ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        1. Ekakaniddesavannana
     [761] Idani yathanikkhittaya matikaya "pancavinnana na hetumeva"tiadina
nayena araddhe niddesavare na hetumevati sadharanahetupatikkhepaniddeso.
Tattha "hetuhetu paccayahetu uttamahetu sadharanahetuti catubbidho hetu"tiadina
nayena yam vattabbam siya, tam sabbam rupakande "sabbam rupam nahetumeva"tiadinam
atthavannanayam 4- vuttameva. Ahetukamevatiadisu byanjanasandhivasena makaro
veditabbo, ahetukaevati attho. Sesapadesupi eseva nayo. Apica "hetu dhamma na
hetu dhamma"tiadisu 5- dhammakotthasesu pancavinnanani hetu dhammati va sahetuka
dhammati va na honti. Ekantena pana na hetuyeva, ahetukaevati iminapi nayenettha
sabbapadesu attho veditabbo. Abyakatamevati padam vipakabyakatavasena vuttam.
Sarammanamevati olubbharammanavasena. Paccayarammanam olubbharammananti hi duvidham
arammanam. Imasmim pana
@Footnote: 1 cha.Ma. jhanadiparinnanena    2 cha.Ma. ayam patho na dissati    3 cha.Ma. pubbajatibhavanam
@4 sangani.A. 1/594/362     5 abhi. 34/1/5

--------------------------------------------------------------------------------------------- page431.

Thane olubbharammanameva dhuram, paccayarammanampi labbhatiyeva. Acetasikamevati padam cittam, rupam, nibbananti tisu acetasikesu cittameva sandhaya vuttam. No apariyapannamevati gatipariyapannacutipariyapannasamsaravattabhavapariyapannabhavato pariyapannaeva, no apariyapanna. Lokato vattato na niyyantiti aniyyanika. Uppannam manovinnanavinneyyamevati rupakande cakkhuvinnanadinam paccuppannaneva rupadini arabbha pavattito atitadivisayam manovinnanampi pancavinnanasotapatitameva katva "uppannam chahi vinnanehi vinneyyan"ti 1- vuttam. Pancavinnana pana yasma paccuppannapi cakkhuvinnanadinam arammana na honti, manovinnanasseva honti, tasma "manovinnanavinneyyameva"ti vuttam. Aniccamevati hutva abhavatthena aniccaeva. Jarabhibhutamevati jaraya abhibhutatta jarabhibhutaeva. [762] Uppannavatthuka, uppannarammanati anagatapatikkhePo. Na hi te anagatesu vattharammanesu uppajjanti. Purejatavatthuka, purejatarammanati sahuppattipatikkhePo. Na hi te sahuppannam vatthum va arammanam va paticca uppajjanti, sayam pana pacchajata hutva purejatesu vattharammanesu uppajjanti. Ajjhattikavatthukati ajjhattajjhattavasena 2- vuttam. Tani hi ajjhattike panca pasade vatthum katva uppajjanti. Bahirarammanati bahirarupadiarammana. Tattha catukkam veditabbam. Pancavinnana hi pasadavatthukatta ajjhattika ajjhattikavatthuka. Manovinnanam hadayarupam vatthum katva uppajjanakale ajjhattikam bahiravatthukam, pancavinnanasampayutta tayo khandha bahira ajjhattikavatthuka, manovinnanasampayutta tayo khandha hadayarupam vatthum katva uppajjanakale bahira bahiravatthuka. Asambhinnavatthukati aniruddhavatthuka. Na hi te niruddham atitam vatthum paticca uppajjanti. Asambhinnarammanatayapi eseva nayo. @Footnote: 1 abhi. 34/584/168 2 Ma. ajjhattajjhattamattavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page432.

Annam cakkhuvinnanassa vatthu ca arammanancatiadisu cakkhuvinnanassa hi annam vatthu, annam arammanam. Annam sotavinnanadinam. Cakkhuvinnanam sotapasadadisu annataram vatthum saddadisu va annataram arammanam katva kappato kappam gantvapi na uppajjati, cakkhupasadameva pana vatthum katva rupanca arammanam katva uppajjati. Evamassa vatthupi dvarampi arammanampi nibaddham, annam vatthum va dvaram va arammanam va na sankamati. Nibaddhavatthu nibaddhadvaram nibaddharammanameva hutva uppajjati. Sotavinnanadisupi eseva nayo. [763] Na annamannassa gocaravisayam paccanubhontiti ettha annamannassa cakkhu sotassa sotam va cakkhussati evam ekam ekassa gocaravisayam na paccanubhontiti attho. Sace hi niladibhedam ruparammanam samodhanetva sotindriyassa upaneyya "ingha tava nam vavatthapehi vibhavehi `kinnametam arammanan"ti, cakkhuvinnanam vinapi mukhena attano dhammataya evam vadeyya "are andhabala vassasatampi vassasahassampi paridhavamano annatra maya kuhim etassa jananakam labhissasi, ahara nam cakkhupasade upanehi, ahametam arammanam janissami yadi va nilam yadi va pitakam. Na hi eso annassa visayo, mayhameveso visayo"ti. Sesavinnanesupi eseva nayo. Evamete annamannassa gocaravisayam na paccanubhonti nama. [764] Samannaharantassati avajjaneneva samannaharantassa. Manasikarontassati avajjaneneva manasikarontassa. Etani hi cittani avajjanena samannahatakale manasikatakaleyeva ca uppajjanti. Na abbokinnati annena vinnanena abbokinna nirantarava na uppajjanti. Etena tesam anantarata patikkhitta. [765] Na apubbam acarimanti etena sabbesampi sahuppatti patikkhitta. Na annamannassa samanantarati etena samanantarata patikkhitta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page433.

