ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 49 : PALI ROMAN Apa.A.1 (visuddha.1)

                      2. Paccekabuddhapadanavannana
     tato anantaram apadanam sangayanto "paccekabuddhapadanam avuso
ananda bhagavata kattha pannattan"ti puttho "atha paccekabuddhapadanam
sunatha"ti aha. Tesam apadanattho hettha vuttoyeva.
     [83] "sunatha"ti vuttapadam uppattinibbattivasena pakasento
"tathagatam jetavane vasantan"tiadimaha. Tattha jetakumarassa namavasena
tathasannite vihare catuhi iriyapathaviharehi dibbabrahmaariyaviharehi va vasantam
viharantam yatha purimaka vipassiadayo buddha samattimsaparamiyo puretva
agata, tatha amhakampi bhagava agatoti tathagato. Tam tathagatam jetavane
vasantanti sambandho. Vedehamuniti vedeharatthe jata vedehi, vedehiya
putto vedehiputto. Monam vuccati nanam, tena ito gato pavattoti muni.
Vedehiputto ca so muni ceti "vedehiputtamuni"ti vattabbe "vannagamo"tiadina
Niruttinayena ikarassa attam puttasaddassa ca lopam katva  "vedehamuni"ti
vuttam. "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam satimantanam dhitimantanam
gatimantanam bahussutanam upatthakanam yadidam anando"ti 1- etadagge
thapito ayasma anando natango namanakayango anjaliko hutva "bhante
paccekabuddha nama kidisa honti"ti apucchiti sambandho. Te paccekabuddha
kehi hetubhi kehi karanehi bhavanti uppajjanti. Virati bhagavantam alapati.
     [84-85] Tato param vissajjitakaram dassento "tadaha sabbannuvaro
mahesi"tiadimaha. Sabbam atitadibhedam hatthamalakam viya janatiti sabbannu,
sabbannu ca so varo uttamo ceti sabbannuvaro. Mahantam silakkhandham
samadhikkhandham pannakkhandham vimuttikkhandham mahantam vimuttinanadassanakkhandham esati
gavesatiti mahesi. Anandabhaddam madhurena sarena tada tasmim pucchitakale aha
kathesiti sambandho. Bho ananda ye paccekabuddha pubbabuddhesu pubbesu
atitabuddhesu katadhikara katapunnasambhara jinasasanesu aladdhamokkha
appattanibbana te sabbe paccekabuddha dhira idha imasmim loke
samvegamukhena ekapuggalam padhanam katva paccekabuddha jatati attho.
Sutikkhapanna sutthu tikkhapanna. Vinapi buddhehi buddhanam ovadanusasanihi
rahita api parittakenapi appamattakenapi arammanena paccekabodhim pati
ekkam bodhim sammasambuddhanantaram bodhim anupapunanti pativijjhanti.
     [86] Sabbamhi lokamhi sakalasmim lokattaye mamam thapetva mam vihaya
paccekabuddhehi samova sadiso eva natthi, tesam mahamuninam 2- paccekabuddhanam
imam vannam imam gunam padesamattam sankhepamattam aham tumhakam sadhu sadhukam
vakkhami kathessamiti attho.
     [87] Anacariyaka hutva sayameva buddhanam attanava patividdhanam
isinam antare mahaisinam madhuvakhuddam khuddakamadhupatalam iva sadhuni madhurani
@Footnote: 1 an. ekaka. 20/222/25.  2 Si., i. paccekabuddhanam mahamuninam.
Vakyani udanavacanani anuttaram uttaravirahitam bhesajam osadham nibbanam
patthayanta icchanta sabbe tumhe supasannacitta suppasannamana sunatha
manasi karothati attho.
     [88-89] Paccekabuddhanam samagatananti rasibhutanam uppannanam
paccekabuddhanam. Arittho, uparittho, tagarasikhi, yasassi, sudassano, piyadassi,
gandharo, pindolo, upasabho, nitho, 1- tatho, sutava, bhavitatto, sumbho, subho,
methulo, atthamo, sumedho, anigho, sudatho, 2- hingu, hingo, dvejalino,
atthako, kosalo, subahu, upanemiso, nemiso, santacitto, sacco, tatho,
virajo, pandito kalo, upakalo, vijito, jito, ango, pango, guttijjito,
passi, jahi, upadhim, dukkhamulam, aparajito, sarabhango, lomahamso, uccangamayo,
asito, anasavo, manomayo, manacchido bandhuma, tadadhimutto, vimalo, ketuma,
kotumbarango, matango, ariyo, accuto, accutagami, byamako, sumangalo,
dibbilo catiadinam paccekabuddhasatanam yani apadanani paramparam paccekam
byakaranani yo ca adinavo yanca viragavatthum analliyanakaranam yatha ca yena
karanena bodhim anupapunimsu catumaggananam paccakkham karimsu. Saragavatthusuti
sutthu alliyitabbavatthusu vatthukamakilesakamesu viragasanni virattasannavanto
rattamhi lokamhi alliyanasabhavaloke virattacitta analliyanamana hitva
papanceti rago papancam doso papancam sabbakilesa papancati papancasankhate
kilese hitva jiya phanditaniti 3- phanditani dvasatthi ditthigatani jinitva
tatheva tena karanena evam bodhim anupapunimsu paccekabodhinanam paccakkham
karimsuti attho.
     [90-91] Sabbesu bhutesu nidhaya dandanti tajjanaphalanavadhabandhanam
nidhaya thapetva tesam sabbasattanam antare annataram kanci ekampi sattam
avihethayam avihethayanto adukkhapento mettena cittena "sabbe satta
sukhita hontu"ti mettasahagatena cetasa hitanukampi hitena anukampanasabhavo.
@Footnote: 1 ka. niddho.  2 i. sudatto.  3 pali. jitaphanditaniti.
Atha va sabbesu bhutesu nidhaya dandanti sabbesuti sabbena sabbam sabbatha
sabbam asesam nissesam pariyadiyanavacanametam. Bhutesuti bhuta vuccanti tasa ca
thavara ca. Yesam tasina tanha appahina, yesanca bhayabherava appahina, te
tasa. Kim karana vuccanti tasa? tasanti uttasanti paritasanti bhayanti
santasam apajjanti, tam karana vuccanti tasa. Yesam tasina tanha pahina,
yesanca bhayabherava pahina, te thavaRa. Kim karana vuccanti thavara? thiranti
na tasanti na uttasanti na paritasanti na bhayanti na santasam apajjanti,
tam karana vuccanti thavaRa.
     Tayo danda kayadando, vacidando, manodandoti. Tividham kayaduccaritam
kayadando, catubbidham vaciduccaritam vacidando, tividham manoduccaritam manodando.
Sabbesu sakalesu bhutesu sattesu tam tividham dandam nidhaya nidahitva oropayitva
samoropayitva nikkhipitva patippassambhetva himsanattham agahetvati sabbesu
bhutesu nidhaya dandam. Avihethayam annatarampi tesanti ekamekampi sattam
panina va ledduna va dandena va satthena va anduya va rajjuya va
avihethayanto, sabbepi satte panina va ledduna va dandena va
satthena va anduya va rajjuya va avihethayam avihethayanto annatarampi
tesam. Na puttamiccheyya kuto sahayanti nati patikkhePo. Puttanti cattaro
putta atrajo putto, khettajo, dinnako, antevasiko putto. Sahayanti
sahayo vuccati yena saha agamanam phasu, gamanam phasu, thanam phasu, nisajja
phasu, alapanam phasu, sallapanam phasu, samullapanam phasu. Na puttamiccheyya kuto
sahayanti puttampi na iccheyya na sadiyeyya na pattheyya na pihayeyya
nabhijappeyya, kuto mittam va sandittham va sambhattam va sahayam va
iccheyya sadiyeyya pattheyya pihayeyya abhijappeyyati na puttamiccheyya kuto
sahayam. Eko care khaggavisanakappoti so paccekasambuddho pabbajjasankhatena
eko, adutiyatthena eko, tanhaya pahanatthena 1- eko, ekantavitaragoti eko,
@Footnote: 1 Si. pahanena.
Ekantavitadosoti eko, ekantavitamohoti eko, ekantanikkilesoti eko,
ekayanamaggam gatoti eko, eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti eko.
     Katham so paccekasambuddho pabbajjasankhatena eko? so hi paccekasambuddho
Sabbam gharavasapalibodham chinditva puttadarapalibodham chinditva natipalibodham
mittamaccapalibodham sannidhipalibodham chinditva kesamassum oharetva kasayani
vatthani acchadetva agarasma nikkhamma anagariyam pabbajitva akincanabhavam 1-
upagantva ekova carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapetiti evam
so paccekasambuddho pabbajjasankhatena eko.
     Katham so paccekasambuddho adutiyatthena eko? so evam pabbajito
Samano eko arannavanapatthani pantani senasanani patisevati appasaddani
appanigghosani vijanavatani manussarahasseyyakani patisallanasaruppani. So
eko titthati, eko gacchati, eko nisidati, eko seyyam kappeti, eko
gamam pindaya pavisati, eko patikkamati, eko raho nisidati, eko cankamati,
eko carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapetiti evam so
adutiyatthena eko.
     Katham so paccekasambuddho tanhaya pahanatthena eko? so eko
Adutiyo appamatto atapi pahitatto viharanto mahapadhanam padahanto maram
sasenakam namucim kanham pamattabandhum vidhametva ca tanhajalinim visaritam visattikam
pajahi vinodesi byantim akasi anabhavam gamesi.
           Tanhadutiyo puriso        dighamaddhana samsaram
           itthabhavannathabhavam        samsaram nativattati.
           Etamadinavam natva        tanham dukkhassa sambhavam
           vitatanho anadano       sato bhikkhu paribbajeti. 2-
@Footnote: 1 Si. akincannavasam.  2 khu. iti. 25/15, 105/241/324, khu. maha. 29/891/558
@(sya).
Evam so paccekasambuddho tanhaya pahanatthena eko.
     Katham so paccekasambuddho ekantavitaragoti eko? ragassa pahinatta
Ekantavitaragoti eko, dosassa pahinatta ekantavitadosoti eko, mohassa
pahinatta ekantavitamohoti eko, kilesanam pahinatta ekantanikkilesoti
eko, evam so paccekasambuddho ekantavitaragoti eko.
     Katham so paccekasambuddho ekayanamaggam gatoti eko? ekayanamaggo
Vuccati cattaro satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada
pancindriyani panca balani satta bojjhanga ariyo atthangiko maggo.
                   Ekayanam jatikhayantadassi
                   maggam pajanati hitanukampi
                   etena maggena tarimsu pubbe
                   tarissanti ye ca taranti oghanti. 1-
Evam so ekayanamaggam gatoti eko.
     Katham so paccekasambuddho eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti
eko? bodhi vuccati catusu maggesu nanam. 2- Panna pannindriyam pannabalam
dhammavicayasambojjhango vimamsa vipassana sammaditthi. So paccekasambuddho tena
paccekabodhinanena "sabbe sankhara anicca"ti bujjhi, "sabbe sankhara
dukkha"ti bujjhi, "sabbe dhamma anatta"ti bujjhi. "avijjapaccaya sankhara"ti
bujjhi, "sankharapaccaya vinnanan"ti bujjhi, "vinnanapaccaya namarupan"ti
bujjhi, "namarupapaccaya salayatanan"ti bujjhi, "salayatanapaccaya phasso"ti
bujjhi, "phassapaccaya vedana"ti bujjhi, "vedanapaccaya tanha"ti bujjhi.
"tanhapaccaya upadanan"ti bujjhi, "upadanapaccaya bhavo"ti bujjhi,
"bhavapaccaya jati"ti bujjhi, "jatipaccaya jaramaranan"ti bujjhi. "avijjanirodha
@Footnote: 1 sam. maha. 19/384/146, khu. maha. 29/891/558 (sya).
@2 khu. maha. 29/891/558 (sya), khu. cula. 30/595/292 (sya).
Sankharanirodho"ti bujjhi, "sankharanirodha vinnananirodho"ti bujjhi .pe.
"bhavanirodha jatinirodho"ti bujjhi, "jatinirodha jaramarananirodho"ti bujjhi.
"idam dukkhan"ti bujjhi, "ayam dukkhasamudayo"ti bujjhi, "ayam dukkhanirodho"ti
bujjhi, "ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti bujjhi. "ime asava"ti bujjhi, "ayam
asavasamudayo"ti bujjhi .pe. "patipada"ti bujjhi. "ime dhamma abhinneyya"ti
bujjhi, "ime dhamma pahatabba"ti bujjhi, "ime dhamma sacchikatabba"ti bujjhi,
"ime dhamma bhavetabba"ti bujjhi. Channam phassayatananam samudayanca atthangamanca
assadanca adinavanca nissarananca bujjhi, pancannam upadanakkhandhanam
samudayanca .pe. Nissarananca bujjhi, catunnam mahabhutanam samudayanca atthangamanca
assadanca adinavanca nissarananca bujjhi, "yam kinci samudayadhammam, sabbantam
nirodhadhamman"ti bujjhi.
     Atha va yam bujjhitabbam anubujjhitabbam patibujjhitabbam sambujjhitabbam
adhigantabbam phassitabbam sacchikatabbam, sabbam tam tena paccekabodhinanena bujjhi
anubujjhi patibujjhi sambujjhi adhiganchi phassesi sacchakasiti evam so
paccekasambuddho eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti eko.
     Careti attha cariyayo 1-:- iriyapathacariya, ayatanacariya, saticariya,
samadhicariya, nanacariya, maggacariya, patticariya, lokatthacariya. Iriyapathacariyati
catusu iriyapathesu. Ayatanacariyati chasu ajjhattikabahiresu ayatanesu. Saticariyati
catusu satipatthanesu. Samadhicariyati catusu jhanesu. Nanacariyati catusu ariyasaccesu.
Maggacariyati catusu ariyamaggesu. Patticariyati catusu samannaphalesu. Lokatthacariyati
tathagatesu arahantesu sammasambuddhesu, padesato paccekasambuddhesu padesato
savakesu.
     Iriyapathacariya ca panidhisampannanam, ayatanacariya ca indriyesu
guttadvaranam, saticariya ca appamadaviharinam, samadhicariya ca adhicittamanuyuttanam,
@Footnote: 1 khu. cula. 30/667/322 (sya).
Nanacariya ca buddhisampannanam, maggacariya ca sammapatipannanam, patticariya ca
adhigataphalanam, lokatthacariya ca tathagatanam arahantanam sammasambuddhanam, padesato
paccekasambuddhanam padesato savakanam, ima attha cariyayo.
     Aparapi attha cariyayo adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto
viriyena carati, upatthapento satiya carati, avikkhepam karonto samadhina
carati, pajananto pannaya carati, vijananto vinnanacariyaya carati. Evam
patipannassa kusala dhamma ayapentiti ayatanacariyaya carati. Evam patipanno
visesamadhigacchatiti visesacariyaya carati. Ima attha cariyayo.
     Aparapi attha cariyayo dassanacariya ca sammaditthiya, abhiniropanacariya
ca sammasankappassa, pariggahacariya ca sammavacaya, samutthanacariya ca
sammakammantassa, vodanacariya ca sammaajivassa, paggahacariya ca sammavayamassa,
upatthanacariya ca sammasatiya, avikkhepacariya ca sammasamadhissa,
ima attha cariyayo.
     Khaggavisanakappoti yatha khaggassa nama visanam ekameva hoti,
adutiyam, evameva so paccekasambuddho takkappo tassadiso tappatibhago.
Yatha atilonam vuccati lonakappo, atitittakam vuccati tittakappo, atimadhuram
vuccati madhurakappo, atiunham vuccati aggikappo, atisitam vuccati himakappo,
mahaudakakkhandho vuccati samuddakappo, mahabhinnabalappatto savako vuccati
satthukappoti. Evameva so paccekasambuddho khaggavisanakappo khaggavisanasadiso
khaggavisanapatibhago eko adutiyo muttabandhano samma loke carati viharati iriyati
vattati paleti yapeti yapetiti eko care khaggavisanakapPo. Tenahu
paccekasambuddha:-
                   "sabbesu bhutesu nidhaya dandam
                   avihethayam annatarampi tesam
                   na puttamiccheyya kuto sahayam
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Samsaggajatassa bhavanti sneha
                   snehanvayam dukkhamidam pahoti
                   adinavam snehajam pekkhamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Mitte suhajje anukampamano
                   hapeti attham patibaddhacitto
                   etam bhayam santhave pekkhamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Vamso visalova yatha visatto
                   puttesu daresu ca ya apekkha
                   vamse kalirova asajjamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Migo arannamhi yatha abaddho
                   yenicchakam gacchati gocaraya
                   vinnu naro seritam pekkhamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Amantana hoti sahayamajjhe
                   vase ca thane gamane carikaya
                   anabhijjhitam seritam pekkhamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Khidda rati hoti sahayamajjhe
                   pattesu pemam vipulanca hoti
                   piyavippayogam vijigucchamano
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Catuddiso appatigho ca hoti
                   santussamano itaritarena
                   parissayanam sahita achambhi
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Dussangaha pabbajitapi eke
                   atho gahattha gharamavasanta
                   appossukko paraputtesu hutva
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Oropayitva gihibyanjanani
                   sanchinnapatto yatha kovilaro
                   chetvana viro gihibandhanani
                   eko care khaggavisanakapPo.
                   Sace labhetha nipakam sahayam
                   saddhim caram sadhuviharidhiram
                   abhibhuyya sabbani parissayani
                   careyya tenattamano satima.
                   No ce labhetha nipakam sahayam
                   saddhim caram sadhuviharidhiram
                   rajava rattham vijitam pahaya
                   eko care matangaranneva nago.
                   Addha pasamsama sahayasampadam
                   settha sama sevitabba sahaya
                   ete aladdha anavajjabhoji
                   eko care khaggavisanakapPo.
                     Disva suvannassa pabhassarani
                     kammaraputtena sunitthitani
                     samghattamanani duve bhujasmim
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Evam dutiyena saha mamassa
                     vacabhilapo abhisajjana va
                     etam bhayam ayatim pekkhamano
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Kama hi citra madhura manorama
                     viruparupena mathenti cittam
                     adinavam kamagunesu disva
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Iti ca gando ca upaddavo ca
                     rogo ca sallanca bhayanca metam
                     etam bhayam kamagunesu disva
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Sitanca unhanca khudam pipasam
                     vatatape damsasarisape ca
                     sabbanipetani abhibbhavitva
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Nagova yuthani vivajjayitva
                     sanjatakhandho padumi ularo
                     yathabhirantam viharam aranne
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Atthanatam sanganikaratassa
                     yam phassaye samayikam vimuttim
                     adiccabandhussa vaco nisamma
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Ditthivisukani upativatto
                     patto niyamam patiladdhamaggo
                     uppannananomhi anannaneyyo
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Nillolupo nikkuho nippipaso
                     nimmakkha niddhantakasavamoho
                     nirasayo sabbaloke bhavitva
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Papam sahayam parivajjayetha
                     anatthadassim visame nivittham
                     sayam na seve pasutam pamattam
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Bahussutam dhammadharam bhajetha
                     mittam ularam patibhanavantam
                     annaya atthani vineyya kankham
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Khiddam ratim kamasukhanca loke
                     analankaritva anapekkhamano
                     vibhusatthana virato saccavadi
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Puttanca daram pitaranca mataram
                     dhanani dhannani ca bandhavani
                     hitvana kamani yathodhikani
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Sango eso parittamettha sokhyam
                     appassado dukkhamevettha bhiyyo
                     galo eso iti natva matima
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Sandalayitvana samyojanani
                     jalamva bhetva salilambucari
                     aggiva daddham anivattamano
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Okkhittacakkhu na ca padalolo
                     guttindriyo rakkhitamanasano
                     anavassuto aparidayhamano
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Oharayitva gihibyanjanani
                     sanchannapatto yatha parichatto
                     kasayavattho abhinikkhamitva
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Rasesu gedham akaram alolo
                     anannaposi sapadanacari
                     kule kule appatibaddhacitto
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Pahaya pancavaranani cetaso
                     upakkilese byapanujja sabbe
                     anissito chejja sinehadosam
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Vipitthikatvana sukhanca dukkham
                     pubbeva somanassadomanassam
                     laddhanupekkham samatham visuddham
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Araddhaviriyo paramatthapattiya
                     alinacitto akusitavutti
                     dalhanikkamo thamabalupapanno
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Patisallanam nanamarincamano
                     dhammesu niccam anudhammacari
                     adinavam sammasita bhavesu
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Tanhakkhayam patthayamappamatto
                     anelamugo sutava satima
                     sankhatadhammo niyato padhanava
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Sihova saddesu asantasanto
                     vatova jalamhi asajjamano
                     padumamva toyena alimpamano
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Siho yatha dathabali pasayha
                     raja miganam abhibhuyya cari
                     sevetha pantani senasanani
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Mettam upekkham karunam vimuttim
                     asevamano muditanca kale
                     sabbena lokena avirujjhamano
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Raganca dosanca pahaya moham
                     sandalayitvana samyojanani
                     asantasam jivitasankhayamhi
                     eko care khaggavisanakapPo.
                     Bhajanti sevanti ca karanattha
                     nikkarana dullabha ajja mitta
                     attatthapanna asucimanussa
                     eko care khaggavisanakappo"ti.
     Tattha sabbesu bhutesuti khaggavisanapaccekabuddhapadanasuttam. Ka
uppatti? sabbasuttanam catubbidha uppatti attajjhasayato parajjhasayato
atthuppattito pucchavasitoti. Tattha khaggavisanasuttassa avisesena pucchavasito
uppatti. Visesena pana yasma ettha kaci gatha tena tena paccekabuddhena
putthena vutta, kaci aputthena attana adhigatamagganayanurupam udanamyeva
udanentena, tasma kayaci gathaya pucchavasito kayaci attajjhasayato
uppatti. Tattha ya ayam avisesena pucchavasito uppatti, sa adito pabhuti
evam veditabba:-
     ekam samayam bhagava savatthiyam viharati, atha kho ayasmato anandassa
rahogatassa patisallinassa evam cetaso parivitakko udapadi "buddhanam
Patthana ca abhiniharo ca dissati, tatha savakanam, paccekabuddhanam na dissati,
yannunaham bhagavantam upasankamitva puccheyyan"ti. So patisallana vutthito
bhagavantam upasankamitva yathakkamena etamattham pucchi. Athassa bhagava
pubbayogavacarasuttam abhasi:-
             "pancime ananda anisamsa pubbayogavacare dittheva dhamme
         patikacceva annam aradheti. No ce dittheva dhamme patikacceva
         annam aradheti, atha maranakale annam aradheti. Atha devaputto
         samano annam aradheti. Atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno
         hoti. Atha pacchime kale paccekasambuddho hoti"ti.
Evam vatva puna aha:-
             "paccekasambuddha nama ananda abhiniharasampanna
         pubbayogavacara honti, tasma paccekabuddhabuddhasavakanam
         sabbesam patthana ca abhiniharo ca icchitabbo"ti.
     So aha "buddhanam bhante patthana kiva ciram vattati"ti. Buddhanam
ananda hetthimaparicchedena cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca,
majjhimaparicchedena attha asankhyeyyani kappasatasahassanca, uparimaparicchedena
solasa asankhyeyyani kappasatasahassanca. Ete ca bheda
pannadhikasaddhadhikaviriyadhikanam vasena natabba. Pannadhikanam hi saddha manda
hoti, panna tikkha. Saddhadhikanam panna majjhima hoti, saddha tikkha.
