ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

page61.

3. Dhatuvibhanga 1. Suttantabhajaniyavannana [172] Idani tadanantare dhatuvibhange sabba dhatuyo chahi chahi dhatuhi sankhipitva tihi chakkehi suttantabhajaniyam dassento cha dhatuyotiadimaha. Tattha chati gananaparicchedo. Dhatuyoti paricchinnadhammanidassanam. Pathavidhatutiadisu dhatvattho nama sabhavattho, sabhavattho nama sunnatattho, sunnatattho nama nissattatthoti evam sabhavasunnatanissattatthena pathaviyeva dhatu pathavidhatu. Apodhatuadisupi eseva nayo. Evamettha padasamasam viditva evamattho veditabbo:- pathavidhatuti patitthanadhatu. Apodhatuti abandhanadhatu. Tejodhatuti paripacanadhatu. Vayodhatuti vitthambhanadhatu. Akasadhatuti asamphutthadhatu. Vinnanadhatuti vijananadhatu. [173] Pathavidhatudvayanti pathavidhatu dve ayam. Ayam pathavidhatu nama na ekaeva, ajjhattikabahirabhedena pana dve dhatuyoevatyattho. Tenevaha "atthi ajjhattika atthi bahira"ti. Tattha ajjhattikati sattasantanapariyapanna niyakajjhatta. Bahirati sankharasantanapariyapanna anindriyabaddha. Ajjhattam paccattanti ubhayampetam niyakajjhattadhivacanameva. Idani tam sabhavakarato dassetum kakkhalantiadi vuttam. Tattha kakkhalanti thaddham. Kharigatanti pharusam. Kakkhalattanti kakkhalabhavo. Kakkhalabhavoti kakkhalasabhavo. Ajjhattam upadinnanti niyakajjhattasankhatam upadinnam. Upadinnam nama sariratthakam. Sariratthakam hi kammasamutthanam va hotu ma va, tam sandhaya upadinnampi atthi anupadinnampi. Adinnaggahitaparamatthavasena pana sabbampetam upadinnamevati dassetum "ajjhattam upadinnan"ti aha. Idani tameva pathavidhatum vatthuvasena dassetum seyyathidam kesa lomatiadi vuttam. Tattha seyyathidanti nipato. Tassattho:- ya sa ajjhattika pathavidhatu, sa katama. Yam va ajjhattam paccattam kakkhalam nama, tam katamanti. Kesa lomatiadi tassa ajjhattikaya pathavidhatuya vatthuvasena pabhedadassanam. Idam vuttam hoti:- kesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Nama ajjhatta upadinna sariratthaka kakkhalattalakkhana imasmim sarire patiyekko kotthaso. Loma nama .pe. Karisam nama. Idha pana avuttampi patisambhidamagge 1- paliarulham matthalungam aharitva matthalungam nama ajjhattam upadinnam sariratthakam kakkhalattalakkhanam imasmim sarire patiyekko kotthaso. Parato apodhatuadiniddese 2- pittadisupi eseva nayo. Imina kim dassitam hoti? dhatumanasikaro. Imasmim pana dhatumanasikare kammam Katva vipassanam patthapetva uttamattham arahattam papunitukamena kim kattabbam? Catuparisuddhisilam sodhetabbam. Silavato hi kammatthanabhavana ijjhati. Tassa sodhanavidhanam visuddhimagge vuttanayeneva veditabbam. Visuddhasilena pana sile patitthaya dasa pubbapalibodha chinditabba. Tesampi chindanavidhanam visuddhimagge vuttanayeneva veditabbam. Chinnapalibodhena dhatumanasikarakammatthanam ugganhitabbam. Acariyenapi dhatumanasikarakammatthanam ugganhapentena sattavidham uggahakosallam dasavidhanca manasikarakosallam acikkhitabbam. Antevasikenapi acariyassa santike bahu vare sajjhayam katva nijjatam pagunam kammatthanam katabbam. Vuttam hetam atthakathayam "adikammikena bhikkhuna jaramarana muccitukamena sattahakarehi uggahakosallam icchitababam, dasahakarehi manasikarakosallam icchitabban"ti. Tattha vacasa manasa vannato santhanato disato okasato paricchedatoti imehi sattahakarehi imasmim dhatumanasikarakammatthane uggahakosallam icchitabbam. Anupubbato natisighato natisanikato vikkhepapatibahanato pannattisamatikkamato anupubbamuncanato sallakkhanato 3- tayo ca suttantati imehi dasahakarehi manasikarakosallam icchitabbam. Tadubhayampi parato satipatthanavibhange avibhavissati. Evam uggahitakammatthanena pana visuddhimagge vutte attharasa senasanadose vajjetva pancangasamannagate senasane vasantena attanapi pancahi padhaniyangehi samannagatena pacchabhattam pindapatapatikkantena vivittokasagatena kammatthanam manasikatabbam. Manasikarontena ca vannasanthanadisokasaparicchedavasena kesadisu @Footnote: 1 khu. pati. 31/6/5 (sya) 2 cha.Ma. apodhatuadinam niddese 3 cha.Ma. lakkhanato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Ekekakotthasam manasikaritva avasane evam manasikaro pavattetabbo:- ime kesa nama 1- sisakatahapalivethanacamme jata. Tattha yatha vammikamatthake jatesu kunthatinesu na vammikamatthako janati "mayi kunthatinani jatani"ti, napi kunthatineni jananti "mayam vammikamatthake jatani"ti, evameva na silakatahapalivethanacammam janati "mayi kesa jata"ti, napi kesa jananti "mayam silakatahapalivethanacamme jata"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti kesa nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Loma sariravethanacamme jata. Tattha yatha sunnagamatthane jatesu dabbatinesu na sunnagamatthanam janati "mayi dabbatinani jatani"ti, napi dabbatinani jananti "mayam sunnagamatthane