ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 49 : PALI ROMAN Apa.A.1 (visuddha.1)

                      2. Paccekabuddhapadanavannana
     tato anantaram apadanam sangayanto "paccekabuddhapadanam avuso
ananda bhagavata kattha pannattan"ti puttho "atha paccekabuddhapadanam
sunatha"ti aha. Tesam apadanattho hettha vuttoyeva.
     [83] "sunatha"ti vuttapadam uppattinibbattivasena pakasento
"tathagatam jetavane vasantan"tiadimaha. Tattha jetakumarassa namavasena
tathasannite vihare catuhi iriyapathaviharehi dibbabrahmaariyaviharehi va vasantam
viharantam yatha purimaka vipassiadayo buddha samattimsaparamiyo puretva
agata, tatha amhakampi bhagava agatoti tathagato. Tam tathagatam jetavane
vasantanti sambandho. Vedehamuniti vedeharatthe jata vedehi, vedehiya
putto vedehiputto. Monam vuccati nanam, tena ito gato pavattoti muni.
Vedehiputto ca so muni ceti "vedehiputtamuni"ti vattabbe "vannagamo"tiadina

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Niruttinayena ikarassa attam puttasaddassa ca lopam katva "vedehamuni"ti vuttam. "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam satimantanam dhitimantanam gatimantanam bahussutanam upatthakanam yadidam anando"ti 1- etadagge thapito ayasma anando natango namanakayango anjaliko hutva "bhante paccekabuddha nama kidisa honti"ti apucchiti sambandho. Te paccekabuddha kehi hetubhi kehi karanehi bhavanti uppajjanti. Virati bhagavantam alapati. [84-85] Tato param vissajjitakaram dassento "tadaha sabbannuvaro mahesi"tiadimaha. Sabbam atitadibhedam hatthamalakam viya janatiti sabbannu, sabbannu ca so varo uttamo ceti sabbannuvaro. Mahantam silakkhandham samadhikkhandham pannakkhandham vimuttikkhandham mahantam vimuttinanadassanakkhandham esati gavesatiti mahesi. Anandabhaddam madhurena sarena tada tasmim pucchitakale aha kathesiti sambandho. Bho ananda ye paccekabuddha pubbabuddhesu pubbesu atitabuddhesu katadhikara katapunnasambhara jinasasanesu aladdhamokkha appattanibbana te sabbe paccekabuddha dhira idha imasmim loke samvegamukhena ekapuggalam padhanam katva paccekabuddha jatati attho. Sutikkhapanna sutthu tikkhapanna. Vinapi buddhehi buddhanam ovadanusasanihi rahita api parittakenapi appamattakenapi arammanena paccekabodhim pati ekkam bodhim sammasambuddhanantaram bodhim anupapunanti pativijjhanti. [86] Sabbamhi lokamhi sakalasmim lokattaye mamam thapetva mam vihaya paccekabuddhehi samova sadiso eva natthi, tesam mahamuninam 2- paccekabuddhanam imam vannam imam gunam padesamattam sankhepamattam aham tumhakam sadhu sadhukam vakkhami kathessamiti attho. [87] Anacariyaka hutva sayameva buddhanam attanava patividdhanam isinam antare mahaisinam madhuvakhuddam khuddakamadhupatalam iva sadhuni madhurani @Footnote: 1 an. ekaka. 20/222/25. 2 Si., i. paccekabuddhanam mahamuninam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Vakyani udanavacanani anuttaram uttaravirahitam bhesajam osadham nibbanam patthayanta icchanta sabbe tumhe supasannacitta suppasannamana sunatha manasi karothati attho. [88-89] Paccekabuddhanam samagatananti rasibhutanam uppannanam paccekabuddhanam. Arittho, uparittho, tagarasikhi, yasassi, sudassano, piyadassi, gandharo, pindolo, upasabho, nitho, 1- tatho, sutava, bhavitatto, sumbho, subho, methulo, atthamo, sumedho, anigho, sudatho, 2- hingu, hingo, dvejalino, atthako, kosalo, subahu, upanemiso, nemiso, santacitto, sacco, tatho, virajo, pandito kalo, upakalo, vijito, jito, ango, pango, guttijjito, passi, jahi, upadhim, dukkhamulam, aparajito, sarabhango, lomahamso, uccangamayo, asito, anasavo, manomayo, manacchido bandhuma, tadadhimutto, vimalo, ketuma, kotumbarango, matango, ariyo, accuto, accutagami, byamako, sumangalo, dibbilo catiadinam paccekabuddhasatanam yani apadanani paramparam paccekam byakaranani yo ca adinavo yanca viragavatthum analliyanakaranam yatha ca yena karanena bodhim anupapunimsu catumaggananam paccakkham karimsu. Saragavatthusuti sutthu alliyitabbavatthusu vatthukamakilesakamesu viragasanni virattasannavanto rattamhi lokamhi alliyanasabhavaloke virattacitta analliyanamana hitva papanceti rago papancam doso papancam sabbakilesa papancati papancasankhate kilese hitva jiya phanditaniti 3- phanditani dvasatthi ditthigatani jinitva tatheva tena karanena evam bodhim anupapunimsu paccekabodhinanam paccakkham karimsuti attho. [90-91] Sabbesu bhutesu nidhaya dandanti tajjanaphalanavadhabandhanam nidhaya thapetva tesam sabbasattanam antare annataram kanci ekampi sattam avihethayam avihethayanto adukkhapento mettena cittena "sabbe satta sukhita hontu"ti mettasahagatena cetasa hitanukampi hitena anukampanasabhavo. @Footnote: 1 ka. niddho. 2 i. sudatto. 3 pali. jitaphanditaniti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

Atha va sabbesu bhutesu nidhaya dandanti sabbesuti sabbena sabbam sabbatha sabbam asesam nissesam pariyadiyanavacanametam. Bhutesuti bhuta vuccanti tasa ca thavara ca. Yesam tasina tanha appahina, yesanca bhayabherava appahina, te tasa. Kim karana vuccanti tasa? tasanti uttasanti paritasanti bhayanti santasam apajjanti, tam karana vuccanti tasa. Yesam tasina tanha pahina, yesanca bhayabherava pahina, te thavaRa. Kim karana vuccanti thavara? thiranti na tasanti na uttasanti na paritasanti na bhayanti na santasam apajjanti, tam karana vuccanti thavaRa. Tayo danda kayadando, vacidando, manodandoti. Tividham kayaduccaritam kayadando, catubbidham vaciduccaritam vacidando, tividham manoduccaritam manodando. Sabbesu sakalesu bhutesu sattesu tam tividham dandam nidhaya nidahitva oropayitva samoropayitva nikkhipitva patippassambhetva himsanattham agahetvati sabbesu bhutesu nidhaya dandam. Avihethayam annatarampi tesanti ekamekampi sattam panina va ledduna va dandena va satthena va anduya va rajjuya va avihethayanto, sabbepi satte panina va ledduna va dandena va satthena va anduya va rajjuya va avihethayam avihethayanto annatarampi tesam. Na puttamiccheyya kuto sahayanti nati patikkhePo. Puttanti cattaro putta atrajo putto, khettajo, dinnako, antevasiko putto. Sahayanti sahayo vuccati yena saha agamanam phasu, gamanam phasu, thanam phasu, nisajja phasu, alapanam phasu, sallapanam phasu, samullapanam phasu. Na puttamiccheyya kuto sahayanti puttampi na iccheyya na sadiyeyya na pattheyya na pihayeyya nabhijappeyya, kuto mittam va sandittham va sambhattam va sahayam va iccheyya sadiyeyya pattheyya pihayeyya abhijappeyyati na puttamiccheyya kuto sahayam. Eko care khaggavisanakappoti so paccekasambuddho pabbajjasankhatena eko, adutiyatthena eko, tanhaya pahanatthena 1- eko, ekantavitaragoti eko, @Footnote: 1 Si. pahanena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Ekantavitadosoti eko, ekantavitamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekayanamaggam gatoti eko, eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti eko. Katham so paccekasambuddho pabbajjasankhatena eko? so hi paccekasambuddho Sabbam gharavasapalibodham chinditva puttadarapalibodham chinditva natipalibodham mittamaccapalibodham sannidhipalibodham chinditva kesamassum oharetva kasayani vatthani acchadetva agarasma nikkhamma anagariyam pabbajitva akincanabhavam 1- upagantva ekova carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapetiti evam so paccekasambuddho pabbajjasankhatena eko. Katham so paccekasambuddho adutiyatthena eko? so evam pabbajito Samano eko arannavanapatthani pantani senasanani patisevati appasaddani appanigghosani vijanavatani manussarahasseyyakani patisallanasaruppani. So eko titthati, eko gacchati, eko nisidati, eko seyyam kappeti, eko gamam pindaya pavisati, eko patikkamati, eko raho nisidati, eko cankamati, eko carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapetiti evam so adutiyatthena eko. Katham so paccekasambuddho tanhaya pahanatthena eko? so eko Adutiyo appamatto atapi pahitatto viharanto mahapadhanam padahanto maram sasenakam namucim kanham pamattabandhum vidhametva ca tanhajalinim visaritam visattikam pajahi vinodesi byantim akasi anabhavam gamesi. Tanhadutiyo puriso dighamaddhana samsaram itthabhavannathabhavam samsaram nativattati. Etamadinavam natva tanham dukkhassa sambhavam vitatanho anadano sato bhikkhu paribbajeti. 2- @Footnote: 1 Si. akincannavasam. 2 khu. iti. 25/15, 105/241/324, khu. maha. 29/891/558 @(sya).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

Evam so paccekasambuddho tanhaya pahanatthena eko. Katham so paccekasambuddho ekantavitaragoti eko? ragassa pahinatta Ekantavitaragoti eko, dosassa pahinatta ekantavitadosoti eko, mohassa pahinatta ekantavitamohoti eko, kilesanam pahinatta ekantanikkilesoti eko, evam so paccekasambuddho ekantavitaragoti eko. Katham so paccekasambuddho ekayanamaggam gatoti eko? ekayanamaggo Vuccati cattaro satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada pancindriyani panca balani satta bojjhanga ariyo atthangiko maggo. Ekayanam jatikhayantadassi maggam pajanati hitanukampi etena maggena tarimsu pubbe tarissanti ye ca taranti oghanti. 1- Evam so ekayanamaggam gatoti eko. Katham so paccekasambuddho eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti eko? bodhi vuccati catusu maggesu nanam. 2- Panna pannindriyam pannabalam dhammavicayasambojjhango vimamsa vipassana sammaditthi. So paccekasambuddho tena paccekabodhinanena "sabbe sankhara anicca"ti bujjhi, "sabbe sankhara dukkha"ti bujjhi, "sabbe dhamma anatta"ti bujjhi. "avijjapaccaya sankhara"ti bujjhi, "sankharapaccaya vinnanan"ti bujjhi, "vinnanapaccaya namarupan"ti bujjhi, "namarupapaccaya salayatanan"ti bujjhi, "salayatanapaccaya phasso"ti bujjhi, "phassapaccaya vedana"ti bujjhi, "vedanapaccaya tanha"ti bujjhi. "tanhapaccaya upadanan"ti bujjhi, "upadanapaccaya bhavo"ti bujjhi, "bhavapaccaya jati"ti bujjhi, "jatipaccaya jaramaranan"ti bujjhi. "avijjanirodha @Footnote: 1 sam. maha. 19/384/146, khu. maha. 29/891/558 (sya). @2 khu. maha. 29/891/558 (sya), khu. cula. 30/595/292 (sya).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Sankharanirodho"ti bujjhi, "sankharanirodha vinnananirodho"ti bujjhi .pe. "bhavanirodha jatinirodho"ti bujjhi, "jatinirodha jaramarananirodho"ti bujjhi. "idam dukkhan"ti bujjhi, "ayam dukkhasamudayo"ti bujjhi, "ayam dukkhanirodho"ti bujjhi, "ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti bujjhi. "ime asava"ti bujjhi, "ayam asavasamudayo"ti bujjhi .pe. "patipada"ti bujjhi. "ime dhamma abhinneyya"ti bujjhi, "ime dhamma pahatabba"ti bujjhi, "ime dhamma sacchikatabba"ti bujjhi, "ime dhamma bhavetabba"ti bujjhi. Channam phassayatananam samudayanca atthangamanca assadanca adinavanca nissarananca bujjhi, pancannam upadanakkhandhanam samudayanca .pe. Nissarananca bujjhi, catunnam mahabhutanam samudayanca atthangamanca assadanca adinavanca nissarananca bujjhi, "yam kinci samudayadhammam, sabbantam nirodhadhamman"ti bujjhi. Atha va yam bujjhitabbam anubujjhitabbam patibujjhitabbam sambujjhitabbam adhigantabbam phassitabbam sacchikatabbam, sabbam tam tena paccekabodhinanena bujjhi anubujjhi patibujjhi sambujjhi adhiganchi phassesi sacchakasiti evam so paccekasambuddho eko anuttaram paccekasambodhim abhisambuddhoti eko. Careti attha cariyayo 1-:- iriyapathacariya, ayatanacariya, saticariya, samadhicariya, nanacariya, maggacariya, patticariya, lokatthacariya. Iriyapathacariyati catusu iriyapathesu. Ayatanacariyati chasu ajjhattikabahiresu ayatanesu. Saticariyati catusu satipatthanesu. Samadhicariyati catusu jhanesu. Nanacariyati catusu ariyasaccesu. Maggacariyati catusu ariyamaggesu. Patticariyati catusu samannaphalesu. Lokatthacariyati tathagatesu arahantesu sammasambuddhesu, padesato paccekasambuddhesu padesato savakesu. Iriyapathacariya ca panidhisampannanam, ayatanacariya ca indriyesu guttadvaranam, saticariya ca appamadaviharinam, samadhicariya ca adhicittamanuyuttanam, @Footnote: 1 khu. cula. 30/667/322 (sya).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

Nanacariya ca buddhisampannanam, maggacariya ca sammapatipannanam, patticariya ca adhigataphalanam, lokatthacariya ca tathagatanam arahantanam sammasambuddhanam, padesato paccekasambuddhanam padesato savakanam, ima attha cariyayo. Aparapi attha cariyayo adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto viriyena carati, upatthapento satiya carati, avikkhepam karonto samadhina carati, pajananto pannaya carati, vijananto vinnanacariyaya carati. Evam patipannassa kusala dhamma ayapentiti ayatanacariyaya carati. Evam patipanno visesamadhigacchatiti visesacariyaya carati. Ima attha cariyayo. Aparapi attha cariyayo dassanacariya ca sammaditthiya, abhiniropanacariya ca sammasankappassa, pariggahacariya ca sammavacaya, samutthanacariya ca sammakammantassa, vodanacariya ca sammaajivassa, paggahacariya ca sammavayamassa, upatthanacariya ca sammasatiya, avikkhepacariya ca sammasamadhissa, ima attha cariyayo. Khaggavisanakappoti yatha khaggassa nama visanam ekameva hoti, adutiyam, evameva so paccekasambuddho takkappo tassadiso tappatibhago. Yatha atilonam vuccati lonakappo, atitittakam vuccati tittakappo, atimadhuram vuccati madhurakappo, atiunham vuccati aggikappo, atisitam vuccati himakappo, mahaudakakkhandho vuccati samuddakappo, mahabhinnabalappatto savako vuccati satthukappoti. Evameva so paccekasambuddho khaggavisanakappo khaggavisanasadiso khaggavisanapatibhago eko adutiyo muttabandhano samma loke carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapetiti eko care khaggavisanakapPo. Tenahu paccekasambuddha:- "sabbesu bhutesu nidhaya dandam avihethayam annatarampi tesam na puttamiccheyya kuto sahayam eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Samsaggajatassa bhavanti sneha snehanvayam dukkhamidam pahoti adinavam snehajam pekkhamano eko care khaggavisanakapPo. Mitte suhajje anukampamano hapeti attham patibaddhacitto etam bhayam santhave pekkhamano eko care khaggavisanakapPo. Vamso visalova yatha visatto puttesu daresu ca ya apekkha vamse kalirova asajjamano eko care khaggavisanakapPo. Migo arannamhi yatha abaddho yenicchakam gacchati gocaraya vinnu naro seritam pekkhamano eko care khaggavisanakapPo. Amantana hoti sahayamajjhe vase ca thane gamane carikaya anabhijjhitam seritam pekkhamano eko care khaggavisanakapPo. Khidda rati hoti sahayamajjhe pattesu pemam vipulanca hoti piyavippayogam vijigucchamano eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Catuddiso appatigho ca hoti santussamano itaritarena parissayanam sahita achambhi eko care khaggavisanakapPo. Dussangaha pabbajitapi eke atho gahattha gharamavasanta appossukko paraputtesu hutva eko care khaggavisanakapPo. Oropayitva gihibyanjanani sanchinnapatto yatha kovilaro chetvana viro gihibandhanani eko care khaggavisanakapPo. Sace labhetha nipakam sahayam saddhim caram sadhuviharidhiram abhibhuyya sabbani parissayani careyya tenattamano satima. No ce labhetha nipakam sahayam saddhim caram sadhuviharidhiram rajava rattham vijitam pahaya eko care matangaranneva nago. Addha pasamsama sahayasampadam settha sama sevitabba sahaya ete aladdha anavajjabhoji eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

Disva suvannassa pabhassarani kammaraputtena sunitthitani samghattamanani duve bhujasmim eko care khaggavisanakapPo. Evam dutiyena saha mamassa vacabhilapo abhisajjana va etam bhayam ayatim pekkhamano eko care khaggavisanakapPo. Kama hi citra madhura manorama viruparupena mathenti cittam adinavam kamagunesu disva eko care khaggavisanakapPo. Iti ca gando ca upaddavo ca rogo ca sallanca bhayanca metam etam bhayam kamagunesu disva eko care khaggavisanakapPo. Sitanca unhanca khudam pipasam vatatape damsasarisape ca sabbanipetani abhibbhavitva eko care khaggavisanakapPo. Nagova yuthani vivajjayitva sanjatakhandho padumi ularo yathabhirantam viharam aranne eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Atthanatam sanganikaratassa yam phassaye samayikam vimuttim adiccabandhussa vaco nisamma eko care khaggavisanakapPo. Ditthivisukani upativatto patto niyamam patiladdhamaggo uppannananomhi anannaneyyo eko care khaggavisanakapPo. Nillolupo nikkuho nippipaso nimmakkha niddhantakasavamoho nirasayo sabbaloke bhavitva eko care khaggavisanakapPo. Papam sahayam parivajjayetha anatthadassim visame nivittham sayam na seve pasutam pamattam eko care khaggavisanakapPo. Bahussutam dhammadharam bhajetha mittam ularam patibhanavantam annaya atthani vineyya kankham eko care khaggavisanakapPo. Khiddam ratim kamasukhanca loke analankaritva anapekkhamano vibhusatthana virato saccavadi eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

Puttanca daram pitaranca mataram dhanani dhannani ca bandhavani hitvana kamani yathodhikani eko care khaggavisanakapPo. Sango eso parittamettha sokhyam appassado dukkhamevettha bhiyyo galo eso iti natva matima eko care khaggavisanakapPo. Sandalayitvana samyojanani jalamva bhetva salilambucari aggiva daddham anivattamano eko care khaggavisanakapPo. Okkhittacakkhu na ca padalolo guttindriyo rakkhitamanasano anavassuto aparidayhamano eko care khaggavisanakapPo. Oharayitva gihibyanjanani sanchannapatto yatha parichatto kasayavattho abhinikkhamitva eko care khaggavisanakapPo. Rasesu gedham akaram alolo anannaposi sapadanacari kule kule appatibaddhacitto eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Pahaya pancavaranani cetaso upakkilese byapanujja sabbe anissito chejja sinehadosam eko care khaggavisanakapPo. Vipitthikatvana sukhanca dukkham pubbeva somanassadomanassam laddhanupekkham samatham visuddham eko care khaggavisanakapPo. Araddhaviriyo paramatthapattiya alinacitto akusitavutti dalhanikkamo thamabalupapanno eko care khaggavisanakapPo. Patisallanam nanamarincamano dhammesu niccam anudhammacari adinavam sammasita bhavesu eko care khaggavisanakapPo. Tanhakkhayam patthayamappamatto anelamugo sutava satima sankhatadhammo niyato padhanava eko care khaggavisanakapPo. Sihova saddesu asantasanto vatova jalamhi asajjamano padumamva toyena alimpamano eko care khaggavisanakapPo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Siho yatha dathabali pasayha raja miganam abhibhuyya cari sevetha pantani senasanani eko care khaggavisanakapPo. Mettam upekkham karunam vimuttim asevamano muditanca kale sabbena lokena avirujjhamano eko care khaggavisanakapPo. Raganca dosanca pahaya moham sandalayitvana samyojanani asantasam jivitasankhayamhi eko care khaggavisanakapPo. Bhajanti sevanti ca karanattha nikkarana dullabha ajja mitta attatthapanna asucimanussa eko care khaggavisanakappo"ti. Tattha sabbesu bhutesuti khaggavisanapaccekabuddhapadanasuttam. Ka uppatti? sabbasuttanam catubbidha uppatti attajjhasayato parajjhasayato atthuppattito pucchavasitoti. Tattha khaggavisanasuttassa avisesena pucchavasito uppatti. Visesena pana yasma ettha kaci gatha tena tena paccekabuddhena putthena vutta, kaci aputthena attana adhigatamagganayanurupam udanamyeva udanentena, tasma kayaci gathaya pucchavasito kayaci attajjhasayato uppatti. Tattha ya ayam avisesena pucchavasito uppatti, sa adito pabhuti evam veditabba:- ekam samayam bhagava savatthiyam viharati, atha kho ayasmato anandassa rahogatassa patisallinassa evam cetaso parivitakko udapadi "buddhanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Patthana ca abhiniharo ca dissati, tatha savakanam, paccekabuddhanam na dissati, yannunaham bhagavantam upasankamitva puccheyyan"ti. So patisallana vutthito bhagavantam upasankamitva yathakkamena etamattham pucchi. Athassa bhagava pubbayogavacarasuttam abhasi:- "pancime ananda anisamsa pubbayogavacare dittheva dhamme patikacceva annam aradheti. No ce dittheva dhamme patikacceva annam aradheti, atha maranakale annam aradheti. Atha devaputto samano annam aradheti. Atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno hoti. Atha pacchime kale paccekasambuddho hoti"ti. Evam vatva puna aha:- "paccekasambuddha nama ananda abhiniharasampanna pubbayogavacara honti, tasma paccekabuddhabuddhasavakanam sabbesam patthana ca abhiniharo ca icchitabbo"ti. So aha "buddhanam bhante patthana kiva ciram vattati"ti. Buddhanam ananda hetthimaparicchedena cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca, majjhimaparicchedena attha asankhyeyyani kappasatasahassanca, uparimaparicchedena solasa asankhyeyyani kappasatasahassanca. Ete ca bheda pannadhikasaddhadhikaviriyadhikanam vasena natabba. Pannadhikanam hi saddha manda hoti, panna tikkha. Saddhadhikanam panna majjhima hoti, saddha tikkha. Viriyadhikanam saddha panna manda hoti, viriyam tikkhanti, appatva pana cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca divase divase vessantaradanasadisam danam dentopi tadanurupe siladiparamidhamme acinantopi antara buddho bhavissatiti netam thanam vijjati. Kasma? nanam gabbham na ganhati, vepullam napajjati, paripakam na gacchatiti. Yatha nama timasacatumasapancamasaccayena nipphajjanakam sassam tam tam kalam appatva divase divase satakkhattum sahassakkhattum kelayantopi udakena sincantopi antara pakkhena va masena va nipphadessatiti netam thanam vijjati. Kasma? sassam gabbham na ganhati,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Vepullam napajjati, paripakam na gacchatiti. Evamevam appatva cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca antara buddho bhavissatiti netam thanam vijjati. Tasma yathavuttameva kalam paramipuranam kattabbam nanaparipakatthaya. Ettakenapi ca kalena buddhattam patthayato abhiniharakarane attha sampattiyo icchitabba. Ayanhi:- manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhati. 1- Abhiniharoti mulapanidhanassetam adhivacanam. Tattha manussattanti manussajati. Annatra hi manussajatiya avasesajatisu devajatiyampi thitassa panidhi na ijjhati, 2- tattha thitena pana buddhattam patthayantena danadini punnakammani katva manussattamyeva patthetabbam, tattha thatva panidhi katabbo. Evanhi samijjhati. Lingasampattiti purisabhavo. Matugamanupamsakaubhatobyanjanakananhi manussajatiyam thitanampi panidhi na ijjhati, tattha thitena pana buddhattam patthentena danadini punnakammani katva purisabhavoyeva patthetabbo, tattha thatva panidhi katabbo. Evanhi samijjhati. Hetuti arahattassa upanissayasampatti. Yo hi tasmim attabhave vayamanto arahattam papunitum samattho, tassa panidhi samijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa. So hi dipankarapadamule pabbajitva tenattabhavena arahattam papunitum samattho ahosi. Sattharadassananti buddhanam sammukhadassanam. Evanhi ijjhati, no annatha yatha sumedhapanditassa. So hi dipankaram sammukha disva panidhim akasi. Pabbajjati anagariyabhavo. So ca kho sasane va kammavadikiriyavaditapasaparibbajakanikaye va vattati yatha sumedhapanditassa. So hi sumedho nama tapaso hutva panidhim akasi. Gunasampattiti jhanadigunapatilabho. Pabbajitassapi hi gunasampannasseva ijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa. @Footnote: 1 khu. buddha. 33/59/453. 2 Si. na sijjhati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