[766] Avajjana 1- vatiadini cattaripi avajjanasseva namani. Tanhi bhavangassa avajjanato avajjanati, tasseva abhujanato abhogoti, 2- rupadinam samannaharanato samannaharoti, 3- tesamyeva manasikaranato manasikaroti vuccati. Evamettha sankhepato pancannam vinnananam avajjanatthane thatva avajjanadikiccam katum samatthabhavo patikkhitto. Na kanci dhammam pativijanatiti "manopubbangama dhamma"ti 4- evam vuttam ekampi kusalam va akusalam va na pativijanati. Annatra abhinipatamattati thapetva rupadinam abhinipatamattam. Idam vuttam hoti:- supanditopi puriso thapetva apathagatani rupadini annam kusalakusalesu ekadhammampi pancahi vinnanehi na pativijanati, cakkhuvinnanam panettha dassanamattameva hoti. Sotavinnanadini savanaghayanasayanaphusanamattaneva. Dassanadimattato pana mutta anna etesam kusaladipativinnatti nama natthi. Manodhatuyapiti sampaticchanamanodhatuyapi. Sampindanattho cettha pikaro. Tasma manodhatuyapi tato parahi manovinnanadhatuhipiti sabbehipi pancadvarikavinnanehi na kanci kusalakusalam dhammam pativijanatiti evamettha attho datthabbo. Na kanci iriyapatham kappetitiadisupi eseva nayo. Na hi pancadvarikavinnanehi gamanadisu kanci iriyapatham kappeti, na kayakammam na vacikammam patthapeti, na kusalakusalam dhammam samadiyati, na samadhim samapajjati lokiyam va lokuttaram va, na samadhito vutthati lokiya va lokuttara va, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati. Sabbampi hetam kusalakusaladhammapativijananadi cavanapariyosanam kiccam manodvarikacitteneva hoti, na pancadvarikenati sabbassapetassa kiccassa karane sahajavanakani vithicittani patikkhittani. Yatha cetesam @Footnote: 1 cha.Ma. avattana 2 cha.Ma. abhogo 3 cha.Ma. samannaharo @4 khu.dha. 25/1/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page434.

Etani kiccani natthi, evam niyamokkamanadinipi. Na hi pancadvarikajavanena micchattaniyamam okkamati, na sammattaniyamam. Na cetam javanam namagottamarabbha javati, na kasinadipannattim. Na lakkhanarammanikavipassanavasena pavattati, na vutthanagaminibalavavipassanavasena. Na ruparupadhamme arabbha javati, na nibbanam. Na cetena saddhim patisambhidananam uppajjati, na abhinnanam, na savakaparaminanam, na paccekabodhinanam, na sabbannutannanam. Sabbopi panesa pabhedo manodvarikajavaneyeva labbhati. Na supati na patibujjhati na supinam passatiti sabbenapi ca pancadvarikacittena neva niddam okkamati, na niddayati, na patibujjhati, na kinci supinam passatiti imesu tisu thanesu saha javanena vithicittam patikkhittam. Niddayantassa hi mahavattim jaletva dipe cakkhusamipe upanite pathamam cakkhudvarikam avajjanam bhavangam na avatteti, manodvarikameva avatteti. Atha javanam javitva bhavangam otarati. Dutiyavare cakkhudvarikam avajjanam bhavangam avatteti, tato cakkhuvinnanadini javanapariyosanani pavattanti, tadanantaram bhavangam pavattati. Tatiyavare manodvarikaavajjanena bhavange avattite manodvarikajavanam javati, tena cittena natva "kim ayam imasmim thane aloko"ti janati. Tatha niddayantassa kannasamipe turiyesu paggahitesu ghanasamipe sugandhesu va duggandhesu va pupphesu upanitesu mukhe sappimhi va phanite va pakkhitte pitthiyam panina pahare dinne pathamam sotadvarikadini avajjanani bhavangam na avattenti, manodvarikameva avatteti. Atha javanam javitva bhavangam otarati. Dutiyavare sotadvarikadini avajjanani bhavangam avattenti, tato sotaghanajivhakayavinnanadini javanapariyosanani pavattanti, tadanantaram bhavangam pavattati. Tatiyavare manodvarikaavajjanena bhavange avattite manodvarikajavanam javati. Tena cittena natva "kim ayam imasmim thane saddo, sankhasaddo bherisaddo"ti va "kim ayam imasmim thane gandho, mulagandho saragandho"ti va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page435.

