buddhuppadassa abhava pabbajitam va pabbajitagune va na janati, devatanubhavena pana "pabbajito namayam deva"ti vatva pabbajjaya gune vannesi. Bodhisatto pabbajjaya rucim uppadetva tam divasam uyyanam agamasi. Dighabhanaka panahu "cattaripi nimittani ekadivaseneva disva agamasi"ti. So tattha divasabhagam kilitva mangalapokkharaniyam nhayitva atthangate suriye mangalasilapatte nisidi attanam alankarapetukamo, athassa paricarakapurisa @Footnote: 1 Si. samma sarathi. 2 di. maha. 10/44/19-20.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Nanavannani dussani nanappakara abharanavikatiyo malagandhavilepanani ca adaya samanta parivaretva atthamsu. Tasmim khane sakkassa nisinnasanam unham ahosi. So "ko nu kho mam imamha thana cavetukamosi"ti upadharento bodhisattassa alankaretukamatam natva vissakammam amantesi "samma vissakamma siddhatthakumaro ajja addharattasamaye 1- mahabhinikkhamanam nikkhamissati, ayamassa pacchimo alankaro, tvam uyyanam gantva mahapurisam dibbalankarehi alankarohi"ti. So "sadhu"ti patissunitva devanubhavena tankhananneva bodhisattam upasankamitva tasseva kappakasadiso hutva dibbadussena bodhisattassa sisam vethesi. Bodhisatto hatthasamphasseneva "nayam manusso, devaputto ayan"ti annasi. Vethanena vethitamatte sise moliyam maniratanakarena dussasahassam abbhugganchi, puna vethentassa dussasahassanti dasakkhattum vethentassa dasa dussasahassani abbhugganchimsu. "sisam khuddakam, dussani bahuni, katham abbhuggatani"ti na cintetabbam. Tesu hi sabbamahantam amalakapupphappamanam, 2- avasesani kadambakapupphappamanani 3- ahesum. Bodhisattassa sisam kinjakkhagavacchitam viya kuyyakapuppham ahosi. Athassa sabbalankarapatimanditassa sabbatalavacaresu sakani sakani patibhanani dassayantesu, brahmanesu "jayananda"tiadivacanehi, sutamangalikadisu 4- ca nanappakarehi mangalavacanatthutighosehi sambhaventesu sabbalankarapatimanditam tam rathavaram abhiruhi. Tasmim samaye "rahulamata 5- puttam vijata"ti sutva suddhodanamaharaja "puttassa me tutthim nivedetha"ti sasanam pahini. Bodhisatto tam sutva "rahu jato, bandhanam jatan"ti aha. Raja "kim me putto avaca"ti pucchitva tam vacanam sutva "ito patthaya me natta `rahulakumaro'tveva nama hotu"ti aha. Bodhisattopi kho rathavaram aruyha atimahantena yasena atimanoramena sirisobhaggena nagaram pavisi. Tasmim samaye kisagotami nama khattiyakanna @Footnote: 1 Si., i. addharattisamaye. 2 Si. samalata... 3 Si., Ma. kutumbaka.... @4 Si. stamagadhikadisu. 5 Si. yasodhaRa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Uparipasadavaratalagata nagaram padakkhinam kurumanassa bodhisattassa rupasirim disva pitisomanassajata imam udanam udanesi:- "nibbuta nuna sa mata nibbuto nuna so pita nibbuta nuna sa nari yassayam idiso pati"ti. 1- Bodhisatto tam sutva cintesi "ayam evamaha `evarupam attabhavam passantiya matu hadayam nibbayati, pitu hadayam nibbayati, pajapatiya hadayam nibbayati"ti. Kismim nu kho nibbute hadayam nibbutam nama hoti"ti. Athassa kilesesu virattamanassa etadahosi "ragaggimhi nibbute nibbutam nama hoti, dosaggimhi nibbute nibbutam nama hoti, mohaggimhi nibbute nibbutam nama hoti, manaditthiadisu sabbakilesadarathesu nibbutesu nibbutam nama hoti"ti. "ayam me sussavanam saveti, aham hi nibbanam gavesanto vicarami, ajjeva maya gharavasam chaddetva nikkhamma pabbajitva nibbanam gavesitum vattati, ayam imissa acariyabhago hotu"ti kanthato omuncitva kisagotamiya satasahassagghanakam muttaharam pesesi. Sa "siddhatthakumaro mayi patibaddhacitto hutva pannakaram peseti"ti somanassajata ahosi. Bodhisattopi mahantena sirisobhaggena attano pasadam abhiruhitva sirisayane nipajji. Tavadeva ca nam sabbalankarapatimandita naccagitadisu susikkhita devakanna viya rupasobhaggappatta natakitthiyo nanaturiyani gahetva samparivaretva abhiramapentiyo naccagitavaditani payojayimsu. Bodhisatto kilesesu virattacittataya naccadisu anabhirato muhuttam niddam okkami. Tapi itthiyo "yassatthaya mayam naccadini payojema, so niddam upagato, idani kimattham kilamissama"ti gahitagahitani turiyani ajjhottharitva nipajjimsu, gandhatelappadipa jhayanti. Bodhisatto pabujjhitva sayanapitthe pallankena nisinno addasa ta itthiyo turiyabhandani avattharitva niddayantiyo:- ekacca paggharitakhela kilinnagatta, 2- ekacca dante @Footnote: 1 abhi.A. 1/81. 2 Si.,i. salakilinnagatta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Khadantiyo, ekacca kakacchantiyo, ekacca vippalapantiyo, ekacca vivatamukhi, ekacca apagatavattha pakatabibhacchasambadhatthana. So tasam tam vippakaram disva bhiyyoso mattaya kamesu virattacitto ahosi. Tassa alankatapatiyattam sakkabhavanasadisampi tam mahatalam vividhananakunapabharitam amakasusanam viya upatthasi, tayo bhava adittagehasadisa khayimsu, "upaddutam vata bho, upassattham vata bho"ti udanam pavattesi, ativiyassa pabbajjaya cittam nami. So "ajjeva maya mahabhinikkhamanam nikkhamitum vattati"ti sayana vutthaya dvarasamipam gantva "ko ettha"ti aha. Ummare sisam katva nipanno channo "aham ayyaputta channo"ti aha. "ajjaham mahabhinikkhamanam nikkhamitukamo, ekam me assam kappehi"ti aha. So "sadhu deva"ti assabhandakam gahetva assasalam gantva gandhatelappadipesu jalantesu sumanapattavitanassa hettha ramaniye bhumibhage thitam kanthakam assarajanam disva "ajja maya imameva kappetum vattati"ti kanthakam kappesi. So kappiyamanova annasi "ayam kappana ativiya galha, annesu divasesu uyyanakiladigamanakale kappana viya na hoti, mayham ayyaputto ajja mahabhinikkhamanam nikkhamitukamo bhavissati"ti. Tato tutthamanaso mahahasitam hasi, so saddo sakalanagaram pattharitva gaccheyya, devata pana nam sannirumbhitva na kassaci sotum adamsu. Bodhisattopi kho channam pesetvava "puttam tava passissami"ti cintetva nisinnapallankato utthaya rahulamatuya vasanatthanam gantva gabbhadvaram vivari. Tasamim khane antogabbhe gandhatelappadipo jhayati, rahulamata sumanamallikadinam pupphanam ambanamattena 1- abhippakinne sayane puttassa matthake hattham thapetva niddayati. Bodhisatto ummare padam thapetva thitakova oloketva "sacaham deviya hattham apanetva mama puttam ganhissami, devi pabujjhissati, evam me gamanantarayo bhavissati, buddho @Footnote: 1 Si.,i. ammanamattena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