So hi pancabhinno ca atthasamapattilabhi ca hutva panidhesi. Adhikaroti adhikakaro, pariccagoti attho. Jivitadipariccaganhi katva panidahatoyeva ijjhati, no itarassa yatha sumedhapanditassa. So hi:- "akkamitvana mam buddho saha sissehi gacchatu ma nam kalale 1- akkamittha hitaya me bhavissati"ti. 2- Evam attapariccagam katva panidhesi. Chandatati kattukamyata. Sa yassa balavati hoti, tassa ijjhati panidhi. Sa ca sace koci vadeyya "ko cattari asankhyeyyani kappasatasahassanca niraye paccitva buddhattam icchati"ti. Tam sutva yo "ahan"ti vattum ussahati, tassa balavatiti veditabba. Tatha yadi koci vadeyya "ko sakalacakkavalam vitaccikanam angaranam puram akkamitva buddhattam icchati, ko sakalacakkavalam sattisulehi akinnam akkamanto atikkamitva buddhattam icchati, ko sakalacakkavalam samatittikam udakapunnam uttaritva buddhattam icchati, ko sakalacakkavalam nirantaram velugumbasanchannam maddanto atikkamitva buddhattam icchati"ti, tam sutva yo "ahan"ti vattum ussahati, tassa balavatiti veditabba. Evarupena ca kattukamyatachandena samannagato sumedhapandito panidhesiti. Evam samiddhabhiniharo ca bodhisatto imani attharasa abhabbatthanani na upeti. So hi tato pabhuti na jaccandho hoti na jaccabadhiro, 3- na ummattako, na elamugo, na pithasappi, na milakkhesu uppajjati, na dasiya kucchimhi nibbattati, na niyatamicchaditthiko hoti, nassa lingam parivattati, na pancanantariyakammani karoti, na kutthi hoti, na tiracchanayoniyam vattakato pacchimattabhavo hatthito adhikattabhavo hoti, na khuppipasikanijjhamatanhikapetesu uppajjati, na kalakancikasuresu, na aviciniraye, na lokantarikesu uppajjati. Kamavacaresu pana na maro hoti, rupavacaresu na asannibhave, na suddhavasesu uppajjati, na arupabhavesu, na annam cakkavalam sankamati. @Footnote: 1 pali. kallam. 2 khu. buddha. 33/53/452. 3 cha.Ma. na jaccapadhiro.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Ya cima ussaho ca ummango ca avatthananca hitacariya cati catasso buddhabhumiyo, tahi samannagato hoti. Tattha:- ussaho viriyam vuttam ummango panna pavuccati avatthanam adhitthanam hitacariya mettabhavanati veditabba. Ye ca ime nekkhammajjhasayo pavivekajjhasayo alobhajjhasayo adosajjhasayo amohajjhasayo nissaranajjhasayoti cha ajjhasaya bodhiparipakaya samvattanti, yehi samannagatatta nekkhammajjhasaya ca bodhisatta kamesu dosadassavino, pavivekajjhasaya ca bodhisatta sanganikaya dosadassavino, alobhajjhasaya ca bodhisatta lobhe dosadassavino, adosajjhasaya ca bodhisatta dose dosadassavino, amohajjhasaya ca bodhisatta mohe dosadassavino, nissaranajjhasaya ca bodhisatta sabbabhavesu dosadassavinoti vuccanti, tehi ca samannagato hoti. Paccekabuddhanam pana kiva ciram patthana vattatiti? paccekabuddhanam dve Asankhyeyyani kappasatasahassanca, tato oram na sakka, pubbe vuttanayenevettha karanam veditabbam. Ettakenapi ca kalena paccekabuddhattam patthayato abhiniharakarane panca sampattiyo icchitabba. Tesanhi:- manussattam lingasampatti vigatasavadassanam adhikaro ca chandata ete abhiniharakarana. Tattha vigatasavadassananti buddhapaccekabuddhabuddhasavakanam yassa kassaci dassananti attho. Sesam vuttanayameva. Atha "savakanam patthana kittakam vattati"ti? dvinnam aggasavakanam Ekam asankhyeyyam kappasatasahassanca, asitimahasavakanam kappasatasahassameva. Tatha buddhassa matapitunam upatthakassa puttassa cati, tato oram na sakka, tattha karanam vuttanayameva. Imesam pana sabbesampi adhikaro ca chandatati dvangasamannagatoyeva abhiniharo hoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Evam imaya patthanaya imina ca abhiniharena yathavuttappabhedam kalam paramiyo puretva buddha loke uppajjanta khattiyakule va brahmanakule va uppajjanti, paccekabuddha khattiyabrahmanagahapatikulanam annatarasmim, aggasavaka pana buddha viya khattiyabrahmanakulesveva. Sabbabuddha samvattamane kappe na uppajjanti, vivattamane kappe uppajjanti. Tatha paccekabuddha. Te pana buddhanam uppajjanakale na uppajjanti. Buddha sayanca bujjhanti, pare ca bodhenti. Paccekabuddha sayameva bujjhanti, na pare bodhenti. Attharasameva pativijjhanti, na dhammarasam. Na hi te lokuttaradhammam pannattim aropetva desetum sakkonti, mugena ditthasupino viya vanacarakena nagare sayitabyanjanaraso viya ca nesam dhammabhisamayo hoti. Sabbam iddhisamapattipatisambhidapabhedam papunanti, gunavisitthataya buddhanam hettha savakanam upari honti, na anne pabbajetva abhisamacarikam sikkhapenti, "cittasallekho katabbo, vosanam napajjitabban"ti imina uddesena uposatham karonti, ajja uposathoti vacanamattena va, uposatham karonta ca gandhamadane manjusakarukkhamule ratanamale sannipatitva karontiti. Evam bhagava ayasmato anandassa paccekabuddhanam sabbakaraparipuram patthananca abhiniharanca kathetva idani imaya patthanaya imina ca abhiniharena samudagate te te paccekabuddhe kathetum "sabbesu bhutesu nidhaya dandan"tiadina nayena imam khaggavisanasuttam abhasi. Ayam tava avisesena pucchavasito khaggavisanasuttassa uppatti. Idani visesena vattabba. Tattha imissa tava gathaya evam uppatti veditabba:- ayam kira paccekabuddho paccekabodhisattabhumim ogahanto dve asankhyeyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva kassapassa bhagavato sasane pabbajitva aranniko hutva gatapaccagatavattam purento samanadhammam akasi. Etam kira vattam aparipuretva paccekabodhim papunanto nama natthi. Kim panetam gatapaccagatavattam nama? haranapaccaharananti. Tam yatha vibhutam hoti, tatha kathessama.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Idha ekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco paccaharati na harati, ekacco neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati ca. Tattha yo bhikkhu pageva vutthaya cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe udakam asincitva paniyaghatam puretva paniyamale thapetva acariyavattam upajjhayavattam katva dveasiti khandhakavattani ca cuddasa mahavattani samadaya vattati. So sariraparikammam katva senasanam pavisitva yava bhikkhacaravela, tava vivittasane vitinametva velam natva nivasetva kayabandhanam bandhitva uttarasangam katva sanghatim khandhe karitva pattam amse alaggetva kammatthanam manasikaronto cetiyanganam gantva cetiyanca bodhinca vanditva gamasamipe civaram parupitva pattam adaya gamam pindaya pavisati. Evam pavittho ca labhi bhikkhu punnava upasakehi sakkato garukato upatthakakule va patikkamanasalayam va patikkamitva upasakehi tam tam panham pucchiyamano tesam panhavissajjanena dhammadesanavikkhepena ca tam manasikaram chaddetva nikkhamati, viharam agatopi bhikkhuhi panham puttho katheti, dhammam bhanati, tam tam byaparanca apajjati. Pacchabhattampi purimayamampi majjhimayamampi evam bhikkhuhi saddhim papancetva kayadutthullabhibhuto pacchimayamepi sayati, neva kammatthanam manasi karoti. Ayam vuccati "harati na paccaharati"ti. Yo pana byadhibahulo hoti, bhuttaharo paccusasamaye na samma parinamati, pageva vutthaya yathavuttam vattam katum na sakkoti kammatthanam va manasikatum, annadatthu yagum va khajjakam va bhesajjam va bhattam va patthayamano kalasseva pattacivaramadaya gamam pavisati, tattha yagum va khajjakam va bhesajjam va bhattam va laddha pattam niharitva bhattakiccam nitthapetva pannattasane nisinno kammatthanam manasi karitva visesam patva va apatva va viharam agantva teneva manasikarena viharati. Ayam vuccati "paccaharati na harati"ti. Edisa hi bhikkhu yagum pivitva vipassanam vaddhetva buddhasasane arahattam patta gananapatham vitivatta, sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalayam tam asanam natthi, yattha bhikkhu nisinna yagum pivitva arahattam appatta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, sabbavattani bhinditva pancavidhacetokhilavinibandhanabaddhacitto viharanto kammatthanamanasikaramananuyutto gamam pindaya pavisitva gihihi saddhim kathapapancena papancito tucchakova nikkhamati. Ayam vuccati "neva harati na paccaharati"ti. Yo pana pageva vutthaya purimanayeneva sabbavattani paripuretva yava bhikkhacaravela, tava pallankam abhujitva kammatthanam manasi karoti. Kammatthanam nama duvidham sabbatthakanca parihariyanca. Tattha sabbatthakam nama metta ca marananussati ca. Tanhi sabbattha atthayitabbam icchitabbanti "sabbatthakan"ti vuccati. Metta nama avasadisu sabbattha icchitabba. Avasesu hi mettavihari bhikkhu sabrahmacarinam piyo hoti manapo, tena phasu asanghattho viharati. Devatasu mettavihari devatahi rakkhitagopito sukham viharati. Rajarajamahamattadisu mettavihari tehi mamayito sukham viharati. Gamanigamadisu mettavihari sabbattha bhikkhacariyadisu manussehi sakkato garukato sukham viharati. Marananussatibhavanaya jivitanikantim pahaya appamatto viharati. Yam pana sada pariharitabbam cariyanukulena gahitam. Tam dasasubhakasinanussatisu annataram, catudhatuvavatthanameva va, tam sada pariharitabbato rakkhitabbato bhavetabbato ca "parihariyan"ti vuccati, mulakammatthanantipi tadeva. Atthakama hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti "avuso tumhe na inatta na bhayatta na jivikapakata pabbajita, dukkha muccitukama panettha pabbajita. Tasma gamane uppannakilese gamaneyeva nigganhatha, thane, nisajjaya, sayane uppannakilese sayaneyeva nigganhatha"ti. Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabha- addhagavutagavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, so tattheva nam nigganhati. Tatha asakkonto titthati, athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Bhikkhu tuyham uppannam vitakkam janati, ananucchavikam te etan"ti attanam paticodetva vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto nisidati. Athassa pacchato agacchantopi nisidatiti soyeva nayo. Ariyabhumim okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati, na kammatthanavippayuttena cittena padam uddharati. Udadharati ce, patinivattitva purimapadesayeva titthati. Alindakavasi mahaphussadevatthero viya. So kira ekunavisativassani gatapaccagatavattam purento eva vihasi. Manussapi sudam antaramagge kasanta ca vapanta ca maddanta ca kammani karonta ca theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva gacchati, kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam anadiyitva kammatthanayuttena citteneva samanadhammam karonto visativassabbhantare arahattam papuni. Arahattapattadivaseyevassa cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam ujjaletva atthasi, cattaropi maharajano sakko ca devanamindo brahma ca sahampati upatthanam agamimsu. Tanca obhasam disva vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike obhaso ahosi, kim so"ti. Thero vikkhepam karonto "obhaso nama dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. So "paticchadetha tumhe"ti nibaddho 1- "ama"ti patijanitva arocesi. Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatavattam purento "pathamam tava bhagavato mahapadhanam pujessami"ti satta vassani thanacankamameva adhitthasi, puna solasa vassani gatapaccagatavattam puretva arahattam papuni. Evam kammatthanamanuyuttacitteneva padam uddharanto vippayuttena cittena uddhate patinivattanto gamasamipam gantva "gavi nu kho pabbajito nu kho"ti asankaniyappadese thatva sanghatim parupitva pattam gahetva gamadvaram patva kacchakantarato udakam gahetva gandusam katva gamam pavisati @Footnote: 1 Ma. nibuddho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

"bhikkham va datum vanditum va upagate manusse `dighayuka hotha'ti vacanamattenapi ma me kammatthanavikkhepo ahosi"ti. Sace pana nam "ajja bhante kim sattami, udahu atthami"ti divasam pucchanti, udakam gilitva aroceti. Sace divasapucchaka na honti, nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitvava yati. Sihaladipe kalambatitthavihare vassupagata pannasa bhikkhu viya ca. Te kira vassupanayikauposathadivase katikavattam akamsu "arahattam appatva na annamannam alapissama"ti. Gamam ca pindaya pavisanta gamadvare udakagandusam katva pavisimsu, divase pucchite udakam gilitva arocesum, apucchite gamadvare nitthubhitva viharam agamamsu. Tattha manussa nitthubhanatthanam disva janimsu "ajja eko agato ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amheheva saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Yadi annamannampi na sallapanti, addha vivadajata bhavissanti, handa nesam annamannam khamapessama"ti. Sabbe viharam agamamsu. Tattha pannasaya bhikkhusu vassam upagatesu dve bhikkhu ekokase naddasamsu. Tato tesu yo cakkhuma puriso, so evamaha "na bho kalahakarakanam vasanokaso idiso hoti, susammattham cetiyanganam bodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthapitam paniyaparibhojaniyan"ti, te tato nivatta. Tepi bhikkhu antovasseyeva vipassanam vaddhetva arahattam patva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresum. Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya kalambatitthavihare vassupagata bhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam gantva udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo kalahakaraka candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya caranto na turitaturito javena gacchati, javanapindapatikadhutangam nama natthi. Visamabhumibhagappattam pana udakabharitasakatamiva niccalo hutva gacchati. Anugharam pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetum tadanurupam kalam agamento bhikkham gahetva patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Ahare patikkulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti neva davaya na madaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham vinodetva yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam pacchimayamanca kammatthanam manasi karoti. Ayam vuccati "harati ca paccaharati ca"ti. Evametam haranapaccaharanam gatapaccagatavattanti vuccati. Etam purento yadi upanissayasampanno hoti, pathamavaye eva arahattam papunati. No ce pathamavaye papunati, atha majjhimavaye papunati. No ce majjhimavaye papunati, atha maranasamaye papunati. No ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva papunati. No ce devaputto hutva papunati, atha paccekasambuddho hutva parinibbati. No ce paccekasambuddho hutva parinibbati, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno hoti seyyathapi thero bahiyo, mahapanno va hoti seyyathapi thero sariputtoti. Ayam pana paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sasane pabbajitva aranniko hutva visati vassasahassani etam gatapaccagatavattam puretva kalam katva kamavacaradevaloke uppajji. Tato cavitva baranasiranno aggamahesiya kucchimhi patisandhim aggahesi. Kusala itthiyo tadaheva gabbhasanthanam jananti, sa ca tasam annatara, tasma esapi tam gabbhapatitthanam ranno nivedesi. Dhammata esa, yam punnavante satte gabbhe uppanne matugamo gabbhapariharam labhati. Tasma raja tassa gabbhapariharam adasi. Sa tato pabhuti naccunham kinci ajjhoharitum labhati, natisitam naccambilam natilonam natikatukam natitittakam. Accunhe hi matara ajjhohate gabbhassa lohakumbhivaso viya hoti, atisite lokantarikavaso viya, accambilalonakatukatittakesu bhuttesu satthena phaletva ambiladihi sittani viya darakassa angani tibbavedanani honti. Aticankamanatthananisajjasayanatopi nam nivarenti "kucchigatassa sancalanadukkham ma ahosi"ti. Mudukattharanatthataya bhumiya cankamanadini mattaya katum labhati,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Vannagandhadisampannam sadum sappayam annapanam bhunjitum labhati. Pariggahetvava nam cankamapenti nisidapenti vutthapenti. Sa evam parihariyamana gabbhaparipakakale sutigharam pavisitva paccusasamaye puttam vijayi pakkatelamadditamanosilapindisadisam dhannapunnalakkhanupetam. Tato nam pancamadivase alankatapatiyattam ranno dassesum, raja tuttho chasatthiya dhatihi upatthapesi. So sabbasampattihi vaddhamano nacirasseva vinnutam papuni. Solasavassuddesikam nam raja rajjena abhisinci, vividhanatakahi ca upatthapesi. Abhisitto rajaputto rajjam karesi namena brahmadatto sakalajambudipe visatiya nagarasahassesu. Jambudipe kira pubbe caturasiti nagarasatasahassani ahesum, tani parihayantani satthi ahesum, tato parihayantani cattalisam, sabbaparihayanakale pana visatisahassani honti. Ayanca brahmadatto sabbaparihayanakale uppajji, tenassa visati nagarasahassani ahesum visati pasadasahassani, visati hatthisahassani, visati assasahassani, visati rathasahassani, visati pattisahassani, visati itthisahassani orodha ca natakitthiyo ca, visati amaccasahassani. So maharajjam karayamanoyeva kasinaparikammam katva panca abhinnayo attha samapattiyo ca nibbattesi, yasma pana abhisittaranna nama avassam attakarane 1- nisiditabbam, tasma ekadivasam pageva patarasam bhunjitva vinicchayatthane nisidi. Tattha uccasaddamahasaddam akamsu, so "ayam saddo samapattiya upakkileso"ti pasadatalam abhiruhitva "samapattim appemi"ti nisinno nasakkhi appetum, rajjavikkhepena samapatti parihina. Tato cintesi "kim rajjam varam, udahu samanadhammo"ti. Tato "rajjasukham parittam anekadinavam, samanadhammasukham pana vipulam anekanisamsam uttamapurisehi sevitanca"ti natva annataram amaccam anapesi "imam rajjam dhammena samena anusasa, ma kho adhammakaram karesi"ti sabbam tassa niyyatetva pasadam @Footnote: 1 adhikaranavinicchaye (sabbattha).

--------------------------------------------------------------------------------------------- page177.

Abhiruhitva samapattisukhena vitinamesi, na koci upasankamitum labhati annatra mukhadhovanadantakatthadayakabhattaniharakadihi. Tato addhamasamatte vitikkamante mahesi pucchi "raja uyyanagamana- baladassananatakadisu katthaci na dissati, kuhim gato"ti. Tassa tamattham arocesum. Sa amaccassa pahesi "rajje paticchite ahampi paticchita homi, etu maya saddhim samvasam kappetu"ti. So ubho kanne thaketva "asavaniyametan"ti patikkhipi. Sa punapi dvattikkhattum pesetva anicchamanam santajjapesi "yadi na karosi, thanapi tam cavemi. Jivitapi tam voropemi"ti. So bhito "matugamo nama dalhanicchayo, kadaci evampi karapeyya"ti. Ekadivasam raho gantva taya saddhim sirisayane samvasam kappesi. Sa punnavati sukhasamphassa, so tassa samphassaragena ratto tattha abhikkhanam sankitasankitova agamasi, anukkamena attano gharasamiko viya nibbisanko pavisitumaraddho. Tato rajamanussa tam pavattim ranno arocesum, raja na saddahati. Dutiyampi tatiyampi arocesum, tato raja nilino sayameva disva sabbe amacce sannipatapetva arocesi. Te "ayam rajaparadhiko hatthacchedam arahati, padacchedam arahati"ti yava sule uttasanam, tava sabbakammakaranani niddisimsu. Raja "etassa vadhabandhanatalane mayham vihimsa uppajjeyya, jivita oropane panatipato bhaveyya, dhanaharane adinnadanam bhaveyya, alam evarupehi katehi, imam mama rajja nikkaddhatha"ti aha. Amacca tam nibbisayam akamsu. So attano dhanasaranca puttadaranca gahetva paravisayam agamasi. Tattha raja sutva "kim agatosi"ti pucchi. Deva icchami tam upatthatunti. So tam sampaticchi. Amacco katipahaccayena laddhavissaso tam rajanam etadavoca "maharaja amakkhikam madhum passami, tam khadanto natthi"ti. Raja "kim etam uppandetukamo bhanati"ti na sunati. So antaram labhitva punapi sutthutaram vannetva avoca. Raja "kim etan"ti pucchi. Baranasirajjam devati. Raja "kim mam netva maretukamosi"ti aha. So "ma deva evam avaca, yadi na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page178.