jatani"ti, evameva na sariravethanacammam janati "mayi loma jata"ti, napi loma jananti "mayam sariravethanacamme jata"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti loma nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Nakha angulinam aggesu jata. Tattha yatha kumarakesu dandakehi madhukatthike vijjhitva kilantesu na dandaka jananti "amhesu madhukatthika thapita"ti, napi madhukatthika jananti "mayam dandakesu thapita"ti, evameva na anguliyo jananti "amhakam aggesu nakha jata"ti, napi nakha jananti "mayam angulinam aggesu jata"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti nakha nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Danta hanukatthikesu jata. Tattha yatha vaddhakihi pasanaudukkhalesu kenacideva silesajatena bandhitva thipitathambhesu na udukkhalani jananti "amhesu @Footnote: 1 visuddhimagge samadhiniddese oloketabbam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Thambha thita"ti, napi thambha jananti "mayam udukkhalesu thita"ti, evameva na hanukatthika jananti "amhesu danta jata"ti, napi danta jananti "mayam hanukatthikesu jata"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti danta nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Taco sakalasariram pariyonaddhitva thito. Tattha yatha allagocammapariyonaddhaya mahavinaya na mahavina janati "aham allagocammena pariyonaddha"ti, napi allagocammam janati "maya mahavina pariyonaddha"ti, evameva na sariram janati "aham tacena pariyonaddhan"ti, napi taco janati "maya sariram pariyonaddhan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti taco nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Mamsam atthisanghatam anulimpitva thitam. Tattha yatha mahamattikaya littaya bhittiya 1- na mahamattika janati "maya bhitti litta"ti napi bhitti janati "aham mahamattikaya litta"ti, 1- evameva na atthisanghato janati "aham navamamsapesisatappabhedena mamsena litto"ti, napi mamsam janati "maya atthisanghato litto"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti mamsam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Naharu 2- sarirabbhantare atthini abandhamana thita. Tattha yatha vallihi vinaddhesu kuttadarusu na kuttadaruni jananti "mayam vallihi vinaddhani"ti, napi valliyo jananti "amhehi kuttadaruni vinaddhani"ti, evameva na atthini @Footnote: 1-1 cha.Ma. na bhitti janati "aham mahamattikaya litta"ti, napi @mahamattika janati "maya mahabhitti litta"ti 2 cha.Ma. nharu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Jananti "mayam naharuhi abandhani"ti, napi naharu jananti "amhehi atthini abandhani"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti naharu nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Atthisu panhikatthi gopphakatthim ukkhipitva thitam, gopphakatthi janghatthim ukkhipitva thitam, janghatthi urutthim ukkhipitva thitam, urutthi katitthim ukkhipitva thitam, katitthi pitthikantakam ukkhipitva thitam, pitthikantako givatthim ukkhipitva thito, givatthi sisatthim ukkhipitva thitam, sisatthi givatthike patitthitam, givatthi pitthikantake patitthitam, pitthikantako katitthimhi patitthito, katitthi urutthike patitthitam, urutthi janghatthike patitthitam, janghatthi gopphakatthike patitthitam, gopphakatthi panhikatthike patitthitam. Tattha yatha itthakadarugomayadisancayesu na hetthima jananti "mayam uparime uparime ukkhipitva thita"ti, napi uparima uparima jananti "mayam hetthimesu hetthimesu patitthita"ti, evameva na panhikatthi janati "aham gopphakatthim ukkhipitva thitan"ti, na gopphakatthi janati "aham janghatthim ukkhipitva thitan"ti, na janghatthi janati "aham urutthim ukkhipitva thitan"ti, na urutthi janati "aham katitthim ukkhipitva thitan"ti, na katitthi janati "aham pitthikantakam ukkhipitva thitan"ti, na pitthikantako janati "aham givatthim ukkhipitva thito"ti, na givatthi janati "aham sisatthim ukkhipitva thitan"ti, na sisatthi janati "aham givatthimhi patitthitan"ti, na givatthi janati "aham pitthikantake patitthitan"ti, na pitthikantako janati "aham katitthimhi patitthito"ti, na katitthi janati "aham urutthimhi patitthitan"ti, na urutthi janati "aham janghatthimhi patitthitan"ti, na janghatthi janati "aham gopphakatthimhi patitthitan"ti, na gopphakatthi janati "aham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Panhikatthimhi patitthitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti atthi nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Atthiminjam tesam tesam atthinam abbhantare thitam. Tattha yatha velupabbadinam anto pakkhittesu sinnavettaggadisu na velupabbadini jananti "amhesu vettaggadini pakkhittani"ti, napi vettaggadini jananti "mayam velupabbadisu thitani"ti, evameva na atthini jananti "amhakam anto atthiminjam thitan"ti, napi atthiminjam janati "aham atthinam anto thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti atthiminjam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Vakkam galavatakato nikkhantena ekamuleneva 1- thokam gantva dvidha bhinnena thulanaharuna vinibaddham hutva hadayamamsam parikkhipitva thitam. Tattha yatha vantupanibaddhe ambaphaladvaye na vantam janati "maya ambaphaladvayam upanibaddhan"ti, napi ambaphaladvayam janati "aham vantena upanibaddhan"ti, evameva na thulanaharu janati "maya vakkam upanibaddhan"ti, napi vakkam janati "aham thulanaharuna upanibaddhan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti vakkam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Hadayam sarirabbhantare uratthipanjaramajjham nissaya thitam. Tattha yatha jinnasandamanikapanjarabbhantaram nissaya thapitaya mamsapesiya na jinnasandamanikapanjarabbhantaram janati "mam nissaya mamsapesi thapita"ti, napi mamsapesi janati "aham jinnasandamanikapanjarabbhantaram nissaya thita"ti, evameva na uratthi @Footnote: 1 cha.Ma. ekamulena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Panjarabbhantaram janati "mam nissaya hadayam thitan"ti, napi hadayam janati "aham uratthipanjarabbhantaram nissaya thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti hadayam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Yakanam antosarire dvinnam thananam abbhantare dakkhinapassam nissaya thitam. Tattha yatha ukkhalikapalapassamhi lagge yamakamamsapinde na ukkhalikapalapassam janati "mayi yamakamamsapindo laggo"ti, napi yamakamamsapindo janati "aham ukkhalikapalapasse laggo"ti, evameva na thananam abbhantare dakkhinapassam janati "mam nissaya yakanam thitan"ti, napi yakanam janati "aham thananam abbhantare dakkhinapassam nissaya thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti yakanam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Kilomakesu paticchannakilomakam hadayanca vakkanca parivaretva thitam. Appaticchannakilomakam sakalasarire cammassa hetthato mamsam pariyonaddhitva thitam. Tattha yatha pilotikapalivethite mamse na mamsam janati "aham pilotikaya palivethitan"ti, napi pilotika janati "maya mamsam palivethitan"ti, evameva na vakkahadayani sakalasarire mamsam ca janati "aham kilomakena paticchannan"ti, napi kilomakam janati "maya vakkahadayani sakalasarire mamsam ca paticchannan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti kilomakam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Pihakam hadayassa vamapasse udarapatalassa matthakapassam nissaya thitam. Tattha yatha kotthakamatthakapassam nissaya thitaya gomayapindiya na kotthakamatthakapassam janati "gomayapindi mam nissaya thita"ti, napi gomayapindi janati "aham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Kotthakamatthakapassam nissaya thita"ti, evameva na udarapatalassa matthakapassam janati "pihakam mam nissaya thitan"ti. Napi pihakam janati "aham udarapatalassa matthakapassam nissaya thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti pihakam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Papphasam sarirabbhantare dvinnam thananamantare hadayanca yakananca uparicchadetva 1- olambantam thitam. Tattha yatha jinnakotthabbhantare olambamane sakunakulavake na jinnakotthabbhantaram janati "mayi sakunakulavako olambamano thito"ti, napi sakunakulavako janati "aham jinnakotthabbhantare olambamano thito"ti, evameva na sarirabbhantaram janati "mayi papphasam olambamanam thitan"ti, napi papphasam janati "aham evarupe sarirabbhantare olambamanam thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti papphasam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Antam galavatakato karisamaggapariyante sarirabbhantare thitam. Tattha yatha lohitadonikaya obhujitva thapite chinnasisadhamanikalevare na lohitadonika janati "mayi dhamanikalevaram thitan"ti, napi dhamanikalevaram janati "aham lohitadonikaya 2- thitan"ti, evameva na sarirabbhantaram janati "mayi antam thitan"ti, napi antam janati "aham sarirabbhantare thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti antam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Antagunam antantare ekavisati antabhoge bandhitva thitam. Tattha yatha padapunchanarajjumandalakam sibbetva thitesu rajjukesu na padapunchanarajjumandalakam janati "rajjuka mam sibbetva thita"ti, napi rajjuka jananti "mayam padapunchanarajjumandalakam sibbetva thita"ti, evameva na antam janati @Footnote: 1 Ma. paticchadetva 2 Si. lohitadoniyam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