Hutvava agantva puttam passissami"ti pasadatalato otari. Yam pana jatakatthakathayam "tada sattahajato rahulakumaro hoti"ti vuttam, tam sesatthakathasu natthi, tasma idameva gahetabbam. Evam bodhisatto pasadatala otaritva assasamipam gantva evamaha "tata kanthaka tvam ajja ekarattim mam taraya, aham tam nissaya buddho hutva sadevakam lokam tarayissami"ti. Tato ullanghitva kanthakassa pitthim abhiruhi. Kanthako givato patthaya ayamena attharasahattho hoti tadanucchavikena ubbedhena samannagato thamajavasampanno sabbaseto dhotasankhasadiso. So sace haseyya va padasaddam va kareyya, saddo sakalanagaram avatthareyya, tasma devata attano anubhavena tassa yatha na koci sunati, evam hasitasaddam sannirumbhitva akkamanaakkamanapadavare hatthatalani upanamesum. Bodhisatto assavarassa pitthivemajjhagato channam assassa valadhim gahapetva addharattasamaye mahadvarasamipam patto. Tada pana 1- raja "evam mama putto yaya kayaci velaya nagaradvaram vivaritva nikkhamitum na sakkhissati"ti dvisu 2- dvarakavatesu ekekam purisasahassena vivaritabbam karesi. Bodhisatto pana thamabalasampanno hatthigananaya kotisahassahatthinam balam dharesi, purisagananaya dasakotisahassapurisanam balam dharesi. So cintesi "sace dvaram na vivariyyati, ajja kanthakassa pitthe nisinnova valadhim gahetva thitena channena saddhimyeva kanthakam uruhi nippiletva attharasa hatthubbedham pakaram uppatitva atikkamissami"ti. Channopi cintesi "sace dvaram na vivariyyati, aham attano samikam ayyaputtam khandhe nisidapetva kanthakam dakkhinena hatthena kucchiyam parikkhipanto upakacchantare katva pakaram uppatitva atikkamissami"ti. Kanthakopi cintesi "sace dvaram na vivariyyati, aham attano samikam pitthe yathanisinnameva channena valadhim gahetva thitena saddhimyeva ukkhipitva pakaram uppatitva @Footnote: 1 Si. tada kira. 2 Ma. dvadasasu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Atikkamissami"ti. Sace dvaram na vivareyya, yathacintitameva tesu tisu janesu annataro sampadeyya, dvare pana adhivattha devata dvaram vivari. Tasmimyeva khane maro papima "bodhisattam nivattessami"ti agantva akase thito aha "marisa ma nikkhami, ito te sattame divase cakkaratanam patubhavissati, dvisahassaparittadipaparivaranam catunnam mahadipanam rajjam karessasi, nivatta marisa"ti. Kosi tvanti. Aham vasavattiti. "mara janamaham mayham cakkaratanassa patubhavam, anatthikoham rajjena, dasasahassilokadhatum unnadetva buddho bhavissami"ti aha. Maro "ito dani te patthaya kamavitakkam va byapadavitakkam va vihimsavitakkam va cintitakale janissami"ti otarapekkho chaya viya anugacchanto anubandhi. Bodhisattopi hatthagatam cakkavattirajjam khelapindam viya anapekkho chaddetva mahantena sakkarena nagara nikkhami. Asalhipunnamaya uttarasalhanakkhatte vattamane, nikkhamitva ca puna nagaram 1- apaloketukamo jato. Evanca panassa citte uppannamatteyeva "mahapurisa na taya nivattetva olokanakammam katan"ti vadamana viya mahapathavi kulalacakkam viya chijjitva parivatti. Bodhisatto nagarabhimukho thatva nagaram oloketva tasmim pathavippadese kanthakanivattanacetiyatthanam dassetva gantabbamaggabhimukham kanthakam katva payasi mahantena sakkarena ularena sirisobhaggena. Tada kirassa devata purato satthi ukkasahassani dharayimsu, pacchato satthi, dakkhinapassato satthi, vamapassato satthiti. Apara devata cakkavalamukhavattiyam aparimana ukka dharayimsu. Apara devata ca nagasupannadayo ca dibbehi gandhehi malahi cunnehi dhupehi pujayamana gacchanti, paricchattakapupphehi ceva mandaravapupphehi ca ghanameghavutthikale dharahi viya nabham nirantaram ahosi, dibbani sangitani pavattimsu, samantato attha turiyani satthi turiyaniti atthasatthi turiyasatasahassani pavattayimsu, @Footnote: 1 Ma. vasananagaram.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Tesam saddo samuddakucchiyam meghadhanitakalo viya 1- yugandharakucchiyam sagaranigghosakalo viya ca vattati. Imina sirisobhaggena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tini rajjani atikkamma timsayojanamatthake anomanaditiram papuni. Kim pana asso tato param gantum na sakkotiti? no na sakkoti. So hi ekam cakkavalagabbham nabhiya thitacakkassa nemivattim maddanto viya antantena 2- caritva purepatarasameva agantva attano sampadikam bhattam bhunjitum samattho. Tada pana devanagasupannadihi akase thatva ossatthehi gandhamaladihi yava uruppadesa sanchannasariram akaddhitva gandhamalajatam chindantassa atipapanco ahosi, tasma timsayojanamattameva agamasi. Atha bodhisatto naditire thatva channam pucchi "ka nama ayam nadi"ti. Anoma nama devati. "amhakampi pabbajja anoma bhavissati"ti panhiya ghattento assassa sannam adasi, asso ca uppatitva atthusabhavittharaya nadiya parimatire atthasi. Bodhisatto assapitthito oruyha rajatapattasadise valukapuline thatva channam amantesi "samma channa tvam mayham abharanani ceva kanthakanca adaya gaccha, aham pabbajissami"ti. Ahampi deva pabbajissamiti. Bodhisatto "na labbha taya pabbajitum, gaccheva tavan"ti tikkhattum patibahitva abharanani ceva kanthakanca paticchapetva cintesi "ime mayham kesa samanasaruppa na honti, anno bodhisattassa kese chinditum yuttarupo natthi"ti. Tato "sayameva khaggena chindissami"ti dakkhinena hatthena asim gahetva vamahatthena moliya saddhim culam gahetva chindi, kesa davangulamatta hutva dakkhinato avattamana sisam alliyimsu, tesam yavajivam tadeva pamanam ahosi, massu ca tadanurupam, puna kesamassuoharanakiccam nama nahosi. Bodhisatto saha moliya culam gahetva "sacaham sambuddho bhavissami, akase titthatu. No ce, bhumiyam patatu"ti antalikkhe khipi, sa cula yojanappamanam thanam abbhuggantva akase @Footnote: 1 Si.,i. meghatthanitakalo viYu. 2 Ma. maddantena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Atthasi. Sakko devaraja dibbacakkhuna oloketva yojaniyaratanacankotakena 1- sampaticchitva tavatimsabhavane culamanicetiyam nama patitthapesi. Chetvana molim varagandhavasitam vehayasam ukkhipi sakyapungavo sahassanetto sirasa patiggahi ratanacankotavarena vasavoti. 2- Puna bodhisatto cintesi "imani kasikavatthani mayham na samanasaruppani"ti. Athassa kassapabuddhakale puranasahayako ghatikaramahabrahma ekam buddhantaram jaram appattena mittabhavena cintesi "ajja me sahayako mahabhinikkhamanam nikkhanto, samanaparikkharamassa gahetva gacchissami"ti. "ticivaranca patto ca vasi suci ca bandhanam parissavanena atthete yuttayogassa bhikkhuno"ti ime attha parikkhare aharitva adasi. Bodhisatto arahaddhajam 3- nivasetva uttamapabbajitavesam ganhitva "../../bdpicture/channa tvam mama vacanena matapitunam arogyam vadehi"ti vatva uyyojesi. Channo bodhisattam vanditva padakkhinam katva pakkami. Kanthako pana channena saddhim mantayamanassa bodhisattassa vacanam sunantova (4)- "natthi dani mayham puna samino dassanan"ti cintetva cakkhupatham vijahanto sokam adhivasetum asakkonto hadayena phalitena kalam katva tavatimsabhavane kanthako nama devaputto hutva nibbatti. Channassa pathamam ekova soko ahosi, kanthakassa pana kalakiriyaya dutiyena sokena pilito rodanto paridevanto nagaram agamasi. Bodhisatto pabbajitva tasmimyeva padese anupiyam nama ambavanam atthi, tattha sattaham pabbajjasukhena vitinametva ekadivaseneva timsayojanamaggam padasa gantva rajagaham pavisi. Pavisitva ca sapadanam pindaya cari. Sakalanagaram @Footnote: 1 Si., i.....cangotakena. 2 pa.su. 2/222/1. @3 Ma. arahattadhajam. 4 i.,Ma. thatva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Bodhisattassa rupadassaneneva dhanapalake pavitthe rajagaham viya ca, asurinde pavitthe devanagaram viya ca sankhobham agamasi. 1- Rajapurisa gantva "deva evarupo nama satto nagare pindaya carati, `devo va manusso va nago va supanno va asuko nama eso'ti na janama"ti arocesum. Raja pasadatale thatva mahapurisam disva acchariyabbhutacitto purise anapesi "gacchatha bhane vimamsatha, sace amanusso bhavissati, nagara nikkhamitva antaradhayissati, sace devata bhavissati, akasena gacchissati, sace nago bhavissati, pathaviyam nimujjitva gamissati 2- sace manusso bhavissati, yathaladdham bhikkham paribhunjissati"ti. Mahapurisopi kho missakabhattam samharitva "alam me ettakam yapanaya"ti natva pavitthadvareneva nagara nikkhamitva pandavapabbatacchayayam puratthimabhimukho nisiditva aharam paribhunjitum araddho. Athassa antani parivattitva mukhena nikkhamanakarappattani 3- ahesum. Tato so tena attabhavena evarupassa aharassa cakkhunapi aditthapubbataya tena patikulaharena attiyamanopi evam attana eva attanam ovadi "siddhattha tvam sulabhaannapane kule tivassikagandhasalibhojanam nanaggarasehi bhunjanatthane nibbattitvapi ekam pamsukulikam disva `kada nu kho ahampi evarupo hutva pindaya caritva bhunjissami, bhavissati nu kho me so kalo'ti cintetva nikkhanto, idani kinnametam karosi"ti evam attanam ovaditva nibbikaro hutva aharam paribhunji. Rajapurisa tam pavattim disva gantva ranno arocesum, raja dutavacanam sutva vegena nagara nikkhamitva bodhisattassa santikam gantva iriyapathasmimyeva pasiditva bodhisattassa sabbam issariyam niyyatesi. Bodhisatto "mayham maharaja vatthukamehi va kilesakamehi va attho natthi, aham paramabhisambodhim patthayanto nikkhanto"ti aha. Raja anekappakaram yacantopi @Footnote: 1 Si. apajji. 2 i.,Ma. pavisissati. 3 i., Ma......pavattani.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Tassa cittam alabhitva "addha tvam buddho bhavissasi, buddhabhutena pana taya pathamam mama vijitam agantabban"ti patinnam ganhi. Ayamettha sankhepo, vittharo pana "pabbajjam kittayissami, yatha pabbaji cakkhuma"ti imam pabbajjasuttam 1- saddhim atthakathaya oloketva veditabbo. Bodhisattopi kho ranno patinnam datva anupubbena carikam caramano alaranca kalamam udakanca 2- ramaputtam upasankamitva samapattiyo nibbattetva "nayam maggo bodhaya"ti tampi samapattibhavanam analankaritva sadevakassa lokassa attano thamaviriyasandassanattham mahapadhanam padahitukamo uruvelam gantva "ramaniyo vatayam bhumibhago"ti tattheva vasam upagantva mahapadhanam padahi. Tepi kho kondannappamukha pancavaggiya 3- gamanigamarajadhanisu bhikkhaya caranta tattha bodhisattam sampapunimsu. Atha nam chabbassani mahapadhanam padahantam "idani buddho bhavissati, idani buddho bhavissati"ti parivenasammajjanadikaya vattapatipattiya upatthahamana santikavacara ahesum. Bodhisattopi kho "kotippattam dukkarakarikam karissami"ti ekatilatanduladihipi vitinamesi, sabbasopi aharupacchedanam akasi. Devatapi lomakupehi ojam upasamharamana pakkhipimsu. Athassa taya niraharataya paramakasirappattaya suvannavannopi kayo kalavanno ahosi, dvattimsa mahapurisalakkhanani paticchannani ahesum. Appekada anapanakajjhanam 4- jhayanto mahavedanabhitunno visannibhuto cankamanakotiyam patati. Atha nam ekacca devata "kalankato samano gotamo"ti vadanti. Ekacca "viharotveveso arahatan"ti ca ahamsu. 5- Tattha yayam "kalankato"ti sanna ahosi, ta gantva suddhodanamaharajassa arocesum "tumhakam putto kalankato"ti. "mama putto buddho hutva kalankato, (6)- ahutva"ti. "buddho bhavitum nasakkhi, padhanabhumiyamyeva patitva kalankatoti. Idam @Footnote: 1 khu.su. 25/408-27/412-4. 2 Si.,i. uddakanca, evamuparipi. @3 i.,Ma. panca pabbajita. 4 jatakatthakathayam. appanakam jhanam. @5 Ma. ekacca "niraharataya mucchito eso"ti ahamsu. 6 Si.,i. nu kho udahu, Ma. @no.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Sutva raja "naham saddahami, mama puttassa bodhim appatva kalakiriya nama natthi"ti patikkhipi. Kasma pana raja na saddahatiti? kaladevilatapasavandapanadivase 1- jamburukkhamule ca patihariyanam ditthatta. Puna bodhisatte sannam patilabhitva utthite ta devata gantva "arogo te maharaja putto"ti arocesum. Raja "janamaham mama puttassa amaranabhavan"ti vadati. Mahasattassa chabbassani dukkarakarikam karontasseva akase ganthikaranakalo viya ahosi. So "ayam dukkarakarika nama bodhaya maggo na hoti"ti olarikam aharam aharetum gamanigamesu pindaya caritva aharam ahari, athassa dvattimsa mahapurisalakkhanani pakatikani ahesum, kayopi suvannavanno ahosi. Pancavaggiya bhikkhu "ayam chabbassani dukkarakarikam karontopi sabbannutam pativijjhitum nasakkhi, idani gamanigamadisu pindaya caritva olarikam aharam aharamano kim sakkhissati, bahuliko esa padhanavibbhanto, sisam nhayitukamassa ussavabindutakkanam viya amhakam etassa santika visesatakkanam, kim no imina"ti mahapurisam pahaya attano attano pattacivaram gahetva attharasayojanamaggam gantva isipatanam pavisimsu. Tena kho pana samayena uruvelayam senanigame 2- senanikutumbikassa gehe nibbatta sujata nama darika vayappatta ekasmim nigrodharukkhe patthanam akasi "sacaham samajatikam kulagharam gantva pathamagabbhe puttam labhissami, anusamvaccharam te satasahassapariccagena balikammam karissami"ti. Tassa sa patthana samijjhi. Sa mahasattassa dukkarakarikam karontassa chatthe vasse paripunne visakhapunnamayam balikammam katukama hutva puretaramyeva dhenusahassam latthimadhukavane carapetva tasam khiram panca dhenusatani payetva tasam khiram addhatiyani ca sataniti evam yava solasannam dhenunam khiram attha dhenuyo pivanti, tava khirassa bahalatanca madhuratanca ojavantatanca patthayamana khiraparivattanam nama akasi. Sa visakhapunnamadivase "patova balikammam @Footnote: 1 cha.Ma.kaladevala... 2 Si. senaninigame.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Karissami"ti rattiya paccusasamayam paccutthaya ta attha dhenuyo duhapesi. Vacchaka dhenunam thanamulam na agamamsu, thanamule pana navabhajanesu upanitamattesu attano dhammataya khiradhara paggharimsu, tam acchariyam disva sujata sahattheneva khiram gahetva navabhajane pakkhipitva sahattheneva aggim katva pacitum arabhi. Tasmim payase paccamane mahanta mahanta pubbula 1- utthahitva dakkhinavatta hutva sancaranti, ekaphusitampi bahi na uppatati, uddhanato appamattakopi dhumo na utthahati. Tasmim samaye cattaro lokapala agantva uddhane arakkham ganhimsu, mahabrahma chattam dharesi, sakko alatani samanento aggim jalesi. Devata dvisahassadipaparivaresu catusu mahadipesu devamanussanam upakappanaojam attano devanubhavena dandakabaddham madhupatalam piletva madhum ganhamana viya samharitva tattha pakkhipimsu. Annesu hi kalesu devata kabale kabale ojam pakkhipimsu, sambodhippattadivase ca parinibbanadivase ca ukkhaliyamyeva pakkhipimsu. Sujata ekadivaseyeva tattha attano pakatani anekani acchariyani disva punnam nama dasim amantesi "amma punne ajja amhakam devata ativiya pasanna, maya hi ettake kale evarupam acchariyam nama na ditthapubbam, vegena gantva devatthanam patijaggahi"ti. Sa "sadhu ayye"ti tassa vacanam sampaticchitva turitaturita rukkhamulam agamasi. Bodhisattopi kho tasmim rattibhage panca mahasupine 2- disva parigganhanto "nissamsayam ajjaham buddho bhavissami"ti katasannitthano tassa rattiya accayena katasarirapatijaggano bhikkhacarakalam agamayamano patova agantva 3- tasmim rukkhamule nisidi attano pabhaya sakalam rukkhamulam obhasayamano. Atha kho sa punna agantva addasa bodhisattam rukkhamule pacinalokadhatum olokayamanam nisinnam, sarirato cassa nikkhantahi pabhahi sakalarukkham suvannavannam. Disvanassa etadahosi "ajja amhakam devata @Footnote: 1 Si.,i. bubbula. 2 an. pancaka. 22/196/267 (sya). 3 Si. ayam patho na @dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Rukkhato oruyha sahattheneva balikammam sampaticchitum nisinna manne"ti ubbegappatta hutva vegena agantva sujataya etamattham arocesi. Sujata tassa vacanam sutva tutthamanasa hutva "ajja dani patthaya mama jetthadhitutthane titthahi"ti dhitu anucchavikam sabbalankaram adasi. Yasma pana buddhabhavam papunanadivase satasahassagghanika eka 1- suvannapati laddhum vattati, tasma sa "suvannapatiyam payasam pakkhipissami"ti cittam uppadetva satasahassagghanikam suvannapatim niharapetva tattha payasam pakkhipitukama pakkabhajanam avajjesi, sabbo payaso padumapattato udakam viya vattitva 2- patiyam patitthasi, ekapatipuramattova ahosi. Sa tam patim annaya patiya patikujjitva odatavatthena vethetva sayam sabbalankarehi attabhavam alankaritva tam patim attano sise thapetva mahantena anubhavena nigrodharukkhamulam gantva bodhisattam disva balavasomanassajata "rukkhadevata"ti sannaya ditthatthanato patthaya onatonata gantva sisato patim otaretva vivaritva suvannabhingarena 3- gandhapupphavasitam udakam gahetva bodhisattam upagantva atthasi. Ghatikaramahabrahmuna dinno mattikapatto ettakam kalam bodhisattam avijahitva tasmim khane adassanam gato, bodhisatto pattam apassanto dakkhinahattham pasaretva udakam sampaticchi. Sujata saheva patiya payasam mahapurisassa hatthe thapesi, mahapuriso sujatam olokesi. Sa akaram sallakkhetva "ayya maya tumhakam pariccatta, tam ganhitva yatharuci karotha"ti vanditva "yatha mayham manoratho nipphanno, evam tumhakampi nipphajjatu"ti vatva satasahassagghanikampi suvannapatim puranakapannam viya pariccajitva anapekkhava pakkami. Bodhisattopi kho nisinnatthana vutthaya rukkham padakkhinam katva patim adaya neranjaraya tiram gantva anekesam bodhisattasatasahassanam @Footnote: 1 Si. eva. 2 Si. anivattitva, i. nivattitva. 3 Si., i. @suvannabhinkarena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Abhisambujjhanadivase otaritva nhanatthanam supatitthitam nama 1- atthi, tassa tire patim thapetva supatitthitatitthe otaritva nhatva 2- anekabuddhasatasahassanam nivasanam arahaddhajam nivasetva puratthabhimukho nisiditva ekatthitalapakkappamane ekunapannasapinde katva sabbam appodakamadhupayasam paribhunji. Soyevassa buddhabhutassa sattasattaham bodhimande vasantassa ekunapannasadivasani aharo ahosi, ettakam kalam anno aharo natthi, na nhanam, na mukhadhovanam, na sariravalanjo, jhanasukhena phalasamapattisukhena ca vitinamesi. Tam pana payasam bhunjitva suvannapatim gahetva "sacaham ajja buddho bhavissami, ayam pati patisotam gacchatu, no ce bhavissami, anusotam gacchatu"ti vatva nadisote pakkhipi. Sa sotam chindamana nadimajjham gantva majjhatthaneneva javasampanno asso viya asitihatthamattatthanam patisotam gantva ekasmim avatte nimujjitva kalanagarajabhavanam gantva tinnam buddhanam paribhogapatiyo "kili kili"ti ravam karayamana paharitva tasam sabbahetthima hutva atthasi. Kalo nagaraja tam saddam sutva "hiyyo eko buddho nibbatti, puna ajja eko nibbatto"ti vatva anekehi padasatehi thutiyo vadamano utthasi. Tassa kira mahapathaviya ekayojanatigavutappamanam nabham puretva arohanakalo ajja va hiyyo va 3- sadiso ahosi. Bodhisattopi naditiramhi supupphitasalavane divaviharam katva sayanhasamayam pupphanam vantato muccanakale devatahi alankatena atthusabhavittharena maggena siho viya vijambhamano bodhirukkhabhimukho payasi. Nagayakkhasupannadayo dibbehi gandhapupphadihi pujayimsu, dibbasangitadini pavattayimsu, dasasahassi lokadhatu ekagandha ekamala ekasadhukara ahosi. Tasmim samaye sotthiyo nama tinaharako tinam adaya patipathe agacchanto mahapurisassa akaram natva attha tinamutthiyo adasi. Bodhisatto tinam gahetva bodhimandam aruyha dakkhinadisabhage uttarabhimukho atthasi, tasmim khane dakkhinacakkavalam @Footnote: 1 Ma. suppatittham naMa. 2 cha.Ma. nahatva. 3 Si., i. vati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Osiditva hettha avicisampattam viya ahosi, uttaracakkavalam ullanghitva upari bhavaggappattam viya ahosi. Bodhisatto "idam sambodhipapunanatthanam na bhavissati manne"ti padakkhinam karonto pacchimadisabhagam gantva puratthimabhimukho atthasi, tato pacchimacakkavalam osiditva hettha avicisampattam viya ahosi, puratthimacakkavalam ullanghitva upari bhavaggappattam viya ahosi. Thitatthitatthane kirassa nemivattipariyante akkantam nabhiya patitthitamahasakatacakkam viya mahapathavi onatunnata ahosi. Bodhisatto "idampi sambodhipapunanatthanam na bhavissati manne"ti padakkhinam karonto uttaradisabhagam gantva dakkhinabhimukho atthasi, tato uttaracakkavalam osiditva hettha avicisampattam viya ahosi, dakkhinacakkavalam ullanghitva upari bhavaggappattam viya ahosi. Bodhisatto "idampi sambodhipapunanatthanam na bhavissati manne"ti padakkhinam karonto puratthimadisabhagam gantva pacchimabhimukho atthasi. Puratthimadisabhage pana sabbabuddhanam pallankatthanam ahosi, tam neva chambhati, na kampati. Bodhisatto "idam sabbabuddhanam avijahitam acalatthanam kilesapanjaraviddhamsanatthanan"ti natva tani tinani agge gahetva calesi, tavadeva cuddasahattho pallanko ahosi. Tanipi kho tinani tatharupena santhanena santhahimsu, yatharupam sukusalo cittakaro va potthakaro va alikhitumpi samattho natthi. Bodhisatto bodhikkhandham pitthito katva puratthabhimukho dalhamanaso hutva:- "kamam taco ca nharu ca atthi ca avasissatu upasussatu nissesam sarire mamsalohitam. 1- Na tvevaham sammasambodhim appatva imam pallankam bhindissami"ti asanisatasannipatenapi abhejjarupam aparajitapallankam abhujitva nisidi. Tasmim samaye maro papima "siddhatthakumaro mayham vasam atikkamitukamo, na danissa atikkamitum dassami"ti marabalassa santikam gantva etamattham @Footnote: 1 an. duka. 20/5/50-1, Ma.Ma. 13/184/149.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Arocetva maraghosanam nama ghosapetva marabalam adaya nikkhami. Sa marasena marassa purato dvadasayojana hoti, dakkhinato ca vamato ca dvadasayojana, pacchato cakkavalapariyantam katva thita, uddham navayojanubbedha hoti, yassa unnadantiya unnadasaddo yojanasahassato patthaya pathaviundriyanasaddo viya suyati. Atha maro devaputto diyaddhayojanasatikam girimekhalam nama hatthim abhiruhitva bahusahassam mapetva nanavudhani aggahesi. Avasesayapi maraparisaya dve jana ekasadisa ekasadisam avudham ganhanta nahesum. Nanavanna nanappakaramukha hutva nanavudhani ganhanta bodhisattam ajjhottharamana agamamsu. Dasasahassacakkavaladevata pana mahasattassa thutiyo vadamana atthamsu. Sakko devaraja vijayuttarasankham dhamamano atthasi. So kira sankho visahatthasatiko hoti, sakim vatam gahapetva dhamiyamano cattaro mase saddam karitva nissaddo hoti. Mahakalanagaraja atirekapadasatena vannam vannentova atthasi, mahabrahma setacchattam dharayamano atthasi. Marabale pana bodhimandam upasankamante tesam ekopi thatum nasakkhi, sammukhasammukhatthaneneva palayimsu. Kalo nama nagarajapi pathaviyam nimujjitva pancayojanasatikam manjerikanagabhavanam 1- gantva ubhohi hatthehi mukham pidahitva nipanno, sakko devarajapi vijayuttarasankham pitthiyam katva cakkavalamukhavattiyam atthasi, mahabrahma setacchattam kotiyam gahetva 2- brahmalokameva agamasi. Ekadevatapi thatum samattha nama nahosi, mahapuriso pana ekakova nisidi. Maropi attano parisam aha "tata suddhodanaputtena siddhatthena sadiso anno puriso nama natthi, mayam sammukha yuddham datum na sakkhissama, pacchabhagena dassama"ti. Mahapurisopi tini passani oloketva sabbadevatanam palatatta sunnani addasa. Puna uttarapassena marabalam ajjhottharamanam disva "ayam ettako jano mam ekakam sandhaya mahantam vayamam karoti, imasmim thane @Footnote: 1 i.,Ma. mandiranagabhavanam. 2 Si. cakkavalakotiyam thapetva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Mayham mata va pita va bhata va anno va koci natako natthi, ima pana dasa paramiyova mayham digharattam putthaparijanasadisa, 1- tasma maya paramiyova balaggam 2- katva paramisattheneva paharitva imam balakayam 3- viddhamsetum vattati"ti dasa paramiyo avajjamano nisidi. Atha kho maro devaputto "vateneva siddhattham palapessami"ti vatamandalam samutthapesi, tankhananneva puratthimadibheda vata samutthahitva addhayojanayojanadviyojanatiyojanappamanani pabbatakutani padaletva vanagaccharukkhadini uddhammulani katva samanta gamanigame cunnavicunne katum 4- samatthapi mahapurisassa punnatejena vihatanubhava bodhisattam patva bodhisattassa civarakannamattampi caletum nasakkhimsu. Tato "udakena nam ajjhottharitva maressami"ti mahavassam samutthapesi, tassanubhavena uparupari satapatalasahassapataladibheda valahaka utthahitva vassimsu. Vutthidharavegena pathavi chiddavachidda ahosi. Vanarukkhadinam uparibhagena mahamegho agantva mahasattassa civare ussavabindugahanamattampi temetum nasakkhi. Tato pasanavassam samutthapesi, mahantani mahantani pabbatakutani dhumayantani pajjalantani akasenagantva bodhisattam patva dibbamalagulabhavam apajjimsu. Tato paharanavassam samutthapesi, ekatodhara ubhatodhara asisattikhurappadayo dhumayanta pajjalanta akasenagantva bodhisattam patva dibbapupphani ahesum. Tato angaravassam samutthapesi, kimsukavanna angara akasenagantva bodhisattassa padamule dibbapupphani hutva vikirimsu. Tato kukkulavassam samutthapesi, accunho aggivanno kukkulo akasenagantva bodhisattassa padamule candanacunnam hutva nipatati. Tato valukavassam samutthapesi, atisukhuma valuka dhumayanta pajjalanta akasenagantva mahasattassa padamule dibbapupphani hutva nipatimsu. Tato kalalavassam samutthapesi, tam kalalam dhumayantam pajjalantam akasenagantva bodhisattassa padamule dibbavilepanam hutva nipatati. Tato "imina bhimsetva siddhattham palapessami"ti andhakaram samutthapesi, tam @Footnote: 1 Ma. puttaparijanasadisa. 2 Ma. phalakam. 3 i.,Ma. ayam balakayo. 4 ka. detum.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Caturangasamannagatam andhakaram viya mahatamam hutva bodhisattam patva suriyappabhavihatam viya andhakaram antaradhayi. Evam so maro imahi navahi vatavassapasanapaharanaangarakukkula- valukakalalandhakaravutthihi bodhisattam palapetum asakkonto "kim bhane titthatha, imam siddhatthakumaram ganhatha hanatha palapetha"ti attano parisam anapetva sayampi girimekhalassa hatthino khandhe nisinno cakkavudham adaya bodhisattam upasankamitva "siddhattha utthehi etasma pallanka, nayam tuyham papunati, mayham esa papunati"ti aha. Mahasatto tassa vacanam sutva avoca "mara neva taya dasaparamiyo purita, na upaparamiyo, na paramatthaparamiyo, napi panca mahapariccaga pariccatta, na natatthacariya, na lokatthacariya, na buddhatthacariya purita, sabba ta mayayeva purita, tasma nayam pallanko tuyham papunati, mayheveso papunati"ti. Maro kuddho kodhavegam asahanto mahapurisassa cakkavudham vissajjesi, tam tassa dasa paramiyo avajjentasseva uparibhage malavitanam hutva atthasi. Tam kira khuradharam cakkavudham annada kuddhena vissattham ekagghanapasanatthambhe vamsakalire viya chindantam gacchati, idani pana tasmim malavitanam hutva thite avasesa maraparisa "idani siddhattho pallankato vutthaya palayissati"ti mahantamahantani selakutani vissajjesum, tanipi mahapurisassa dasa paramiyo avajjentassa malagulabhavam apajjitva bhumiyam patimsu, devata cakkavalamukhavattiyam thita givam pasaretva sisam ukkhipitva "nattho vata bho siddhatthakumarassa rupaggappatto attabhavo, kim nu kho so karissati"ti olokenti. Tato bodhisatto "puritaparaminam bodhisattanam sambujjhanadivase pattapallanko mayham papunati"ti vatva thitam maram aha "mara tuyham danassa dinnabhave ko sakkhi"ti. Maro "ime ettakava jana sakkhino"ti marabalabhimukham hattham pasaresi. Tasmim khane maraparisaya "aham sakkhi aham sakkhi"ti pavattasaddo pathaviundriyanasaddasadiso ahosi. Atha maro mahapurisam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Aha "siddhattha tuyham danassa dinnabhave ko sakkhi"ti, mahapuriso "tuyham tava danassa dinnabhave sacetana sakkhino, mayham pana imasmim thane sacetano koci sakkhi nama natthi, titthatu tava me avasesaattabhavesu dinnadanam, vessantarattabhave pana thatva mayham sattasatakamahadanassa tava dinnabhave acetanapi ayam ghanamahapathavi sakkhi"ti civaragabbhantarato dakkhinahattham abhiniharitva "vessantarattabhave thatva mayham sattasatakamahadanassa dinnabhave tvam sakkhi na sakkhi"ti mahapathaviyabhimukham hattham pasaresi. Mahapathavi "aham te tada sakkhi"ti viravasatena viravasahassena viravasatasahassena marabalam avattharamana viya unnadi. Tato mahapurise "dinnam te siddhattha mahadanam uttamadanan"ti vessantaradanam sammasante diyaddhayojanasatiko girimekhalahatthi jannukehi pathaviyam patitthasi, maraparisa disavidisa palayimsu, dve ekamaggena gata nama natthi, sisabharanani ceva nivatthavasanani ca chaddetva sammukhasammukhadisahiyeva palayimsu, tato devasangha palayamanam marabalam disva "marassa parajayo jato, siddhatthakumarassa jayo jato, jayapujam karissama"ti devata devatanam naga naganam supanna supannanam brahmano brahmanam ghosetva gandhamaladihattha mahapurisassa santikam bodhipallankam agamamsu. Evam gatesu pana tesu:- jayo hi buddhassa sirimato ayam marassa ca papimato parajayo ugghosayum bodhimande pamodita jayam tada devagana mahesino. Jayo hi buddhassa sirimato ayam marassa ca papimato parajayo ugghosayum bodhimande pamodita jayam tada nagagana mahesino.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Jayo hi buddhassa sirimato ayam marassa ca papimato parajayo ugghosayum bodhimande pamodita jayam tada supannasanghapi mahesino. Jayo hi buddhassa sirimato ayam marassa ca papimato parajayo ugghosayum bodhimande pamodita jayam tada brahmagana mahesinoti. Avasesa dasasu cakkavalasahassesu devata malagandhavilepanehi pujayamana nanappakara ca thutiyo vadamana atthamsu. Evam dharamaneyeva suriye mahapuriso marabalam vidhamitva civarupari patamanehi bodhirukkhankurehi rattapavalalehi viya pujiyamano pathamayame pubbanivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayame paticcasamuppade nanam otaresi. Athassa dvadasapadikam paccayakaram vattavivattavasena anulomapatilomato sammasantassa dasasahassi lokadhatu udakapariyantam katva dvadasakkhattum sankampi. Mahapurise pana dasasahassilokadhatum unnadetva arunuggamanavelaya sabbannutannanam pativijjhante sakala dasasahassi lokadhatu alankatapatiyatta ahosi. Pacinacakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam pataka 1- pacchimacakkavalamukhavattim paharanti, tatha pacchimacakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam pataka pacinacakkavalamukhavattim paharanti, dakkhinacakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam pataka uttaracakkavalamukhavattim paharanti, uttaracakkavalamukhavattiyam ussapitanam dhajanam pataka dakkhinacakkavalamukhavattim paharanti, pathavitale ussapitanam dhajanam pataka brahmalokam ahacca atthamsu, brahmaloke baddhanam dhajanam pataka pathavitale patitthahimsu, dasasahassesu cakkavalesu @Footnote: 1 Si. patakanam kotiyo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Pupphupaga rukkha puppham ganhimsu, phalupaga rukkha phalapindibharasahita ahesum. Khandhesu khandhapadumani pupphimsu, sakhasu sakhapadumani, latasu latapadumani, akase olambakapadumani, ghanasilatalani bhinditva uparupari satapattani hutva dandakapadumani utthahimsu. Dasasahassi lokadhatu vattetva vissatthamalagula viya susanthatapupphasantharo viya ca pupphabhikinna ahosi. Cakkavalantaresu atthayojanasahassa lokantarikaniraya sattasuriyappabhahipi 1- anobhasitapubba tada ekobhasa ahesum, caturasitiyojanasahassagambhiro mahasamuddo madhurodako ahosi, nadiyo na pavattimsu, jaccandha rupani passimsu, jatibadhira saddam sunimsu, jatipithasappino padasa gacchimsu, andubandhanadini chijjitva patimsu. Evam aparimanena sirivibhavena pujiyamano mahapuriso anekappakaresu acchariyadhammesu patubhutesu sabbannutam pativijjhitva sabbabuddhehi avijahitam udanam udanesi:- "anekajatisamsaram sandhavissam anibbisam gahakaram gavesanto dukkha jati punappunam. Gahakaraka ditthosi puna geham na kahasi sabba te phasuka bhagga gahakutam visankhatam visankharagatam cittam tanhanam khayamajjhaga"ti. 2- Iti tusitabhavanato patthaya yava ayam bodhimande sabbannutappatti, ettakam thanam avidurenidanam namati veditabbam. Avidurenidanakatha nitthita. -------------- @Footnote: 1 Si. atthayojanasahassalokantarikaniraye satta suriyapabhahipi. 2 khu.dha. 25/153/44.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

