ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        1. Ekakaniddesavannana
     [843-4] Idani yathanikkhittaya matikaya tattha katamo jatimadotiadina
nayena araddhe niddesavare jatim paticcati jatim nissaya. Ettha ca atthipaticcam
nama kathitam, tasma jatiya satiti ayamettha attho. Gottam paticcatiadisupi
eseva nayo. Madanavasena mado. Majjanakaro majjana. Majjitabhavo majjitattam.
Mano mannanatiadini hettha dhammasangahatthakathayam 1- vuttatthaneva. Ayam vuccatiti
ayam evam jatiya sati tam jatim nissaya uppanno majjanakarappatto mano
jatimadoti vuccati. Svayam khattiyadinam catunnampi vannanam uppajjati.
Jatisampanno hi khattiyo "madiso anno natthi, avasesa antara utthaya khattiya
@Footnote: 1 sangani.A. 1/1121/430
Jata, aham pana vamsagatakhattiyo"ti manam karoti. Brahmanadisupi eseva nayo.
Gottamadaniddesadisupi iminava nayena 1- attho veditabbo. Khattiyopi hi "aham
kondannagotto, aham adiccagotto"ti manam karoti. Brahmanopi "aham
kassapagotto, aham bharadvajagotto"ti manam karoti. Vessopi suddopi attano
attano kulagottam nissaya manam karoti. Attharasapi seniyo "ekissa
seniya asambhinnaya 2- jatamha"ti manam karontiyeva.
     Arogyamadadisu "aham arogo, avasesa rogabahula, gadduhanamattampi
mayham byadhi nama natthi"ti majjanavasena uppanno mano arogyamado nama.
     "aham taruno, avasesasattanam attabhavo papate thitarukkhasadiso, aham pana
pathamavaye thito"ti majjanavasena uppanno mano yobbanamado nama.
     "aham ciram jivim, ciram jivami, ciram jivissami. Sukham jivim, sukham jivami, sukham
jivissami"ti majjanavasena uppanno mano jivitamado nama.
     "aham labhi, avasesa satta appalabha, mayham pana labhassa pamanam
natthi"ti majjanavasena uppanno mano labhamado nama.
     "avasesa satta yam va tam va labhanti, aham pana sukatam panitam
civaradipaccayam labhami"ti majjanavasena uppanno mano sakkaramado nama.
     "avasesabhikkhunam padapitthiyam akkamitva gacchanta manussa ayam samanotipi
na vandanti, mam pana disvava vandanti, pasanacchattam viya garum katva
aggikkhandham viya ca durasadam katva mannanti"ti majjanavasena uppanno mano
garukaramado nama.
     "uppanno panho mayhameva mukhena chijjati, bhikkhacaram gacchantapi
mameva purato katva parivaretva gacchanti"ti majjanavasena uppanno mano
purekkharamado nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. iminavupayena          2 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Agarikassa tava mahaparivarassa "purisasatampi purisasahassampi mam
parivareti"ti, anagarikassa pana "samanasatampi samanasahassampi mam parivareti, sesa
appaparivara, aham mahaparivaro ceva suciparivaro ca"ti majjanavasena uppanno
mano parivaramado nama.
     Bhogo pana kincapi labhaggahaneneva gahito hoti, imasmim pana thane
nikkheparasi nama gahito, tasma "avasesa satta attano paribhogamattampi na
labhanti, mayham pana nidhanagatasseva dhanassa pamanam natthi"ti majjanavasena
uppanno mano bhogamado nama.
     Vannam paticcati sariravannampi gunavannampi paticca. "avasesa satta
dubbanna durupa, aham pana abhirupo pasadiko. Avasesa satta nigguna
patthataakittino, mayham pana kittisaddo devamanussesu pakato itipi thero
bahussuto, itipi silava, itipi dhutagunayutto"ti majjanavasena uppanno mano
vannamado nama.
     "avasesa satta appassuta, aham pana bahussuto"ti majjanavasena
uppanno mano sutamado nama.
     "avasesa satta appatibhana, mayham pana patibhanassa pamanam natthi"ti
majjanavasena uppanno mano patibhanamado nama.
     "aham rattannu asukam buddhavamsam rajavamsam janapadavamsam gamavamsam rattindivaparicchedam
nakkhattamuhuttayogam janami"ti majjanavasena uppanno mano rattannumado nama.
     "avasesa bhikkhu antara pindapatika jata, aham pana jatipindapatiko"ti
majjanavasena uppanno mano pindapatikamado nama.
     "avasesa satta unnata avannata, aham pana anunnato anavannato"ti
majjanavasena uppanno mano anavannatamado nama.
     "avasesanam iriyapatho apasadiko, mayham pana pasadiko"ti majjanavasena
uppanno mano iriyapathamado nama.
     "avasesa satta chinnapakkhakakasadisa, aham pana mahiddhiko mahanubhavo"ti
va "aham yam yam karomi, tam tam ijjhati"ti va majjanavasena uppanno mano
iddhimado nama.
     Hettha parivaraggahanena yaso gahitova hoti. Imasmim pana thane
upatthakamado nama gahito, so agarikenapi anagarikenapi dipetabbo.
Agariko hi ekacco attharasasu senisu ekissa jetthako hoti, tassa
"avasese purise aham patthapemi, aham vicaremi"ti, anagarikopi ekacco katthaci
jetthako hoti, tassa "avasesa bhikkhu mayham ovade vattanti, aham jetthako"ti
majjanavasena uppanno mano yasamado nama.
     "avasesa satta dussila, aham pana silava"ti majjanavasena uppanno
mano silamado nama. "avasesasattanam kukkutassa udakapanamattepi kale
cittekaggata natthi, aham pana upacarappanajhananam 1- labhi"ti majjanavasena
uppanno mano jhanamado nama.
     "avasesa satta nissippa, aham pana sippava"ti majjanavasena uppanno
mano sippamado nama. "avasesa satta rassa, aham pana digho"ti majjanavasena
uppanno mano arohamado nama. "avasesa satta rassa va honti digha
va, aham nigrodhaparimandalo"ti majjanavasena uppanno mano parinahamado
nama. "avasesanam sattanam sarirasanthanam virupam bibhaccham, mayham pana manapam
pasadikan"ti majjanavasena uppanno mano santhanamado nama. "avasesanam
@Footnote: 1 cha.Ma. upacarappananam
Sattanam sarire bahu dosa, mayham pana sarire kesaggamattampi vajjam natthi"ti
majjanavasena uppanno mano paripurimado nama.
     [845] Imina ettakena thanena savatthukam manam kathetva idani
avatthukam nibbattitamanameva dassento tattha katamo madotiadimaha. Tam
uttanatthameva.
     [846] Pamadaniddese cittassa vossaggoti imesu ettakesu thanesu satiya
anigganhitva cittassa vossajjanam, sativirahoti attho. Vossagganuppadananti
vossaggassa anuppadanam, punappunam vissajjananti attho. Asakkaccakiriyatati
etesam danadinam kusaladhammanam bhavanaya puggalassa va deyyadhammassa va
asakkaccakaranavasena asakkaccakiriya. Satatabhavo sataccam, na satatabhavo asataccam,
na sataccakiriyata asataccakiriyata. Na atthitakaranam anatthitakiriyata. Yatha nama
kakantako thokam gantva thokam titthati, na nirantaram gacchati, evameva yo puggalo
ekadivasam danam va datva pujam va katva dhammam va sutva samanadhammam va pana 1-
katva puna cirassam karoti, na nirantaram pavatteti, tassa sa kiriya anatthitakiriyatati
vuccati. Olinavuttitati nirantaram karanasankhatassa vippharasseva abhavena
olinavuttita. 2- Nikkhittachandatati kusalakiriyaya viriyachandassa nikkhittabhavo.
