ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

page89.

4. Saccavibhanga 1. Suttantabhajaniyavannana [189] Idani tadanantare saccavibhange cattariti gananaparicchedo. Ariyasaccaniti paricchinnadhammanidassanam. Dukkham ariyasaccantiadimhi pana uddesavare:- vibhagato nibbacana- lakkhanadippabhedato atthatthuddharato ceva anunadhikato tatha. Kamato ariyasaccesu yam nanam tassa kiccato antogadhanam pabheda upamato catukkato. Sunnatekavidhadihi sabhagavisabhagato vinicchayo veditabbo vinnuna sasanakkame. Tattha vibhagatoti dukkhadinam hi cattaro cattaro attha vibhatta tatha avitatha anannatha, ye dukkhadini abhisamentehi abhisametabba. Yathaha "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho, ime cattaro dukkhassa dukkhattha tatha avitatha anannatha, samudayassa ayuhanattho nidanattho samyogattho palibodhanattho .pe. Nirodhassa nissaranattho vivekattho asankhatattho amatattho .pe. Maggassa niyyanattho hetvattho dassanattho adhipateyyattho, ime cattaro maggassa maggattha tatha avitatha anannatha"ti. 1- Tatha "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayatthoti "2- evamadi. Iti evam vibhattanam catunnam catunnam atthanam vasena dukkhadini veditabbaniti. Ayam tavettha vibhagato vinicchayo veditabbo. Nibbacanalakkhanadippabhedatoti ettha pana nibbacanato tava idha duiti ayam saddo kucchite dissati. Kucchitam hi puttam duputtoti vadanti. Khamsaddo pana @Footnote: 1 khu. pati. 31/545/449 (sya) 2 khu. pati. 31/549/454 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Tucche. Tuccham hi akasam khanti vuccati, idam pana 1- pathamasaccam kucchitam anekupaddavadhitthanato, tuccham balajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhavavirahitato. Tasma kucchitatta ca tucchatta ca dukkhanti vuccati. Samiti ca ayam saddo "samagamo sametan"tiadisu 2- samyogam dipeti, uiti ayam saddo "uppannam uditan"tiadisu 3- uppattim. Ayasaddo pana karanam dipeti. Idancapi dutiyasaccam avasesapaccayasamayoge sati dukkhassuppattikaranam. Iti dukkhassa samyoge uppattikaranatta dukkhasamudayanti vuccati. Tatiyasaccam pana yasma nisaddo abhavam, rodhasaddo ca carakam dipeti. Tasma abhavo ettha samsaracarakasankhatassa dukkharodhassa sabbagatisunnatta, samadhigate va tasmim samsaracarakasankhatassa dukkhanirodhassa abhavo hoti tappatipakkhattapi dukkhanirodhanti vuccati. Dukkhassa va anuppadanirodhapaccayatta dukkhanirodhanti. Catutthasaccam pana yasma etam dukkhanirodham gacchati arammanavasena tadabhimukhibhutatta, patipada ca hoti dukkhanirodhappattiya, tasma dukkhanirodhagaminipatipadati vuccati. Yasma panetani buddhadayo ariya pativijjhanti, tasma ariyasaccaniti vuccanti. Yathaha "cattarimani bhikkhave ariyasaccani. 4- Katamani .pe. Imani kho bhikkhave cattari ariyasaccani. Ariya imani pativijjhanti. Tasma ariyasaccaniti vuccanti"ti. Apica ariyassa saccanitipi ariyasaccani. Yathaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato ariyo. Tasma ariyasaccaniti vuccanti"ti. 4- Athava etesam abhisambuddhatta ariyabhavasiddhitopi ariyasaccani. Yathaha "imesam kho bhikkhave catunnam ariyasaccanam yathabhutam abhisambuddhatta tathagato araham sammasambuddho ariyoti vuccati"ti. 5- Apica kho pana ariyani saccanitipi ariyasaccani. @Footnote: 1 cha.Ma. idanca 2 di.Ma. 10/396/261, abhi. 35/199/119 @3 vinaYu. 1/172/100, khu.cula. 30/743/378 (sya) 4 sam.Ma. 19/1098/380 @5 sam.Ma. 19/1093/378