3. Santikenidanakatha "santikenidanam pana `ekam samayam bhagava savatthiyam viharati jetavane anathapindikassa arame.' `vesaliyam viharati mahavane kutagarasalayan'ti ca evam (1)- tasmim tasmim thaneyeva labbhati"ti vuttam. Kincapi evam vuttam, atha kho pana tampi adito patthaya evam veditabbam:- udananhi udanetva jayapallanke nisinnassa bhagavato etadahosi "aham kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani imassa pallankassa karana sandhavim, ettakam me kalam imasseva pallankassa karana alankatasisam givaya chinditva dinnam, suanjitani akkhini hadayamamsanca uppatetva dinnam, jalikumarasadisa putta kanhajinakumarisadisa dhitaro maddidevisadisa bhariyayo ca paresam dasatthaya dinna, ayam me pallanko jayapallanko thirapallanko, 2- ettha me nisinnassa sankappa paripunna, na tava ito vutthahissami"ti anekakotisatasahassasamapattiyo samapajjanto sattaham tattheva nisidi. Yam sandhaya vuttam "atha kho bhagava sattaham ekapallankena nisidi vimuttisukhapatisamvedi"ti. 3- Atha ekaccanam devatanam "ajjapi nuna siddhatthassa kattabbakiccam atthi, pallankasminhi alayam na vijahati"ti parivitakko udapadi. Sattha devatanam parivitakkam natva tasam vitakkavupasamattham vehasam abbhuggantva yamakapatihariyam dassesi. Mahabodhimande hi katapatihariyanca natisamagame katapatihariyanca pathikaputtasamagame 4- katapatihariyanca sabbam gandambarukkhamule katayamakapatihariyasadisam ahosi. Evam sattha imina patihariyena devatanam vitakkam vupasametva pallankato isakam pacinanissite uttaradisabhage thatva "imasmim vata me pallanke sabbannutam patividdhan"ti cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca puritanam paraminam baladhigamatthanam 5- pallankam bodhirukkhanca animisehi akkhihi @Footnote: 1 i.,Ma. tesu tesu thanesu viharato. 2 Si.,i. varapallanko. 3 vi. @maha.4/1/1,khu.u.25/1/93. 4 Si.,i.,Ma. patikaputtasamagame. 5 Si.,i. phala.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Olokayamano sattaham vitinamesi, tam thanam animisacetiyam nama jatam. Atha sattha pallankassa ca thitatthanassa ca antara cankamam mapetva puratthimapacchimato ayatane 1- ratanacankame cankamanto sattaham vitinamesi, tam thanam ratanacankamacetiyam nama jatam. Catutthe pana sattahe bodhito pacchimuttaradisabhage devata ratanagharam mapayimsu, tattha bhagava pallankena nisiditva abhidhammapitakam visesato cettha anantanayasamantapatthanam vicinanto sattaham vitinamesi. Abhidhammika panahu "ratanagharam nama na sattaratanamayam geham, sattannam pana pakarananam sammasitatthanam `ratanagharan'ti vuccati"ti. Yasma panettha ubhopete pariyayena yujjanti, tasma ubhayampetam gahetabbameva. Tato patthaya pana tam thanam ratanagharacetiyam nama jatam. Evam sattha bodhisamipeyeva cattari sattahani vitinametva pancame sattahe bodhirukkhamula yena ajapalanigordho tenupasankami, tatrapi dhammam vicinanto vimuttisukhanca patisamvedento nisidi. Tasmim samaye maro papima "ettakam kalam anubandhanto otarapekkhopi imassa na kinci khalitam addasam, atikkanto dani esa mama vasan"ti domanassappatto mahamagge nisiditva solasa karanani cintento bhumiyam solasa lekha akaddhi:- "aham eso viya danaparamim na puresim, tenamhi imina sadiso na jato"ti ekam lekham akaddhi. Tatha "aham eso viya silaparamim .pe. Nekkhammaparamim, pannaparamim, viriyaparamim, khantiparamim, saccaparami, adhitthanaparamim, mettaparamim, upekkhaparamim na puresim, tenamhi imina sadiso na jato"ti dasamam lekham akaddhi. Tatha "aham eso viya asadharanassa indriyaparopariyattinanassa pativedhaya upanissayabhuta dasa paramiyo na puresim, tenamhi imina sadiso na jato"ti ekadasamam lekham akaddhi. Tatha "aham eso viya asadharanassa asayanusayananassa .pe. Mahakarunasamapattinanassa, yamakapatihariyananassa, anavaranananassa @Footnote: 1 cha.Ma. ayate.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Sabbannutannanassa pativedhaya upanissayabhuta dasa paramiyo na puresim, tenamhi imina sadiso na jato"ti solasamam lekham akaddhi. Evam maro imehi karanehi mahamagge solasa lekha akaddhitva nisidi. Tasmim ca samaye tanha arati raga cati tisso maradhitaro 1- "pita no na pannayati, kaham nu kho etarahi"ti olokayamana tam domanassappattam bhumim lekhamanam nisinnam disva pitu santikam gantva "kasma tata tvam dukkhi dummano"ti pucchimsu. "amma ayam mahasamano mayham vasam atikkanto, ettakam kalam olokento otaramassa datthum nasakkhim, tenamhi dukkhi dummano"ti. "yadi evam ma cintayittha, mayametam attano vase katva adaya agamissama"ti ahamsu. Na sakka amma esa kenaci vase katum, acalaya saddhaya patitthito esa purisoti. "tata mayam itthiyo nama idaneva nam ragapasadihi bandhitva anessama, tumhe ma cintayittha"ti vatva bhagavantam upasankamitva "pade te samana paricarema"ti ahamsu. Bhagava neva tasam vacanam manasi akasi, na akkhini ummiletva olokesi, anuttare upadhisankhaye vimuttiya vivekasukhanneva anubhavanto nisidi. Puna maradhitaro "uccavaca kho purisanam adhippaya, kesanci kumarikasu pemam hoti, kesanci pathamavaye thitasu, kesanci majjhimavaye thitasu, kesanci pacchimavaye thitasu, yannuna mayam nanappakarehi rupehi palobhetva ganheyyama"ti ekameka kumarikavannadivasena sakam sakam attabhavam abhinimminitva kumarika, avijata, sakim vijata, duvijata, majjhimitthiyo, mahitthiyo ca hutva chakkhattum bhagavantam upasankamitva "pade te samana paricarema"ti ahamsu. Tampi bhagava na manasakasi, yatha tam anuttare upadhisankhaye vimutto. Keci panacariya vadanti "ta mahitthibhavena upagata disva bhagava `eta khandadanta palitakesa hontu'ti adhitthasi"ti. Tam na gahetabbam. Na hi bhagava evarupam adhitthanam akasi, bhagava pana "apetha tumhe, kim disva evam @Footnote: 1 sam. sa. 15/161/151.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Vayamatha, evarupam nama avitaragadinam purato katum vattati. Tathagatassa pana rago pahino, doso pahino, moho pahino"ti attano kilesappahanam arabbha:- "yassa jitam navajiyati jitamassa no yati koci loke tam buddhamanantagocaram apadam kena padena nessatha. Yassa jalini visattika tanha natthi kuhinci netave tam buddhamanantagocaram apadam kena padena nessatha"ti 1- ima dhammapade buddhavagge dve gatha vadanto dhammam desesi. Ta "saccam kira no pita avoca, `araham sugato loke, na ragena suvanayo'tiadini 2- vatva pitu santikam agamimsu. Bhagavapi tattheva sattaham vitinametva tato mucalindamulam agamasi. Tattha sattahavaddalikaya uppannaya sitadipatibahanattham mucalindena nama nagarajena sattakkhattum bhogehi parikkhitto asambadhaya gandhakutiyam viharanto viya vimuttisukham patisamvediyamano sattaham vitinametva rajayatanam upasankamitva tatthapi vimuttisukham patisamvediyamanoyeva sattaham vitinamesi. Ettavata satta sattahani paripunnani. Etthantareneva mukhadhovanam, na sarirapatijagganam, na aharakiccam ahosi, jhanasukhaphalasukheneva ca vitinamesi. Athassa tasmim sattasattahamatthake ekunapannasatime divase tattha nisinnassa "mukham dhovissami"ti cittam udapadi. Sakko devanamindo agadaharitakam aharitva adasi, sattha tam paribhunji, tenassa sariravalanjo ahosi. Athassa sakkoyeva @Footnote: 1 khu.dha. 25/179-80/49. 2 sam.sa. 15/161/150.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Nagalatadantakatthanceva mukhadhovanodakanca adasi. Sattha tam dantakattham khaditvava anotattadahodakena mukham dhovitva tattheva rajayatanamule nisidi. Tasmim samaye tapussabhallika 1- nama dve vanija pancahi sakatasatehi ukkala janapada majjhimadesam gacchanta pubbe attano natisalohitaya devataya sakatani sannirumbhitva satthu aharasampadane ussahita manthanca madhupindikanca adaya "patigganhatu no bhante bhagava imam aharam anukampam upadaya"ti sattharam upanametva atthamsu. Bhagava payasapatiggahanadivaseyeva pattassa antarahitatta "na kho tathagata hatthesu patigganhanti, kimhi nu kho aham patigganheyyan"ti cintesi. Athassa cittam natva catuhi disahi cattaro maharajano indanilamanimaye patte upanamesum, bhagava te patikkhipi. Puna muggavannaselamaye cattaro patte upanamesum. Bhagava catunnampi maharajanam saddhanurakkhanatthaya cattaropi patte patiggahetva uparupari thapetva "eko hotu"ti adhitthasi, cattaropi mukhavattiyam pannayamanalekha hutva majjhimappamanena ekattam upagamimsu. Bhagava tasmim paccagghe selamaye patte aharam patiggahetva paribhunjitva anumodanam akasi. Te dve bhataro vanija buddhanca dhammanca saranam gantva dvevacika upasaka ahesum. Atha nesam "ekam no bhante paricaritabbatthanam detha"ti vadantanam dakkhinahatthena attano sisam paramasitva kesadhatuyo adasi. Te attano nagare ta dhatuyo suvannasamuggassa anto pakkhipitva cetiyam patitthapesum. Sammasambuddho pana tato vutthaya puna ajapalanigrodhameva gantva nigrodhamule nisidi. Athassa tattha nisinnamattasseva attana adhigatadhammassa gambhiratam paccavekkhantassa sabbabuddhanam acinno "kicchena adhigato kho mayayam dhammo"ti paresam adesetukamatakarappatto vitakko udapadi. Atha kho brahma sahampati "nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko"ti dasahi cakkavalasahassehi sakkasuyamasantusitanimmanarativasavattimahabrahmano adaya @Footnote: 1. Si.,i. tapassu,...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Satthu santikam agantva "desetu bhante bhagava dhamman"tiadina nayena dhammadesanam ayaci. Sattha tassa patinnam datva "kassa nu kho aham pathamam dhammam deseyyan"ti cintento "alaro pandito, so imam dhammam khippam ajanissati"ti cittam uppadetva puna olokento tassa sattahakalankatabhavam natva udakam avajjesi. Tassapi abhidosakalankatabhavam natva "bahupakara kho me pancavaggiya bhikkhu"ti pancavaggiye arabbha manasikatva "kaham nu kho te etarahi viharanti"ti avajjento "baranasiyam isipatane migadaye"ti natva katipaham bodhimandasamantayeva pindaya caranto viharitva "asalhipunnamayam baranasim gantva dhammacakkam pavattessami"ti pakkhassa catuddasiyam paccusasamaye paccutthaya pabhataya rattiya kalasseva pattacivaramadaya attharasayojanamaggam patipanno antaramagge upakam nama ajivakam disva tassa attano buddhabhavam acikkhitva tam divasameva sayanhasamaye isipatanam sampapuni. Pancavaggiya tathagatam duratova agacchantam disva "ayam avuso samano gotamo paccayabahullaya avattitva paripunnakayo pinindriyo 1- suvannavanno hutva agacchati, imassa vandanadini na karissama, mahakulappasuto kho panesa asanabhiharam arahati, tenassa asanamattam pannapessama"ti katikam akamsu. Bhagava sadevakassa lokassa cittacarajananasamatthena nanena "kim nu kho ime cintayimsu"ti avajjetva cittam annasi, atha tesu sabbadevamanussesu anodissakavasena pharanasamattham mettacittam sankhipitva odissakavasena mettacittena phari. Te bhagavata mettacittena samphuttha tathagate upasankamante sakaya katikaya santhatum asakkonta paccuggantva abhivadanadini sabbakiccani akamsu, sammasambuddhabhavam panassa ajananta kevalam namena ca avusovadena ca samudacarimsu. @Footnote: 1 Si.,i. pinitindriyo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Atha ne bhagava "ma bhikkhave tathagatam namena ca avusovadena ca samudacaratha. Araham bhikkhave tathagato sammasambuddho"ti attano buddhabhavam napetva pannattavarabuddhasane nisinno uttarasalhanakkhattayoge vattamane attharasahi brahmakotihi parivuto pancavaggiyatthere amantetva tiparivattam dvadasakaram chananavijambhanam 1- anuttaram dhammacakkappavattanasuttantam 2- desesi. Tesu kondannatthero desananusarena nanam pesento suttapariyosane attharasahi brahmakotihi saddhim sotapattiphale patitthasi. Sattha tattheva vassam upagantva punadivase vappattheram ovadanto vihareyeva nisidi, sesa cattaropi pindaya carimsu. Vappatthero pubbanheyeva sotapattiphalam papuni. Etenevupayena punadivase bhaddiyattheram, punadivase mahanamattheram, punadivase assajittheranti sabbe sotapattiphale patitthapetva pancamiyam pakkhassa pancapi there sannipatetva anattalakkhanasuttantam 3- desesi, desanapariyosane pancapi thera arahatte patitthahimsu. Atha sattha yasassa kulaputtassa upanissayam disva tam rattibhage nibbijjitva geham pahaya nikkhantam "ehi yasa"ti pakkositva tasmimyeva rattibhage sotapattiphale, punadivase arahatte patitthapetva aparepi tassa sahayake catuppannasajane ehibhikkhupabbajjaya pabbajetva arahattam papesi. Evam loke ekasatthiya arahantesu jatesu sattha vutthavasso pavaretva "caratha bhikkhave carikan"ti satthibhikkhu disasu pesetva sayam uruvelam gacchanto antaramagge kappasikavanasande timsabhaddavaggiyakumare vinesi. Tesu sabbapacchimako sotapanno, sabbuttamo anagami ahosi. Tepi sabbe ehibhikkhubhaveneva pabbajetva disasu pesetva uruvelam gantva addhuddhapatihariyasahassani dassetva uruvelakassapadayo sahassajatilaparivare tebhatikajatile vinetva ehibhikkhubhavena pabbajetva gayasise nisidapetva adittapariyayadesanaya 4- @Footnote: 1 Si.,i. sannanavijambhanam. 2 vi. maha. 4/10-24/10-20, sam. maha. @19/6081-90/367-76. 3 vi. maha. 4/13-23/13-20, sam.kha.17/59/55-6. 4 vi. maha. @4/55/44-5, sam. sala.18/28/17-8.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Arahatte patitthapetva tena arahantasahassena parivuto "bimbisararanno dinnapatinnam mocessami"ti rajagahanagarupacare latthivanuyyanam agamasi. Raja uyyanapalassa santika "sattha agato"ti sutva dvadasanahutehi brahmanagahapatikehi parivuto sattharam upasankamitva cakkavicittatalesu suvannapattavitanam viya pabhasamudayam vissajjentesu tathagatassa padesu sirasa nipatitva ekamantam nisidi saddhim parisaya. Atha kho tesam brahmanagahapatikanam etadahosi "kim nu kho mahasamano uruvelakassape brahmacariyam carati, udahu uruvelakassapo mahasamane"ti. Bhagava tesam cetasa cetoparivitakkamannaya uruvelakassapam gathaya ajjhabhasi:- "kimeva disva uruvelavasi pahasi aggim kisakovadano pucchami tam kassapa etamattham katham pahinam tava aggihuttan"ti. 1- theropi bhagavato adhippayam viditva:- "rupe ca sadde ca atho rase ca kamitthiyo cabhivadanti yanna etam malanti upadhisu natva tasma na yitthe na hute aranjin"ti 1- imam gatham vatva attano savakabhavappakasanattham tathagatassa padapitthe sisam thapetva "sattha me bhante bhagava, savakohamasmi"ti vatva ekatalam dvitalam titalanti yava sattatalappamanam sattakkhattum vehasam abbhuggantva oruyha tathagatam vanditva ekamantam nisidi. Tam patihariyam disva mahajano "aho mahanubhava buddha, evanhi thamagataditthiko nama `araha'ti mannamano uruvelakassapopi ditthijalam bhinditva tathagatena damito"ti satthu gunakathamyeva kathesi. Bhagava "naham idaniyeva uruvelakassapam damemi, atitepi esa maya @Footnote: 1 vi. maha. 4/55/47.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Damito"ti vatva imissa atthuppattiya mahanaradakassapajatakam 1- kathetva cattari saccani pakasesi. Raja ekadasahi nahutehi saddhim sotapattiphale patitthasi, ekanahutam upasakattam pativedesi. Raja satthu santike nisinnoyeva panca assasake 2- pavedetva saranam gantva svatanaya nimantetva utthayasana bhagavantam padakkhinam katva pakkami. Punadivase yehi ca bhagava hiyyo dittho, yehi ca adittho, te sabbepi rajagahavasino attharasakotisankha manussa tathagatam datthukama patova rajagahato latthivanuyyanam agamamsu. Tigavuto maggo nappahosi, sakalalatthivanuyyanam nirantaram phutam ahosi. Mahajano dasabalassa rupasobhaggappattam attabhavam passantopi tittim katum nasakkhi. Vannabhumi namesa. Evarupesu hi thanesu bhagavato lakkhananubyanjanadippabheda sabbapi rupakayasiri vannetabba. Evam rupasobhaggappattam dasabalassa sariram passamanena mahajanena nirantaram phute uyyane ca gamanamagge ca ekabhikkhussapi nikkhamanokaso nahosi. Tam divasam kira bhagavato bhattam chinnam bhaveyya, tasma "tam ma ahosi"ti sakkassa nisinnasanam unhakaram dassesi, so avajjamano tam karanam natva manavakavannam abhinimminitva buddhadhammasamghapatisamyutta thutiyo vadamano dasabalassa purato otaritva devanubhavena okasam katva:- "danto dantehi saha puranajatilehi vippamutto vippamuttehi singinikkhasuvanno rajagaham pavisi bhagava. Mutto muttehi .pe. Tinno tinnehi .pe. Santo santehi .pe. Rajagaham pavisi bhagava. @Footnote: 1 khu.ja. 28/1153-1345/246-266. 2 Ma. asisake.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Dasavaso dasabalo dasadhammavidu dasabhi cupeto so dasasataparivaro rajagaham pavisi bhagava"ti 1- imahi gathahi satthu vannam vadamano purato payasi. Tada mahajano manavakassa rupasirim disva "ativiya abhirupo vatayam manavako, na kho pana amhehi ditthapubbo"ti cintetva "kuto ayam manavako, kassa va ayan"ti aha. Tam sutva manavo:- "yo dhiro sabbadhi danto suddho appatipuggalo araham sugato loke tassaham paricarako"ti 2- gathamaha. Sattha sakkena katokasam maggam patipajjitva bhikkhusahassaparivuto rajagaham pavisi. Raja buddhappamukhassa samghassa mahadanam datva "aham bhante tini ratanani vina vasitum na sakkhissami, velaya va avelaya va bhagavato santikam agamissami, latthivanuyyananca nama atidure, idam pana amhakam veluvanuyyanam natiduram naccasannam gamanagamanasampannam buddharaham senasanam. Idam me bhante bhagava patigganhatu"ti suvannabhingarena pupphagandhavasitam manivannam udakamadaya veluvanuyyanam pariccajanto dasabalassa hatthe udakam patesi. Tasmim arame patiggahiteyeva "buddhasasanassa mulani otinnani"ti mahapathavi kampi. Jambudipatalasminhi thapetva veluvanam annam mahapathavim kampetva gahitasenasanam nama natthi. Tambapannidipepi thapetva mahaviharam annam pathavim kampetva gahitasenasanam nama natthi. Sattha veluvanaramam patiggahetva ranno anumodanam katva utthayasana bhikkhusamghaparivuto veluvanam agamasi. @Footnote: 1 vi. maha. 4/58/49. 2 vi. maha. 4/58/50.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