"antagunam mam abandhitva thitan"ti, napi antagunam janati "aham antam abandhitva thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti antagunam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Udariyam udare thitam asitapitakhayitasayitam. Tattha yatha suvanadoniyam thite suvanavamathumhi na suvanadoni janati "mayi suvanavamathu thito"ti, napi suvanavamathu janati "aham suvanadoniyam thito"ti, evameva na udaram janati "mayi udariyam thitan"ti, napi udariyam janati "aham udare thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti udariyam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Karisam pakkasayasankhate atthangulavelupabbasadise antapariyosane thitam. Tattha yatha velupabbe omadditva pakkhittaya sanhapandumattikaya na velupabbam janati "mayi pandumattika thita"ti, napi pandumattika janati "aham velupabbe thita"ti, evameva na pakkasayo janati "mayi karisam thitan"ti, napi karisam janati "aham pakkasaye thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti karisam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti. Matthalungam sisakatahabbhantare thitam. Tattha yatha puranalavukatahe pakkhittaya pitthapindiya na lavukataham janati "mayi pitthapindi thita"ti, napi pitthapindi janati "aham lavukatahe thita"ti, evameva na sisakatahabbhantaram janati "mayi matthalungam thitan"ti, napi matthalungam janati "aham sisakatahabbhantare thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti matthalungam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto thaddho pathavidhatuti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Yam va panannampiti imina apokotthasadisu tisu anugatam pathavidhatum lakkhanavasena yevapanakam pathavim katva dasseti. Bahirapathavidhatuniddese ayoti kalaloham. Lohanti jatiloham vijatiloham kittimaloham pisacalohanti catubbidham. Tattha ayo sajjhu 1- suvannam tipu sisam tambaloham vekantakalohanti imani satta jatilohani nama. Naganasikaloham vijatiloham nama. Kamsaloham vattaloham arakutanti tini kittimalohani nama. Morakkhakam puthukam malinakam capalakam selakam atakam tallakam 2- dusilohanti attha pisacalohani nama. Tesu panca jatilohani paliyam visum vuttaneva. Tambaloham vekantakalohanti 3- imehi pana dvihi jatilohehi saddhim sesam sabbampi idha lohanti veditabbam. Tiputi setatipu. Sisanti kalatipu. Sajjhuti rajatam. Muttati samuddikamutta. Maniti thapetva paliagate veluriyadayo seso jotirasadibhedo sabbopi mani. Veluriyoti vamsavannamani. Sankhoti samuddikasankho. Silati kalasila pandusila setasilatiadibheda sabbapi sila. Pavalanti pavalameva. Rajatanti kahapano. Jatarupanti suvannam. Lohitangoti 4- rattamani. Masaragallanti kabaramani. Tinadisu bahisara antamaso nalikeradayopi tinam nama. Antosaram antamaso darukhandampi kattham nama. Sakkharati muggamattato yava mutthippamana marumba 5- sakkhara nama. Muggamattato pana hettha valikati vuccati. Kathalati 6- yankinci kapalam. Bhumiti pathavi. Pasanoti antomutthiyam asanthahanato patthaya hatthippamanam asampatto pasano nama, hatthippamanato patthaya pana upari pabbato nama. Yam va panati imina talatthinalikeraphaladibhedam sesam pathavim ganhati. Ya ca ajjhattika pathavidhatu ya ca bahirati imina dvepi pathavidhatuyo kakkhalatthena lakkhanato eka pathavidhatuevati dasseti. @Footnote: 1 cha.Ma. sajjham 2 cha.Ma. bhallakam 3 cha.Ma. vekantakanti @4 cha. lohitankoti 5 cha.Ma. marumpa 6 Ma. kathalam, cha. kathalam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

[174] Apodhatuniddesadisu hettha vuttanayeneva veditabbam. Apo apogatantiadisu abandhanavasena aPo. Tadeva aposabhavangatatta 1- apogatam nama. Sinehavasena sineho. 2- Soyeva sinehasabhavangatatta 3- sinehagatam nama. Bandhanattam rupassati avinibbhogarupassa bandhanabhavo. Pittam semhantiadinipi vannasanthanadisokasaparicchedavasena pariggahetva dhatuvaseneva manasikatabbani. Tatrayam nayo:- pittesu hi abaddhapittam jivitindriyapatibaddham sakalasariram byapetva thitam. Baddhapittam pittakosake thitam. Tattha yatha puvam byapetva thite tele na puvam janati "telam mam byapetva thitan"ti, napi telam janati "aham puvam byapetva thitan"ti, evameva na sariram janati "abaddhapittam mam byapetva thitan"ti, napi abaddhapittam janati "aham sariram byapetva thitan"ti. Yatha ca vassodakena punne kosatakikosake na kosatakikosako janati "mayi vassodakam thitan"ti, napi vassodakam janati "aham kosatakikosake thitan"ti, evameva na pittakosako janati "mayi baddhapittam thitan"ti, napi baddhapittam janati "aham pittakosake thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti pittam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Semham ekapatthapurappamanam 4- udarapatale thitam. Tattha yatha uparisanjataphenupatalaya candanikaya na candanika janati "mayi phenupatalam 5- thitan"ti, napi phenupatalam janati "aham candanikaya thitan"ti, evameva na udarapatalam janati "mayi semham thitan"ti, napi semham janati "aham udarapatale thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti semham nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. @Footnote: 1 cha.Ma. apobhavam gatatta 2 cha.Ma. snehavasena sneho. evamuparipi @3 