Saddahasi, manusse pesehi"ti. So manusse pesesi, te gantva gopuram khanitva ranno sayanaghare utthahimsu. Raja disva "kissa agatattha"ti pucchi. Cora mayam maharajati. Raja tesam dhanam dapetva "ma puna evam akattha"ti ovaditva vissajjesi. Te agantva tassa ranno arocesum. So punapi dvattikkhattum tatheva vimamsitva "silava raja"ti caturanginim senam sannayhitva simantare ekam nagaram upagamma tattha amaccassa pahesi "nagaram va me dehi yuddham va"ti. So brahamadattassa ranno tamattham arocapesi "anapetu devo `kim yujjhami, udahu nagaram demi'ti. "raja "na yujjhitabbam, nagaram datva idhagaccha"ti pesesi. So tatha akasi. Patirajapi tam nagaram gahetva avasesanagaresupi tatheva dutam pesesi. Tepi amacca tatheva brahmadattassa arocetva tena "na yujjhitabbam, idhagantabban"ti vutta baranasim agamamsu. Tato amacca brahmadattam ahamsu "maharaja tena saha yujjhama"ti. Raja "mama panatipato bhavissati"ti varesi. Amacca "mayam maharaja tam jivaggaham gahetva idheva anessama"ti nanaupayehi rajanam sannapetva "ehi maharaja"ti gantumaraddha. Raja "sace sattamaranappaharanavilumpanakammam na karotha, gacchami"ti bhanati. Amacca "na deva karoma, bhayam dassetva palapema"ti caturanginim senam sannayhitva ghatesu dipe pakkhipitva rattim gacchimsu. Patiraja tam divasam baranasisamipe nagaram gahetva idani kinti rattim sannaham mocapetva pamatto niddam okkami saddhim balakayena. Tato amacca brahmadattarajanam adaya patiranno khandhavaram gantva sabbaghatehi dipe niharapetva ekapajjotam katva ukkutthim akamsu. Patiranno amacco mahabalakayam disva bhito attano rajanam upasankamitva "utthehi amakkhikam madhum khadahi"ti mahasaddam akasi. Tatha dutiyopi tatiyopi. Patiraja tena saddena patibujjhitva bhayam santasam apajji. Ukkutthisatani pavattimsu. So "paravacanam saddahitva amittahattham pattomhi"ti sabbarattim tam tam vippalapitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page179.

Dutiyadivase "dhammiko raja, uparodham na kareyya, gantva khamapemi"ti cintetva rajanam upasankamitva jannukehi patitthahitva "khama maharaja mayham aparadhan"ti aha. Raja tam ovaditva "utthehi, khamami te"ti aha. So ranna evam vuttamatteyeva paramassasappatto ahosi, baranasiranno samipeyeva janapade rajjam labhi. Te annamannam sahayaka ahesum. Atha brahmadatto dvepi sena sammodamana ekato thita disva "mamevekassa cittanurakkhanaya asmim mahajanakaye khuddakamakkhikaya pivanamattampi lohitabindu na uppannam, aho sadhu, aho sutthu, sabbe satta sukhita hontu, avera hontu, abyapajja hontu"ti mettajhanam uppadetva tadeva padakam katva sankhare sammasitva paccekabodhinanam sacchikatva sayambhutam papuni. Tam maggaphalasukhena sukhitam hatthikkhandhe nisinnam amacca panipatam katva ahamsu "yanakalo maharaja vijitabalakayassa sakkaro katabbo, parajitabalakayassa bhattaparibbayo databbo"ti. So aha "naham bhane raja, paccekabuddho namahan"ti. Kim devo bhanati, na edisa paccekabuddha hontiti. Kidisa bhane paccekabuddhati paccekabuddha nama dvangulakesamassu atthaparikkharayutta bhavantiti. So dakkhinahatthena silam paramasi, tavadeva gihilingam antaradhayi, pabbajitaveso paturahosi. Dvangulakesamassu atthaparikkharasamannagato vassasatikattherasadiso ahosi. So catutthajjhanam samapajjitva hatthikkhandhato vehasam abbhuggantva padumapupphe nisidi. Amacca vanditva "kim bhante kammatthanam, katham adhigatosi"ti pucchimsu. So yato assa mettajhanakammatthanam ahosi, tanca vipassanam vipassitva adhigato, tasma tamattham dassento udanagathanca byakaranagathanca imamyeva gatham abhasi "sabbesu bhutesu nidhaya dandan"ti. Tattha sabbesuti anavasesesu. Bhutesuti sattesu. Ayamettha sankhepo, vittharam pana ratanasuttavannanayam vakkhama. Nidhayati nikkhipitva. Dandanti kayavacimanodandam, kayaduccaritadinametam adhivacanam. Kayaduccaritam hi dandayatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page180.

Dandam, badheti anayabyasanam papetiti vuttam hoti. Evam vaciduccaritam manoduccaritanca. Paharanadando eva va dando, tam nidhayatipi vuttam hoti. Avihethayanti avihethayanto. Annatarampiti yam kinci ekampi tesanti tesam sabbabhutanam na puttamiccheyyati atrajo khettajo dinnako antevasikoti imesu catusu puttesu yam kinci puttam na iccheyya. Kuto sahayanti sahayam pana iccheyyati kuto eva etam. Ekoti pabbajjasankhatena eko, adutiyatthena eko, tanhaya pahanatthena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhim abhisambuddhoti eko. Samanasahassassapi hi majjhe vattamano gihisamyojanassa chinnatta eko, evam pabbajjasankhatena eko. Eko titthati, eko gacchati, eko nisidati, eko seyyam kappeti, eko iriyati evam adutiyatthena eko. "tanhadutiyo puriso dighamaddhanasamsaram itthabhavannathabhavam samsaram nativattati. Etamadinavam natva tanham dukkhassa sambhavam vitatanho anadano sato bhikkhu paribbaje"ti. 1- Evam tanhapahanatthena eko. Sabbakilesassa pahina ucchinnamula talavatthukata anabhavamkata ayatim anuppadadhammati evam ekantavigatakilesoti eko. Anacariyako hutva sayambhu samamyeva paccekasambodhim abhisambuddhoti evam eko paccekasambodhim abhisambuddhoti eko. Careti ya ima attha cariyayo. Seyyathidam? panidhisampannanam catusu Iriyapathesu iriyapathacariya, indriyesu guttadvaranam chasu ajjhattikayatanesu ayatanacariya, appamadaviharinam catusu satipatthanesu saticariya, adhicittamanuyuttanam catusu jhanesu samadhicariya, buddhisampannanam catusu ariyasaccesu nanacariya, sammapatipannanam catusu ariyasaccesu maggacariya, adhigatapphalanam catusu samannaphalesu @Footnote: 1 khu. iti. 25/15,105/241,329, khu. maha. 29/891/558, khu. cula. 30/595, 667/291, @320.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page181.

Patticariya, tinnam buddhanam sabbasattesu lokatthacariya, tattha padesato paccekabuddhabuddhasavakananti. Yathaha:- "cariyati attha cariyayo iriyapathacariya"ti 1- vittharo. Tahi cariyahi samannagato bhaveyyati attho. Atha va ya ima adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto viriyena carati, upatthahanto satiya carati, avikkhitto samadhina carati, pajananto pannaya carati, vijananto vinnanena carati, evam patipannassa kusala dhamma ayatantiti ayatanacariyaya carati, evam patipanno visesam adhigacchatiti visesacariyaya caratiti 2- evam aparapi attha cariyayo vutta, tahipi samannagato bhaveyyati attho. Khaggavisanakappoti ettha khaggavisanam nama khaggamigasingam. Kappasaddassa attham vittharato mangalasuttavannanayam pakasayissama, idha panayam "satthukappena vata bho kira savakena saddhim mantayamana"ti 3- evamadisu viya patibhago veditabbo. Khaggavisanakappoti khaggavisanasadisoti vuttam hoti. Ayam tavettha padato atthavannana. Adhippayanusandhito pana evam veditabbo:- yvayam vuttappakaro dando bhutesu pavattiyamano ahito hoti, tam tesu appavattanena tappatipakkhabhutaya mettaya parahitupasamharena ca sabbesu bhutesu nidhaya dandam, nihitadandatta eva ca yatha anihitadanda satta bhutani dandena va satthena va panina va ledduna va vihethayanti, tatha avihethayam, annatarampi tesam imam mettakammatthanamagamma yadeva tattha vedanagatam sannasankharavinnanagatam tanca tadanusareneva tadanca sankharagatam vipassitva imam paccekabodhim adhigatomhiti ayam tava adhippayo. Ayam pana anusandhi:- evam vutte te amacca ahamsu "idani bhante kuhim gacchatha"ti. Tato tena "pubbe paccekabuddha kattha vasanti"ti avajjetva @Footnote: 1 khu. pati. 31/197,28/232,435. 2 khu. pati. 31/197,29/233,436. @3 Ma. mu. 12/260/221.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page182.

Natva "gandhamadanapabbate"ti vutte puna ahamsu "amhe dani bhante pajahatha na icchatha"ti. Atha paccekasambuddho aha "na puttamiccheyya"ti sabbam. Tatradhippayo:- aham idani atrajadisu yam kinci puttampi na iccheyyam, kuto pana tumhadisam sahayam tasma tumhesupi yo maya saddhim gantum madiso va hotum icchati, so eko care khaggavisanakapPo. Atha va tehi "amhe dani bhante pajahatha na icchatha"ti vutte so paccekasambuddho "na puttamiccheyya kuto sahayan"ti vatva attano yathavuttenatthena ekacariyaya gunam disva pamudito pitisomanassajato imam udanam udanesi "eko care khaggavisanakappo"ti. Evam vatva pekkhamanasseva mahajanassa akase uppatitva gandhamadanam agamasi. Gandhamadano nama himavati culakalapabbatam mahakalapabbatam nagapalivethanam candagabbham suriyagabbham suvannapassam himavantapabbatanti sattapabbate atikkamma hoti. Tattha nandamulakam nama pabbharam paccekabuddhanam vasanokaso, tisso ca guhayo suvannaguha maniguha rajataguhati. Tattha maniguhadvare manjusako nama rukkho yojanam ubbedhena, yojanam vittharena. So yattakani udake va thale va pupphani, sabbani tani pupphayati visesena paccekabuddhagamanadivase. Tassuparito sabbaratanamalo hoti. Tattha sammajjanakavato kacavaram chaddeti, samakaranavato sabbaratanamayavalukam samam karoti, sincanakavato anotattadahato anetva udakam sincati, sugandhakaranavato himavantato sabbesam sugandharukkhanam gandhe aneti, ocinakavato pupphani ocinitva pateti, santharakavato sabbattha santharati. Sada supannattaneva cettha asanani honti, yesu paccekabuddhuppadadivase uposathadivase ca sabbe paccekabuddha sannipatitva nisidanti. Ayam tattha pakati. Ayam paccekabuddho tattha gantva pannattasane nisidati. Tato sace tasmim kale annepi paccekabuddha samvijjanti, tepi tamkhaneyeva sannipatitva pannattasanesu nisidanti. Nisiditva ca kinci deva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page183.

Samapattim samapajjitva vutthahanti, tato samghatthero adhunagatapaccekabuddham sabbesam anumodanatthaya "kathamadhigatan"ti evam kammatthanam pucchati, tadapi so tameva attano udanabyakaranagatham bhasati. Puna bhagavapi ayasmata anandena puttho tameva gatham bhasati. Anandopi sangitiyanti evam ekeka gatha paccekasambodhiabhisambuddhatthane, manjusakamale, anandena pucchitakale, sangitiyanti catukkhattum bhasita hotiti. Pathamagathavannana nitthita ------------ samsaggagathavannana 1- [92] Samsaggajatassati gatha ka uppatti? ayampi paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sasane visati vassasahassani purimanayeneva samanadhammam karonto kasinaparikammam katva pathamam jhanam nibbattetva namarupam vavatthapetva lakkhanasammasanam katva ariyamaggam anadhigammabrahmaloke nibbatti. So tato cuto baranasiranno aggamahesiya kucchimhi uppajjitva purimanayeneva vaddhamano yato pabhuti "ayam itthi ayam puriso"ti visesam annasi, tadupadaya itthinam hatthe na ramati, ucchadananhapanamandanadimattampi na sadiyati. Tam purisa eva posenti, thannapayanakale dhatiyo kancukam patimuncitva purisavesena thannam payenti. So itthinam gandham ghayitva saddam va sutva rodati, vinnutam pattopi itthiyo passitum na icchati. Tena tam anitthigandhotveva sanjanimsu. Tasmim solasavassuddesike jate raja "kulavamsam santhapessami"ti nanakulehi tassa anurupa kannayo anetva annataram amaccam anapesi "kumaram ramapehi"ti. Amacco upayena tam ramapetukamo tassa avidure sanipakaram parikkhipapetva natakani payojapesi. Kumaro gitavaditasaddam @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page184.

Sutva "kasseso saddo"ti aha. Amacco "taveso deva natakitthinam saddo, punnavantanam idisani natakani honti, abhirama deva mahapunnosi tvan"ti aha. Kumaro amaccam dandena talapetva nikkaddhapesi. So ranno arocesi. Raja kumarassa matara saha gantva kumaram khamapetva puna amaccam anapesi. Kumaro tehi atinippiliyamano setthasuvannam datva suvannakare anapesi "sundaram itthirupam karotha"ti. Te vissakammuna nimmitasadisam sabbalankaravibhusitam itthirupam karitva dassesum. Kumaro disva vimhayena sisam caletva matapitunam pesesi "yadi idisim itthim labhissami, ganhissami"ti. Matapitaro "amhakam putto mahapunno, avassam tena sahakatapunna kaci darika loke uppanna bhavissati"ti tam suvannarupam ratham aropetva amaccanam appesum "gacchatha idisim darikam gavesatha"ti. Te tam gahetva solasamahajanapade vicaranta tam tam gamam gantva udakatitthadisu yattha yattha janasamuham passanti, tattha tattha devatam viya suvannarupam thapetva nanapupphavatthalankarehi pujam katva vitanam bandhitva ekamantam titthanti "yadi kenaci evarupa ditthapubba bhavissati, so katham samutthapessati"ti. Etenupayena annatra maddarattha sabbajanapade ahinditva tam "khuddakaratthan"ti avamannamana tattha pathamam agantva nivattimsu. Tato nesam etadahosi "maddaratthampi tava gacchama, ma no baranasim pavitthepi raja puna pesesi"ti maddaratthe sagalanagaram agamamsu. Sagalanagare ca maddavo nama raja, tassa dhita solasavassuddesika abhirupa ahosi. Tassa vannadasiyo nhanodakatthaya tittham gacchanti. Tattha amaccehi thapitam tam suvannarupam duratova disva "amhe udakatthaya pesetva rajaputti sayameva agata"ti bhanantiyo samipam gantva "nayam samini, amhakam samini ito abhirupatara"ti ahamsu. Amacca tam sutva rajanam upasankamitva anurupena nayena darikam yacimsu, sopi adasi. Te baranasiranno pahesum "laddha deva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page185.

Kumarika, samam agacchatha, udahu amheva anema"ti. So "mayi agacchante janapadapila bhavissati, tumheva nam anetha"ti pesesi. Amaccapi darikam 1- gahetva nagara nikkhamitva kumarassa pahesum "laddha suvannarupasadisa kumarika"ti. Kumaro sutvava ragena abhibhuto pathamajjhana parihayi. So dutaparamparaya pesesi "sigham anetha sigham anetha"ti. Te sabbattha ekarattivasena baranasim patva bahinagare thita ranno pesesum "ajjeva pavisitabbam, no"ti. Raja "setthakula anita darika, mangalakiriyam katva mahasakkarena pavesessama, uyyanam tava nam netha"ti aha. Te tatha akamsu. Sa accantasukhumala kumarika yanugghatena ubbalha addhanaparissamena uppannavataroga milatamala viya hutva rattibhage kalamakasi. Amacca "sakkara paribhatthamha"ti paridevimsu. Raja ca nagara ca "kulavamso vinattho"ti paridevimsu. Sakalanagaram kolahalam ahosi. Kumarassa sutamatteyeva mahasoko udapadi. Tato kumaro sokassa mulam khanitum araddho. So evam cintesi "ayam soko nama na ajatassa hoti, jatassa pana hoti. Tasma jatim paticca soko, jati pana kim paticcati. Bhavam paticca jati"ti. Evam pubbabhavananubhavena yoniso manasikaronto anulomapatilomam paticcasamuppadam disva puna anulomanca sankhare sammasanto tattheva nisinno paccekasambodhim sacchakasi. Amacca tam maggaphalasukhena sukhitam santindriyam santamanasam nisinnam disva panipatam katva ahamsu "ma soci deva mahanto jambudipo, annam tato sundarataram kannam anessama"ti. So aha "na socami, nissoko paccekabuddho ahan"ti. Ito param sabbam vuttapurimagathasadisameva thapetva gathavannanam. Gathavannana pana evam veditabba:- samsaggajatassati jatasamsaggassa. Tattha dassanasavanakayasamullapanasambhogasamsaggavasena pancavidho samsaggo. Tattha annamannam disva cakkhuvinnanavithivasena uppannarago dassanasamsaggo nama. @Footnote: 1 i. tam darikam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page186.

Tattha sihaladipe kaladighavapi game pindaya carantam kalyanaviharavasidigha- bhanakadaharabhikkhum disva patibaddhacitta kenaci upayena tam alabhitva kalankata kutumbiyadhita ca tassa nivasanacolakhandam disva "evarupam vattham dhariniya nama saddhim samvasam nalabhin"ti phalitahadayo kalankato so eva daharo ca nidassanam. Parehi pana kathiyamanam rupadisampattim attana va hasitalapitagitasaddam sutva sotavinnanavithivasena uppannarago savanasamsaggo nama. Tatrapi girigamavasikammaradhitaya pancahi kumarikahi saddhim padumassaram gantva nhatva malam aropetva uccasaddena gayantiya saddam sutva akasena gacchanto kamaragena visesa parihayitva byasanam patto pancaggalalenavasi tissadaharo nidassanam. Annamannam angaparamasanena uppannarago kayasamsaggo nama. Dhammabhasanadaharabhikkhu ca rajadhita cettha nidassanam. Mahavihare kira daharabhikkhu dhammam bhasati. Tattha mahajano agato, rajapi aggamahesiya rajadhitaya ca saddhim agamasi. Tato rajadhitaya tassa rupanca saranca agamma balavarago uppanno tassa daharassapi. Tam disva raja sallakkhetva sanipakarena parikkhipapesi. Te annamannam paramasitva alingimsu. Puna sanipakaram apanetva passanta dvepi kalankateyeva addasamsuti. Annamannam alapanasamullapanavasena uppannarago pana samullapanasamsaggo nama. Bhikkhu bhikkhunihi saddhim paribhogakarane uppannarago sambhogasamsaggo nama. Dvisupi etesu parajikappatto bhikkhu ca bhikkhuni ca nidassanam. Maricavattinamamahaviharamahe kira dutthagamaniabhayaraja mahadanam patiyadetva ubhatosamgham parivisati. Tattha unhayaguya dinnaya samghanavakasamaneri anadharakassa samghanavakassa samanerassa dantavalayam datva samullapanamakasi. Te ubhopi upasampajjitva satthivassa hutva paratiram gata annamannam samullapanena pubbasannam patilabhitva tavadeva sanjatasineha sikkhapadam vitikkamitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page187.

Parajika ahesunti. Evam pancavidhe samsagge yena kenaci samsaggena jatasamsaggassa bhavati sneho, purimaragapaccayo balavarago uppajjati. Tato snehanvayam dukkhamidam pahoti tameva sneham anugacchantam sanditthikasamparayikam sokaparidevadinanappakarakam idam dukkham pahoti pabhavati jayati. Apare "arammane cittassa vossaggo samsaggo"ti bhananti. Tato sneho senhadukkhamidanti. Evamatthappabhedam imam addhagatham vatva so paccekabuddho aha "svayam yamidam snehanvayam sokadidukkham pahoti, tameva sneham anugatassa dukkhassa mulam khananto paccekabodhim adhigatoti. Evam vutte te amacca ahamsu "amhehi dani bhante kim kattabban"ti. Tato so aha "tumhe va annataro va imamha dukkha muccitukamo, so sabbopi adinavam snehajam pekkhamano, eko care khaggavisanakappo"ti. Ettha ca yam tam "snehanvayam dukkhamidam pahoti"ti vuttam, tadeva sandhaya "adinavam snehajam pekkhamano"ti idam vuttanti veditabbam. Atha va yathavuttena samsaggena samsaggajatassa bhavati sneho, snehanvayam dukkhamidam pahoti, evam yathabhutam adinavam snehajam pekkhamano ahamadhigatoti evam sambandhitva catutthapado pubbe vuttanayeneva snehavasena vuttoti veditabbo. Tato param sabbam purimagathaya vuttasadisamevati. Samsaggagathavannana nitthita. --------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page188.

Mittasuhajjagathavannana 1- [93] Mitte suhajjeti ka uppatti? ayam paccekabodhisatto purimagathaya vuttanayeneva uppajjitva baranasiyam rajjam karento pathamajjhanam nibbattetva "kim samanadhammo varo, rajjam varan"ti vimamsitva amaccanam rajjam niyyatetva samanadhammam akasi. Amacca "dhammena samena karotha"ti vuttapi lanjam gahetva adhammena karonti. Te lanjam gahetva samike parajayanta ekada annataram rajavallabham parajesum. So ranno bhattakarakehi saddhim pavisitva sabbam arocesi. Raja dutiyadivase sayam vinicchayatthanam agamasi. Tato mahajana "amacca deva samike asamike karonti"ti uccasaddam karonta mahayuddham viya akamsu. Atha raja vinicchayatthana vutthaya pasadam abhiruhitva samapattim appetum nisinno tena saddena vikkhittacitto na sakkoti appetum. So "kim me rajjena, samanadhammo varan"ti rajjasukham pahaya puna samapattim nibbattetva pubbe vuttanayeneva vipassitva paccekasambodhim sacchakasi. Kammatthananca pucchito imam gatham abhasi. Tattha mettayanavasena mitta. Suhadayabhavena suhajja. Keci ekantahita- kamataya mittava honti na suhajja. Keci gamanagamanatthananisajjasamullapadisu hadayasukhajananena 2- suhajjava honti, na mitta. Keci tadubhayavasena suhajja ceva mitta ca honti. Te duvidha agariya ca anagariya ca tattha agariya tividha honti upakaro samanasukhadukkho anukampakoti. Anagariya visesena atthakkhayino eva. Te catuhi angehi samannagata honti. Yathaha:- "catuhi kho gahapatiputta thanehi upakaro mitto suhado veditabbo. Pamattam rakkhati, pamattassa sapateyyam rakkhati, bhitassa saranam hoti, uppannesu kiccakaraniyesu taddigunam bhogam anuppadeti. 3- @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Si... sukhavasena sukhajananena. @ 3 di. pa. 11/261-2, 264/162-3.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page189.