Tasmim kho pana samaye sariputto ca moggallano cati dve paribbajaka rajagaham upanissaya viharanti amatam pariyesamana. Tesu sariputto assajittheram pindaya pavittham disva pasannacitto payirupasitva "ye dhamma hetuppabhava"ti 1- adigatham sutva sotapattiphale patitthaya attano sahayakassa moggallanassapi tameva gatham abhasi. Sopi sotapattiphale patitthahi. Te ubhopi sanjayam 2- oloketva attano parisaya saddhim bhagavato santike pabbajimsu. Tesu moggallano sattahena arahattam papuni, sariputto addhamasena. Ubhopi te sattha aggasavakatthane thapesi. Sariputtattherena ca arahattam pattadivaseyeva sannipatam akasi. Tathagate pana tasminneva veluvanuyyane viharante suddhodanamaharaja "putto kira me chabbassani dukkarakarikam caritva paramabhisambodhim patva pavattavaradhammacakko rajagaham upanissaya veluvane viharati"ti sutva annataram amaccam amantesi "ehi bhane, tvam purisasahassaparivaro rajagaham gantva mama vacanena `pita te suddhodanamaharaja datthukamo'ti vatva mama puttam ganhitva ehi"ti aha. So "evam deva"ti ranno vacanam sirasa sampaticchitva purisasahassaparivaro khippameva satthiyojanamaggam gantva dasabalassa catuparisamajjhe nisiditva dhammadesanavelayam viharam pavisi. So "titthatu tava ranna pahitasasanan"ti parisapariyante thito satthu dhammadesanam sutva yathathitova saddhim purisasahassena arahattam patva pabbajjam yaci. Bhagava "etha bhikkhavo"ti hattham pasaresi, sabbe tankhananneva iddhimayapattacivaradhara satthivassikatthera viya ahesum. Arahattam pattakalato patthaya pana ariya nama majjhattava hontiti so ranna pahitasasanam dasabalassa na kathesi. Raja "neva gato agacchati, na sasanam suyyati"ti "ehi bhane, tvam gaccha"ti eteneva niyamena annam amaccam pesesi. Sopi gantva purimanayeneva saddhim parisaya arahattam patva tunhi ahosi. Puna raja "ehi bhane, tvam gaccha"ti eteneva niyamena @Footnote: 1 vi. maha. 4/61/53, khu.apa. 32/268/36. 2 cha.Ma. sancayam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

Aparepi satta amacce pesesi. Te sabbe nava purisasahassaparivara nava amacca attano kiccam nitthapetva tunhibhuta tattheva viharimsu. Raja sasanamattampi aharitva acikkhantam alabhitva cintesi "ettakapi jana mayi sinehabhavena sasanamattampi na paccaharimsu, ko nu kho me sasanam karissati"ti sabbam rajabalam olokento kaludayim addasa. So kira ranno sabbatthasadhako abbhantariko ativiya vissasiko amacco bodhisattena saddhim ekadivase jato sahapamsukilako sahayo. Atha nam raja amantesi "tata kaludayi aham mama puttam datthukamo navapurisasahassaparivarena 1- nava amacce pesesim, tesu ekopi agantva sasanamattam arocento nama natthi, dujjano kho pana me jivitantarayo, jivamanoyevaham puttam datthukamo, sakkhissasi nu kho me puttam dassetun"ti. Sakkhissami deva, sace pabbajitum labhissamiti. Tata tvam pabbajito va apabbajito va mayham puttam dassehiti. So "sadhu deva"ti ranno sasanam adaya rajagaham gantva satthu dhammadesanavelaya parisapariyante thito dhammam sutva saparivaro arahattam patva ehibhikkhubhavena pabbajitva vihasi. Sattha buddho hutva pathamam antovassam isipatane vasitva vutthavasso pavaretva uruvelam gantva tattha tayo mase vasanto tebhatikajatile vinetva bhikkhusahassaparivaro phussamasapunnamayam rajagaham gantva dve mase vasi. Ettavata baranasito nikkhantassa panca masa jata, sakalo hemanto atikkanto. Kaludayittherassa agatadivasato sattatthadivasa vitivatta, thero phaggunamasapunnamayam cintesi "atikkanto dani hemanto, vasantasamayo anuppatto, manussehi sassadini uddharitva sammukhasammukhatthanehi magga dinna, haritatinasanchanna pathavi, supupphita vanasanda, patipajjanakkhama magga, kalo dasabalassa natisangaham katun"ti. Atha bhagavantam upasankamitva:- @Footnote: 1 Si., Ma.....parivare.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

"angarino dani duma bhadante phalesino chadanam vippahaya te accimantova pabhasayanti samayo mahavira bhagi rasanam 1- .pe. Natisitam natiunham natidubbhikkhachatakam saddala harita bhumi esa kalo mahamuni"ti satthimattahi gathahi dasabalassa kulanagaragamanavannam vannesi. Atha nam sattha "kim nu kho udayi madhurassarena gamanavannam vannesi"ti aha. "tumhakam bhante pita suddhodanamaharaja tumhe passitukamo, karotha natakanam sangahan"ti. Sadhu udayi karissami natakanam sangaham, bhikkhusamghassa arocehi, gamiyavattam paripuressantiti. "sadhu bhante"ti thero tesam arocesi. Bhagava angamagadhavasinam kulaputtanam dasahi sahassehi, kapilavatthuvasinam dasahi sahassehiti sabbeheva visatisahassehi khinasavabhikkhuhi parivuto rajagaha nikkhamitva divase divase yojanam gacchati. "rajagahato satthiyojanam kapilavatthum dvihi masehi papunissami"ti aturitacarikam pakkami. Theropi "bhagavato nikkhantabhavam ranno arocessami"ti vehasam abbhuggantva ranno nivesane paturahosi. Raja theram disva tutthacitto maharahe pallanke nisidapetva attano patiyaditassa nanaggarasabhojanassa pattam puretva adasi. Thero utthaya gamanakaram dassesi. Nisiditva bhunja tatati. Satthu santikam gantva bhunjissami maharajati. Kaham pana tata satthati. Visatisahassabhikkhuparivaro tumhakam dassanatthaya carikam nikkhanto maharajati. Raja tutthamanaso aha "tumhe imam paribhunjitva yava mama putto imam nagaram papunati, tavassa itova pindapatam pariharatha"ti. Thero adhivasesi. Raja theram pavisitva pattam gandhacunnena ubbattetva uttamassa bhojanassa puretva "tathagatassa detha"ti @Footnote: 1 Si.,i. bhagirasanam, khu. thera. 26/527/347-8.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Therassa hatthe patitthapesi. Thero sabbesam passantanamyeva pattam akase khipitva sayampi vehasam abbhuggantva pindapatam aharitva satthu hatthe thapesi. Sattha tam paribhunji. Eteneva upayena thero divase divase pindapatam ahari. Satthapi antaramagge rannoyeva pindapatam paribhunji. Theropi bhattakiccavasane divase divase "ajja bhagava ettakam agato, ajja ettakan"ti buddhagunapatisamyuttaya ca kathaya sakalam rajakulam satthudassanam vinayeva satthari sanjatappasadam akasi. Teneva nam bhagava "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam kulappasadakanam yadidam kaludayi"ti 1- etadagge thapesi. Sakiyapi kho anuppatte bhagavati "amhakam natisettham passissama"ti sannipatitva bhagavato vasanatthanam vimamsamana "nigrodhasakkassa aramo ramaniyo"ti sallakkhetva tattha sabbam patijagganavidhim karetva gandhapupphahattha paccuggamanam karonta sabbalankarapatimandite daharadahare nagaradarake ca nagaradarikayo ca pathamam pahinimsu, tato rajakumare ca rajakumarikayo ca, tesam anantara samam gandhapupphadihi pujayamana bhagavantam gahetva nigrodharamameva agamamsu. Tattha bhagava visatisahassakhinasavaparivuto pannattavarabuddhasane nisidi. Sakiya nama manajatika manatthaddha, te "siddhatthakumaro amhehi daharataro, amhakam kanittho, bhagineyyo, putto, natta"ti cintetva daharadahare rajakumare ahamsu "tumhe vandatha, mayam tumhakam pitthito nisidissama"ti. Tesu evam avanditva nisinnesu bhagava tesam ajjhasayam oloketva "na mam natayo vandanti, handa dani te vandapessami"ti abhinnapadakam catuttham jhanam samapajjitva tato vutthaya akasam abbhuggantva tesam sise padapamsum okiramano viya gandambarukkhamule yamakapatihariyasadisam patihariyam akasi. Raja tam acchariyam disva aha "bhante tumhakam jatadivase kaladevilassa 2- vandanattham upanitanam vo pade parivattetva brahmanassa matthake patitthite @Footnote: 1 an. ekaka. 20/225/25. 2 cha.Ma. kaladevalassa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

Disvapi aham tumhakam pade vandim, ayam me pathamavandana. Vappamangaladivase ca jambucchayaya sirisayane nipannanam vo jambucchayaya aparivattanam disvapi pade vandim, ayam me dutiyavandana. Idani pana imam aditthapubbam patihariyam disvapi aham tumhakam pade vandami, ayam me tatiyavandana"ti. Ranna pana vandite bhagavantam avanditva thatum samattho nama ekasakiyopi nahosi, sabbe vandimsuyeva. Iti bhagava natayo vandapetva akasato otaritva pannattasane nisidi. Nisinne bhagavati sikhapatto natisamagamo ahosi, sabbe ekaggacitta hutva nisidimsu. Tato mahamegho pokkharavassam vassi. Tambavannam udakam hettha viravantam gacchati, temitukamova temeti, atemitukamassa sarire ekabindumattampi na patati. Tam disva sabbe acchariyabbhutacitta jata "aho acchariyam, aho abbhutan"ti katham samutthapesum. Sattha "na idaneva mayham natisamagame pokkharavassam vassati, atitepi vassi"ti imissa atthuppattiya vessantarajatakam 1- kathesi. Dhammakatham sutva sabbe utthaya vanditva pakkamimsu. Ekopi raja va rajamahamatto va "sve amhakam bhikkham ganhatha"ti vatva gato nama natthi. Sattha punadivase visatibhikkhusahassaparivuto kapilavatthum pindaya pavisi. Tam na koci gantva nimantesi, na pattam va aggahesi. Bhagava indakhile thitova avajjesi "katham nu kho pubbabuddha kulanagare pindaya carimsu, kim uppatipatiya issarajananam gharani agamamsu, udahu sapadanacarikam carimsu"ti. Tato ekabuddhassapi uppatipatiya gamanam adisva "mayapi dani ayameva tesam vamso paggahetabbo, ayatim ca mama savaka mamanneva anusikkhanta pindacarikavattam paripuressantiti kotiyam nivitthagehato patthaya sapadanam pindaya cari. "ayyo kira siddhatthakumaro pindaya carati"ti dvibhumikatibhumikadisu pasadesu sihapanjaram vivaritva mahajano dassanabyavato ahosi. @Footnote: 1 khu.ja. 28/547/308.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Rahulamatapi devi "ayyaputto kira imasmimyeva nagare mahantena rajanubhave suvannasivikadihi vicaritva idani kesamassum oharetva kasayavatthanivasano kapalahattho pindaya carati, sobhati nu kho"ti sihapanjaram vivaritva olokayamana bhagavantam nanaviragasamujjalaya sarirappabhaya nagaravithiyo obhasetva byamappabhaparikkhepasamupabyulhaya asitanubyanjanappabhasitaya dvattimsamahapurisalakkhanapatimanditaya anopamaya buddhasiriya virocamanam disva unhisato patthaya yava padatala:- "siniddhanilamudukuncitakeso suriyanimmalatalabhinalato yuttatungamudukayatanaso ramsijalavikasito narasiho"ti evamadikahi dasahi narasihagathahi abhitthavitva "tumhakam putto pindaya carati"ti ranno arocesi. Raja samviggahadayo hatthena satakam santhapento turitaturito nikkhamitva vegena gantva bhagavato purato thatva aha "kinnu kho bhante amhe lajjapetha, kimattham pindaya caratha, kim `ettakanam bhikkhunam na sakka bhattam laddhun'ti sannam karittha"ti. Vamsacarittametam maharaja amhakanti. Nanu bhante amhakam vamso nama mahasammatakhattiyavamso, ettha ca ekakhattiyopi bhikkhacarako nama natthiti. "ayam maharaja khattiyavamso nama tava vamso. Amhakam pana "dipankaro kondanno .pe. Kassapo"ti ayam buddhavamso nama. Ete ca 1- anne anekasahassasankha buddha bhikkhacareneva jivikam kappesun"ti antaravithiyam thitova:- "uttitthe nappamajjeyya dhammam sucaritam care dhammacari sukham seti asmim loke paramhi ca"ti 2- imam gathamaha, gathapariyosane raja sotapattiphale patitthasi. "dhammancare sucaritam na nam duccaritam care dhammacari sukham seti asmim loke paramhi ca"ti 2- @Footnote: 1 Ma. ete caham ca. 2 khu.dha. 25/168-9/47.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