Nikkhittadhuratati viriyadhurassa oropanam, osakkitamanasatati attho. Anadhitthananti
kusalakarane patitthabhavo. Ananuyogoti ananuyunjanam. Pamadoti pamajjanam. Yo
evarupo pamadoti idam atthapariyayassa byanjanapariyayassa ca pariyantabhavato
akaradassanam, idam vuttam hoti:- yvayam adito patthaya dassito pamado, yo
annopi evamakaro evamjatiko pamado pamajjanakaravasena pamajjana
pamajjitabhavavasena pamajjitattanti sankhyam gato, ayam vuccati pamadoti. Lakkhanato
panesa pancasu kamagunesu sativossaggalakkhano, tattheva satiya vissatthakaroti
veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati        2 cha.Ma. linavuttita
     [847] Thambhaniddese thaddhatthena thambho. Khaliya thaddhasatakassa 1- viya
cittassa thaddhata ettha kathita. Thambhanakaro thambhana, thambhitassa bhavo thambhitattam.
Kakkhalassa puggalassa bhavo kakkhaliyam. Pharusassa puggalassa bhavo pharusiyam.
Abhivadanadisamicirahanam tassa samiciya akaranavasena ujumeva thapitacittabhavo
ujucittata. Thaddhassa amuduno bhavo amuduta. Ayam vuccatiti ayam thambho nama
vuccati, yena samannagato puggalo gilitanangalasiso viya ajagaro, vatabharita
viya bhasta cetiyam va vuddhatare va disva onamitum na sakkoti, pariyanteneva
carati. Svayam cittassa uddhumatabhavalakkhanoti veditabbo.
     [848] Sarambhaniddese sarambhanavasena sarambho. Patippharitva sarambho
patisarambho. Sarambhanakaro sarambhana. Patippharitva sarambhana patisarambhana.
Patisarambhitassa bhavo patisarambhitattam. Ayam vuccatiti ayam sarambho nama vuccati.
Svayam lakkhanato karanuttariyalakkhanoti vuccati, yena samannagato puggalo tam
digunam tam digunam karoti. Agariko samano ekenekasmim gharavatthusmim sajjite
aparo dve vatthuni sajjeti, aparo cattari. Aparo attha, aparo solasa.
Anagariko samano ekenekasmim nikaye gahite "naham etassa hettha
bhavissami"ti aparo dve ganhati, aparo tayo, aparo cattaro, aparo panca.
Sarambhavasena hi tam 2- ganhitum na vattati. Akusalapakkho esa nirayagamimaggo.
Kusalapakkhavasena pana ekasmim ekam salakabhattam dente dve datum, dve dente
cattari datum vattati. Bhikkhunapi parena ekasmim nikaye gahite dve nikaye
gahetva sajjhayantassa me phasu hotiti vivattapakkhe thatva taduttarim ganhitum
vattati.
@Footnote: 1 Ma. baddhasatakassa      2 cha.Ma. ayam patho na dissati
     [849] Atricchataniddese yatha ariyavamsasutte 1- lamakalamakattho
itaritarattho, evam aggahetva civaradisu yam yam laddham hoti, tena tena asantutthassa,
gihino va pana rupasaddagandharasaphotthabbesu yam yam laddham hoti, tena tena
asantutthassa. Bhiyyokamyatati visesakamata. Icchanakavasena iccha. Icchava
icchagata icchanakaro va. Attano labham aticca icchanabhavo aticchata.
Ragotiadini hettha vuttatthaneva. Ayam vuccatiti ayam aticchata nama vuccati.
Atricchatatipi etassaeva namam. Lakkhanato pana sakalabhe asantutthi paralabhe
ca patthana etam atricchatalakkhanam. Atricchapuggalassa hi attana laddham
panitampi lamakam viya khayati, parena laddham lamakampi panitam viya khayati,
ekabhajane pakkayagu va bhattam va puvo va attano patte pakkhitto
lamako viya, parassa patte panito viya khayati. Ayam pana atricchata
pabbajitanampi hoti gihinampi tiracchanagatanampi.
     Tatrimani vatthuni:- eko kira kutumbiko timsa bhikkhuniyo nimantetva
sapuvam bhattam adasi. Samghattheri sabbabhikkhuninam patte puvam parivattapetva
paccha attana laddhameva akhadi. Baranasirajapi "angarapakkamamsam khadissami"ti
devim adaya arannam pavittho ekam kinnarim disva devim pahaya tassa
anupadam gato. Devi nivattitva assamapadam gantva kasinaparikammam katva attha
samapattiyo panca ca abhinnayo patva nisinna rajanam agacchantam disva
akase uppatitva agamasi. Rukkhe adhivattha devata imam gathamaha:-
         "atriccha 2- atilobhena      atilobhamadena ca
          evam hayati atthamha        ahamva asitabhuya"ti. 3-
     Yatha candakinnarim patthayanto asitabhuya rajadhitaya hino parihino,
evam atriccham atilobhena attanam 4- hayati jiyatiti devata ranna saddhim
kelimakasi.
@Footnote: 1 an.catukka. 21/28/32             2 cha.Ma. atriccham
@3 khu.ja. 27/318/90 (sya)         4 cha. atthamha
     Kassapabuddhakalepi mittavinduko nama setthiputto assaddho appasanno,
matara "tata ajja uposathiko hutva vihare sabbarattim dhammassavanam suna,
sahassam te dassami"ti vutto 1- dhanalobhena uposathangani samadaya viharam
gantva "idam thanam akutobhayan"ti sallakkhetva dhammasanassa hettha nipanno
sabbarattim niddayitva gharam agamasi. Mata patova yagum pacitva upanamesi.
So sahassam gahetvava yagum pivi. Athassa etadahosi "dhanam samharissami"ti.
So navaya samuddam pakkhanditukamo ahosi. Atha nam mata "tata imasmim
kule cattalisakotidhanam atthi, alam gamanena"ti nivaresi. So tassa vacanam
anadiyitva gacchatieva. Sa purato atthasi. Atha nam kujjhitva "ayam mayham
purato titthati"ti padena paharitva pateti, 2- tam mataram antaram katva
agamasi. Mata utthahitva "madisaya matari evarupam kammam katva gatassa me
gatatthane sukham bhavissati"ti 3- evam sannam ma akasi 3- tvam puttati aha.
Tassa navam abhiruyha gacchato sattame divase nava atthasi. Atha te manussa
"addha ettha papapuriso atthi, salakam detha"ti salaka diyamana tasseva
tikkhattum papuni. Te tassa ulumpam datva tam samudde pakkhipimsu. So ekam dipam
gantva vimanapetihi saddhim sampattim anubhavanto tahi "purato ma agamasi"ti
vuccamanopi tandigunam sampattim passanto anupubbena khuracakkadharam ekam purisam
addasa. Tassa tam cakkam padumapuppham viya khayati. 4- So tam aha "ambho idam
taya pilandham padumam mayham dehi"ti. Nayidam sami padumam, khuracakkam etanti.
So "vancesi mam tvam, kim maya padumam na ditthapubban"ti vatva "tvam hi
lohitacandanam vilimpitva pilandhanapadumapuppham mayham na datukamosi"ti aha.
So cintesi "ayampi maya katasadisam kammam katva tassa phalam anubhavitukamo"ti.
Atha nam "handa repi"ti vatva tassa matthake cakkam pakkhipitva palayi.