Tatha:- catuhi kho gahapatiputta thanehi samanasukhadukkho mitto suhado veditabbo. Guyhamassa acikkhati, guyhamassa pariguhati, apadasu na vijahati, jivitampissa atthaya pariccattam hoti. 1- Tatha:- catuhi kho gahapatiputta thanehi anukampako mitto suhado veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avannam bhanamanam nivareti, vannam bhanamanam pasamsati. 1- Tatha:- catuhi kho gahapatiputta thanehi atthakkhayi mitto suhado veditabbo. Papa nivareti, kalyane niveseti, assutam saveti, saggassa maggam acikkhati"ti. Tesvidha agariya adhippeta, atthato pana sabbepi yujjanti. Te mitte suhajje anukampamanoti anudayamano, tesam sukham upasamharitukamo dukkham apaharitukamo ca. Hapeti atthanti ditthadhammikasamparayikaparamatthavasena tividham, tatha attatthaparatthaubhayatthavasenapi tividham attham laddhavinasanena aladdhanuppadanenati dvidhapi hapeti vinaseti. Patibaddhacittoti "aham imam vina na jivami, esa me gati, esa me parayanan"ti evam attanam nice thane thapentopi patibaddhacitto hoti. "ime mam vina na jivanti, aham tesam gati, aham tesam parayanan"ti evam attanam ucce thane thapentopi patibaddhacitto hoti. Idha pana evam patibaddhacitto adhippeto. Etam bhayanti etam atthahapanabhayam, attano samapattihanim sandhayaha. Santhaveti tividho santhavo tanhaditthimittasanthavavasena. Tattha atthasatapabhedapi tanha tanhasanthavo, dvasatthibhedapi ditthi ditthisanthavo, patibaddhacittataya mittanukampana @Footnote: 1 di. pa. 11/263/163.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page190.

Mittasanthavo. Tesu so idha adhippeto. Tena hissa samapatti parihina. Tenaha "etam bhayam santhave pekkhamano aham adhigato"ti. Sesam vuttasadisamevati. Mittasuhajjagathavannana nitthita. ------------ Vamsakkaliragathavannana 1- [94] Vamso visaloti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato sasane tayo paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani gatapaccagatavattam puretva devaloke uppanna. Tato cavitva tesam jetthako baranasirajakule nibbatto, itare dve paccantarajakulesu. Te ubhopi kammatthanam uggahetva rajjam pahaya pabbajitva anukkamena paccekabuddha hutva nandamulakapabbhare vasanta ekadivasam samapattito vutthaya "mayam kim kammam katva imam lokuttarasukham anuppatta"ti avajjetva paccavekkhamana kassapabuddhakale attano attano cariyam addasamsu. Tato "tatiyo kuhin"ti avajjenta baranasirajjam karentam disva tassa gune saritva "so pakatiyava appicchatadigunasamannagato hoti, amhakamyeva ovadako vatva vacanakkhamo papagarahi, handa nam arammanam dassetva arocema"ti okasam gavesanta tam ekadivasam sabbalankaravibhusitam uyyanam gacchantam disva akasenagantva uyyanadvare velugumbamule atthamsu. Mahajano atitto 2- rajadassanena rajanam ulloketi. Tato raja "atthi nu kho koci mama dassane byaparam na karoti"ti olokento paccekabuddhe addakkhi. Saha dassaneneva cassa tesu sineho uppajji. So hatthikkhandha oruyha santena acarena upasankamitva "bhante kim nama tumhe"ti pucchi. Te "mayam maharaja asajjamana nama"ti ahamsu. Bhante asajjamanati etassa ko atthoti. Alagganattho maharajati. Tato velugumbam @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 i., Ma. attano.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page191.

Dassetva ahamsu "seyyathapi maharaja imam velugumbam sabbaso mulakhandhasakhanusakhahi samsibbitva thitam asihattho puriso mule chetva avinchanto na sakkuneyya uddharitum, evameva tvam anto ca bahi jataya jatito asattavisatto tattha vilaggo. Seyyathapi va panassa vemajjhagatopi ayam vamsakaliro asanjatasakhatta kenaci alaggova thito, sakka ca pana agge va mule va chetva uddharitum, evameva mayam katthaci asajjamana sabba disa gacchama"ti tavadeva catutthajjhanam samapajjitva passato eva ranno akasena nandamulakapabbharam agamamsu. Tato raja cintesi "kada nu kho ahampi evam asajjamano bhaveyyan"ti tattheva thito vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Purimanayeneva kammatthanam pucchito imam gatham abhasi. Tattha vamsoti velu. Visaloti vitthinno. Vakaro avadharanattho, evakaro va ayam, sandhivasena ettha ekaro nattho. Tassa parapadena sambandho. Tam paccha yojessama. Yathati patibhage. Visattoti laggo jatito samsibbito. Puttesu daresu cati puttadhitubhariyasu. Ya apekkhati ya tanha yo sineho. Vamsakkalirova 1- asajjamanoti vamsakaliro viya alaggamano. Kim vuttam hoti? yatha vamso visalo visatto eva hoti, puttesu daresu ca ya apekkha, sapi evam tani vatthuni, samsibbitva thitatta visatta eva. Svaham taya apekkhaya apekkhava visalo vamso viya visattoti evam apekkhaya adinavam disva tam apekkham maggananena chindanto ayam vamsakalirova rupadisu va labhadisu va kamabhavadisu va ditthadisu va tanhamanaditthivasena asajjamano paccekabodhim adhigatoti. Sesam purimanayeneva veditabbam. Vamsakkaliragathavannana nitthita. -------------- @Footnote: 1 pali. vamse kalirova.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page192.

Migoarannagathavannana 1- [95] Migo arannamhiti ka uppatti? eko kira bhikkhu kassapassa bhagavato sasane yogavacaro kalam katva baranasiyam setthikule uppanno addhe mahaddhane mahabhoge, so subhago ahosi, tato paradariko hutva kalankato niraye nibbatto tattha paccitva pakkavasesena setthibhariyaya kucchimhi itthi hutva patisandhim ganhi. Nirayato agatanam sattanam gattani unhani honti. Tena setthibhariya dayhamanena udarena kicchena kasirena tam gabbham dharetva kalena darikam vijayi. Sa jatadivasato pabhuti matapitunam sesabandhuparijanananca dessa ahosi. Vayappatta ca yamhi kule dinna, tatthapi samikasassusasuranam dessava ahosi appiya amanapa. Atha nakkhatte ghosite setthiputto taya saddhim kilitum anicchanto vesim anetva kilati. Sa tam dasinam santika sutva setthiputtam upasankamitva nanappakarehi anunayitva ca aha "ayyaputta itthi nama sacepi dasannam rajunam kanittha hoti, cakkavattino va dhita, tathapi samikassa pesanakara hoti. Samike analapante sule aropita viya dukkham patisamvedeti. Sace aham anuggaharaha 2- anuggahetabba, no ce, vissajjetabba. Attano natikulam gamissami"ti. Setthiputto "hotu bhadde, ma soci kilanasajja hohi, nakkhattam kilissama"ti aha. Setthidhita tavattakena sallapamattena ussahajata "sve nakkhattam kilissami"ti bahum khajjabhojjam patiyadeti. Setthiputto dutiyadivase anarocetvava kilanatthanam gato. Sa "idani pesessati idani pesessati"ti maggam olokenti nisinna ussuram disva manusse pesesi. Te paccagantva "setthiputto gato"ti arocesum. Sa tam sabbam patiyaditam adaya yanam abhiruhitva uyyanam gantum araddha. Atha nandamulakapabbhare paccekasambuddho sattame divase nirodha vutthaya nagalatadantakattham khaditva anotattadahe mukham dhovitva "kattha ajja @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Ma. pariggaha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page193.

Bhikkham carissama"ti avajjento tam setthidhitaram disva "mayi imissa saddhakaram karetva tam kammam parikkhayam gamissati"ti natva pabbharasamipe satthiyojana- manosilatale thatva pattacivaramadaya abhinnapadakam jhanam samapajjitva akasenagantva tassa patipathe oruyha baranasim abhimukho agamasi. Tam disvava dasiyo setthidhitaya arocesum. Sa yana oruyha sakkaccam vanditva pattam sabbarasasampannena khadaniyena bhojaniyena puretva padumapupphena paticchadetva hetthapi padumapuppham katva pupphakalapam hatthena gahetva paccekabuddhassa hatthe pattam datva vanditva pupphakalapahattha patthanam akasi "bhante yatha idam puppham, evaham yattha yattha upapajjami, tattha tattha mahajanassa piya bhaveyya manapa"ti. Evam patthetva dutiyampi patthesi "bhante dukkho gabbhavaso, tam anupagamma padumapupphe eva patisandhi bhaveyya"ti. Tatiyampi patthesi "bhante jeguccho matugamo, cakkavattidhitapi paravasam gacchati. Tasma aham itthibhavam anupagamma puriso bhaveyyan"ti. Catutthampi patthesi "bhante imam samsaradukkham atikkamma pariyosane tumhehi pattam amatam papuneyyan"ti. Evam caturo panidhi katva tam padumapupphakalapam pujetva pancapatitthitena vanditva "pupphasadiso eva me gandho ceva vanno ca hotu"ti imam pancamam panidhim akasi. Tato paccekabuddho pattanca pupphakalapanca gahetva akase thatva:- "icchitam patthitam tuyham khippameva samijjhatu sabbe purentu sankappa cando pannaraso yatha"ti imaya gathaya setthidhitaya anumodanam katva "setthidhita mam gacchantam passatu"ti adhitthahitva akasena nandamulakapabbharam agamasi. Setthidhitaya tam passantiya mahati piti uppajji. Bhavantare katam akusalam kammam anokasataya parikkhinam cincambiladhotatambalohabhajanamiva suddha jata. Tavadevassa patikule natikule ca sabbo jano tuttho. "kim karoma"ti piyavacanani ca pannakarani ca pesesi. Samikopi manusse pesesi "setthidhitaram sigham anetha, aham vissaritva uyyanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page194.

Agato"ti. Tato pabhuti ca nam ure vilittacandanam viya amuttamuttaharam viya pupphamala viya ca piyayanto parihari. Sa tattha yavatayukam issariyabhogayuttasukham anubhavitva kalam katva purisabhavena devaloke padumapupphe uppajji. So devaputto gacchantopi padumapupphagabbhe eva gacchati, titthantopi nisidantopi sayantopi padumapupphagabbheyeva sayati. "mahapadumadevaputto"ti ca nam voharimsu. Evam so tena iddhanubhavena anulomapatilomam chadevaloke eva samsarati. Tena ca samayena baranasiranno visati itthisahassani honti. Tasu ekapi puttam na labhati. Amacca rajanam vinnapesum "deva kulavamsanupalako putto icchitabbo, atraje avijjamane khettajopi kulavamsadharo hoti"ti. Atha raja "thapetva mahesim avasesa itthiyo sattaham dhammanatakam karotha"ti yathakamam bahi carapesi, tathapi puttam nalattha. Puna amacca ahamsu "maharaja mahesi nama punnena ca pannaya ca sabbaitthinam agga, appeva nama devo mahesiya kucchimhi puttam labheyya"ti. Raja mahesiya etamattham arocesi. Sa aha "maharaja ya itthi silavati saccavadini, sa puttam labheyya, hirottapparahitaya kuto putto"ti pasadam abhiruhitva panca silani samadiyitva punappunam avajjesi, silavatiya rajadhitaya panca silani avajjentiya puttapatthanacitte uppannamatte sakkassa asanam sankampi. Atha sakko avajjento etamattham viditva "silavatiya rajadhitaya puttavaram demi"ti akasenagantva deviya sammukhe thito "kim varesi devi"ti. Puttam maharajati. "dammi te devi puttam, ma cintayi"ti vatva devalokam gantva "atthi nu kho ettha khinayuko"ti avajjento "ayam mahapadumo upari devalokam gantukamo ca bhavissati"ti natva tassa vimanam gantva "tata mahapaduma manussalokam gacchahi"ti yaci. So "ma evam maharaja bhana, jegucchito 1- manussaloko"ti. Tata tvam manussaloke punnam katva idhupapanno, tattheva thatva paramiyo puretabba, gaccha tatati. Dukkho maharaja gabbhavaso, na @Footnote: 1 si,. i. jeguccho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page195.

Sakkomi tattha vasitunti. "tata te gabbhavaso natthi, tatha hi tvam kammamakasi, yatha padumagabbheyeva nibbattissasi, gaccha tata"ti punappunam vuccamano adhivasesi. So devaloka cavitva baranasiranno uyyane silapattapokkharaniyam padumagabbhe nibbatto. Tanca rattim paccusasamaye mahesi supinantena visatiitthisahassa- parivuta uyyanam gantva silapattapokkharaniyam padumagabbhe puttam laddha viya ahosi. Sa pabhataya rattiya silani rakkhamana tattha gantva ekam padumapuppham addasa, tam neva tire hoti na gambhire. Saha dassaneneva cassa tattha puttasineho uppajji. Sa sayam eva otaritva tam puppham aggahesi, pupphe gahitamatteyeva pattani vikasimsu. Tattha suvannapatimam viya darakam addasa, disvava "putto me laddho"ti saddam niccharesi. Mahajano sadhukarasahassani pavattesi. Ranno ca pesesi. Raja sutva "kattha laddho"ti pucchitva laddhokasam sutva uyyananca pokkharaniyam padumanca amhakamyeva, tasma amhakam khette jatatta khettajo namayam putto"ti vatva nagaram pavesetva visatisahassaitthiyo dhatikiccam karesi. Ya ya kumarassa rucim natva patthitam patthitam 1- khadaniyam khadapeti, sa sa sahassam labhati. Sakalabaranasi calita, sabbo jano kumarassa pannakarasahassani pesesi. Kumaro tam tam atinetva "imam khada, imam bhunja"ti vuccamano bhojanena ubbalho ukkanthito hutva gopuradvaram gantva lakhagulakena kilati. Tada annataro paccekabuddho baranasim nissaya isipatane vasati, so kalasseva vutthaya senasanavattasariraparikammamanasikaradini sabbakiccani katva patisallana vutthito "ajja kattha bhikkham gahessami"ti avajjento kumarassa sampattim disva "esa pubbe kim kammam kari"ti vimamsanto "madisassa pindapatam datva catasso patthana patthesi, tattha tisso siddha, eka tava na sijjhati, @Footnote: 1 Si. panitam panitam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page196.

Tassa upayena arammanam dassemi"ti bhikkhacaravasena kumarassa santikam agamasi. Kumaro tam disva "samana ma idha agacchi, ime hi tampi `imam khada, imam bhunja'ti vadeyyun"ti aha. So ekavacaneneva tato nivattitva attano senasanam agamasi. Kumaro parijanam aha "ayam samano maya vuttamattova nivatto, kuddho nu kho mama"ti. So tehi "pabbajita nama na kodhaparayana honti, parena pasannamanena yam dinnam, tena yapenti"ti vuccamanopi "duttho evarupo nama samano, 1- khamapessami nan"ti matapitunam arocetva hatthim abhiruhitva mahata rajanubhavena isipatanam gantva migayutham disva pucchi "kinnamete"ti. Ete sami miga namati. Etesam "imam khadatha, imam bhunjatha, imam sayatha"ti vatva patijagganta atthiti. Natthi sami, yattha tinodakam sulabham tattha vasantiti. Kumaro "yatha ime arakkhiyamanava yattha icchanti, tattha vasanti, kada nu kho ahampi evam vaseyyan"ti etam arammanam aggahesi. Paccekabuddhopi tassa agamanam natva senasanamagganca cankamananca sammajjitva mattham katva ekadvattikkhattum cankamitva padanikkhepam dassetva divaviharokasanca pannasalanca sammajjitva mattham katva pavisanapadanikkhepam dassetva nikkhamanapadanikkhepam adassetva annatra agamasi. Kumaro tattha gantva tam padesam sammajjitva matthakatam disva "vasati manne ettha so paccekabuddho"ti parijanena bhasitam sutva aha "patopi so samano dussati, idani hatthiassadihi attano okasam akkantam disva sutthutaram dusseyya, idheva tumhe titthatha"ti hatthikkhandha oruyha ekakova senasanam pavittho vattasisena susammatthokase padanikkhepam disva "so danayam samano ettha cankamanto na vanijjadikammam 2- cintesi, addhayam attano hitameva cintesi manne"ti pasannamanaso cankamam abhiruhitva durikataputhuvitakko gantva pasanaphalake nisiditva sanjataekaggo 3- @Footnote: 1 Si. ruttho evayam samano. 2 i., Ma. na vejjadikammam. 3 Si., i. @sanjatapitipamojjo ekaggo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page197.

Hutva pannasalam pavisitva vipassanto paccekabodhinanam adhigantva purimanayeneva purohitena kammatthanam pucchito gaganatale nisinno imam gathamabhasi. Tattha migoti dve miga enimigo 1- ca pasadamigo ca. Api ca sabbesam arannikanam catuppadanam etam adhivacanam. Idha pana pasadamigo adhippetoti vadanti. Arannamhiti gamanca gamupacaranca thapetva avasesam arannam, idha pana uyyanam adhippetam, tasma "uyyanamhi"ti vuttam hoti. Yathati patibhage. Abaddhoti rajjubandhanadihi abaddho, etena vissatthacariyam dipeti. Yenicchakam gacchati gocarayati yena yena disabhagena gantumicchati, tena tena disabhagena gocaraya gacchati. Vuttampi cetam bhagavata:- "seyyathapi bhikkhave arannako migo aranne pavane caramano vissattho gacchati, vissattho titthati, vissattho nisidati, vissattho seyyam kappeti. Tam kissa hetu, anapathagato bhikkhave luddassa, evameva kho bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi .p. Pathamam jhanam upasampajja viharati. Ayam vuccati bhikkhave bhikkhu antamakasi maram apadam, vadhitva maracakkhum adassanam gato papimato"ti 2- vittharo. Seritanti sacchandavuttitam aparayattatam 3- va idam vuttam hoti:- yatha migo arannamhi abaddho yenicchakam gacchati gocaraya, tatha kada nu kho ahampi tanhabandhanam chinditva evam gaccheyyanti. Vinnu pandito naro seritam pekkhamano eko careti. Migoarannagathavannana nitthita. -------------- @Footnote: 1 Si., i. tinamigo. 2 khu. cula. 30/680/338-9 (sya). @ 3 Si. aparayattakatam, i. aparayattakam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page198.

Amantanagathavannana 1- [96] Amantana hotiti ka uppatti? baranasiranno kira mahaupatthanasamaye amacca upasankamimsu. Tesu eko amacco "deva sotabbam atthi"ti ekamantam gamanam yaci, so utthayasana agamasi. Puna eko mahaupatthane nisinnam yaci, eko hatthikkhandhe nisinnam, eko assapitthiyam nisinnam, eko suvannarathe nisinnam, eko sivikaya nisiditva uyyanam gacchantam yaci. Raja tato orohitva agamasi. Aparo janapadacarikam gacchantam yaci, tassapi vacanam sutva hatthikkhandhato oruyha ekamantam agamasi. Evam so tehi nibbinno hutva pabbaji. Amacca issariyena vaddhanti. Tesu eko gantva rajanam aha "asukam nama maharaja janapadam mayham dehi"ti. Raja tam "itthannamo bhunjati"ti bhanati. So ranno vacanam anadiyitva "gacchamaham tam janapadam gahetva bhunjami"ti tattha gantva kalaham katva puna ubhopi ranno santikam agantva annamannassa dosam arocenti. 2- Raja "na sakka ime tosetun"ti tesam lobhe adinavam disva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. So purimanayena imam udanam abhasi. Tassattho:- sahayamajjhe thitassa divaseyyasankhate vase ca mahaupatthanasankhate thane ca uyyanagamanasankhate gamane ca janapadacarikasankhataya carikaya ca "idam me suna, idam me dehi"tiadina nayena tatha tatha amantana hoti, tasma aham tattha nibbijjitva 3- yayam ariyajanasevita anekanisamsa ekantasukha, evam santepi lobhabhibhutehi sabbakapurisehi anabhipatthita pabbajja, tam anabhijjhitam paresam avasavattanena bhabbapuggalavasena 4- seritanca pekkhamano vipassanam arabhitva anukkamena paccekabodhim adhigatosmi. Sesam vuttanayamevati. Amantanagathavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Si. aropenti. 3 Ma. nibbinditva. @4 Si. dhammapuggalavasena, i. aggapuggalavasena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page199.

Khiddaratigathavannana 1- [97] Khidda ratiti ka uppatti? baranasiyam kira ekaputtaka- brahmadatto nama raja ahosi. So tassa ekaputtako piyo ahosi manapo panasamo, raja sabbairiyapathesu puttakam gahetvava vattati. So ekadivasam uyyanam gacchanto tam thapetva gato, kumaropi tam divasamyeva uppannena byadhina mato. Amacca "puttasinehena ranno hadayampi phaleyya"ti anarocetvava nam jhapesum. Raja uyyane suramadena matto puttam neva sarati, tatha dutiyadivasepi nhanabhojanavelasu. Atha bhuttavi nisinno saritva "puttam me anetha"ti aha. Tassa anurupena vidhanena tam pavattim arocesum. Tato sokabhibhuto nisinno evam yoniso manasakasi "imasmim sati idam hoti, imassuppada idam uppajjati"ti. Evam anukkamena anulomapatilomam paticca samuppadam sammasanto paccekasambodhim sacchakasi. Sesam samsaggagathavannanayam vuttasadisameva thapetva gathayatthavannanam. Atthavannana pana:- khiddati kilana. Sa duvidha hoti kayika ca vacasika ca. Tattha kayika nama hatthihipi kilanti, assehipi rathehipi dhanuhipi tharuhipiti evamadi. Vacasika nama gitam silokabhananam mukhabherialambarabheriti evamadi. Ratiti pancakamagunarati. Vipulanti yava atthiminjam ahacca thanena sakalattabhavabyapakam. Sesam pakatameva. Anusandhiyojanapi cettha samsaggagathaya vuttanayeneva veditabba, tato paranca sabbam. Khiddaratigathavannana nitthita. ---------- @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page200.

Catuddisagathavannana 1- [98] Catuddisoti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato sasane panca paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani gatapaccagatavattam puretva devaloke nibbatta. Tato cavitva tesam jetthako baranasiraja ahosi, sesa pakatikarajano. Te cattaropi kammatthanam ugganhitva rajjam pahaya pabbajitva anukkamena paccekabuddha hutva nandamulakapabbhare vasanta ekadivasam samapattito vutthaya vamsakkaliragathayam vuttanayeneva attano kammanca sahayanca avajjetva natva baranasiranno upayena arammanam dassetum okasam gavesanti. So ca raja tikkhattum rattiya ubbijjati, bhito vissaram karoti, mahatale 2- dhavati. Purohitena kalasseva vutthaya sukhaseyyam pucchitopi "kuto me acariya sukhan"ti sabbam tam pavattim arocesi. Purohitopi "ayam rogo na sakka yena kenaci uddham virecanadina bhesajjakammena vinetum, mayham pana khadanupayo uppanno"ti cintetva "rajjahanijivitantarayadinam pubbanimittam etam maharaja"ti rajanam sutthutaram ubbejetva "tassa vupasamanattham ettake ca ettake ca hatthiassarathadayo hirannasuvannanca dakkhinam datva yanno yajitabboti yannayajane samadapesi. Tato paccekabuddha anekani panasahassani yannatthaya sampindiyamanani disva "ekasmim kamme kate dubbodhaneyyo bhavissati, handa nam patikacceva gantva pekkhama"ti vamsakkaliragathayam vuttanayena agantva pindaya caramana rajangane patipatiya agamamsu. Raja sihapanjare thito rajanganam olokayamano te addakkhi, saha dassaneneva cassa sineho uppajji. Tato te pakkosapetva akasatale pannattasane nisidapetva sakkaccam bhojetva katabhattakicce "ke tumhe"ti pucchi. Mayam maharaja catuddisa namati. Bhante catuddisati imassa ko atthoti. Catusu disasu katthaci kutoci @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 i. mahapatham.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page201.