Imam gatham sutva sakadagamiphale patitthasi, mahadhammapalajatakam 1- sutva anagamiphale patitthasi, maranasamaye setacchattassa hettha sirisayane nipannoyeva arahattam papuni. Arannavasena padhananuyogakiccam ranno nahosi. So sotapattiphalam sacchikatvayeva pana bhagavato pattam gahetva saparisam bhagavantam mahapasadam aropetva panitena khadaniyena bhojaniyena parivisi. Bhattakiccapariyosane sabbam itthagaram agantva bhagavantam vandi thapetva rahulamataram. Sa pana "gaccha, ayyaputtam vandahi"ti parijanena vuccamanapi "sace mayham guno atthi, sayameva mama santikam ayyaputto agamissati, agatameva nam vandissami"ti vatva na agamasi. Bhagava rajanam pattam gahapetva dvihi aggasavakehi saddhim rajadhitaya sirigabbham gantva "rajadhita yatharuci vandamana na kinci vattabba"ti vatva pannattasane nisidi. Sa vegenagantva gopphakesu gahetva padapitthiyam sisam parivattetva yathajjhasayam vandi. Raja rajadhitaya bhagavati sinehabahumanadigunasampattim kathesi "bhante mama dhita `tumhehi kasayani vatthani nivasitani'ti sutva tato patthaya kasayavatthanivattha jata, tumhakam ekabhattikabhavam sutva ekabhattikava jata, tumhehi mahasayanassa chadditabhavam sutva pattikamancakeyeva nipanna, tumhakam malagandhadihi viratabhavam natva viratamala gandhava jata, attano natakahi `mayam patijaggissama'ti sasane pesitepi tesu ekanatakampi na olokesi, evam gunasampanna me bhante dhita"ti. "anacchariyam maharaja ayam idani taya rakkhiyamana rajadhita paripakke nane attanam rakkheyya, esa pubbe anarakkha pabbatapade vicaramana aparipakkepi nane attanam rakkhi"ti vatva candakinnarijatakam 2- kathetva utthayasana pakkami. Punadivase pana nandassa rajakumarassa abhisekagehappavesanavivahamangalesu vattamanesu tassa geham gantva kumaram pattam gahapetva pabbajetukamo @Footnote: 1 khu. ja. 27/447/224. 2 khu. ja. 27/485/292.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Mangalam vatva utthayasana pakkami. Janapadakalyani kumaram gacchantam disva "tuvatam kho ayyaputta agaccheyyasi"ti vatva givam pasaretva olokesi. So bhagavantam "pattam ganhatha"ti vattum avisahamano viharamyeva agamasi, tam anicchamanamyeva bhagava pabbajesi. Iti bhagava kapilavatthum gantva tatiyadivase nandam pabbajesi. Sattame divase rahulamatapi kumaram alankaritva bhagavato santikam pesesi "passa tata etam visatisahassasamanaparivutam suvannavannam brahmarupavannam samanam, ayam te pita, etassa mahanta nidhayo ahesum, tyassa nikkhamanakalato patthaya na passama, gaccha, nam dayajjam yacahi `aham tata kumaro abhisekam patva cakkavatti bhavissami, dhanena me attho, dhanam me dehi. Samiko hi putto pitusantakassa'ti. "kumaro ca bhagavato santikam gantvava pitu sineham labhitva hatthacitto "sukha te samana chaya"ti vatva annanca bahum attano anurupam vadanto atthasi. Bhagava katabhattakicco anumodanam vatva utthayasana pakkami. Kumaropi "dayajjam me samana dehi, dayajjam me samana dehi"ti bhagavantam anubandhi. Na bhagava kumaram nivattapesi, parijanopi bhagavata saddhim gacchantam nivattetum nasakkhi. Iti so bhagavata saddhim aramameva agamasi. Tato bhagava cintesi "yam ayam pitusantakam dhanam icchati, tam vattanugatam savighatam, handassa me bodhimande patiladdham sattavidham ariyadhanam demi, lokuttaradayajjassa nam samikam karomi"ti ayasmantam sariputtam amantesi "tena hi sariputta rahulam pabbajehi"ti. Thero tam pabbajesi. Pabbajite ca pana kumare ranno adhimattam dukkham uppajji, tam adhivasetum asakkonto bhagavantam upasankamitva "sadhu bhante ayya matapituhi ananunnatam puttam na pabbajeyyun"ti varam yaci. Bhagava ca tassa varam datva punekadivase rajanivesane katabhattakicco ekamantam nisinnena ranna "bhante tumhakam dukkarakarikakale eka devata mam upasankamitva `putto te kalankato'ti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

Aha, tassa vacanam asaddahanto `na mayham putto sambodhim appatva kalam karoti'ti tam patikkhipin"ti vutte "tumhe idani kim saddahissatha, ye tumhe pubbepi atthikani dassetva `putto te mato'ti vutte na saddahittha"ti imissa atthuppattiya mahadhammapalajatakam kathesi, kathapariyosane raja anagamiphale patitthahi. Iti bhagava pitaram tisu phalesu patitthapetva bhikkhusamghaparivuto punadeva rajagaham gantva sitavane vihasi. Tasmim samaye anathapindiko gahapati pancahi sakatasatehi bhandam adaya rajagaham gantva attano piyasahayakassa setthino geham gantva tattha buddhassa bhagavato uppannabhavam sutva balavapaccuse devatanubhavena vivatena dvarena sattharam upasankamitva dhammam sutva sotapattiphale patitthaya dutiye divase buddhappamukhassa samghassa mahadanam datva savatthim agamanatthaya satthu patinnam gahetva antaramagge pancacattalisayojanatthane satasahassam 1- datva yojanike yojanike viharam karetva jetavanam kotisantharena attharasahi hirannakotihi kinitva navakammam patthapesi. So majjhe dasabalassa gandhakutim karesi, tam parivaretva asitiya mahatheranam patiyekkam ekasannivesane avase ekakutikadvikutikahamsavattakadigharassa- salamandapadivasena sesasenasanani pokkharanicankamanarattitthanadivatthanani cati attharasakotipariccagena ramaniye bhumibhage manoramam viharam karetva dasabalassa agamanatthaya dutam pahesi. Sattha tassa vacanam sutva mahabhikkhusamghaparivaro rajagaha nikkhamitva anupubbena savatthinagaram papuni. Mahasetthipi kho viharamaham sajjetva tathagatassa jetavanam pavisanadivase puttam sabbalankarapatimanditam katva alankatapatiyatteheva pancahi kumarasatehi saddhim pesesi. So saparivaro pancavannavatthasamujjalani panca dhajasatani gahetva dasabalassa purato ahosi, tesam pacchato mahasubhadda culasubhaddati dve setthidhitaro pancahi kumarikasatehi saddhim punnaghate gahetva nikkhamimsu, @Footnote: 1 Si.,i. satasahassam satasahassam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Tasam pacchato setthibhariya sabbalankarapatimandita pancahi matugamasatehi saddhim punnapatiyo gahetva nikkhami, sabbesam pacchato mahasetthi ahatavatthanivattho ahatavatthanivattheheva pancahi setthisatehi saddhim bhagavantam abbhugganchi. Bhagava imam upasakaparisam purato katva mahabhikkhusamghaparivuto attano sarirappabhaya suvannarasasekasincanani viya vanantarani kurumano anantaya buddhalilaya 1- aparimanaya 2- buddhasiriya jetavanaviharam pavisi. Atha nam anathapindiko apucchi "kathaham bhante imasmim vihare patipajjami"ti. Tena hi gahapati imam viharam agatanagatassa catuddisassa bhikkhusamghassa patitthapehiti. "sadhu bhante"ti mahasetthi suvannabhingaram adaya dasabalassa hatthe udakam patetva "imam jetavanaviharam agatanagatassa catuddisassa buddhappamukhassa bhikkhusamghassa dammi"ti adasi. Sattha viharam patiggahetva anumodanam karonto:- "sitam unham patihanti tato valamigani ca sirimsape 3- ca makase sisire capi vutthiyo. Tato vatatapo ghoro sanjato patihannati lenatthanca sukhatthanca jhayitum ca vipassitum. Viharadanam samghassa aggam buddhena 4- vannitam tasma hi pandito poso sampassam atthamattano. Vihare karaye ramme vasayettha bahussute tesam annanca pananca vatthasenasanani ca. Dadeyya ujubhutesu vippasannena cetasa te tassa dhammam desenti sabbadukkhapanudanam yam so dhammam idhannaya parinibbati anasavo"ti 5- @Footnote: 1 Si.,i. buddhalilaYu. 2 Si.,Ma. appatimaYu. 3 cha.Ma. sarisape. @ 4 pali. buddhehi. 5 vi. cula. 7/295/61.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Viharanisamsam kathesi. Anathapindiko dutiyadivasato patthaya viharamaham arabhi. Visakhaya viharamaho catuhi masehi nitthito, anathapindikassa pana viharamaho navahi masehi nitthasi. Viharamahepi attharaseva kotiyo pariccagam agamamsu. Iti ekasmimyeva vihare catupannasakotisankham dhanam pariccaji. Atite pana vipassissa bhagavato kale punabbasumitto nama setthi suvannitthakasantharena kinitva tasmimyeva thane yojanappamanam samgharamam karesi. Sikhissa pana bhagavato kale sirivaddho nama setthi suvannaphalasantharena kinitva tasmimyeva thane tigavutappamanam samgharamam karesi. Vessabhussa bhagavato kale sotthiyo nama setthi suvannahatthipadasantharena kinitva tasmimyeva thane addhayojanappamanam samgharamam karesi. Kakusandhassa bhagavato kale accuto nama setthi suvannitthakasantharena kinitva tasmimyeva thane gavutappamanam samgharamam karesi. Konagamanassa bhagavato kale uggo nama setthi suvannakacchapasantharena kinitva thane addhagavutappamanam samgharamam karesi. Kassapassa bhagavato kale sumangalo nama setthi suvannayatthisantharena kinitva tasmimyeva thane solasakarisappamanam samgharamam karesi. Amhakam pana bhagavato kale anathapindiko nama setthi kahapanakotisantharena kinitva tasmimyeva thane atthakarisappamanam samgharamam karesi. Idam kira thanam sabbabuddhanam avijahitatthanameva. Iti mahabodhimande sabbannutappattito yava mahaparinibbanamanca yasmim yasmim thane bhagava vihasi. Idam santikenidanam namati veditabbam. Nidanakatha nitthita. ---------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Therapadana 1. Buddhavagga abbhantaranidanavannana [5] "atha buddhapadanani sunatha suddhamanasa timsaparamisampunna dhammaraja asankhiya"ti ettha athati adhikarantarupadassanatthe nipatapadam, vibhattiyuttayuttanipatadvayesu vibhattiyuttanipatapadam. Atha va:- adhikare mangale ceva nipphannatthevadharane anantarepagamane 1- athasaddo pavattati. Tatha hi:- "adhikiccam adhitthanam adhiattham vibhasati setthajetthakabhavena adhikaro vidhiyate"ti vuttatta buddhanam samattimsaparamidhammanam adhikiccato, setthajetthato adhikaratthena athasaddena yuttamapadananiti. Tividhabodhisattanam pujamangalasabhavato "puja ca pujaneyyanam, etam mangalamuttaman"ti vacanato 2- mangalatthena athasaddena yuttamapadananiti. Buddhadinam bhagavantanam sampattikiccassa arahattamaggena nipphannato nipphannatthena athasaddena yuttamapadananiti. Buddhadinam arahattamaggadikusalato annakusalanam abhavato avadharanatthena nivaranatthena athasaddena yuttamapadananiti. Khuddakapathasangahanantaram sangahitanti anantaratthena athasaddena yuttamapadananiti. Ito khuddakapathato patthayati apagamanatthena athasaddena yuttamapadananiti. Buddhoti ettha bujjhita saccaniti buddho, bodheta pajayati buddho, sabbannutaya buddho, sabbadassavitaya buddho, anannaneyyataya @Footnote: 1 Si.,i. anantare ca gamane. 2. khu.khu. 25/3/4.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Buddho, visavitaya buddho, khinasavasankhatena buddho, nirupakkilesasankhatena buddho, pabbajjasankhatena buddho, adutiyatthena buddho, tanhapahanatthena buddho, ekayanamaggam gatoti buddho, eko anuttaram sammasambodhim abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatatta buddhipatilabha buddho, buddhi buddham bodhoti anatthantarametam. 1- Yatha niladivannayogato pato "nilo pato, ratto pato"ti vuccati, evam buddhagunayogato buddho. Atha va "bodhi"ti vuccati catusu maggesu nanam, tena nanena sakaladiyaddhasahassakilesarigane khepetva nibbanadhigamanato nanam "bodhi"ti vuccati. Tena sampayutto samangipuggalo buddho. Teneva nanena paccekabuddhopi sabbakilese khepetva nibbanamadhigacchati. Buddhanam pana catusu asankhyeyyesu kappasatasahassesu ca paramiyo puretva bodhinanassadhigatatta ca indriyaparopariyattananamahakarunasamapatti- nanayamakapatihariyananasabbannutannanaanavaranaasayanusayadiasadharananananam samadhigatatta ca ekayapi dhammadesanaya asankhyeyyasattanikaye dhammamatam payetva nibbanassa papanato ca tadeva nanam buddhanamevadhikabhavato tesameva sambuddhanam apadanam karanam buddhapadanam. Tanhi duvidham kusalakusalavasena. Paccekabuddha pana na tatha katum samattha, annadipaccayadayakanam 2- sangaham karontapi:- "icchitam patthitam tuyham khippameva samijjhatu purentu cittasankappa cando pannaraso yatha. Icchitam patthitam tuyham khippameva samijjhatu purentu cittasankappa manijotiraso yatha"ti 3- imahi dvihiyeva gathahi dhammam desenti. Desentapi asankhyeyyasattanikaye bodhetum na sakkunanti, tasma na sabbannubuddhasadisa hutva patiyekkam visum buddhati paccekabuddha. Tesam apadanam karanam paccekabuddhapadanam. @Footnote: 1 Si. buddho buddhi buddham bodhoti atthantarametam, i. buddho buddham bodheti @atthantarametam. 2 Si. samatthati paccayadayakanam. 3 su.vi. 2/89, mano. pu. 1/168, @dhammapada. A.2/37 (sya).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Ciram thitati theRa. Atha va thiratarasilacaramaddavadigunehi 1- yuttati theRa. Atha va thiravarasilasamadhipannavimuttivimuttinanadassanagunehi 1- yuttati theRa. Atha va thiratarasankhatapanitanuttarasantinibbanamadhigatati thera, theranam apadanani therapadanani. Tatha tadigunehi yuttati theri, therinam apadanani theripadanani. Tesu buddhapadane panceva apadanani, panceva suttanta. Tenahu porana:- "panceva apadanani panca suttani yassa ca idam buddhapadananti pathamam anulomato"ti. Paccekabuddhapadanepi panceva apadanani, panceva suttanta. Tenahu porana:- "panceva apadanani panca suttani yassa ca idam paccekabuddhapadananti dutiyam anulomato"ti. Therapadanesu dasadhikapancasatapadanani, vaggato ekapannasa vagga. Tenahu porana:- "pancasatadasapadanani ekapannasa vaggato idam therapadananti tatiyam anulomato"ti. Theriapadanesu cattalisam apadanani, vaggato caturo vagga. Tenahu porana:- "cattalisampadanani catuvaggani yassa ca idam theripadananti catuttham anulomato"ti. Apadananti ettha apadanasaddo karanagahanaapagamanapatipatiakkosanadisu dissati. Tatha hi esa "khattiyanam apadanam brahmananam apadanan"tiadisu karane dissati, khattiyanam karanam brahmananam karananti attho. "upasakanam apadanan"tiadisu gahane dissati, sam sutthu gahananti attho. "vanijanam apadanam suddanam apadanan"tiadisu apagamane dissati, @Footnote: 1 Ma. thiracara....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

Tato tato tesam apagamananti attho. "pindapatiko bhikkhu sapadanacaravasena pindaya carati"tiadisu patipatiya dissati, gharapatipatiya caratiti attho. "apagata ime samanna, apagata ime brahmannati apadaneti"tiadisu akkosane dissati, akkosati paribhasatiti attho. Idha pana karane dissati. Tasma buddhanam apadanani buddhapadani, buddhakarananiti attho. Gangavalukupamanam anekesam buddhanam danaparamitadisamattimsaparamita karananti datthabbam. Atha adhikaradisu yuttaapadanani suddhamanasa sunathati sambandho. Tattha suddhamanasati arahattamaggananena diyaddhakilesasahassam khepetva thitatta suddhamanasa parisuddhacitta suddhahadaya pancasata khinasava imasmim dhammasabhaye sannisinna sunatha, ohitasota manasi karothati attho. Ettha pana "apadanani"ti avatva paccekabuddhapadanatherapadanatheriapadanesu vijjamanesupi "atha buddhapadanani"ti vacanam khandhayamakaayatanadhatu- saccasankharaanusayayamakesu vijjamanesupi padhanavasena adivasena ca "mulayamakan"ti vacanam viya, terasasamghadisesadveaniyatatimsanissaggiyesu vijjamanesupi padhanavasena adivasena ca "parajikakando"ti vacanam viya ca idhapi padhanavasena adivasena ca vuttanti datthabbam. "sammasambuddhapadanani"ti vattabbe "vannagamo .pe. Pancavidham niruttan"ti niruttinayena va "tesu vuddhilopagamavikaraviparitadesa cati suttena va tatiyatthavacakassa sammati nipatapadassa, sayamsaddatthavacakassa santiupasaggapadassa ca lopam katva kitantavacibuddhasaddameva gahetva gathabandhasukhattham "buddhapadanani"ti vuttam. Tasma sammasambuddhapadananiti attho. Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya abbhantaranidanavannana nitthita. ------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

