ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                         18. Dhammahadayavibhanga
                      1. Sabbasangahikavaravannana
     [978] Idani tadanantare dhammahadayavibhange paliparicchedo tava evam
veditabbo:- ettha hi aditova khandhadinam dvadasannam kotthasanam vasena
sabbasangahikavaro nama vutto, dutiyo tesamyeva dhammanam kamadhatuadisu
uppattanuppattidassanavaro nama, tatiyo tattheva pariyapannapariyapannadassanavaro
nama, catuttho tisu bhumisu upapattikkhane  vijjamanavijjamanadhammadassanavaro
nama, pancamo tesam dhammanam bhummantaravasena dassanavaro nama, chattho
gatisu uppadakakammaayuppamanadassanavaro nama, sattamo abhinneyyadivaro
nama, atthamo sarammananarammanavaro nama, navamo tesam khandhadidhammanam
ditthasutadivasena sangahetva dassanavaro nama, dasamo kusalattikadivasena
sangahetva dassanavaro nama.
     [979] Evam dasahi varehi paricchinnaya paliya pathame tava sabbasangahikavare
"avicito yava bhavaggam etthantare kati khandha"ti pucchite "ekoti va .pe.
Cattaroti va chati va avatva pancati vattum samattho anno natthi"ti attano
nanabalam dipento pancakkhandhati pucchanurupam vissajjanam aha. Yathapuccham
vissajjananhi sabbannubyakaranam namati vuccati. Dvadasayatananitiadisupi
eseva nayo. Rupakkhandhadinam pabhedo khandhavibhangadisu vuttanayeneva veditabbo.
                     2. Uppattanuppattivaravannana
     [991] Dutiyavare ye dhamma kamabhave kamadhatusambhutananca sattanam
uppajjanti kamadhatuyam pariyapanna va apariyapanna va, te sabbe sangahetva
Kamadhatuya pancakkhandhatiadi vuttam. Rupadhatuadisupi eseva nayo. Yasma pana
rupadhatupariyapannanam sattanam ghanayatanadinam abhavena gandhayatanadini
ayatanadikiccam na karonti, tasma rupadhatuya cha ayatanani, nava dhatuyotiadi
vuttam. Yasma ca okasavasena va sattuppattivasena va apariyapannadhatu nama
natthi, tasma "apariyapannadhatuya"ti avatva yam yam apariyapannam, tam tadeva
dassetum apariyapanne kati khandhatiadi vuttam.
                   3. Pariyapannapariyapannavaravannana
     [999] Tatiyavare kamadhatupariyapannati kamadhatubhajanatthena pariyapanna,
tannissita tadantogadha 1- kamadhatutveva sankhyam gatati attho. Sesapadesupi eseva
nayo. Pariyapannati bhavavasena okasavasena ca sattuppattivasena va 2- paricchinna.
Apariyapannati tatha aparicchinna.
                       4. Dhammadassanavaravannana
     [1007] Catutthavare ekadasayatananiti saddayatanavajjani. Tanhi
ekantena patisandhiyam na uppajjati. Imina nayena sabbattha attho veditabbo.
Sattake "devanam asuranan"ti gativasena avatva avisesena gabbhaseyyakananti
vuttam. Tasma yattha yattha gabbhaseyyaka sambhavanti, tattha tattha tesam sattayatanani
veditabbani. Tatha dhatuyo. Sesamettha uttanatthameva. Pancamavare yam vattabbam,
tam dhammasangahatthakathayam vuttameva.
                  6. Uppadakakammaayuppamanavaravannana
                          1. Uppadakakamma
     [1021] Chatthavare pancahi kamagunehi nanappakarehi va iddhivisesehi
dibbantiti deva. Sammatidevati "devo devi"ti evam lokasammatiya deva.
@Footnote: 1 cha.Ma. tadantogata      2 cha.Ma. "sattuppattivasena va"ti patho na dissati
Uppattidevati devaloke uppannatta upapattiya deva. Visuddhidevati sabbesam
devanam pujaraha sabbakilesavisuddhiya deva. Rajanoti muddhabhisitta khattiya.
Deviyoti tesam mahesiyo. Kumarati abhisittarajunam abhisittadeviya kucchismim
uppannakumaRa.
     Uposathakammam katvati catuddasadisu atthangasamannagatam uposatham upavasitva.