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Ariyaniti tathani avitathani avisamvadakanityattho. Yathaha "imani kho bhikkhave cattari ariyasaccani tathani avitathani anannathani. Tasma ariyasaccaniti vuccanti"ti. 1- Evamettha nibbacanato vinicchayo veditabbo. Katham lakkhanadippabhedato? ettha hi badhanalakkhanam dukkhasaccam, santapanarasam, Pavattipaccupatthanam. Pabhavalakkhanam samudayasaccam, anupacchedakaranarasam, palibodhapaccupatthanam. Santilakkhanam nirodhasaccam, acutirasam, animittapaccupatthanam. Niyyanalakkhanam magga- saccam, kilesappahanakaranarasam, vutthanapaccupatthanam. Apica pavattipavattakanivattinivatta- kalakkhanani patipatiya, tatha sankhatatanhaasankhatadassanalakkhanani cati. Evamettha lakkhanadippabhedato vinicchayo veditabbo. Atthatthuddharato cevati ettha pana atthato tava ko saccatthoti ce. Yo pannacakkhuna upaparikkhamananam mayava viparito 2- mariciva visamvadako titthiyanam attava anupalabbhasabhavo ca na hoti, athakho badhanapabhavasantiniyyanappakarena tacchaviparitabhutabhavena ariyananassa gocaro hotiyeva. Esa aggilakkhanam viya lokapakati viya ca tacchaviparitabhutabhavo saccatthoti veditabbo. Yathaha "idam dukkhanti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 3- vittharo. Apica:- nabadhakam yato dukkham dukkha annam na badhakam badhakattaniyamena tato saccamidam matam. Tam vina nannato dukkham na hoti na ca tam tato dukkhahetuniyamena iti saccam visattika. Nanna nibbanato santi santam na ca na tam yato santabhavaniyamena tato saccamidam matam. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/1097/380 2 Si. viparitako 3 sam.Ma. 19/1090/375

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Magga annam na niyyanam aniyyano na capi so tacchaniyyanabhavatta iti so saccasammato. Iti tacchavipallasa- bhutabhavam catusupi dukkhadisvavisesena saccattham ahu panditati. Evam atthato vinicchayo veditabbo. Katham atthuddharato? idhayam saccasaddo anekesu atthesu dissati. Seyyathidam:- "saccam bhane na kujjheyya"tiadisu 1- vacasacce. "sacce thita samanabrahmana ca"tiadisu 2- viratisacce. "kasma nu saccani vadanti nana, pavadiyase kusala vadana"tiadisu 3- ditthisacce. "ekam hi saccam na dutiyamatthi"tiadisu 3- paramatthasacce nibbane ceva magge ca. "catunnam ariyasaccanam kati kusala"tiadisu 4- ariyasacce. Svayamidhapi ariyasacce vattatiti evamettha atthuddharatopi vinicchayo veditabbo. Anunadhikatoti kasma pana cattareva ariyasaccani vuttani anunani anadhikaniti ce. Annassasambhavato annatarassa ca anapaneyyabhavato. Na hi etehi annam adhikam va etesam va ekampi apanetabbam sambhoti. Yathaha "idha bhikkhave agaccheyya samano va brahmano va `netam dukkham ariyasaccam, annam dukkham ariyasaccam. Yam samanena gotamena desitam, ahametam dukkham ariyasaccam thapetva annam dukkham ariyasaccam pannapessami'ti, netam thanam vijjati"tiadi. Yatha caha "yo hi koci bhikkhave 5- samano va brahmano va evam vadeyya `netam dukkham pathamam ariyasaccam, yam samanena gotamena desitam, ahametam dukkham pathamam ariyasaccam paccakkhaya annam dukkham pathamam ariyasaccam pannapessami'ti netam thanam vijjati"tiadi. 6- @Footnote: 1 khu.dha. 25/224/56 2 khu.ja. 28/358/140 (sya) @3 khu.su. 25/891-2/508 4 abhi. 35/216/134 @5 pali. bhante, cha.Ma. bhikkhu 6 sam.Ma. 19/1086/373