1. Buddhapadanavannana idani abbhantaranidananantaram apadanatthakatham kathetukamo:- "sapadanam apadanam vicitranayadesanam yam khuddakanikayasmim sangayimsu mahesayo tassa dani anuppatto atthasamvannanakkamo"ti tattha yam apadanam tava "sakalam buddhavacanam ekavimuttirasan"ti vuttatta ekarase sangaham gacchati, dhammavinayavasena dvidhasangahe dhamme sangaham gacchati, pathamamajjhimapacchimabuddhavacanesu majjhimabuddhavacane sangaham gacchati, vinayabhidhammasuttantapitakesu suttantapitake sangaham gacchati, dighanikayamajjhimasamyutta- anguttarakhuddakanikayesu pancasu nikayesu khuddakanikaye sangaham gacchati, suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu satthusasanangesu 1- gathaya sangahitam. "dvasiti 2- buddhato ganhim dvesahassani bhikkhuto caturasitisahassani ye me dhamma pavattino"ti evam vuttacaturasitisahassadhammakkhandhesu katipayadhammakkhandhasangahitam hotiti. Idani tam apadanam dassento "timsaparamisampunna, dhammaraja asankhiya"ti aha. Tattha dasaparamitava pacchimamajjhimukkatthavasena dasaparamidasaupaparami- dasaparamatthaparaminam vasena samattimsaparami. Tahi sam sutthu punna sampunna samannagata samangibhuta ajjhapanna samyuttati timsaparamisampunna. Sakalalokattayavasine sattanikaye mettakarunamuditaupekkhasankhatahi catuhi brahmaviharasamapattihi va phalasamapattiviharena va ekacittabhavena tano ca kaye ranjenti alliyapentiti rajano, dhammena rajano dhammaraja, itthambhuta @Footnote: 1 cha.Ma. sasanangesu. 2 Si.,i. dvasitim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Buddha. Dasasatasahassadasasahassasatasahassadasasatasahassakotipakotikotippakotinahuta- ninnahutaakkhobhinibinduabbudanirabbudaahahaababaatatasogandhikauppalakumudapundarika- padumakathanamahakathanaasankhyeyyanam vasena asankhiya sankharahita dhammarajano atita vigata niruddha abbhattham gatati adhippayo. [6] Tesu atitabuddhesu katadhikaranca attana bodhisattabhutena cakkavattiranna hutva katasambharanca anandattherena puttho bhagava "sambodhim buddhasetthanan"tiadimaha. Bho ananda mama apadanam sunohiti adhippayo. Ananda aham pubbe bodhisambharapuranakale cakkavattiraja hutva setthanam pasatthanam patividdhacatusaccanam buddhanam sambodhim catusaccamaggananam sabbannutannanam va sirasa abhivadayeti sambandho. Sasamghe savakasamghasahite lokanayake lokajetthe buddhe dasahi angulihi ubhohi hatthaputehi namassitva vanditva sirasa sisena abhivadaye adarena thomanam katva panamam karomiti attho. [7] Yavata buddhakhettesuti dasasahassacakkavalesu buddhakhettesu akasattha akasagata bhumattha bhumitalagata veluriyadayo satta ratana asankhiya sankharahita yavata yattaka vijjanti. Tani sabbani manasa cittena samahare, sam sutthu cittena 1- adhitthahitva aharissamiti attho, mama pasadassa samanta rasim karomiti attho. [8] Tattha rupiyabhumiyanti tasmim anekabhumimhi pasade rupiyamayam rajatamayam bhumim nimmitanti 2- attho. Aham ratanamayam sattahi ratanehi nimmitam anekasatabhumikam pasadam ubbiddham uggatam nabhamuggatam akase jotamanam mapayinti attho. [9] Tameva pasadam vannento "vicittathambhan"tyadimaha. Vicittehi anekehi masaragalladivannehi thambhehi ussapitam sukatam sutthu katam lakkhanayuttam arohaparinahavasena sutthu vibhattam anekakotisatagghanatorananimmitatta maharaham. @Footnote: 1 Si. samsuddhacitto. 2 Si.,i. bhumi nimmitati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Punapi kim visittham? kanakamayasanghatam suvannehi katatulasanghatavalayehi yuttam, tattha ussapitakontehi ca chattehi ca manditam sobhitam pasadanti sambandho. [10] Punapi pasadasseva sobham vannento "pathama veluriya bhumi"tyadimaha. Tassa anekasatabhumipasadassa subha ittha kanta manapa abbhasama valahakapatalasadisa vimala nimmala veluriyamanimaya nilavanna pathama bhumi ahositi attho. Jalajanalinapadumehi akinna samangibhuta varaya uttamaya kancanabhumiya suvannabhumiyava sobhatiti attho. [11] Tasseva pasadassa kaci bhumi pavalamsa pavalakotthasa pavalavanna, kaci bhumi lohitaka lohitavanna, kaci bhumi subha manohara indagopakavannabha rasmiyo niccharamana, kaci bhumi dasa disa obhasatiti attho. [12] Tasmimyeva pasade niyyuha niggatapamukhasala ca suvibhatta sutthu vibhatta kotthasato visum visum kata sihapanjara sihadvara ca. Caturo vedikati catuhi vedikavalayehi jalakavatehi ca manorama manaalliyanaka gandhavela gandhadama ca olambantiti attho. [13] Tasmimyeva pasade sattaratanabhusita sattaratanehi sobhita kutagaRa. Kim bhuta? nila nilavanna, pita pitavanna suvannavanna, lohitaka Lohitakavanna rattavanna, odata odatavanna setavanna, suddhakalaka amissakalavanna, kutagaravarupeta kutagaravarehi kannikakutagaravarehi upeto samannagato so pasadoti attho. [14] Tasmimyeva pasade olokamaya uddhammukha paduma supupphita paduma sobhanti, sihabyagghadihi valamigaganehi ca hamsakoncamayuradipakkhisamuhehi ca sobhito so pasadoti attho. Atiucco hutva nabhamuggatatta nakkhattatarakahi akinno candasurehi candasuriyarupehi ca mandito so pasadoti attho. [15] So eva cakkavattissa pasado hemajalena suvannajalena sanchanno, sonnakinkinikayuto suvannakinkinikajalehi yuto samannagatoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Attho. Manorama manalliyanaka sonnamala suvannapupphapantiyo vatavegena vatappaharena kujanti saddam karontiti attho. [16] (1)- Manjetthakam manjitthavannam lohitakam lohitavannam pitakam pitavannam haripinjaram jambonadasuvannavannam panjaravannanca dhajam nanarangehi anekehi vannehi sampitam ranjitam dhajam ussitam tasmim pasade ussapitam. Dhajamaliniti lingavipallasavasena vuttam, dhajamalayutto so pasadoti attho. [17] Tasmim pasade attharanadayo vannento "na nam 2- bahu"tyadimaha. Tattha nam pasadam bahuhi 3- avijjamanam nama natthiti attho. Nanasayanavicitta anekehi attharanehi vicitta sobhita mancapithadisayana anekasata anekasatasankhaya, kim bhuta? phalika phalikamanimaya phalikahi kata, 4- rajatamaya rajatehi kata, manimaya nilamanihi kata, lohitanga rattajatimanihi kata, masaragallamaya kabaravannamanihi kata, sanhakasikasanthata sanhehi sukhumehi kasikavatthehi atthata. [18] Pavurati pavurana, kidisa? kambala lomasuttehi kata, dukula Dukulapatehi kata, cina cinapatehi kata, pattunna pattunnadese jatapatehi kata, pandu panduvanna vicittattharanam anekehi attharanehi pavuranehi ca vicittam sabbam sayanam manasa cittena aham pannapesinti attho. [19] Tadeva pasadam vannento "tasu tasveva bhumisu"tiadimaha. Tattha ratanakutalankatanti ratanamayakutehi ratanakannikahi alankatam sobhitanti attho. Maniverocana ukkati verocanamanihi rattamanihi kata ukka dandapadipa. Dharayanta sutitthareti akase sutthu dharayanta ganhanta anekasatajana sutthu titthantiti attho. @Footnote: 1 i. (tameva pasadam dhajamalini dhajapantini, kim bhutam). 2 i. nana. @ 3 Si. tatatha yam na pasade tam na bahu, i. tattha yam nam pasadam nana bahuti. @ 4 Si.,i. phalikamanihi kata.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

[20] Puna tadeva pasadam vannanto "sobhanti esikathambha"tiadimaha. Tattha esikathambha nama nagaradvare sobhanatthaya nikhata thambha, 1- subha ittha, kancanatorana suvannamaya, jambonada jambonadasuvannamaya ca, saramaya khadirarukkhasaramaya ca rajatamaya ca torana sobhanti, esika ca torana ca tam pasadam sobhayantiti attho. [21] Tasmim pasade suvibhatta aneka sandhi kavatehi ca aggalehi ca cittita sobhita sandhiparikkhepa sobhayantiti attho, ubhatoti tassa pasadassa ubhosu passesu punnaghata anekehi padumehi anekehi ca uppalehi samyuta punna tam pasadam sobhayantiti attho. [22-3] Evam pasadassa sobham vannetva ratanamayam pasadanca sakkarasammananca pakasento "atite sabbabuddhe ca"tiadimaha. Tattha atiteti atikkante vigate kale jate bhute sasamghe savakasamuhasahite sabbe lokanayake buddhe sabhavena 2- pakativannena rupena santhanena ca sasavake savakasahite buddhe 3- nimminitva yena dvarena pasado pavisitabbo hoti, tena dvarena pavisitva sasavaka sabbe buddha sabbasonnamaye sakalasuvannamaye pithe nisinna ariyamandala ariyasamuha ahesunti attho. [24-5] Etarahi vattamane kale anuttara uttaravirahita ye ca buddha atthi samvijjanti, te ca paccekabuddhe anekasate sayambhu sayameva bhute annacariyarahite aparajite khandhakilesabhisankharamaccudevaputtamarehi aparajite jayamapanne santappesinti attho. Bhavanam mayham pasadam atitakale ca vattamanakale ca sabbe buddha samaruhum 4- sam sutthu aruhimsuti attho. [26] Ye dibba divi bhava dibba devaloke jata ye ca bahu kapparukkha atathi. Ye ca manusa manusse jata ye ca bahu kapparukkha atthi, tato sabbam dussam samahantva sam sutthu aharitva tecivarani karetva te paccekabuddhe ticivarehi acchademiti sambandho. @Footnote: 1 Si.,i. nikhataayathambha. 2 Ma. sasavake. 3 Si.,i. paccekabuddhe. 4 pali. @samaharim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

[27] Evam ticivarehi acchadetva parupapetva tesam nisinnanam paccekabuddhanam sampannam madhuram khajjam khaditabbam puvadi kinci, madhuram bhojjam bhunjitabbam aharanca, madhuram sayaniyam lehaniyanca, sampannam madhuram pivitabbam atthapananca, bhojanam bhunjitabbam aharanca, subhe sundare manimaye selamaye patte sam sutthu puretva adasim patiggahapesinti attho. [28] Sabbe te ariyamandala sabbe te ariyasamuha, dibbacakkhu sama 1- hutva matthati dibbacakkhusamangino hutva mattha kilesehi rahitatta silittha sobhamana civarasamyuta ticivarehi samangibhuta madhurasakkharahi ca telena ca madhuphanitehi ca paramannena uttamena annena ca maya tappita appita paripurita ahesunti attho. [29] Te evam santappita ariyamandala ratanagabbham sattahi ratanehi nimmitagabbham geham pavisitva guhasaya guhayam sayamana kesariva kesarasiha iva maharahamhi sayane anagghe mance sihaseyyamakappayum yatha siho migaraja dakkhinapassena sayanto pade padam accadhaya dakkhinahattham sisupadhanam katva vamahattham ujkam thapetva valadhim antarasatthiyam katva niccalo sayati, evam seyyam kappayum karimsuti attho. [30] Te evam sihaseyyam kappetva sampajana satisampajannasampanna. Samutthaya sam sutthu utthahitva sayane pallankamabhujum urubaddhasanam karimsuti attho. [31] Gocaram sabbabuddhananti sabbesam atitanagatanam buddhanam gocaram arammanabhutam jhanaratisamappita jhanaratiya sam sutthu appita sangibhuta ahesunti attho, anne dhammani desentiti tesu paccekabuddhesu anne ekacce dhamme desenti, anne ekacce iddhiya pathamadijjhanakilaya kilanti ramanti. @Footnote: 1 pali. dibbavattha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

[32] Anne ekacce abhinna panca abhinnayo vasibhavita vasikarimsu, 1- pancasu abhinnasu avajjanasamapajjanavutthanaadhitthanapaccavekkhana- sankhatahi pancavasitahi vasibhavam ita gata patta abhinnayo appenti samapajjanti. Anne ekacce anekasahassiyo vikubbanani ekopi hutva bahudha hoti, bahudhapi hutva eko hotiti evamadini iddhivikubbanani vikubbanti karontiti attho. [33] Buddhapi buddheti evam sannipatitesu paccekabuddhesu sabbannutannanassa visayam arammanabhutam panham buddhabuddhe pucchantiti attho. Te buddha atthagambhirataya gambhiram nipunam sukhumam thanam karanam pannaya vinibujjhare visesena niravasesato bujjhanti. [34] Tada mama pasade sannipatita savakapi buddhe panham pucchanti, buddha savake sisse panham pucchanti, te buddha ca savaka ca annamannam panham pucchitva annamannam byakaronti vissajjenti. [35] Puna te sabbe ekato dassento "buddha paccekabuddha ca"tiadimaha. Tattha buddha sammasambuddha paccekabuddha ca savaka ca sissa paricaraka nissitaka ete sabbe sakaya sakaya ratiya ramamana sallina 2- mama pasade abhiramantiti attho. [36] Evam tasmim vejayantapasade paccekabuddhanam acarasampattim dassetva idani attano anubhavam dassento so tilokavijayo cakkavattiraja "../../bdpicture/chatta titthantu ratana"tiadimaha. Tattha ratana sattaratanamaya chatta kancanavelapantika suvannajalehi olambita titthantu. Muttajalaparikkhitta muttajalehi parivarita sabbe chatta mama matthake muddhani dharentuti cintitamatteyeva chatta patubhuta hontiti attho. @Footnote: 1 Si.,i. vasam karimsu. 2 Ma. allina.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

[37] Sonnatarakacittita suvannatarakahi daddallamana 1- celavitana bhavantu nibbattantu. Vicitta anekavanna malyavitata pupphapatthata sabbe anekavitana matthake nisidanatthanassa uparibhage dharentuti attho. [38-40] Malyadamehi anekasugandhapupphadamehi vitata parikinna gandhadamehi candanakunkumatagaradisugandhadamehi sobhita pokkharaniti sambandho. Dussadamehi pattunnacinadianagghadussadamehi parikinna sattaratanadamehi bhusita alankata pokkharani. Pupphabhikinna campakasalalasogandhikadisugandhapupphehi abhikinna sutthu vicitta sobhita, punarapi kim bhuta pokkharani? surabhigandhasugandhehi bhusita vasita. Samantato gandhapancangulalankata pancahi angulehi limpitagandhehi alankata, hemacchadanachadita suvannachadanehi suvannavitanehi chadita pasadassa catuddisa pokkharaniyo padumehi ca uppalehi ca sutthu santhata patthata suvannarupe suvannavanna khayantu, padmarenurajuggata padumarenuhi dhulihi ca akinna pokkharaniyo sobhantuti attho. [41] Mama vejayantapasadassa samantato padapa campakadayo rukkha sabbe pupphantu ete puppharukkha. Sayameva puppha muncitva vigalitva gantva bhavanam okirum, okinna pasadassa upari karontuti attho. [42] Tattha tasmim mama vejayantapasade sikhino mayura naccantu, dibbahamsa devatahamsa pakujare saddam karontu, karavika ca madhurasadda kokila gayantu gitavakyam karontu, apare anutta ca dijasamgha pakkhino samuha pasadassa samantato madhuraravam ravantuti attho. [43] Pasadassa samantato sabba atatavitatadayo bheriyo vajjantu hannantu, sabba ta anekatantiyo vina rasantu saddam karontu, sabba anekappakara sangitiyo pasadassa samantato vattantu pavattantu gayantuti attho. @Footnote: 1 Ma. daddalhamana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page131.

[44-5] Yavata yattake thane buddhakhettamhi dasasahassicakkavale tato pare cakkavale, jotisampanna pabhasampanna acchinna mahanta samantato ratanamaya sattahi ratanehi kata khacita sonnapallanka suvannapallanka titthantu, pasadassa samantato diparukkha padipadharana telarukkha jalantu, padipehi pajjalantu, dasasahassiparampara dasasahassinam parampara dasasahassiyo ekapajjota ekapadipa viya bhavantu ujjotantuti attho. [46] Naccagitesu cheka ganika naccitthiyo ca lasika mukhena saddakarika ca pasadassa samantato naccantu, accharagana devitthisamuha naccantu, nanaranga anekavanna nanarangamandala pasadassa samantato naccantu padissantu pakata hontuti attho. [47] Tada aham tilokavijayo nama cakkavattiraja hutva sakalacakkavale dumagge rukkhagge pabbatagge himavantacakkavalapabbatadinam agge sinerupabbatamuddhani ca sabbatthanesu vicittam anekavannavicittam pancavannikam nilapitadipancavannam sabbam dhajam ussapemiti attho. [48] Nara lokantara nara ca nagalokato naga ca devalokato gandhabba ca deva ca sabbe upentu upagacchantu, te naradayo namassanta mama namakkaram karonta panjalika katahatthaputa mama vejayantam pasadam parivarayunti attho. [49] Evam so tilokavijayo cakkavattiraja pasadassa ca attano ca anubhavam vannetva idani attana sampatti katapunnaphalam 1- samadapento "yam kinci kusalam kamman"tiadimaha. Yam kinci kusalakammasankhatam kiriyam kattabbam atthi, tam sabbam mama maya kayena va vacaya va manasa va tihi dvarehi katam tidase sukatam sutthu katam, tavatimsabhavane uppajjanaraham katanti attho. @Footnote: 1 Si.,i. sampattam katapunnaphalam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

[50] Puna samadapento "ye satta sannino"tiadimaha. Tattha ye satta manussa va deva va brahmano va sannino sannasahita atthi, ye ca satta asannino sannarahita asanna satta santi, te sabbe satta mayham maya katam punnaphalam, bhagi bhavantu punnavanta hontuti attho. [51] Punapi samadapento bodhisatto "yesam katan"tiadimaha. Maya katam punnam yehi naranagagandhabbadevehi suviditam natam, tesam maya dinnam punnaphalam, tasmim maya kate punne dinnabhavam ye naradayo na jananti, deva gantva tesam tam nivedayum arocayunti attho. [52] Sabbalokamhi ye satta aharanissita jivanti, te sabbe satta manunnam bhojanam sabbam mama cetasa mama cittena labhantu, mama punniddhiya labhantuti attho. [53] Manasa pasannena cittena yam danam maya dinnam tasmim dane cittena pasadam avahim uppadesim. Sabbasambuddha ca pacceka patieka jinasavaka ca maya cakkavattiranna pujita. [54] Sukatena tena kammena saddahitva katena kusalakammena cetanapanidhihi ca cittena katapatthanahi ca manusam deham manussasariram jahitva chaddetva aham tavatimsam devalokam agacchim agamasim, suttappabuddho viya tattha uppajjinti attho. [55] Tato tilokavijayo cakkavattiraja kalankato, tato patthaya agate duve bhave dve jatiyo pajanami devatte devattabhave manuse manussattabhave ca, tato jatidvayato annam gatim annam uppattim na janami na passami, 1- manasa cittena patthanaphalam patthitapatthanaphalanti attho. [56] Devanam adhiko homiti yadi devesu jato, ayuvannabalatejehi devanam adhiko jettho settho ahosinti attho. Yadi manussesu jato. @Footnote: 1 Si. na sarami.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