Idani yasma parittadanadipunnakammam manussasobhagyataya paccayo, mattaso katam
manussasobhagyataya adhimattam, adhimattabhavepi nanappakarabhedato nanappakarassa
khattiyamahasaladibhavassa paccayo, tasma tassa vasena upapattibhedam dassento
appekacce gahapatimahasalanantiadimaha. Tattha mahanto 1- saro etesanti
mahasara, rakarassa pana lakaram katva mahasalati vuttam. Gahapatayova mahasala,
gahapatisu va mahasalati gahapatimahasala. Sesesupi eseva nayo. Tattha yassa
gehe pacchimantena cattalisakotidhanam nidhanagatam hoti, kahapanananca panca
ambanani divasavalanjo nikkhamati, ayam gahapatimahasalo nama. Yassa pana gehe
pacchimantena asitikotidhanam nidhanagatam hoti, kahapanananca dasa ambanani
divasavalanjo nikkhamati, ayam brahmanamahasalo nama. Yassa pana gehe
pacchimantena kotisatadhanam nidhanagatam hoti, kahapanananca visati ambanani
divasavalanjo nikkhamati, ayam khattiyamahasalo nama.
     Sahabyatanti sahabhavam, sabhaga hutva nibbattantiti attho.
Catumaharajikanantiadisu catumaharajika nama sinerupabbatassa vemajjhe  honti,
tesu keci 2- pabbatatthakapi, keci 2- akasatthakapi, tesam parampara cakkavalapabbatam
patta. Khiddapadosika manopadosika sitavalahaka unhavalahaka candima devaputto
suriyo devaputtoti ete sabbepi catumaharajikadevalokatthakaeva.
@Footnote: 1 cha.Ma. maha       2 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Tettimsa jana tattha upapannati tavatimsa. Apica tavatimsati tesam devanam
namamevati vuttam, tepi atthi pabbatatthaka, atthi akasatthaka. Tesam parampara
cakkavalapabbatam patta. Tatha yamadinam. Ekadevalokepi hi devanam parampara
cakkavalapabbatam appatta nama natthi. Tattha dibbasukham yata payata sampattati
yama. Tuttha pahatthati tusita. Pakatipatiyattarammanato atirekena ramitukamakale
yatharucite kamabhoge 1- nimminitva nimminitva ramantiti nimmanarati. Cittacaram
natva parehi nimmitesu bhogesu vasam vattentiti paranimmitavasavatti.
                           2. Ayuppamana
     [1022] Appam va bhiyyoti dutiyam vassasatam appatva visaya va timsaya
va cattalisaya va pannasaya va satthiya va vassehi adhikampi vassasatanti
attho. Sabbampi hetam dutiyam vassasatam appattatta appanti vuttam.
     [1024] Brahmaparisajjadisu mahabrahmanam parisajja paricarikati
brahmaparisajja. Tesam purohitabhave thitati brahmapurohita. Vannavantataya
ceva dighayukataya ca mahanto brahmati mahabrahma, tesam mahabrahmanam. Ime
tayopi jana pathamajjhanabhumiyam ekatale vasanti, ayuantaram pana nesam nana.
     [1025] Paritta abha etesanti parittabha. Appamana abha
etesanti appamanabha. Dandadipikaya acci viya etesam sarirato abha
chijjitva pacchijjitva patanti viya sarati vissaratiti abhassaRa. Imepi tayo
jana dutiyajjhanabhumiyam ekatale vasanti, ayuantaram pana nesam nana.
     [1026] Paritta subha etesanti parittasubha. Appamana subha etesanti
appamanasubha. Subhena okinna vikinna subhena sarirappabhavannena ekagghana
@Footnote: 1 cha.Ma. bhoge
Suvannamanjusaya thapitasamujjalitakancanapindasassirikati subhakinha. Imepi tayo
jana tatiyajjhanabhumiyam ekatale vasanti, ayuantaram pana nesam nana.
     [1027] Arammanananattatati arammanassa nanattabhavo. Manasikarananattatadisupi
eseva nayo. Ettha ekassa pathavikasinam arammanam hoti .pe. Ekassa
odatakasinanti idam arammanananattam. Eko pathavikasinam manasikaroti .pe.