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Apica pavattimacikkhanto bhagava sahetukam acikkhi, nivattinca saupayam. Iti pavattinivattitadubhayahetunam etaparamato cattareva vuttani. Tatha parinneyya- pahatabbasacchikatabbabhavetabbanam ca tanhatanhavatthutanhanirodhatanhanirodhu- payanam 1- ca alayalayaramataalayasamugghataalayasamugghatupayanam ca vasenapi cattareva vuttaniti evamettha anunadhikato vinicchayo veditabbo. Kamatoti ayampi desanakkamova. Ettha ca olarikatta sabbasattasadharanatta ca suvinneyyanti dukkhasaccam pathamam vuttam, tasseva hetudassanattham tadanantaram samudayasaccam, hetunirodha phalanirodhoti napanattham tato nirodhasaccam, tadadhigamupayadassanattham ante maggasaccam. Bhavasukhassadagadhitanam va sattanam samvegajananattham pathamam dukkhamaha, tam neva akatam agacchati, na issaranimmanadito hoti, ito pana hotiti napanattham tadanantaram samudayam, tato sahetukena dukkhena abhibhutatta samviggamanasanam dukkhanissaranagavesinam nissaranadassanena assasajananattham nirodham, tato nirodhadhigamattham nirodhasampapakam magganti evamettha kamatopi 2- vinicchayo veditabbo. Ariyasaccesu, yam nanam tassa kiccatoti saccananassa kiccatopi vinicchayo veditabboti attho. Duvidhanhi saccananam anubodhanananca pativedhanananca. Tattha anubodhananam lokiyam anussavadivasena nirodhe magge ca pavattati. Pativedhananam lokuttaram nirodhamarammanam katva kiccato cattaripi saccani pativijjhati. Yathaha "yo bhikkhave dukkham passati, dukkhasamudayampi so passati, dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhagaminipatipadampi passati"ti 3- sabbampi 4- vattabbam. Yampanetam lokiyam, tattha dukkhananam pariyutthanabhibhavanavasena pavattamanam sakkayaditthim nivatteti. Samudayananam ucchedaditthim, nirodhananam sassataditthim, @Footnote: 1 cha.Ma. tanhavatthutanhatanhanirodha.... 2 cha.Ma. kamato @3 sam. Ma. 19/1100/381 4 cha.Ma. sabbam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Maggananam akiriyaditthim. Dukkhananam va dhuvasubhasukhattabhavarahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhavasannasankhatam phale vippatipattim, samudayananam issarapadhanakalasabhavadihi loko pavattatiti akarane karanabhimanapavattam hetumhi vippatipattim, nirodhananam arupalokalokathupikadisu apavaggagahabhutam nirodhe vippatipattim, maggananam kamasukhallikattakilamathanuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimaggahavasena pavattam upaye vippatipattim nivatteti. Tenetam vuccati:- "loke lokappabhave lokatthagame sive ca tadupaye sammuyhati tava naro na vijanati yava saccani"ti. Evamettha nanakiccatopi vinicchayo veditabbo. Antogadhanam pabhedati dukkhasaccasmim hi thapetva tanhanceva anasavadhamme ca sesa sabbadhamma antogadha, samudayasacce chattimsa tanhavicaritani. Nirodhasaccam asammissam, maggasacce sammaditthimukhena vimamsiddhipadapannindriyapannabaladhamma- vicayasambojjhangani. Sammasankappapadesena tayo nekkhammavitakkadayo, sammavacapadesena cattari vacisucaritani, sammakammantapadesena tini kayasucaritani, sammaajivamukhena appicchata santutthita ca. Sabbesamyeva va etesam sammavacakammantajivanam ariyakantasilatta silassa ca saddhahatthena patiggahetabbatta tesam atthitaya ca atthibhavato saddhindriyasaddhabalachandiddhipada, sammavayamapadesena catubbidhasammappadhanaviriyiddhipadaviriyindriyaviriyabalaviriya- sambojjhangani, 1- sammasatiapadesena catubbidhasatipatthanasatindriyasatibalasati- sambojjhangani, sammasamadhiapadesena savitakkasavicaradayo tayo tayo samadhi cittasamadhisamadhindriyasamadhibalapitipassaddhisamadhiupekkhasambojjhangani antogadhaniti evamettha antogadhanam pabhedapi vinicchayo veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. catubbidhasammappadhanaviriyindriYu....