"kim idam mayham mukhe pakkhittarasam, sappiti va phanitan"ti va "kenamhi pitthiyam pahato, atithaddho me paharo"ti va vatta hoti. 1- Evam manodvarikajavaneneva patibujjhati, na pancadvarikena. Supinampi teneva passati, na pancadvarikena. Tanca panetam supinam passanto catuhi karanehi passati dhatukkhobhato va anubhutapubbato va devatopasamharato va pubbanimittato vati. Tattha pittadinam khobhakaranapaccayayogena khubhitadhatuko dhatukkhobhato supinam passati, passanto ca nanavidham supinam passati, pabbata patanto viya akasena gacchanto viya valamigahatthicoradihi anubaddho viya ca hoti. Anubhutapubbato passanto pubbe anubhutapubbam arammanam passati. Devatopasamharato passantassa devata atthakamataya va anatthakamataya va atthaya va anatthaya va nanavidhani arammanani upasamharanti, so tasam devatanam anubhavena tani arammanani passati. Pubbanimittato passanto punnapunnavasena uppajjitukamassa atthassa va anatthassa va pubbanimittabhutam supinam passati bodhisattamata viya puttapatilabhanimittam bodhisatto viya panca mahasupine, 2- kosalaraja viya ca solasa supineti. 3- Tattha yam dhatukkhobhato anubhutapubbato ca supinam passati, na tam saccam hoti. Yam devatopasamharato passati, tam saccam va hoti alikam va. Kuddha hi devata upayena vinasetukama viparitampi katva dassenti. Tatridam vatthu:- rohane kira nagamahavihare mahathero bhikkhusamgham anapaloketvava ekam nagarukkham chindapesi. Rukkhe adhivattha devata therassa kuddha pathamameva nam palobhetva paccha "ito te sattadivasassa matthake upatthako raja marissati"ti supine arocesi. Thero tam katham aharitva rajorodhanam acikkhi. Ta ekapapahareneva @Footnote: 1 cha.Ma. vattaro honti 2 an. pancaka. 22/196/267 (sya) @3 khu.ja. 27/77/24 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page436.

Mahaviravam viravimsu. Raja "kim etan"ti pucchi. Ta "evam therena vuttan"ti arocayimsu. Raja divase ganapetva sattahe vitivatte kujajhitva therassa hatthapade chindapesi. Yampana pubbanimittato passati, tam ekantasaccameva hoti. Etesanca catunnam mulakarananam samsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tanca panetam catubbidhampi supinam sekkhaputhujjanava passanti appahinavipallasatta. Asekkha na passanti pahinavipallasatta. Kim panetam 1- passanto sutto passati, patibuddho, udahu neva sutto passati na patibuddhoti? kincettha, yadi tava sutto passati, abhidhammavirodho apajjati. Bhavangacittena hi supati, tanca rupanimittadiarammanam ragadisampayuttam va na hoti, supinam passantassa ca idisani cittani uppajjanti. Atha patibuddho passati, vinayavirodho apajjati. Yanhi patibuddho passati, tam sabboharikacittena passati, sabboharikacittena ca kate vitikkame anapatti nama natthi, supinam passantena pana kate vitikkame ekantam anapattieva. Atha neva sutto na patibuddho passati, na supinam nama passati. Evanhi sati supinassa abhavova apajjati. Na abhavo. Kasma? yasma kapimiddhapareto passati. Vuttanhetam "kapimiddhapareto kho maharaja supinam passati"ti. Kapimiddhaparetoti makkataniddaya yutto. Yatha hi makkatassa nidda lahuparivatta hoti, evam ya nidda punappunam kusaladicittavokinnatta lahuparivatta, yassa pavattiyam punappunam bhavangato uttaranam hoti, taya yutto supinam passati. Tenayam supino kusalopi hoti akusalopi abyakatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanadini karontassa kusalo, panatipatadini karontassa akusalo, dvihi cittehi 2- mutto avajjanatadarammanakkhane abyakatoti veditabbo. Supineneva "dittham viya me, sutam viya me"ti kathanakalepi abyakatoyeva. @Footnote: 1 cha.Ma. pana tam 2 cha.Ma. antehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page437.

Kim pana supine katam kusalakusalakammam savipakam avipakanti. Savipakam, dubbalatta pana patisandhim akaddhitum na sakkoti. Dinnaya annena kammena patisandhiya pavatte vedaniyam hoti. Evam yathavakavatthuvibhavana pannati pancannam vinnananam na hetvattho yathavattho, tam yathavavatthum 1- vibhavetiti yathavakavatthuvibhavana. Tatha pancannam vinnananam ahetukattho jarabhibhutattho na supinam passanattho yathavattho tam 2- yathavavatthum vibhavetiti yathavakavatthuvibhavana. Iti ya hettha "yathavakavatthuvibhavana panna"ti matikaya nikkhitta. Sa evam yathavakavatthuvibhavana pannati veditabba. Tassaeva ca vasena evam ekavidhena nanavatthuti evam ekekakotthasena nanaganana ekena va akarena nanaparicchedo hotiti. 3- Ekakaniddesavannana nitthita. --------- 2. Dukaniddesavannana [767] Duvidhena nanavatthuniddese catusu bhumisu kusaleti sekkhaputhujjananam catubhumikakusalapanna. Patisambhidavibhange vuttesu pancasu atthesu attano attano bhumipariyapannam vipakasankhatam attham japeti janeti pavattetiti atthajapika. Arahato abhinnam uppadentassa samapattim uppadentassa kiriyabyakateti abhinnaya ceva samapattiya ca parikammasamaye kamavacarakiriyapanna. Sa hi abhinnasamapattippabhedam kiriyasankhatam attham japeti janeti pavattetiti atthajapika pannati vutta. Ayam pana aparopi palimuttako atthakathanayo:- yapi hi purima kamavacarakiriya pacchimaya kamavacarakiriyaya anantaradivasena paccayo hoti, sapi tam kiriyattham japetiti atthajapika panna nama. Rupavacararupavacaresupi eseva nayo. @Footnote: 1 Ma. yathavattham, cha. yathavattham vatthum 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page438.