Etamattham viditva sattha imam gathamaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. vutte        2 cha.Ma. patitam
@3-3 cha.Ma. evamsanni nama           4 cha.Ma. upatthasi
         "catubbhi atthajjhagama         atthabhipi ca solasa
          solasabhi ca battimsa         atriccham cakkamasado
          icchahatassa posassa        cakkam bhamati matthake"ti. 1-
     Annataropi atriccho amacco sakavisayam atikkamitva paravisayam pavisi.
Tattha pothito palayitva ekassa tapasassa vasanatthanam pavisitva uposathangani
adhitthaya nipajji. So tapasena "kinte katan"ti pucchito ima gatha
abhasi 2-:-
                   "sakam niketam atihelayano
                    atricchataya malatam 3- aganchim
                    tato jana nikkhamitvana gama
                    kodandakena paripothayimsu mam.
                    So bhinnasiso ruhiramakkhitango
                    paccagamasim sakam niketam
                    tasma ahamposatha palayami
                    atricchata ma punaragamasi"ti. 4-
     [850] Mahicchataniddese mahantani vatthuni icchati, mahati va panassa
icchati mahiccho, tassa bhavo mahicchata. Lakkhanato pana asantagunasambhavanata
patiggahane ca paribhoge ca amattannuta, etam mahicchatalakkhanam. Mahiccho hi
puggalo yatha nama kacchaputvanijo pilandhanabhandakam hatthena gahetva
ucchangepi pakkhipitabbayuttakam pakkhipitva mahajanassa passantasseva "amma
asukam ganhatha, asukam ganhatha"ti mukhena samvidahati, evameva appamattakampi
attano silam va gantham va dhutagunam va antamaso arannavasamattakampi
mahajanassa janantasseva sambhavetukamo hoti, sambhavetva ca pana sakatehipi
@Footnote: 1 khu.ja. 27/104/34 (sya)       2 cha.Ma. aha
@3 cha.Ma. atricchata mallagamam         4 khu.ja. 27/1958/387 (sya)
Upanite paccaye "alan"ti avatva ganhati. Tayo hi puretum na sakka aggi
upadanena, samuddo udakena, mahiccho paccayehiti.
         Aggikkhandho samuddo ca         mahiccho capi puggalo
         bahuke paccaye dente         tayopete na puraye. 1-
     Mahicchapuggalo hi vijatamatuyapi manam ganhitum na sakkoti, pageva
upatthakanam.
     Tatrimani vatthuni:- eko kira daharabhikkhu pitthapuve piyayati. Athassa
mata patipattim vimamsamana "sace me putto patiggahane mattam janati,
sakalampi nam temasam puveheva upatthahissami"ti vassupanayikadivase parivimamsamana
pathamam ekam puvam adasi, tasmim nitthite dutiyam, tasmimpi nitthite tatiyam. Daharo
"alan"ti avatva khadiyeva. Mata tassa amattannubhavam natva "ajjeva me
puttena sakalatemasassa puva khadita"ti dutiyadivasato patthaya ekam puvampi
na adasi.
     Tissamaharajapi devasikam cetiyapabbate bhikkhusamghassa danam dadamano
"maharaja kim ekameva thanam bhajasi, kim annattha danam 2- datum na vattati"ti
janapadehi vutto dutiyadivase anuradhapure mahadanam dapesi, ekabhikkhupi
patiggahane mattam na annasi, ekamekena patiggahitam khadaniyabhojaniyam dve
tayo jana ukkhipimsu. Raja dutiyadivase cetiyapabbate bhikkhusamgham nimantapetva
rajantepuram agatakale "pattam detha"ti aha. "alam maharaja, attano
pamanena bhikkham ganhissanti"ti 3- ekabhikkhupi pattam na adasi, sabbe
pamanayuttakameva patiggahesum. Atha raja aha "passatha tumhakam bhikkhusu
ekopi mattam na janati, hiyyo kinci avasesam nahosi, ajja gahitam mandam,
avasesameva bahu"ti tesam mattannutaya attamano itaresanca amattannutaya
anattamano ahosi.
@Footnote: 1 sakatena paccayam detu, tayopete atappaya, pa.su. 2/252/46
@2 cha.Ma. ayam patho na dissati       3 cha.Ma. ganhissatiti
     [851] Papicchataniddese assaddho samano saddhoti mam jano
janatutiadisu evam icchanto kim karoti? assaddho saddhakaram dasseti,
dussiladayo silavantadinam akaram dassenti. Katham? assaddho tava mahamahadivase
manussanam viharam agamanavelaya sammajjanim adaya viharam sammajjati, kacavaram
chaddeti, manussehi ditthabhavam natva cetiyanganam gacchati, tatthapi sammajjitva
kacavaram chaddeti, valikam samam karoti, asanani dhovati, bodhimhi udakam sincati.
Manussa disva "natthi manne anno bhikkhu viharajagganako, ayameva imam
viharam patijaggati, saddho thero"ti gamanakale nimantetva gacchanti. Dussilopi
upatthakanam sammukhe vinayadharam upasankamitva pucchati "bhante mayi gacchante
gono ubbiggo, tena dhavata tinani chinnani, sammajjantassa me tinani
chijjanti, cankamantassa me panaka miyanti, khelam patentassa asatiya
tinamatthake patati, tattha tattha kim hoti"ti. "anapatti avuso asancicca
asatiya ajanantassa"ti ca vutte "bhante mayham garukam viya upatthati,
sutthu vimamsatha"ti bhanati. Tam sutva manussa "amhakam ayyo ettakepi
kukkuccayati, annasmim olarike kim nama karissati, natthi imina sadiso
silava"ti pasanna sakkaram karonti. Appassutopi upatthakamajjhe nisinno
"asuko tipitakadharo, asuko catunikayiko mayham antevasiko, mama santike tehi
dhammo uggahito"ti vadati. Manussa "amhakam ayyena sadiso bahussuto natthi,
etassa kira santike asukena ca asukena ca dhammo uggahito"ti pasanna
sakkaram karonti.
     Sanganikaramopi mahamahadivase dighapithanca apassayanca gahapetva viharapaccante
rukkhamule divaviharam nisidati. Manussa agantva "thero kuhin"ti pucchanti.
Ganthikaputta nama ganthikaeva honti, tena "thero evarupe kale
Idha na nisidati, viharapaccante divatthane dighacankame viharati"ti vadanti. Sopi
divasabhagam vitinametva nalate makkatakasuttam alliyapetva pitham gahapetva
agamma parivenadvare nisidati. Manussa "kaham bhante gatattha, agantva na
addasamha"ti vadanti. "upasaka antoviharo akinno, daharasamaneranam
vicaranatthanametam, satthihatthe cankame divatthane nisidimha"ti attano pavivittabhavam
janapeti.
     Kusitopi upatthakamajjhe nisinno "upasaka tumhehi ukkapato dittho"ti
vadati. "na passama bhante, kaya velaya ahosi"ti ca puttho  "amhakam
cankamanavelaya"ti vatva "bhumicalanasaddam 1- assuttha"ti pucchati. "na sunama bhante,
kaya velaya"ti puttho "majjhimayame amhakam alambanaphalakam apassaya
thitakale"ti vatva "mahaobhaso ahosi, so vo dittho"ti pucchati. "kaya velaya
bhante"ti ca vutte "mayham cankamamha otaranakale"ti vadati. Manussa "amhakam
thero tisupi yamesu cankameyeva hoti, natthi ayyena sadiso araddhaviriyo"ti
pasanna sakkaram karonti.
