ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                           Dukanikkhepakatha
     [1062] Dukesu adosaniddese mettayanavasena metti. Mettakaro
mettayana. Mettaya ayitassa mettasamangino cittassa bhavo mettayitattam.
Anudayatiti anudda, rakkhatiti attho. Anuddakaro anuddayana. Anuddayitassa
bhavo anuddayitattam. Hitassa esanam 2- hitesita. Anukampanavasena anukampa.
Sabbehipi imehi padehi upacarappanappattava metta vutta. Sesapadehi
lokiyalokuttaro adoso kathito.
     [1063] Amohaniddese dukkhe nananti dukkhasacce panna. Dukkhasamudayetiadisupi
eseva nayo. Ettha ca dukkhe nanam savanasammasanapativedhapaccavekkhanasu
vattati, tatha dukkhasamudaye. Nirodhe pana savanapativedhapaccavekkhanasueva, tatha
patipadaya. Pubbanteti atitakotthase. Aparanteti anagatakotthase.
Pubbantaparanteti tadubhaye. Idappaccayata paticcasamuppannesu dhammesu nananti ayam
paccayo, idam paccayuppannam, imam paticca idam nibbattanti evam paccayesu ca
paccayuppannadhammesu ca nanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sanidassanattikaniddeso         2 cha.Ma. esanavasena
     [1065] Lobhaniddesepi hettha anagatanam padanam ayamattho,
ranjanavasena rago. Balavaranjanatthena sarago. Visayesu sattanam anunayanato 1-
anunayo. Anurujjhatiti anurodho, kametiti attho. Yattha katthaci bhave satta
etaya nandanti, sayam va nandatiti nandi. Nandi ca sa ranjanatthena rago
cati nandirago. Tattha ekasmim arammane sakim uppanna tanha nandi,
punappunam uppajjanti 2- nandiragoti vuccati. Cittassa saragoti yo hettha
balavaranjanatthena "sarago"ti vutto, so na sattassa, cittasseva saragoti
attho.
     Icchanti etaya arammananiti iccha. Balavakilesabhavena 3- mucchanti
etaya paninoti muccha. Gilitva parinitthapetva gahanavasena ajjhosanam.
Imina satta gijjhanti gedham apajjantiti gedho. 4- Bahalatthena va gedho.
"gedham va pavanasandan"ti 5- hi bahalattheneva vuttam. Anantarapadam upasaggavasena
vaddhitam. Sabbato bhagena va gedhoti paligedho. Sajjanti 6- etenati sango,
sagganatthena 7- va sango. Osidanatthena va panko. Akaddhanavasena eja,
"eja imam purisam. Parikaddhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiya"ti hi vuttam.
Vancanatthena maya. Vattasmim sattanam jananatthena janika, "tanha janeti
purisam, cittamassa vidhavati"ti 8- hi vuttam. Vattasmim satte dukkhena sannojayamana
janetiti sanjanani, ghattanatthena sibbatiti sibbini, ayam hi vattasmim satte
cutipatisandhivasena sibbati ghatteti. 9- Tunnakaro viya pilotikaya pilotikam, tasma
ghattanatthena "sibbini"ti vutta. Anekappakaram visayajalam, tanha
vipphanditanivesasankhatam va jalamassa atthiti jalini.
@Footnote: 1 Ma. anu anu nayanato     2 cha.Ma. uppajjamana          3 cha.Ma. bahalakilesabhavena
@4 ka. gedha            5 Si. gedham va pana vanasandam      6 cha.Ma. sanjanti
@7 cha.Ma. lagganatthena      8 sam.sa. 15/55/42           9 cha. ghateti
     Akaddhanatthena sighasota sarita viyati sarita, allatthena va sarita,
vuttanhetam "saritani sinehitani ca, somanassani bhavanti jantuno"ti, 1- allani
ceva siniddhani cati ayam hettha attho. Visatati visattika, visatati visattika,
visalati visattika, visakkatiti visattika, visamvadikati visattika, visamharatiti
visattika, visamulati visattika, visaphalati visattika, visaparibhogati visattika,
visata 2- va pana sa tanha rupe sadde gandhe rase photthabbe dhamme
kule gane visata 3- vitthatati visattika. 4- Anayabyasanapapanatthena kammanubandham
suttakam 5- viyati suttam. Vuttanhetam "suttakanti kho bhikkhave nandiragassetam
adhivacanan"ti. 6- Rupadisu vitthatatthena visata. Tassa tassa patilabhatthaya satte
ayuhapetiti ayuhini. Ukkanthitum appadanato sahayatthena dutiya. Ayam hi
sattanam vattasmim ukkanthitum na deti, gatagatatthane piyasahayo viya abhiramapeti.