Dutiyapadaniddese catusu bhumisu vipaketi kamavacaravipake panna sahajatadipaccayavasena kamavacaravipakattham japetva thitati japitattha. Rupavacaradivipakapannasupi eseva nayo. Sabbapi va esa attano attano karanehi japita janita pavattita sayampi atthabhutatipi japitattha. Arahato uppannaya abhinnaya uppannaya samapattiyati vuttakiriyapannayapi eseva nayo. Ayam pana aparopi palimuttako atthakathanayo:- kamavacarakiriyapannapi hi sahajatadivasena kamavacarakiriyasankhatam attham japetva thitati japitattha. Rupavacararupavacarakiriyapannasupi eseva nayo. Sabbapi vaesa attano attano karanehi japita janita pavattita sayanca atthabhutatipi japitattha. Sesamettha sabbam dhammasangahatthakathayam 1- vuttanayatta pakatamevati. Dukaniddesavannana nitthita. ---------- 3. Tikaniddesavannana [768] Tividhena nanavatthuniddese yogavihitesuti yogoti 2- vuccati panna, pannavihitesu pannaparinamitesuti attho. Kammayatanesuti ettha kammameva kammayatanam. Athava kammanca tam ayatananca ajivadinantipi kammayatanam. Sippayatanesupi eseva nayo. Tattha duvidham kammam hinanca ukkatthanca. Tattha hinam nama vaddhakikammam pupphachaddakakammanti evamadi. Ukkattham nama kasi vanijja gorakkhanti evamadi. Sippampi duvidham hinanca ukkatthanca. Tattha hinam sippam nama nalakarasippam pesakarasippam kumbhakarasippam cammakarasippam nhapitasippanti evamadi. Ukkattham nama sippam muddha ganana lekhancati evamadi. Vijjava vijjatthanam, tam dhammikameva gahitam. Nagamandalaparittasadisam, phudhamanakamantasadisam @Footnote: 1 sangani.A. 1/1-6/94 2 cha.Ma. yogo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page439.

Salakiyam sallakattiyantiadini pana vejjasatthani "icchamaham acariya sippam sikkhitun"ti 1- sippayatanameva 2- pavitthatta na gahitani. Tattha eko pandito manussanam phasuviharatthaya attanova dhammataya gehapasadayananavadini uppadeti. So hi "ime manussa vasanatthanena vina dukkhita"ti hitakiriyaya thatva dighacaturassadibhedam geham uppadeti. Situnhapatighatatthaya ekabhumikadvibhumikadibhede pasade karoti. "yane asati anusancaranam nama dukkhana"ti janghadikilamathapativinodanatthaya vayhasakatasandamanikadini uppadeti. "navaya asati samuddadisu sancaro 3- nama natthi"ti nanappakaram navam uppadeti. So sabbampetam neva annehi kariyamanam passati, na katam ugganhati, na kathentanam sunati, attano pana dhammataya cintaya karoti. Pannavata hi attano dhammataya katampi annehi ugganhitva karontehi katasadisameva hoti. Ayam tava hinakamme nayo. Ukkatthakammepi "kasikamme asati manussanam jivitam na pavattati"ti eko pandito manussanam phasuviharatthaya yuganangaladini kasibhandani uppadeti. Tatha nanappakaram vanijjakammam gorakkhanca uppadeti. So sabbampetam neva annehi kariyamanam passati .pe. Katasadisameva hoti. Ayam ukkatthakamme nayo. Duvidhepi pana sippayatane eko pandito manussanam phasuviharatthaya nalakarasippadini hinasippani hatthamuddhaya 4- gananasankhatam muddham acchinnakasankhatam gananam matikapabhedakadibhedanca 5- lekham uppadeti. So sabbampetam neva annehi kariyamanam passati .pe. Katasadisameva hoti. Ayam sippayatane nayo. Ekacco pana pandito amanussasirimsapadihi 6- upaddutanam manussanam tikicchanatthaya dhammikani nagamandalamantadini vijjatthanani uppadeti. Tani @Footnote: 1 vinaYu. 5/329/125 2 cha.Ma. sippayatane 3 Ma. samuddadisancaro @4 cha.Ma. hatthamuddaya 5 cha.Ma. matikappabhedanca 6 cha.Ma. amanussasarisapadihi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page440.