Viriyadhikanam saddha panna manda hoti, viriyam tikkhanti, appatva pana
cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca divase divase vessantaradanasadisam
danam dentopi tadanurupe siladiparamidhamme acinantopi antara buddho
bhavissatiti netam thanam vijjati. Kasma? nanam gabbham na ganhati, vepullam
napajjati, paripakam na gacchatiti. Yatha nama timasacatumasapancamasaccayena
nipphajjanakam sassam tam tam kalam appatva divase divase satakkhattum sahassakkhattum
kelayantopi udakena sincantopi antara pakkhena va masena va
nipphadessatiti netam thanam vijjati. Kasma? sassam gabbham na ganhati,
Vepullam napajjati, paripakam na gacchatiti. Evamevam appatva cattari
asankhyeyyani kappasatasahassanca antara buddho bhavissatiti netam thanam
vijjati. Tasma yathavuttameva kalam paramipuranam kattabbam nanaparipakatthaya.
Ettakenapi ca kalena buddhattam patthayato abhiniharakarane attha sampattiyo
icchitabba. Ayanhi:-
           manussattam lingasampatti      hetu sattharadassanam
           pabbajja gunasampatti       adhikaro ca chandata
           atthadhammasamodhana        abhiniharo samijjhati. 1-
     Abhiniharoti mulapanidhanassetam adhivacanam. Tattha manussattanti manussajati.
Annatra hi manussajatiya avasesajatisu devajatiyampi thitassa panidhi na
ijjhati, 2- tattha thitena pana buddhattam patthayantena danadini punnakammani
katva manussattamyeva patthetabbam, tattha thatva panidhi katabbo. Evanhi
samijjhati. Lingasampattiti purisabhavo. Matugamanupamsakaubhatobyanjanakananhi
manussajatiyam thitanampi panidhi na ijjhati, tattha thitena pana buddhattam
patthentena danadini punnakammani katva purisabhavoyeva patthetabbo,
tattha thatva panidhi katabbo. Evanhi samijjhati. Hetuti arahattassa
upanissayasampatti. Yo hi tasmim attabhave vayamanto arahattam papunitum
samattho, tassa panidhi samijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa.
So hi dipankarapadamule pabbajitva tenattabhavena arahattam papunitum
samattho ahosi. Sattharadassananti buddhanam sammukhadassanam. Evanhi ijjhati,
no annatha yatha sumedhapanditassa. So hi dipankaram sammukha disva panidhim
akasi. Pabbajjati anagariyabhavo. So ca kho sasane va
kammavadikiriyavaditapasaparibbajakanikaye va vattati yatha sumedhapanditassa. So hi
sumedho nama tapaso hutva panidhim akasi. Gunasampattiti jhanadigunapatilabho.
Pabbajitassapi hi gunasampannasseva ijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa.
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/59/453.  2 Si. na sijjhati.
So hi pancabhinno ca atthasamapattilabhi ca hutva panidhesi. Adhikaroti
adhikakaro, pariccagoti attho. Jivitadipariccaganhi katva panidahatoyeva
ijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa. So hi:-
           "akkamitvana mam buddho     saha sissehi gacchatu
           ma nam kalale 1- akkamittha  hitaya me bhavissati"ti. 2-
Evam attapariccagam katva panidhesi. Chandatati kattukamyata. Sa yassa balavati
hoti, tassa ijjhati panidhi. Sa ca sace koci vadeyya "ko cattari
asankhyeyyani kappasatasahassanca niraye paccitva buddhattam icchati"ti. Tam sutva
yo "ahan"ti vattum ussahati, tassa balavatiti veditabba. Tatha yadi koci
vadeyya "ko sakalacakkavalam vitaccikanam angaranam puram akkamitva buddhattam
icchati, ko sakalacakkavalam sattisulehi akinnam akkamanto atikkamitva
buddhattam icchati, ko sakalacakkavalam samatittikam udakapunnam uttaritva buddhattam
icchati, ko sakalacakkavalam nirantaram velugumbasanchannam maddanto atikkamitva
buddhattam icchati"ti, tam sutva yo "ahan"ti vattum ussahati, tassa balavatiti
veditabba. Evarupena ca kattukamyatachandena samannagato sumedhapandito
panidhesiti.
     Evam samiddhabhiniharo ca bodhisatto imani attharasa abhabbatthanani
na upeti. So hi tato pabhuti na jaccandho hoti na jaccabadhiro, 3- na
ummattako, na elamugo, na pithasappi, na milakkhesu uppajjati, na dasiya
kucchimhi nibbattati, na niyatamicchaditthiko hoti, nassa lingam parivattati,
na pancanantariyakammani karoti, na kutthi hoti, na tiracchanayoniyam vattakato
pacchimattabhavo hatthito adhikattabhavo hoti, na khuppipasikanijjhamatanhikapetesu
uppajjati, na kalakancikasuresu, na aviciniraye, na lokantarikesu uppajjati.
Kamavacaresu pana na maro hoti, rupavacaresu na asannibhave, na suddhavasesu
uppajjati, na arupabhavesu, na annam cakkavalam sankamati.
@Footnote: 1 pali. kallam.  2 khu. buddha. 33/53/452.  3 cha.Ma. na jaccapadhiro.
     Ya cima ussaho ca ummango ca avatthananca hitacariya cati catasso
buddhabhumiyo, tahi samannagato hoti. Tattha:-
           ussaho viriyam vuttam       ummango panna pavuccati
           avatthanam adhitthanam        hitacariya mettabhavanati
veditabba. Ye ca ime nekkhammajjhasayo pavivekajjhasayo alobhajjhasayo
adosajjhasayo amohajjhasayo nissaranajjhasayoti cha ajjhasaya bodhiparipakaya
samvattanti, yehi samannagatatta nekkhammajjhasaya ca bodhisatta kamesu
dosadassavino, pavivekajjhasaya ca bodhisatta sanganikaya dosadassavino,
alobhajjhasaya ca bodhisatta lobhe dosadassavino, adosajjhasaya ca
bodhisatta dose dosadassavino, amohajjhasaya ca bodhisatta mohe
dosadassavino, nissaranajjhasaya ca bodhisatta sabbabhavesu dosadassavinoti
vuccanti, tehi ca samannagato hoti.
     Paccekabuddhanam pana kiva ciram patthana vattatiti? paccekabuddhanam dve
Asankhyeyyani kappasatasahassanca, tato oram na sakka, pubbe vuttanayenevettha
karanam veditabbam. Ettakenapi ca kalena paccekabuddhattam patthayato
abhiniharakarane panca sampattiyo icchitabba. Tesanhi:-
           manussattam lingasampatti      vigatasavadassanam
           adhikaro ca chandata       ete abhiniharakarana.
     Tattha vigatasavadassananti buddhapaccekabuddhabuddhasavakanam yassa kassaci
dassananti attho. Sesam vuttanayameva.
     Atha "savakanam patthana kittakam vattati"ti? dvinnam aggasavakanam
Ekam asankhyeyyam kappasatasahassanca, asitimahasavakanam kappasatasahassameva. Tatha
buddhassa matapitunam upatthakassa puttassa cati, tato oram na sakka, tattha
karanam vuttanayameva. Imesam pana sabbesampi adhikaro ca chandatati
dvangasamannagatoyeva abhiniharo hoti.
     Evam imaya patthanaya imina ca abhiniharena yathavuttappabhedam kalam
paramiyo puretva buddha loke uppajjanta khattiyakule va brahmanakule
va uppajjanti, paccekabuddha khattiyabrahmanagahapatikulanam annatarasmim,
aggasavaka pana buddha viya khattiyabrahmanakulesveva. Sabbabuddha samvattamane
kappe na uppajjanti, vivattamane kappe uppajjanti. Tatha paccekabuddha.
Te pana buddhanam uppajjanakale na uppajjanti. Buddha sayanca bujjhanti,
pare ca bodhenti. Paccekabuddha sayameva bujjhanti, na pare bodhenti. Attharasameva
pativijjhanti, na dhammarasam. Na hi te lokuttaradhammam pannattim aropetva desetum
sakkonti, mugena ditthasupino viya vanacarakena nagare sayitabyanjanaraso viya ca
nesam dhammabhisamayo hoti. Sabbam iddhisamapattipatisambhidapabhedam papunanti,
gunavisitthataya buddhanam hettha savakanam upari honti, na anne pabbajetva
abhisamacarikam sikkhapenti, "cittasallekho katabbo, vosanam napajjitabban"ti
imina uddesena uposatham karonti, ajja uposathoti vacanamattena va, uposatham
karonta ca gandhamadane manjusakarukkhamule ratanamale sannipatitva karontiti.
Evam bhagava ayasmato anandassa paccekabuddhanam sabbakaraparipuram patthananca
abhiniharanca kathetva idani imaya patthanaya imina ca abhiniharena
samudagate te te paccekabuddhe kathetum "sabbesu bhutesu nidhaya dandan"tiadina
nayena imam khaggavisanasuttam abhasi. Ayam tava avisesena pucchavasito
khaggavisanasuttassa uppatti.
     Idani visesena vattabba. Tattha imissa tava gathaya evam uppatti
veditabba:- ayam kira paccekabuddho paccekabodhisattabhumim ogahanto dve
asankhyeyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva kassapassa bhagavato sasane
pabbajitva aranniko hutva gatapaccagatavattam purento samanadhammam akasi.
Etam kira vattam aparipuretva paccekabodhim papunanto nama natthi. Kim panetam
gatapaccagatavattam nama? haranapaccaharananti. Tam yatha vibhutam hoti, tatha
kathessama.
     Idha ekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco paccaharati na harati,
ekacco neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati ca. Tattha yo
bhikkhu pageva vutthaya cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe udakam
asincitva paniyaghatam puretva paniyamale thapetva acariyavattam upajjhayavattam
katva dveasiti khandhakavattani ca cuddasa mahavattani samadaya vattati. So
sariraparikammam katva senasanam pavisitva yava bhikkhacaravela, tava vivittasane
vitinametva velam natva nivasetva kayabandhanam bandhitva uttarasangam katva
sanghatim khandhe karitva pattam amse alaggetva kammatthanam manasikaronto
cetiyanganam gantva cetiyanca bodhinca vanditva gamasamipe civaram parupitva
pattam adaya gamam pindaya pavisati. Evam pavittho ca labhi bhikkhu punnava
upasakehi sakkato garukato upatthakakule va patikkamanasalayam va patikkamitva
upasakehi tam tam panham pucchiyamano tesam panhavissajjanena dhammadesanavikkhepena
ca tam manasikaram chaddetva nikkhamati, viharam agatopi bhikkhuhi panham puttho
katheti, dhammam bhanati, tam tam byaparanca apajjati. Pacchabhattampi purimayamampi
majjhimayamampi evam bhikkhuhi saddhim papancetva kayadutthullabhibhuto pacchimayamepi
sayati, neva kammatthanam manasi karoti. Ayam vuccati "harati na paccaharati"ti.
     Yo pana byadhibahulo hoti, bhuttaharo paccusasamaye na samma parinamati,
pageva vutthaya yathavuttam vattam katum na sakkoti kammatthanam va manasikatum,
annadatthu yagum va khajjakam va bhesajjam va bhattam va patthayamano kalasseva
pattacivaramadaya gamam pavisati, tattha yagum va khajjakam va bhesajjam va bhattam
va laddha pattam niharitva bhattakiccam nitthapetva pannattasane nisinno
kammatthanam manasi karitva visesam patva va apatva va viharam agantva
teneva manasikarena viharati. Ayam vuccati "paccaharati na harati"ti. Edisa hi
bhikkhu yagum pivitva vipassanam vaddhetva buddhasasane arahattam patta gananapatham
vitivatta, sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalayam tam asanam natthi,
yattha bhikkhu nisinna yagum pivitva arahattam appatta.
     Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, sabbavattani bhinditva
pancavidhacetokhilavinibandhanabaddhacitto viharanto kammatthanamanasikaramananuyutto gamam
pindaya pavisitva gihihi saddhim kathapapancena papancito tucchakova nikkhamati.
Ayam vuccati "neva harati na paccaharati"ti.
     Yo pana pageva vutthaya purimanayeneva sabbavattani paripuretva yava
bhikkhacaravela, tava pallankam abhujitva kammatthanam manasi karoti. Kammatthanam
nama duvidham sabbatthakanca parihariyanca. Tattha sabbatthakam nama metta ca
marananussati ca. Tanhi sabbattha atthayitabbam icchitabbanti "sabbatthakan"ti
vuccati. Metta nama avasadisu sabbattha icchitabba. Avasesu hi mettavihari
bhikkhu sabrahmacarinam piyo hoti manapo, tena phasu asanghattho viharati.
Devatasu mettavihari devatahi rakkhitagopito sukham viharati. Rajarajamahamattadisu
mettavihari tehi mamayito sukham viharati. Gamanigamadisu mettavihari sabbattha
bhikkhacariyadisu manussehi sakkato garukato sukham viharati. Marananussatibhavanaya
jivitanikantim pahaya appamatto viharati.
     Yam pana sada pariharitabbam cariyanukulena gahitam. Tam dasasubhakasinanussatisu
annataram, catudhatuvavatthanameva va, tam sada pariharitabbato rakkhitabbato
bhavetabbato ca "parihariyan"ti vuccati, mulakammatthanantipi tadeva. Atthakama
hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi timsampi cattalisampi pannasampi
satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti "avuso tumhe na inatta
na bhayatta na jivikapakata pabbajita, dukkha muccitukama panettha pabbajita.
Tasma gamane uppannakilese gamaneyeva nigganhatha, thane, nisajjaya, sayane
uppannakilese sayaneyeva nigganhatha"ti.
     Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabha-
addhagavutagavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava
gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, so tattheva nam nigganhati.
Tatha asakkonto titthati, athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam
Bhikkhu tuyham uppannam vitakkam janati, ananucchavikam te etan"ti attanam
paticodetva vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto
nisidati. Athassa pacchato agacchantopi nisidatiti soyeva nayo. Ariyabhumim
okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova
gacchati, na kammatthanavippayuttena cittena padam uddharati. Udadharati ce,
patinivattitva purimapadesayeva titthati. Alindakavasi mahaphussadevatthero viya.
     So kira ekunavisativassani gatapaccagatavattam purento eva vihasi.
Manussapi sudam antaramagge kasanta ca vapanta ca maddanta ca kammani
karonta ca theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva
gacchati, kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam
anadiyitva kammatthanayuttena citteneva samanadhammam karonto visativassabbhantare
arahattam papuni. Arahattapattadivaseyevassa cankamanakotiyam adhivattha devata
angulihi dipam ujjaletva atthasi, cattaropi maharajano sakko ca
devanamindo brahma ca sahampati upatthanam agamimsu. Tanca obhasam disva
vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike
obhaso ahosi, kim so"ti. Thero vikkhepam karonto "obhaso nama dipobhasopi
hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. So "paticchadetha tumhe"ti nibaddho 1-
"ama"ti patijanitva arocesi.
     Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatavattam
purento "pathamam tava bhagavato mahapadhanam pujessami"ti satta vassani
thanacankamameva adhitthasi, puna solasa vassani gatapaccagatavattam puretva
arahattam papuni. Evam kammatthanamanuyuttacitteneva padam uddharanto vippayuttena
cittena uddhate patinivattanto gamasamipam gantva "gavi nu kho pabbajito
nu kho"ti asankaniyappadese thatva sanghatim parupitva pattam gahetva
gamadvaram patva kacchakantarato udakam gahetva gandusam katva gamam pavisati
@Footnote: 1 Ma. nibuddho.
"bhikkham va datum vanditum va upagate manusse `dighayuka hotha'ti vacanamattenapi
ma me kammatthanavikkhepo ahosi"ti. Sace pana nam "ajja bhante kim sattami,
udahu atthami"ti divasam pucchanti, udakam gilitva aroceti. Sace divasapucchaka
na honti, nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitvava yati.
     Sihaladipe kalambatitthavihare vassupagata pannasa bhikkhu viya ca.
Te kira vassupanayikauposathadivase katikavattam akamsu "arahattam appatva na
annamannam alapissama"ti. Gamam ca pindaya pavisanta gamadvare
udakagandusam katva pavisimsu, divase pucchite udakam gilitva arocesum,
apucchite gamadvare nitthubhitva viharam agamamsu. Tattha manussa nitthubhanatthanam
disva janimsu "ajja eko agato ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu
kho ete amheheva saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Yadi
annamannampi na sallapanti, addha vivadajata bhavissanti, handa nesam
annamannam khamapessama"ti. Sabbe viharam agamamsu. Tattha pannasaya bhikkhusu
vassam upagatesu dve bhikkhu ekokase naddasamsu. Tato tesu yo cakkhuma
puriso, so evamaha "na bho kalahakarakanam vasanokaso idiso hoti,
susammattham cetiyanganam bodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthapitam
paniyaparibhojaniyan"ti, te tato nivatta. Tepi bhikkhu antovasseyeva vipassanam
vaddhetva arahattam patva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresum.
     Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya kalambatitthavihare
vassupagata bhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam
gantva udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo
kalahakaraka candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca
pindaya caranto na turitaturito javena gacchati, javanapindapatikadhutangam nama
natthi. Visamabhumibhagappattam pana udakabharitasakatamiva niccalo hutva gacchati.
Anugharam pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetum tadanurupam kalam
agamento bhikkham gahetva patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto
Ahare patikkulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena
paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti neva davaya na
madaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham vinodetva
yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam pacchimayamanca kammatthanam manasi
karoti. Ayam vuccati "harati ca paccaharati ca"ti. Evametam haranapaccaharanam
gatapaccagatavattanti vuccati.
     Etam purento yadi upanissayasampanno hoti, pathamavaye eva arahattam
papunati. No ce pathamavaye papunati, atha majjhimavaye papunati. No ce
majjhimavaye papunati, atha maranasamaye papunati. No ce maranasamaye
papunati, atha devaputto hutva papunati. No ce devaputto hutva
papunati, atha paccekasambuddho hutva parinibbati. No ce paccekasambuddho
hutva parinibbati, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno hoti seyyathapi
thero bahiyo, mahapanno va hoti seyyathapi thero sariputtoti.
     Ayam pana paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sasane pabbajitva
aranniko hutva visati vassasahassani etam gatapaccagatavattam puretva kalam
katva kamavacaradevaloke uppajji. Tato cavitva baranasiranno aggamahesiya
kucchimhi patisandhim aggahesi. Kusala itthiyo tadaheva gabbhasanthanam jananti,
sa ca tasam annatara, tasma esapi tam gabbhapatitthanam ranno
nivedesi. Dhammata esa, yam punnavante satte gabbhe uppanne matugamo
gabbhapariharam labhati. Tasma raja tassa gabbhapariharam adasi. Sa tato
pabhuti naccunham kinci ajjhoharitum labhati, natisitam naccambilam natilonam
natikatukam natitittakam. Accunhe hi matara ajjhohate gabbhassa lohakumbhivaso
viya hoti, atisite lokantarikavaso viya, accambilalonakatukatittakesu bhuttesu
satthena phaletva ambiladihi sittani viya darakassa angani tibbavedanani
honti. Aticankamanatthananisajjasayanatopi nam nivarenti "kucchigatassa sancalanadukkham
ma ahosi"ti. Mudukattharanatthataya bhumiya cankamanadini mattaya katum labhati,
Vannagandhadisampannam sadum sappayam annapanam bhunjitum labhati. Pariggahetvava
nam cankamapenti nisidapenti vutthapenti.
     Sa evam parihariyamana gabbhaparipakakale sutigharam pavisitva paccusasamaye
puttam vijayi pakkatelamadditamanosilapindisadisam dhannapunnalakkhanupetam. Tato
nam pancamadivase alankatapatiyattam ranno dassesum, raja tuttho chasatthiya
dhatihi upatthapesi. So sabbasampattihi vaddhamano nacirasseva vinnutam
papuni. Solasavassuddesikam nam raja rajjena abhisinci, vividhanatakahi ca
upatthapesi. Abhisitto rajaputto rajjam karesi namena brahmadatto
sakalajambudipe visatiya nagarasahassesu. Jambudipe kira pubbe caturasiti
nagarasatasahassani ahesum, tani parihayantani satthi ahesum, tato parihayantani
cattalisam, sabbaparihayanakale pana visatisahassani honti. Ayanca brahmadatto
sabbaparihayanakale uppajji, tenassa visati nagarasahassani ahesum visati
pasadasahassani, visati hatthisahassani, visati assasahassani, visati rathasahassani,
visati pattisahassani, visati itthisahassani orodha ca natakitthiyo ca, visati
amaccasahassani.
     So maharajjam karayamanoyeva kasinaparikammam katva panca abhinnayo
attha samapattiyo ca nibbattesi, yasma pana abhisittaranna nama avassam
attakarane 1- nisiditabbam, tasma ekadivasam pageva patarasam bhunjitva
vinicchayatthane nisidi. Tattha uccasaddamahasaddam akamsu, so "ayam saddo
samapattiya upakkileso"ti pasadatalam abhiruhitva "samapattim appemi"ti
nisinno nasakkhi appetum, rajjavikkhepena samapatti parihina. Tato
cintesi "kim rajjam varam, udahu samanadhammo"ti. Tato "rajjasukham parittam
anekadinavam, samanadhammasukham pana vipulam anekanisamsam uttamapurisehi sevitanca"ti
natva annataram amaccam anapesi "imam rajjam dhammena samena anusasa,
ma kho adhammakaram karesi"ti sabbam tassa niyyatetva pasadam
@Footnote: 1 adhikaranavinicchaye (sabbattha).
Abhiruhitva samapattisukhena vitinamesi, na koci upasankamitum labhati annatra
mukhadhovanadantakatthadayakabhattaniharakadihi.
     Tato addhamasamatte vitikkamante mahesi pucchi "raja uyyanagamana-
baladassananatakadisu katthaci na dissati, kuhim gato"ti. Tassa tamattham
arocesum. Sa amaccassa pahesi "rajje paticchite ahampi paticchita homi,
etu maya saddhim samvasam kappetu"ti. So ubho kanne thaketva "asavaniyametan"ti
patikkhipi. Sa punapi dvattikkhattum pesetva anicchamanam santajjapesi "yadi
na karosi, thanapi tam cavemi. Jivitapi tam voropemi"ti. So bhito "matugamo
nama dalhanicchayo, kadaci evampi karapeyya"ti. Ekadivasam raho gantva
taya saddhim sirisayane samvasam kappesi. Sa punnavati sukhasamphassa, so tassa
samphassaragena ratto tattha abhikkhanam sankitasankitova agamasi, anukkamena
attano gharasamiko viya nibbisanko pavisitumaraddho.
     Tato rajamanussa tam pavattim ranno arocesum, raja na saddahati.
Dutiyampi tatiyampi arocesum, tato raja nilino sayameva disva sabbe
amacce sannipatapetva arocesi. Te "ayam rajaparadhiko hatthacchedam
arahati, padacchedam arahati"ti yava sule uttasanam, tava sabbakammakaranani
niddisimsu. Raja "etassa vadhabandhanatalane mayham vihimsa uppajjeyya, jivita
oropane panatipato bhaveyya, dhanaharane adinnadanam bhaveyya, alam
evarupehi katehi, imam mama rajja nikkaddhatha"ti aha. Amacca tam nibbisayam
akamsu. So attano dhanasaranca puttadaranca gahetva paravisayam agamasi. Tattha
raja sutva "kim agatosi"ti pucchi. Deva icchami tam upatthatunti. So tam
sampaticchi. Amacco katipahaccayena laddhavissaso tam rajanam etadavoca
"maharaja amakkhikam madhum passami, tam khadanto natthi"ti. Raja "kim
etam uppandetukamo bhanati"ti na sunati. So antaram labhitva punapi sutthutaram
vannetva avoca. Raja "kim etan"ti pucchi. Baranasirajjam devati. Raja
"kim mam netva maretukamosi"ti aha. So "ma deva evam avaca, yadi na
Saddahasi, manusse pesehi"ti. So manusse pesesi, te gantva gopuram
khanitva ranno sayanaghare utthahimsu.
     Raja disva "kissa agatattha"ti pucchi. Cora mayam maharajati.
Raja tesam dhanam dapetva "ma puna evam akattha"ti ovaditva vissajjesi.