Bhayam va cittutraso va amhakam natthi maharajati. Bhante tumhakam tam bhayam kim karana na hotiti. "mayam maharaja mettam bhavema, karunam bhavema, muditam bhavema, upekkham bhavema. Tena no tam bhayam na hoti"ti vatva utthayasana attano vasanatthanam agamamsu. Tato raja cintesi "ime samana `mettadibhavanaya bhayam na hoti'ti bhananti, brahmana pana anekasahassapanavadham vannayanti, kesam nu kho vacanam saccan"ti. Athassa etadahosi "samana suddhena asuddham dhovanti, brahmana pana asuddhena asuddham. Na sakka kho pana asuddhena asuddham dhovitum, pabbajitanam eva vacanam saccan"ti. So "sabbe satta sukhita hontu"tiadina nayena mettadayo cattaropi brahmavihare bhavetva hitapharanena cittena amacce anapesi "sabbe pane muncatha, sitani paniyani pivantu, haritani tinani khadantu, sito ca vato tesam upavayatu"ti. Te tatha akamsu. Tato raja "kalyanamittanam vacanena papakammato muttomhi"ti tattheva nisinno vipassitva paccekabodhim sacchakasi. Amaccehi ca bhojanavelayam "bhunja maharaja kalo"ti vutte "naham raja"ti purimanayeneva sabbam vatva imam udanabyakaranagatham abhasi. Tattha catuddisoti catusu disasu yathasukhavihari, "ekam disam pharitva viharati"tiadina va nayena brahmaviharabhavanaya pharita catasso disa assa santiti catuddiso. Tasu catusu disasu katthaci satte va sankhare va bhayena na patihanatiti appatigho. Santussamanoti dvadasavidhassa santosassa vasena santussako ca. Itaritarenati uccavacena paccayena. Parissayanam sahita achambhiti ettha parissayanti kayacittani parihapenti va tesam sampattim, tani va paricca 1- sayantiti parissaya, bahiranam sihabyagghadinam abbhantarananca kamacchandadinam kayacittupaddavanam etam adhivacanam. Te parissaye adhivasanakhantiya ca viriyadihi dhammehi ca sahatiti parissayanam sahita. Thaddhabhavakarabhayabhavena @Footnote: 1 cha.Ma. paticca.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page202.

Achambhi. Kim vuttam hoti? yatha te cattaro samana, evam itaritarena paccayena santussamano ettha patipattipadatthane santose thito catusu disasu mettadibhavanaya catuddiso, sattasankharesu patihananabhayabhavena appatigho ca hoti. So catuddisatta vuttappakaranam parissayanam sahita, appatighatta achambhi ca hotiti evam patipattigunam disva yoniso patipajjitva paccekabodhim adhigatomhiti. Atha va te samana viya santussamano itaritarena vuttanayena catuddiso hotiti natva evam catuddisabhavam patthayanto yoniso patipajjitva adhigatomhi. Tasma annopi idisam thanam patthayanto catuddisataya parissayanam sahita appatighataya ca achambhi hutva eko care khaggavisanakappoti. Sesam vuttanayamevati. Catuddisagathavannana nitthita. ------------- Dussangahagathavannana 1- [99] Dussangahati ka uppatti? baranasiranno kira aggamahesi kalamakasi. Tato vitivattesu sokadivasesu ekadivasam amacca "rajunam nama tesu tesu kiccesu aggamahesi avassam icchitabba, sadhu devo annampi devim anetu"ti yacimsu. Raja "tena hi bhane janatha"ti aha. Te pariyesanta samantarajje raja mato, tassa devi rajjam anusasati, sa ca gabbhini ahosi, amacca "ayam ranno anurupa"ti natva tam yacimsu. Sa "gabbhini nama manussanam amanapa hoti. Sace agametha, yava vijayami, evam sadhu. No ce, annam pariyesatha"ti aha. Te rannopi etamattham arocesum. Raja "gabbhinipi hotu, anetha"ti aha. Te anesum. Raja tam abhisincitva sabbam mahesiya bhogam adasi, tassa parijanananca nanavidhehi pannakarehi sanganhati. Sa kalena puttam vijayi. Raja tam attano puttam viya @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page203.

Sabbiriyapathesu anke ca ure ca katva viharati. Tada deviya parijana cintesum "raja ativiya sanganhati, kumare ativissasam karoti, 1- handa nam paribhindissama"ti. Tato kumaram ahamsu "tvam tata amhakam ranno putto, na imassa ranno putto. Ma ettha vissasam apajji"ti. Atha kumaro "ehi putta"ti ranna vuccamanopi hatthena akaddhiyamanopi pubbe viya rajanam na alliyati. Raja "kim karanan"ti vimamsanto tam pavattim natva "ete maya sangahitapi patikkulavuttino eva"ti nibbijjitva rajjam pahaya pabbajito. "raja pabbajito"ti amaccaparijanapi bahu pabbajimsu. Saparijano raja pabbajitopi manussa panite paccaye upanenti, raja panite paccaye yathavuddham dapesi. Tattha ye sundaram labhanti, te tussanti. Itare ujjhayanti "mayam parivenadini sammajjanta sabbakiccani karonti, lukhabhattam jinnavatthanca labhama"ti. So tampi natva "ime yathavuddham diyamanapi ujjhayanti, aho dussangaha parisa"ti pattacivaramadaya ekova arannam pavisitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi. Tattha agatehi ca kammatthanam pucchito imam gathamabhasi. Sa atthato pakata eva. Ayam pana yojana:- dussangaha pabbajitapi eke, ye asantosabhibhuta, tathavidha eva ca atho gahattha gharamavasanta. Etaham dussangahabhavam jigucchanto vipassanam arabhitva adhigatoti. Sesam purimanayeneva veditabbanti. Dussangahagathavannana nitthita. ------------- @Footnote: 1 Si. sanganhati kumaram, avissasaniyani rajahadayani.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page204.

Kovilaragathavannana 1- [100] Oropayitvati ka uppatti? baranasiyam kira catumasika- brahmadatto nama raja gimhanam pathame mase uyyanam gato. Tattha ramaniye bhumibhage nilaghanapattasanchannam kovilararukkham disva "kovilaramule mama sayanam pannapetha"ti vatva uyyane kilitva sayanhasamayam tattha seyyam kappesi. Puna gimhanam majjhime mase uyyanam gato, tada kovilaro pupphito hoti, tadapi tatheva akasi. Punapi gimhanam pacchime mase gato, tada kovilaro sanchinnapatto 2- sukkharukkho viya hoti, tadapi raja adisvava tam rukkham pubbaparicayena tattheva seyyam anapesi. Amacca janantapi ranno anattiya tattha sayanam pannapesum. So uyyane kilitva sayanhasamaye tattha seyyam kappento tam rukkham disva "are ayam pubbe sanchannapatto manimayo viya abhirupadassano ahosi. Tato manivannasakhantare thapitapavalankurasadisehi pupphehi sassirikadassano ahosi, muttajalasadisavalikakinno cassa hetthabhumibhago bandhana pavuttapupphasanchanno rattakambalasanthato viya ahosi, so namajja sukkharukkho viya sakhamattavaseso thito, aho jaraya upahato kovilaro"ti cintetva "anupadinnampi taya jaraya hannati, kimangam pana upadinnan"ti aniccasannam patilabhi. Tadanusareneva sabbasankhare dukkhato anattato ca vipassantova "aho vatahampi sanchinnapatto kovilaro viya apagatagihibyanjano bhaveyyan"ti patthayamano anupubbena tasmim sayanatale dakkhinena passena nipannoyeva vipassitva paccekabodhim sacchakasi. Tato gamanakale amaccehi "kalo deva gantun"ti vutte "naham raja"tiadini vatva purimanayeneva imam gathamabhasi. Tattha oropayitvati apanetva. Gihibyanjananiti kesamassuodata- vatthalankaramalagandhavilepanaputtadaradasidasadini. Etani gihibhavam byanjayanti, tasma "gihibyanjanani"ti vuccanti. Sanchinnapattoti patitapatto. Chetvanati @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Si. samsinapatto.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page205.

Maggananena chinditva. Viroti maggaviriyena samannagato. Gihibandhananiti kamabandhanani. Kama hi gihinam bandhanani. Ayam tava padattho. Ayam pana adhippayo:- "aho vatahampi oropayitva gihibyanjanani sanchinnapatto yatha kovilaro bhaveyyan"ti evam cintayamano vipassanam arabhitva adhigatoti. Sesam purimanayeneva veditabbanti. Kovilaragathavannana nitthita. Pathamavaggo nitthito. ------------ Sahayagathavannana 1- [101-2] Sace labhethati ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato sasane dve paccekabodhisatta pabbajitva visati vassasahassani gatapaccagatavattam puretva devaloke uppanna, tato cavitva tesam jetthako baranasiranno putto, kanittho purohitassa putto ahosi. Te ekadivasamyeva patisandhim gahetva ekadivasameva matu kucchito nikkhamitva sahapamsukilaka sahayaka ahesum. Purohitaputto pannava ahosi, so rajaputtam aha "samma tvam tava pituno accayena rajjam labhissasi, aham purohitatthanam, susikkhitena ca rajjam anusasitum sakka, ehi sippam ugganhissama"ti. Tato ubhopi yannopacita 2- hutva gamanigamadisu bhikkham caramana paccantajanapadagamam gata. Tanca gamam panca paccekabuddha bhikkhacaravelaya pavisimsu. Tattha manussa paccekabuddhe disva ussahajata asanani pannapetva panitam khadaniyam va bhojaniyam va upanametva pujenti. Tesam etadahosi "amhehi sadisa uccakulika nama natthi, api ca panime manussa yadi icchanti, amhakam bhikkham denti, yadi nicchanti, na denti, imesam pana pabbajitanam evarupam sakkaram karonti, addha ete kinci sippam jananti, handa nesam santike sippam @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Si. yannopavitakantha, i. yannopavita.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page206.

Ugganhama"ti. Te manussesu patikkantesu okasam labhitva "yam bhante tumhe sippam janatha, tam amhehi sikkhapetha"ti yacimsu. Paccekabuddha "na sakka apabbajitena sikkhitun"ti ahamsu. Te pabbajjam yacitva pabbajimsu. Tato nesam paccekabuddha "evam vo nivasetabbam, evam parupitabban"tiadina nayena abhisamacarikam acikkhitva "imassa sippassa ekibhavabhirati nipphatti, tasma ekeneva nisiditabbam, ekena cankamitabbam, ekena thatabbam, ekena sayitabban"ti patiyekkam pannasalam adamsu, tato te attano attano pannasalam pavisitva nisidimsu. Purohitaputto nisinnakalato pabhuti cittasamadhanam laddha jhanam patilabhi. Rajaputto muhutteneva ukkanthito tassa santikam agato. So tam disva "kim samma"ti pucchi. "ukkanthitomhi"ti aha. Tena hi idha nisidati. So tattha muhuttam nisiditva aha "imassa kira samma sippassa ekibhavabhirati nipphatti"ti. Purohitaputto "evam samma, tena hi tvam attano nisinnokasam eva gaccha, ugganhissami imassa sippassa nipphattin"ti aha. So gantva punapi muhuttakeneva ukkanthito purimanayeneva tikkhattum agato. Tato nam purohitaputto tatheva uyyojetva tasmim gate cintesi "ayam attano ca kammam hapeti mama ca, idhabhikkhanam agacchati"ti. So pannasalato nikkhamma arannam pavittho. Itaro attano pannasalayeva nisinno punapi muhuttakeneva ukkanthito tassa santikam agantva ito cito ca maggantopi 1- tam adisva cintesi "yo gahatthakale pannakaram adaya agatopi mam datthum na labhati, so dani mayi agate dassanampi adatukamo apakkami, aho are citta na lajjasi, yam mam catukkhattum idhanesi, na so dani te vase vattissami, annadatthu tamyeva mama vase vattapessami"ti attano senasanam pavisitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva akasena nandamulakapabbharam agamasi. Itaropi arannam pavisitva vipassanam arabhitva @Footnote: 1 i., Ma. cankamantopi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page207.

Paccekabodhim sacchikatva tattheva agamasi. Te ubhopi manosilatale nisiditva patiyekkam ima udanagathayo abhasimsu. Tattha nipakanti pakatinipakam 1- panditam kasinaparikammadikusalam. Sadhuviharinti appanaviharena va upacarena va samannagatam. Dhiranti dhitisampannam. Tattha nipakattena dhitisampada vutta. Idha pana dhitisampannamevati attho. Dhiti nama asithilaparakkamata, "kamam taco ca nharu ca"ti 2- evam pavattaviriyassetam adhivacanam. Api ca dhikkatapapotipi 3- dhiro. Rajava rattham vijitam pahayati yatha pakatiraja "vijitam rattham anatthavahan"ti natva rajjam pahaya eko carati, evam balasahayam pahaya eko care. Atha va rajava ratthanti yatha sutasomo raja rattham vijitam pahaya eko cari, yatha ca mahajanako raja, evam eko cariti ayampi tassa attho. Sesam vuttanusarena sakka janitunti na vittharitanti. Sahayagathavannana nitthita. ------------ Addhapasamsagathavannana 4- [103] Addha pasamsamati imissa gathaya yava akasatale pannattasane paccekabuddhanam nisajja, tava catuddisagathaya uppattisadisa eva uppatti. Ayam pana viseso:- yatha so raja rattiya tikkhattum uppajji, na tatha ayam, nevassa yanno paccupatthito ahosi. So akasatale pannattesu asanesu paccekabuddhe nisidapetva "ke tumhe"ti pucchi. "mayam maharaja anavajjabhojino nama"ti. Bhante anavajjabhojinoti imassa ko atthoti. Sundaram va asundaram va laddha nibbikara bhunjama maharajati tam sutva ranno etadahosi "yannunaham ime upaparikkheyyam `edisa va no va'ti. "tam divasam kanajakena @Footnote: 1 Si. pakatinipunam. 2 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50, khu. maha. @29/918/584-5. 3 Ma. vikkhittapapoti. 4 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page208.

Bilangadutiyena parivisi. Tam paccekabuddha amatam viya nibbikara bhunjimsu. Raja "ime patinnatatta ekadivasam nibbikara honti, puna sve janissami"ti svatanaya nimantesi. Dutiyadivasepi tathevakasi. Tepi tatheva paribhunjimsu. Atha raja "sundaram datva vimamsissami"ti punapi nimantetva dve divase mahasakkaram katva panitena ativicitrena khadaniyena bhojaniyena parivisi, tepi tatheva nibbikara paribhunjitva ranno mangalam vatva pakkamimsu, raja acirapakkantesu tesu "anavajjabhojino ete, aho vatahampi anavajjabhoji bhaveyyan"ti cintetva maharajjam pahaya pabbajjam samadaya vipassanam arabhitva paccekabuddho hutva manjusakarukkhamule paccekabuddhanam majjhe attano arammanam vibhavento imam gathamabhasi. Sa padatthato uttanameva. Kevalam pana sahayasampadanti ettha asekhehi siladikkhandhehi sampanna sahaya eva sahayasampadati veditabba. Ayam panettha yojana:- ya ayam vutta sahayasampada, tam sahayasampadam addha pasamsama, ekamseneva thomemati vuttam hoti. Katham? settha sama sevitabba sahayati. Kasma? attano siladihi setthe sevamanassa siladayo dhamma anuppanna uppajjanti, uppanna ca vuddhim virulhim vepullam papunanti. Same sevamanassa annamannam sadharanena kukkuccassa vinodanena ca laddha na parihayanti. Ete pana sahayake setthe ca same ca aladdha kuhanadimicchajivam pahaya dhammena samena uppannam bhojanam bhunjanto tattha ca patighanunayam anuppadento anavajjabhoji hutva atthakamo kulaputto eko care khaggavisanakapPo. Ahampi evam caranto imam sampattim adhigatomhiti. Addhapasamsagathavannana nitthita. -----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page209.

Suvannavalayagathavannana 1- [104] Disva suvannassati ka uppatti? annataro kira baranasiyam raja gimhasamaye divaseyyam upagato ahosi, santike cassa vannadasi gositacandanam pisati. Tassa ekabahaya ekam suvannavalayam, ekabahaya dve. Tani sanghattenti, itaram na sanghattati. Raja tam disva "evameva ganavase sanghattana, ekavase asanghattana"ti cintetva punappunam dasim olokesi. Tena ca samayena sabbalankaravibhusita devi tam bijayanti thita hoti, sa "vannadasiya patibaddhacitto manne raja"ti cintetva tam dasim utthapetva sayameva pisitumaraddha. Athassa ca ubhosu bahasu aneke suvannavalaya, te sanghattayanta mahasaddam janayimsu. Raja atisutthutaram nibbindo dakkhinapassena nipannoyeva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi. Tam anuttarasukhena sukhitam nipannam candanahattha devi upasankamitva alimpami maharajati aha. So "apehi, ma alimpahi"ti aha. Sa kissa maharajati. So naham rajati. Evametesam kathasallapam sutva amacca upasankamimsu, tehipi maharajavadena alapito "naham bhane raja"ti aha. Sesam pathamagathaya vuttasadisameva. Ayam pana gathavannana:- tattha disvati oloketva. Suvannassati kancanassa. "valayani"ti pathaseso. Savasesapadattho hi ayam attho. Pabhassaraniti pabhasanasilani, jutimantaniti vuttam hoti. Sesam uttanapadatthameva. Ayam pana yojana:- disva bhujasmim suvannassa valayani "ganavase sati sanghattana, ekavase asanghattana"ti evam cintetva vipassanam arabhitva adhigatomhiti. Sesam suvinneyyamevati. Suvannavalayagathavannana nitthita. ----------- @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page210.

Ayatibhayagathavannana 1- [105] Evam dutiyenati ka uppatti? annataro kira baranasiraja daharova pabbajitukamo amacce anapesi "devim gahetva rajjam pariharatha, aham pabbajissami"ti. Amacca "maharaja arajakam rajjam amhehi na sakka rakkhitum, samantarajano agamma vilumpissanti, yava ekopi putto uppajjati, tava agamehi"ti sannapesum. Muducitto raja adhivasesi. Atha devi gabbham ganhi. Raja puna te anapesi "devi gabbhini, puttam jatam rajje abhisincitva rajjam pariharatha, aham pabbajissami"ti. Amacca "dujjanam maharaja etam, yam devi puttam va vijayissati, dhitaram vati, tava vijayanakalam agamehi"ti punapi rajanam sannapesum. Atha sa puttam vijayi. Tadapi raja tatheva amacce anapesi, amacca punapi rajanam "agamehi maharaja yava patibalo hoti"ti bahuhi karanehi sannapesum. Tato kumare patibalo jate amacce sannipatapetva "patibalo dani ayam, tam rajje abhisincitva patipajjatha"ti amaccanam okasam adatva antarapanato kasayavatthadayo sabbaparikkhare aharapetva antepure eva pabbajitva mahajanako viya nikkhamitva gato, sabbaparijano nanappakaram paridevamano rajanam anubandhi. So raja yava attano rajjasima, tava gantva kattaradandena lekham akaddhitva "ayam lekha natikkamitabba"ti aha. Mahajano lekhaya sisam katva bhumiyam nipanno paridevamano "tuyham dani tata ranno ana kim karissati"ti kumaram lekham atikkamapesi. Kumaro "tata tata"ti dhavitva rajanam sampapuni. Raja kumaram disva "etam mahajanam pariharanto rajjam karesim, kim dani ekam darakam pariharitum na sakkhissan"ti kumaram gahetva arannam pavittho tattha pubbapaccekabuddhehi vasitapannasalam disva vasam kappesi saddhim puttena. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page211.

Tato kumaro varasayanadisu kataparicayo tinasantharake va rajjumancake va 1- sayamano rodati. Sitavatadihi phuttho samano "sitam tata, unham tata, makasa tata damsanti. Chatomhi tata, pipasitomhi tata"ti vadati. Raja tam sannapentoyeva rattim vitinamesi. Divapissa pindaya caritva bhattam upanamesi, kumaro missakabhattam kanguvarakamuggadibahulam acchadentampi tam jighacchavasena bhunjamano katipahaccayena unhe thapitapadumam viya milayi. Raja pana patisankhanabalena nibbikaro bhunjati. Tato so kumaram sannapento aha "nagare tata panitaharo labbhati, tattha gacchama"ti. Kumaro ama tatati. Tato nam purakkhatva agatamaggeneva nivatti. Kumaramatapi devi "na dani raja kumaram ganhitva aranne ciram vasissati, katipaheneva nivattissati"ti cintetva ranna kattaradandena likhitatthaneyeva vatim 2- karapetva vasam kappesi. Raja tassa vatiya avidure thatva "ettha te tata mata nisinna, gacchahi"ti pesesi. Yava so tam thanam papunati, tava udikkhanto atthasi "ma heva nam koci vihetheyya"ti. Kumaro matu santikam dhavanto agamasi. Arakkhapurisa kumaram agacchantam disva deviya arocesi. Devi visatinatakitthisahassaparivuta paccuggantva patiggahesi. Ranno ca pavattim pucchi. "pacchato agacchati"ti sutva manusse pesesi. Rajapi tavadeva sakavasanatthanam agamasi. Manussa rajanam adisva nivattimsu. Tato devi nirasava hutva puttam gahetva nagaram gantva rajje abhisinci. Rajapi attano vasanatthane nisinno vipassitva paccekabodhim patva manjusakarukkhamule paccekabuddhanam majjhe imam udanagatham abhasi. Sa atthato uttana eva. Ayam panetthadhippayo:- yvayam ekena dutiyena kumarena situnhadihi nivedentena sahavasena tam sannapentassa mama vacabhilapo tasmim sinehavasena abhisajjana va jata. Sacaham imam na pariccajami, tato ayatimpi tatheva @Footnote: 1 Ma. thandilale va. 2 Si. guttim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page212.