     Mutthassatipi upatthakamajjhe nisinno "maya asukakale nama dighanikayo
uggahito, asukakale majjhimo, samyutto, anguttarako. 2- Antarantara 3- olokanam
nama natthi, icchiticchitatthane mukharulhava tanti agacchati, ime pananne
bhikkhu elaka viya mukham phandapenta viharanti"ti vadati. Manussa "natthi
ayyena sadiso upatthitassati"ti pasanna sakkaram karonti.
     Asamahitopi upatthakanam sammukhe atthakathacariye panham pucchati, "kasinam
nama katham bhaventi, kittakena nimittam uppannam nama hoti, kittakena
upacaro, kittakena appana, pathamajjhanassa kati angani, dutiyassa tatiyassa
@Footnote: 1 cha.Ma. bhumicalasaddam      2 cha.Ma. anguttariko           3 cha.Ma. antara
Catutthassa jhanassa kati angani"ti pucchati. Tehi attano uggahanurupena 1-
kathitakale hasitam 2- katva "kim avuso evam na hosi"ti vutte "vattati
bhante"ti attano samapattilabhitam suceti. Manussa "samapattilabhi ayyo"ti
pasanna sakkaram karonti.
     Duppannopi upatthakanam majjhe nisinno "majjhimanikaye me papancattayam 3-
olokentassa sahiddhiya maggova agato, pariyatti nama amhakam na dukkara,
pariyattivavato pana dukkhato na muccatiti pariyattim vissajjayimha"tiadini
vadanto attano mahapannattam dipeti. Evam vadanto panassa sasane paharam deti,
imina sadiso mahacoro nama natthi. Na hi pariyattidharo dukkhato na muccatiti.
Akhinasavopi gamadarake disva "tumhakam matapitaro amhe kim vadanti"ti.
Arahati vadanti bhanteti. Yava cheka gahapatika na sakka vancetunti attano
khinasavabhavam dipeti.
     Annepi cettha catiarahantaparohaarahantadayo veditabba:- eko
kira kuhako antogabbhe catim nikhanitva manussanam agamanakale pavisati.
Manussa "kaham thero"ti pucchanti. Antogabbheti ca vutte pavisitva vicinantapi
adisva nikkhamitva "natthi thero"ti vadanti. "antogabbheyeva thero"ti ca
vutte puna pavisanti. Thero catito nikkhamitva pithe nisinno hoti. Tato
tehi "mayam bhante pubbe adisva nikkhanta, kaham tumhe gatattha"ti vutte
"samana nama attano icchiticchitatthanam gacchanti"ti vacanena attano
khinasavabhavam dipeti.
     Aparo kuhako ekasmim pabbate pannasalayam vasati. Pannasalaya ca
pacchato papatatthane eko kacchakarukkho atthi, tassa paroho gantva
@Footnote: 1 cha. Ma. uggahitanurupena     2 cha.Ma. sitam
@3 Ma.u. 14/21/18 (adito patthaya passitabbam)
Parabhage bhumiyam patitthito. Manussa maggenagantva nimantenti. So pattacivaramadaya
parohena otaritva gamadvare attanam dasseti. Tato manussehi paccha
agantva "katarena maggena agatattha bhante"ti puttho "samananam agatamaggo
nama pucchitum na vattati, attano icchiticchitatthaneneva agacchanti"ti vacanena
khinasavabhavam dipeti. Tam pana kuhakam eko viddhakanno natva "pariggahessami
nan"ti ekadivasam parohena otarantam disva pacchato chinditva appamattakena
thapesi. So "parohato otarissami"ti `than'ti patito, mattikapatto bhijji,
so natomhiti nikkhamitva palayi.
     Papicchassa bhavo papicchata. Lakkhanato pana asantagunasambhavanata
patiggahane ca amattannuta, etam papicchatalakkhananti veditabbam.
     [852] Singaniddese vijjhanatthena singam. Nagarikabhavasankhatassa
kilesasingassetam namam. Singarassa bhavo singarata singarakaranakaro va. Caturabhavo
caturata. Tatha caturiyam. Parikkhatabhavo parikkhatata, parikkhanitva thapitasseva
dalhasingarabhavassetam namam. Itaram tasseva vevacanam. Evam sabbehipi padehi
kilesasingaratava kathita.
     [853] Tintinaniddese tintinanti khiyyanam. Tintinayanakaro
tintinayana. Tintinena ayitassa tintinasamangino bhavo tintinayitattam.
Lolupabhavo loluppam. Itare dve akarabhavaniddesa. Pucchanjikatati
labhanalabhanakatthane 1- vedanakampana nicavuttita. Sadhukamyatati panitapanitanam patthana.
Evam sabbehipi padehi suvanadoniyam kanjiyam pivanakasunakhassa annam sunakham disva
bhubhukkaranam viya "tava santakam, mama santakan"ti kilesavasena khiyanakaro kathito.
@Footnote: 1 cha.Ma. labhalabhanakatthane
     [854] Capalyaniddese akotitapaccakotitabhavadihi civarassa mandana
civaramandana. Manivannacchavikaranadihi pattassa mandana pattamandana. Cittakammadihi
puggalikasenasanassa mandana senasanamandana. Imassa va putikayassati
imassa manussasarirassa. Yatha hi tadahujatopi singalo jarasingalotveva
uruppamanapi ca galocilata putilatatveva sankhyam gacchati, evam suvannavannopi
manussakayo putikayotveva vuccati. Tassa antarantara rattavannapanduvannadihi
nivasanaparupanadihi sajjana mandana nama. Bahiranam va parikkharananti
thapetva pattacivaram sesaparikkharanam. Athava ya esa civaramandana  pattamandanati
vutta, sa tehi va parikkharehi kayassa mandana tesam va bahiraparikkharanam
manditva thapanavasena mandanati evamettha attho veditabbo. Mandana vibhusanati
ettha unatthanassa puranavasena mandana, chaviragadivasena vibhusanati veditabba.
Kelanati kilana. Parikelanati parikilana. Giddhikatati gedhayuttata. Giddhikattanti
tasseva vevacanam. Capalabhavo capalata. Tatha capalyam. Idam vucactiti idam capalyam
nama vuccati, yena samannagato puggalo vassasatikopi samano tadahujato
darako viya hoti.
     [855] Asabhagavuttiniddese vippatikulaggahitati ananulomaggahita.
Vipaccanikasatatati vipaccanikena pativiruddhakaranena sukhayana. Anadarabhavo
anadariyam. Tatha anadariyata. Agaravassa bhavo agaravata. Jetthakabhavassa
akaranam appatissavata. Ayam vuccatiti ayam asabhagavutti nama vuccati, visabhagajivikatati
attho, yaya samannagato puggalo mataram va pitaram va gilanam pativattitvapi
na oloketi, pitu santakassa karana matara saddhim, matu santakassa karana
pitara saddhim kalaham karoti, visabhagajivitam jivati, matapitunam santakassa karana
Jetthakena va kanitthena va bhatara saddhim kalaham karoti, nillajjavacanam
vadati, acariyassa va upajjhayassa va vattapativattam na karoti, gilanam na
upatthati, buddhassa bhagavato cetiyadassanatthane uccaram va passavam va
karoti, khelampi singhanikampi chaddeti, chattam dhareti, upahana aruyha
gacchati, buddhasavakesu na lajjati, samghe cittikaram na karoti, matimattapitimattadisu
garutthaniyesu hirottappam na paccupatthapeti. Tassevam pavattamanassa sabbapesa
kiriyava mataritiadisupi vatthusu asabhagavuttita nama hoti.