Te agantva tassa ranno arocesum. So punapi dvattikkhattum tatheva
vimamsitva "silava raja"ti caturanginim senam sannayhitva simantare ekam nagaram
upagamma tattha amaccassa pahesi "nagaram va me dehi yuddham va"ti. So
brahamadattassa ranno tamattham arocapesi "anapetu devo `kim yujjhami,
udahu nagaram demi'ti. "raja "na yujjhitabbam, nagaram datva idhagaccha"ti
pesesi. So tatha akasi. Patirajapi tam nagaram gahetva avasesanagaresupi
tatheva dutam pesesi. Tepi amacca tatheva brahmadattassa arocetva tena "na
yujjhitabbam, idhagantabban"ti vutta baranasim agamamsu.
     Tato amacca brahmadattam ahamsu "maharaja tena saha yujjhama"ti.
Raja "mama panatipato bhavissati"ti varesi. Amacca "mayam maharaja tam
jivaggaham gahetva idheva anessama"ti  nanaupayehi rajanam sannapetva
"ehi maharaja"ti gantumaraddha. Raja "sace sattamaranappaharanavilumpanakammam
na karotha, gacchami"ti bhanati. Amacca "na deva karoma, bhayam dassetva
palapema"ti caturanginim senam sannayhitva ghatesu dipe pakkhipitva rattim
gacchimsu. Patiraja tam divasam baranasisamipe nagaram gahetva idani kinti rattim
sannaham mocapetva pamatto niddam okkami saddhim balakayena. Tato amacca
brahmadattarajanam adaya patiranno khandhavaram gantva sabbaghatehi dipe
niharapetva ekapajjotam katva ukkutthim akamsu. Patiranno amacco
mahabalakayam disva bhito attano rajanam upasankamitva "utthehi amakkhikam
madhum khadahi"ti mahasaddam akasi. Tatha dutiyopi tatiyopi. Patiraja tena
saddena patibujjhitva bhayam santasam apajji. Ukkutthisatani pavattimsu. So
"paravacanam saddahitva amittahattham pattomhi"ti sabbarattim tam tam vippalapitva
Dutiyadivase "dhammiko raja, uparodham na kareyya, gantva khamapemi"ti
cintetva rajanam upasankamitva jannukehi patitthahitva "khama maharaja
mayham aparadhan"ti aha. Raja tam ovaditva "utthehi, khamami te"ti aha.
So ranna evam vuttamatteyeva paramassasappatto ahosi, baranasiranno
samipeyeva janapade rajjam labhi. Te annamannam sahayaka ahesum.
     Atha brahmadatto dvepi sena sammodamana ekato thita disva
"mamevekassa cittanurakkhanaya asmim mahajanakaye khuddakamakkhikaya pivanamattampi
lohitabindu na uppannam, aho sadhu, aho sutthu, sabbe satta sukhita
hontu, avera hontu, abyapajja hontu"ti mettajhanam uppadetva
tadeva padakam katva sankhare sammasitva paccekabodhinanam sacchikatva sayambhutam
papuni. Tam maggaphalasukhena sukhitam hatthikkhandhe nisinnam amacca panipatam katva
ahamsu "yanakalo maharaja vijitabalakayassa sakkaro katabbo,
parajitabalakayassa bhattaparibbayo databbo"ti. So aha "naham bhane raja,
paccekabuddho namahan"ti. Kim devo bhanati, na edisa paccekabuddha hontiti.
Kidisa bhane paccekabuddhati paccekabuddha nama dvangulakesamassu
atthaparikkharayutta bhavantiti. So dakkhinahatthena silam paramasi, tavadeva gihilingam
antaradhayi, pabbajitaveso paturahosi. Dvangulakesamassu atthaparikkharasamannagato
vassasatikattherasadiso ahosi. So catutthajjhanam samapajjitva hatthikkhandhato
vehasam abbhuggantva padumapupphe nisidi. Amacca vanditva "kim bhante
kammatthanam, katham adhigatosi"ti pucchimsu. So yato assa mettajhanakammatthanam
ahosi, tanca vipassanam vipassitva adhigato, tasma tamattham dassento
udanagathanca byakaranagathanca imamyeva gatham abhasi "sabbesu bhutesu nidhaya
dandan"ti.
     Tattha sabbesuti anavasesesu. Bhutesuti sattesu. Ayamettha sankhepo,
vittharam pana ratanasuttavannanayam vakkhama. Nidhayati nikkhipitva. Dandanti
kayavacimanodandam, kayaduccaritadinametam adhivacanam. Kayaduccaritam hi dandayatiti
Dandam, badheti anayabyasanam papetiti vuttam hoti. Evam vaciduccaritam
manoduccaritanca. Paharanadando eva va dando, tam nidhayatipi vuttam hoti.
Avihethayanti avihethayanto. Annatarampiti yam kinci ekampi tesanti tesam
sabbabhutanam na puttamiccheyyati atrajo khettajo dinnako antevasikoti
imesu catusu puttesu yam kinci puttam na iccheyya. Kuto sahayanti sahayam
pana iccheyyati kuto eva etam.
     Ekoti pabbajjasankhatena eko, adutiyatthena eko, tanhaya
pahanatthena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhim abhisambuddhoti
eko. Samanasahassassapi hi majjhe vattamano gihisamyojanassa chinnatta
eko, evam pabbajjasankhatena eko. Eko titthati, eko gacchati, eko
nisidati, eko seyyam kappeti, eko iriyati evam adutiyatthena eko.
           "tanhadutiyo puriso       dighamaddhanasamsaram
           itthabhavannathabhavam        samsaram nativattati.
           Etamadinavam natva        tanham dukkhassa sambhavam
           vitatanho anadano       sato bhikkhu paribbaje"ti. 1-
Evam tanhapahanatthena eko. Sabbakilesassa pahina ucchinnamula talavatthukata
anabhavamkata ayatim anuppadadhammati evam ekantavigatakilesoti eko. Anacariyako
hutva sayambhu samamyeva paccekasambodhim abhisambuddhoti evam eko paccekasambodhim
abhisambuddhoti eko.
     Careti ya ima attha cariyayo. Seyyathidam? panidhisampannanam catusu
Iriyapathesu iriyapathacariya, indriyesu guttadvaranam chasu ajjhattikayatanesu
ayatanacariya, appamadaviharinam catusu satipatthanesu saticariya, adhicittamanuyuttanam
catusu jhanesu samadhicariya, buddhisampannanam catusu ariyasaccesu nanacariya,
sammapatipannanam catusu ariyasaccesu maggacariya, adhigatapphalanam catusu samannaphalesu
@Footnote: 1 khu. iti. 25/15,105/241,329, khu. maha. 29/891/558, khu. cula. 30/595, 667/291,
@320.
Patticariya, tinnam buddhanam sabbasattesu lokatthacariya, tattha padesato
paccekabuddhabuddhasavakananti. Yathaha:- "cariyati attha cariyayo iriyapathacariya"ti 1-
vittharo. Tahi cariyahi samannagato bhaveyyati attho. Atha va ya ima
adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto viriyena carati, upatthahanto satiya
carati, avikkhitto samadhina carati, pajananto pannaya carati, vijananto
vinnanena carati, evam patipannassa kusala dhamma ayatantiti ayatanacariyaya
carati, evam patipanno visesam adhigacchatiti visesacariyaya caratiti 2- evam aparapi
attha cariyayo vutta, tahipi samannagato bhaveyyati attho. Khaggavisanakappoti
ettha khaggavisanam nama khaggamigasingam. Kappasaddassa attham vittharato
mangalasuttavannanayam pakasayissama, idha panayam "satthukappena vata bho kira
savakena saddhim mantayamana"ti 3- evamadisu viya patibhago veditabbo.
Khaggavisanakappoti khaggavisanasadisoti vuttam hoti. Ayam tavettha padato
atthavannana.
     Adhippayanusandhito pana evam veditabbo:- yvayam vuttappakaro dando
bhutesu pavattiyamano ahito hoti, tam tesu appavattanena tappatipakkhabhutaya
mettaya parahitupasamharena ca sabbesu bhutesu nidhaya dandam, nihitadandatta
eva ca yatha anihitadanda satta bhutani dandena va satthena va panina
va ledduna va vihethayanti, tatha avihethayam, annatarampi tesam imam
mettakammatthanamagamma yadeva tattha vedanagatam sannasankharavinnanagatam tanca
tadanusareneva tadanca sankharagatam vipassitva imam paccekabodhim adhigatomhiti
ayam tava adhippayo.
     Ayam pana anusandhi:- evam vutte te amacca ahamsu "idani bhante
kuhim gacchatha"ti. Tato tena "pubbe paccekabuddha kattha vasanti"ti avajjetva
@Footnote: 1 khu. pati. 31/197,28/232,435.  2 khu. pati. 31/197,29/233,436.
@3 Ma. mu. 12/260/221.
Natva "gandhamadanapabbate"ti vutte puna ahamsu "amhe dani bhante pajahatha
na icchatha"ti. Atha paccekasambuddho aha "na puttamiccheyya"ti sabbam.
Tatradhippayo:- aham idani atrajadisu yam kinci puttampi na iccheyyam,
kuto pana tumhadisam sahayam tasma tumhesupi yo maya saddhim gantum madiso
va hotum icchati, so eko care khaggavisanakapPo. Atha va tehi "amhe
dani bhante pajahatha na icchatha"ti vutte so paccekasambuddho "na puttamiccheyya
kuto sahayan"ti vatva  attano yathavuttenatthena ekacariyaya gunam disva
pamudito pitisomanassajato imam udanam udanesi "eko care khaggavisanakappo"ti.
Evam vatva pekkhamanasseva mahajanassa akase uppatitva gandhamadanam
agamasi.
     Gandhamadano nama himavati culakalapabbatam mahakalapabbatam nagapalivethanam
candagabbham suriyagabbham suvannapassam himavantapabbatanti sattapabbate atikkamma
hoti. Tattha nandamulakam nama pabbharam paccekabuddhanam vasanokaso, tisso ca
guhayo suvannaguha maniguha rajataguhati. Tattha maniguhadvare manjusako
nama rukkho yojanam ubbedhena, yojanam vittharena. So yattakani udake va
thale va pupphani, sabbani tani pupphayati visesena paccekabuddhagamanadivase.
Tassuparito sabbaratanamalo hoti. Tattha sammajjanakavato kacavaram chaddeti,
samakaranavato sabbaratanamayavalukam samam karoti, sincanakavato anotattadahato
anetva udakam sincati, sugandhakaranavato himavantato sabbesam sugandharukkhanam
gandhe aneti, ocinakavato pupphani ocinitva pateti, santharakavato
sabbattha santharati. Sada supannattaneva cettha asanani honti, yesu
paccekabuddhuppadadivase uposathadivase ca sabbe paccekabuddha sannipatitva
nisidanti. Ayam tattha pakati. Ayam paccekabuddho tattha gantva pannattasane
nisidati. Tato sace tasmim kale annepi paccekabuddha samvijjanti, tepi
tamkhaneyeva sannipatitva pannattasanesu nisidanti. Nisiditva ca kinci deva
Samapattim samapajjitva vutthahanti, tato samghatthero adhunagatapaccekabuddham
sabbesam anumodanatthaya "kathamadhigatan"ti evam kammatthanam pucchati, tadapi so
tameva attano udanabyakaranagatham bhasati. Puna bhagavapi ayasmata anandena
puttho tameva gatham bhasati. Anandopi sangitiyanti evam ekeka gatha
paccekasambodhiabhisambuddhatthane, manjusakamale, anandena pucchitakale,
sangitiyanti catukkhattum bhasita hotiti.
                       Pathamagathavannana nitthita
                          ------------
                        samsaggagathavannana 1-
     [92] Samsaggajatassati gatha ka uppatti? ayampi paccekabodhisatto
kassapassa bhagavato sasane  visati vassasahassani purimanayeneva samanadhammam
karonto kasinaparikammam katva pathamam jhanam nibbattetva namarupam vavatthapetva
lakkhanasammasanam katva ariyamaggam anadhigammabrahmaloke nibbatti. So tato
cuto baranasiranno aggamahesiya kucchimhi uppajjitva purimanayeneva
vaddhamano yato pabhuti "ayam itthi ayam puriso"ti visesam annasi, tadupadaya
itthinam hatthe na ramati, ucchadananhapanamandanadimattampi na sadiyati. Tam
purisa eva posenti, thannapayanakale dhatiyo kancukam patimuncitva purisavesena
thannam payenti. So itthinam gandham ghayitva saddam va sutva rodati,
vinnutam pattopi itthiyo passitum na icchati. Tena tam anitthigandhotveva
sanjanimsu. Tasmim solasavassuddesike jate raja "kulavamsam santhapessami"ti
nanakulehi tassa anurupa kannayo anetva annataram amaccam anapesi
"kumaram ramapehi"ti. Amacco upayena tam ramapetukamo tassa avidure
sanipakaram parikkhipapetva natakani payojapesi. Kumaro gitavaditasaddam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Sutva "kasseso saddo"ti aha. Amacco "taveso deva natakitthinam saddo,
punnavantanam idisani natakani honti, abhirama deva mahapunnosi tvan"ti
aha. Kumaro amaccam dandena talapetva nikkaddhapesi. So ranno
arocesi. Raja kumarassa matara saha gantva kumaram khamapetva puna amaccam
anapesi. Kumaro tehi atinippiliyamano setthasuvannam datva suvannakare
anapesi "sundaram itthirupam karotha"ti. Te vissakammuna nimmitasadisam
sabbalankaravibhusitam itthirupam karitva dassesum. Kumaro disva vimhayena sisam
caletva matapitunam pesesi "yadi idisim itthim labhissami, ganhissami"ti.
Matapitaro "amhakam putto mahapunno, avassam tena sahakatapunna kaci
darika loke uppanna bhavissati"ti tam suvannarupam ratham aropetva amaccanam
appesum "gacchatha idisim darikam gavesatha"ti. Te tam gahetva solasamahajanapade
vicaranta tam tam gamam gantva udakatitthadisu yattha yattha janasamuham passanti,
tattha tattha devatam viya suvannarupam thapetva nanapupphavatthalankarehi pujam
katva vitanam bandhitva ekamantam titthanti "yadi kenaci evarupa ditthapubba
bhavissati, so katham samutthapessati"ti. Etenupayena annatra maddarattha
sabbajanapade ahinditva tam "khuddakaratthan"ti avamannamana tattha pathamam
agantva nivattimsu.
     Tato nesam etadahosi "maddaratthampi tava gacchama, ma no baranasim
pavitthepi raja puna pesesi"ti maddaratthe sagalanagaram agamamsu. Sagalanagare
ca maddavo nama raja, tassa dhita solasavassuddesika abhirupa ahosi.
Tassa vannadasiyo nhanodakatthaya tittham gacchanti. Tattha amaccehi thapitam
tam suvannarupam duratova disva "amhe udakatthaya pesetva rajaputti sayameva
agata"ti bhanantiyo samipam gantva "nayam samini, amhakam samini ito
abhirupatara"ti ahamsu. Amacca tam sutva rajanam upasankamitva anurupena nayena
darikam yacimsu, sopi adasi. Te baranasiranno pahesum "laddha deva
Kumarika, samam agacchatha, udahu amheva anema"ti. So "mayi agacchante
janapadapila bhavissati, tumheva nam anetha"ti pesesi.
     Amaccapi darikam 1- gahetva nagara nikkhamitva kumarassa pahesum
"laddha suvannarupasadisa kumarika"ti. Kumaro sutvava ragena abhibhuto
pathamajjhana parihayi. So dutaparamparaya pesesi "sigham anetha sigham
anetha"ti. Te sabbattha ekarattivasena baranasim patva bahinagare thita
ranno pesesum "ajjeva pavisitabbam, no"ti. Raja "setthakula anita
darika, mangalakiriyam katva mahasakkarena pavesessama, uyyanam tava nam
netha"ti aha. Te tatha akamsu. Sa accantasukhumala kumarika yanugghatena
ubbalha addhanaparissamena uppannavataroga milatamala viya hutva
rattibhage kalamakasi. Amacca "sakkara paribhatthamha"ti paridevimsu. Raja ca
nagara ca "kulavamso vinattho"ti paridevimsu. Sakalanagaram kolahalam ahosi.
Kumarassa sutamatteyeva mahasoko udapadi.
     Tato kumaro sokassa mulam khanitum araddho. So evam cintesi "ayam
soko nama na ajatassa hoti, jatassa pana hoti. Tasma jatim paticca
soko, jati pana kim paticcati. Bhavam paticca jati"ti. Evam pubbabhavananubhavena
yoniso manasikaronto anulomapatilomam paticcasamuppadam disva puna anulomanca
sankhare sammasanto tattheva nisinno paccekasambodhim sacchakasi. Amacca tam
maggaphalasukhena sukhitam santindriyam santamanasam nisinnam disva panipatam katva
ahamsu "ma soci deva mahanto jambudipo, annam tato sundarataram kannam
anessama"ti. So aha "na socami, nissoko paccekabuddho ahan"ti. Ito
param sabbam vuttapurimagathasadisameva thapetva gathavannanam.
     Gathavannana pana evam veditabba:- samsaggajatassati jatasamsaggassa.
Tattha dassanasavanakayasamullapanasambhogasamsaggavasena pancavidho samsaggo. Tattha
annamannam disva cakkhuvinnanavithivasena uppannarago dassanasamsaggo nama.
@Footnote: 1 i. tam darikam.
Tattha sihaladipe kaladighavapi game pindaya carantam kalyanaviharavasidigha-
bhanakadaharabhikkhum disva patibaddhacitta kenaci upayena tam alabhitva kalankata
kutumbiyadhita ca tassa nivasanacolakhandam disva "evarupam vattham dhariniya
nama saddhim samvasam nalabhin"ti phalitahadayo kalankato so eva daharo ca
nidassanam.
     Parehi pana kathiyamanam rupadisampattim attana va hasitalapitagitasaddam
sutva sotavinnanavithivasena uppannarago savanasamsaggo nama. Tatrapi
girigamavasikammaradhitaya pancahi kumarikahi saddhim padumassaram gantva nhatva
malam aropetva uccasaddena gayantiya saddam sutva akasena gacchanto
kamaragena visesa parihayitva byasanam patto pancaggalalenavasi tissadaharo
nidassanam.
     Annamannam angaparamasanena uppannarago kayasamsaggo nama.
Dhammabhasanadaharabhikkhu ca rajadhita cettha nidassanam. Mahavihare kira daharabhikkhu
dhammam bhasati. Tattha mahajano agato, rajapi aggamahesiya rajadhitaya ca
saddhim agamasi. Tato rajadhitaya tassa rupanca saranca agamma balavarago
uppanno tassa daharassapi. Tam  disva raja sallakkhetva sanipakarena
parikkhipapesi. Te annamannam paramasitva alingimsu. Puna sanipakaram
apanetva passanta dvepi kalankateyeva addasamsuti.
     Annamannam alapanasamullapanavasena uppannarago pana samullapanasamsaggo
nama. Bhikkhu bhikkhunihi saddhim paribhogakarane uppannarago sambhogasamsaggo
nama. Dvisupi etesu parajikappatto bhikkhu ca bhikkhuni ca nidassanam.
Maricavattinamamahaviharamahe kira dutthagamaniabhayaraja mahadanam patiyadetva
ubhatosamgham parivisati. Tattha unhayaguya dinnaya samghanavakasamaneri anadharakassa
samghanavakassa samanerassa dantavalayam datva samullapanamakasi. Te ubhopi
upasampajjitva satthivassa hutva paratiram gata annamannam samullapanena
pubbasannam patilabhitva tavadeva sanjatasineha sikkhapadam vitikkamitva
Parajika ahesunti. Evam pancavidhe samsagge yena kenaci samsaggena
jatasamsaggassa bhavati sneho, purimaragapaccayo balavarago uppajjati. Tato
snehanvayam dukkhamidam pahoti tameva sneham anugacchantam sanditthikasamparayikam
sokaparidevadinanappakarakam idam dukkham pahoti pabhavati jayati.
     Apare "arammane cittassa vossaggo samsaggo"ti bhananti. Tato
sneho senhadukkhamidanti. Evamatthappabhedam imam addhagatham vatva so
paccekabuddho aha "svayam yamidam snehanvayam sokadidukkham pahoti, tameva
sneham anugatassa dukkhassa mulam khananto paccekabodhim adhigatoti.
     Evam vutte te amacca ahamsu "amhehi dani bhante kim
kattabban"ti. Tato so aha "tumhe va annataro va imamha dukkha
muccitukamo, so sabbopi adinavam snehajam pekkhamano, eko care
khaggavisanakappo"ti. Ettha ca yam tam "snehanvayam dukkhamidam pahoti"ti vuttam,
tadeva sandhaya "adinavam snehajam pekkhamano"ti idam vuttanti veditabbam.
Atha va yathavuttena samsaggena samsaggajatassa bhavati sneho, snehanvayam
dukkhamidam pahoti, evam yathabhutam adinavam snehajam pekkhamano ahamadhigatoti
evam sambandhitva catutthapado pubbe vuttanayeneva snehavasena vuttoti
veditabbo. Tato param sabbam purimagathaya vuttasadisamevati.
                      Samsaggagathavannana nitthita.
                         --------------
                       Mittasuhajjagathavannana 1-
     [93] Mitte suhajjeti ka uppatti? ayam paccekabodhisatto purimagathaya
vuttanayeneva uppajjitva baranasiyam rajjam karento pathamajjhanam
nibbattetva "kim samanadhammo varo, rajjam varan"ti vimamsitva amaccanam rajjam
niyyatetva samanadhammam akasi. Amacca "dhammena samena karotha"ti vuttapi
lanjam gahetva adhammena karonti. Te lanjam gahetva samike parajayanta
ekada annataram rajavallabham parajesum. So ranno bhattakarakehi saddhim
pavisitva sabbam arocesi. Raja dutiyadivase sayam vinicchayatthanam agamasi.
Tato mahajana "amacca deva samike asamike karonti"ti uccasaddam
karonta mahayuddham viya akamsu. Atha raja vinicchayatthana vutthaya pasadam
abhiruhitva samapattim appetum nisinno tena saddena vikkhittacitto na
sakkoti appetum. So "kim me rajjena, samanadhammo varan"ti rajjasukham pahaya
puna samapattim nibbattetva pubbe vuttanayeneva vipassitva paccekasambodhim
sacchakasi. Kammatthananca pucchito imam gatham abhasi.
     Tattha mettayanavasena mitta. Suhadayabhavena suhajja. Keci ekantahita-
kamataya mittava honti na suhajja. Keci gamanagamanatthananisajjasamullapadisu
hadayasukhajananena 2- suhajjava honti, na mitta. Keci tadubhayavasena suhajja
ceva mitta ca honti. Te duvidha agariya ca anagariya ca tattha agariya
tividha honti upakaro samanasukhadukkho anukampakoti. Anagariya visesena
atthakkhayino eva. Te catuhi angehi samannagata honti. Yathaha:-
           "catuhi kho gahapatiputta thanehi upakaro mitto suhado
        veditabbo. Pamattam rakkhati, pamattassa sapateyyam rakkhati, bhitassa
        saranam hoti, uppannesu kiccakaraniyesu taddigunam bhogam anuppadeti. 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Si... sukhavasena sukhajananena.
@ 3 di. pa. 11/261-2, 264/162-3.
   Tatha:-
           catuhi kho gahapatiputta thanehi samanasukhadukkho mitto suhado
veditabbo. Guyhamassa acikkhati, guyhamassa pariguhati, apadasu na vijahati,
jivitampissa atthaya pariccattam hoti. 1-
   Tatha:-
           catuhi kho gahapatiputta thanehi anukampako mitto suhado
        veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avannam
        bhanamanam nivareti, vannam bhanamanam pasamsati. 1-
   Tatha:-
           catuhi kho gahapatiputta thanehi atthakkhayi mitto suhado
        veditabbo. Papa nivareti, kalyane niveseti, assutam saveti,
        saggassa maggam acikkhati"ti.
     Tesvidha agariya adhippeta, atthato pana sabbepi yujjanti. Te
mitte suhajje anukampamanoti anudayamano, tesam sukham upasamharitukamo dukkham
apaharitukamo ca.