Hessati, yatha idani, evam dutiyena saha mamassa vacabhilapo abhisajjana va. "ubhayametam 1- antarayakaram visesadhigamassa"ti etam bhayam ayatim pekkhamano tam chaddetva yoniso patipajjitva paccekabodhimadhigatomhiti. Sesam vuttanayamevati. Ayatibhayagathavannana nitthita. ------------ Kamagathavannana 2- [106] Kama hi citrati ka uppatti? baranasiyam kira setthiputto daharova setthitthanam labhi, tassa tinnam utunam anucchavika tayo pasada ahesum. So sabbasampattihi devakumaro viya paricareti. Atha so daharova samano "pabbajissami"ti matapitaro apucchi, te nam nivarenti. So tatheva nibandhati. Punapi nam matapitaro "tvam tata sukhumalo, dukkara pabbajja, khuradharaya upari cankamanasadisa"ti nanappakarehi nivarenti. So tatheva nibandhati. Te cintesum "sacayam pabbajati, amhakam domanassam hoti. Sace nam nivarema, etassa domanassam hoti. Api ca amhakam domanassam hotu, ma ca etassa"ti anujanimsu. Tato so sabbam parijanam paridevamanam anadiyitva isipatanam gantva paccekabuddhanam santike pabbaji. Tassa ularasenasanam na papunati, mancake tattikam attharitva sayi. So varasayane kataparicayo sabbarattim atidukkhito ahosi. Pabhate sariraparikammam katva pattacivaramadaya paccekabuddhehi saddhim pindaya pavisi. Tattha vuddha aggasananca aggapindanca labhanti, navaka yam kincideva asanalukham bhojananca. So tena lukhabhojanenapi atidukkhito ahosi. So katipahamyeva kiso dubbanno hutva nibbijji. Yatha tam aparipakkagate samanadhamme. Tato matapitunam dutam pesetva uppabbaji. So katipahamyeva balam gahetva punapi pabbajitukamo ahosi, tato dutiyampi @Footnote: 1 cha.ma ubhayampetam. cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page213.

Pabbajitva punapi uppabbaji. Tatiyavare pana pabbajitva samma patipanno vipassitva paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham vatva puna paccekabuddhanam majjhe imameva byakaranagathampi abhasi. Tattha kamati dve kama vatthukamo ca kilesakamo ca. Tattha vatthukamo nama piyarupadiarammanadhammo, 1- kilesakamo nama sabbo ragappabhedo. Idha pana vatthukamo adhippeto. Rupadianekappakaravasena citRa. Lokassadavasena madhuRa. Balaputhujjananam manam ramapentiti manorama. Viruparupenati vividhena rupena, anekavidhena sabhavenati vuttam hoti. Te hi rupadivasena citra, rupadisupi niladivasena vividharupa. Evam tena tena viruparupena tatha tatha assadam dassetva mathenti cittam, pabbajjaya abhiramitum na dentiti. Sesamettha pakatameva, nigamanampi dvihi tihi va padehi yojetva purimagathasu vuttanayeneva veditabbanti. Kamagathavannana nitthita. -------------- Itigathavannana 2- [107] Iti cati ka uppatti? baranasiyam kira ranno gando udapadi, balha vedana vaddhanti, vejja "satthakammena vina phasu na hoti"ti bhananti. Raja tesam abhayam datva satthakammam karapesi. Te tam phaletva pubbalohitam niharitva nivedanam katva vanam pilotikena bandhimsu. Lukhamamsaharesu 3- ca nam samma ovadimsu. Raja lukhabhojanena kisasariro ahosi, gando cassa milayi. So phasukasanni hutva siniddhaharam bhunji, tena sanjatabalo visayeyeva patisevi, tassa gando purimasabhavameva sampapuni. Evam yava tikkhattum satthakammam karapetva vejjehi parivajjito nibbinditva maharajjam pahaya pabbajitva arannam pavisitva vipasasanam arabhitava sattahi @Footnote: 1 Si. manapiyarupadi. 2 cha.Ma. ayam patho na dissati. 3 Si., i. aharacaresu, Ma. @aharesu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page214.

Vassehi paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham bhasitva nandamulakapabbharam agamasi. Tattha etiti iti, agantukanam akusalabhaginam byasanahetunam etam adhivacanam. Tasma kamagunapi ete anekabyasanavahatthena anatthanam sannipatatthena ca iti. Gandopi asucim paggharati, uddhumataparipakkaparibhinno hoti. Tasma ete kilesasucipaggharanato uppadajarabhangehi uddhumataparipakkaparibhinnabhavato ca gando. Upaddavatiti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatiti attho, ragagandadinametamadhivacanam. Tasma kamagunapete aviditanibbanatthavahahetutaya sabbupaddavakammaparivatthutaya ca upaddavo. Yasma panete kilesaturabhavam janenta silasankhatam arogyam loluppam va uppadenta pakatikameva arogyam vilumpanti, tasma imina arogyavilumpanatthena rogo. Abbhantaramanupavitthatthena pana antotudanatthena ca dunniharaniyatthena ca sallam. Ditthadhammikasamparayikabhayavahanato bhayam. Me etanti metam. Sesamettha pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti. Itigathavannana nitthita. --------- Sitalukagathavannana 1- [108] Sitancati ka uppatti? baranasiyam kira sitalukabrahmadatto nama raja ahosi. So pabbajitva aranne tinakutikaya viharati. Tasminca padese site sitam, unhe unhameva hoti abbhokasatta padesassa. Gocaragame bhikkha yavadattham na labbhati, paniyampi dullabham, vatatapadamsasirimsapapi 2- badhenti. Tassa etadahosi "ito addhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbepi ete parissaya natthi, yannunaham tattha gaccheyyam, phasukam viharantena sakka sukhamadhigantun"ti. Tassa puna ahosi "pabbajita nama na paccayagiddha honti, @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 cha.Ma. vatatapadamsasarisapapi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page215.

Evarupam ca cittam attano vase vattapenti, na cittassa vase vattanti, naham gamissamiti evam paccavekkhitva na agamasi. Evam yavatatiyakam uppannacittam paccavekkhitva nivattesi. Tato tattheva satta vassani vasitva samma patipajjamano paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham bhasitva nandamulakapabbharam agamasi. Tattha sitancati sitam duvidham abbhantaradhatukkhobhapaccayanca bahiradhatukkhobha- paccayanca, tatha unhampi. Damsati pingalamakkhika. Sirimsapati 1- ye keci dighajatika saranta gacchanti. Sesam pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti. Sitalukagathavannana nitthita. ----------- Nagagathavannana 2- [109] Nagovati ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja visati vassani rajjam karetva kalam kato niraye visati vassani eva paccitva himavantappadese hatthiyoniyam uppajjitva sanjatakkhandho padumavannasakalasariro ularo yuthapati mahanago ahosi. Tassa obhaggobhagga- sakhabhangani hatthichapava khadanti, ogahepi nam hatthiniyo kaddamena vilimpimsu, sabbam palileyyakanagasseva ahosi. So yutha nibbijjitva pakkami. Tato nam padanusarena yutha anubandhanti, evam yavatatiyam pakkantampi anubandhimsuyeva. Tato cintesi "idani mayham nattako baranasiyam rajjam kareti, yannunaham attano purimajatiya uyyanam gaccheyyam. Tatra so mam rakkhissati"ti. Tato rattiyam niddupagate yuthe yutham pahaya tameva uyyanam pavisi. Uyyanapalo disva ranno arocesi, raja "hatthim gahessami"ti @Footnote: 1 cha.Ma. sarisapati. 2 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page216.

Senaya parivaresi. Hatthi rajanameva abhimukho gacchati, raja "mam abhimukho eti"ti khurappam sannayhitva atthasi. Tato hatthi "vijjheyyapi mam eso"ti manusikaya vacaya "brahmadatta ma mam vijjha, aham te ayyako"ti aha. Raja "kim bhanasi"ti sabbam pucchi. Hatthipi rajje ca narake ca hatthiyoniyanca pavattim sabbam arocesi. Raja "sundaram ma bhayi, ma kanci bhimsapehi"ti hatthino vattanca arakkhake ca hatthibhande ca upatthapesi. Athekadivasam raja hatthikkhandhavaragato "ayam visati vassani rajjam karetva niraye paccitva pakkavasesena tiracchanayoniyam uppanno, tatthapi ganasamvasasanghattanam asahanto idhagatosi, aho dukkhova ganasamvaso, ekibhavo eva pana sukho"ti cintetva tattheva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi. Tam lokuttarasukhena sukhitam amacca upasankamitva panipatam katva "yanakalo maharaja"ti ahamsu. Tato "naham raja"ti vatva purimanayeneva imam gathamabhasi. Sa padatthato pakata eva. Ayam panettha adhippayayojana:- sa ca kho yuttivaseneva, na anussavavasena. Yatha ayam hatthi ariyakantesu silesu dantatta adantabhumim nagacchatiti va, sariramahantataya va nago, evam kudassu namahampi ariyakantesu silesu dantatta adantabhumim nagamanena, agumakaranena, puna itthattam anagamanena ca gunasariramahantataya va nago bhaveyyam. Yatha cesa yuthani vivajjayitva ekacariyasukhena yathabhirantam viharam aranne eko care khaggavisanakappo, kudassu namahampi evam ganam vivajjetva ekaviharasukhena yathabhirantam viharam aranne attano yatha yatha sukham, tatha tatha yattakam va icchami, tattakam aranne nivasam eko care khaggavisanakappo eko careyyanti attho. Yatha cesa susanthitakkhandhamahantataya sanjatakkhandho, kudassu namahampi evam asekhasilakkhandhamahantataya sanjatakkhandho bhaveyyam. Yatha cesa padumasadisagattataya va, padumakule uppannataya va padumi, kudassu namahampi evam padumasadisaujukataya va, ariyajatipadume uppannataya va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page217.

Padumi bhaveyyam. Yatha cesa thamabaladihi ularo, kudassu namahampi evam parisuddhakayasamacaratadihi silasamadhi nibbedhikapannadihi va ularo bhaveyyanti. Evam cintento vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. Nagagathavannana nitthita. ----------- Atthanagathavannana 1- [110] Atthana tanti ka uppatti? baranasiranno kira putto daharo eva samano pabbajitukamo matapitaro yaci, matapitaro nam nivarenti. So nivariyamanopi nibandhatiyeva "pabbajissami"ti. Tato pubbe vuttasetthiputtam viya sabbam vatva anujanimsu. "pabbajitva ca uyyaneyeva vasitabban"ti patijanapesum, so tatha akasi. Tassa mata patova visatisahassanatakitthiparivuta uyyanam gantva puttam yagum payetva antara khajjakadini ca khadapetva yava majjhanhikasamaya tena saddhim samullapitva nagaram pavisati. Pitapi majjhanhike agantva tam bhojetva attanapi bhunjitva divasam tena saddhim samullapitva sayanhasamayam patijagganakapurise thapetva nagaram pavisati. So evam rattindivam avivitto viharati. Tena kho pana samayena adiccabandhu nama paccekabuddho nandamulakapabbhare viharati. So avajjento tam addasa "ayam kumaro pabbajitum asakkhi, jatam chinditum na sakkoti"ti. Tato param avajji "attano dhammataya nibbijjissati nu kho, no"ti. Atha "dhammataya nibbindanto aticiram bhavissati"ti natva "tassa arammanam dassessami"ti purimanayena manosilatalato agantva uyyane atthasi. Rajaparisa disva "paccekabuddho agato maharaja"ti arocesi. Raja "idani me putto paccekabuddhena saddhim anukkanthito vasissati"ti @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page218.

Pamuditamano hutva paccekabuddham sakkaccam upatthahitva tattheva vasam yacitva pannasaladivaviharacankamadisabbam karetva vasesi. So tattha vasanto ekadivasam okasam labhitva kumaram pucchi "kosi tvan"ti. "aham pabbajito"ti. Pabbajita nama na idisa hontiti. Atha "bhante kidisa honti, kim mayham ananucchavikan"ti vutte "tvam attano ananucchavikam na pekkhasi, nanu te mata visatisahassitthihi saddhim pubbanhasamaye agacchanti uyyanam avivittam karoti, pita cassa mahata balakayena sayanhasamaye jagganakaparisa sakalam rattim, pabbajita nama tava sadisa na honti, idisa pana honti"ti tattha thitasseva iddhiya himavante annataram viharam dassesi. So tattha paccekabuddhe alambanaphalakam nissaya thite ca cankamante ca rajanakakammasucikammadini karonte ca disva aha "tumhe idha nagacchatha, pabbajja ca tumhehi anunnata"ti. "ama pabbajja anunnata, pabbajitakalato patthaya samana nama attano nissaranam katum, padesanca icchitam patthitam gantum labhanti, ettakamva vattati"ti vatva akase thatva atthana tam sanganikaratassa, yam phassaye samayikam vimuttinti imam upaddhagatham vatva dissamanoyeva akasena nandamulakapabbharam agamasi. Evam gate paccekabuddhe so attano pannasalam pavisitva nipajji. Arakkhapurisopi "sayito kumaro, idani kuhim gamissati"ti pamatto niddam okkami. So tassa pamattabhavam natva pattacivaramadaya arannam pavisi. Tatra ca thito vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva paccekabuddhatthanam gato. Tatra ca "kathamadhigatan"ti pucchito adiccabandhuna vuttam upaddhagatham paripunnam katva abhasi. Tassattho:- atthana tanti atthanam tam, akaranam tanti vuttam hoti. Anunasikalopo kato "ariyasaccana dassanan"tiadisu 1- viya. Sanganikaratassati ganabhiratassa. Yanti karanavacanametam "yam hiriyati hiriyitabbena"tiadisu 2- viya. Phassayeti adhigacche. Samayikam vimuttinti lokiyasamapattim. Sa hi appitappitasamaye @Footnote: 1 khu.khu. 25/11/4, khu.su. 25/270/386. 2 abhi. sam. 34/30/26.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page219.

Eva paccatthikehi vimuccanato samayika vimuttiti vuccati. Tam samayikam vimuttim. Atthanam tam, na tam karanam vijjati sanganikaratassa, yena karanena vimuttim phassaye iti etam adiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma sanganikaratim pahaya yoniso patipajjanto adhigatomhiti aha. Sesam vuttanayamevati. Atthanagathavannana nitthita. Dutiyavaggo nitthito. -------- Ditthivisukagathavannana 1- [111] Ditthivisukaniti ka uppatti? annataro kira baranasiraja rahogato cintesi "yatha sitadinam patighatakani unhadini atthi, atthi nu kho evam vattapatighatakam vivattam, no"ti. So amacce pucchi "vivattam janatha"ti. Te "janama maharaja"ti ahamsu. Raja kim tanti. Tato "antava loko"tiadina nayena sassatucchedam kathesum. Raja "ime na jananti, sabbepime ditthigatika"ti sayameva tesam vilomatanca ayuttatanca disva "vattapatighatakam vivattam atthi, tam gavesitabban"ti cintetva rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Imanca udanagatham abhasi paccekabuddhanam majjhe byakaranagathanca. Tassattho:- ditthivisukaniti dvasatthiditthigatani. Tani hi maggasammaditthiya visukatthena vijjhanatthena vilomatthena ca visukani, evam ditthiya 2- visukani, ditthi eva va visukani ditthivisukani. 2- Upativattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niyamanti avinipatadhammataya sambodhiparayanataya ca niyatabhavam adhigato, sammattaniyamasankhatam va pathamamagganti. Ettavata pathamamaggakiccanipphatti ca tassa patilabho ca vutto. Idani patiladdhamaggoti imina sesamaggapatilabham dasseti. Uppannananomhiti uppannapaccekabodhinano amhi. Etena phalam dasseti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2-2 Si. visukaniti ditthi eva va visukaniti @ditthivisukani.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page220.