     [856] Aratiniddese pantesuti duresu vivittesu va. Adhikusalesuti
samathavipassanadhammesu. Aratiti ratipatikkhePo. Aratitati aramanakaro. Anabhiratiti
anabhiratabhavo. Anabhiramanati anabhiramanakaro. Ukkanthitati ukkanthanakaro.
Paritassitati ukkanthanavaseneva paritassana.
     [857] Tandiniddese tanditi jatialasiyam. Tandiyanati tandiyanakaro.
Tandimanakatati tandiya abhibhutacittata. Alasassa bhavo alasyam. Alasyayanakaro
alasyayana. Alasyayitassa bhavo alasyayitattam. Iti sabbehipi imehi
padehi kilesavasena kayalasiyam kathitam.
     [858] Vijambhitaniddese jambhanati phandana. Punappunam jambhana
vijambhana. Anamanati purato namana. Vinamanati pacchato namana. Sannamanati
samantato namana. Panamanati yatha hi tantato utthitapesakaro kismincideva
gahetva ujukam kayam ussapeti, evam kayassa uddham thapana. Byadhiyakanti
uppannabyadhita. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kayaphandanameva
kathitam.
     [859] Bhattasammadaniddese bhuttavissati bhuttavato. Bhattamucchati bhattagelannam.
Balavabhattena hi mucchapatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena
Kilantabhavo. Bhattaparilahoti bhattadaratho. Tasminhi samaye parilahuppattiya
upahatindriyo hoti, kayo jirati. Kayadutthullanti bhattam nissaya kayassa
akammannata.
     [860] Cetaso linattaniddeso hettha dhammasangahatthakathayam 1- vuttatthoyeva.
Imehi pana sabbehipi padehi kilesavasena cittassa gilanakaro kathitoti
veditabbo.
     [861] Kuhananiddese labhasakkarasilokasannissitassati labhanca sakkaranca
kittisaddanca sannissitassa, patthayantassati attho. Papicchassati
asantagunadipanakamassa. Icchapakatassati icchaya apakatassa, upaddutassati attho.
     Ito param yasma paccayapatisevanasamantajappanairiyapathasannissitavasena 2-
mahaniddese tividham kuhanavatthu agatam, tasma tividhampi tam dassetum
paccayapatisevanasankhatena vati evamadi araddham. Tattha civaradihi nimantitassa
tadatthikasseva sato papicchatam nissaya patikkhipanena, te ca gahapatike
attani supatitthitasaddhe natva puna tesam "aho ayyo appiccho, na
kinci patigganhitum icchati, suladdham vata no assa, sace appamattakampi kinci
patigganheyya"ti nanavidhehi upayehi panitani civaradini upanentanam
tadanuggahakamatamyeva avikatva patiggahanena ca tato pabhuti asitisakatabharehi
upanamanahetubhutam vimhapanam paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthuti veditabbam. Vuttampi
cetam mahaniddese 3-:-
              katamam paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthu, idha gahapatika
         bhikkhum nimantenti civarapindapatasenasanagilanapaccayabhesajjaparikkharehi,
@Footnote: 1 sangani.A. 1/1162/435              2 Si. paccayapatisedhana.....
@3 khu.maha. 29/397/268 (sya)
         So papiccho icchapakato atthiko civara .pe. Parikkharanam
         bhiyyokamyatam upadaya civaram paccakkhati, pindapatam paccakkhati,
         senasanam paccakkhati, gilanapaccayabhesajjaparikkharam paccakkhati.
         So evamaha "kim samanassa mahagghena civarena, etam saruppam,
         yam samano susana va sankarakuta va papanika va nantakani
         uccinitva sanghatim katva dhareyya. Kim samanassa mahagghena
         pindapatena, etam saruppam, yam samano unchacariyaya pindiyalopena
         jivikam kappeyya. Kim samanassa mahagghena senasanena,
         etam saruppam, yam samano rukkhamuliko va assa sosaniko va
         abbhokasiko va. Kim samanassa mahagghena gilanapaccayabhesajjaparikkharena,
         etam saruppam, yam samano putimuttena va haritakikhandena
         va osatham kareyya"ti. Tadupadaya lukham civaram dhareti,
         lukham pindapatam bhunjati, 1- lukham senasanam patisevati, lukham
         gilanapaccayabhesajjaparikkharam patisevati. Tamenam gahapatika evam
         jananti "ayam samano appiccho santuttho pavivitto asamsattho
         araddhaviriyo dhutavado"ti bhiyyo bhiyyo nimantenti civara .pe.
         Parikkharehi. So evamaha "tinnam sammukhibhava saddho kulaputto
         bahum punnam pasavati, saddhaya sammukhibhava saddho kulaputto bahum
         punnam pasavati, deyyadhammassa .pe. Dakkhineyyanam sammukhibhava
         saddho kulaputto bahum punnam pasavati, tumhakancevayam  saddha
         atthi, deyyadhammo cayam 2- samvijjati, ahanca patiggahako, sacaham
         na patiggahessami, evam tumhe punnena parihina 3- bhavissatha,
@Footnote: 1 cha.Ma. paribhunjati         2 cha.Ma. ca          3 cha.Ma. paribahira
         Na mayham imina attho, apica tumhakanneva anukampaya
         patigganhami"ti. Tadupadaya bahumpi civaram patigganhati. Bahumpi
         pindapatam .pe. Bhesajjaparikkharam patigganhati. Ya evarupa
         bhakutika bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam vuccati
         paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthuti.
              Papicchasseva pana sato uttarimanussadhammadhigamaparidipanavacaya
         tatha tatha vimhapanam samantajappanasankhatam kuhanavatthuti
         veditabbam. Yathaha:- katamam samantajappanasankhatam kuhanavatthu,
         idhekacco papiccho icchapakato sambhavanadhippayo "evam mam
         jano sambhavessati"ti ariyadhammasannissitam vacam bhasati, yo
         evarupam civaram dhareti, so samano mahesakkhoti bhanati. Yo
         evarupam pattam, lohathalakam, dhammakarakam, 1- parisavanam, kuncikam, upahanam,
         kayabandhanam, ayogam dhareti, so samano mahesakkhoti bhanati.
         Yassa evarupo upajjhayo, acariyo, samanupajjhaya, samanacariyaka,
         mitta, sandittha, sambhatta, sahaya. Yo evarupe vihare
         vasati, addhayoge, pasade, hammiye, guhayam, lene, kutiya,
         kutagare, atte, male, udosite, 2- uddande, upatthanasalayam,
         mandape, rukkhamule vasati, so samano mahesakkhoti bhanati.
              Athava korajikakorajiko bhakutikabhakutiko kuhakakuhako
         lapakalapako mukhasambhavito. Ayam samano imasam evarupanam santanam
         viharasamapattinam labhiti tadisam gambhiram gulham nipunam paticchannam
         lokuttarasunnatapatisannuttam katham katheti. 3- Ya evarupa bhakutika
@Footnote: 1 cha.Ma. dhamakaranam      2 paliyam ayam patho na dissati      3 cha.Ma. kathesi
         Bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam vuccati samantajappanasankhatam
         kuhanavatthuti.
              Papicchasseva pana sato sambhavanadhippayakatena iriyapathena
         vimhapanam iriyapathasannissitam kuhanavatthuti veditabbam.