     Hapeti atthanti ditthadhammikasamparayikaparamatthavasena tividham, tatha
attatthaparatthaubhayatthavasenapi tividham attham laddhavinasanena aladdhanuppadanenati
dvidhapi hapeti vinaseti. Patibaddhacittoti "aham imam vina na jivami, esa
me gati, esa me parayanan"ti evam attanam nice thane thapentopi
patibaddhacitto hoti. "ime mam vina na jivanti, aham tesam gati, aham
tesam parayanan"ti evam attanam ucce thane thapentopi patibaddhacitto
hoti. Idha pana evam patibaddhacitto adhippeto. Etam bhayanti etam
atthahapanabhayam, attano samapattihanim sandhayaha. Santhaveti tividho santhavo
tanhaditthimittasanthavavasena. Tattha atthasatapabhedapi tanha tanhasanthavo,
dvasatthibhedapi ditthi ditthisanthavo, patibaddhacittataya mittanukampana
@Footnote: 1 di. pa. 11/263/163.
Mittasanthavo. Tesu so idha adhippeto. Tena hissa samapatti parihina.
Tenaha "etam bhayam santhave pekkhamano aham adhigato"ti. Sesam vuttasadisamevati.
                     Mittasuhajjagathavannana nitthita.
                          ------------
                       Vamsakkaliragathavannana 1-
     [94] Vamso visaloti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato
sasane tayo paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani gatapaccagatavattam
puretva devaloke uppanna. Tato cavitva tesam jetthako baranasirajakule
nibbatto, itare dve paccantarajakulesu. Te ubhopi kammatthanam uggahetva
rajjam pahaya pabbajitva anukkamena paccekabuddha hutva nandamulakapabbhare
vasanta ekadivasam samapattito vutthaya "mayam kim kammam katva imam lokuttarasukham
anuppatta"ti avajjetva paccavekkhamana kassapabuddhakale attano attano
cariyam addasamsu. Tato "tatiyo kuhin"ti avajjenta baranasirajjam karentam
disva tassa gune saritva "so pakatiyava appicchatadigunasamannagato hoti,
amhakamyeva ovadako vatva vacanakkhamo papagarahi, handa nam arammanam
dassetva arocema"ti okasam gavesanta tam ekadivasam sabbalankaravibhusitam
uyyanam gacchantam disva akasenagantva uyyanadvare velugumbamule
atthamsu. Mahajano atitto 2- rajadassanena rajanam ulloketi. Tato raja
"atthi nu kho koci mama dassane byaparam na karoti"ti olokento
paccekabuddhe addakkhi. Saha dassaneneva cassa tesu sineho uppajji. So
hatthikkhandha oruyha santena acarena upasankamitva "bhante kim nama
tumhe"ti pucchi. Te "mayam maharaja asajjamana nama"ti ahamsu. Bhante
asajjamanati etassa ko atthoti. Alagganattho maharajati. Tato velugumbam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 i., Ma. attano.
Dassetva ahamsu "seyyathapi maharaja imam velugumbam sabbaso
mulakhandhasakhanusakhahi samsibbitva thitam asihattho puriso mule chetva avinchanto
na sakkuneyya uddharitum, evameva tvam anto ca bahi jataya jatito
asattavisatto tattha vilaggo. Seyyathapi va panassa vemajjhagatopi ayam
vamsakaliro asanjatasakhatta kenaci alaggova thito, sakka ca pana agge
va mule va chetva uddharitum, evameva mayam katthaci asajjamana sabba disa
gacchama"ti tavadeva catutthajjhanam samapajjitva passato eva ranno
akasena nandamulakapabbharam agamamsu. Tato raja cintesi "kada nu kho
ahampi evam asajjamano bhaveyyan"ti tattheva thito vipassanto paccekabodhim
sacchakasi. Purimanayeneva kammatthanam pucchito imam gatham abhasi.
     Tattha vamsoti velu. Visaloti vitthinno. Vakaro avadharanattho,
evakaro va ayam, sandhivasena ettha ekaro nattho. Tassa parapadena
sambandho. Tam paccha yojessama. Yathati patibhage. Visattoti laggo jatito
samsibbito. Puttesu daresu cati puttadhitubhariyasu. Ya apekkhati ya tanha
yo sineho. Vamsakkalirova 1- asajjamanoti vamsakaliro viya alaggamano. Kim
vuttam hoti? yatha vamso visalo visatto eva hoti, puttesu daresu ca ya
apekkha, sapi evam tani vatthuni, samsibbitva thitatta visatta eva. Svaham
taya apekkhaya apekkhava visalo vamso viya visattoti evam apekkhaya
adinavam disva tam apekkham maggananena chindanto ayam vamsakalirova rupadisu
va labhadisu va kamabhavadisu va ditthadisu va tanhamanaditthivasena
asajjamano paccekabodhim adhigatoti. Sesam purimanayeneva veditabbam.
                     Vamsakkaliragathavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 pali. vamse kalirova.
                       Migoarannagathavannana 1-
     [95] Migo arannamhiti ka uppatti? eko kira bhikkhu kassapassa
bhagavato sasane yogavacaro kalam katva baranasiyam setthikule uppanno
addhe mahaddhane mahabhoge, so subhago ahosi, tato paradariko hutva
kalankato niraye nibbatto tattha paccitva pakkavasesena setthibhariyaya
kucchimhi itthi hutva patisandhim ganhi. Nirayato agatanam sattanam gattani
unhani honti. Tena setthibhariya dayhamanena udarena kicchena kasirena tam
gabbham dharetva kalena darikam vijayi. Sa jatadivasato pabhuti matapitunam
sesabandhuparijanananca dessa ahosi. Vayappatta ca yamhi kule dinna,
tatthapi samikasassusasuranam dessava ahosi appiya amanapa. Atha nakkhatte
ghosite setthiputto taya saddhim kilitum anicchanto vesim anetva kilati.
Sa tam dasinam santika sutva setthiputtam upasankamitva nanappakarehi
anunayitva ca aha "ayyaputta itthi nama sacepi dasannam rajunam kanittha
hoti, cakkavattino va dhita, tathapi samikassa pesanakara hoti. Samike
analapante sule aropita viya dukkham patisamvedeti. Sace aham anuggaharaha 2-
anuggahetabba, no ce, vissajjetabba. Attano natikulam gamissami"ti.
Setthiputto "hotu bhadde, ma soci kilanasajja hohi, nakkhattam kilissama"ti
aha. Setthidhita tavattakena sallapamattena ussahajata "sve nakkhattam
kilissami"ti bahum khajjabhojjam patiyadeti. Setthiputto dutiyadivase anarocetvava
kilanatthanam gato. Sa "idani pesessati idani pesessati"ti maggam
olokenti nisinna ussuram disva manusse pesesi. Te paccagantva
"setthiputto gato"ti arocesum. Sa tam sabbam patiyaditam adaya yanam
abhiruhitva uyyanam gantum araddha.
     Atha nandamulakapabbhare paccekasambuddho sattame divase nirodha
vutthaya nagalatadantakattham khaditva anotattadahe mukham dhovitva "kattha ajja
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Ma. pariggaha.
Bhikkham carissama"ti avajjento tam setthidhitaram disva "mayi imissa saddhakaram
karetva tam kammam parikkhayam gamissati"ti natva pabbharasamipe satthiyojana-
manosilatale thatva pattacivaramadaya abhinnapadakam jhanam samapajjitva
akasenagantva tassa patipathe oruyha baranasim abhimukho agamasi. Tam
disvava dasiyo setthidhitaya arocesum. Sa yana oruyha sakkaccam vanditva
pattam sabbarasasampannena khadaniyena bhojaniyena puretva padumapupphena
paticchadetva hetthapi padumapuppham katva pupphakalapam hatthena gahetva
paccekabuddhassa hatthe pattam datva vanditva pupphakalapahattha patthanam akasi
"bhante yatha idam puppham, evaham yattha yattha upapajjami, tattha tattha
mahajanassa piya bhaveyya manapa"ti. Evam patthetva dutiyampi patthesi
"bhante dukkho gabbhavaso, tam anupagamma padumapupphe eva patisandhi bhaveyya"ti.
Tatiyampi patthesi "bhante jeguccho matugamo, cakkavattidhitapi paravasam gacchati.
Tasma aham itthibhavam anupagamma puriso bhaveyyan"ti. Catutthampi patthesi
"bhante imam samsaradukkham atikkamma pariyosane tumhehi pattam amatam
papuneyyan"ti. Evam caturo panidhi katva tam padumapupphakalapam pujetva
pancapatitthitena vanditva "pupphasadiso eva me gandho ceva vanno ca hotu"ti
imam pancamam panidhim akasi.
     Tato paccekabuddho pattanca pupphakalapanca gahetva akase thatva:-
               "icchitam patthitam tuyham     khippameva samijjhatu
               sabbe purentu sankappa  cando pannaraso yatha"ti
imaya gathaya setthidhitaya anumodanam katva "setthidhita mam gacchantam passatu"ti
adhitthahitva akasena nandamulakapabbharam agamasi. Setthidhitaya tam passantiya
mahati piti uppajji. Bhavantare katam akusalam kammam anokasataya parikkhinam
cincambiladhotatambalohabhajanamiva suddha jata. Tavadevassa patikule natikule
ca sabbo jano tuttho. "kim karoma"ti piyavacanani ca pannakarani ca pesesi.
Samikopi manusse pesesi "setthidhitaram sigham anetha, aham vissaritva uyyanam
Agato"ti. Tato pabhuti ca nam ure vilittacandanam viya amuttamuttaharam viya
pupphamala viya ca piyayanto parihari. Sa tattha yavatayukam issariyabhogayuttasukham
anubhavitva kalam katva purisabhavena devaloke padumapupphe uppajji. So
devaputto gacchantopi padumapupphagabbhe eva gacchati, titthantopi nisidantopi
sayantopi padumapupphagabbheyeva sayati. "mahapadumadevaputto"ti ca nam voharimsu.
Evam so tena iddhanubhavena anulomapatilomam chadevaloke eva samsarati.
     Tena ca samayena baranasiranno visati itthisahassani honti. Tasu
ekapi puttam na labhati. Amacca rajanam vinnapesum "deva kulavamsanupalako
putto icchitabbo, atraje avijjamane khettajopi kulavamsadharo hoti"ti. Atha raja
"thapetva mahesim avasesa itthiyo sattaham dhammanatakam karotha"ti yathakamam
bahi carapesi, tathapi puttam nalattha. Puna amacca ahamsu "maharaja mahesi
nama punnena ca pannaya ca sabbaitthinam agga, appeva nama devo mahesiya
kucchimhi puttam labheyya"ti. Raja mahesiya etamattham arocesi. Sa aha
"maharaja ya itthi silavati saccavadini, sa puttam labheyya, hirottapparahitaya
kuto putto"ti pasadam abhiruhitva panca silani samadiyitva punappunam
avajjesi, silavatiya rajadhitaya panca silani avajjentiya puttapatthanacitte
uppannamatte sakkassa asanam sankampi.
     Atha sakko avajjento etamattham viditva "silavatiya rajadhitaya puttavaram
demi"ti akasenagantva deviya sammukhe thito "kim varesi devi"ti. Puttam
maharajati. "dammi te devi puttam, ma cintayi"ti vatva devalokam gantva
"atthi nu kho ettha khinayuko"ti avajjento "ayam mahapadumo upari
devalokam gantukamo ca bhavissati"ti natva tassa vimanam gantva "tata
mahapaduma manussalokam gacchahi"ti yaci. So "ma evam maharaja bhana, jegucchito 1-
manussaloko"ti. Tata tvam manussaloke punnam katva idhupapanno, tattheva
thatva paramiyo puretabba, gaccha tatati. Dukkho maharaja gabbhavaso, na
@Footnote: 1 si,. i. jeguccho.
Sakkomi tattha vasitunti. "tata te gabbhavaso natthi, tatha hi tvam kammamakasi,
yatha padumagabbheyeva nibbattissasi, gaccha tata"ti punappunam vuccamano
adhivasesi.
     So devaloka cavitva baranasiranno uyyane silapattapokkharaniyam
padumagabbhe nibbatto. Tanca rattim paccusasamaye mahesi supinantena visatiitthisahassa-
parivuta uyyanam gantva silapattapokkharaniyam padumagabbhe puttam laddha viya
ahosi. Sa pabhataya rattiya silani rakkhamana tattha gantva ekam padumapuppham
addasa, tam neva tire hoti na gambhire. Saha dassaneneva cassa tattha puttasineho
uppajji. Sa sayam eva otaritva tam puppham aggahesi, pupphe gahitamatteyeva
pattani vikasimsu. Tattha suvannapatimam viya darakam addasa, disvava "putto me
laddho"ti saddam niccharesi. Mahajano sadhukarasahassani pavattesi. Ranno ca
pesesi. Raja sutva "kattha laddho"ti pucchitva laddhokasam sutva uyyananca
pokkharaniyam padumanca amhakamyeva, tasma amhakam khette jatatta khettajo
namayam putto"ti vatva nagaram pavesetva visatisahassaitthiyo dhatikiccam karesi.
Ya ya kumarassa rucim natva patthitam patthitam 1- khadaniyam khadapeti, sa sa sahassam
labhati. Sakalabaranasi calita, sabbo jano kumarassa pannakarasahassani
pesesi. Kumaro tam tam atinetva "imam khada, imam bhunja"ti vuccamano
bhojanena ubbalho ukkanthito hutva gopuradvaram gantva lakhagulakena
kilati.
     Tada annataro paccekabuddho baranasim nissaya isipatane vasati, so
kalasseva vutthaya senasanavattasariraparikammamanasikaradini sabbakiccani katva
patisallana vutthito "ajja kattha bhikkham gahessami"ti avajjento kumarassa
sampattim disva "esa pubbe kim kammam kari"ti vimamsanto "madisassa pindapatam
datva catasso patthana patthesi, tattha tisso siddha, eka tava na sijjhati,
@Footnote: 1 Si. panitam panitam.
Tassa upayena arammanam dassemi"ti bhikkhacaravasena kumarassa santikam
agamasi. Kumaro tam disva "samana ma idha agacchi, ime hi tampi `imam
khada, imam bhunja'ti vadeyyun"ti aha. So ekavacaneneva tato nivattitva
attano senasanam agamasi. Kumaro parijanam aha "ayam samano maya vuttamattova
nivatto, kuddho nu kho mama"ti. So tehi "pabbajita nama na kodhaparayana
honti, parena pasannamanena yam dinnam, tena yapenti"ti vuccamanopi "duttho
evarupo nama samano, 1- khamapessami  nan"ti matapitunam arocetva hatthim
abhiruhitva mahata rajanubhavena isipatanam gantva migayutham disva pucchi
"kinnamete"ti. Ete sami miga namati. Etesam "imam khadatha, imam bhunjatha,
imam sayatha"ti vatva patijagganta atthiti. Natthi sami, yattha tinodakam sulabham
tattha vasantiti.
     Kumaro "yatha ime arakkhiyamanava yattha icchanti, tattha vasanti,
kada nu kho ahampi evam vaseyyan"ti etam arammanam aggahesi. Paccekabuddhopi
tassa agamanam natva senasanamagganca cankamananca sammajjitva mattham
katva ekadvattikkhattum cankamitva padanikkhepam dassetva divaviharokasanca
pannasalanca sammajjitva mattham katva pavisanapadanikkhepam dassetva
nikkhamanapadanikkhepam adassetva annatra agamasi. Kumaro tattha gantva tam
padesam sammajjitva matthakatam disva "vasati manne ettha so paccekabuddho"ti
parijanena bhasitam sutva aha "patopi so samano dussati, idani hatthiassadihi
attano okasam akkantam disva sutthutaram dusseyya, idheva tumhe titthatha"ti
hatthikkhandha oruyha ekakova senasanam pavittho vattasisena susammatthokase
padanikkhepam disva "so danayam samano ettha cankamanto na vanijjadikammam 2-
cintesi, addhayam attano hitameva cintesi manne"ti pasannamanaso cankamam
abhiruhitva durikataputhuvitakko gantva pasanaphalake nisiditva sanjataekaggo 3-
@Footnote: 1 Si. ruttho evayam samano.  2 i., Ma. na vejjadikammam.  3 Si., i.
@sanjatapitipamojjo ekaggo.
Hutva pannasalam pavisitva vipassanto paccekabodhinanam adhigantva purimanayeneva
purohitena kammatthanam pucchito gaganatale nisinno imam gathamabhasi.
     Tattha migoti dve miga enimigo 1- ca pasadamigo ca. Api ca sabbesam
arannikanam catuppadanam etam adhivacanam. Idha pana pasadamigo adhippetoti
vadanti. Arannamhiti gamanca gamupacaranca thapetva avasesam arannam, idha
pana uyyanam adhippetam, tasma "uyyanamhi"ti vuttam hoti. Yathati patibhage.
Abaddhoti rajjubandhanadihi abaddho, etena vissatthacariyam dipeti. Yenicchakam
gacchati gocarayati yena yena disabhagena gantumicchati, tena tena
disabhagena gocaraya gacchati. Vuttampi cetam bhagavata:-
            "seyyathapi bhikkhave arannako migo aranne pavane caramano
         vissattho gacchati, vissattho titthati, vissattho nisidati, vissattho
         seyyam kappeti. Tam kissa hetu, anapathagato bhikkhave luddassa,
         evameva kho bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi .p. Pathamam jhanam
         upasampajja viharati. Ayam vuccati bhikkhave bhikkhu antamakasi maram
         apadam, vadhitva maracakkhum adassanam gato papimato"ti 2- vittharo.
     Seritanti sacchandavuttitam aparayattatam 3- va idam vuttam hoti:- yatha
migo arannamhi abaddho yenicchakam gacchati gocaraya, tatha kada nu kho
ahampi tanhabandhanam chinditva evam gaccheyyanti. Vinnu pandito naro
seritam pekkhamano eko careti.
                     Migoarannagathavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 Si., i. tinamigo.  2 khu. cula. 30/680/338-9 (sya).
@ 3 Si. aparayattakatam, i. aparayattakam.
                       Amantanagathavannana 1-
     [96] Amantana hotiti ka uppatti? baranasiranno kira
mahaupatthanasamaye amacca upasankamimsu. Tesu eko amacco "deva sotabbam
atthi"ti ekamantam gamanam yaci, so utthayasana agamasi. Puna eko
mahaupatthane nisinnam yaci, eko hatthikkhandhe nisinnam, eko assapitthiyam
nisinnam, eko suvannarathe nisinnam, eko sivikaya nisiditva uyyanam
gacchantam yaci. Raja tato orohitva agamasi. Aparo janapadacarikam
gacchantam yaci, tassapi vacanam sutva hatthikkhandhato oruyha ekamantam agamasi.
Evam so tehi nibbinno hutva pabbaji. Amacca issariyena vaddhanti.
Tesu eko gantva rajanam aha "asukam nama maharaja janapadam mayham
dehi"ti. Raja tam "itthannamo bhunjati"ti bhanati. So ranno vacanam
anadiyitva "gacchamaham tam janapadam gahetva bhunjami"ti tattha gantva
kalaham katva puna ubhopi ranno santikam agantva annamannassa dosam
arocenti. 2- Raja "na sakka ime tosetun"ti tesam lobhe adinavam
disva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. So purimanayena imam udanam abhasi.
     Tassattho:- sahayamajjhe thitassa divaseyyasankhate vase ca
mahaupatthanasankhate thane ca uyyanagamanasankhate gamane ca
janapadacarikasankhataya carikaya ca "idam me suna, idam me dehi"tiadina nayena
tatha tatha amantana hoti, tasma aham tattha nibbijjitva 3- yayam
ariyajanasevita anekanisamsa ekantasukha, evam santepi lobhabhibhutehi
sabbakapurisehi anabhipatthita pabbajja, tam anabhijjhitam paresam avasavattanena
bhabbapuggalavasena 4- seritanca pekkhamano vipassanam arabhitva anukkamena
paccekabodhim adhigatosmi. Sesam vuttanayamevati.
                     Amantanagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Si. aropenti.  3 Ma. nibbinditva.
@4 Si. dhammapuggalavasena, i. aggapuggalavasena.
                       Khiddaratigathavannana 1-
     [97] Khidda ratiti ka uppatti? baranasiyam kira ekaputtaka-
brahmadatto nama raja ahosi. So tassa ekaputtako piyo ahosi
manapo panasamo, raja sabbairiyapathesu puttakam gahetvava vattati. So
ekadivasam uyyanam gacchanto tam thapetva gato, kumaropi tam divasamyeva
uppannena byadhina mato. Amacca "puttasinehena ranno hadayampi
phaleyya"ti anarocetvava nam jhapesum. Raja uyyane suramadena matto
puttam neva sarati, tatha dutiyadivasepi nhanabhojanavelasu. Atha bhuttavi
nisinno saritva "puttam me anetha"ti aha. Tassa anurupena vidhanena tam
pavattim arocesum. Tato sokabhibhuto nisinno evam yoniso manasakasi
"imasmim sati idam hoti, imassuppada idam uppajjati"ti. Evam anukkamena
anulomapatilomam paticca samuppadam sammasanto paccekasambodhim sacchakasi. Sesam
samsaggagathavannanayam vuttasadisameva thapetva gathayatthavannanam.
     Atthavannana pana:- khiddati kilana. Sa duvidha hoti kayika ca
vacasika ca. Tattha kayika nama hatthihipi kilanti, assehipi rathehipi dhanuhipi
tharuhipiti evamadi. Vacasika nama gitam silokabhananam mukhabherialambarabheriti
evamadi. Ratiti pancakamagunarati. Vipulanti yava atthiminjam ahacca thanena
sakalattabhavabyapakam. Sesam pakatameva. Anusandhiyojanapi cettha samsaggagathaya
vuttanayeneva veditabba, tato paranca sabbam.
                     Khiddaratigathavannana nitthita.
                           ----------
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
                       Catuddisagathavannana 1-
     [98] Catuddisoti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato
sasane panca paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani gatapaccagatavattam
puretva devaloke nibbatta. Tato cavitva tesam jetthako baranasiraja
ahosi, sesa pakatikarajano. Te cattaropi kammatthanam ugganhitva rajjam
pahaya pabbajitva anukkamena paccekabuddha hutva nandamulakapabbhare vasanta
ekadivasam samapattito vutthaya vamsakkaliragathayam vuttanayeneva attano kammanca
sahayanca avajjetva natva baranasiranno upayena arammanam dassetum
okasam gavesanti. So ca raja tikkhattum rattiya ubbijjati, bhito vissaram
karoti, mahatale 2- dhavati. Purohitena kalasseva vutthaya sukhaseyyam pucchitopi
"kuto me acariya sukhan"ti sabbam tam pavattim arocesi. Purohitopi "ayam
rogo na sakka yena kenaci uddham virecanadina bhesajjakammena vinetum,
mayham pana khadanupayo uppanno"ti cintetva "rajjahanijivitantarayadinam
pubbanimittam etam maharaja"ti rajanam sutthutaram ubbejetva "tassa
vupasamanattham ettake ca ettake ca hatthiassarathadayo hirannasuvannanca dakkhinam
datva yanno yajitabboti yannayajane samadapesi.
     Tato paccekabuddha anekani panasahassani yannatthaya sampindiyamanani
disva "ekasmim kamme kate dubbodhaneyyo bhavissati, handa nam
patikacceva gantva pekkhama"ti vamsakkaliragathayam vuttanayena agantva
pindaya caramana rajangane patipatiya agamamsu. Raja sihapanjare thito
rajanganam olokayamano te addakkhi, saha dassaneneva cassa sineho
uppajji. Tato te pakkosapetva akasatale pannattasane nisidapetva
sakkaccam bhojetva katabhattakicce "ke tumhe"ti pucchi. Mayam maharaja catuddisa
namati. Bhante catuddisati imassa ko atthoti. Catusu disasu katthaci kutoci
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 i. mahapatham.