Manujadhipo manussanam adhipati issaro bhavami, tatha rajabhuto atirupena 1- rupasampattiya ca lakkhanena arohaparinahadilakkhanena ca sampanno sampunno uppannuppannabhave pannaya paramatthajananapannaya asamo samarahito, maya sadiso koci natthiti attho. [57] Maya katapunnasambharena punnaphalena uppannuppannabhave settham pasattham madhuram vividham anekappakaram bhojananca anappakam bahusattaratananca vividhani, anekappakarani pattunnakoseyyadivatthani ca nabha akasato mam mama santikam khippam sigham upenti upagacchanti. [58-66] Pathabya pathaviya pabbate ca akase ca udake ca vane ca yam yam yattha yattha hattham pasaremi nikkhipami, tato tato dibba bhakkha dibba ahara mam mama santikam upenti upagacchanti, patubhavantiti attho. Tatha yathakkamam sabbe ratana. Sabbe candanadayo gandha. Sabbe yana vahana. Sabbe campakanagapunnagadayo mala puppha. Sabbe alankara abharana. Sabba dibbakanna. Sabbe madhusakkhaRa. Sabbe pupadayo khajja khaditabba mam mama santikam upenti upagacchanti. [67-8] Sambodhivarapattiyati uttamacatumaggananapattiya papunanatthaya. Maya yam uttamadanam katam puritam, tena uttamadanena selasankhatam pabbatam sakalam ekaninnadam karonto bahalam giram 2- puthulam ghosam gajjento, sadevakam lokam sakalam manussadevalokam hasayanto somanassappattam karonto loke sakalalokattaye vivattacchado buddho aham bhavamiti attho. [69] Disa dasavidha loketi cakkavalaloke dasavidha dasakotthasa disa honti, tattha kotthase yayato yayantassa gacchantassa antakam natthiti attho, cakkavattikale tasmim maya gatagatatthane disabhage va buddhakhetta buddhavisaya asankhiya sankharahita. @Footnote: 1 cha.Ma. abhirupena. 2. pali. girim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

[70] Pabha pakittitati tada cakkavattirajakale mayham pabha cakkaratanamaniratanadinam pabha aloka yamaka yugalayugala hutva ramsivahana ramsim muncamana pakittita pakata, etthantare dasasahassicakkavalantare ramsijalam ramsisamuham, aloko vipulo bahutaro bhave ahositi attho. [71] Ettake lokadhatumhiti dasasahassicakkavalesu sabbe jana mam passantu dakkhantuti attho. Sabbe deva yava brahmanivesana 1- yava brahmaloka mam anuvattantu anukula bhavantu. [72] Visitthamadhunadenati visatthena madhurena nadena, amatabherimahaninti amatabherim devadundubhim paharim, etthantare etasmim dasasahassicakkavalabbhantare sabbe jana mama madhuram giram saddam sunantu manasi karontu. [73] Dhammameghena vassante dhammadesanamayena nadena tabboharaparamatthagambhiramadhurasukhumatthavasse vassante vassamane sammasambuddhanubhavena sabbe bhikkhubhikkhuniadayo anasava nikkilesa hontu bhavantu. Yettha pacchimaka sattati ettha etesu rasibhutesu catusu parisasattesu ye satta pacchimaka gunavasena hetthimaka, te sabbe sotapanna bhavantuti adhippayo. [74] Tada tilokavijayacakkavattirajakale databbakam databbayuttakam danam katva asesato nissesena silam silaparamim puretva nekkhamme nekkhammaparamitaya paramim 2- kotim patva uttamam sambodhim catumaggananam patto bhavami bhaveyyam. [75] Pandite pannavante medhavino paripucchitva "kim bhante kattabbam? kim na kattabbam? kim kusalam? kim akusalam? kim katva saggamokkhadvayassa bhagi hoti"ti pucchitva, evam pannaparamim puretvati attho. Katva viriyamuttamanti uttamam settham thananisajjadisu avicchinnam viriyam katva, viriyaparamim puretvati attho. Sakalaviruddhajanehi kataanadaradhivasanakhantiya paramim kotim gantva khantiparamim puretva uttamam sambodhim uttamam sambuddhattam patto bhavami bhaveyyam. @Footnote: 1 pali. brahmanivesanam. 2 pali. nekkhammaparamim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

[76] Katva dalhamadhitthananti "mama sarirajivitesu vinassantesupi punnakammato na viramissami"ti acalavasena dalham adhitthanaparamim katva "sise chijjamanepi musavadam na kathessami"ti saccaparamitaya kotim puriya puretva "sabbe satta sukhi aroga"tiadina 1- mettaparamitaya kotim patva uttamam sambodhim pattoti attho. [77] Sajivakajivakavatthunam labhe ca tesam alabhe ca kayikacetasikasukhe ceva tatha dukkhe ca sadarajanehi kate sammane ceva omane ca sabbattha samako samanamanaso upekkhaparamim puretva uttamam sambodhim patto papuneyyanti attho. [78] Kosajjam kusitabhavam bhayato bhayavasena "apayadukkhabhagi"ti disva natva akosajjam akusitabhavam alinavuttim viriyam khemato khemavasena "nibbanagami"ti disva natva araddhaviriya hotha bhavatha. Esa buddhanusasani esa buddhanam anusitthi. [79] Vivadam bhayato disvati vivadam kalaham bhayato disva "apayabhagi"ti disva natva avivadam vivadato viramanam "nibbanappatti"ti khemato disva natva samagga ekaggacitta sakhila silittha mettaya dhuragataya sobhamana hothati attho. Esa katha mantana 2- udirana buddhanam anusasani ovadadanam. [80] Pamadam thananisajjadisu sativippalasena viharanam bhayato "nibbattanibbattatthanesu dukkhitadurupaappannapanatadisamvattanakam apayadigamananca"ti disva natva appamadam sabbakiriyasu satiya viharanam khemato vaddhito "nibbanasampapunanan"ti disva paccakkhato natva atthangikam maggam sammaditthi sammasankappo sammavaca sammakammanto sammaajivo sammavayamo sammasati sammasamadhiti attha avayavam sammasambodhiya maggam adhigamupayam bhavetha vaddhetha @Footnote: 1 cha.Ma. averatiadina. 2 Si. vannana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

Manasi karotha esa katha bhasana udirana buddhanusasani buddhanam anusitthiti attho. [81] Samagata bahu buddhati anekasatasahassasankhya paccekabuddha samagata rasibhuta, sabbaso sabbappakarena arahanta ca khinasava anekasatasahassa samagata rasibhuta. Tasma te buddhe ca arahante ca vandamane 1- vandanarahe namassatha angapaccanganamakkarena namassatha vandatha. [82] Evam imina maya vuttappakarena acintiya cintetum asakkuneyya buddha, buddhadhammati buddhehi desita cattaro satipatthana .pe. Atthangiko maggo, pancakkhandha, hetupaccayo arammanapaccayotiadayo dhamma, buddhanam va sabhava acintiya cintetum asakkuneyya acintiye cintavisayatikkante pasannanam devamanussanam vipako devamanussasampattinibbanasampattisankhato cintetum asakkuneyyo sankhyatikkanto hoti bhavati. Iti ettavata ca yatha addhanagamino "maggam no acikkha"ti putthena "vamam muncitva dakkhinam ganhatha"ti vutte tena maggena gamanigamarajadhanisu kattabbakiccam nitthapetva puna muncitena aparena vamamaggena gatapi gamanigamadisu kattabbakiccam nitthapenti, evameva buddhapadanam kusalapadanavasena nitthapetva tadeva akusalapadanavasena vittharetum idam panhakammam:- "dukkaranca abbhakkhanam abbhakkhanam punaparam abbhakkhanam silavedho sakalikapi ca vedana. Nalagiri sattacchedo sisadukkham yavakhadanam pitthidukkhamatisaro ime akusalakarana"ti. Tattha pathamapanhe:- dukkaranti chabbassani dukkarakarika. Atite kassapasammasambuddhakale bodhisatto jotipalo nama brahmanamanavo hutva @Footnote: 1 pali. vandamana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Nibbatto brahmanajativasena sasane appasanno tassa bhagavato pilotikakammanissandena "kassapo bhagava"ti sutva "kuto mundakassa samanassa bodhi, 1- bodhi paramadullabha"ti aha. So tena kammanissandena anekajatisatesu narakadidukkhamanubhavitva tasseva bhagavato anantaram teneva laddhabyakaranena kammena jatisamsaram khepetva pariyosane vessantarattabhavam patva tato cuto tusitabhavane nibbatto. Devatayacanena tato cavitva sakyakule nibbatto nanassa paripakatta sakalajambudiparajjam pahaya anomanaditire sunisitenasina samakutakesakalapam chinditva brahmuna anite iddhimaye kappassa santhanakale padumagabbhe nibbatte attha parikkhare patiggahetva pabbajitva bodhinanadassanassa tava aparipakkatta buddhabhavaya maggamaggam ajanitva chabbassani uruvelajanapade ekaharaekalopaekapuggalaekamaggaekasanabhojanavasena atthicammanharusesam nimmamsarudhirapetarupasadisasariro padhanasutte 2- vuttanayeneva padhanam mahaviriyam dukkarakarikam akasi. So imam dukkarakarikam "sambodhiya maggam na hoti"ti cintetva gamanigamarajadhanisu panitaharam paribhunjitva pinindriyo paripunnadvattimsamahapurisalakkhano kamena bodhimandamupagantva panca mare jinitva buddho jatoti. Avacaham jotipalo sugatam kassapam tada kuto nu bodhi mundassa bodhi paramadullabha. Tena kammavipakena acarim dukkaram bahum chabbassanuruvelayam tato bodhimapapunim. Naham etena maggena papunim bodhimuttamam kummaggena gavesissam pubbakammena varito. 3- Punnapapaparikkhino sabbasantapavajjito asoko anupayaso nibbayissamanasavoti. 4- @Footnote: 1 Si. natthi. 2 khu. su. 25/2/415. 3 khu. apa. 32/92-4/420. @ 4 khu. apa. 32/95/420.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page138.

Dutiyapanhe:- abbhakkhananti abhi akkhanam paribhasanam. Atite kira bodhisatto suddakule jato apakato appasiddho munali nama dhutto hutva pativasati, tada mahiddhiko mahanubhavo surabhi nama paccekabuddho kenaci karaniyena tassa samipatthanam papuni, so tam disvava "dussilo papadhammo ayam samano"tiadina abbhacikkhi. So tena akusalanissandena narakadisu anekavassasahassani dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave yada titthiya pathamataram bhagavato tusitabhavane vasanasamaye ca pakata hutva sakalajanam vancetva dvasatthiditthiyo dipetva vicaranti, tada tusitapura cavitva sakyarajakule nibbattitva kamena buddho jato. Titthiya suriyuggamane khajjopanaka viya vihatalabhasakkara bhagavati aghatam bandhitva vicaranti, tasmim samaye rajagahasetthi gangaya jalam bandhitva kilanto rattacandanaghatikam disva amhakam gehe candanani bahuni, 1- imam bhamam aropetva tena bhamakarehi pattam likhapetva veluparamparaya laggetva "ye imam pattam iddhiya agantva ganhanti, tesam bhattiko bhavissami"ti bherim carapesi. Tada titthiya "natthamha dani natthamha dani"ti mantetva nigantho nataputto sakaparisam evamaha "aham velusamipam gantva akase ullanganakaram karomi, `tumhe chavadarumayam pattam paticca ma iddhim karotha'ti mam khandhe gahetva varetha"ti, te tatha gantva tatha akamsu. Tada pindolabharadvajo ca moggallano ca tigavute selapabbatamatthake thatva pindapataganhanatthaya civaram parupanta tam kolahalam sunimsu. Tesu moggallano pindolabharadvajam "tvam akasena gantva tam pattam ganhahi"ti aha. So "bhante tumheyeva bhagavata iddhimantanam aggatthane thapita, tumheva ganhatha"ti aha. Tathapi "maya anatto tvameva ganhahi"ti anatto attana thitam tigavutam selapabbatam padatale laggetva ukkhaliya pidhanam viya sakalarajagahanagaram chadesi, tada nagaravasino phalikapabbate avutam @Footnote: 1 amhakam gehe rattacandanani bahuniti (?).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Rattasuttamiva tam theram passitva "bhante bharadvaja amhe rakkhatha"ti ugghosayimsu, bhita suppadini sise akamsu, tada thero tam pabbatam thitatthane vissajjetva iddhiya gantva tam pattam aggahesi, tada nagaravasino mahakolahalamakamsu. Bhagava veluvanarame nisinno tam saddam sutva "kim eso saddo"ti anandam pucchi. "bharadvajena bhante pattassa gahitatta santuttha nagaravasino ukkutthisaddamakamsu"ti aha. Tada bhagava ayatim parupavadamocanattham tam pattam aharapetva bhedapetva 1- anjanupavisanam katva bhikkhunam dapesi, dapetva ca pana "na bhikkhave iddhivikubbana katabba, yo kareyya, apatti dukkatassa"ti sikkhapadam pannapesi. Tato titthiya "samanena kira gotamena savakanam sikkhapadam pannattam, te jivitahetupi tam natikkamanti, mayam iddhipatihariyam karissama"ti tattha tattha rasibhuta kolahalamakamsu. Atha raja bimbisaro tam sutva bhagavato santikam gantva vanditva ekamantam nisinno bhagavantamevamaha "titthiya bhante `iddhipatihariyam karissama'ti ugghosenti"ti. Ahampi maharaja karissamiti. Nanu bhante bhagavata savakanam sikkhapadam pannattanti. Tameva maharaja pucchissami, tavuyyane ambaphaladini khadantanam "ettako dando"ti dandam thapento tavapi ekato katva thapesiti. Na mayham bhante dandoti. Evam maharaja na mayham sikkhapadam pannattam atthiti. Kattha bhante patihariyam bhavissatiti. Savatthiya samipe gandambarukkhamule 2- maharajati. Sadhu bhante tam passissamati. Tato titthiya "gandambarukkhamule 2- kira patihariyam bhavissati"ti sutva nagarassa samanta ambarukkhe chedapesum, nagara mahaanganatthane mancatimancam attadayo bandhimsu, sakalajambudipavasino rasibhuta puratthimadisayameva dvadasayojanani pharitva atthamsu. Sesadisasupi tadanurupenakarena sannipatimsu. @Footnote: 1 Si. bhanjapetva. 2 cha.Ma. kandambarukkhamule.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Bhagavapi kale sampatte asalhipunnamasiyam patova kattabbakiccam nitthapetva tam thanam gantva nisidi, tasmim khane gando nama uyyanapalo kipillikapute supakkam ambaphalam disva "sacaham imam ranno dadeyyam, kahapanadisaram labheyyam, bhagavato upanamite pana idhalokaparalokesu sampatti bhavissati"ti bhagavato upanamesi. Bhagava tam patiggahetva anandattheram anapesi "imam phalam madditva panam dehi"ti. Thero tatha akasi. Bhagava ambarasam pivitva ambatthim uyyanapalassa datva "imam ropehi"ti aha. So valukam viyuhitva tam ropesi, anandatthero kundikaya udakam asinci, tasmim khane ambankuro utthahitva mahajanassa passantasseva sakhavitapapupphaphalapallavabharito pannayittha. Patitam ambaphalam khadanta sakalajambudipavasino khayam papetum nasakkhimsu. Atha bhagava puratthimacakkavalato yava pacchimacakkavalam, tava imasmim cakkavale mahamerumuddhani ratanacankamam mapetva anekaparisahi sihanadam nadapento dhammapadatthakathayam 1- vuttanayena mahaiddhipatihariyam katva titthiye madditva te vippakaram papetva patihiravasane purimabuddhacinnavasena tavatimsabhavanam gantva tattha vassamvuttho nirantaram temasam abhidhammam desetva matuppamukhanam anekadevatanam sotapattimaggadhigamanam katva vutthavasso devorohanam katva anekadevabrahmaganaparivuto sankassapuradvaram oruyha lokanuggaham akasi. Tada bhagavato labhasakkaro jambudipamajjhottharamano pancamahaganga viya ahosi. Atha titthiya parihinalabhasakkara dukkhi dummana pattakkhandha adhomukha nisidimsu, tada tesam upasika cincamanavika nama ativiya rupaggappatta te tatha nisinne disva "kim bhante evamdukkhi dummana nisinna"ti pucchi. Kim pana tvam bhagini appossukkasiti. Kim bhanteti. Bhagini samanassa gotamassa uppadakalato patthaya mayam hatalabhasakkara, nagaravasino amhe na kinci @Footnote: 1 dhammapada-ttha 2/130 (bam+a)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