Anannaneyyoti annehi idam saccanti na netabbo. Etena sayambhutam dasseti, patte va paccekabodhinane annaneyyataya abhava sayamvasitam. Samathavipassanaya va 1- ditthivisukani upativatto, adimaggena niyamam patto, sesehi patiladdhamaggo, phalananena uppannanano, tam sabbam attanava adhigatoti anannaneyyoti. Sesam vuttanayeneva veditabbanti. Ditthivisukagathavannana nitthita. ------------- Nillolupagathavannana 2- [112] Nillolupoti ka uppatti? baranasiranno kira sudo antarabhattam pacitva upanamesi manunnadassanam sadurasam "appeva nama me raja dhanamanuppadeyya"ti. Tam ranno gandheneva bhottukamyatam janesi, mukhe khelam uppadeti. Pathamakabale pana mukhe pakkhittamatte sattarasaharanisahassani amateneva phusitani ahesum. Sudo "idani me dassati, idani me dassati"ti cintesi. Rajapi "sakkararaho sudo"ti cintesi, "rasam sayitva pana sakkarontam mam papako kittisaddo abbhuggaccheyya `lolo ayam raja rasagaruko'ti "na kinci abhani. Evam yava bhojanapariyosanam, tava sudo "idani dassati, idani dassati"ti cintesi. Rajapi avannabhayena na kinci abhani. Tato sudo "natthi manne imassa ranno jivhavinnanan"ti. Dutiyadivase asadurasam upanamesi. Raja bhunjanto "niggaharaho 3- vata bho ajja sudo"ti janantopi pubbe viya paccavekkhitva avannabhayena na kinci abhani. Tato sudo "raja neva sundaram nasundaram janati"ti cintetva sabbam paribbhayam attanava gahetva kincideva pacitva ranno deti. Raja "aho vata lobho, 4- aham nama visati nagarasahassani @Footnote: 1 Si. vipassanaYu. 2 cha.Ma. ayam patho na dissati. 3 Si. tajjananiggaharaho. 4 Si. @dhanalobho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Bhunjanto imassa lobhena bhattamattampi na labhami"ti nibbijjitva rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Purimanayeneva imam gatham abhasi. Tattha nillolupoti aloluPo. Yo hi rasatanhabhibhuto hoti, so bhusam luppati punappunam luppati, tena "lolupo"ti vuccati. Tasma esa tam patikkhipanto "nillolupo"ti aha. Nikkuhoti ettha kincapi yassa tividham kuhanavatthu natthi, so "nikkuho"ti vuccati. Imissa pana gathaya manunnabhojanadisu vimhayamanapajjanato 1- nikkuhoti ayamadhippayo. Nippipasoti ettha patumiccha pipasa, tassa abhavena nippipaso, sadurasalobhena bhottukamyatavirahitoti attho. Nimmakkhoti ettha paragunavinasanalakkhano makkho, tassa abhavena nimmakkho. Attano gihikale sudassa gunamakkhanabhavam sandhayaha. Niddhantakasavamohoti ettha ragadayo tayo kayaduccaritadini ca tiniti cha dhamma yathasambhavam appasannatthena sakabhavam vijahapetva parabhavam ganhapanatthena kasatatthena ca "kasava"ti veditabba. Yathaha:- "tattha katame tayo kasava, ragakasavo dosakasavo mohakasavo, ime tayo kasava tattha katame aparepi tayo kasava, kayakasavo vacikasavo manokasavo"ti. 2- Tesu moham thapetva pancannam kasavanam tesanca sabbesam mulabhutassa mohassa niddhantatta niddhantakasavamoho. Tinnam eva va kayavacimanokasavanam mohassa ca niddhantatta niddhantakasavamoho. Itaresu nillolupatadihi ragakasavassa, nimmakkhataya dosakasavassa niddhantabhavo siddho eva. Nirasayoti nittanho. Sabbaloke bhavitvati sakalaloke, tisu bhavesu dvadasasu va ayatanesu bhavavibhavatanhavirahito hutvati attho. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atha va @Footnote: 1 Ma. vimhayadinam pajahanato. 2 abhi. vi. 35/924/450.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Tayopi pade vatva eko careti eko caritum sakkuneyyati evampettha sambandho katabbo. Nillolupagathavannana nitthita. ------------- Papasahayagathavannana [113] Papam sahayanti ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja mahaccarajanubhavena nagaram padakkhinam karonto manusse kotthagarato puranadhannadini bahiddha niharante disva "kim bhane idan"ti amacce pucchi. Amacca "idani maharaja navadhannadini uppajjissanti, tesam okasam katum ime manussa puranadhannadini chaddenti"ti ahamsu. Raja kim bhane itthagarabalakayadinam vattam paripunnanti aha. Ama maharaja paripunnanti. Tena hi bhane danasalam karetha, danam dassami, ma imani dhannani anupakarani vinassantuti. Tato nam annataro ditthigatiko amacco "maharaja natthi dinnan"ti arabbha yava "bale ca pandite ca sandhavitva samsaritva dukkhassantam karissanti"ti vatva nivaresi. Raja dutiyampi tatiyampi kotthagare vilumpante disva tatheva anapesi. Sopi tatiyampi nam "maharaja dattupannattam yadidam danan"tiadini vatva nivaresi. So "are aham attano santakampi na labhami datum, kim me imehi papasahayehi"ti nibbinno rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchakasi. Tanca papasahayam garahanto imam udanagathamaha. Tassayam sankhepattho:- yvayam dasavatthukaya papaditthiya samannagatatta papo, paresampi anattham passatiti anatthadassi, kayaduccaritadimhi ca visame nivittho, tam atthakamo kulaputto papam sahayam parivajjayetha, anatthadassim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Visame nivittham. Sayam na seveti attano vasena tam na seveyya. Yadi pana parassa vaso hoti, kim sakka katunti vuttam hoti. Pasutanti pasatam, ditthivasena tattha tattha lagganti attho. Pamattanti kamagunesu vossatthacittam, kusalabhavanarahitam va. Tam evarupam sahayam na seve na bhaje na payirupase, annadatthu eko care khaggavisanakappoti. Papasahayagathavannana nitthita. ------------- Bahussutagathavannana 1- [114] Bahussutanti ka uppatti? pubbe kira kassapassa bhagavato sasane attha paccekabodhisatta pabbajitva gatapaccagatavattam puretva devaloke uppannatiadi sabbam anavajjabhojigathaya vuttasadisameva. Ayam pana viseso:- paccekabuddhe nisidapetva raja aha "ke tumhe"ti. Te ahamsu "mayam maharaja bahussuta nama"ti. Raja "aham sutabrahmadatto nama, sutena tittim na gacchami, handa nesam santike vicitranayadhammadesanam sossami"ti attamano dakkhinodakam datva parivisitva bhattakiccapariyosane samghattherassa santike nisiditva "dhammakatham bhante kathetha"ti aha. So "sukhito hotu maharaja, ragakkhayo hotu"ti vatva utthito. Raja "ayam na bahussuto, dutiyo bahussuto bhavissati, sve tassa vicitradhammadesanam sossami"ti svatanaya nimantesi. Evam yava sabbesam patipati gacchati, tava nimantesi, te sabbepi "dosakkhayo hotu, mohakkhayo, gatikkhayo, bhavakkhayo, vattakkhayo, upadhikkhayo, tanhakkhayo hotu"ti evam ekekapadam visesetva sesam pathamasadisameva vatva utthahimsu. Tato raja "ime `bahussuta mayan'ti bhananti, na ca tesam vicitrakatha, kimetehi vuttan"ti tesam vacanattham upaparikkhitumaraddho. Atha "ragakkhayo @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Hotu"ti upaparikkhanto "rage khine dosopi mohopi annatarannatarepi kilesa khina honti"ti natva attamano ahosi "nippariyayabahussuta ime samana. Yathapi hi purisena mahapathavim va akasam va anguliya niddisantena na angulimattova padeso niddittho hoti. Api ca kho pana sakalapathavi akasa eva niddittha honti. Evam imehi ekekam attham niddisantehi aparimana attha niddittha honti"ti. Tato so "kudassu namahampi evam bahussuto bhavissami"ti tatharupam bahussutabhavam patthento rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagathamabhasi. Tatthayam sankhepattho:- bahussutanti duvidho bahussuto tisu pitakesu atthato nikhilo 1- pariyattibahussuto ca maggaphalavijjabhinnapativedhako 2- pativedhabahussuto ca. Agatagamo dhammadharo. Ularehi pana kayavacimanokammehi samannagato ularo. Yuttapatibhano ca muttapatibhano ca yuttamuttapatibhano ca patibhanava. Pariyattiparipucchadhigamavasena va tividho patibhanava veditabbo. Yassa hi pariyatti patibhati, so pariyattipatibhanava. Yassa atthanca nananca lakkhananca thanatthananca paripucchantassa paripuccha patibhati, so paripucchapatibhanava. Yassa maggadayo patividdha honti, so adhigamapatibhanava. Tam evarupam bahussutam dhammadharam bhajetha mittam ularam patibhanavantam. Tato tassanubhavena attatthaparatthaubhayatthabhedato va ditthadhammikasamparayikaparamatthabhedato va anekappakarani annaya atthani, tato "ahosim nu kho aham atitamaddhanan"tiadisu 3- kankhatthaniyesu vineyya kankham vicikiccham vinetva vinasetva evam katasabbakicco eko care khaggavisanakappoti. Bahussutagathavannana nitthita. ------------ @Footnote: 1 Si. niccalo. 2 Si. maggaphalavijjabhinnanam patividdhatta. 3 Ma.mu. 12/18/11, @sam. ni. 16/20/26.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Vibhusatthanagathavannana 1- [115] Khiddam ratinti ka uppatti? baranasiyam kira vibhusakabrahmadatto nama raja patova yagum va bhattam va bhunjitva nanavidhavibhusanehi attanam vibhusapetva mahaadase sakalam sariram disva yam na icchati, tam apanetva annena vibhusanena vibhusapeti. Tassa ekadivasam evam karontassa bhattavela majjhanhika sampatta. Vippakatavibhusitova dussapattena sisam vethetva bhunjitva divaseyyam upaganchi. Punapi utthahitva tatheva karoto suriyo oggato. Evam dutiyadivasepi tatiyadivasepi. Athassa evam mandanappasutassa pitthirogo udapadi. Tassa etadahosi "aho re aham sabbathamena vibhusantopi imasmim kappake vibhusane asantuttho lobham uppadesim, lobho ca namesa apayagamaniyo dhammo, handaham lobham nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha khidda ca rati ca pubbe vuttava. Kamasukhanti vatthukamasukham. Vatthukamapi hi sukhassa visayadibhavena "sukhan"ti vuccanti. Yathaha "atthi rupam sukham sukhanupatitan"ti. 2- Evametam khiddam ratim kamasukhanca imasmim okasaloke analankaritvati alanti akatva, etam tappakanti va sarabhutanti va evam aggahetva. Anapekkhamanoti tena analankaranena anapekkhanasilo apihaluko nittanho. Vibhusatthana virato saccavaditi tattha vibhusa duvidha agarikavibhusa ca anagarikavibhusa ca. Satakavethanamalagandhadivibhusa agarikavibhusa nama. Pattamandanadivibhusa anagarikavibhusa. Vibhusa eva vibhusatthanam, tasma vibhusatthana tividhaya viratiya virato. Avitathavacanato saccavaditi evamattho datthabbo. Vibhusatthanagathavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 sam. kha. 17/60/57-8.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Puttadaragathavannana 1- [116] Puttanca daranti ka uppatti? baranasiyam kira ranno putto daharakaleyeva abhisitto rajjam karesi. So pathamagathaya vuttapaccekabodhisatto viya rajjasirim anubhavanto ekadivasam cintesi "aham rajjam karento bahunam dukkham karomi, kim me ekabhattatthaya imina papena, handa sukhamuppademi"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha dhananiti muttamaniveluriyasankhasilapavalarajatajatarupadini ratanani. Dhannaniti salivihiyavagodhumakanguvarakakudrusakappabhedani satta sesaparannani ca. Bandhavaniti natibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhabandhave. Yathodhikaniti sakasakaodhivasena thitaniyeva. Sesam vuttanayamevati. Puttadaragathavannana nitthita. ------------ Sangagathavannana [117] Sango esoti ka uppatti? baranasiyam kira padalolabrahmadatto nama raja ahosi. So patova yagum va bhattam va bhunjitva tisu pasadesu tividhani natakani passati. Tividha nama nataka pubbarajato agatam, anantararajato agatam, attano kale utthitanti. So ekadivasam patova daharanatakapasadam gato, ta natakitthiyo "rajanam ramapessama"ti sakkassa devanamindassa accharayo viya atimanoharam naccagitavaditam payojesum. Raja "anacchariyametam daharanan"ti asantuttho hutva majjhimanatakapasadam gato, tapi natakitthiyo tatheva akamsu. So tatthapi tatheva asantuttho hutva mahallakanatakapasadam gato, tapi tatheva akamsu. Raja dve tayo rajaparivatte @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Atitanam tasam mahallakabhavena atthikilanasadisam naccam disva gitanca amadhuram sutva punadeva daharanatakapasadam, puna majjhimanatakapasadanti evampi vicaritva katthaci asantuttho cintesi "ima natakitthiyo sakkam devanamindam accharayo viya mam ramapetukama sabbathamena naccagitavaditam payojesum. Svaham katthaci asantuttho lobham vaddhemi. Lobho ca namesa apayagamaniyo dhammo, handaham lobham nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tassattho:- sango esoti attano upabhogam niddisati. So hi sajjanti tattha panino kaddame pavittho hatthi viyati sango. Parittamettha sokhyanti ettha pancakamagunupabhogakale viparitasannaya uppadetabbato kamavacaradhamma- pariyapannato va lamakatthena sokhyam parittam, vijjuppabhaya obhasitanaccadassanasukham iva ittaram, tavakalikanti vuttam hoti. Appassado dukkhamevettha bhiyyoti ettha ca yvayam "yam kho bhikkhave ime panca kamagune paticca uppajjati sukham somanassam, ayam kamanam assado"ti 1- vutto, so yamidam "ko ca bhikkhave kamanam adinavo, idha bhikkhave kulaputto yena sippatthanena jivikam kappeti, yadi muddaya yadi gananaya"ti evamadina 1- nayenettha dukkham vuttam, tam upanidhaya appo udakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, catusu samuddesu udakasadisam hoti. Tena vuttam "appassado dukkhamevettha bhiyyo"ti. Galo esoti assadam dassetva akaddhanavasena baliso viya eso, yadidam pancakamaguna. Iti natva matimati evam janitva buddhima pandito puriso sabbametam pahaya eko care khaggavisanakappoti. Sangagathavannana nitthita. @Footnote: 1 Ma. mu. 12/165-6/128-9.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Sandalagathavannana 1- [118] Sandalayitvanati ka uppatti? baranasiyam kira anivattabrahmadatto nama raja ahosi. So sangamam otinno ajinitva annam va kiccam araddho anitthapetva na nivattati, tasma nam evam sanjanimsu. So ekadivasam uyyanam gacchati. Tena ca samayena davadaho utthasi, so aggi sukkhani ceva haritani ca tinadini dahanto anivattamano eva gacchati. Raja tam disva tappatibhaganimittam uppadesi. "yathayam davadaho, evameva ekadasavidho aggi sabbe satte dahanto anivattamano gacchati mahadukkham uppadento, kudassu namahampi imassa dukkhassa nivattanattham ayam aggi viya ariyamaggananaggina kilese dahanto anivattamano gaccheyyan"ti. Tato muhuttam gantva kevatte addasa nadiyam macche ganhante. Tesam jalantare pavittho eko mahamaccho jalam bhetva palayi. Te "maccho jalam bhetva gato"ti saddamakamsu. Raja tampi vacanam sutva tappatibhaganimittam uppadesi "kudassu namahampi ariyamaggananena tanhaditthijalam bhetva asajjamano gaccheyyan"ti. So rajjam pahaya pabbajitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchakasi, imanca udanagathamabhasi. Tassa dutiyapade jalanti suttamayam vuccati. Ambuti udakam, tattha caratiti ambucari, macchassetam adhivacanam. Salile ambucari salilambucari. Tasmim nadisalile jalam bhetva gataambucari vati vuttam hoti. Tatiyapade daddhanti daddhatthanam vuccati. Yatha aggi daddhatthanam puna na nivattati, na tattha bhiyyo agacchati, evam maggananaggina daddhakamagunatthanam anivattamano tattha bhiyyo anagacchantoti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati. Sandalagathavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Okkhittacakkhugathavannana 1- [119] Okkhittacakkhuti ka uppatti? baranasiyam kira cakkhulolabrahmadatto nama raja padalolabrahmadatto viya natakadassanam anuyutto hoti. Ayam pana viseso:- so asantuttho tattha tattha gacchati, ayam tam tam natakam disva ativa abhinanditva natakadassanaparivattanena tanham vaddhento vicarati. So kira natakadassanattham agatam annataram kutumbikabhariyam disva ragam uppadesi. Tato samvegam apajjitva puna "are aham imam tanham vaddhento apayaparipurako bhavissami, handa nam nigganhami"ti pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva attano purimapatipattim garahanto tappatipakkhagunadipikam imam udanagatham abhasi. Tattha okkhittacakkhuti hetthakhittacakkhu, sattagivatthikani patipatiya thapetva parivajjanagahetabbadassanattham yugamattam pekkhamanoti vuttam hoti. Na tu hanukatthina hadayatthim sanghattento. Evam hi okkhittacakkhuta na samanasaruppa hoti. Na ca padaloloti ekassa dutiyo, dvinnam tatiyoti evam ganamajjham pavisitukamataya kanduyamanapado viya abhavanto, dighacarikaanivattacarikavirato. Guttindriyoti chasu indriyesu idha manindriyassa visum vuttatta vuttavasesavasena ca gopitindriyo. Rakkhitamanasanoti manasam eva manasanam, tam rakkhitamassati rakkhitamanasano. Yatha kilesehi na viluppati, evam rakkhitacittoti vuttam hoti. Anavassutoti imaya patipattiya tesu tesu arammanesu kilesaanvassavavirahito. Aparidayhamanoti kilesaggihi aparidayhamano. Bahiddha va anavassuto, ajjhattam aparidayhamano. Sesam vuttanayamevati. Okkhittacakkhugathavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Paricchattakagathavannana 1- [120] Oharayitvati ka uppatti? baranasiyam kira annopi catumasikabrahmadatto nama raja catumase catumase uyyanakilam gacchati. So ekadivasam gimhanam majjhimamase uyyanam pavisanto uyyanadvare pattasanchannam pupphalankatasakhavitapam paricchattakakovilaram disva ekam puppham gahetva uyyanam pavisi. Tato "ranna aggapuppham gahitan"ti annataropi amacco hatthikkhandhe thito ekameva puppham aggahesi. Etenevupayena sabbo balakayo aggahesi. Pupphehi 2- anassadenta pattampi ganhimsu. So rukkho nippattapuppho khandhamattova ahosi. Raja sayanhasamaye uyyana nikkhamanto tam disva "kim kato ayam rukkho, mamagamanavelaya manivannasakhantaresu pavalasadisapupphalankato ahosi, idani nippattapuppho jato"ti cintento tasseva avidure apupphitarukkham sanchannapalasam addasa. Disva cassa etadahosi "ayam rukkho pupphabharitasakhatta bahujanassa lobhaniyo ahosi, tena muhutteneva byasanam patto, ayam pananno alobhaniyatta tatheva thito. Idancapi rajjam pupphitarukkho viya lobhaniyam, bhikkhubhavo pana apupphitarukkho viya alobhaniyo. Tasma yava idampi ayam rukkho viya na viluppati, tava ayamanno sanchannapatto yatha paricchattako, evam kasavena sanchanno hutva pabbajeyyan"ti. So rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha kasayavattho abhinikkhamitvati imassa padassa geha nikkhamitva kasayavatthanivattho hutvati evamattho veditabbo. Sesam vuttanayeneva sakka vinnatunti na vittharitanti. Paricchattakagathavannana nitthita. Tatiyavaggo nitthito. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Si. puppham.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Rasagedhagathavannana 1- [121] Rasesuti ka uppatti? annataro kira baranasiraja uyyane amaccaputtehi parivuto silapattapokkharaniyam kilati. Tassa sudo sabbamamsanam rasam gahetva ativa susankhatam amatakappam antarabhattam pacitva upanamesi, so tattha gedhamapanno kassaci kinci adatva attanava bhunji. Udakam kilanto ativikale nikkhanto sigham sigham bhunji. Yehi saddhim pubbe bhunjati. Na tesam kanci sari. Atha paccha patisankhanam uppadetva "aho maya papam katam, yvayam rasatanhabhibhuto sabbajanam vissaritva ekakova bhunjim, handa nam rasatanham nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva attano purimapatipattim garahanto tappatipakkhagunadipikam imam udanagatham abhasi. Tattha rasesuti ambilamadhuratittakakatukalonakharikakasavadibhedesu sayaniyesu. Gedham akaranti giddhim akaronto, tanham anuppadentoti vuttam hoti. Aloloti "idam sayissami idam sayissami"ti evam rasavisesesu anakulo. Anannapositi posetabbakasaddhiviharikadivirahito. Kayasandharanamattena santutthoti vuttam hoti. Yatha va pubbe uyyane rasesu gedhakaranasilo annaposi asim, evam ahutva yaya tanhaya lolo hutva rasesu gedham karoti, tam tanham hitva ayatim tanhamulakassa annassa attabhavassanibbattapanena anannapositi vuttam hoti atha va atthabhanjanakatthena kilesa "anne"ti vuccanti, tesam aposanena anannaposi"ti ayamettha attho. Sapadanacariti avokkammacari, anupubbacari, gharapatipatim achaddetva addhakulanca daliddakulanca nirantaram pindaya pavisamanoti attho. Kule kule appatibaddhacittoti khattiyakuladisu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candopamo niccanavako hutvati attho. Sesam vuttanayamevati. Rasagedhagathavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Avaranagathavannana 1- [122] Pahaya pancavarananiti ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja pathamajjhanalabhi ahosi. So jhananurakkhanattham rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim patva attano patipattisampadam dipento imam udanagatham abhasi. Tattha pancavarananiti panca nivaranani eva, tani uragasutte 2- atthato vuttani. Tani pana yasma abbhadayo viya candasuriye ceto avaranti, tasma "avaranani cetaso"ti vuttani. Tani upacarena va appanaya va pahaya vijahitvati attho. Upakkileseti upagamma cittam vibadhente akusaladhamme, vatthopamadisu 3- vutte abhijjhadayo va. Byapanujjati panuditva, vipassanamaggena pajahitvati attho. Sabbeti anavasese. Evam samathavipassanasampanno pathamamaggena ditthinissayassa pahinatta anissito, sesamaggehi chetva tedhatukam sinehadosam, tanharaganti 4- vuttam hoti. Sineho eva hi gunapatipakkhato sinehadosoti vutto. Sesam vuttanayamevati. Avaranagathavannana nitthita. ------------ Vipitthigathavannana 5- [123] Vipitthikatvanati ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja catutthajjhanalabhi ahosi. Sopi jhananurakkhanattham rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva attano patipattisampadam dipento imam udanagatham abhasi. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 khu. iti. 25/1-17/335-8. @3 Ma.mu. 12/70-80/48-53. 4 Ma. tanham raganti. 5 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

Tattha vipitthikatvanati pitthito katva, chaddetva vijahitvati attho. Sukhanca dukkhanti kayikam satasatam. Somanassadomanassanti cetasikam satasatam. Upekkhanti catutthajjhanupekkham. Samathanti catutthajjhanasamadhim eva. Visuddhanti pancanivaranavitakkavicarapitisukhasankhatehi navahi paccanikadhammehi vimuttatta atisuddham, niddhantasuvannamiva vigatupakkilesanti attho. Ayam pana yojana:- vipitthikatvana sukhanca dukkhanca pubbeva, pathamajjhanupacareyeva dukkham, tatiyajjhanupacareyeva sukhanti adhippayo. Puna adito vuttam cakaram parato netva "somanassam domanassanca vipitthikatvana pubbeva"ti adhikaro. Tena somanassam catutthajjhanupacare, domanassanca dutiyajjhanupacareyevati dipeti. Etani hi etesam pariyayato pahanatthanani. Nippariyayato pana dukkhassa pathamajjhanam, domanassassa dutiyajjhanam, sukhassa tatiyajjhanam, somanassassa catutthajjhanam pahanatthanam. Yathaha "pathamam jhanam upasampajja viharati etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"tiadikam 1- sabbam atthasaliniya dhammasangahatthakathayam 2- vuttam. Yatha pubbe vati 3- tisu pathamajjhanadisu dukkhadomanassasukhani vipitthikatva evamettha 4- catutthajjhane somanassam vipitthikatva imaya patipadaya laddhanupekkham samatham visuddham eko careti. Sesam vuttanayamevati. Vipitthigathavannana nitthita. ------------ Araddhaviriyagathavannana 5- [124] Araddhaviriyoti ka uppatti? annataro kira paccantaraja sahassayodhabalakayo rajjena khuddako, pannaya mahanto ahosi. So ekadivasam "kincapi aham khuddako rajjena, pannavata pana sakka sakalajambudipam gahetun"ti @Footnote: 1 sam. maha. 19/510/188-9. 2 abhi. A. 1/229. 3 Si. yato pubbevati. @4 Si. ettheva. 5 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Cintetva samantaranno dutam pahesi "sattahabbhantare me rajjam va detu yuddham va"ti. Tato so attano amacce sannipatapetva aha "maya tumhe anapucchayeva sahasam kammam katam, amukassa ranno evam pesitam, kim katabban"ti. Te ahamsu "sakka maharaja so duto nivattetun"ti. Na sakka, gato bhavissatiti. Yadi evam vinasitamha taya, tena hi dukkham annassa satthena maritum, handa mayam annamannam paharitva marama, attanam paharitva marama, ubbandhama, visam khadamati. Evam etesu ekameko maranameva samvanneti. Tato raja "kim me imehi, atthi bhane mayham yodha"ti aha. Atha "aham maharaja yodho, aham maharaja yodho"ti yodhasahassam utthahi. Raja "ete upaparikkhissami"ti mahantam citakam sajjapetva aha "maya bhane idam sahasam katam, tam me amacca patikkosanti, svaham citakam pavisissami, ko maya saddhim pavisissati, kena mayham jivitam pariccattan"ti. Evam vutte pancasata yodha utthahimsu "mayam maharaja pavisissama"ti. Tato raja itare pancasate aha "tumhe dani tata kim karissatha"ti. Te ahamsu "nayam maharaja purisakaro, itthicariya esa, api ca maharajena patiranno duto pesito, te mayam tena ranna saddhim yujjhitva marissama"ti. Tato raja "pariccattam tumhehi mama jivitan"ti caturanginim senam sannayhitva tena yodhasahassena parivuto gantva rajjasimaya nisidi. Sopi patiraja tam pavattim sutva "are so khuddakaraja mama dasassapi nappahoti"ti dussitva 1- sabbam balakayam adaya yujjhitum nikkhami. Khuddakaraja tam abbhuyyatam disva balakayam aha "tata tumhe na bahuka, sabbe sampinditva asicammam gahetva sigham imassa ranno purato ujukam eva gacchatha"ti. Te tatha akamsu. Athassa sa sena dvidha bhinditva antaramadasi. @Footnote: 1 Si., i. vatva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Te tam rajanam jivaggaham gahetva attano ranno "tam maressami"ti agacchantassa adamsu. Patiraja tam abhayam yaci. Raja tassa abhayam datva sapatham karapetva attano vasena katva tena saha annam rajanam abbhuggantva tassa rajjasimaya thatva pesesi "rajjam va me detu yuddham va"ti. So "aham ekayuddhampi na sahami"ti rajjam niyyadesi. Etenupayena sabbe rajano gahetva ante baranasirajanampi aggahesi. So ekasatarajaparivuto sakalajambudiparajjam anusasanto cintesi "aham pubbe khuddako ahosim, somhi idani attano nanasampattiya sakalajambudipamandalassa issaro raja jato. Tam kho pana me nanam lokiyaviriyasampayuttam, neva nibbidaya na viragaya samvattati, yannunaham imina nanena lokuttaradhammam gaveseyyan"ti. Tato baranasiranno rajjam datva puttadaranca sakajanapadeyeva thapetva sabbam pahaya pabbajitva vipassanam arabhitva paccekabodhim sacchikatva attano viriyasampattim dipento imam udanagatham abhasi. Tattha araddham viriyam assati araddhaviriyo. Tena attano mahaviriyatam dasseti. Paramattho vuccati nibbanam, paramatthassa patti paramatthapatti, tassa paramatthapattiya. Etena viriyarambhena pattabbam phalam dasseti. Alinacittoti etena viriyupatthambhanam cittacetasikanam alinatam dasseti. Akusitavuttiti etena thanacankamadisu kayassa anavasidanam dasseti. Dalhanikkamoti etena "kamam taco ca nharu ca"ti 1- evam pavattam padahanaviriyam dasseti, yam tam anupubbasikkhadisu padahanto "kayena ceva paramatthasaccam sacchikarotiti 2- vuccati. Atha va etena maggasampayuttam viriyam dasseti. Tampi dalhanca bhavanaparipurigatatta, nikkamo ca sabbaso patipakkha nikkhantatta, tasma tamsamangipuggalopi dalho nikkamo assati "dalhanikkamo"ti vuccati. Thamabalupapannoti maggakkhane kayathamena ca @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50-1, khu. maha. 29/918/584-5. 2 sutta. A. @1/121.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Nanabalena ca upapanno. Atha va thamabhutena 1- balena upapanno, thirananabalupapannoti vuttam hoti. Etena tassa viriyassa vipassanananasampayogam dipento yogapadhanabhavam sadheti. Pubbabhagamajjhimaukkatthaviriyavasena va tayopi pada yojetabba. Sesam vuttanayamevati. Araddhaviriyagathavannana nitthita. ------------ Patisallanagathavannana 2- [125] Patisallananti ka uppatti? imissa gathaya avaranagathaya panassa patisallananti tehi tehi sattasankharehi patinivattitva sallanam, ekamantasevita ekibhavo kayavivekoti attho. Jhananti paccanikajhapanato arammanalakkhanupanijjhanato ca cittaviveko vuccati. Tattha attha samapattiyo nivaranadipaccanikajhapanato kasinadiarammanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccati. Vipassanamaggaphalani sattasannadipaccanikajhapanato lakkhanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccati. Idha pana arammanupanijjhanameva adhippetam. Evametam patisallananca jhananca arincamano ajahamano anissajjamano. Dhammesuti vipassanupagesu pancakkhandhadidhammesu. Niccanti satatam samitam abbokinnam. Anudhammacariti te 3- dhamme arabbha pavattanena anugatam vipassanadhammam caramano. Atha va dhammesuti ettha dhammati navalokuttaradhamma, tesam dhammanam anulomo dhammoti anudhammo, vipassanayetam adhivacanam. Tattha "dhammanam niccam anudhammacari"ti vattabbe gathabandhasukhattham vibhattibyattayena "dhammesu"ti vuttam siya. Adinavam sammasita bhavesuti taya anudhammacaritasankhataya vipassanaya @Footnote: 1 i., Ma. thirabhutena. 2 cha.Ma. ayam patho na dissati. 3 i., Ma. te te.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