Bhayam va cittutraso va amhakam natthi maharajati. Bhante tumhakam tam bhayam
kim karana na hotiti. "mayam maharaja mettam bhavema, karunam bhavema, muditam
bhavema, upekkham bhavema. Tena no tam bhayam na hoti"ti vatva utthayasana
attano vasanatthanam agamamsu.
     Tato raja cintesi "ime samana `mettadibhavanaya bhayam na hoti'ti
bhananti, brahmana pana anekasahassapanavadham vannayanti, kesam nu kho vacanam
saccan"ti. Athassa etadahosi "samana suddhena asuddham dhovanti, brahmana
pana asuddhena asuddham. Na sakka kho pana asuddhena asuddham dhovitum,
pabbajitanam eva vacanam saccan"ti. So "sabbe satta sukhita hontu"tiadina
nayena mettadayo cattaropi brahmavihare bhavetva hitapharanena cittena
amacce anapesi "sabbe pane muncatha, sitani paniyani pivantu, haritani
tinani khadantu, sito ca vato tesam upavayatu"ti. Te tatha akamsu.
     Tato raja "kalyanamittanam vacanena papakammato muttomhi"ti
tattheva nisinno vipassitva paccekabodhim sacchakasi. Amaccehi ca bhojanavelayam
"bhunja maharaja kalo"ti vutte "naham raja"ti purimanayeneva sabbam vatva
imam udanabyakaranagatham abhasi.
     Tattha catuddisoti catusu disasu yathasukhavihari, "ekam disam pharitva
viharati"tiadina va nayena brahmaviharabhavanaya pharita catasso disa assa
santiti catuddiso. Tasu catusu disasu katthaci satte va sankhare va bhayena
na patihanatiti appatigho. Santussamanoti dvadasavidhassa santosassa vasena
santussako ca. Itaritarenati uccavacena paccayena. Parissayanam sahita achambhiti
ettha parissayanti kayacittani parihapenti va tesam sampattim, tani va
paricca 1- sayantiti parissaya, bahiranam sihabyagghadinam abbhantarananca
kamacchandadinam kayacittupaddavanam etam adhivacanam. Te parissaye adhivasanakhantiya
ca viriyadihi dhammehi ca sahatiti parissayanam sahita. Thaddhabhavakarabhayabhavena
@Footnote: 1 cha.Ma. paticca.
Achambhi. Kim vuttam hoti? yatha te cattaro samana, evam itaritarena paccayena
santussamano ettha patipattipadatthane santose thito catusu disasu
mettadibhavanaya catuddiso, sattasankharesu patihananabhayabhavena appatigho ca
hoti. So catuddisatta vuttappakaranam parissayanam sahita, appatighatta
achambhi ca hotiti evam patipattigunam disva yoniso patipajjitva paccekabodhim
adhigatomhiti. Atha va te samana viya santussamano itaritarena vuttanayena
catuddiso hotiti natva evam catuddisabhavam patthayanto yoniso patipajjitva
adhigatomhi. Tasma annopi idisam thanam patthayanto catuddisataya parissayanam
sahita appatighataya ca achambhi hutva eko care khaggavisanakappoti. Sesam
vuttanayamevati.
                     Catuddisagathavannana nitthita.
                          -------------
                       Dussangahagathavannana 1-
     [99] Dussangahati ka uppatti? baranasiranno kira aggamahesi
kalamakasi. Tato vitivattesu sokadivasesu ekadivasam amacca "rajunam nama tesu
tesu kiccesu aggamahesi avassam icchitabba, sadhu devo annampi devim
anetu"ti yacimsu. Raja "tena hi bhane janatha"ti aha. Te pariyesanta
samantarajje raja mato, tassa devi rajjam anusasati, sa ca gabbhini
ahosi, amacca "ayam ranno anurupa"ti natva tam yacimsu. Sa "gabbhini
nama manussanam amanapa hoti. Sace agametha, yava vijayami, evam sadhu.
No ce, annam pariyesatha"ti aha. Te rannopi etamattham arocesum. Raja
"gabbhinipi hotu, anetha"ti aha. Te anesum. Raja tam abhisincitva sabbam
mahesiya bhogam adasi, tassa parijanananca nanavidhehi pannakarehi
sanganhati. Sa kalena puttam vijayi. Raja tam attano puttam viya
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Sabbiriyapathesu anke ca ure ca katva viharati. Tada deviya parijana
cintesum "raja ativiya sanganhati, kumare ativissasam karoti, 1- handa nam
paribhindissama"ti.
     Tato kumaram ahamsu "tvam tata amhakam ranno putto, na imassa
ranno putto. Ma ettha vissasam apajji"ti. Atha kumaro "ehi putta"ti
ranna vuccamanopi hatthena akaddhiyamanopi pubbe viya rajanam na alliyati.
Raja "kim karanan"ti vimamsanto tam pavattim natva "ete maya sangahitapi
patikkulavuttino eva"ti nibbijjitva rajjam pahaya pabbajito. "raja
pabbajito"ti amaccaparijanapi bahu pabbajimsu. Saparijano raja pabbajitopi
manussa panite paccaye upanenti, raja panite paccaye yathavuddham dapesi.
Tattha ye sundaram labhanti, te tussanti. Itare ujjhayanti "mayam parivenadini
sammajjanta sabbakiccani karonti, lukhabhattam jinnavatthanca labhama"ti. So
tampi natva "ime yathavuddham diyamanapi ujjhayanti, aho dussangaha
parisa"ti pattacivaramadaya ekova arannam pavisitva vipassanam arabhitva
paccekabodhim sacchakasi. Tattha agatehi ca kammatthanam pucchito imam gathamabhasi.
Sa atthato pakata eva. Ayam pana yojana:- dussangaha pabbajitapi eke,
ye asantosabhibhuta, tathavidha eva ca atho gahattha gharamavasanta. Etaham
dussangahabhavam jigucchanto vipassanam arabhitva adhigatoti. Sesam purimanayeneva
veditabbanti.
                     Dussangahagathavannana nitthita.
                          -------------
@Footnote: 1 Si. sanganhati kumaram, avissasaniyani rajahadayani.
                       Kovilaragathavannana 1-
     [100] Oropayitvati ka uppatti? baranasiyam kira catumasika-
brahmadatto nama raja gimhanam pathame mase uyyanam gato. Tattha ramaniye
bhumibhage nilaghanapattasanchannam kovilararukkham disva "kovilaramule mama sayanam
pannapetha"ti vatva uyyane kilitva sayanhasamayam tattha seyyam kappesi. Puna
gimhanam majjhime mase uyyanam gato, tada kovilaro pupphito hoti, tadapi tatheva
akasi. Punapi gimhanam pacchime mase gato, tada kovilaro sanchinnapatto 2-
sukkharukkho viya hoti, tadapi raja adisvava tam rukkham pubbaparicayena
tattheva seyyam anapesi. Amacca janantapi ranno anattiya tattha sayanam
pannapesum. So uyyane kilitva sayanhasamaye tattha seyyam kappento tam
rukkham disva "are ayam pubbe sanchannapatto manimayo viya abhirupadassano
ahosi. Tato manivannasakhantare thapitapavalankurasadisehi pupphehi sassirikadassano
ahosi, muttajalasadisavalikakinno cassa hetthabhumibhago bandhana
pavuttapupphasanchanno rattakambalasanthato viya ahosi, so namajja sukkharukkho
viya sakhamattavaseso thito, aho jaraya upahato kovilaro"ti cintetva
"anupadinnampi taya jaraya hannati, kimangam pana upadinnan"ti aniccasannam
patilabhi. Tadanusareneva sabbasankhare dukkhato anattato ca vipassantova "aho
vatahampi sanchinnapatto kovilaro viya apagatagihibyanjano bhaveyyan"ti
patthayamano anupubbena tasmim sayanatale dakkhinena passena nipannoyeva
vipassitva paccekabodhim sacchakasi. Tato gamanakale amaccehi "kalo deva
gantun"ti vutte "naham raja"tiadini vatva purimanayeneva imam gathamabhasi.
     Tattha oropayitvati apanetva. Gihibyanjananiti kesamassuodata-
vatthalankaramalagandhavilepanaputtadaradasidasadini. Etani gihibhavam byanjayanti,
tasma "gihibyanjanani"ti vuccanti. Sanchinnapattoti patitapatto. Chetvanati
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Si. samsinapatto.
Maggananena chinditva. Viroti maggaviriyena samannagato. Gihibandhananiti
kamabandhanani. Kama hi gihinam bandhanani. Ayam tava padattho. Ayam pana
adhippayo:- "aho vatahampi oropayitva gihibyanjanani sanchinnapatto
yatha kovilaro bhaveyyan"ti evam cintayamano vipassanam arabhitva adhigatoti.
Sesam purimanayeneva veditabbanti.
                     Kovilaragathavannana nitthita.
                         Pathamavaggo nitthito.
                          ------------
                        Sahayagathavannana 1-
     [101-2] Sace labhethati ka uppatti? pubbe kira kassapassa
bhagavato sasane dve paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani
gatapaccagatavattam puretva devaloke uppanna, tato cavitva tesam jetthako
baranasiranno putto, kanittho purohitassa putto ahosi. Te ekadivasamyeva
patisandhim gahetva ekadivasameva matu kucchito nikkhamitva sahapamsukilaka
sahayaka ahesum. Purohitaputto pannava ahosi, so rajaputtam aha "samma
tvam tava pituno accayena rajjam labhissasi, aham purohitatthanam, susikkhitena ca
rajjam anusasitum sakka, ehi sippam ugganhissama"ti. Tato ubhopi
yannopacita 2- hutva gamanigamadisu bhikkham caramana paccantajanapadagamam gata.
Tanca gamam panca paccekabuddha bhikkhacaravelaya pavisimsu. Tattha manussa
paccekabuddhe disva ussahajata asanani pannapetva panitam khadaniyam
va bhojaniyam va upanametva pujenti. Tesam etadahosi "amhehi sadisa
uccakulika nama natthi, api ca panime manussa yadi icchanti, amhakam bhikkham
denti, yadi nicchanti, na denti, imesam pana pabbajitanam evarupam sakkaram
karonti, addha ete kinci sippam jananti, handa nesam santike sippam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Si. yannopavitakantha, i. yannopavita.
Ugganhama"ti. Te manussesu patikkantesu okasam labhitva "yam bhante tumhe
sippam janatha, tam amhehi sikkhapetha"ti yacimsu. Paccekabuddha "na sakka
apabbajitena sikkhitun"ti ahamsu. Te pabbajjam yacitva pabbajimsu. Tato nesam
paccekabuddha "evam vo nivasetabbam, evam parupitabban"tiadina nayena
abhisamacarikam acikkhitva "imassa sippassa ekibhavabhirati nipphatti, tasma
ekeneva nisiditabbam, ekena cankamitabbam, ekena thatabbam, ekena
sayitabban"ti patiyekkam pannasalam adamsu, tato te attano attano
pannasalam pavisitva nisidimsu. Purohitaputto nisinnakalato pabhuti cittasamadhanam
laddha jhanam patilabhi. Rajaputto muhutteneva ukkanthito tassa santikam
agato. So tam disva "kim samma"ti pucchi. "ukkanthitomhi"ti  aha. Tena
hi idha nisidati. So tattha muhuttam nisiditva aha "imassa kira samma
sippassa ekibhavabhirati nipphatti"ti. Purohitaputto "evam samma, tena hi
tvam attano nisinnokasam eva gaccha, ugganhissami imassa sippassa
nipphattin"ti aha. So gantva punapi muhuttakeneva ukkanthito purimanayeneva
tikkhattum agato.
     Tato nam purohitaputto tatheva uyyojetva tasmim gate cintesi "ayam
attano ca kammam hapeti mama ca, idhabhikkhanam agacchati"ti. So pannasalato
nikkhamma arannam pavittho. Itaro attano pannasalayeva nisinno punapi
muhuttakeneva ukkanthito tassa santikam agantva ito cito ca maggantopi 1-
tam adisva cintesi "yo gahatthakale pannakaram adaya agatopi mam datthum
na labhati, so dani mayi agate dassanampi adatukamo apakkami, aho
are citta na lajjasi, yam mam catukkhattum idhanesi, na so dani te
vase vattissami, annadatthu tamyeva mama vase vattapessami"ti attano
senasanam pavisitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva akasena
nandamulakapabbharam agamasi. Itaropi arannam pavisitva vipassanam arabhitva
@Footnote: 1 i., Ma. cankamantopi.
Paccekabodhim sacchikatva tattheva agamasi. Te ubhopi manosilatale nisiditva
patiyekkam ima udanagathayo abhasimsu.
     Tattha nipakanti pakatinipakam 1- panditam kasinaparikammadikusalam. Sadhuviharinti
appanaviharena va upacarena va samannagatam. Dhiranti dhitisampannam. Tattha
nipakattena dhitisampada vutta. Idha pana dhitisampannamevati attho. Dhiti nama
asithilaparakkamata, "kamam taco ca nharu ca"ti 2- evam pavattaviriyassetam adhivacanam.
Api ca dhikkatapapotipi 3- dhiro. Rajava rattham vijitam pahayati yatha pakatiraja
"vijitam rattham anatthavahan"ti natva rajjam pahaya eko carati, evam
balasahayam pahaya eko care. Atha va rajava ratthanti yatha sutasomo
raja rattham vijitam pahaya eko cari, yatha ca mahajanako raja, evam
eko cariti ayampi tassa attho. Sesam vuttanusarena sakka janitunti na
vittharitanti.
                      Sahayagathavannana nitthita.
                          ------------
                      Addhapasamsagathavannana 4-
     [103] Addha pasamsamati imissa gathaya yava akasatale pannattasane
paccekabuddhanam nisajja, tava catuddisagathaya uppattisadisa eva uppatti.
Ayam pana viseso:- yatha so raja rattiya tikkhattum uppajji, na tatha ayam,
nevassa yanno paccupatthito ahosi. So akasatale pannattesu asanesu
paccekabuddhe nisidapetva "ke tumhe"ti pucchi. "mayam maharaja anavajjabhojino
nama"ti. Bhante anavajjabhojinoti imassa ko atthoti. Sundaram va asundaram
va laddha nibbikara bhunjama maharajati tam sutva ranno etadahosi
"yannunaham ime upaparikkheyyam `edisa va no va'ti. "tam divasam kanajakena
@Footnote: 1 Si. pakatinipunam.  2 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50, khu. maha.
@29/918/584-5.  3 Ma. vikkhittapapoti.  4 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Bilangadutiyena parivisi. Tam paccekabuddha amatam viya nibbikara bhunjimsu. Raja
"ime patinnatatta ekadivasam nibbikara honti, puna sve janissami"ti
svatanaya nimantesi. Dutiyadivasepi tathevakasi. Tepi tatheva paribhunjimsu. Atha
raja "sundaram datva vimamsissami"ti punapi nimantetva dve divase mahasakkaram
katva panitena ativicitrena khadaniyena bhojaniyena parivisi, tepi tatheva
nibbikara paribhunjitva ranno mangalam vatva pakkamimsu, raja acirapakkantesu
tesu "anavajjabhojino ete, aho vatahampi anavajjabhoji bhaveyyan"ti cintetva
maharajjam pahaya pabbajjam samadaya vipassanam arabhitva paccekabuddho hutva
manjusakarukkhamule paccekabuddhanam majjhe attano arammanam vibhavento imam
gathamabhasi. Sa padatthato uttanameva. Kevalam pana sahayasampadanti ettha
asekhehi siladikkhandhehi sampanna sahaya eva sahayasampadati veditabba.
     Ayam panettha yojana:- ya ayam vutta sahayasampada, tam sahayasampadam
addha pasamsama, ekamseneva thomemati vuttam hoti. Katham? settha sama
sevitabba sahayati. Kasma? attano siladihi setthe sevamanassa siladayo
dhamma anuppanna uppajjanti, uppanna ca vuddhim virulhim vepullam papunanti.
Same sevamanassa annamannam sadharanena kukkuccassa vinodanena ca laddha na
parihayanti. Ete pana sahayake setthe ca same ca aladdha kuhanadimicchajivam
pahaya dhammena samena uppannam bhojanam bhunjanto tattha ca patighanunayam
anuppadento anavajjabhoji hutva atthakamo kulaputto eko care
khaggavisanakapPo. Ahampi evam caranto imam sampattim adhigatomhiti.
                    Addhapasamsagathavannana nitthita.
                           -----------
                       Suvannavalayagathavannana 1-
     [104] Disva suvannassati ka uppatti? annataro kira baranasiyam
raja gimhasamaye divaseyyam upagato ahosi, santike cassa vannadasi
gositacandanam pisati. Tassa ekabahaya ekam suvannavalayam, ekabahaya dve.
Tani sanghattenti, itaram na sanghattati. Raja tam disva "evameva ganavase
sanghattana, ekavase asanghattana"ti cintetva punappunam dasim olokesi.
Tena ca samayena sabbalankaravibhusita devi tam bijayanti thita hoti, sa
"vannadasiya patibaddhacitto manne raja"ti cintetva tam dasim utthapetva
sayameva pisitumaraddha. Athassa ca ubhosu bahasu aneke suvannavalaya, te
sanghattayanta mahasaddam janayimsu. Raja atisutthutaram nibbindo dakkhinapassena
nipannoyeva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi. Tam anuttarasukhena
sukhitam nipannam candanahattha devi upasankamitva alimpami maharajati aha.
So "apehi, ma alimpahi"ti aha. Sa kissa maharajati. So naham
rajati. Evametesam kathasallapam sutva amacca upasankamimsu, tehipi maharajavadena
alapito "naham bhane raja"ti aha. Sesam pathamagathaya vuttasadisameva.
     Ayam pana gathavannana:- tattha disvati oloketva. Suvannassati
kancanassa. "valayani"ti pathaseso. Savasesapadattho hi ayam attho. Pabhassaraniti
pabhasanasilani, jutimantaniti vuttam hoti. Sesam uttanapadatthameva. Ayam pana
yojana:- disva bhujasmim suvannassa valayani "ganavase sati sanghattana,
ekavase asanghattana"ti evam cintetva vipassanam arabhitva adhigatomhiti.
Sesam suvinneyyamevati.
                     Suvannavalayagathavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
                       Ayatibhayagathavannana 1-
     [105] Evam dutiyenati ka uppatti? annataro kira baranasiraja
daharova pabbajitukamo amacce anapesi "devim gahetva rajjam pariharatha,
aham pabbajissami"ti. Amacca "maharaja arajakam rajjam amhehi na sakka
rakkhitum, samantarajano agamma vilumpissanti, yava ekopi putto uppajjati,
tava agamehi"ti sannapesum. Muducitto raja adhivasesi. Atha devi gabbham
ganhi. Raja puna te anapesi "devi gabbhini, puttam jatam rajje
abhisincitva rajjam pariharatha, aham pabbajissami"ti. Amacca "dujjanam
maharaja etam, yam devi puttam va vijayissati, dhitaram vati, tava vijayanakalam
agamehi"ti punapi rajanam sannapesum. Atha sa puttam vijayi. Tadapi raja
tatheva amacce anapesi, amacca punapi rajanam "agamehi maharaja yava
patibalo hoti"ti bahuhi karanehi sannapesum. Tato kumare patibalo jate
amacce sannipatapetva "patibalo dani ayam, tam rajje abhisincitva
patipajjatha"ti amaccanam okasam adatva antarapanato kasayavatthadayo
sabbaparikkhare aharapetva antepure eva pabbajitva mahajanako viya
nikkhamitva gato, sabbaparijano nanappakaram paridevamano rajanam anubandhi.
So raja yava attano rajjasima, tava gantva kattaradandena lekham
akaddhitva "ayam lekha natikkamitabba"ti aha. Mahajano lekhaya sisam
katva bhumiyam nipanno paridevamano "tuyham dani tata ranno ana kim
karissati"ti kumaram lekham atikkamapesi. Kumaro "tata tata"ti dhavitva rajanam
sampapuni. Raja kumaram disva "etam mahajanam pariharanto rajjam karesim, kim
dani ekam darakam pariharitum na sakkhissan"ti kumaram gahetva arannam pavittho
tattha pubbapaccekabuddhehi vasitapannasalam disva vasam kappesi saddhim puttena.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
     Tato kumaro varasayanadisu kataparicayo tinasantharake va rajjumancake
va 1- sayamano rodati. Sitavatadihi phuttho samano "sitam tata, unham tata,
makasa tata damsanti. Chatomhi tata, pipasitomhi tata"ti vadati. Raja tam
sannapentoyeva rattim vitinamesi. Divapissa pindaya caritva bhattam upanamesi,
kumaro missakabhattam kanguvarakamuggadibahulam acchadentampi tam jighacchavasena
bhunjamano katipahaccayena unhe thapitapadumam viya milayi. Raja pana patisankhanabalena
nibbikaro bhunjati. Tato so kumaram sannapento aha "nagare
tata panitaharo labbhati, tattha gacchama"ti. Kumaro ama tatati. Tato nam
purakkhatva agatamaggeneva nivatti. Kumaramatapi devi "na dani raja kumaram
ganhitva aranne ciram vasissati, katipaheneva nivattissati"ti cintetva
ranna kattaradandena likhitatthaneyeva vatim 2- karapetva vasam kappesi. Raja
tassa vatiya avidure thatva "ettha te tata mata nisinna, gacchahi"ti
pesesi. Yava so tam thanam papunati, tava udikkhanto atthasi "ma heva
nam koci vihetheyya"ti. Kumaro matu santikam dhavanto agamasi.
     Arakkhapurisa kumaram agacchantam disva deviya arocesi. Devi
visatinatakitthisahassaparivuta paccuggantva patiggahesi. Ranno ca pavattim pucchi.
"pacchato agacchati"ti sutva manusse pesesi. Rajapi tavadeva sakavasanatthanam
agamasi. Manussa rajanam adisva nivattimsu. Tato devi nirasava hutva
puttam gahetva nagaram gantva rajje abhisinci. Rajapi attano vasanatthane
nisinno vipassitva paccekabodhim patva manjusakarukkhamule paccekabuddhanam
majjhe imam udanagatham abhasi. Sa atthato uttana eva.
     Ayam panetthadhippayo:- yvayam ekena dutiyena kumarena situnhadihi
nivedentena sahavasena tam sannapentassa mama vacabhilapo tasmim sinehavasena
abhisajjana va jata. Sacaham imam na pariccajami, tato ayatimpi tatheva
@Footnote: 1 Ma. thandilale va.  2 Si. guttim.
Hessati, yatha idani, evam dutiyena saha mamassa vacabhilapo abhisajjana
va. "ubhayametam 1- antarayakaram visesadhigamassa"ti etam bhayam ayatim pekkhamano
tam chaddetva yoniso patipajjitva paccekabodhimadhigatomhiti. Sesam vuttanayamevati.
                     Ayatibhayagathavannana nitthita.
                          ------------
                         Kamagathavannana 2-
     [106] Kama hi citrati ka uppatti? baranasiyam kira setthiputto
daharova setthitthanam labhi, tassa tinnam utunam anucchavika tayo pasada
ahesum. So sabbasampattihi devakumaro viya paricareti. Atha so daharova
samano "pabbajissami"ti matapitaro apucchi, te nam nivarenti. So tatheva
nibandhati. Punapi nam matapitaro "tvam tata sukhumalo, dukkara pabbajja,
khuradharaya upari cankamanasadisa"ti nanappakarehi nivarenti. So tatheva
nibandhati. Te cintesum "sacayam pabbajati, amhakam domanassam hoti. Sace nam
nivarema, etassa domanassam hoti. Api ca amhakam domanassam hotu, ma ca
etassa"ti anujanimsu. Tato so sabbam parijanam paridevamanam anadiyitva
isipatanam gantva paccekabuddhanam santike pabbaji. Tassa ularasenasanam na
papunati, mancake tattikam attharitva sayi. So varasayane kataparicayo
sabbarattim atidukkhito ahosi. Pabhate sariraparikammam katva pattacivaramadaya
paccekabuddhehi saddhim pindaya pavisi. Tattha vuddha aggasananca aggapindanca
labhanti, navaka yam kincideva asanalukham bhojananca. So tena lukhabhojanenapi
atidukkhito ahosi. So katipahamyeva kiso dubbanno hutva nibbijji. Yatha
tam aparipakkagate samanadhamme. Tato matapitunam dutam pesetva uppabbaji. So
katipahamyeva balam gahetva punapi pabbajitukamo ahosi, tato dutiyampi
@Footnote: 1 cha.ma ubhayampetam.  cha.Ma. ayam patho na dissati.