Mannantiti. Maya ettha kim katabbanti. Taya samanassa gotamassa avannam uppadetum vattatiti. Sa "na mayham bharo"ti vatva tattha ussaham karonti vikale jetavanaviharam gantva titthiyanam upassaye vasitva pato nagaravasinam gandhadini gahetva bhagavantam vandanatthaya gamanasamaye jetavana viya nikkhanta, "kattha sayita"ti puttha "kim tumhakam mama sayitatthanena"ti vatva pakkami, sa kamena gacchante kale pucchita "samanenaham gotamena ekagandhakutiyam sayitva nikkhanta"ti aha. Tam balaputhujjana saddahimsu, pandita sotapannadayo na saddahimsu. Ekadivasam sa darumandalam udare bandhitva upari rattapatam paridahitva gantva sarajikaya parisaya dhammadesanatthaya nisinnam bhagavantam evamaha "bho samana tvam dhammam desesi, tuyham paticca uppannadarakagabbhiniya mayham lasunamaricadini na vicaresi"ti. Tathabhavam bhagini tvanneva 1- pajanasi, ahancati. Sa "evameva methunasamsaggasamayam dveyeva jananti, na anne"ti aha. Tasmim khane sakkassa pandukambalasilasanam unhakaram dassesi. Sakko avajjento tam karanam natva dve devaputte anapesi "tumhesu eko musikavannam mapetva tassa darumandalassa bandhanam chindatu, eko vatamandalam samutthapetva parutapatam uddham khipatu"ti. Te gantva tatha akamsu. Darumandalam patamanam tassa padapitthim bhindi. Dhammasabhayam sannipatita puthujjana sabbe "are dutthacori tvam evarupassa lokattayasamino evarupam abbhakkhanam akasi"ti utthahitva ekekamutthipaharam datva sabhaya niharimsu, dassanatikkantaya pathavi vivaramadasi. Tasmim khane avicito jala utthahitva kuladattikena rattakambaleneva tam acchadetva avicimhi pakkhipi, bhagavato labhasakkaro atirekataro ahosi. Tena vuttam:- "sabbabhibhussa buddhassa nando 2- namasi savako tam abbhakkhaya niraye ciram samsaritam maya. @Footnote: 1 cha.Ma. tvanceva. 2 Si. nanto.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Dasavassasahassani niraye samsarim ciram manussabhavam laddhaham abbhakkhanam bahum labhim. Tena kammavasesena cincamanavika mamam abbhacikkhi abhutena janakayassa aggato"ti. 1- Tatiyapanhe:- abbhakkhananti abhi akkhanam akkosanam. Atite kira bodhisatto apakatajatiyam uppanno munali nama dhutto hutva dujjanasamsaggabalena surabhim nama paccekabuddham "dussilo papadhammo ayam bhikkhu"ti akkosi. So tena akusalena vacikammena bahuni vassasahassani niraye paccitva imasmim pacchimattabhave dasaparamitasamsiddhibalena buddho jato labhaggayasaggappatto ahosi. Puna titthiya ussahajata "katham nu kho samanassa gotamassa ayasam uppadessama"ti dukkhi dummana nisidimsu. Tada sundari nameka paribbajika te upasankamitva vanditva thita tunhibhute kinci avadante disva "kim mayham deso"ti pucchi. Samanena gotamena amhe vihethiyamane tvam appossukka viharissasi, idam tava dosoti. Evamaham 2- tattha kim karissamiti. Tvam samanassa gotamassa avannam uppadetum sakkhissasiti. "sakkhissami ayya"ti vatva tato patthaya vuttanayena ditthaditthanam "samanena gotamena ekagandhakutiyam sayitva nikkhanta"ti vatva akkosati paribhasati. Titthiyapi "passatha bho samanassa gotamassa kamman"ti akkosanti paribhasanti. Vuttanhetam:- "munali namaham dhutto pubbe annasu jatisu paccekabuddham surabhim abbhacikkhim adusakam. Tena kammavipakena niraye samsarim ciram bahu vassasahassani dukkham vedesi vedanam. Tena kammavasesena idha pacchimake bhave abbhakkhanam maya laddham sundarikaya karana"ti. 3- @Footnote: 1 khu. apa. 32/70-73/418. 2 Si., i. evamaha. 3 khu. apa. 32/67-9/418.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Catutthapanhe:- abbhakkhanam abhi visesena akkosanam paribhasanam. Atite kira bodhisatto brahmanakule uppanno bahussuto bahuhi sakkato pujito tapasapabbajjam pabbajitva himavante vanamulaphalaharo bahumanave mante vacento vasam kappesi. Eko pancabhinnaatthasamapattilabhi tapaso tassa santikam agamasi. So tam disvava issapakato tam adusakam isim "kamabhogi kuhako ayam isi"ti abbhacikkhi, attano sisse ca aha "ayam isi evarupo anacarako"ti. Tepi tatheva 1- akkosimsu paribhasimsu. So tena akusalakammavipakena vassasahassani niraye dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave buddho hutva labhaggayasaggappatto akase punnacando viya pakato jato. Tatheva titthiya abbhakkhanenapi asantuttha punapi sundariya abbhakkhanam karetva suradhutte pakkosapetva lancam datva "tumhe sundarim maretva jetavanadvarasamipe malakacavarena chadetha"ti anapesum. Te tatha karimsu. Tato titthiya "sundarim na passama"ti ranno arocesum. Raja "pariyesatha"ti aha. Te attana patitatthanato gahetva mancakam aropetva ranno dassetva "passatha bho samanassa gotamassa savakanam kamman"ti bhagavato bhikkhusamghassa ca sakalanagare avannam ugghosenta vicarimsu. Sundarim amakasusane attake thapesum. Raja "sundarimarake pariyesatha"ti anapesi. Tada dhutta suram pivitva "tvam sundarim maresi, tvam maresi"ti kalaham karimsu. Rajapurisa te dhutte gahetva ranno dassesum. Raja kim bhane tumhehi sundari maritati. Ama devati. Kehi anattati. Titthiyehi devati. Raja titthiye aharapetva bandhapetva "gacchatha bhane `buddhassa avannatthaya amhehi sayameva sundari marapita, bhagava tassa savaka ca akaraka'ti ugghosatha"ti aha. Te tatha akamsu. Sakalanagaravasino nikkankham ahesum. Raja titthiye ca dhutte ca marapetva chaddapeti. Tato bhagavato bhiyyoso mattaya labhasakkaro vaddhi. Tena vuttam:- @Footnote: 1 Si. tameva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

"brahmano sutava asim aham sakkatapujito mahavane pancasate mante vacemi manave. Tatthagato isi bhimo pancabhinno mahiddhiko tancaham agatam disva abbhacikkhim adusakam. Tatoham avacam sisse kamabhogi ayam isi mayhampi bhasamanassa anumodimsu manava. Tato manavaka sabbe bhikkhamana 1- kule kule mahajanassa ahamsu kamabhogi ayam isi. Tena kammavipakena pancabhikkhusata ime abbhakkhanam labhum sabbe sundarikaya karana"ti. 2- Pancamapanhe:- silavedhoti ahatacitto silam pavijjhi. Atite kira bodhisatto ca kanitthabhata ca ekapituputta ahesum. Te pitu accayena dase 3- paticca kalaham karonta annamannam viruddha ahesum, bodhisatto attano balavabhavena kanitthabhataram ajjhottharitva tassupari pasanam pavijjhesi. So tena kammavipakena narakadisu anekavassasahassani dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave buddho jato. Devadatto rahulakumarassa matulo pubbe serivanijakale bodhisattena saddhim vanijo ahosi, te ekam pattanagamam patva "tvam ekavithim ganhahi, ahampi ekavithim ganhami"ti dvepi pavittha. Tesu devadattassa pavitthavithiyam jinnasetthibhariya ca natta ca dveyeva ahesum, tesam mahantam suvannathalakam malaggahitam bhajanantare thapitam hoti, tam suvannathalakabhavam ajananti "imam thalakam gahetva pilandhanam detha"ti aha. So tam gahetva suciya lekham kaddhitva suvannathalakabhavam natva "thokam datva ganhissami"ti cintetva gato. Atha bodhisattam dvarasamipam agatam disva natta ayye mayham kacchaputam pilandhanam dethati. Sa tam pakkosapetva nisidapetva tam thalakam @Footnote: 1 cha.Ma. bhikkhamanam. 2 khu. apa. 32/73-7/418. 3 Si., i. dhane dase ca.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Datva imam gahetva mayham nattaya kacchaputam pilandhanam dethati. Bodhisatto tam gahetva suvannathalakabhavam natva "tena vancita"ti natva attano pasibbakaya thapitaatthakahapane avasesabhandanca datva kacchaputam pilandhanam kumarikaya hatthe pilandhapetva agamasi. So vanijo punagantva pucchi. Tata tvam na ganhittha, mayham putto idancidanca datva tam gahetva gatoti. So tam sutvava hadayena phalitena viya dhavitva anubandhi. Bodhisatto navam aruyha pakkhandi. So "tittha, ma palayi ma palayi"ti vatva "nibbattanibbattabhave tam nasetum samattho bhaveyyan"ti patthanam akasi. So patthanavasena anekesu jatisatasahassesu annamannam vihethetva imasmim attabhave sakyakule nibbattitva kamena bhagavati sabbannutam patva rajagahe viharante anuruddhadihi saddhim bhagavato santikam gantva pabbajitva jhanalabhi hutva pakato bhagavantam varam yaci "bhante sabbo bhikkhusamgho pindapatikadini terasa dhutangani samadiyatu, sakalo bhikkhusamgho mama bharo hotu"ti. Bhagava na anujani. Devadatto veram bandhitva parihinajjhano bhagavantam maretukamo ekadivasam vebharapabbatapade thitassa bhagavato upari thito pabbatakutam paviddhesi, bhagavato anubhavena aparo pabbatakuto tam patamanam sampaticchi. Tesam ghattanena utthita papatika agantava bhagavato padapitthiyam pahari. Tena vuttam:- "vematubhataram pubbe dhanahetu hanim aham pakkhipim giriduggasmim silaya ca apimsayim. Tena kammavipakena devadatto silam khipi anguttham pimsayi pade mama pasanasakkhara"ti. 1- Chatthapanhe:- sakalikavedhoti sakalikaya ghattanam. Atite kira bodhisatto ekasmim kule nibbatto daharakale mahavithiyam kilamano vithiyam pindaya caramanam paccekabuddham disva "ayam mundako samano kuhim gacchati"ti pasanasakalikam @Footnote: 1 khu. apa. 32/78-9/419.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

Gahetva tassa padapitthiyam khipi. Padapitthicammam chinditva ruhiram nikkhami. So tena papakammena anekavassasahassani niraye mahadukkham anubhavitva buddhabhutopi kammapilotikavasena padapitthiyam pasanasakalikaghattanena ruhiruppadam labhi. Tena vuttam:- "pureham darako hutva kilamano mahapathe paccekabuddham disvana magge sakalikam khipim. Tena 1- kammavipakena idha pacchimake bhave vadhattham mam devadatto abhimare payojayi"ti. 1- Sattamapanhe:- nalagiriti dhanapalako hatthi maranatthaya pesito. Atite kira bodhisatto hatthigopako hutva nibbatto hatthim aruyha vicaramano mahapathe paccekabuddham disva "kuto agacchati 2- ayam mundako"ti ahatacitto khilajato hatthina asadesi. So tena kammena apayesu anekavassasahassani dukkham anubhavitva pacchimattabhave buddho jato. Devadatto ajatasatturajanam sahayam katva "tvam maharaja pitaram ghatetva raja hohi, aham buddham maretva buddho bhavissami"ti sannapetva ekadivasam ranno anunnataya hatthisalam gantva "sve tumhe nalagirim solasasuraghate payetva bhagavato pindaya caranavelayam pesetha"ti hatthigopake anapesi. Sakalanagaram mahakolahalam ahosi, "buddhanagena hatthinagassa yuddham passissama"ti ubhato rajavithiyam mancatimancam bandhitva patova sannipatimsu. Bhagavapi katasarirapatijaggano bhikkhusamghaparivuto rajagaham pindaya pavisi, tasmim khane vuttaniyameneva nalagirim vissajjesum. So vithicaccaradayo vidhamento agacchati, tada eka itthi darakam gahetva vithito vithim gacchati, hatthi tam itthim disva anubandhi. Bhagava "nalagiri na tam hanatthaya 3- pesito, idhagacchahi"ti aha. So tam saddam sutva bhagavantabhimukho dhavi. Bhagava aparimanesu cakkavalesu anantasattesu pharanaraham mettam ekasmimyeva nalagirimhi phari. So bhagavato mettaya phuto nibbhayo @Footnote: 1-1 tena kammavipakena buddhabhutassa me sato. paviddhesi silam tattha devadatto @vighatavati (sabbattha). 2 gacchati (sabbattha). 3 Si., i. atthaYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

Hutva bhagavato padamule nipati. Bhagava tassa matthake hattham thapesi. Tada devabrahmadayo acchariyabbhutajatacitta pupphaparagadihi 1- pujesum. Sakalanagare jannukamatta dhanarasayo ahesum. Raja "pacchimadvare dhanani nagaravasinam hontu, puratthimadvare dhanani rajabhandagare hontu"ti bherim carapesi. Sabbe tatha karimsu. Tada nalagiri dhanapalo nama ahosi. Bhagava veluvanaramam agamasi. Tena vuttam:- "hattharoho pure asim paccekamunimuttamam pindaya vicarantam tam asadesim gajenaham. Tena kammavipakena bhanto nalagiri gajo giribbaje puravare daruno samupagami"ti. 2- Atthamapanhe:- satthacchedoti satthena gandaphalanam kutharaya satthena chedo. Atite kira bodhisatto paccantadese raja ahosi, so dujjanasamsaggavasena paccantadese vasavasena ca dhutto sahasiko ekadivasam khaggahattho pattikova nagare vicaranto niraparadhe jane khaggena phalento agamasi. So tena papakammavipakena bahuni vassasahassani niraye paccitva tiracchanadisu dukkhamanubhavitva pakkavasesena pacchimattabhave buddhabhutopi hettha vuttanayena devadattena khittapasanasakkhalikapaharena utthitagando ahosi. Jivako mettacittena tam gandam phalesi. Vericittassa devadattassa ruhiruppadakammam anantarikam ahosi, mettacittassa jivakassa gandaphalanam punnameva 3- ahosi. Tena vuttam:- "rajaham pattiko asim sattiya purise hanim tena kammavipakena niraye paccisam bhusam. 4- Kammuno tassa sesena idani 5- sakalam mama pade chavim pakappesi na hi kammam vinassati"ti. 6- @Footnote: 1 Ma. pubbamparabharanadihi. 2 khu. apa. 32/82-3/419. 3 Si. punnakammam. @4 khu. apa. 32/84/419. 5 pali. so dani. 6 khu. apa. 32/85-7/419-20.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Navamapanhe:- sisadukkhanti sisabadho sisavedana. Atite kira bodhisatto kevattagame kevatto hutva nibbatti. So ekadivasam kevattapurisehi saddhim macchamaranatthanam gantva macche marente disva tattha somanassam uppadesi, sahagatapi tatheva somanassam uppadayimsu. So tena akusalakammena caturapaye dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave tehi purisehi saddhim sakyarajakule nibbattitva kamena buddhattam pattopi sayam sisabadham paccanubhosi. Te ce sakyarajano dhammapadatthakathayam 1- vuttanayena vidudabhasangame sabbe vinasam papunimsu. Tena vuttam:- "aham kevattagamasmim ahum kevattadarako macchake ghatite 2- disva janayim somanassakam. Tena kammavipakena sisadukkham ahu mama sabbe sakka ca hannimsu 3- yada hani vidudabho"ti. 4- Dasamapanhe:- yavakhadananti veranjayam yavatandulakhadanam. Atite kira bodhisatto annatarasmim kule nibbatto jativasena ca andhabalabhavena ca phussassa bhagavato savake madhurannapane salibhojanadayo ca bhunjamane disva "are mundakasamana yavam khadatha ma salibhojanam bhunjatha"ti akkosi. So tena akusalakammavipakena anekavassasahassani caturapaye dukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave kamena buddhattam patva lokasangaham karonto gamanigamarajadhanisu caritva ekasmim samaye veranjabrahmanagamasamipe sakhavitapasampannam pucimandarukkhamulam papuni. Veranjabrahmano bhagavantam upasankamitva anekapariyayena bhagavantam jinitum asakkonto sotapanno hutva "bhante idheva vassam upagantum vattati"ti arocesi. Bhagava tunhibhavena adhivasesi. Atha punadivasato patthaya maro papima sakalaveranjabrahmanagamavasinam maravattanam akasi. Pindaya pavitthassa bhagavato maravattanavasena ekopi katacchubhikkhamattam @Footnote: 1 dhammapada. A. 3/5 (sya). 2 pali. macchopaghatake. 3 pali. sakkesu hannamanesu. @ 4 cha.Ma. vitatubho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Data nahosi. Bhagava tucchapattova bhikkhusamghaparivuto punagacchi. Tasmim evam agate tattheva nivuttha assavanija tam divasam danam datva tato patthaya bhagavantam pancasatabhikkhuparivaram nimantetva pancannam assasatanam bhattato vibhagam katva yavam kottetva bhikkhunam pattesu pakkhipimsu, sakalassa sahassacakkavaladevata sujataya payasapacanadivase viya dibbojam pakkamimsu. Bhagava paribhunji, evam temasam yavam paribhunji. Temasaccayena maravattane vigate pavaranadivase veranjo brahmano saritva mahasamvegappatto buddhappamukhassa bhikkhusamghassa mahadanam datva vanditva khamapesi. Tena vuttam:- "phussassaham pavacane savake paribhasayim yavam khadatha bhunjatha ma ca bhunjatha salayo. Tena kammavipakena temasam khaditam yavam nimantito brahmanena veranjayam vasim tada"ti. 1- Ekadasamapanhe:- pitthidukkhanti pitthiabadho. Atite kira bodhisatto gahapatikule nibbatto thamasampanno kinci rassadhatuko ahosi. Tena samayena eko mallayuddhayodho sakalajambudipe gamanigamarajadhanisu mallayuddhe vattamane purise patetva jayappatto kamena bodhisattassa vasananagaram patva tasmimpi jane patetva gantumaraddho. Tada bodhisatto "mayham vasanatthane esa jayam patva gacchati"ti tattha nagaramandalamagamma appotetva agaccha maya saddhim yujjhitva gacchati. So hasitva "aham mahante purise patesim, ayam rassadhatuko vamanako mama ekahatthassapi nappahoti"ti appotetva naditva agacchi. Te ubhopi annamannam hattham paramasimsu, bodhisatto tam ukkhipitva akase bhamitva bhumiyam patento khandhatthim bhinditva patesi. Sakalanagaravasino ukkutthim karonta appotetva vatthabharanadihi bodhisattam pujesum. Bodhisatto tam mallayodham ujum sayapetva 2- khandhatthim ujukam katva "gaccha ito patthaya @Footnote: 1 khu. apa. 32/88-9/420. 2 Si., i. gahapetva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Evarupam ma karosi"ti vatva uyyojesi. So tena kammavipakena nibbattanibbattabhave sarirasisadidukkhamanubhavitva imasmim pacchimattabhave buddhabhutopi pitthirujadidukkhamanubhosi. Tasma kadaci pitthidukkhe uppanne sariputtamoggallane "ito patthaya dhammam desetha"ti vatva sayam sugatacivaram pannapetva sayati, kammapilotikam nama buddhampi na muncati. Vuttanhetam:- "nibbuddhe vattamanamhi mallaputtam nihethayim tena kammavipakena pitthidukkham ahu mama"ti. 1- Dvadasamapanhe:- atisaroti lohitapakkhandikavirecanam. Atite kira bodhisatto gahapatikule nibbatto vejjakammena jivikam kappesi. So ekam setthiputtam rogena vicchitam 2- tikicchanto bhesajjam katva tikicchitva tassa deyyadhammadane pamadamagamma aparam osadham datva vamanavirecanam akasi. Setthi bahudhanam adasi. So tena kammavipakena nibbattanibbattabhave lohitapakkhandikabadhena vicchito 3- ahosi. Imasmimpi pacchimattabhave parinibbanasamaye cundena kammaraputtena pacitasukaramaddavassa sakalacakkavaladevatahi pakkhittadibbojena aharena saha bhuttakkhane lohitapakkhandikavirecanam ahosi. Kotisatasahassanam hatthinam 4- balam khayamagamasi. Bhagava visakhapunnamayam kusinarayam parinibbanatthaya gacchanto anekesu thanesu nisidanto pipasito paniyam pivitva mahadukkhena kusinaram patva paccusasamaye parinibbayi. Kammapilotikam evarupam lokattayasamimpi na vijahati. Tena vuttam:- "tikicchako aham asim setthiputtam virecayim tena kammavipakena hoti pakkhandika mamati. Evam jino viyakasi bhikkhusamghassa aggato sabbabhinnabalappatto anotatte mahasare"ti. 1- @Footnote: 1 khu. apa. 32/90/420. 2 Si. pilitam. 3 Si. virecito. 4 Si. kotisatahatthinam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Evam patinnatapanhanam matikathapanavasena akusalapadanam samattam nama hotiti vuttam ittham sudanti ittham imina pakarena hettha vuttanayena. Sudanti nipato padapuranatthe agato. Bhagava bhagyasampanno puritaparamimahasatto:- "bhagyava bhaggava yutto bhagehi ca vibhattava bhattava vantagamano bhavesu bhagava tato"ti evamadigunayutto devatidevo sakkatisakko brahmatibrahma buddhatibuddho so mahakaruniko bhagava attano buddhacariyam buddhakaranam sambhavayamano pakatam kurumano buddhapadaniyam nama buddhakaranapakasakam nama dhammapariyayam dhammadesanam suttam abhasittha kathesiti. Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya buddhapadanavannana samatta. -----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 49 page 1-151. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 32 http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]