Neva annehi kariyamanani passati, na katani ugganhati, na kathentanam sunati, attano pana dhammataya cintaya karoti. Pannavata hi attano dhammataya katampi annehi ugganhitva karontehi katasadisameva hoti. Kammassakatam vati "idam kammam sattanam sakam, idam no sakan"ti evam jananananam. Saccanulomikam vati vipassanananam. Tanhi catunnam saccanam anulomanato saccanulomikanti vuccati. Idanissa pavattanakaram dassetum rupam aniccanti vatiadi vuttam. Ettha ca aniccalakkhanameva agatam, na dukkhalakkhanaanattalakkhanani, atthavasena pana agatanevati datthabbani:- yanhi aniccam, tam dukkham. Yam dukkham, tam anattati. 1- Yam evarupinti yam evam hettha nidditthasabhavam anulomikam. Khantintiadini sabbani pannavevacananeva. Sa hi hettha vuttanam kammayatanadinam pancannam karananam apaccanikadassanena anulometiti anulomika. Tatha sattanam hitacariyaya anulometiti, 2- maggasaccassa anulometiti, 2- paramatthasaccassa nibbanassa anulomanato anulometitipi anulomika. Sabbanipi etani karanani khamati sahati datthum sakkotiti khanti. Passatiti ditthi. Rocetiti ruci. Mucatiti muti. 3- Mudatiti muditipi patho. Pekkhatiti pekkha. Sabbepissa te kammayatanadayo dhamma nijjhanam khamanti. Visesato ca pancakkhandhasankhata dhamma punappunam aniccadukkhanattavasena nijjhayamana tam nijjhanam khamantiti dhammanijjhanakhanti. Parato assutva patilabhatiti annassa upadesavacanam assutva sayameva cintento patilabhati. Ayam vuccatiti ayam cintamaya panna nama vuccati. Sa panesa na yesam kesanci uppajjati, abhinnatanam pana mahasattanameva uppajjati. Tatthapi saccanulomikananam dvinnamyeva bodhisattanam uppajjati. Sesapanna sabbesampi puritaparaminam mahapannanam uppajjatiti veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. tadanattati 2 cha.Ma. iti-saddo na dissati 3 cha.Ma. mudatiti mudi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page441.

Parato sutva patilabhatiti ettha kammayatanadini parena kariyamanani va katani va disvapi yassa kassaci kathayamanassa vacanam sutvapi acariyasantike uggahetvapi patiladdha sabba parato sutvayeva patiladdha namati veditabba. Samapannassati samapattisamangissa, antosamapattiyam pavatta panna bhavanamaya namatyattho. [769] Danam arabbhati danam paticca, danacetanapaccayatyattho. Danadhigacchati danam adhigacchantassa, papunantassati attho. Ya uppajjatiti ya evam danacetanasampayutta panna uppajjati, ayam danamaya panna nama. Sa panesa "danam dassami"ti cintentassa, danam dadantassa, danam datva tam paccavekkhantassa pubbacetana muncanacetana aparacetanati tividhena uppajjati. Silam arabbha siladhigacchati idhapi silacetanasampayuttava silamaya pannati adhippeta. Ayampi "silam puressami"ti cintentassa silam purentassa silam puretva tam paccavekkhantassa pubbacetana muncanacetana aparacetanati tividheneva uppajjati. Bhavanamaya hettha vuttayeva. [770] Adhisilapannadisu siladini dubbidhena 1- veditabbani silam adhisilam, cittam adhicittam, panna adhipannati. Tattha "uppada va tathagatanam anuppada va tathagatanam thitava sa dhatu dhammatthitata dhammaniyamata"ti 2- imaya tantiya sangahitavasena pancapi silani dasapi silani silam nama. Tanhi tathagate uppannepi anuppannepi hoti. Anuppanne ke pannapentiti. Tapasaparibbajaka sabbannubodhisatta cakkavattirajano ca pannapenti. Uppanne sammasambuddhe bhikkhusamgho bhikkhunisamgho upasaka upasikayo ca pannapenti. Patimokkhasamvarasilam pana sabbasilehi adhikam, uppanneyeva tathagate uppajjati, no anuppanne. @Footnote: 1 cha.Ma. duvidhena 2 sam.ni. 16/20/25, an.tika. 20/137/278

--------------------------------------------------------------------------------------------- page442.

Sabbannubuddhayeva ca nam pannapenti. "imasmim vatthusmim vitikkame idam nama hoti"ti pannapananhi annesam avisayo, buddhanamyeva esa visayo, buddhanam balam. Iti yasma patimokkhasamvaro adhisilam, tasma tam adhisilapannam dassetum patimokkhasamvaram samvarantassatiadi vuttam. Hettha vuttayaeva pana tantiya sangahitavasena vattapadika attha samapattiyo cittam nama. Tanhi tathagate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne ke nibbattentiti. Tapasaparibbajaka ceva sabbannubodhisatta ca cakkavattirajano ca. Uppanne bhagavati visesatthika bhikkhuadayopi nibbattentiyeva. Vipassanapadika pana attha samapattiyo sabbacittehi adhika, uppanneyeva tathagate uppajjanti, no anuppanne. Sabbannubuddhaeva ca eta pannapenti. Iti yasma attha samapattiyo adhicittam, tasma adhicittappattam pannam 1- dassetum rupavacararupavacarasamapattim samapajjantassatiadi vuttam. Hettha vuttayaeva pana tantiya sangahitavasena kammassakatannanam panna nama. Tanhi tathagate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne velamabrahmanavessantaradanadivasena 2- uppajjati, uppanne tena nanena mahadanam pavattentanam pamanam natthi. Maggaphalapanna pana sabbapannahi adhika, uppanneyeva tathagate vittharika hutva pavattati, no anuppanne. Iti yasma maggaphalapanna adhipanna, tasma adhipannaya 3- pannam dassetum catusu maggesutiadi vuttam. Tattha siya:- "silam, adhisilam, cittam, adhicittam, panna, adhipanna"ti imesu chasu kotthasesu vipassanapanna katarasannissitati. Adhipannasannissita. Tasma yatha omakatarappamanam chattam va dhajam va upadaya atippamanam 4- @Footnote: 1 cha.Ma. adhicittapannam 2 cha.Ma. velamadana..... @3 cha.Ma. atirekapannaya 4 cha.Ma. atirekappamanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page443.