Pabbajitva punapi uppabbaji. Tatiyavare pana pabbajitva samma patipanno
vipassitva paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham vatva puna paccekabuddhanam
majjhe imameva byakaranagathampi abhasi.
     Tattha kamati dve kama vatthukamo ca kilesakamo ca. Tattha vatthukamo
nama piyarupadiarammanadhammo, 1- kilesakamo nama sabbo ragappabhedo. Idha
pana vatthukamo adhippeto. Rupadianekappakaravasena citRa. Lokassadavasena
madhuRa. Balaputhujjananam manam ramapentiti manorama. Viruparupenati vividhena
rupena, anekavidhena sabhavenati vuttam hoti. Te hi rupadivasena citra,
rupadisupi niladivasena vividharupa. Evam tena tena viruparupena tatha tatha
assadam dassetva mathenti cittam, pabbajjaya abhiramitum na dentiti. Sesamettha
pakatameva, nigamanampi dvihi tihi va padehi yojetva purimagathasu vuttanayeneva
veditabbanti.
                       Kamagathavannana nitthita.
                         --------------
                         Itigathavannana 2-
     [107] Iti cati ka uppatti? baranasiyam kira ranno gando
udapadi, balha vedana vaddhanti, vejja "satthakammena vina phasu na
hoti"ti bhananti. Raja tesam abhayam datva satthakammam karapesi. Te tam
phaletva pubbalohitam niharitva nivedanam katva vanam pilotikena bandhimsu.
Lukhamamsaharesu 3- ca nam samma ovadimsu. Raja lukhabhojanena kisasariro ahosi,
gando cassa milayi. So phasukasanni hutva siniddhaharam bhunji, tena
sanjatabalo visayeyeva patisevi, tassa gando purimasabhavameva sampapuni. Evam
yava tikkhattum satthakammam karapetva vejjehi parivajjito nibbinditva
maharajjam pahaya pabbajitva arannam pavisitva vipasasanam arabhitava sattahi
@Footnote: 1 Si. manapiyarupadi.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati.  3 Si., i. aharacaresu, Ma.
@aharesu.
Vassehi paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham bhasitva nandamulakapabbharam
agamasi.
     Tattha etiti iti, agantukanam akusalabhaginam byasanahetunam etam adhivacanam.
Tasma kamagunapi ete anekabyasanavahatthena anatthanam sannipatatthena ca
iti. Gandopi asucim paggharati, uddhumataparipakkaparibhinno hoti. Tasma ete
kilesasucipaggharanato uppadajarabhangehi uddhumataparipakkaparibhinnabhavato ca
gando. Upaddavatiti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatiti
attho, ragagandadinametamadhivacanam. Tasma kamagunapete aviditanibbanatthavahahetutaya
sabbupaddavakammaparivatthutaya ca upaddavo. Yasma panete kilesaturabhavam
janenta silasankhatam arogyam loluppam va uppadenta pakatikameva arogyam
vilumpanti, tasma imina arogyavilumpanatthena rogo. Abbhantaramanupavitthatthena
pana antotudanatthena ca dunniharaniyatthena ca sallam. Ditthadhammikasamparayikabhayavahanato
bhayam. Me etanti metam. Sesamettha pakatameva. Nigamanampi
vuttanayeneva veditabbanti.
                       Itigathavannana nitthita.
                            ---------
                        Sitalukagathavannana 1-
     [108] Sitancati ka uppatti? baranasiyam kira sitalukabrahmadatto
nama raja ahosi. So pabbajitva aranne tinakutikaya viharati. Tasminca
padese site sitam, unhe unhameva hoti abbhokasatta padesassa. Gocaragame
bhikkha yavadattham na labbhati, paniyampi dullabham, vatatapadamsasirimsapapi 2- badhenti.
Tassa etadahosi "ito addhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbepi
ete parissaya natthi, yannunaham tattha gaccheyyam, phasukam viharantena sakka
sukhamadhigantun"ti. Tassa puna ahosi "pabbajita nama na paccayagiddha honti,
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 cha.Ma. vatatapadamsasarisapapi.
Evarupam ca cittam attano vase vattapenti, na cittassa vase vattanti, naham
gamissamiti evam paccavekkhitva na agamasi. Evam yavatatiyakam uppannacittam
paccavekkhitva nivattesi. Tato tattheva satta vassani vasitva samma
patipajjamano paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham bhasitva
nandamulakapabbharam agamasi.
     Tattha sitancati sitam duvidham abbhantaradhatukkhobhapaccayanca bahiradhatukkhobha-
paccayanca, tatha unhampi. Damsati pingalamakkhika. Sirimsapati 1- ye keci
dighajatika saranta gacchanti. Sesam pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva
veditabbanti.
                      Sitalukagathavannana nitthita.
                           -----------
                         Nagagathavannana 2-
     [109] Nagovati ka uppatti? baranasiyam kira annataro
raja visati vassani rajjam karetva kalam kato niraye visati vassani
eva paccitva himavantappadese hatthiyoniyam uppajjitva sanjatakkhandho
padumavannasakalasariro ularo yuthapati mahanago ahosi. Tassa obhaggobhagga-
sakhabhangani hatthichapava khadanti, ogahepi nam hatthiniyo kaddamena
vilimpimsu, sabbam palileyyakanagasseva ahosi. So yutha nibbijjitva pakkami.
Tato nam padanusarena yutha anubandhanti, evam yavatatiyam pakkantampi
anubandhimsuyeva. Tato cintesi "idani mayham nattako baranasiyam rajjam
kareti, yannunaham attano purimajatiya uyyanam gaccheyyam. Tatra so mam
rakkhissati"ti. Tato rattiyam niddupagate yuthe yutham pahaya tameva uyyanam
pavisi. Uyyanapalo disva ranno arocesi, raja "hatthim gahessami"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. sarisapati.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Senaya parivaresi. Hatthi rajanameva abhimukho gacchati, raja "mam abhimukho
eti"ti khurappam sannayhitva atthasi. Tato hatthi "vijjheyyapi mam eso"ti
manusikaya vacaya "brahmadatta ma mam vijjha, aham te ayyako"ti aha.
Raja "kim bhanasi"ti sabbam pucchi. Hatthipi rajje ca narake ca hatthiyoniyanca
pavattim sabbam arocesi. Raja "sundaram ma bhayi, ma kanci bhimsapehi"ti
hatthino vattanca arakkhake ca hatthibhande ca upatthapesi.
     Athekadivasam raja hatthikkhandhavaragato "ayam visati vassani rajjam
karetva niraye paccitva pakkavasesena tiracchanayoniyam uppanno, tatthapi
ganasamvasasanghattanam asahanto idhagatosi, aho dukkhova ganasamvaso, ekibhavo
eva pana sukho"ti cintetva tattheva vipassanam arabhitva paccekabodhim
sacchakasi. Tam lokuttarasukhena sukhitam amacca upasankamitva panipatam katva
"yanakalo maharaja"ti ahamsu. Tato "naham raja"ti vatva purimanayeneva
imam gathamabhasi. Sa padatthato pakata eva.
     Ayam panettha adhippayayojana:- sa ca kho yuttivaseneva, na
anussavavasena. Yatha ayam hatthi ariyakantesu silesu dantatta adantabhumim
nagacchatiti va, sariramahantataya va nago, evam kudassu namahampi
ariyakantesu silesu dantatta adantabhumim nagamanena, agumakaranena, puna
itthattam anagamanena ca gunasariramahantataya va nago bhaveyyam. Yatha cesa
yuthani vivajjayitva ekacariyasukhena yathabhirantam viharam aranne eko care
khaggavisanakappo, kudassu namahampi evam ganam vivajjetva ekaviharasukhena
yathabhirantam viharam aranne attano yatha yatha sukham, tatha tatha yattakam va
icchami, tattakam aranne nivasam eko care khaggavisanakappo eko
careyyanti attho. Yatha cesa susanthitakkhandhamahantataya sanjatakkhandho,
kudassu namahampi evam asekhasilakkhandhamahantataya sanjatakkhandho bhaveyyam.
Yatha cesa padumasadisagattataya va, padumakule uppannataya va padumi, kudassu
namahampi evam padumasadisaujukataya va, ariyajatipadume uppannataya va
Padumi bhaveyyam. Yatha cesa thamabaladihi ularo, kudassu namahampi evam
parisuddhakayasamacaratadihi silasamadhi nibbedhikapannadihi va ularo bhaveyyanti.
Evam cintento vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti.
                       Nagagathavannana nitthita.
                           -----------
                        Atthanagathavannana 1-
     [110] Atthana tanti ka uppatti? baranasiranno kira putto daharo
eva samano pabbajitukamo matapitaro yaci, matapitaro nam nivarenti.
So nivariyamanopi nibandhatiyeva "pabbajissami"ti. Tato pubbe vuttasetthiputtam
viya sabbam vatva anujanimsu. "pabbajitva ca uyyaneyeva vasitabban"ti
patijanapesum, so tatha akasi. Tassa mata patova visatisahassanatakitthiparivuta
uyyanam gantva puttam yagum payetva antara khajjakadini ca khadapetva
yava majjhanhikasamaya tena saddhim samullapitva nagaram pavisati. Pitapi
majjhanhike agantva tam bhojetva attanapi bhunjitva divasam tena saddhim
samullapitva sayanhasamayam patijagganakapurise thapetva nagaram pavisati. So evam
rattindivam avivitto viharati.
     Tena kho pana samayena adiccabandhu nama paccekabuddho nandamulakapabbhare
viharati. So avajjento tam addasa "ayam kumaro pabbajitum asakkhi, jatam
chinditum na sakkoti"ti. Tato param avajji "attano dhammataya nibbijjissati
nu kho, no"ti. Atha "dhammataya nibbindanto aticiram bhavissati"ti natva
"tassa arammanam dassessami"ti purimanayena manosilatalato agantva uyyane
atthasi. Rajaparisa disva "paccekabuddho agato maharaja"ti arocesi.
Raja "idani me putto paccekabuddhena saddhim anukkanthito vasissati"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Pamuditamano hutva paccekabuddham sakkaccam upatthahitva tattheva vasam yacitva
pannasaladivaviharacankamadisabbam karetva vasesi. So tattha vasanto
ekadivasam okasam labhitva kumaram pucchi "kosi tvan"ti. "aham pabbajito"ti.
Pabbajita nama na idisa hontiti. Atha "bhante kidisa honti, kim
mayham ananucchavikan"ti vutte "tvam attano ananucchavikam na pekkhasi, nanu te
mata visatisahassitthihi saddhim pubbanhasamaye agacchanti uyyanam avivittam
karoti, pita cassa mahata balakayena sayanhasamaye jagganakaparisa sakalam
rattim, pabbajita nama tava sadisa na honti, idisa pana honti"ti
tattha thitasseva iddhiya himavante annataram viharam dassesi. So tattha
paccekabuddhe alambanaphalakam nissaya thite ca cankamante ca rajanakakammasucikammadini
karonte ca disva aha "tumhe idha nagacchatha, pabbajja ca tumhehi
anunnata"ti. "ama pabbajja anunnata, pabbajitakalato patthaya samana
nama attano nissaranam katum, padesanca icchitam patthitam gantum labhanti,
ettakamva vattati"ti vatva akase thatva atthana tam sanganikaratassa, yam
phassaye samayikam vimuttinti imam upaddhagatham vatva dissamanoyeva akasena
nandamulakapabbharam agamasi. Evam gate paccekabuddhe so attano pannasalam
pavisitva nipajji. Arakkhapurisopi "sayito kumaro, idani kuhim gamissati"ti
pamatto niddam okkami. So tassa pamattabhavam natva pattacivaramadaya arannam
pavisi. Tatra ca thito vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva
paccekabuddhatthanam gato. Tatra ca "kathamadhigatan"ti pucchito adiccabandhuna
vuttam upaddhagatham paripunnam katva abhasi.
     Tassattho:- atthana tanti atthanam tam, akaranam tanti vuttam hoti.
Anunasikalopo kato "ariyasaccana dassanan"tiadisu 1- viya. Sanganikaratassati
ganabhiratassa. Yanti karanavacanametam "yam hiriyati hiriyitabbena"tiadisu 2- viya.
Phassayeti adhigacche. Samayikam vimuttinti lokiyasamapattim. Sa hi appitappitasamaye
@Footnote: 1 khu.khu. 25/11/4, khu.su. 25/270/386.  2 abhi. sam. 34/30/26.
Eva paccatthikehi vimuccanato samayika vimuttiti vuccati. Tam samayikam vimuttim.
Atthanam tam, na tam karanam vijjati sanganikaratassa, yena karanena vimuttim
phassaye iti etam adiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma sanganikaratim
pahaya yoniso patipajjanto adhigatomhiti aha. Sesam vuttanayamevati.
                      Atthanagathavannana nitthita.
                         Dutiyavaggo nitthito.
                            --------
                       Ditthivisukagathavannana 1-
     [111] Ditthivisukaniti ka uppatti? annataro kira baranasiraja
rahogato cintesi "yatha sitadinam patighatakani unhadini atthi, atthi nu
kho evam vattapatighatakam vivattam, no"ti. So amacce pucchi "vivattam janatha"ti.
Te "janama maharaja"ti ahamsu. Raja kim tanti. Tato "antava loko"tiadina
nayena sassatucchedam kathesum. Raja "ime na jananti, sabbepime ditthigatika"ti
sayameva tesam vilomatanca ayuttatanca disva "vattapatighatakam vivattam atthi, tam
gavesitabban"ti cintetva rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim
sacchakasi. Imanca udanagatham abhasi paccekabuddhanam majjhe byakaranagathanca.
     Tassattho:- ditthivisukaniti dvasatthiditthigatani. Tani hi
maggasammaditthiya visukatthena vijjhanatthena vilomatthena ca visukani, evam
ditthiya 2- visukani, ditthi eva va visukani ditthivisukani. 2- Upativattoti
dassanamaggena atikkanto. Patto niyamanti avinipatadhammataya sambodhiparayanataya ca
niyatabhavam adhigato, sammattaniyamasankhatam va pathamamagganti. Ettavata
pathamamaggakiccanipphatti ca tassa patilabho ca vutto. Idani patiladdhamaggoti imina
sesamaggapatilabham dasseti. Uppannananomhiti uppannapaccekabodhinano amhi. Etena
phalam dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2-2 Si. visukaniti ditthi eva va visukaniti
@ditthivisukani.
Anannaneyyoti annehi idam saccanti na netabbo. Etena sayambhutam dasseti,
patte va paccekabodhinane annaneyyataya abhava sayamvasitam. Samathavipassanaya va 1-
ditthivisukani upativatto, adimaggena niyamam patto, sesehi patiladdhamaggo,
phalananena uppannanano, tam sabbam attanava adhigatoti anannaneyyoti.
Sesam vuttanayeneva veditabbanti.
                     Ditthivisukagathavannana nitthita.
                          -------------
                       Nillolupagathavannana 2-
     [112] Nillolupoti ka uppatti? baranasiranno kira sudo
antarabhattam pacitva upanamesi manunnadassanam sadurasam "appeva nama me
raja dhanamanuppadeyya"ti. Tam ranno gandheneva bhottukamyatam janesi, mukhe
khelam uppadeti. Pathamakabale pana mukhe pakkhittamatte sattarasaharanisahassani
amateneva phusitani ahesum. Sudo "idani me dassati, idani me dassati"ti
cintesi. Rajapi "sakkararaho sudo"ti cintesi, "rasam sayitva pana sakkarontam
mam papako kittisaddo abbhuggaccheyya `lolo ayam raja rasagaruko'ti "na
kinci abhani. Evam yava bhojanapariyosanam, tava sudo "idani dassati, idani
dassati"ti cintesi. Rajapi avannabhayena na kinci abhani. Tato sudo "natthi
manne imassa ranno jivhavinnanan"ti. Dutiyadivase asadurasam upanamesi.
Raja bhunjanto "niggaharaho 3- vata bho ajja sudo"ti janantopi pubbe
viya paccavekkhitva avannabhayena na kinci abhani. Tato sudo "raja neva sundaram
nasundaram janati"ti cintetva sabbam paribbhayam attanava gahetva kincideva
pacitva ranno deti. Raja "aho vata lobho, 4- aham nama visati nagarasahassani
@Footnote: 1 Si. vipassanaYu.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati.  3 Si. tajjananiggaharaho.  4 Si.
@dhanalobho.
Bhunjanto imassa lobhena bhattamattampi na labhami"ti nibbijjitva rajjam pahaya
pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Purimanayeneva imam gatham abhasi.
     Tattha nillolupoti aloluPo. Yo hi rasatanhabhibhuto hoti, so bhusam
luppati punappunam luppati, tena "lolupo"ti vuccati. Tasma esa tam patikkhipanto
"nillolupo"ti aha. Nikkuhoti ettha kincapi yassa tividham kuhanavatthu natthi, so
"nikkuho"ti vuccati. Imissa pana gathaya manunnabhojanadisu vimhayamanapajjanato 1-
nikkuhoti ayamadhippayo. Nippipasoti ettha patumiccha pipasa, tassa
abhavena nippipaso, sadurasalobhena bhottukamyatavirahitoti attho. Nimmakkhoti
ettha paragunavinasanalakkhano makkho, tassa abhavena nimmakkho. Attano
gihikale sudassa gunamakkhanabhavam sandhayaha. Niddhantakasavamohoti ettha
ragadayo tayo kayaduccaritadini ca tiniti cha dhamma yathasambhavam appasannatthena
sakabhavam vijahapetva parabhavam ganhapanatthena kasatatthena ca "kasava"ti
veditabba. Yathaha:-
        "tattha katame tayo kasava, ragakasavo dosakasavo mohakasavo,
     ime tayo kasava tattha katame aparepi tayo kasava, kayakasavo
     vacikasavo manokasavo"ti. 2-
     Tesu moham thapetva pancannam kasavanam tesanca sabbesam mulabhutassa
mohassa niddhantatta niddhantakasavamoho. Tinnam eva va kayavacimanokasavanam
mohassa ca niddhantatta niddhantakasavamoho. Itaresu nillolupatadihi
ragakasavassa, nimmakkhataya dosakasavassa niddhantabhavo siddho eva. Nirasayoti
nittanho. Sabbaloke bhavitvati sakalaloke, tisu bhavesu dvadasasu va ayatanesu
bhavavibhavatanhavirahito hutvati attho. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atha va
@Footnote: 1 Ma. vimhayadinam pajahanato.  2 abhi. vi. 35/924/450.
Tayopi pade vatva eko careti eko caritum sakkuneyyati evampettha
sambandho katabbo.
                     Nillolupagathavannana nitthita.
                          -------------
                        Papasahayagathavannana
     [113] Papam sahayanti ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja
mahaccarajanubhavena nagaram padakkhinam karonto manusse kotthagarato
puranadhannadini bahiddha niharante disva "kim bhane idan"ti amacce pucchi.
Amacca "idani maharaja navadhannadini uppajjissanti, tesam okasam katum
ime manussa puranadhannadini chaddenti"ti ahamsu. Raja kim bhane
itthagarabalakayadinam vattam paripunnanti aha. Ama maharaja paripunnanti.
Tena hi bhane danasalam karetha, danam dassami, ma imani dhannani
anupakarani vinassantuti. Tato nam annataro ditthigatiko amacco "maharaja
natthi dinnan"ti arabbha yava "bale ca pandite ca sandhavitva samsaritva
dukkhassantam karissanti"ti vatva nivaresi. Raja dutiyampi tatiyampi kotthagare
vilumpante disva tatheva anapesi. Sopi tatiyampi nam "maharaja dattupannattam
yadidam danan"tiadini vatva nivaresi. So "are aham attano santakampi
na labhami datum, kim me imehi papasahayehi"ti nibbinno rajjam pahaya
pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Tanca papasahayam garahanto
imam udanagathamaha.
     Tassayam sankhepattho:- yvayam dasavatthukaya papaditthiya samannagatatta
papo, paresampi anattham passatiti anatthadassi, kayaduccaritadimhi ca visame
nivittho, tam atthakamo kulaputto papam sahayam parivajjayetha, anatthadassim
Visame nivittham. Sayam na seveti attano vasena tam na seveyya. Yadi pana
parassa vaso hoti, kim sakka katunti vuttam hoti. Pasutanti pasatam, ditthivasena
tattha tattha lagganti attho. Pamattanti kamagunesu vossatthacittam, kusalabhavanarahitam
va. Tam evarupam sahayam na seve na bhaje na payirupase, annadatthu
eko care khaggavisanakappoti.
                     Papasahayagathavannana nitthita.
                          -------------
                        Bahussutagathavannana 1-
     [114] Bahussutanti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato
sasane attha paccekabodhisatta pabbajitva gatapaccagatavattam puretva devaloke
uppannatiadi sabbam anavajjabhojigathaya vuttasadisameva. Ayam pana viseso:-
paccekabuddhe nisidapetva raja aha "ke tumhe"ti. Te ahamsu "mayam
maharaja bahussuta nama"ti. Raja "aham sutabrahmadatto nama, sutena
tittim na gacchami, handa nesam santike vicitranayadhammadesanam sossami"ti
attamano dakkhinodakam datva parivisitva bhattakiccapariyosane samghattherassa
santike nisiditva "dhammakatham bhante kathetha"ti aha. So "sukhito hotu
maharaja, ragakkhayo hotu"ti vatva utthito. Raja "ayam na bahussuto,
dutiyo bahussuto bhavissati, sve tassa vicitradhammadesanam sossami"ti svatanaya
nimantesi. Evam yava sabbesam patipati gacchati, tava nimantesi, te sabbepi
"dosakkhayo hotu, mohakkhayo, gatikkhayo, bhavakkhayo, vattakkhayo, upadhikkhayo,
tanhakkhayo hotu"ti evam ekekapadam visesetva sesam pathamasadisameva vatva utthahimsu.
     Tato raja "ime `bahussuta mayan'ti bhananti, na ca tesam vicitrakatha,
kimetehi vuttan"ti tesam vacanattham upaparikkhitumaraddho. Atha "ragakkhayo
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Hotu"ti  upaparikkhanto "rage khine dosopi mohopi annatarannatarepi
kilesa khina honti"ti natva attamano ahosi "nippariyayabahussuta ime
samana. Yathapi hi purisena mahapathavim va akasam va anguliya niddisantena
na angulimattova padeso niddittho hoti. Api ca kho pana sakalapathavi akasa
eva niddittha honti. Evam imehi ekekam attham niddisantehi aparimana
attha niddittha honti"ti. Tato so "kudassu namahampi evam bahussuto
bhavissami"ti tatharupam bahussutabhavam patthento rajjam pahaya pabbajitva
vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagathamabhasi.
     Tatthayam sankhepattho:- bahussutanti duvidho bahussuto tisu pitakesu
atthato nikhilo 1- pariyattibahussuto ca maggaphalavijjabhinnapativedhako 2-
pativedhabahussuto ca. Agatagamo dhammadharo. Ularehi pana kayavacimanokammehi
samannagato ularo. Yuttapatibhano ca muttapatibhano ca yuttamuttapatibhano
ca patibhanava. Pariyattiparipucchadhigamavasena va tividho patibhanava veditabbo.