cha.Ma. snehabhavam gatatta 4 Si. ekapattapurappamanam @5 cha.Ma. phena.... evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Pubbo anibaddhokaso. Yattha yattheva khanukantakappaharanaaggijaladihi abhihate sarirappadese lohitam santhahitva paccati, gandapilakadayo va uppajjanti, tattha tattheva titthati. Tattha yatha pharasuppaharadivasena paggharitaniyyase rukkhe na rukkhassa pharasuppaharadippadesa jananti "amhesu niyyaso thito"ti, napi niyyaso janati "aham rukkhassa pharasuppaharadippadesesu thito"ti, evameva na sarirassa khanukantakadihi abhihatappadesa jananti "amhesu pubbo thito"ti, napi pubbo janati "aham tesu padesesu 1- thito"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti pubbo nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Lohitam 2- samsaranalohitam abaddhapittam viya sakalasariram byapetva thitam. Sannicitalohitam yakanatthanassa hetthabhagam puretva ekapatthapuranamattam 3- vakkahadayayakanapapphasani tementam thitam. Tattha samsaranalohite abaddhapittasadisova 4- vinicchayo. Itaram pana yatha jajjarakapalatthe udake hettha leddukhandadini 5- temayamane na leddukhandadini jananti "mayam udakena temiyamana 6- thita"ti, napi udakam janati "aham leddukhandadini tememi"ti, evameva na yakanassa hetthabhagatthanam vakkadini va jananti "mayam lohitam thitam, amhe va temayamanam thitan"ti, napi lohitam janati "aham yakanassa hetthabhagam puretva vakkadini temayamanam thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma iti lohitam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Sedo aggisantapadikalesu kesalomakupavivarani puretva titthati ceva paggharati ca. Tattha yatha udaka abbulhamattesu bhisamulalakumudanalakalapesu na @Footnote: 1 Si. khanukantakadihi abhihatesu 2 cha. lohitesu 3 cha.Ma. ekapatthapuranappamanam @4 Si. abaddhapitte viya 5 cha.Ma....khandani 6 Ma. temayamana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Bhisadikalapavivarani jananti "amhehi udakam paggharati"ti, napi bhisadikalapavivarehi paggharantam udakam janati "aham bhisadikalapavivarehi paggharami"ti, evameva na kesalomakupavivarani jananti "amhehi sedo paggharati"ti, napi sedo janati "aham kesalomakupavivarehi paggharami"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti sedo nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Medo thulassa sakalasariram pharitva kisassa janghamamsadini nissaya thito patthinnasineho. Tattha yatha haliddipilotikapaticchanne mamsapunje na mamsapunjo janati "mam nissaya haliddipilotika thita"ti, napi haliddipilotika janati "aham mamsapunjam nissaya thita"ti, evameva na sakalasarire janghadisu va mamsam janati "mam nissaya medo thito"ti, napi medo janati "aham sakalasarire janghadisu va mamsam nissaya thito"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti medo nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto patthinnasineho patthinnayusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Assu yada sanjayati, tada akkhikupake puretva titthati va paggharati va. Tattha yatha udakapunnesu tarunatalatthikupakesu na tarunatalatthikupaka jananti "amhesu udakam thitana"ti, napi udakam janati "aham tarunatalatthikupakesu thitan"ti, evameva na akkhikupaka jananti "amhesu assu thitan"ti, napi assu janati "aham akkhikupakesu thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti assu nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Vasa aggisantapadikale hatthatalahatthapitthipadatalapadapitthinasaputanalataamsakutesu thitavilinasineho. Tattha yatha pakkhittatele acame na acamo janati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

"mam telam ajjhottharitva thitan"ti, napi telam janati "aham acamam ajjhottharitva thitan"ti, evameva na hatthataladippadeso janati "mam vasa ajjhottharitva thita"ti, napi vasa janati "aham hatthataladippadese ajjhottharitva thita"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti vasa nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Khelo tatharupe kheluppattipaccaye sati ubhohi kapolapassehi orohitva jivhaya titthati. Tattha yatha abbhocchinnaudakanissande naditirakupake na kupatalam janati "mayi udakam santitthati"ti, napi udakam janati "aham kupatale santitthami"ti, evameva na jivhatalam janati "mayi ubhohi kapolapassehi orohitva khelo thito"ti, napi khelo janati "aham ubhohi kapolapassehi orohitva jivhatale thito"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti khelo nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Singhanika yada sanjayati, tada nasapute puretva titthati va paggharati va. Tattha yatha putidadhibharitaya sippikaya na sippika janati "mayi putidadhi thitan"ti, napi putidadhi janati "aham sippikaya thitan"ti, evameva na nasaputa jananti "amhesu singhanika thita"ti, napi singhanika janati "aham nasaputesu