Atichattam atidhajoti vuccati, evamidampi pancasilam dasasilamupadaya patimokkhasamvarasilam adhisilam nama. Vattapadika attha samapattiyo upadaya vipassanapadika attha samapattiyo adhicittam nama. Kammassakatapannam upadaya vipassanapanna ca maggaphalapanna ca 1- adhipanna namati veditabba. [771] Ayakosalladiniddese yasma ayoti vuddhi, sa anatthahanito atthuppattito ca duvidha. Apayoti avuddhi, sapi atthahanito ca anatthuppattito ca duvidha. Tasma tam dassetum ime dhamme manasikarototiadi vuttam. Idam vuccatiti ya imesam akusalanam dhammanam anuppattippahanesu kusaladhammananca uppattitthitisu panna, idam ayakosallam nama vuccati. Ya ca 2- panesa kusaladhammanam anuppajjananirujjhanesu akusaladhammananca uppattitthitisu panna, idam apayakosallam namati attho. Ayakosallam tava panna hotu, apayakosallam katham panna nama jatati? pannavayeva hi "mayham evam manasikaroto anuppanna kusala dhamma nuppajjanti, uppanna ca nirujjhanti. Anuppanna akusala dhamma uppajjanti, uppanna ca vaddhanti"ti pajanati. So evam natva anuppannanam akusalanam dhammanam uppajjitum na deti, uppanne pajahati. Anuppanne kusale uppadeti, uppanne bhavanaparipurim papeti. Evam apayakosallampi pannaevati veditabbam. Sabbapi tatrupaya panna upayakosallanti idampana accayikakicce va bhaye va uppanne tassa tikicchanattham thanuppattiyakaranajananavaseneva veditabbam. Sesam sabbattha uttanatthamevati. Tikaniddesavannana nitthita. ------------- @Footnote: 1 cha.Ma. maggapanna ca phalapanna ca 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page444.

4. Catukkaniddesavannana [793] Catubbidhena nanavatthuniddese atthi dinnantiadisu dinnapaccaya phalam atthiti imina upayena attho veditabbo. Idam vuccatiti yam nanam "idam kammam sakam, idam no sakan"ti janati, idam kammassakatannanam nama vuccatiti attho. Tattha tividham kayaduccaritam catubbidham vaciduccaritam tividham manoduccaritanti idam na sakakammam nama, tisu dvaresu dasavidhampi sucaritam sakakammam nama. Attano vapi hotu parassa va, sabbampi akusalam na sakakammam nama. Kasma? atthabhanjanato ca anatthajananato ca. Attano va hotu parassa va, sabbampi kusalam sakakammam nama. Kasma? anatthabhanjanato ca atthajananato ca. Evam jananasamatthe imasmim kammassakatannane thatva bahum danam datva silam puretva uposatham samadiyitva sukhena sukham sampattiya sampattim anubhavitva nibbanam pattanam gananaparicchedo natthi. Yatha hi sadhano puriso pancasu sakatasatesu sappimadhuphanitadini ceva lonatilatanduladini ca aropetva kantaramaggam patipanno kenacideva karaniyena atthe uppanne sabbesam upakarananam gahitatta na cinteti, na paritassati, sukheneva khemantam papunati, evameva imasmimpi kammassakatannane thatva bahum danam datva .pe. Nibbanam pattanam gananapatho natthi. Thapetva saccanulomikam nananti maggasaccassa ca paramatthasaccassa ca anulomanato saccanulomikanti laddhanamam vipassanananam thapetva avasesa sabbapi sasava kusala panna kammassakatannanamevati attho. [794] Maggasamangissa nanam dukkhepetam nananti ettha ekameva maggananam catusu saccesu ekapativedhavasena catusu thanesu gahitam. 1- [796] Dhamme nananti ettha maggapanna tava catunnam saccanam ekapativedhavasena dhamme nanam nama hotu, phalapanna katham dhamme nanam namati? @Footnote: 1 cha.Ma. sangahitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page445.

Nirodhasaccavasena. Dubbidhapi hesa panna aparappaccaye attapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca arammanato ca pavattatta dhamme nananti veditabba. So imina dhammenati ettha maggananam dhammagocaratta gocaravoharena dhammoti vuttam, upayogatthe va karanavacanam, imam dhammam natenati attho, catusaccadhammam janitva thitena maggananenati vuttam hoti. Ditthenati dassanena, dhammam passitva thitenati attho. Pattenati cattari ariyasaccani patva thitatta dhammam pattena. Viditenati maggananena cattari ariyasaccani viditani pakatani katani, tasma tam dhammam viditam nama hoti, tena viditadhammena. Pariyogalhenati catusaccadhammam pariyogahetva thitena. Nayam netiti atite ca anagate ca nayam neti harati peseti. Idampana na maggananassa kiccam, paccavekkhanananassa kiccam. Satthara pana maggananam atitanagate nayam nayanasadisam katam. Kasma? maggamulakatta. Bhavitamaggassa hi paccavekkhana nama hoti. Tasma sattha maggananameva nayam nayanasadisam akasi. Apica evamettha attho datthabbo:- yadetam imina catusaccagocaram maggananam adhigatam, tena nanena karanabhutena atitanagate paccavekkhanananasankhatam nayam neti. Idani yatha tena nayam neti, tam akaram dassetum ye hi keci atitamaddhananti- adimaha. Tattha abbhannimsuti 1- janimsu pativijjhimsu. Imannevati yam dukkham atite abbhannimsu, yanca anagate abhijanissanti, na tanneva imam, sarikkhatthena pana evam vuttam. Atitepi hi thapetva tanham tebhumikakhandheyeva dukkhasaccanti pativijjhimsu, tanhamyeva samudayasaccanti, nibbanameva nirodhasaccanti, ariyamaggameva maggasaccanti pativijjhimsu, anagatepi evameva pativijjhissanti, etarahipi evameva pativijjhantiti sarikkhatthena "imanneva"ti vuttam. Idam vuccati anvaye nananti idam anugamanananam nayanananam karananananti vuccati. @Footnote: 1 cha.Ma. abbhannamsuti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page446.