Eko odatakasinanti idam manasikarananattam. Ekassa pathavikasine chando hoti
.pe. Ekassa odatakasineti idam chandananattam. Eko pathavikasine patthanam
karoti .pe. Eko odatakasineti  idam panidhinanattam. Eko pathavikasinavasena
adhimuccati .pe. Eko odatakasinavasenati idam adhimokkhananattam. Eko
pathavikasinavasena cittam abhiniharati .pe. Eko odatakasinavasenati idam
abhiniharananattam. Ekassa pathavikasinaparicchindanakapanna hoti .pe. Ekassa
odatakasinaparicchindanakapannati idam pannananattam. Tattha arammanamanasikara
pubbabhagena kathita. Chandapanidhiadhimokkhabhinihara appanayapi vattanti upacarepi,
panna pana lokiyalokuttaramissaka kathita.
     Asannasattananti sannavirahitasattanam. Ekacce hi titthayatane pabbajitva
"cittam nissaya rajjanadussanamuyhanani nama honti"ti citte dosam disva
"acittakabhavo nama sobhano, ditthadhammanibbanametan"ti sannaviragam janetva
tatrupagam samapattim bhavetva tattha nibbattanti, tesam upapattikkhane eko
rupakkhandhoyeva nibbattati. Thatva nibbatto thitakova hoti, nisiditva nibbatto
nisinnova, nipajjitva nibbatto nipannova. Cittakammarupakasadisa hutva panca
kappasatani titthanti. Tesam pariyosane so rupakayo antaradhayati, kamavacarasanna
Uppajjati, tena idha sannuppadena te deva tamha kaya cutati
pannayanti.
     Vipula phala etesanti vehapphala. Attano sampattiya na vihayantiti
aviha. Na kanci sattam tappantiti atappa. Sundara dassana abhirupa
pasadikati sudassa. Sutthu passanti sundarametesam va dassananti sudasSi.
Sabbehiyeva gunehi ca bhavasampattiya ca jettha natthettha kanitthati akanittha.
     [1028] Akasanancayatanam upagatati akasanancayatanupaga. Itaresupi
eseva nayo. Iti cha kamavacara nava brahmaloka panca suddhavasa cattaro
arupa asannasattavehapphalehi saddhim chabbisati devaloka, manussalokena saddhim
sattavisati.
     Tattha sammasambuddhena manussanam devananca ayum paricchindamanena
catusu apayesu bhummadevesu ca ayu na paricchinditam, 1- tam kasmati? niraye tava
kammameva pamanam. Yava kammam na khiyati, na tava cavanti. Tatha sesaapayesu.
Bhummadevanampi kammameva pamanam. Tattha nibbatta hi keci sattahamattam titthanti,
keci addhamasam, keci masam, kappam titthamanapi atthiyeva.
     Tattha manussesu gihibhave thitayeva sotapannapi honti, sakadagamiphalampi
anagamiphalampi arahattaphalampi papunanti. Tesu sotapannadayo yavajivam titthanti,
khinasava pana parinibbayanti va pabbajanti va. Kasma? arahattam nama
setthaguno, gihilingam hinam, tam hinataya uttamagunam dharetum na sakkoti. Tasma
te parinibbayitukama va pabbajitukama va honti.
@Footnote: 1 cha.Ma. aparicchinnam
     Bhummadeva pana arahattam patvapi yavajivam titthanti, chasu kamavacaradevesu
sotapannasakadagaminova yavajivam titthanti, anagamina rupabhavam gantum vattati,
khinasavena parinibbayitum. 1- Kasma? niliyanokasassa abhava. Rupavacararupavacaresu
sabbepi yavajivam titthanti, tattha rupavacare nibbatta sotapannasakadagamino
na puna idhagacchanti, tattheva parinibbayanti. Ete hi jhanalabhianagamino 2-
nama.
     Atthasamapattilabhinam pana kim niyameti? pagunajjhanam. Yadevassa pagunam hoti,
Tena upapajjati. Sabbesu pana pagunesu kim niyameti? patthana. Yattha upapattim
Pattheti, tattheva upapajjati. Patthanaya asati kim niyameti? maranasamaye samapannasamapatti.