thita"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti singhanika imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Lasika atthikasandhinam abbhanjanakiccam sadhayamana asitisatasandhisu thita. Tattha yatha telabbhanjite akkhe na akkho janati "mam telam abbhanjitva thitan"ti, napi telam janati "aham akkham abbhanjitva thitan"ti, evameva na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Asitisatasandhiyo 1- jananti "lasika amhe abbhanjitva thita"ti, napi lasika janati "aham asitisatasandhiyo abbhanjitva thita"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti lasika nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Muttam vatthissa abbhantare thitam. Tattha yatha candanikaya pakkhitte adhomukhe ravanaghate na ravanaghato janati "mayi candanikaraso thito"ti, napi candanikaraso janati "aham ravanaghate thito"ti, evameva na vatthi janati "mayi muttam thitan"ti, napi muttam janati "aham vatthimhi thitan"ti. Annamannam abhogapaccavekkhanarahita ete dhamma. Iti muttam nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto yusabhuto abandhanakaro apodhatuti. Yam va panati avasesesu tisu kotthasesu apodhatum sandhaya vuttam. Bahiraapodhatuniddese mulam paticca nibbatto raso mularaso nama. Khandharasadisupi eseva nayo. Khiradini pakataneva. Yatha pana bhesajjasikkhapade, evamidha niyamo natthi, yankinci khiram khirameva. Sesesupi eseva nayo. Bhummaniti avatadisu thitaudakani. Antalikkhaniti pathavim appattani vassodakani. Yam va panati himodakakappavinasakaudakapathavisandharakaudakadini idha yevapanakatthanam pavitthani. [175] Tejodhatuniddese tejanavasena tejo. Tejova tejobhavam gatatta tejogatam. Usmati unhakaro. Usmava usmabhavam gatatta usmagatam. Usumanti candausumam. Tadeva usumabhavam gatatta usumagatam. Yena cati yena ca 2- tejogatena kuppitena. Santappatiti ayam kayo santappati, ekahikajaradibhavena usumajato @Footnote: 1 cha.Ma....sandhayo. evamuparipi 2 cha.Ma. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Hoti. Yena ca jiriyatiti yena ca 1- ayam kayo jirayati, 2- indriyavekallatam balaparikkhayam valitacapalitadibhavanca 3- papunati. Yena ca paridayhatiti yena ca 1- kuppitena ayam kayo dayhati, so ca puggalo dayhami dayhamiti kandanto satadhotasappigositacandanadilepananceva talavantavatanca paccasimsati. Yena ca asitapitakhayitasayitam samma parinamam gacchatiti yenetam asitam va odanadi pitam va panakadi khayitam va pitthakhajjakadi sayitam va ambapakkamadhuphanitadi samma paripakam gacchati, rasadibhavena vivekam gacchatiti attho. Ettha ca purima tayo tejodhatu catusamutthana, pacchimo kammasamutthanova. Ayam tavettha padavannana. 4- Idam pana manasikaravidhanam:- idha bhikkhu "yena santappati, ayam imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto paripacanakaro tejodhatu"ti manasikaroti. "yena jirayati, yena paridayhati, yena asitapitakhayitasayitam samma parinamam gacchati, ayam imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto paripacanakaro tejodhatu"ti manasikaroti. Yam va panati imasmim sarire pakatiko eko utu atthi, so yevapanakatthanam pavittho. Bahiratejodhatuniddese kattham paticca pajjalito katthupadano aggi katthaggi nama. Sakalikaggiadisupi eseva nayo. Sankaraggiti kacavaram sankaddhitva jalapito aggi kacavaraggi. Indaggiti asaniaggi. Aggisantapoti jalaya va vitacchitangaranam 5- va santaPo. Suriyasantapoti ataPo. Katthasannicayasantapoti kattharasitthane santaPo. Sesesupi eseva nayo. Yam va panati petaggikappavinasakagginirayaggiadayo idha yevapanakatthanam pavittha. [176] Vayodhatuniddese vayanavasena vayo. Vayova vayobhavam gatatta vayogatam. Thambhitattam rupassati avinibbhogarupassa thambhitabhavo. Uddhangama vatati @Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati 2 cha. jiriyati. evamuparipi 3 cha.Ma. valipalitadi... @4 cha.Ma. padasamvannana 5 cha.Ma. vitaccitangaranam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Uggarahikkaradipavattaka 1- uddham arohanavata. Adhogama vatati uccarapassavadiniharanaka adho orohanavata. Kucchisaya vatati antanam bahivata. Kotthasaya vatati antanam antovata. Angamanganusarino vatati dhamanijalanusarena sakalasarire angamangani anusata saminjanapasaranadinibbattaka vata. Satthakavatati sandhibandhanani kattariya chindanta viya pavattavata. Khurakavatati khurena viya hadayam phalanakavata. 2- Uppalakavatati hadayamamsameva uppatanakavata. Assasoti antopavisananasikavato passasoti bahinikkhamananasikavato. Ettha ca purima sabbe catusamutthana, assasapassasa cittasamutthanava. Ayamettha padavannana. Idam pana manasikaravidhanam:- idha bhikkhu uddhangamadibhede vate uddhan gamadivasena pariggahetva "uddhangama vata nama imasmim sarire patiyekko kotthaso acetano abyakato sunno nissatto vitthambhanakaro vayodhatu"ti manasikaroti. Sesesupi eseva nayo. Yam vapanati sese vayokotthase anugata vata idha yevapanakatthanam pavittha. Bahiravayodhatuniddese puratthima vatati puratthimadisato agata vata. Pacchimuttaradakkhinesupi eseva nayo. Saraja vatati saha rajena saraja. Araja vatati rajavirahita suddha araja nama. Sitati sitautusamutthana sitabalahakantare samutthita. Unhati unhautusamutthana unhabalahakantare samutthita. Parittati mandavata tanukavata. 