Aniccakaradidosam tisu bhavesu samanupassanto evam imaya kayacittaviveka- sikhapattavipassanasankhataya patipadaya adhigatoti vattabbo eko careti evam yojana veditabba. Patisallanagathavannana nitthita. ------------ Tanhakkhayagathavannana 1- [126] Tanhakkhayanti ka uppatti? annataro kira baranasiraja mahaccarajanubhavena nagaram padakkhinam karoti. Tassa sarirasobhaya avajjitahadaya satta purato gacchantapi nivattitva tameva ullokenti, pacchato gacchantapi, ubhohi passehi gacchantapi. Pakatiya eva hi buddhadassane punnacandasamuddarajadassane ca atitto loko. Atha annatara kutumbiyabhariyapi uparipasadagata sihapanjaram vivaritva olokayamana atthasi. Raja tam disva patibaddhacitto hutva amaccam anapesi "janahi tava bhane `ayam itthi sasamika va asamika va'ti." so natva "sasamika deva"ti arocesi. Atha raja cintesi "ima visatisahassanatakitthiyo devaccharayo viya mam eva ekam abhiramapenti, so danaham etapi atussitva parassa itthiya tanham uppadesim, sa uppanna apayameva akaddhati"ti tanhaya adinavam "handa nam nigganhami"ti rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha tanhakkhayanti nibbanam, evam ditthadinavaya va tanhaya appavattim. Appamattoti sataccakari sakkaccakari. Anelamugoti alalamukho. Atha va anelo ca amugo ca, pandito byattoti vuttam hoti. Hitasukhasampapakam sutamassa atthiti sutava, agamasampannoti vuttam hoti. Satimati cirakatadinam anussarita. Sankhatadhammoti dhammupaparikkhaya parinnatadhammo. Niyatoti ariyamaggena @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

Niyatabhavappatto. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Uppatipatiya esa patho yojetabbo. Evameva tehi appamadadihi samannagato niyamasampapakena padhanena padhanava, tena padhanena sampattaniyamato niyato, tato arahattappattiya sankhatadhammo. Araha hi puna sankhatabbabhavato "sankhatadhammo"ti vuccati. Yathaha "ye ca sankhatadhammase, ye ca sekha puthu idha"ti. 1- Sesam vuttanayamevati. Tanhakkhayagathavannana nitthita. ------------ Sihadigathavannana 2- [127] Sihovati ka uppatti? annatarassa kira baranasiranno dure uyyanam hoti, so pageva patthaya uyyanam gacchanto antaramagge yana oruyha udakatthanam upagato "mukham dhovissami"ti. Tasmim ca padese sihi sihapotakam janetva gocaraya gata, rajapuriso tam disva "sihapotako deva"ti arocesi. Raja "siho kira kassaci na bhayati"ti tam upaparikkhitum bheriadini akotapesi, sihapotako tam saddam sutvapi tatheva sayi. Atha yavatatiyam akotapesi. So tatiyavare sisam ukkhipitva sabbam parisam oloketva tatheva sayi. Atha raja "yavassa mata nagacchati, tava gacchama"ti vatva gacchanto cintesi "tadahujatopi sihapotako na santasati na bhayati, kudassu namahampi tanhaditthiparitasam chaddetva na santaseyyam na bhayeyyan"ti. So tam arammanam gahetva gacchanto puna kevattehi macche gahetva sakhasu bandhitva pasarite jale vatam asangamyeva gacchamanam disva tasmim nimittam aggahesi "kudassu namahampi tanhaditthimohajalam phaletva evam asajjamano gaccheyyan"ti. Atha uyyanam gantva silapattapokkharaniya tire nisinno vatabbhahatani padumani onamitva udakam phusitva vatavigame puna yathathane thitani udakena @Footnote: 1 khu.su. 25/1045/532, khu. cula. 30/93/26 (sya). 2 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

Anupalittani disva tasmim 1- nimittam aggahesi "kudassu namahampi yatha etani udake jatani udakena anupalittani titthanti, evam loke jato lokena anupalitto tittheyyan"ti. So punappunam "yatha siho vato padumani, evam asantasantena asajjamanena anupalittena bhavitabban"ti cintetva rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha sihoti cattaro siha tinasiho pandusiho kalasiho kesarasihoti. Tesam kesarasiho aggamakkhayati, so idha adhippeto. Vato puratthimadivasena anekavidho. Padumam rattasetadivasena. Tesu yo koci vato yam kinci padumanca vattatiyeva. Tattha yasma santaso nama attasinehena hoti, attasineho ca nama tanhalepo, sopi ditthisampayuttena va ditthivippayuttena va lobhena hoti, sopi ca tanhayeva. Sajjanam pana tattha upaparikkhadivirahitassa mohena hoti, moho ca avijja. Tattha samathena tanhaya pahanam, vipassanaya avijjaya. Tasma samathena attasineham pahaya sihova saddesu aniccadukkhadisu asantasanto, vipassanaya moham pahaya vatova jalamhi khandhayatanadisu asajjamano, samatheneva lobham lobhasampayuttaditthinca pahaya, padumamva toyena sabbabhavabhogalobhena alippamano. Ettha ca samathassa silam padatthanam, samatho samadhissa, samadhi vipassanayati evam dvisu 2- dhammesu siddhesu tayo khandha siddhava honti. Tattha silakkhandhena suro 3- hoti. So sihova saddesu aghatavatthusu kujjhitukamataya na santasati, pannakkhandhena patividdhasabhavo vatova jalamhi khandhadidhammabhede na sajjati, samadhikkhandhena vitarago padumamva toyena ragena na lippati. Evam samathavipassanahi silasamadhipannakkhandhehi ca yathasambhavam tanhavijjanam tinnanca akusalamulanam pahanavasena asantasanto asajjamano alippamano ca veditabbo. Sesam vuttanayamevati. Sihadigathavannana nitthita. @Footnote: 1 Si. tampi. 2 i., Ma. tisu. 3 Si. surato.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Dathabaligathavannana 1- [128] Siho yathati ka uppatti? annataro kira baranasiraja paccantam kupitam vupasametum gamanugamimaggam chaddetva ujum atavimaggam gahetva mahatiya senaya gacchati. Tena ca samayena annatarasmim pabbatapade siho balasuriyatapam tappamano nipanno hoti. Tam disva rajapurisa ranno arocesum. Raja "siho kira na santasati"ti bheripanavadisaddam karapesi, siho tatheva nipajji. Dutiyampi karapesi, siho tatheva nipajji. Tatiyampi karapesi, tada "siho mama patisattu atthi"ti catuhi padehi suppatitthitam patitthahitva sihanadam nadi. Tam sutva hattharohadayo hatthiadihi orohitva tinagahanani pavittha, hatthiassagana disavidisa palata. Ranno hatthipi rajanam gahetva vanagahanani pothayamano palayi. Raja tam sandharetum asakkonto rukkhasakhaya olambitva pathavim patitva ekapadikamaggena gacchanto paccekabuddhanam vasanatthanam papuni. Tattha paccekabuddhe pucchi "api bhante saddamassuttha"ti. Ama maharajati. Kassa saddam bhanteti. Pathamam bherisankhadinam, paccha sihassati. Na bhayittha bhanteti. Na mayam maharaja kassaci saddassa bhayamati. Sakka pana bhante mayhampi edisam katunti. Sakka maharaja sace pabbajissasiti. Pabbajami bhanteti. Tato nam pabbajetva pubbe vuttanayeneva abhisamacarikam sikkhapesum. Sopi pubbe vuttanayeneva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha sahana ca hanana ca sighajavatta ca siho. Kesarasihova idha adhippeto. Datha balamassa atthiti dathabali. Pasayha abhibhuyyati ubhayam carisaddena saha yojetabbam pasayhacari abhibhuyyacariti tattha pasayha niggahetva caranena pasayhacari, abhibhavitva santasetva vasikatva caranena abhibhuyyacari. Svayam kayabalena pasayhacari, tejasa abhibhuyyacari. Tattha sace koci vadeyya @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

"kim pasayha abhibhuyya cari"ti, tato migananti samivacanam upayogatthe katva "mige pasayha abhibhuyya cari"ti pativattabbam. Pantaniti durani. Senasananiti vasanatthanani. Sesam vuttanayeneva sakka janitunti na vittharitanti. Dathabaligathavannana nitthita. ------------ Appamannagathavannana 1- [129] Mettam upekkhanti ka uppatti? annataro kira raja mettadijhanalabhi ahosi. So "jhanasukhantarayo rajjan"ti jhananurakkhanattham rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha "sabbe satta sukhita bhavantu"tiadina nayena hitasukhupanayanakamata metta. "aho vata imamha dukkha mucceyyun"tiadina nayena ahitadukkha- panayanakamata karuna. "modanti vata bhonto satta, modanti sadhu sutthu"tiadina nayena hitasukhavippayogakamata mudita. "pannayissanti sakena kammena"ti sukhadukkhaajjhupekkhanata upekkha. Gathabandhasukhattham pana uppatipatiya mettam vatva upekkha vutta, mudita ca paccha. Vimuttinti catassopi eta attano paccanikadhammehi vimuttatta vimuttiyo. Tena vuttam "mettam upekkham karunam vimuttim asevamano muditanca kale"ti. Tattha asevamanoti tisso tikacatukkajjhanavasena, upekkham catutthajjhanavasena, bhavayamano. 2- Kaleti mettam asevitva tato vutthaya karunam, tato vutthaya muditam, tato itarato va nippitikajjhanato vutthaya upekkham asevamano eva "kale asevamano"ti vuccati, asevitum va phasukakale. Sabbena lokena avirujjhamanoti dasasu disasu sabbena sattalokena avirujjhamano. Mettadinam @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati. 2 Ma. asevamano.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Hi bhavitatta satta appatikula honti, sattesu ca virodhibhuto patigho vupasammati. Tena vuttam "sabbena lokena avirujjhamano"ti. Ayamettha sankhepo, vittharo pana mettadikatha atthasaliniya dhammasangahatthakathayam 1- vutta. Sesam vuttasadisamevati. Appamannagathavannana nitthita. ---------- Jivitasankhayagathavannana [130] Raganca dosancati ka uppatti? rajagaham kira nissaya matango nama paccekabuddho viharati sabbapacchimo paccekabuddhanam. Atha amhakam bodhisatte uppanne devatayo bodhisattassa pujanatthaya agacchantiyo tam disva "marisa marisa buddho loke uppanno"ti bhanimsu. So nirodha vutthahanto tam sutva attano jivitakkhayam disva himavante mahapapato nama pabbato paccekabuddhanam parinibbanatthanam, tattha akasena gantva pubbe parinibbutapaccekabuddhassa atthisanghatam papate pakkhipitva silatale nisiditva imam udanagatham abhasi. Tattha ragadosamoha uragasutte vuttava. Samyojananiti dasa samyojanani, tani ca tena tena maggena sandalayitva. Asantasam jivitasankhayamhiti jivitasankhayo vuccati cuticittassa paribhedo. Tasmim ca jivitasankhaye jivitanikantiya pahinatta asantasanti. Ettavata sopadisesam nibbanadhatum attano dassetva gathapariyosane anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayiti. Jivitasankhayagathavannana nitthita. @Footnote: 1 abhi. A. 1/247.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

[131] Bhajantiti ka uppatti? baranasiyam kira annataro raja adigathaya vuttappakarameva phitam rajjam samanusasati, tassa kharo abadho uppajji, dukkha vedana pavattanti. Visatisahassitthiyo tam parivaretva hatthapadasambahanadini karonti. Amacca "na danayam raja jivissati, handa mayam attano saranam gavesama"ti cintetva annatarassa ranno santikam gantva upatthanam yacimsu. Te tattha upatthahantiyeva, na kinci labhanti. Raja abadha vutthahitva pucchi "itthannamo ca itthannamo ca kuhin"ti. Tato tam pavattim sutvava sisam caletva tunhi ahosi. Tepi amacca "raja vutthito"ti sutva tattha kinci alabhamana paramena parijunnena pilita punadeva agantva rajanam vanditva ekamantam atthamsu. Tena ca ranna "kuhim tata tumhe gata"ti vutta ahamsu "devam dubbalam disva ajivikabhayenamha asukam nama janapadam gata"ti. Raja sisam caletva cintesi "yannunaham tameva abadham dassessam, kim punapi evam kareyyum, no"ti. So pubbe rogena 1- phuttho viya balham vedanam dassento gilanalayam akasi. Itthiyo samparivaretva pubbasadisameva sabbam akamsu. Tepi amacca tatheva puna bahutaram janam gahetva pakkamimsu. Evam raja yavattiyam sabbam pubbasadisam akasi, tepi tatheva pakkamimsu. Tato catutthampi te agate disva raja "aho ime dukkaram akamsu, ye mam byadhitam pahaya anapekkha pakkamimsu"ti nibbinno rajjam pahaya pabbajitva vipassanto paccekabodhim sacchikatva imam udanagatham abhasi. Tattha bhajantiti sarirena alliyanta payirupasanti. Sevantiti anjalikammadihi kim karapatissavitaya ca paricaranti. Karanam attho etesanti karanattha, bhajanaya ca sevanaya ca nannam karanamatthi. Attho eva nesam karanam, atthahetu sevantiti vuttam hoti. Nikkarana dullabha ajja mittati "ito kinci lacchama"ti evam attapatilabhakaranena nikkarana, kevalam:- @Footnote: 1 Si. sabhavikarogena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

"upakaro ca yo mitto yo mitto sukhadukkhako atthakkhayi ca yo mitto yo mitto anukampako"ti 1- evam vuttena ariyena mittabhavena samannagata dullabha ajja mitta. Attatthapannati attani thita etesam panna. Attanameva oloketi, na annanti attho. "attatthapanna"tipi patho, tassa attano atthameva oloketi, na paratthanti attho. "ditthatthapanna"ti ayampi kira poranapatho, tassa 2- sampati dittheyeva atthe etesam panna, na ayatinti attho. Ditthadhammikatthamyeva oloketi, na samparayikatthanti vuttam hoti. Asuciti asucina anariyena kayavacimanokammena samannagata. Khaggavisanakappoti khaggena rukkhadayo chindanto viya sakasingena pabbatadayo cunnavicunnam kurumano vicaratiti khaggavisano. Visasadisa anati visana. Khaggam viyati khaggam. Khaggam visanam yassa migassa soyam migo khaggavisano, tassa khaggavisanassa kappo khaggavisanakapPo. Khaggavisanasadiso paccekabuddho eko adutiyo asahayo careyya vihareyya vatteyya yapeyya yapeyyati attho. [132] Visuddhasilati visesena suddhasila, catuparisuddhiya suddhasila. Suvisuddhapannati sutthu visuddhapanna, ragadivirahitatta parisuddhamaggaphala- patisambhidadipanna. Samahitati sam sutthu ahita, santike thapitacitta. Jagariyanuyuttati jagaranam jagaro, niddatikkamoti attho. Jagarassa bhavo jagariyam, jagariye anuyutta jagariyanuyutta. Vipassakati "aniccam dukkham anatta"ti visesena passanasila, vipassanam patthapetva viharantiti attho. Dhammavisesadassiti dasakusaladhammanam catusaccadhammassa navalokuttaradhammassa va visesena passanasila. Maggangabojjhangagateti sammaditthadihi maggangehi satisambojjhangadihi bojjhangehi gate sampayutte ariyadhamme. Vijannati visesena janna, janantati attho. @Footnote: 1 di. pa. 11/265/163. 2 Si., i. tattha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

[133] Sunnatappanihitancanimittanti anattanupassanavasena sunnatavimokkhanca dukkhanupassanavasena appanihitavimokkhanca aniccanupassanavasena animittavimokkhanca. Asevayitvati vaddhetva. Ye katasambhara dhira jana jinasasanamhi savakattam savakabhavam na vajanti na papunanti, te dhira katasambhara sayambhu sayameva bhuta paccekajina paccekabuddha bhavanti. [134] Kim bhuta? mahantadhamma puritamahasambhara bahudhammakaya AnekadhammasabhavasariRa. Punapi kim bhuta? cittissara cittagatika jhanasampannati Attho. Sabbadukkhoghatinna sakalasamsaraogham tinna atikkanta udaggacitta kodhamanadikilesavirahitatta somanassacitta santamanati 1- attho. Paramatthadassi pancakkhandhadvadasayatanadvattimsakarasaccapaticcasamuppadadivasena paramattham uttamattham dassanasila. Acalabhitatthena sihopama sihasadisati attho. Khaggavisanakappa khaggavisanamigasingasadisa ganasanganikabhavenati attho. [135] Santindriyati cakkhundriyadinam sakasakarammane appavattanato 2- santasabhavaindriya. Santamanati santacitta, nikkilesabhavena santasabhavacitta- sankappati attho. Samadhiti sutthu ekaggacitta. Paccantasattesu patippacarati paccantajanapadesu sattesu dayakarunadihi paticaranasila. Dipa parattha idha vijjalantati sakalalokanuggahakaranena paraloke ca idha loke ca vijjalanta dipa padipasadisati attho. Paccekabuddha satatam hitameti ime paccekabuddha satatam sabbakalam sakalalokahitaya patipannati attho. [136] Pahinasabbavarana janindati te paccekabuddha jananam inda uttama kamacchandanivaranadinam sabbesam pancavarananam pahinatta pahinasabbavarana. Ghanakancanabhati rattasuvannajambonadasuvannapabha sadisaabhavantati attho. Nissamsayam lokasudakkhineyyati ekantena lokassa sudakkhinaya aggadanassa patiggahetum araha yutta, nikkilesatta sundaradanapatiggahanarahati 3- attho. @Footnote: 1 Si. i. santutthacittati, Ma. santutthamanati. 2 Si., i. @sakalarammanappavattanato. 3 Si. sattanam danapatiggahanarahati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

Paccekabuddha satatappitameti ime paccekananadhigama buddha satatam niccakalam appita suhita paripunna, sattaham niraharapi nirodhasamapattiphalasamapattivasena paripunnati attho. [137] Patieka 1- visum sammasambuddhato visadisa anne asadharanabuddha paccekabuddha. Atha va:- "upasagga nipata ca paccaya ca ime tayo nekenekatthavisaya iti neruttika bravun"ti vuttatta patisaddassa ekaupasaggatta pati padhano hutva samibhuto anekesam dayakanam appamattakampi aharam patiggahetva saggamokkhassa papunanato. Tatha hi annabharassa bhattabhagam patiggahetva passantasseva bhunjitva devatahi sadhukaram dapetva tadaheva tam duggatam setthitthanam papetva kotisankhadhanuppadanena ca, khadirangarajatake marena nimmitakhadirangarakupopariutthitapadumakannikam 2- madditva bodhisattena dinnam pindapatam patiggahetva tassa passantasseva akasagamanena so manussuppadanena ca, padumavatiaggamahesiputtanam mahajanakaranno deviya aradhanena gandhamadanato akasena agamma danapatiggahanena mahajanakabodhisattassa ca deviya ca somanassuppadanena ca, tatha abuddhuppade chatakabhaye sakalajambudipe uppanne baranasisetthino chatakabhayam paticca puretva rakkhite satthisahassakotthagare vihayo khepetva bhumiyam nikhatadhannani ca catisahassesu puritadhannani ca khepetva sakalapasadabhittisu mattikahi madditva limpitadhannani ca khepetva tada nalimattamevavasittham "idam bhunjitva ajja marissama"ti cittam uppadetva sayantassa gandhamadanato eko paccekabuddho agantva gehadvare atthasi. Setthi tam disva pasadam uppadetva jivitam pariccajamano paccekabuddhassa patte okiri. Paccekabuddho vasanatthanam gantva attano anubhavena passantasseva setthissa pancapaccekabuddhasatehi saha paribhunji. @Footnote: 1 Si. pati patiyekkam. 2 Si....padumakinjakkham.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Tada bhattapacitaukkhalim pidahitva thapesum. Niddamokkantassa setthino chatatte uppanne so vutthahitva bhariyam aha "bhatte acamakabhattamattam 1- olokehi"ti. Susikkhita sa "sabbam dinnam nanu"ti avatva ukkhaliya pidhanam vivari. Sa ukkhali tankhaneva sumanapupphamakulasadisassa sugandhasalibhattassa purita ahosi. Sa ca setthi ca santuttha sayanca sakalagehavasino ca sakalanagaravasino ca bhunjimsu. Dabbiya gahitagahitatthanam puna puritam. Sakalasatthisahassakotthagaresu sugandhasaliyo puresum. Sakalajambudipavasino setthissa gehatoyeva dhannabijani gahetva sukhita jata. Evamadisu anekasattanikayesu sukhotaranaparipalanasaggamokkhapapanesu 2- pati samibhuto buddhoti paccekabuddho. Paccekabuddhanam subhasitaniti paccekabuddhehi ovadanusasanivasena sutthu bhasitani kathitani vacanani. Caranti lokamhi sadevakamhiti devalokasahite sattaloke caranti pavattantiti attho. Sutva tatha ye na karonti balati tatharupam paccekabuddhanam subhasitavacanam ye bala jana na karonti na manasi karonti, te bala dukkhesu samsaradukkhesu punappunam uppattivasena caranti pavattanti, dhavantiti attho. [138] Paccekabuddhanam subhasitaniti sutthu bhasitani caturapayato muccanatthaya bhasitani vacanani. Kim bhutani? avassavantam paggharantam khuddam madhum yatha madhuravacananiti attho. Ye patipattiyutta panditajanapi patipattisu vuttanusarena pavattanta tatharupam madhuravacanam sutva vacanakara bhavanti, te panditajana saccadasa catusaccadassino sapanna pannasahita bhavantiti attho. 3- [139] Paccekabuddhehi jinehi bhasitati kilese jinanti jinimsuti jina, tehi jinehi paccekabuddhehi vutta bhasita kathita katha ulara ojavanta pakata santi pavattanti. Ta, katha sakyasihena sakyarajavamsasihena gotamena tathagatena abhinikkhamitva buddhabhutena naruttamena naranam uttamena @Footnote: 1 Si. jhamakabhattamattam. 2 Si., i....papunanesu. @3 Si. te tatharupam madhuravacanam sutvayeva panditava jana samathavipassanasankhatasu @patipattisu yutta patipanna, te panditajana sapanna sundarapanna saccadassino @bhavantiti sambandho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Setthena pakasita pakatikata desitati sambandho. Kimatthanti aha "dhammavijananatthan"ti. Navalokuttaradhammam visesena janapanatthanti attho. [140] Lokanukampaya imani tesanti lokanukampataya lokassa anukampam paticca imani vacanani ima gathayo tesam paccekabuddhanam vikubbitani visesena kubbitani bhasitaniti attho. Samvegasangamativaddhanatthanti panditanam samvegavaddhanatthanca asangavaddhanattham ekibhavavaddhanatthanca mativaddhanattham pannavaddhanatthanca sayambhusihena anacariyakena hutva sayameva bhutena jatena patividdhena sihena abhitena gotamena sammasambuddhena imani vacanani pakasitani, ima gathayo pakasita vivarita uttanikatati attho. Ititi parisamapanatthe nipato. Iti visuddhajanavilasiniya apadanatthakathaya paccekabuddhapadanavannana samatta. ----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 49 page 151-248. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=3800&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=3800&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=147              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=197              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=197              Contents of The Tipitaka Volume 32 http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]