Teneva vuttam:-
           "tanhadutiyo puriso      dighamaddhana samsaram
            itthabhavannathabhavam      samsaram nativattati"ti. 7-
     Panidhanakavasena panidhi. Bhavam netiti bhavanetti. 8- Etaya hi satta rajjuya
givayam bandha gona viya icchiticchitatthanam niyanti. Tam tam arammanam vanati
bhajati alliyatiti vanam. Vanati yacatiti va vanam. Vanathoti byanjanena padam vaddhitam.
Anatthadukkhanam va samutthapanatthena gahanatthena ca vanam viyati vanam, balavatanhayetam
namam. Gahanataratthena pana tato balavatara vanatho nama. Tena vuttam:-
           "vanam chindatha ma rukkham     vanato jayate bhayam
            chetva vanam vanathanca     nibbana hotha bhikkhavo"ti. 9-
@Footnote: 1 khu.dha. 25/341/75         2 cha.Ma. visata
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati    4 khu.maha. 29/14/9 (sya)
@5 Si. kumbhanubandhasuttakam, cha.Ma. kummanubandhasuttakam    6 sam.ni. 16/159/218
@7 an. catukka. 21/9/11, khu.iti. 25/15/241, khu. maha.
@29/891/558 (sya), khu.cula. 30/595/291 (sya)
@8 cha.Ma. bhavanettiti bhavarajju       9 khu.dha. 25/283/65
     Santhavanavasena santhavo, samsaggoti attho. So duvidho tanhasanthavo ca
mittasanthavo ca. Tesu idha tanhasanthavo adhippeto. Sinehavasena sineho.
Alayakaranavasena apekkhatiti apekkha. Vuttampi cetam "imani te deva
caturasitinagarasahassani kusavatirajadhanipamukhani, ettha deva chandam janehi, jivite
apekkham karohi"ti, 1- alayam karohiti ayanhettha attho. Patieke patieke 2-
arammane bandhatiti patibandhu, natakatthena va patieko bandhutipi patibandhu.
Niccasannissitatthena hi sattanam tanhasamo bandhu nama natthi.
     Arammananam asanato asa. Ajjhottharanato ceva tittim anupagantvava
paribhunjanato cati attho. Asimsanavasena asimsana. 3- Asimsitabhavo asimsitattam.
Idani tassa pavattitthanam dassetum "rupasa"tiadi vuttam. Tattha asimsanavasena
asati asaya attham gahetva rupe asa rupasati evam navapi padani veditabbani.
Ettha ca purimani pancapancakamagunavasena vuttani, parikkharalobhavasena chattham, tam
visesato pabbajitanam. Tato parani tini padani 4- atittiyavatthuvasena gahatthanam.
Na hi tesam dhanaputtajivitehi annam piyataram atthi. "etam mayham, etam mayhan"ti
va "asukena me idam dinnam, idam dinnan"ti va evam satte jappapetiti jappa.
Parato dve padani upasaggena vaddhitani. Tato param annenakarena vibhajitum
araddhatta puna "jappa"ti vutta. 5- Jappanakaro jappana. 6- Jappitabhavo
jappitattam. Punappunam visaye lupati 7- akaddhatiti loluPo. Lolupassa bhavo
loluppam. Loluppakaro loluppayana. Loluppasamangino bhavo loluppayitattam.
     Puncikatati 8- yaya tanhaya lobhatthanesu 9- puccham calayamana sunakha viya
kampamana vicaranti, tam tassa kampanatanhaya namam sadhu manapamanape
@Footnote: 1 di. Ma. 10/266/165         2 cha.Ma. patiyekke patiyekke. evamuparipi
@3 cha.Ma. asisana. evamuparipi     4 cha.Ma. ayam patho na dissati
@5 cha.Ma. vuttam                 6 ka. jappayana    7 cha. lumpati, Ma. luppati
@8 cha.Ma. pucchanjikatati, Si. pucchakata                9 cha.Ma. labhatthanesu
Visaye kametiti sadhukamo, tassa bhavo sadhukamyata. "mata matuccha"tiadike
ayuttatthane ragoti adhammarago. Yuttatthanepi balava hutva uppannalobho
visamalobho. "rago visaman"tiadivacanato 1- va yuttatthane va ayuttatthane
va uppanno chandarago adhammatthena adhammarago, visamatthena visamalobhoti
veditabbo.