3- Adhimattati balavavata. Kalati kalabalahakantare samutthita. Yehi abbhahato chavivanno kalako hoti, tesam etam adhivacanantipi eke. Verambhavatati yojanato upari vayanavata. Pakkhavatati antamaso makkhikayapi pakkhayuhanasamutthita vata. Supannavatati garulavata. Kamanca imepi pakkhavatava, ussadavasena pana visum gahita. Talavantavatati @Footnote: 1 cha. uggarahikkadi... 2 cha.Ma. phalanavata 3 cha.Ma. manda tanukavata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Talapannehi va annena va kenaci mandalasanthanena samutthapita vata. Vidhupanavatati vijanapattakena samutthapita vata. Imani ca talavantavidhupanani anuppannampi vatam uppadenti, uppannampi parivattenti. Yam va panati idha paliyam agate thapetva sesa vata yevapanakatthanam pavittha. [177] Akasadhatuniddese appatighattanatthena na kassatiti akaso. Akasova akasabhavam gatatta akasagatam. Aghattaniyataya agham. Aghameva aghabhavam gatatta aghagatam. Vivaroti antaram. Tadeva vivarabhavam gatatta vivaragatam. Asamphuttham mamsalohitehiti mamsalohitehi nissatam. Kannacchiddantiadi pana tasseva pabhedadassanam. Tattha kannacchiddanti kannasmim chiddam vivaram mamsalohitehi asamphutthokaso. Sesesupi eseva nayo. Yenati yena vivarena etam asitadibhedam ajjhoharaniyam ajjhoharati, anto paveseti. Yatthati yasmim antoudarapatalasankhate okase etadeva catubbidham ajjhoharaniyam titthati. Yenati yena vivarena sabbampetam vipakkam kasatabhavam apannam nikkhamati, tam udarapatalato yava karisamagga vidatthicaturangulamattam chiddam mamsalohitehi asamphuttham nissatam akasadhatuti veditabbam. Yam va panati ettha cammantaram mamsantaram naharuntaram atthintaram lomantaranti idam sabbam yevapanakatthanam pavittham. Bahirakaakasadhatuniddese asamphuttham catuhi mahabhutehiti catuhi mahabhutehi nissatam bhittichiddakavatachiddadikam veditabbam. Imina yasmim akase parikammam karontassa catukkapancakajjhanani uppajjanti tam kathitam. [178] Vinnanadhatuniddese cakkhuvinnanasankhata dhatu cakkhuvinnanadhatu. Sesasupi eseva nayo. Iti imasu chasu dhatusu pariggahitasu attharasa dhatuyo pariggahitava honti. Katham? pathavitejovayodhatuggahanena tava photthabbadhatu gahitava hoti, apodhatuakasadhatuggahanena dhammadhatu,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Vinnanadhatuggahanena tassa purecarikapacchacarikatta manodhatu gahitava hoti. Cakkhuvinnanadhatuadayo sutte agataeva, sesa nava aharitva dassetabba. Cakkhuvinnanadhatuggahanena hi tassa nissayabhuta cakkhudhatu arammanabhuta rupadhatu ca gahitava honati. Evam sotavinnanadhatuadiggahanena sotadhatuadayoti attharasapi gahitava honti. Tasu dasahi dhatuhi rupapariggaho kathito hoti, sattahi arupapariggaho, dhammadhatuya siya rupapariggaho siya arupapariggaho. Iti addhekadasahi dhatuhi rupapariggaho, addhatthadhatuhi arupapariggahoti ruparupapariggaho kathito hoti. Ruparupam pancakkhandha dassetabba, 1- tam hoti dukkhasaccam, tamsamutthapika purimatanaha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, tampajanako 2- maggo maggasaccanti idam catusaccakammatthanam attharasadhatuvasena abhinivitthassa bhikkhuno yava arahatta matthakam papetva nigamanam kathitanti veditabbam. [179] Idani dutiyachakkam dassento aparapi cha dhatuyotiadimaha. Tattha sukhadhatu dukkhadhatuti kayappasadavatthukani sukhadukkhani sappatipakkhavasena yugalakato dassitani. Sukham hi dukkhassa patipakkho, dukkham sukhassa. Yattakam sukhena pharitatthanam, tattakam dukkham pharati. Yattakam dukkhena pharitatthanam, tattakam sukham pharati. Somanassadhatu domanassadhatuti idampi tatheva yugalakam katam. Somanassanhi domanassassa patipakkho, domanassam somanassassa. Yattakam somanassena pharitatthanam, tattakam domanassam pharati. Yattakam domanassena pharitatthanam, tattakam somanassam pharati. Upekkhadhatu avijjadhatuti idam pana padadvayam 3- sarikkhakavasena yugalakam katam. Ubhayampi hetam avibhutatta sarikkhakam hoti. Tattha sukhadukkhadhatuggahanena tamsampayutta kayavinnanadhatu vatthubhuta kayadhatu arammanabhuta photthabbadhatu ca gahitava honti. Somanassadomanassadhatuggahanena tamsampayutta manovinnanadhatu @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. tampajanano 3 cha.Ma. dvayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Gahita hoti. Avijjadhatuggahanena dhammadhatu gahita. Upekkhadhatuggahanena cakkhusotaghanajivhavinnanadhatumanodhatuyo tasamyeva vattharammanabhuta