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Upamatoti bharo viya hi dukkhasaccam datthabbam, bharanidanamiva 1- samudayasaccam, bharanikkhepanamiva nirodhasaccam, bharanikkhepanupayo viya maggasaccam. Rogo viya ca dukkhasaccam, roganidanamiva samudayasaccam, rogavupasamo 2- viya nirodhasaccam, bhesajjamiva maggasaccam. Dubbhikkhamiva va dukkhasaccam, dubbutthi viya samudayasaccam, subhikkhamiva nirodhasaccam, suvutthi viya maggasaccam. Apica veriveramulaverasamugghataverasamugghatu- payehi visarukkharukkhamulamulopacchedatadupacchedanupayehi bhayabhayamulanibbhayatadadhigamupayehi orimatiramahoghaparimatiratamsampapakavayamehi ca yojetvapetani upamato veditabbaniti evamettha upamato vinicchayo veditabbo. Catukkatoti atthi cettha dukkham na ariyasaccam, atthi ariyasaccam na dukkham, atthi dukkhanceva ariyasaccanca, atthi neva dukkham na ariyasaccam. Esa nayo samudayadisu. Tattha maggasampayutta dhamma samannaphalani ca "yadaniccam tam dukkhan"ti vacanato 3- sankharadukkhataya dukkham na ariyasaccam. Nirodho ariyasaccam na dukkham. Itaram pana ariyasaccadvayam siya dukkham aniccato. Na pana yassa parinnaya bhagavati brahmacariyam vussati, tathattena. 4- Sabbakarena pana upadanakkhandhapancakam dukkhanceva ariyasaccanca annatra tanhaya. Maggasampayutta dhamma samannaphalani ca yassa parinnattham bhagavati brahmacariyam vussati, tathattena neva dukkham na ariyasaccam. Evam samudayadisupi yathayogam yojetva catukkatopettha vinicchayo veditabbo. Sunnatekavidhadihiti ettha sunnato tava:- paramatthena hi sabbaneva saccani vedakakarakanibbutagamakabhavato sunnaniti veditabbani. Tenetam vuccati:- "dukkhameva hi na koci dukkhito karako na kiriyava vijjati @Footnote: 1 cha.Ma. bharadanamiva 2 cha.Ma. rogupasamo @3 sam.kha. 17/15/19 4 cha.Ma. tathatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Atthi nibbuti na nibbuto puma maggamatthi gamako na vijjati"ti. Athava dhuvasubhasukhattasunnam purimadvayamattasunnamamatapadam dhuvasukhaattavirahito maggo iti sunnata 1- tesu. Nirodhasunnani va tini, nirodho ca sesattayasunno. Phalasunno va hettha hetu samudaye dukkhassabhavato magge ca nirodhassa, na phalena sagabbho pakativadinam pakati viya. Hetusunnanca phalam dukkhasamudayanam nirodhamaggananca asamavaya, na hetusamavetam phalam 2- hetuphalasamavayavadinam dvianukadini viya. Tenetam vuccati:- tayamidha nirodhasunnam tayena tenapi nibbuti sunna sunno phalena hetu phalampi tam hetuna sunnanti. Evam tava sunnato vinicchayo veditabbo. Ekavidhadihiti sabbameva cettha dukkham ekavidham pavattibhavato, duvidham nama rupato, tividham kamaruparupupapattibhavabhedato, catubbidham catuaharabhedato, pancavidham pancupadanakkhandhabhedato. Samudayopi ekavidho pavattakabhavato, duvidho ditthisampayuttasampayuttato, tividho kamabhavavibhavatanhabhedato, catubbidho catumaggappaheyyato, pancavidho rupabhinandanadibhedato, chabbidho chatanhakayabhedato. Nirodhopi ekavidho asankhatadhatubhavato, pariyayena pana duvidho saupadisesaanupadisesato, tividho bhavattayavupasamato, catubbidho catumaggadhigamaniyato, pancavidho pancabhinandanavupasamato, chabbidho chatanhakayakkhayabhedato. Maggopi ekavidho bhavetabbato, duvidho samathavipassanabhedato dassanabhavanabhedato va, tividho @Footnote: 1 cha.Ma. sunnato 2 cha.Ma. hetuphalam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Khandhattayabhedato. Ayam hi sappadesatta nagaram viya rajjena gahitam 1- nippadesehi tihi khandhehi sangahito. Yathaha:- "na kho avuso visakha ariyena atthangikena maggena tayo khandha sangahita. Tihi ca kho avuso visakha khandhehi ariyo atthangiko maggo sangahito. Ya cavuso visakha sammavaca, yo ca sammakammanto, yo ca sammaajivo, ime dhamma silakkhandhena sangahita. Yo ca sammavayamo, ya ca sammasati, yo ca sammasamadhi, ime