Paricce 1- nananti cittaparicchedananam. Parasattananti thapetva attanam sesasattanam. Itaram tasseva vevacanam. Cetasa ceto paricca pajanatiti attano cittena tesam cittam saragadivasena paricchinditva nanappakarato janati. Saragam vatiadisu yam vattabbam, tam hettha satipatthanavibhange vuttameva. Ayam pana viseso:- idha "anuttaram va cittam, vimuttam va cittan"ti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassanupagampi hi paracittananassa visayo hotiyeva. Avasesa pannati dhamme nanadika tisso panna thapetva sesa sabbapi panna nananti sammatatta sammatinanam nama hoti. Vacanattho panettha sammatimhi nananti sammatinanam. [797] Kamavacarakusaleti pannati ayanhi ekantena vattasmim cutipatisandhim acinateva, tasma "acayaya no apacayaya"ti vutta. Lokuttaramaggapanna pana yasma cutipatisandhim apacinateva, tasma "apacayaya no acayaya"ti vutta. Rupavacararupavacarapanna cutipatisandhimpi acinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesamulake ca dhamme apacinati, tasma "acayaya ceva apacayaya ca"ti vutta. Sesa neva cutipatisandhim acinati na apacinati, tasma "neva acayaya no apacayaya"ti vutta. [798] Na ca abhinnayo pativijjhatiti idam pathamajjhanapannam sandhaya vuttam. Sa hissa kamavivekena pattabbatta kilesanibbidaya samvattati, taya cesa kamesu vitarago hoti, abhinnapadakabhavam pana appattataya neva panca abhinnayo pativijjhati, nimittarammanatta na saccani pativijjhati, evamayam panna nibbidaya hoti no pativedhaya. Svevati pathamajjhanam patva thito. Kamesu vitarago samanoti tatha vikkhambhitanamyeva kamanam vasena vitarago. @Footnote: 1 cha.Ma. pariye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page447.

Abhinnayo pativijjhatiti panca abhinnayo pativijjhatiti. 1- Idam catutthajjhanapannam sandhaya vuttam. Catutthajjhanapanna hi abhinnapadakabhavenapi panca abhinnayo pativijjhati, abhinnabhavappattiyapi pativijjhatieva, tasma sa pativedhaya hoti, pathamajjhanapannayaeva pana kilesesupi nibbindatta no nibbidaya. Ya panayam dutiyatatiyajjhanapanna, sa kataram kotthasam bhajatiti? somanassavasena pathamajjhanampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhanampi. Evamesa pathamajjhanasannissita va catutthajjhanasannissita va katabba. Nibbidaya ceva pativedhaya cati maggapanna sabbasmimpi vatte nibbindanato nibbidaya chattham abhinnam pativijjhanato pativedhaya ca hoti. [799] Pathamassa jhanassa labhintiadisu 2- yvayam appagunassa pathamajjhanassa labhim, tam tato vutthitam arammanavasena kamasahagata hutva sannamanasikara samudacaranti tudanti codenti. Tassa kamanupakkhandanam sannamanasikaranam vasena sa pathamajjhanapanna hayati parihayati, tasma hanabhaginiti vutta. Tadanudhammatati tadanurupasabhava. Sati santitthatiti idam micchasatim sandhaya vuttam, na sammasatim. Yassa hi pathamajjhananurupasabhava pathamajjhanam santato panitato disva assadayamana abhinandamana nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sa pathamajjhanapanna neva hayati, na vaddhati, thitikotthasika hoti. Tena vuttam thitibhagini pannati. Avitakkasahagatati avitakkam dutiyajjhanam santato panitato manasikaroto arammanavasena avitakkasahagata. Samudacarantiti pagunato pathamajjhanato vutthitam dutiyajjhanadhigamanatthaya tudanti codenti, tassa upari dutiyajjhananupakkhandanam sannamanasikaranam vasena sa pathamajjhanapanna visesabhutassa dutiyajjhanassa uppattitthanataya visesabhaginiti vutta. Nibbidasahagatati tameva pathamajjhanalabhim @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 cha.Ma. labhiti.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page448.