         Yathaha:- katamam iriyapathasankhatam kuhanavatthu, idhekacco. Papiccho
         icchapakato sambhavanadhippayo evam mam jano sambhavessatiti
         gamanam santhapeti .pe. Sayanam santhapeti, panidhaya gacchati,
         panidhaya titthati, panidhaya nisidati, panidhaya seyyam kappeti,
         samahito viya gacchati, samahito viya titthati, nisidati, seyyam kappeti,
         apathakajjhayiva hoti. Ya evarupa iriyapathassa atthapana thapana
         santhapana bhakutika bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam
         vuccati iriyapathasankhatam kuhanavatthuti.
     Tattha paccayapatisevanasankhatenati paccayapatisevananti evam sankhatena
paccayapatisevanena. Samantajappitenati samipe bhanitena. Iriyapathassati
catuiriyapathassa. Atthapanati adithapana, adarena va thapana. Thapanati thapanakaro.
Santhapanati abhisankharana, pasadikabhavakarananti vuttam hoti. Bhakutikati
padhanapurimatthitabhavadassanena bhakutikaranam, mukhasankocoti vuttam hoti. Bhakutikaranam
silamassati bhakutiko, bhakutikassa bhavo bhakutiyam. Kuhanati vimhapanam. Kuhassa ayana
kuhayana. Kuhitassa bhavo kuhitattanti.
     [862] Lapananiddese alapanati viharam agate manusse disva "kimatthaya
bhonto agata, kim bhikkhu nimantetum, yadi evam gacchatha, aham pacchato bhikkhu
gahetva gacchami"ti 1- evam aditova lapana. Athava attanam upanetva "aham
@Footnote: 1 cha.Ma. agacchamiti
Tisso, mayi raja pasanno, mayi asuko ca asuko ca rajamahamatto pasanno"ti
evam attupanayika lapana alapana. Lapanati putthasseva sato vuttappakarameva
lapanam. Sallapanati gahapatikanam ukkanthane bhitassa okasam datva sutthu lapana.
Ullapanati mahakutumbiko mahanaviko mahadanapatiti evam uddham katva lapana.
Samullapanati sabbatobhagena uddham katva lapana. Unnahanati upasaka pubbe
idise kale danam detha, idani kim na dethati evam yava "dassama bhante
okasam na labhama"tiadini vadanti, tava uddham nahana, vethanati vuttam hoti.
Athava ucchuhattham disva "kuto abhatam 1- upasaka"ti pucchati. Ucchukhettato
bhanteti. Kim tattha ucchu madhuranti. Khaditva bhante janitabbanti. "na upasaka
bhikkhussa ucchum dethati vattum vattati"ti ya evarupa nibbethentassapi
vethanakakatha, sa unnahana. Sabbatobhagena punappunam unnahana samunnahana.
Ukkacanati "etam kulam mamyeva janati, sace ettha deyyadhammo uppajjati,
mayhameva deti"ti evam ukkhipitva kacana ukkacana, ukkhipanati 2- vuttam hoti.
     Telakandarikavatthu cettha vattabbam:- dve kira bhikkhu ekam gamam pavisitva
asanasalayam nisiditva ekam kumarikam disva pakkosimsu. Atheko 3- ekam pucchati 4-
"ayam bhante kassa kumarika"ti. Amhakam upatthayikaya telakandarikaya dhita
avuso, imissa mata mayi geham gate sappim dadamana ghateneva deti, ayampi
mata viya ghateneva detiti ukkaceti.
     Sabbatobhagena punappunam ukkacana samukkacana. Anuppiyabhanitati
saccanurupam va dhammanurupam va anapaloketva punappunam piyabhananameva. Catukamyatati
nicavuttita, attanam hetthato thapetva vattanam. Muggasupyatati muggasupasadisata.
Yatha hi muggesu paccamanesu kocideva na paccati, avasesa paccanti, evam yassa
@Footnote: 1 Ma. agatattha                    2 cha. uddipanati
@3 cha.Ma. taya agataya tatreko        4 cha.Ma. pucchi
Puggalassa vacane kincideva saccam hoti, sesam alikam, ayam puggalo muggasupyoti
vuccati, tassa bhavo muggasupyata. Paribhatyatati paribhatyabhavo. Yo hi kuladarake
dhati viya ankena va khandhena va paribhatati, dharetiti attho, tassa paribhatassa
kammam paribhatyam, paribhatyassa bhavo paribhatyatati.
     [863] Nemittikataniddese nimittanti yankinci paresam paccayadanasannojanakam
kayavacikammam. Nimittakammanti nimittassa karanakosallam.
     Tatridam vatthu:- eko kira pindapatiko upatthakakammarassa gehadvaram
gantva "kim bhante"ti pucchito civarantarena hattham niharitva vasipaharanakaram
akasi. Kammaro "sallakkhitam me bhante"ti vasim katva adasi. Obhasoti
paccayapatisamyutta katha. Obhasakammanti vacchakapalake disva "kim ime vaccha
khiragovaccha takkagovaccha"ti pucchitva "khiragovaccha bhante"ti vutte "na
khiragovaccha, yadi khiragovaccha siyum, bhikkhupi khiram labheyyun"ti evamadina nayena
tesam darakanam matapitunam nivedetva khiradapanadikam obhasakaranam. Samantajappati
samipam katva jappanam.
     Jatakabhanakavatthu cettha kathetabbam:- eko kira jatakabhanakatthero
bhunjitukamo upatthayikaya geham pavisitva nisidi. Sa adatukama "tandula
natthi"ti bhananti tandule aharitukama viya pativissakagharam gata. Bhikkhu antogabbham
pavisitva olokento kavatakone ucchum, bhajane gulam, pitake lonamacchaphale, 1-
kumbhiyam tandule, ghate ghatam disva nikkhamitva nisidi. Gharani "tandulam
nalatthan"ti agata. Thero "upasike ajja bhikkha na sampajjissatiti patikacceva
nimittam addasan"ti aha. Kim bhanteti. Kavatakone nikkhittaucchum viya sappam
addasam, tam paharissamiti olokento bhajane thapitagulapindake viya 2- pasanam,
@Footnote: 1 cha.Ma. lonamacchaphalam         2 cha.Ma. thapitam gulapindam viya
Leddukena pahatena sappena katam pitake nikkhittalonamacchaphalasadisam phanam, tassa
tam leddum damsitukamassa kumbhiya tandulasadise dante, athassa kupitassa ghate
pakkhittaghatasadisam mukhato nikkhamantam visamissakam khelanti. Sa "na sakka mundakam
vancetun"ti ucchum datva odanam pacitva ghatagulamacchehi saddhim adasiti evam
samipam katva jappanam samantajappati veditabbam. Parikathati yatha  tam labhati, tatha
parivattetva parivattetva kathanam.
     [864] Nippesikataniddese akkosanati dasahi akkosavatthuhi akkosana. 1-
Vambhanati paribhavitva kathanam. Garahanati "assaddho appasanno"tiadina nayena
dosaropana. Ukkhepanati "ma etam ettha kathetha"ti vacaya ukkhipanam.
Sabbatobhagena savatthukam sahetkam katva ukkhepana samukkhepana. Athava adentam
disva "aho danapati"ti evam ukkhipanam ukkhepana. Mahadanapatiti evam sutthu
ukkhepana samukkhepana. Khipanati "kim imassa jivitam bijabhojino"ti evam upphandana.
2- Sankhipanati "kim imam adayakoti bhanatha, yo niccakalam sabbesampi natthiti vacanam
deti"ti evam sutthutaram upphandana. Papanati adayakattassa avannassa va
papanam. Sabbatobhagena papana sampapana, avannaharikati  "evam me
avannabhayapi dassati"ti gehato geham gamato gamam janapadato janapadam
avannaharanam. Parapitthimamsikatati purato madhuram bhanitva parammukhe avannabhasita.