cakkhudhaturupadhatuadayo ca gahitati evam attharasapi dhatuyo gahitava honti. Idani tasu dasahi dhatuhi rupapariggahotiadi sabbam hettha vuttanayeneva veditabbam. Evampi ekassa bhikkhuno yava arahatta matthakam papetva nigamanam kathitam hotiti veditabbam. Tattha katama sukhadhatu, yam kayikam satantiadini hettha vuttanayaneva. [181] Tatiyachakke kamoti dve kama vatthukamo ca kilesakamo ca. Tattha kilesakamam sandhaya kamapatisamyutta dhatu kamadhatu, kamavitakkassetam namam. Vatthukamam sandhaya kamoyeva dhatu kamadhatu, kamavacaradhammanametam namam. Byapadapatisamyutta dhatu byapadadhatu, byapadavitakkassetam namam. Byapadova dhatu byapadadhatu, dasaaghatavatthukassa patighassetam namam. Vihimsapatisamyutta dhatu vihimsadhatu, vihimsavitakkassetam namam. Vihimsayeva dhatu vihimsadhatu, parasattavihethanassetam 1- namam. Ayampana hettha anagatatta evam atthadivibhagato veditabba:- vihimsanti etaya satte, vihimsanam va etam sattananti vihimsa. Sa vihethanalakkhana karunapatipakkhalakkhana va. Parasantane ubbegajananarasa sakasantane karunaviddhamsanarasa va. Dukkhayatanapaccupatthana, patighapadatthanati veditabba. Nekkhammam vuccati lobha nikkhantatta alobho, nivaranehi nikkhantatta pathamajjhanam, sabbakusalehi nikkhantatta sabbakusalam. Nekkhammapatisamyutta dhatu nekkhammadhatu, nekkhammavitakkassetam namam. Nekkhammameva dhatu nekkhammadhatu, sabbassapi kusalassetam namam. Abyapadapatisamyutta dhatu abyapadadhatu, abyapadavitakkassetam namam. Abyapadova dhatu abyapadadhatu, mettayetam namam. Avihimsapatisamyutta dhatu avihimsadhatu, avihimsavitakkassetam namam. Avihimsava dhatu avihimsadhatu. Karunayetam namam. @Footnote: 1 cha.Ma. parasattavihesanassetam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

[182] Idani tamevattham dassetum tattha katama kamadhatuti padabhajanam araddham. Tattha patisamyuttoti sampayogavasena patisamyutto. Takko vitakkotiadini vuttatthaneva. Vihethetiti badheti dukkhapeti. Hethanati panippaharadihi badhana dukkhuppadana. Balavahethana vihethana. Himsanti etayati himsana. Balavahimsana vihimsana. Rosanati ghattana. Virosanati balavaghattana. Sabbattha viupasaggena 1- padam vaddhitam. Upahananti etenati upaghato, paresam upaghato parupaghato. Mettayanti etayati metti. Mettayanakaro mettayana. Mettaya ayitassa mettasamangino bhavo mettayitattam. Byapadena vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Ettha ca purimehi tihi upacarappattapi appanappattapi 2- metta kathita, pacchimena appanappattava. Karunayanti etayati karuna. Karunayanakaro karunayana. Karunaya ayitassa karunasamangino bhavo karunayitattam. Vihimsaya vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Idhapi purimanayeneva upacarappanabhedo veditabbo. Ubhayatthapi ca pariyosanapade metta karunati cetovimuttivisesanattham vuttam. Ettha ca kamavitakko sattesupi uppajjati sankharesupi. Ubhayattha uppannopi kammapathabhedova. Byapado pana sattesu uppannoyeva kammapatham bhindati, na itaro. Vihimsayapi eseva nayo. Ettha ca dubbidha katha sabbasangahika ceva asambhinna ca. Kamadhatuggahanena hi byapadavihimsadhatuyopi gahita. Kamadhatu yayeva pana niharitva niharitva dvepi eta dassitati ayam tavettha sabbasangahikakatha. Thapetva pana byapadavihimsadhatuyo sesa sabbapi kamadhatuevati ayam asambhinnakatha nama. Nekkhammadhatuggahanenapi abyapadaavihimsadhatuyo gahitayeva. Nekkhammadhatuto pana niharitva niharitva tadubhayampi dassitanti ayametthapi sabbasangahikakatha. Thapetva abyapadaavihimsadhatuyo avasesa nekkhammadhatuti ayam asambhinnakatha nama. @Footnote: 1 Ma. sabbattha va upasaggena, cha. sabbattha va viupasaggena 2 Si. appanapattapi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Imahi ca chahi dhatuhi pariggahitahi attharasa dhatuyo pariggahitava honti. Sabbapi hi ta dhatuyo kamadhatutova niharitva niharitva labbhapetabba 1- attharasa dhatuyova hontiti tinnam chakkanam vasena attharasa honti. Evampana aggahetva ekekasmim chakke vuttanayeneva 2- attharasa attharasa katva sabbanipi tani attharasakani ekajjham abhisankhipitvapi 3- attharaseva hontiti veditabba. Iti imasmim suttantabhajaniye solasadhatuyo kamavacara, dve tebhumikati evamettha sammasanavarova 4- kathitoti veditabbo. Suttantabhajaniyavannana nitthita. -------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 61-82. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=1401&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=1401&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=114              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=2064              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=2068              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=2068              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]