     Arammananam nikamanavasena nikanti. Nikamanakaro nikamana. Patthanavasena
patthana. Pihayanavasena pihana. Sutthu patthana sampatthana. Pancasu kamagunesu
tanha kamatanha. Ruparupabhave tanha bhavatanha. Ucchedasankhate vibhave
tanha vibhavatanha. Suddhe rupabhavasmimyeva tanha rupatanha. Arupabhave tanha
arupatanha. Ucchedaditthisahagato rago ditthirago, nirodhe tanha nirodhatanha.
Rupe tanha rupatanha. Sadde tanha saddatanha. Gandhe tanha gandhatanha.
Rasadisupi eseva nayo. Oghadayo vuttatthava.
     Kusaladhamme avaratiti avaranam. Chadanavasena chadanam. Satte vattasmim bandhatiti bandhanam.
Cittam upagantva sankilissati sankilittham 2- karotiti upakkileso.
Thamagatatthena anusetiti 3- anusayo. Uppajjamana cittam pariyutthatiti pariyutthanam,
uppajjitum appadanena kusalacaram 4- ganhatiti attho. "cora magge pariyutthimsu ",
"dhutta magge pariyutthimsu"tiadisu 5- hi maggam ganhimsuti attho, evamidhapi
gahanatthena pariyutthanam veditabbam. Palivedhanatthena lata viyati lata, "lata
ubbhijja titthati"ti 6- agatatthanepa ayam tanha "lata"ti vutta. Vividhani vatthuni
icchatiti veviccham. Vattadukkhassa mulanti dukkhamulam. Tasseva dukkhassa nidananti
dukkhanidanam. Tam dukkham ito pabhavatiti dukkhappabhavo. Banadhanatthena paso viyati
paso, marassa paso marapaso. Duraggilanatthena 7- balisam viyati balisam. Marassa
@Footnote: 1 abhi. 35/924/449       2 cha.Ma. kilissati samkilittham     3 Ma. anu anu setiti
@4 cha.Ma. kusalacaram          5 vinaYu. 7/430/263       6 khu.dha. 25/340/75
@7 cha.Ma. duruggilanatthena
Balisam marabalisam. Tanhabhibhuta marassa visayam natikkamanti, tesam upari maro
vasam vattetiti imina pariyayena marassa visayoti maravisayo. Sandanatthena
tanhava nadi tanhanadi. Ajjhottharanatthena tanhava jalam tanhajalam. Yatha
sunakha gaddulabandha yadicchakam niyanti, evam tanhabandha 1- sattati
dalhabandhanatthena gaddulam viyati gaddulam, tanhava gaddulam tanhagaddulam.
Duppuranatthena tanhava samuddoti 2- tanhasamuddo.
     [1066] Dosaniddese anattham me acariti avuddhim me akasi, imina
upayena sabbapadesu attho veditabbo. Atthane va pana aghatoti akarane
koPo. Ekacco hi "devo ativassati"ti kuppati, "na vassati"ti kuppati, "suriyo
tappati"ti kuppati, "na tappati"ti kuppati, vate vayantepi kuppati, avayantepi
kuppati, sammajjitum asakkonto bodhipannanam kuppati, civaram parupitum asakkonto
vatassa kuppati, upakkhalitva khanukassa kuppatiti. 3- Idam sandhaya vuttam
"atthane va pana aghato jayati"ti. Tattha hettha navasu thanesu satte arabbha
uppannatta kammapathabhedo hoti. Atthanaghato pana sankharesu uppanno kammapathabhedam na
karoti. Cittam aghatento uppannoti cittassa aghato. Tato balavataro patighato.
Patihannanavasena patigham. Pativirujjhatiti pativirodho. Kuppanavasena koPo. Pakopo
sampakopoti upasaggavasena 4- padam vaddhitam. Dussanavasena doso. Padoso
sampadosoti upasaggavasena 4- padam vaddhitam. Cittassa byapattiti cittassa
vipannatta viparivattanakaro. Manam padusayamano uppajjatiti manopadoso. Kujjhanavasena
kodho. Kujjhanakaro kujjhana. Kujjhitassa bhavo kujjhitattam.