Esa hi abhimukham oloketum asakkontassa parammukhanam pitthimamsakhadanam viya hoti.
Tasma parapitthimamsikatati vutta. Ayam vuccati nippesikatati ayam yasma velupesika
viya abbhangam parassa gunam nippeseti nipunchati, yasma va gandhajatam pimsitva 3-
gandhamaggana viya paragune nippimsitva vicunnetva esa labhamaggana hoti,
tasma nippesikatati vuccatiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. akkosanam      2 cha.Ma. uppandana      3 cha.Ma. nipisitva
     [865] Labhena labham nijigimsanataniddese  nijigimsanati maggana. Ito
laddhanti imamha geha laddham. Amutrati amukamhi gehe. Etthiti icchana.
Gavetthiti maggana. Pariyetthiti punappunam maggana. Adito patthaya laddham laddham
bhikkham tatra tatra kuladarakanam datva ante khirayagum labhitva gatabhikkhuvatthu
cettha kathetabbam. Esanatiadini etthitiadinam vevacanani. Tasma etthiti
esana, gavetthiti gavesana, pariyetthiti pariyesana iccevamettha yojana veditabba.
     [866] Seyyamananiddese jatiyati khattiyabhavadijatisampattiya. Gottenati
gotamagottadina uttamagottena. 1- Kolaputtiyenati mahakulabhavena.
Vannapokkharatayati vannasampannasarirataya. Sariranhi pokkharanti vuccati, tassa
vannasampattiya abhirupabhavenati attho. Dhanenatiadini uttanatthaneva. Manam
jappetiti etesu yena kenaci vatthuna "seyyohamasmi"ti manam pavatteti karoti.
      [867] Sadisamananiddese manam jappetiti etesuyeva yena kenaci
vatthuna "sadisohamasmi"ti manam pavatteti. Ayamettha atthato viseso, paliyam pana
nanakaranam natthi.
     [868] Hinamananiddese omanam jappetiti hettha manam pavatteti. Omanoti
lamako hettha mano. Omannana omannitattanti akarabhavaniddesa. 2-
Hilanati jatiadihi attajigucchana. Ohilanati atirekato hilana. Ohilitattanti
tasseva bhavaniddeso. Attunnati attanam hinam katva janana. Attavannati
attanam avajanana. Attaparibhavoti jatiadisampattinamameva jatati attanam
paribhavitva mannana. Evamime tayo mana puggalam anissaya jatiadivatthuvaseneva
kathita. Tesu ekeko tinnampi seyyasadisahinanam uppajjati. Tattha
@Footnote: 1 cha.Ma. ukkatthagottena        2 cha.Ma. akarabhavaniddeso
"seyyohamasmi"ti mano seyyasseva yathavamano, sesanam ayathavamano.
Sadisohamasmi"ti mano sadisasseva yathavamano, sesanam ayathavamano.
"hinohamasmi"ti mano hinasseva yathavamano, sesanam ayathavamano.
     [869] Tattha katamo seyyassa seyyohamasmitiadayo pana nava mana
puggalam nissaya kathita. Tesu tayo tayo ekekassa uppajjanti. Tattha dahatiti
thapeti. Tam nissayati tam seyyato dahanam nissaya. Ettha pana seyyassa
seyyohamasmiti mano rajunanceva pabbajitananca uppajjati. Raja hi "ratthena
va dhanena va vahanehi va ko maya sadiso atthi"ti etam manam karoti.
Pabbajitopi "siladhutangadihi ko maya sadiso atthi"ti etam manam karoti.
     [870] Seyyassa sadisohamasmiti manopi etesameva uppajjati. Raja
hi "ratthena va dhanena va vahanehi va annehi rajuhi saddhim mayham
kinnanakaranan"ti etam manam karoti. Pabbajitopi "siladhutangadihi annena
bhikkhuna saddhim mayham kinnanakaranan"ti etam manam karoti.
     [871] Seyyassa hinohamasmiti manopi etesamyeva uppajjati. Yassa hi
ranno rattham va dhanam va vahanadini 1- va sampannani na honti, so
"mayham rajati voharasukhamattameva, kim raja nama ahan"ti etam manam karoti.
Pabbajitopi appalabhasakkaro "aham dhammakathiko, bahussuto, mahatheroti kathamattameva,
kim dhammakathiko namaham, kim bahussuto namaham, kim mahathero namaham, yassa me
labhasakkaro natthi"ti etam manam karoti.
     [872] Sadisassa seyyohamasmiti manadayo amaccadinam uppajjanti.
Amacco hi ratthiya va "bhogayanavahanadihi ko maya sadiso anno rajapuriso
@Footnote: 1 cha.Ma. vahanani
Atthi"ti va "mayham annehi saddhim kinnanakaranan"ti va "amaccoti namamattameva
mayham, ghasacchadanamattampi me natthi, kim amacco namahan"ti va ete mane
karoti.
     [875] Hinassa seyyohamasmiti manadayo dasadinam uppajjanti.
Daso hi "matito va pitito va ko maya sadiso anno daso nama atthi,
anne jivitum asakkonta kucchihetu dasa nama jata, aham pana paveniagatatta
seyyo"ti va "paveniagatabhavena ubhatosuddhikadasattena asukadasena
nama saddhim kim mayham nanakaranan"ti va "kucchivasenaham dasabyam upagato,
matapitukotiya pana me dasatthanam natthi, kim daso namahan"ti va ete
mane karoti. Yatha pana daso, evam pukkusacandaladayopi ete mane
karontiyeva.
     Ettha ca seyyassa seyyohamasmiti uppannamanova yathavamano, itare
dve ayathavamana. Tatha sadisassa sadisohamasmiti, hinassa hinohamasmiti
uppannamanova yathavamano, itare dve ayathavamana. Tattha yathavamana
arahattamaggavajjha, ayathavamana sotapattimaggavajjha.
     [878] Evam savatthuke mane kathetva idani avatthukam nibbattitamanameva
dassetum tattha katamo manotiadi vuttam.
     [879] Atimananiddese seyyadivasena puggalam anamasitva jatiadivatthuvaseneva
niddittho. Tattha atimannatiti jatiadihi maya sadiso natthiti atikkamitva mannati.
     [880] Manatimananiddese yo evarupoti yo eso "ayam pubbe
maya sadiso, idani aham settho, ayam hinataro"ti uppanno mano, ayam
Bharatibharo viya purimam sadisamanam upadaya manatimano namati dassetum
evamaha.
     [881] Omananiddeso hinamananiddesasadisoyeva. Veneyyavasena pana
so hinohamasmiti mano nama vutto, ayam omano nama. Apicettha "tvam
jatima, kakajati viya te jati, tvam gottava, candalagottam viya te gottam,
tuyham saro atthi, kakassaro viya te saro"ti evam attanam hettha katva
pavattanavasena ayam omanoti veditabbo.
     [882] Adhimananiddese appatte pattasannitati cattari saccani
appatva pattasannita. 1- Akateti catuhi maggehi kattabbakicce akateyeva.
Anadhigateti catusaccadhamme anadhigate. Asacchikateti arahattena apaccakkhakate.
Ayam vuccati adhimanoti ayam adhigatamano nama vuccati.
     Ayam  pana kassa uppajjati, kassa na uppajjatiti? ariyasavakassa tava
Na uppajjati. So hi maggaphalanibbanapahinakilesavasitthakilesapaccavekkhaneneva
sanjatasomanasso ariyagunapativedhe  nikkankho, tasma sotapannadinam "aham
sakadagami"tiadivasena mano na uppajjati, dussilassapi na uppajjati. So hi
ariyagunadhigame nirasova, silavatopi pariccattakammatthanassa niddaramatadimanuyuttassa
na uppajjati.