Jhanato 1- vutthitam nibbidasankhatena vipassanananena sahagata. Vipassananananhi jhanangabhede vattante nibbindati ukkanthati. Tasma nibbidati vuccati. Samudacarantiti nibbanasacchikiriyatthaya tudanti codenti. Viragupasanhitati viragasankhatena nibbanena upasamhita. Vipassananananhi sakka imina maggena viragam nibbanam sacchikatunti pavattito "viragupasanhitan"ti vuccati. Tamsampayutta sannamanasikarapi viragupasanhitaeva nama. Tassa tesam sannamanasikaranam vasena sa pathamajjhanapanna ariyamaggapativedhassa padatthanataya nibbedhabhaginiti vutta. Evam catusu thanesu pathamajjhanapannava kathita. Dutiyajjhanapannadisupi iminava nayena attho veditabbo. [801] Kicchena kasirena samadhim uppadentassati lokuttarasamadhim uppadentassa pubbabhage agamanakale kicchena kasirena dukkhena sasankharena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetva agatassa. Dandham tanthanam abhijanantassati vikkhambhitesu kilesesu vipassanaparivase ciram vasitva tam lokuttarasamadhisankhatam thanam dandham sanikam abhijanantassa pativijjhantassa, papunantassatyattho. Ayam vuccatiti ya esa evam uppajjati, ayam kilesavikkhambhanapatipadaya dukkhatta vipassanaparivasapannaya ca dandhatta maggakale ekacittakkhane uppannapi panna agamanavasena dukkhapatipada dandhabhinna namati vuccati. Upari tisu padesupi iminava nayena attho veditabbo. [802] Samadhissa na nikamalabhissati yo samadhissa na nikamalabhi hoti, so tassa na nikamalabhi nama. Yassa samadhi uparupari samapajjanatthaya ussakkitum paccayo na hoti, tassa appagunajjhanalabhissati attho. Arammanam thokam pharantassati paritte suppamatte va saravamatte va arammane parikammam @Footnote: 1 cha.Ma. pathamajjhanato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page449.

Katva tattheva appanam patva tam avaddhitam thokameva arammanam pharantassati attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanikamalabhipatipakkhato hi pagunajjhanalabhi ettha nikamalabhiti vutto, avaddhitarammanapatipakkhato ca vaddhitarammanam vipulanti vuttam. Sesam tadisameva. Jaramaranepetam nananti nibbanameva arammanam katva catunnam saccanam ekapativedhavasena etam vuttam. Jaramaranam arabbhatiadini pana ekekam vatthum arabbha pavattikale pubbabhage saccavavatthapanavasena vuttani. Sesam sabbattha uttanatthamevati. Catukkaniddesavannana nitthita. -------------- 5. Pancakaniddesavannana [804] Pancavidhena nanavatthuniddese pitipharanatadisu piti pharamana uppajjatiti dvisu jhanesu panna pitipharanata nama. Sukham pharamana uppajjatiti tisu jhanesu panna sukhapharanata nama. Paresam ceto pharamana uppajjatiti cetopariyapanna cetopharanata nama. Alokam pharamana uppajjatiti dibbacakkhupanna alokapharanata nama. Paccavekkhanananam paccavekkhananimittam nama. Teneva vuttam "dvisu jhanesu panna pitipharanata"tiadi. Tattha ca pitipharanata sukhapharanata dve pada viya, cetopharanata alokapharanata dve hatva viya, abhinnapadakajjhanam majjhimakayo viya, paccavekkhananimittam sisam viya, iti bhagava pancangikam sammasamadhiti ayam hatthapadasisasadisehi pancahi angehi yutto sammasamadhiti padakajjhanasamadhim kathesi. @Footnote: 1 cha.Ma. dasseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page450.

Ayam samadhi paccuppannasukho cevatiadisu arahattaphalasamadhi adhippeto. So hi appitappitakkhane sukhatta paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samadhisukhassa paccayatta ayatim sukhavipako. Santam sukhumam phalacittam panitam madhurarupam samutthapeti. Phalasamapattiya vutthitassa hi sabbakayanugatam sukhasamphassam photthabbam paticca sukhasahagatam kayavinnanam uppajjati. Iminapi pariyayena ayatim sukhavipako. Kilesehi arakatta ariyo. Kamamisavattamisalokamisanam abhava niramiso. Buddhadihi mahapurisehi sevitatta akapurisasevito. Angasantataya arammanasantataya sabbakilesadarathasantataya ca santo. Atappaniyatthena panito. Kilesapatippassaddhiya laddhatta kilesapatippassaddhibhavassa va laddhatta patippassaddhaladdho. Patippassaddham patippassaddhiti hi idam atthato ekam. Patippassaddhakilesena va arahata laddhattapi patippassaddhaladdho. Ekodibhavena adhigatatta ekodibhavameva va adhigatatta ekodibhavadhigato. Appagunasasavasamadhi viya sasankharena sappayogena cittena paccanikadhamme niggayha kilese varetva anadhigatatta na sasankharaniggayhavaritagato. Tanca samadhim samapajjanto tato va vutthahanto sativepullappattatta satova samapajjati satova vutthahati. Yathaparicchinnakalavasena va sato samapajjati sato vutthahati. Tasma yadettha "ayam samadhi paccuppannasukho ceva ayatinca sukhavipako"ti evam paccavekkhamanassa paccattamyeva aparappaccayam nanam uppajjati, tam ekamangam. Esa nayo sesesupi. Evamimehi pancahi paccavekkhanananehi ayam samadhi pancananiko sammasamadhi nama vuttoti. Pancakaniddesavannana nitthita. -------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 430-450. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=10166&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=10166&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=801              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=10829              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=8672              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=8672              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]