     Idani akusalaniddese vuttanayam dassetum "doso dussana"tiadi vuttam.
Tasma yo evarupo "cittassa aghato .pe. Kujjhitattan"ti ca idha
vutto, "doso dussana"tiadina nayena hettha vutto, ayam vuccati dosoti
@Footnote: 1 cha.Ma. tanhabaddha      2 cha.Ma. samuddo
@3 cha.Ma. kuppati          4 cha.Ma. upasaggena
Evamettha yojana katabba. Evam hi sati puna ruttidoso 1- patisedhito hoti.
Mohaniddeso amohaniddese vuttapatipakkhanayena veditabbo. Sabbakarena
panesa vibhangatthakathaya 2- avibhavissati.
     [1079] Tehi dhammehi ye dhamma sahetukati tehi hetudhammehi ye
anne hetudhamma va nahetudhamma va, te sahetuka. Ahetukapadepi eseva
nayo. Ettha ca hetu hetuyeva ca hoti, tinnam va dvinnam va ekato
uppattiyam sahetuko ca. Vicikicchuddhaccasahagato pana moho hetu ahetuko.
Hetusampayuttadukaniddesepi eseva nayo.
     [1091] Sankhatadukaniddese purimaduke vuttam asankhatadhatum sandhaya
"yoeva so dhammo"ti ekavacananiddeso kato. Purimaduke pana bahuvacanavasena
pucchaya uddhatatta "ime dhamma appaccaya"ti pucchanusandhinayena bahuvacanam
katam. Ime dhamma sanidassanatiadisupi eseva nayo.
     [1101] Kenacivinneyyadukaniddese cakkhuvinneyyati cakkhuvinnanena
vijanitabba. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca kenaci vinneyyati
cakkhuvinnanadisu kenaci ekena cakkhuvinnanena va sotavinnanena va
vijanitabba. Kenaci na vinneyyati teneva cakkhuvinnanena va sotavinnanena
va na vijanitabba. Evam sante dvinnampi padanam atthananattato duko
hotiti hettha vuttatta ye te dhamma cakkhuvinneyya, na te dhamma
sotavinneyyati ayam duko na hoti. Rupam pana cakkhuvinneyyam, saddo na
cakkhuvinneyyoti imamattham gahetva ye te dhamma cakkhuvinneyya, na te dhamma
sotavinneyya. Ye va pana te dhamma sotavinneyya, na te dhamma
cakkhuvinneyyati ayameko dukoti veditabbo. Evam ekekaindriyamulake cattaro
cattaro katva visati duka vibhattati veditabba.
@Footnote: 1 Si. punaruttadoso      2 sammo.vi. 107 saccavibhanganiddesa (sya)
     Kim pana manovinnanena kenaci vinneyya na kenaci vinneyyati 1- natthi,
tenettha duka na vuttati? no atthi, vavatthanabhavato pana na vutta. Na hi yatha
cakkhuvinnanena avinneyyaevati vavatthanam atthi, evam manovinnanenapiti
vavatthanabhavato ettha duka na vutta. Manovinnanena pana kenaci vinneyya
ceva avinneyya cati ayamattho atthi, tasma so avuttopi yathalabhavasena
veditabbo. Manovinnananti hi sankhayam gatehi kamavacaradhammehi kamavacara
dhammaeva tava kehici vinneyya kehici avinneyya. Tehiyeva rupavacaradidhammapi
kehici vinneyya kehici avinneyya. Rupavacarehipi kamavacara kehici vinneyya
kehici avinneyya. Tehiyeva rupavacaradayopi kehici vinneyya kehici
avinneyya. Arupavacarehi pana kamavacara rupavacara apariyapanna ca neva vinneyya,
arupavacara pana kehici vinneyya kehici avinneyya. Tepi ca kecideva vinneyya
keci avinneyya. Apariyapannehi kamavacaradayo neva vinneyya. Apariyapanna
pana nibbanena avinneyyatta kehici vinneyya kehici avinneyya. Tepi
ca maggaphalanam avinneyyatta 2- kecideva vinneyya keci avinneyyati.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 420-427. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10453&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10453&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=689              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=6042              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5450              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5450              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]