Yassa hi pariyatti patibhati, so pariyattipatibhanava. Yassa atthanca nananca
lakkhananca thanatthananca paripucchantassa paripuccha patibhati, so
paripucchapatibhanava. Yassa maggadayo patividdha honti, so adhigamapatibhanava. Tam
evarupam bahussutam dhammadharam bhajetha mittam ularam patibhanavantam. Tato
tassanubhavena attatthaparatthaubhayatthabhedato va ditthadhammikasamparayikaparamatthabhedato
va anekappakarani annaya atthani, tato "ahosim nu kho aham
atitamaddhanan"tiadisu 3- kankhatthaniyesu vineyya kankham vicikiccham vinetva
vinasetva evam katasabbakicco eko care khaggavisanakappoti.
                      Bahussutagathavannana nitthita.
                          ------------
@Footnote: 1 Si. niccalo.  2 Si. maggaphalavijjabhinnanam patividdhatta.  3 Ma.mu. 12/18/11,
@sam. ni. 16/20/26.
                       Vibhusatthanagathavannana 1-
     [115] Khiddam ratinti ka uppatti? baranasiyam kira vibhusakabrahmadatto
nama raja patova yagum va bhattam va bhunjitva nanavidhavibhusanehi attanam
vibhusapetva mahaadase sakalam sariram disva yam na icchati, tam apanetva
annena vibhusanena vibhusapeti. Tassa ekadivasam evam karontassa bhattavela
majjhanhika sampatta. Vippakatavibhusitova dussapattena sisam vethetva bhunjitva
divaseyyam upaganchi. Punapi utthahitva tatheva karoto suriyo oggato. Evam
dutiyadivasepi tatiyadivasepi. Athassa evam mandanappasutassa pitthirogo udapadi.
Tassa etadahosi "aho re aham sabbathamena vibhusantopi imasmim kappake
vibhusane asantuttho lobham uppadesim, lobho ca namesa apayagamaniyo dhammo,
handaham lobham nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim
sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha khidda ca rati ca pubbe vuttava. Kamasukhanti vatthukamasukham.
Vatthukamapi hi sukhassa visayadibhavena "sukhan"ti vuccanti. Yathaha "atthi
rupam sukham sukhanupatitan"ti. 2- Evametam khiddam ratim kamasukhanca imasmim okasaloke
analankaritvati alanti akatva, etam tappakanti va sarabhutanti va evam
aggahetva. Anapekkhamanoti tena analankaranena anapekkhanasilo apihaluko
nittanho. Vibhusatthana virato saccavaditi tattha vibhusa duvidha agarikavibhusa
ca anagarikavibhusa ca. Satakavethanamalagandhadivibhusa agarikavibhusa nama.
Pattamandanadivibhusa anagarikavibhusa. Vibhusa eva vibhusatthanam, tasma
vibhusatthana tividhaya viratiya virato. Avitathavacanato saccavaditi evamattho
datthabbo.
                     Vibhusatthanagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 sam. kha. 17/60/57-8.
                       Puttadaragathavannana 1-
     [116] Puttanca daranti ka uppatti? baranasiyam kira ranno putto
daharakaleyeva abhisitto rajjam karesi. So pathamagathaya vuttapaccekabodhisatto
viya rajjasirim anubhavanto ekadivasam cintesi "aham rajjam karento bahunam
dukkham karomi, kim me ekabhattatthaya imina papena, handa sukhamuppademi"ti
rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham
abhasi.
     Tattha dhananiti muttamaniveluriyasankhasilapavalarajatajatarupadini ratanani.
Dhannaniti salivihiyavagodhumakanguvarakakudrusakappabhedani satta sesaparannani ca.
Bandhavaniti natibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhabandhave.
Yathodhikaniti sakasakaodhivasena thitaniyeva. Sesam vuttanayamevati.
                     Puttadaragathavannana nitthita.
                          ------------
                          Sangagathavannana
     [117] Sango esoti ka uppatti? baranasiyam kira
padalolabrahmadatto nama raja ahosi. So patova yagum va bhattam va bhunjitva
tisu pasadesu tividhani natakani passati. Tividha nama nataka pubbarajato
agatam, anantararajato agatam, attano kale utthitanti. So ekadivasam patova
daharanatakapasadam gato, ta natakitthiyo "rajanam ramapessama"ti sakkassa
devanamindassa accharayo viya atimanoharam naccagitavaditam payojesum. Raja
"anacchariyametam daharanan"ti asantuttho hutva majjhimanatakapasadam gato,
tapi natakitthiyo tatheva akamsu. So tatthapi tatheva asantuttho hutva
mahallakanatakapasadam gato, tapi tatheva akamsu. Raja dve tayo rajaparivatte
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Atitanam tasam mahallakabhavena atthikilanasadisam naccam disva gitanca amadhuram
sutva punadeva daharanatakapasadam, puna majjhimanatakapasadanti evampi vicaritva
katthaci asantuttho cintesi "ima natakitthiyo sakkam devanamindam accharayo
viya mam ramapetukama sabbathamena naccagitavaditam payojesum. Svaham katthaci
asantuttho lobham vaddhemi. Lobho ca namesa apayagamaniyo dhammo, handaham
lobham nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim
sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tassattho:- sango esoti attano upabhogam niddisati. So hi sajjanti
tattha panino kaddame pavittho hatthi viyati sango. Parittamettha sokhyanti
ettha pancakamagunupabhogakale viparitasannaya uppadetabbato kamavacaradhamma-
pariyapannato va lamakatthena sokhyam parittam, vijjuppabhaya obhasitanaccadassanasukham
iva ittaram, tavakalikanti vuttam hoti. Appassado dukkhamevettha bhiyyoti
ettha ca yvayam "yam kho bhikkhave ime panca kamagune paticca uppajjati
sukham somanassam, ayam kamanam assado"ti 1- vutto, so yamidam "ko ca bhikkhave
kamanam adinavo, idha bhikkhave kulaputto yena sippatthanena jivikam kappeti,
yadi muddaya yadi gananaya"ti evamadina 1- nayenettha dukkham vuttam, tam
upanidhaya appo udakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, catusu
samuddesu udakasadisam hoti. Tena vuttam "appassado dukkhamevettha bhiyyo"ti.
Galo esoti assadam dassetva akaddhanavasena baliso viya eso, yadidam
pancakamaguna. Iti natva matimati evam janitva buddhima pandito puriso
sabbametam pahaya eko care khaggavisanakappoti.
                       Sangagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 Ma. mu. 12/165-6/128-9.
                        Sandalagathavannana 1-
     [118] Sandalayitvanati ka uppatti? baranasiyam kira
anivattabrahmadatto nama raja ahosi. So sangamam otinno ajinitva annam va
kiccam araddho anitthapetva na nivattati, tasma nam evam sanjanimsu. So
ekadivasam uyyanam gacchati. Tena ca samayena davadaho utthasi, so aggi
sukkhani ceva haritani ca tinadini dahanto anivattamano eva gacchati.
Raja tam disva tappatibhaganimittam uppadesi. "yathayam davadaho, evameva
ekadasavidho aggi sabbe satte dahanto anivattamano gacchati mahadukkham
uppadento, kudassu namahampi imassa dukkhassa nivattanattham ayam aggi viya
ariyamaggananaggina kilese dahanto anivattamano gaccheyyan"ti. Tato muhuttam
gantva kevatte addasa nadiyam macche ganhante. Tesam jalantare pavittho
eko mahamaccho jalam bhetva palayi. Te "maccho jalam bhetva gato"ti
saddamakamsu. Raja tampi vacanam sutva tappatibhaganimittam uppadesi "kudassu
namahampi ariyamaggananena tanhaditthijalam bhetva asajjamano gaccheyyan"ti.
So rajjam pahaya pabbajitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi,
imanca udanagathamabhasi.
     Tassa dutiyapade jalanti suttamayam vuccati. Ambuti udakam, tattha caratiti
ambucari, macchassetam adhivacanam. Salile ambucari salilambucari. Tasmim nadisalile
jalam bhetva gataambucari vati vuttam hoti. Tatiyapade daddhanti daddhatthanam
vuccati. Yatha aggi daddhatthanam puna na nivattati, na tattha bhiyyo agacchati,
evam maggananaggina daddhakamagunatthanam anivattamano tattha bhiyyo anagacchantoti
vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati.
                      Sandalagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
                      Okkhittacakkhugathavannana 1-
     [119] Okkhittacakkhuti ka uppatti? baranasiyam kira cakkhulolabrahmadatto
nama raja padalolabrahmadatto viya natakadassanam anuyutto hoti. Ayam pana
viseso:- so asantuttho tattha tattha gacchati, ayam tam tam natakam disva
ativa abhinanditva natakadassanaparivattanena tanham vaddhento vicarati. So
kira natakadassanattham agatam annataram kutumbikabhariyam disva ragam uppadesi.
Tato samvegam apajjitva puna "are aham imam tanham vaddhento apayaparipurako
bhavissami, handa nam nigganhami"ti pabbajitva vipassanto paccekabodhim
sacchikatva attano purimapatipattim garahanto tappatipakkhagunadipikam imam udanagatham
abhasi.
     Tattha okkhittacakkhuti hetthakhittacakkhu, sattagivatthikani patipatiya
thapetva parivajjanagahetabbadassanattham yugamattam pekkhamanoti vuttam hoti. Na tu
hanukatthina hadayatthim sanghattento. Evam hi okkhittacakkhuta na samanasaruppa hoti.
Na ca padaloloti ekassa dutiyo, dvinnam tatiyoti evam ganamajjham pavisitukamataya
kanduyamanapado viya abhavanto, dighacarikaanivattacarikavirato. Guttindriyoti chasu
indriyesu idha manindriyassa visum vuttatta vuttavasesavasena ca gopitindriyo.
Rakkhitamanasanoti manasam eva manasanam, tam rakkhitamassati rakkhitamanasano.
Yatha kilesehi na viluppati, evam rakkhitacittoti vuttam hoti. Anavassutoti imaya
patipattiya tesu tesu arammanesu kilesaanvassavavirahito. Aparidayhamanoti
kilesaggihi aparidayhamano. Bahiddha va anavassuto, ajjhattam aparidayhamano.
Sesam vuttanayamevati.
                    Okkhittacakkhugathavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
                      Paricchattakagathavannana 1-
     [120] Oharayitvati ka uppatti? baranasiyam kira annopi
catumasikabrahmadatto nama raja catumase catumase uyyanakilam gacchati. So
ekadivasam gimhanam majjhimamase uyyanam pavisanto uyyanadvare pattasanchannam
pupphalankatasakhavitapam paricchattakakovilaram disva ekam puppham gahetva uyyanam
pavisi. Tato "ranna aggapuppham gahitan"ti annataropi amacco hatthikkhandhe
thito ekameva puppham aggahesi. Etenevupayena sabbo balakayo aggahesi.
Pupphehi 2- anassadenta pattampi ganhimsu. So rukkho nippattapuppho
khandhamattova ahosi. Raja sayanhasamaye uyyana nikkhamanto tam disva "kim
kato ayam rukkho, mamagamanavelaya manivannasakhantaresu pavalasadisapupphalankato
ahosi, idani nippattapuppho jato"ti cintento tasseva avidure apupphitarukkham
sanchannapalasam addasa. Disva cassa etadahosi "ayam rukkho pupphabharitasakhatta
bahujanassa lobhaniyo ahosi, tena muhutteneva byasanam patto, ayam pananno
alobhaniyatta tatheva thito. Idancapi rajjam pupphitarukkho viya lobhaniyam, bhikkhubhavo
pana apupphitarukkho viya alobhaniyo. Tasma yava idampi ayam rukkho viya na
viluppati, tava ayamanno sanchannapatto yatha paricchattako, evam kasavena
sanchanno hutva pabbajeyyan"ti. So rajjam pahaya pabbajitva vipassanto
paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha kasayavattho abhinikkhamitvati imassa padassa geha nikkhamitva
kasayavatthanivattho hutvati evamattho veditabbo. Sesam vuttanayeneva sakka
vinnatunti na vittharitanti.
                    Paricchattakagathavannana nitthita.
                         Tatiyavaggo nitthito.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Si. puppham.
                        Rasagedhagathavannana 1-
     [121] Rasesuti ka uppatti? annataro kira baranasiraja uyyane
amaccaputtehi parivuto silapattapokkharaniyam kilati. Tassa sudo sabbamamsanam rasam
gahetva ativa susankhatam amatakappam antarabhattam pacitva upanamesi, so tattha
gedhamapanno kassaci kinci adatva attanava bhunji. Udakam kilanto
ativikale nikkhanto sigham sigham bhunji. Yehi saddhim pubbe bhunjati. Na tesam
kanci sari. Atha paccha patisankhanam uppadetva "aho maya papam katam,
yvayam rasatanhabhibhuto sabbajanam vissaritva ekakova bhunjim, handa nam rasatanham
nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva
attano purimapatipattim garahanto tappatipakkhagunadipikam imam udanagatham abhasi.
     Tattha rasesuti ambilamadhuratittakakatukalonakharikakasavadibhedesu sayaniyesu.
Gedham akaranti giddhim akaronto, tanham anuppadentoti vuttam hoti. Aloloti
"idam sayissami idam sayissami"ti evam rasavisesesu anakulo. Anannapositi
posetabbakasaddhiviharikadivirahito. Kayasandharanamattena santutthoti vuttam hoti.
Yatha va pubbe uyyane rasesu gedhakaranasilo annaposi asim, evam ahutva
yaya tanhaya lolo hutva rasesu gedham karoti, tam tanham hitva ayatim
tanhamulakassa annassa attabhavassanibbattapanena anannapositi vuttam
hoti atha va atthabhanjanakatthena kilesa "anne"ti vuccanti, tesam aposanena
anannaposi"ti ayamettha attho. Sapadanacariti avokkammacari, anupubbacari,
gharapatipatim achaddetva addhakulanca daliddakulanca nirantaram pindaya pavisamanoti
attho. Kule kule appatibaddhacittoti khattiyakuladisu yattha katthaci kilesavasena
alaggacitto, candopamo niccanavako hutvati attho. Sesam vuttanayamevati.
                      Rasagedhagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
                        Avaranagathavannana 1-
     [122] Pahaya pancavarananiti ka uppatti? baranasiyam kira annataro
raja pathamajjhanalabhi ahosi. So jhananurakkhanattham rajjam pahaya pabbajitva
vipassanto paccekabodhim patva attano patipattisampadam dipento imam udanagatham
abhasi.
     Tattha pancavarananiti panca nivaranani eva, tani uragasutte 2- atthato
vuttani. Tani pana yasma abbhadayo viya candasuriye ceto avaranti, tasma
"avaranani cetaso"ti vuttani. Tani upacarena va appanaya va pahaya
vijahitvati attho. Upakkileseti upagamma cittam vibadhente akusaladhamme,
vatthopamadisu 3- vutte abhijjhadayo va. Byapanujjati panuditva, vipassanamaggena
pajahitvati attho. Sabbeti anavasese. Evam samathavipassanasampanno pathamamaggena
ditthinissayassa pahinatta anissito, sesamaggehi chetva tedhatukam sinehadosam,
tanharaganti 4- vuttam hoti. Sineho eva hi gunapatipakkhato sinehadosoti
vutto. Sesam vuttanayamevati.
                      Avaranagathavannana nitthita.
                          ------------
                        Vipitthigathavannana 5-
     [123] Vipitthikatvanati ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja
catutthajjhanalabhi ahosi. Sopi jhananurakkhanattham rajjam pahaya pabbajitva
vipassanto paccekabodhim sacchikatva attano patipattisampadam dipento imam
udanagatham abhasi.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 khu. iti. 25/1-17/335-8.
@3 Ma.mu. 12/70-80/48-53.  4 Ma. tanham raganti.  5 cha.Ma. ayam patho na dissati.
     Tattha vipitthikatvanati pitthito katva, chaddetva vijahitvati attho.
Sukhanca dukkhanti kayikam satasatam. Somanassadomanassanti cetasikam satasatam.
Upekkhanti catutthajjhanupekkham. Samathanti catutthajjhanasamadhim eva. Visuddhanti
pancanivaranavitakkavicarapitisukhasankhatehi navahi paccanikadhammehi vimuttatta
atisuddham, niddhantasuvannamiva vigatupakkilesanti attho.
     Ayam pana yojana:- vipitthikatvana sukhanca dukkhanca pubbeva,
pathamajjhanupacareyeva dukkham, tatiyajjhanupacareyeva sukhanti adhippayo. Puna
adito vuttam cakaram parato netva "somanassam domanassanca vipitthikatvana
pubbeva"ti adhikaro. Tena somanassam catutthajjhanupacare, domanassanca
dutiyajjhanupacareyevati dipeti. Etani hi etesam pariyayato pahanatthanani.
Nippariyayato pana dukkhassa pathamajjhanam, domanassassa dutiyajjhanam, sukhassa
tatiyajjhanam, somanassassa catutthajjhanam pahanatthanam. Yathaha "pathamam jhanam
upasampajja viharati etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"tiadikam 1-
sabbam atthasaliniya dhammasangahatthakathayam 2- vuttam. Yatha pubbe vati 3- tisu
pathamajjhanadisu dukkhadomanassasukhani vipitthikatva evamettha 4- catutthajjhane
somanassam vipitthikatva imaya patipadaya laddhanupekkham samatham visuddham eko
careti. Sesam vuttanayamevati.
                      Vipitthigathavannana nitthita.
                          ------------
                      Araddhaviriyagathavannana 5-
     [124] Araddhaviriyoti ka uppatti? annataro kira paccantaraja
sahassayodhabalakayo rajjena khuddako, pannaya mahanto ahosi. So ekadivasam
"kincapi aham khuddako rajjena, pannavata pana sakka sakalajambudipam gahetun"ti
@Footnote: 1 sam. maha. 19/510/188-9.  2 abhi. A. 1/229.  3 Si. yato pubbevati.
@4 Si. ettheva.  5 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Cintetva samantaranno dutam pahesi "sattahabbhantare me rajjam va detu
yuddham va"ti. Tato so attano amacce sannipatapetva aha "maya tumhe
anapucchayeva sahasam kammam katam, amukassa ranno evam pesitam, kim katabban"ti.
Te ahamsu "sakka maharaja so duto nivattetun"ti. Na sakka, gato
bhavissatiti. Yadi evam vinasitamha taya, tena hi dukkham annassa satthena
maritum, handa mayam annamannam paharitva marama, attanam paharitva marama,
ubbandhama, visam khadamati. Evam etesu ekameko maranameva samvanneti. Tato
raja "kim me imehi, atthi bhane mayham yodha"ti aha. Atha "aham maharaja
yodho, aham maharaja yodho"ti yodhasahassam utthahi.
     Raja "ete upaparikkhissami"ti mahantam citakam sajjapetva aha "maya
bhane idam sahasam katam, tam me amacca patikkosanti, svaham citakam pavisissami,
ko maya saddhim pavisissati, kena mayham jivitam pariccattan"ti. Evam vutte
pancasata yodha utthahimsu "mayam maharaja pavisissama"ti. Tato raja itare
pancasate aha "tumhe dani tata kim karissatha"ti. Te ahamsu "nayam
maharaja purisakaro, itthicariya esa, api ca maharajena patiranno duto
pesito, te mayam tena ranna saddhim yujjhitva marissama"ti. Tato raja
"pariccattam tumhehi mama jivitan"ti caturanginim senam sannayhitva tena
yodhasahassena parivuto gantva rajjasimaya nisidi.
     Sopi patiraja tam pavattim sutva "are so khuddakaraja mama dasassapi
nappahoti"ti dussitva 1- sabbam balakayam adaya yujjhitum nikkhami. Khuddakaraja
tam abbhuyyatam disva balakayam aha "tata tumhe na bahuka, sabbe
sampinditva asicammam gahetva sigham imassa ranno purato ujukam eva
gacchatha"ti. Te tatha akamsu. Athassa sa sena dvidha bhinditva antaramadasi.
@Footnote: 1 Si., i. vatva.
Te tam rajanam jivaggaham gahetva attano ranno "tam maressami"ti
agacchantassa adamsu. Patiraja tam abhayam yaci. Raja tassa abhayam datva
sapatham karapetva attano vasena katva tena saha annam rajanam abbhuggantva
tassa rajjasimaya thatva pesesi "rajjam va me detu yuddham va"ti. So "aham
ekayuddhampi na sahami"ti rajjam niyyadesi. Etenupayena sabbe rajano
gahetva ante baranasirajanampi aggahesi.
     So ekasatarajaparivuto sakalajambudiparajjam anusasanto cintesi "aham pubbe
khuddako ahosim, somhi idani attano nanasampattiya sakalajambudipamandalassa
issaro raja jato. Tam kho pana me nanam lokiyaviriyasampayuttam, neva nibbidaya
na viragaya samvattati, yannunaham imina nanena lokuttaradhammam gaveseyyan"ti.
Tato baranasiranno rajjam datva puttadaranca sakajanapadeyeva thapetva
sabbam pahaya pabbajitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva attano
viriyasampattim dipento imam udanagatham abhasi.
     Tattha araddham viriyam assati araddhaviriyo. Tena attano mahaviriyatam
dasseti. Paramattho vuccati nibbanam, paramatthassa patti paramatthapatti, tassa
paramatthapattiya. Etena viriyarambhena pattabbam phalam dasseti. Alinacittoti
etena viriyupatthambhanam cittacetasikanam alinatam dasseti. Akusitavuttiti etena
thanacankamadisu kayassa anavasidanam dasseti. Dalhanikkamoti etena "kamam taco
ca nharu ca"ti 1- evam pavattam padahanaviriyam dasseti, yam tam anupubbasikkhadisu
padahanto "kayena ceva paramatthasaccam sacchikarotiti 2- vuccati. Atha va etena
maggasampayuttam viriyam dasseti. Tampi dalhanca bhavanaparipurigatatta, nikkamo
ca sabbaso patipakkha nikkhantatta, tasma tamsamangipuggalopi dalho nikkamo
assati "dalhanikkamo"ti vuccati. Thamabalupapannoti maggakkhane kayathamena ca
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50-1, khu. maha. 29/918/584-5.  2 sutta. A.
@1/121.
Nanabalena ca upapanno. Atha va thamabhutena 1- balena upapanno,
thirananabalupapannoti vuttam hoti. Etena tassa viriyassa vipassanananasampayogam
dipento yogapadhanabhavam sadheti. Pubbabhagamajjhimaukkatthaviriyavasena va tayopi
pada yojetabba. Sesam vuttanayamevati.
                    Araddhaviriyagathavannana nitthita.
                          ------------
                       Patisallanagathavannana 2-
     [125] Patisallananti ka uppatti? imissa gathaya avaranagathaya
panassa patisallananti tehi tehi sattasankharehi patinivattitva sallanam,
ekamantasevita ekibhavo kayavivekoti attho. Jhananti paccanikajhapanato
arammanalakkhanupanijjhanato ca cittaviveko vuccati. Tattha attha samapattiyo
nivaranadipaccanikajhapanato kasinadiarammanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccati.
Vipassanamaggaphalani sattasannadipaccanikajhapanato lakkhanupanijjhanato ca
"jhanan"ti vuccati. Idha pana arammanupanijjhanameva adhippetam. Evametam
patisallananca jhananca arincamano ajahamano anissajjamano. Dhammesuti
vipassanupagesu pancakkhandhadidhammesu. Niccanti satatam samitam abbokinnam.
Anudhammacariti te 3- dhamme arabbha pavattanena anugatam vipassanadhammam
caramano. Atha va dhammesuti ettha dhammati navalokuttaradhamma, tesam dhammanam
anulomo dhammoti anudhammo, vipassanayetam adhivacanam. Tattha "dhammanam niccam
anudhammacari"ti vattabbe gathabandhasukhattham vibhattibyattayena "dhammesu"ti vuttam
siya. Adinavam sammasita bhavesuti taya anudhammacaritasankhataya vipassanaya
@Footnote: 1 i., Ma. thirabhutena.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati.  3 i., Ma. te te.
Aniccakaradidosam tisu bhavesu samanupassanto evam imaya kayacittaviveka-
sikhapattavipassanasankhataya patipadaya adhigatoti vattabbo eko careti evam
yojana veditabba.