     Parisuddhasilassa pana kammatthane appamattassa namarupam vavatthapetva
paccayapariggahena vitinnakankhassa tilakkhanam aropetva sankhare sammasantassa
araddhavipassakassa uppajjati, uppanne ca suddhasamathalabhi va suddhavipassanalabhi
va antara thapeti. So hi dasapi visampi timsampi vassani kilesasamudacaram
apassanto "aham sotapanno"ti va "sakadagami"ti va "anagami"ti va
@Footnote: 1 cha.Ma. pattasannitaya
Mannati, samathavipassanalabhi pana arahatteyeva thapeti. Tassa hi samadhibalena
kilesa vikkhambhita, vipassanabalena sankhara supariggahita, tasma satthipi vassani
asitipi vassani vassasatampi kilesa na samudacaranti, khinasavasseva cittacaro
hoti. So evam digharattam kilesasamudacaram apassanto antara atthatvava
"araha ahan"ti mannati uccatalankavasi 1- mahanagatthero viya hankanakavasi
mahadattatthero viya cittalapabbate ninkaponnapadhanagharavasi 2- culasumatthero
viya ca.
     Tatridam ekavatthuparidipanam:- talangaravasi dhammadinnatthero kira nama eko
pabhinnapatisambhido mahakhinasavo mahato bhikkhusamghassa ovadadayako ahosi,
so ekadivasam attano divatthane nisiditva "kinnu kho amhakam acariyassa
uccatalankavasimahanagattherassa samanakiccam matthakam pattam, 3- no"ti avajjento
puthujjanabhavamevassa disva "mayi agacchante puthujjanakalakiriyameva karissati"ti
ca natva iddhiya vehasam uppatitva divatthane nisinnassa therassa samipe
otaritva 4- vanditva vattam dassetva ekamantam nisidi. "kim avuso dhammadinna
akale agatosi"ti ca vutto "panham bhante pucchitum agatomhi"ti aha.
     Tato "pucchavuso janamana kathessama"ti vutte 5- panhasahassam
pucchi. Thero pucchitapucchitam panham asajjamanova kathesi. Tato "atitikkham vo
bhante nanam, kada tumhehi ayam dhammo adhigato"ti vutte 5- "ito satthivassakale
avuso"ti aha. Samadhimpi bhante valanjethati. Nayidam avuso bhariyanti.
Tenahi bhante ekam hatthim mapethati. Thero sabbasetam hatthim mapesi. Idani bhante
yatha ayam hatthi ancitakanno pasaritananguttho sondam mukhe pakkhipitva bheravam
@Footnote: 1 Si. uccamalikavasi    2 Si. ponnaka.....      3 cha.Ma. patto
@4 cha.Ma. orohitva    5 cha.Ma. vutto
Koncanadam karonto tumhakam abhimukho agacchati, tatha  nam karothati. Thero
tatha katva vegena agacchato hatthissa bheravam akaram disva utthaya
palayitumaraddho. Tamenam khinasavatthero hattham pasaretva civarakanne gahetva
"bhante khinasavassa sarajjam nama hoti"ti aha. So tasmim kale attano
puthujjanabhavam natva "avassayo me avuso dhammadinna hohi"ti vatva
padamule ukkutikam nisidi. "bhante tumhakam avassayo bhavissamiccevaham agato,
ma cintayittha"ti kammatthanam kathesi. Thero kammatthanam gahetva cankamam
aruyha tatiye padavare aggaphalam arahattam papuni. Thero kira dosacarito
ahosi.
     [883] Asmimananiddese rupam 1- asmiti manoti aham rupanti uppannamano.
Chandoti manam anugatacchandova. Tatha anusayo. Vedanadisupi eseva nayo.
     [884] Micchamananiddese papakena va kammayatanenatiadisu papakam kammayatanam nama
kevattamacchabandhanesadanam 2- kammam. Papakam sippayatanam nama macchajalakhipanakuminakaranesu
ceva pasaoddanasularopanadisu ca chekata. Papakam vijjatthanam nama ya kaci
parupaghatavijja. Papakam sutam nama bharatayuddhasitaharanadipatisamyuttam. Papakam patibhanam
nama dubbhasitayuttam kabbanatakavilappanadipatibhanam. 3- Papakam  silam nama ajasilam
gosilam. Vatampi ajavatagovatameva. Papika ditthi pana dvasatthiya ditthigatesu ya kaci
ditthi.
     [885] Nativitakkaniddesadisu "mayham natayo sukhajivino sampattiyutta"ti
evam pancakamagunasannissitena gehasitapemena natake arabbha uppannavitakkova
nativitakko nama. "khayangata vayangata saddha pasanna"ti evam pavatto pana
nativitakko nama na hoti.
@Footnote: 1 ka. rupe      2 cha.Ma......nesadadinam      3 cha.Ma. kappanataka.....
     [886] "amhakam janapado subhikkho sampannasasso"ti tutthamanassa
gehasitapemavaseneva uppannavitakko janapadavitakko nama. "amhakam janapade
manussa saddha pasanna khayangata vayangata"ti evam pavatto pana janapadavitakko
nama na hoti.
     [887] Amaratthaya vitakko, amaro va vitakkoti amaravitakko. Tattha
ukkutikappadhanadihi dukkhe nijjinne samparaye atta sukhi hoti amaroti
dukkarakarikam karontassa taya dukkarakarikaya patisamyutto vitakko amaratthaya
vitakko nama. Ditthigatiko pana sassatam vadesitiadini puttho "evantipi me
no, tathatipi me no, annathatipi me no, notipi me no, no notipi me
no"ti 1- vikkhepam apajjati, tassa so ditthigatapatisamyutto vitakko. Yatha amaro
nama maccho udake gahetva maretum na sakka, ito cito ca dhavati, gaham
na gacchati, evameva ekasmim pakkhe asanthahanato na maratiti amaro nama
hoti. Tam duvidhampi ekato katva ayam vuccati amaravitakkoti vuttam.
     [888] Paranuddayatapatisamyuttoti anuddayatapatirupakena gehasitapemena
patisamyutto. Sahananditiadisu upatthakesu nandantesu socantesu ca tehi
saddhim digunam nandati, digunam socati, tesu sukhitesu dvigunam sukhito hoti,
dukkhitesu dvigunam dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraniyesuti tesu mahantesu
va khuddakesu va kammesu uppannesu. Attana va yogam apajjatiti tani
tani kiccani sadhento pannattim vitikkamati, sallekham kopeti. Yo tatthati
yo tasmim samsatthavihare tasmim va yogapajjane gehasito vitakko, ayam
paranuddayatapatisamyutto vitakko nama.
@Footnote: 1 di.Si. 9/64/27
     [889] Labhasakkarasilokapatisamyuttoti civaradilabhena ceva sakkarena
ca kittisaddena ca saddhim arammanakaranavasena patisamyutto.
     [890] Anavannattipatisamyuttoti "aho vata mam pare na avajaneyyum,
na pothetva vihethetva katheyyun"ti evam anavannatabhavapatthanaya 1- saddhim
uppannavitakko. 2- Yo tattha gehasitoti yo tasmim "ma mam pare avajanimsu"ti
uppanne citte pancakamagunasankhatagehanissito hutva uppannavitakko. Sesam
sabbattha pakatamevati.
                      Ekakaniddesavannana nitthita.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 502-532. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=11827&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=11827&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=860              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=11821              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=9529              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=9529              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]