Maranasamaye samapanna natthi, kim niyameti? nevasannanasannayatanasamapatti. Ekamsena
Hi so nevasannanasannayatane upapajjati. Navasu brahmalokesu nibbattaariyasavakanam
tatrupapattiyeva hoti uparupapattipi, na hetthupapatti. Puthujjananam pana
tatrupapattipi hoti uparupapattipi hetthupapattipi. Pancasu suddhavasesu catusu ca
aruppesu ariyasavakanam tatrupapattipi hoti uparupapattipi. Pathamajjhanabhumiyam
nibbatto anagami nava brahmaloke sodhetva matthake thito parinibbati. Vehapphala
akanittha nevasannanasannayatananti ime tayo devaloka setthabhava nama. Imesu
tisu thanesu nibbattaanagamino neva uddham gacchanti, na adho, tattha tattheva
parinibbayantiti idamettha pakinnakam.
                      7. Abhinneyyadivaravannana
     [1030] Sattamavare salakkhanapariggahikaya abhinnaya vasena abhinneyyata
veditabba, natatiranapahanaparinnanam vasena parinneyyata. Sa ca rupakkhandho
@Footnote: 1 cha.Ma. parinibbatum        2 cha.Ma. jhanaanagamino
Abhinneyyo parinneyyo na pahatabbotiadisu natatiranaparinnanam vaseneva
veditabba, samudayasaccam abhinneyyam parinneyyam pahatabbantiadisu
pahanaparinnavasenati.
     Atthamavare rupadiarammananam cakkhuvinnanadinam vasena sarammananarammanata
veditabba. Navamavaro uttanatthoyeva. Dasamavarepi yam vattabbam siya, tam sabbam tattha
tattha panhapucchakavare vuttamevati.
                     Sammohavinodaniya vibhangatthakathaya
                     dhammahadayavibhangavannana nitthita.
                          ------------
                             Nigamanakatha
     ettavata ca:-
          abhidhammam desento        dhammagarudhammagaravayuttanam
          devanam devapure         devaganasahassaparivaro.
          Dutiyam adutiyapuriso         yam aha vibhangappakaranam natho
          attharasahi vibhangehi       manditamandapeyyaguno.
          Atthappakasanattham          tassaham yacito thitagunena
          yatina adandhagatina        subuddhina buddhaghosena.
          Yam arabhim racayitum          atthakatham sunipunesu atthesu
          sammohavinodanato         sammohavinodanim nama.
          Poranatthakathanam          saram adaya sa ayam nittham
          patta anantarayena       paliya bhanavarehi.
          Cattalisaya yatha         ekena ca evameva sabbepi
          nittham vajantu vimala        manoratha sabbasattanam.
          Saddhammassa thitattham         yanca imam racayata maya punnam
          pattam tena samattam         papunatu sadevako loko.
          Suciram titthatu saddhammo 1-   dhammabhirato sada bhavatu loko
          niccam khemasubhikkhadi-       sampada janapada hontuti.
     Paramavisuddhasaddhabuddhiviriyapatimanditena silacarajjavamaddavadigunasamudayasamuditena
sakasamayasamayantaragahanajjhogahanasamatthena pannaveyyattiyasamannagatena
tipitakapariyattippabhede satthakathe satthu sasane appatihatannanappabhavena
@Footnote: 1 cha.Ma. dhammo
Mahaveyyakaranena karanasampattijanitasukhaviniggatamadhurolaravacananelavannayuttena 1-
yuttamuttavadina vadivarena mahakavina pabhinnapatisambhidaparivare
chalabhinnadippabhedagunapatimandite 2- uttarimanussadhamme suppatitthitabuddhinam
theravamsappadipanam theranam mahaviharavasinam vamsalankarabhutena vipulavisuddhabuddhina
buddhaghosoti garuhi gahitanamadheyyena therena kata ayam sammohavinodani nama
vibhangatthakatha:-
          tava titthatu lokasmim       lokanittharanesinam
          dassenti kulaputtanam       nayam pannavisuddhiya.
          Yava buddhoti namampi      suddhacittassa tadino
          lokamhi lokajetthassa      pavattati mahesinoti.
                         ---------------
          3- Yava titthati selendo   yava cando virocati
          tava titthatu saddhammo       gotamassa yasassinoti. 3-
                  Sammohavinodaniya nama abhidhammatthakathaya
                        vibhangavannana nitthita.
                          ------------
@Footnote: 1 cha.Ma.....madhurodaravacanalavannayuttena         2 cha.Ma. chalabhinnapatisambhidadi....


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 563-572. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=13196&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=13196&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1073              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=13904              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10937              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10937              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]