                     Patisallanagathavannana nitthita.
                          ------------
                       Tanhakkhayagathavannana 1-
     [126] Tanhakkhayanti ka uppatti? annataro kira baranasiraja
mahaccarajanubhavena nagaram padakkhinam karoti. Tassa sarirasobhaya avajjitahadaya
satta purato gacchantapi nivattitva tameva ullokenti, pacchato gacchantapi,
ubhohi passehi gacchantapi. Pakatiya eva hi buddhadassane punnacandasamuddarajadassane
ca atitto loko. Atha annatara kutumbiyabhariyapi uparipasadagata sihapanjaram
vivaritva olokayamana atthasi. Raja tam disva patibaddhacitto hutva amaccam
anapesi "janahi tava bhane `ayam itthi sasamika va asamika va'ti."
so natva "sasamika deva"ti arocesi. Atha raja cintesi "ima
visatisahassanatakitthiyo devaccharayo viya mam eva ekam abhiramapenti, so
danaham etapi atussitva parassa itthiya tanham uppadesim, sa uppanna
apayameva akaddhati"ti tanhaya adinavam "handa nam nigganhami"ti rajjam
pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha tanhakkhayanti nibbanam, evam ditthadinavaya va tanhaya appavattim.
Appamattoti sataccakari sakkaccakari. Anelamugoti alalamukho. Atha va anelo
ca amugo ca, pandito byattoti vuttam hoti. Hitasukhasampapakam sutamassa atthiti
sutava, agamasampannoti vuttam hoti. Satimati cirakatadinam anussarita.
Sankhatadhammoti dhammupaparikkhaya parinnatadhammo. Niyatoti ariyamaggena
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Niyatabhavappatto. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Uppatipatiya esa
patho yojetabbo. Evameva tehi appamadadihi samannagato niyamasampapakena
padhanena padhanava, tena padhanena sampattaniyamato niyato, tato arahattappattiya
sankhatadhammo. Araha hi puna sankhatabbabhavato "sankhatadhammo"ti vuccati. Yathaha
"ye ca sankhatadhammase, ye ca sekha puthu idha"ti. 1- Sesam vuttanayamevati.
                     Tanhakkhayagathavannana nitthita.
                          ------------
                        Sihadigathavannana 2-
     [127] Sihovati ka uppatti? annatarassa kira baranasiranno
dure uyyanam hoti, so pageva patthaya uyyanam gacchanto antaramagge
yana oruyha udakatthanam upagato "mukham dhovissami"ti. Tasmim ca padese sihi
sihapotakam janetva gocaraya gata, rajapuriso tam disva "sihapotako deva"ti
arocesi. Raja "siho kira kassaci na bhayati"ti tam upaparikkhitum bheriadini
akotapesi, sihapotako tam saddam sutvapi tatheva sayi. Atha yavatatiyam
akotapesi. So tatiyavare sisam ukkhipitva sabbam parisam oloketva tatheva
sayi. Atha raja "yavassa mata nagacchati, tava gacchama"ti vatva gacchanto
cintesi "tadahujatopi sihapotako na santasati na bhayati, kudassu namahampi
tanhaditthiparitasam chaddetva na santaseyyam na bhayeyyan"ti. So tam
arammanam gahetva gacchanto puna kevattehi macche gahetva sakhasu bandhitva
pasarite jale vatam asangamyeva gacchamanam disva tasmim nimittam aggahesi
"kudassu namahampi tanhaditthimohajalam phaletva evam asajjamano
gaccheyyan"ti.
     Atha uyyanam gantva silapattapokkharaniya tire nisinno vatabbhahatani
padumani onamitva udakam phusitva vatavigame puna yathathane thitani udakena
@Footnote: 1 khu.su. 25/1045/532, khu. cula. 30/93/26 (sya).  2 cha.Ma. ayam patho na dissati.
Anupalittani disva tasmim 1- nimittam aggahesi "kudassu namahampi yatha
etani udake jatani udakena anupalittani titthanti, evam loke jato
lokena anupalitto tittheyyan"ti. So punappunam "yatha siho vato padumani,
evam asantasantena asajjamanena anupalittena bhavitabban"ti cintetva rajjam
pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha sihoti cattaro siha tinasiho pandusiho kalasiho kesarasihoti.
Tesam kesarasiho aggamakkhayati, so idha adhippeto. Vato puratthimadivasena
anekavidho. Padumam rattasetadivasena. Tesu yo koci vato yam kinci padumanca
vattatiyeva. Tattha yasma santaso nama attasinehena hoti, attasineho ca
nama tanhalepo, sopi ditthisampayuttena va ditthivippayuttena va lobhena
hoti, sopi ca tanhayeva. Sajjanam pana tattha upaparikkhadivirahitassa mohena
hoti, moho ca avijja. Tattha samathena tanhaya pahanam, vipassanaya avijjaya.
Tasma samathena attasineham pahaya sihova saddesu aniccadukkhadisu asantasanto,
vipassanaya moham pahaya vatova jalamhi khandhayatanadisu  asajjamano,
samatheneva lobham lobhasampayuttaditthinca pahaya, padumamva toyena sabbabhavabhogalobhena
alippamano. Ettha ca samathassa silam padatthanam, samatho samadhissa, samadhi
vipassanayati evam dvisu 2- dhammesu siddhesu tayo khandha siddhava honti.
Tattha silakkhandhena suro 3- hoti. So sihova saddesu aghatavatthusu kujjhitukamataya
na santasati, pannakkhandhena patividdhasabhavo vatova jalamhi khandhadidhammabhede
na sajjati, samadhikkhandhena vitarago padumamva toyena ragena na lippati.
     Evam samathavipassanahi silasamadhipannakkhandhehi ca yathasambhavam tanhavijjanam
tinnanca akusalamulanam pahanavasena asantasanto asajjamano alippamano ca
veditabbo. Sesam vuttanayamevati.
                      Sihadigathavannana nitthita.
@Footnote: 1 Si. tampi.  2 i., Ma. tisu.  3 Si. surato.
                        Dathabaligathavannana 1-
     [128] Siho yathati ka uppatti? annataro kira baranasiraja
paccantam kupitam vupasametum gamanugamimaggam chaddetva ujum atavimaggam gahetva
mahatiya senaya gacchati. Tena ca samayena annatarasmim pabbatapade siho
balasuriyatapam tappamano nipanno hoti. Tam disva rajapurisa ranno
arocesum. Raja "siho kira na santasati"ti bheripanavadisaddam karapesi,
siho tatheva nipajji. Dutiyampi karapesi, siho tatheva nipajji. Tatiyampi
karapesi, tada "siho mama patisattu atthi"ti catuhi padehi suppatitthitam
patitthahitva sihanadam nadi. Tam sutva hattharohadayo hatthiadihi orohitva
tinagahanani pavittha, hatthiassagana disavidisa palata. Ranno hatthipi
rajanam gahetva vanagahanani pothayamano palayi. Raja tam sandharetum
asakkonto rukkhasakhaya olambitva pathavim patitva ekapadikamaggena gacchanto
paccekabuddhanam vasanatthanam papuni. Tattha paccekabuddhe pucchi "api bhante
saddamassuttha"ti. Ama maharajati. Kassa saddam bhanteti. Pathamam bherisankhadinam,
paccha sihassati. Na bhayittha bhanteti. Na mayam maharaja kassaci saddassa
bhayamati. Sakka pana bhante mayhampi edisam katunti. Sakka maharaja sace
pabbajissasiti. Pabbajami bhanteti. Tato nam pabbajetva pubbe vuttanayeneva
abhisamacarikam sikkhapesum. Sopi pubbe vuttanayeneva vipassanto paccekabodhim
sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha sahana ca hanana ca sighajavatta ca siho. Kesarasihova idha
adhippeto. Datha balamassa atthiti dathabali. Pasayha abhibhuyyati ubhayam
carisaddena saha yojetabbam pasayhacari abhibhuyyacariti tattha pasayha niggahetva
caranena pasayhacari, abhibhavitva santasetva vasikatva caranena abhibhuyyacari.
Svayam kayabalena pasayhacari, tejasa abhibhuyyacari. Tattha sace koci vadeyya
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.
"kim pasayha abhibhuyya cari"ti, tato migananti samivacanam upayogatthe katva
"mige pasayha abhibhuyya cari"ti pativattabbam. Pantaniti durani. Senasananiti
vasanatthanani. Sesam vuttanayeneva sakka janitunti na vittharitanti.
                      Dathabaligathavannana nitthita.
                          ------------
                       Appamannagathavannana 1-
     [129] Mettam upekkhanti ka uppatti? annataro kira raja
mettadijhanalabhi ahosi. So "jhanasukhantarayo rajjan"ti jhananurakkhanattham
rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam  udanagatham
abhasi.
     Tattha "sabbe satta sukhita bhavantu"tiadina nayena hitasukhupanayanakamata
metta. "aho vata imamha dukkha mucceyyun"tiadina nayena ahitadukkha-
panayanakamata karuna. "modanti vata bhonto satta, modanti sadhu sutthu"tiadina
nayena hitasukhavippayogakamata mudita. "pannayissanti sakena kammena"ti
sukhadukkhaajjhupekkhanata upekkha. Gathabandhasukhattham pana uppatipatiya mettam
vatva upekkha vutta, mudita ca paccha. Vimuttinti catassopi eta attano
paccanikadhammehi vimuttatta vimuttiyo. Tena vuttam "mettam upekkham karunam
vimuttim asevamano muditanca kale"ti.
     Tattha asevamanoti tisso tikacatukkajjhanavasena, upekkham catutthajjhanavasena,
bhavayamano. 2-  Kaleti mettam asevitva tato vutthaya karunam, tato vutthaya
muditam, tato itarato va nippitikajjhanato vutthaya upekkham asevamano
eva "kale asevamano"ti vuccati, asevitum va phasukakale. Sabbena lokena
avirujjhamanoti dasasu disasu sabbena sattalokena avirujjhamano. Mettadinam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.  2 Ma. asevamano.
Hi bhavitatta satta appatikula honti, sattesu ca virodhibhuto patigho
vupasammati. Tena vuttam "sabbena lokena avirujjhamano"ti. Ayamettha sankhepo,
vittharo pana mettadikatha atthasaliniya dhammasangahatthakathayam 1- vutta. Sesam
vuttasadisamevati.
                     Appamannagathavannana nitthita.
                           ----------
                        Jivitasankhayagathavannana
     [130] Raganca dosancati ka uppatti? rajagaham kira nissaya
matango nama paccekabuddho viharati sabbapacchimo paccekabuddhanam. Atha amhakam
bodhisatte uppanne devatayo bodhisattassa pujanatthaya agacchantiyo tam
disva "marisa marisa buddho loke uppanno"ti bhanimsu. So nirodha
vutthahanto tam sutva attano jivitakkhayam disva himavante mahapapato nama
pabbato paccekabuddhanam parinibbanatthanam, tattha akasena gantva pubbe
parinibbutapaccekabuddhassa atthisanghatam papate pakkhipitva silatale nisiditva
imam udanagatham abhasi.
     Tattha ragadosamoha uragasutte vuttava. Samyojananiti dasa samyojanani,
tani ca tena tena maggena sandalayitva. Asantasam jivitasankhayamhiti jivitasankhayo
vuccati cuticittassa paribhedo. Tasmim ca jivitasankhaye jivitanikantiya pahinatta
asantasanti. Ettavata sopadisesam nibbanadhatum attano dassetva
gathapariyosane anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayiti.
                     Jivitasankhayagathavannana nitthita.
@Footnote: 1 abhi. A. 1/247.
     [131] Bhajantiti ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja
adigathaya vuttappakarameva phitam rajjam samanusasati, tassa kharo abadho
uppajji, dukkha vedana pavattanti. Visatisahassitthiyo tam parivaretva
hatthapadasambahanadini karonti. Amacca "na danayam raja jivissati, handa
mayam attano saranam gavesama"ti cintetva annatarassa ranno santikam
gantva upatthanam yacimsu. Te tattha upatthahantiyeva, na kinci labhanti. Raja
abadha vutthahitva pucchi "itthannamo ca itthannamo ca kuhin"ti. Tato tam
pavattim sutvava sisam caletva tunhi ahosi. Tepi amacca "raja vutthito"ti
sutva tattha kinci alabhamana paramena parijunnena pilita punadeva agantva
rajanam vanditva ekamantam atthamsu. Tena ca ranna "kuhim tata tumhe gata"ti
vutta ahamsu "devam dubbalam disva ajivikabhayenamha asukam nama janapadam
gata"ti. Raja sisam caletva cintesi "yannunaham tameva abadham dassessam,
kim punapi evam kareyyum, no"ti. So pubbe rogena 1- phuttho viya balham
vedanam dassento gilanalayam akasi. Itthiyo samparivaretva pubbasadisameva
sabbam akamsu. Tepi amacca tatheva puna bahutaram janam gahetva pakkamimsu. Evam
raja yavattiyam sabbam pubbasadisam akasi, tepi tatheva pakkamimsu. Tato catutthampi
te agate disva raja "aho ime dukkaram akamsu, ye mam byadhitam pahaya
anapekkha pakkamimsu"ti nibbinno rajjam pahaya pabbajitva vipassanto
paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi.
     Tattha bhajantiti sarirena alliyanta payirupasanti. Sevantiti anjalikammadihi
kim karapatissavitaya ca paricaranti. Karanam attho etesanti karanattha,
bhajanaya ca sevanaya ca nannam karanamatthi. Attho eva nesam karanam, atthahetu
sevantiti vuttam hoti. Nikkarana dullabha ajja mittati "ito kinci
lacchama"ti evam attapatilabhakaranena nikkarana, kevalam:-
@Footnote: 1 Si. sabhavikarogena.
         "upakaro ca yo mitto      yo mitto sukhadukkhako
         atthakkhayi ca yo mitto      yo mitto anukampako"ti 1-
evam vuttena ariyena mittabhavena samannagata dullabha ajja mitta.
Attatthapannati attani thita etesam panna. Attanameva oloketi, na
annanti attho. "attatthapanna"tipi patho, tassa attano atthameva
oloketi, na paratthanti attho. "ditthatthapanna"ti ayampi kira poranapatho,
tassa 2- sampati dittheyeva atthe etesam panna, na ayatinti attho.
Ditthadhammikatthamyeva oloketi, na samparayikatthanti vuttam hoti. Asuciti asucina
anariyena kayavacimanokammena samannagata.
     Khaggavisanakappoti khaggena rukkhadayo chindanto viya sakasingena
pabbatadayo cunnavicunnam kurumano vicaratiti khaggavisano. Visasadisa anati
visana. Khaggam viyati khaggam. Khaggam visanam yassa migassa soyam migo khaggavisano,
tassa khaggavisanassa kappo khaggavisanakapPo. Khaggavisanasadiso paccekabuddho
eko adutiyo asahayo careyya vihareyya vatteyya yapeyya yapeyyati attho.
     [132] Visuddhasilati visesena suddhasila, catuparisuddhiya suddhasila.
Suvisuddhapannati sutthu visuddhapanna, ragadivirahitatta parisuddhamaggaphala-
patisambhidadipanna. Samahitati sam sutthu ahita, santike thapitacitta.
Jagariyanuyuttati jagaranam jagaro, niddatikkamoti attho. Jagarassa bhavo jagariyam,
jagariye anuyutta jagariyanuyutta. Vipassakati "aniccam dukkham anatta"ti
visesena passanasila, vipassanam patthapetva viharantiti attho. Dhammavisesadassiti
dasakusaladhammanam catusaccadhammassa navalokuttaradhammassa va visesena passanasila.
Maggangabojjhangagateti sammaditthadihi maggangehi satisambojjhangadihi
bojjhangehi gate sampayutte ariyadhamme. Vijannati visesena janna,
janantati attho.
@Footnote: 1 di. pa. 11/265/163.  2 Si., i. tattha.
     [133] Sunnatappanihitancanimittanti anattanupassanavasena sunnatavimokkhanca
dukkhanupassanavasena appanihitavimokkhanca aniccanupassanavasena
animittavimokkhanca. Asevayitvati vaddhetva. Ye katasambhara dhira jana
jinasasanamhi savakattam savakabhavam na vajanti na papunanti, te dhira katasambhara
sayambhu sayameva bhuta paccekajina paccekabuddha bhavanti.
     [134] Kim bhuta? mahantadhamma puritamahasambhara bahudhammakaya
AnekadhammasabhavasariRa. Punapi kim bhuta? cittissara cittagatika jhanasampannati
Attho. Sabbadukkhoghatinna sakalasamsaraogham tinna atikkanta udaggacitta
kodhamanadikilesavirahitatta somanassacitta santamanati 1- attho. Paramatthadassi
pancakkhandhadvadasayatanadvattimsakarasaccapaticcasamuppadadivasena paramattham uttamattham
dassanasila. Acalabhitatthena sihopama sihasadisati attho. Khaggavisanakappa
khaggavisanamigasingasadisa ganasanganikabhavenati attho.
     [135] Santindriyati cakkhundriyadinam sakasakarammane appavattanato 2-
santasabhavaindriya. Santamanati santacitta, nikkilesabhavena santasabhavacitta-
sankappati attho. Samadhiti sutthu ekaggacitta. Paccantasattesu patippacarati
paccantajanapadesu sattesu dayakarunadihi paticaranasila. Dipa parattha idha vijjalantati
sakalalokanuggahakaranena paraloke ca idha loke ca vijjalanta dipa padipasadisati
attho. Paccekabuddha satatam hitameti ime paccekabuddha satatam sabbakalam
sakalalokahitaya patipannati attho.
     [136] Pahinasabbavarana janindati te paccekabuddha jananam inda
uttama kamacchandanivaranadinam sabbesam pancavarananam pahinatta pahinasabbavarana.
Ghanakancanabhati rattasuvannajambonadasuvannapabha sadisaabhavantati attho.
Nissamsayam lokasudakkhineyyati ekantena lokassa sudakkhinaya aggadanassa
patiggahetum araha yutta, nikkilesatta sundaradanapatiggahanarahati 3- attho.
@Footnote: 1 Si. i. santutthacittati, Ma. santutthamanati.  2 Si., i.
@sakalarammanappavattanato.  3 Si. sattanam danapatiggahanarahati.
Paccekabuddha satatappitameti ime paccekananadhigama buddha satatam niccakalam
appita suhita paripunna, sattaham  niraharapi nirodhasamapattiphalasamapattivasena
paripunnati attho.
     [137] Patieka 1- visum sammasambuddhato visadisa anne asadharanabuddha
paccekabuddha. Atha va:-
         "upasagga nipata ca        paccaya ca ime tayo
         nekenekatthavisaya          iti neruttika bravun"ti
vuttatta patisaddassa ekaupasaggatta pati padhano hutva samibhuto anekesam
dayakanam appamattakampi aharam patiggahetva saggamokkhassa papunanato. Tatha
hi annabharassa bhattabhagam patiggahetva passantasseva bhunjitva devatahi
sadhukaram dapetva tadaheva tam duggatam setthitthanam papetva kotisankhadhanuppadanena
ca, khadirangarajatake marena nimmitakhadirangarakupopariutthitapadumakannikam 2- madditva
bodhisattena dinnam pindapatam patiggahetva tassa passantasseva akasagamanena
so manussuppadanena ca, padumavatiaggamahesiputtanam mahajanakaranno deviya
aradhanena gandhamadanato akasena agamma danapatiggahanena mahajanakabodhisattassa
ca deviya ca somanassuppadanena ca, tatha abuddhuppade chatakabhaye
sakalajambudipe uppanne baranasisetthino chatakabhayam paticca puretva rakkhite
satthisahassakotthagare vihayo khepetva bhumiyam nikhatadhannani ca catisahassesu
puritadhannani ca khepetva sakalapasadabhittisu mattikahi madditva limpitadhannani
ca khepetva tada nalimattamevavasittham "idam bhunjitva ajja marissama"ti
cittam uppadetva sayantassa gandhamadanato eko paccekabuddho agantva
gehadvare atthasi. Setthi tam disva pasadam uppadetva jivitam pariccajamano
paccekabuddhassa patte okiri. Paccekabuddho vasanatthanam gantva attano
anubhavena passantasseva setthissa pancapaccekabuddhasatehi saha paribhunji.
@Footnote: 1 Si. pati patiyekkam.  2 Si....padumakinjakkham.
Tada bhattapacitaukkhalim pidahitva thapesum. Niddamokkantassa setthino chatatte
uppanne so vutthahitva bhariyam aha "bhatte acamakabhattamattam 1- olokehi"ti.
Susikkhita sa "sabbam dinnam nanu"ti avatva ukkhaliya pidhanam vivari. Sa
ukkhali tankhaneva sumanapupphamakulasadisassa sugandhasalibhattassa purita ahosi. Sa
ca setthi ca santuttha sayanca sakalagehavasino ca sakalanagaravasino ca bhunjimsu.
Dabbiya gahitagahitatthanam puna puritam. Sakalasatthisahassakotthagaresu sugandhasaliyo
puresum. Sakalajambudipavasino setthissa gehatoyeva dhannabijani gahetva sukhita
jata. Evamadisu anekasattanikayesu sukhotaranaparipalanasaggamokkhapapanesu 2-
pati samibhuto buddhoti paccekabuddho. Paccekabuddhanam subhasitaniti paccekabuddhehi
ovadanusasanivasena sutthu bhasitani kathitani vacanani. Caranti lokamhi
sadevakamhiti devalokasahite sattaloke caranti pavattantiti attho. Sutva tatha
ye na karonti balati tatharupam paccekabuddhanam subhasitavacanam ye bala jana na
karonti na manasi karonti, te bala dukkhesu samsaradukkhesu punappunam
uppattivasena caranti pavattanti, dhavantiti attho.
     [138] Paccekabuddhanam subhasitaniti sutthu bhasitani caturapayato
muccanatthaya bhasitani vacanani. Kim bhutani? avassavantam paggharantam khuddam madhum
yatha madhuravacananiti attho. Ye patipattiyutta panditajanapi patipattisu
vuttanusarena pavattanta tatharupam madhuravacanam sutva vacanakara bhavanti, te
panditajana saccadasa catusaccadassino sapanna pannasahita bhavantiti attho. 3-
     [139] Paccekabuddhehi jinehi bhasitati kilese jinanti jinimsuti
jina, tehi jinehi paccekabuddhehi vutta bhasita kathita katha ulara
ojavanta pakata santi pavattanti. Ta, katha sakyasihena sakyarajavamsasihena
gotamena tathagatena abhinikkhamitva buddhabhutena naruttamena naranam uttamena
@Footnote: 1 Si. jhamakabhattamattam.  2 Si., i....papunanesu.
@3 Si. te tatharupam madhuravacanam sutvayeva panditava jana samathavipassanasankhatasu
@patipattisu yutta patipanna, te panditajana sapanna sundarapanna saccadassino
@bhavantiti sambandho.
Setthena pakasita pakatikata desitati sambandho. Kimatthanti aha
"dhammavijananatthan"ti. Navalokuttaradhammam visesena janapanatthanti attho.
     [140] Lokanukampaya imani tesanti lokanukampataya lokassa
anukampam paticca imani vacanani ima gathayo tesam paccekabuddhanam vikubbitani
visesena kubbitani bhasitaniti attho. Samvegasangamativaddhanatthanti panditanam
samvegavaddhanatthanca asangavaddhanattham ekibhavavaddhanatthanca mativaddhanattham
pannavaddhanatthanca sayambhusihena anacariyakena hutva sayameva bhutena jatena
patividdhena sihena abhitena gotamena sammasambuddhena imani vacanani
pakasitani, ima gathayo pakasita vivarita uttanikatati attho. Ititi
parisamapanatthe nipato.
                  Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya
                    paccekabuddhapadanavannana samatta.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 49 page 151-248. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=3800&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=3800&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=147              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=197              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=197              Contents of The Tipitaka Volume 32 http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]