dhamma samadhikkhandhena sangahita. Ya ca sammaditthi, yo ca sammasankappo, ime dhamma pannakkhandhena sangahita"ti. 2- Ettha hi sammavacadayo tayo silameva. Tasma te sajatito silakkhandhena sangahita. Kincapi hi paliyam silakkhandheti bhummena niddeso kato, attho pana karanavaseneva veditabbo. Sammavayamadisu pana tisu samadhi attano dhammataya arammane ekaggabhavena appetum na sakkoti, viriye pana paggahakiccam sadhente satiya ca apilapanakiccam sadhentiya laddhupakaro hutva sakkoti. Tatrayam upama:- yatha hi nakkhattam kilissamati uyyanam pavitthesu tisu sahayesu eko supupphitam campakarukkham disva hattham ukkhipitvapi gahetum na sakkuneyya, athassa dutiyo onamitva pitthim dadeyya. So tassa pitthiyam thatvapi kampamano gahetum na sakkuneyya, athassa itaro amsakutam upanameyya. So ekassa pitthiyam thatva ekassa amsakutam olambamano 3- yatharucim pupphani ocinitva pilandhitva nakkhattam kileyya. Evam sampadamidam datthabbam. Ekato uyyanam pavittha tayo sahaya viya hi ekato jata sammavayamadayo tayo dhamma, supupphitacampako 4- viya arammanam, hattham uk- khipitvapi gahetum asakkonto viya attano dhammataya arammane ekaggabhavena @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Ma.mu. 12/462/412 @3 cha.Ma. olubbha 4 cha.Ma. supupphitacampakarukkho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Appetum asakkonto samadhi, pitthim datva onatasahayo viya vayamo, amsakutam datva thitasahayo viya sati. Yatha tesu ekassa pitthiyam thatva ekassa amsakutam olambamano itaro yatharucim puppham gahetum sakkoti, evameva viriye paggahakiccam sadhente satiya ca apilapanakiccam sadhentiya laddhupakaro hutva samadhi sakkoti arammane ekaggabhavena appetum. Tasma samadhiyevettha sajatito samadhikkhandhena sangahito. Vayamasatiyo pana kiriyato sangahita honti. Sammaditthisammasankappesupi panna attano dhammataya aniccam dukkham anattati arammanam nicchetum na sakkoti, vitakke pana akotetva akotetva dente sakkoti. Katham? yatha hi heranniko kahapanam hatthe thapetva sabbabhagesu oloketukamo samanopi na cakkhutaleneva parivattetum sakkoti, angulipabbehi pana parivattetva parivattetva ito cito ca oloketum sakkoti, evameva na panna attano dhammataya aniccadivasena arammanam nicchetum sakkoti, abhiniropanalakkhanena pana ahananapariyahananarasena vitakkena akotentena viya parivattentena viya ca adayadaya dinnameva nicchetum sakkoti. Tasma idhapi sammaditthiyeva sajatito pannakkhandhena sangahita. Sammasankappo pana kiriyato sangahito hoti. Iti imehi tihi khandhehi maggo sangaham gacchati. Tena vuttam "tividho khandhattayabhedato"ti. Catubbidho sotapattimaggadivasena. Apica sabbaneva saccani ekavidhani avitathatta abhinneyyatta va. Duvidhani lokiyalokuttarato sankhatasankhatato ca. Tividhani dassanabhavanahi pahatabbato apahatabbato nevapahatabbanapahatabbato sankhatasankhatato ca. Catubbidhani parinneyyadibhedatoti evamettha ekavidhadihi vinicchayo veditabbo. Sabhagavisabhagatoti sabbaneva ca saccani annamannasabhagani avitathato attasunnato dukkarapativedhato ca. Yathaha:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

"tam kim mannasi ananda, katamam nu kho dukkarataram va durabhisambhavataram va, yo duratova sukhumena talacchiggalena asanam atipateyya pokhanupokham 1- aviradhitam, yo va satadha 2- bhinnassa valassa kotiya kotim pativijjheyyati. Etadeva bhante dukkarataranceva durabhisambhavataranca, yo va satadha bhinnassa valassa kotiya kotim pativijjheyyati. Athakho te ananda duppativijjhataram pativijjhanti, ye idam dukkhanti yathabhutam pativijjhanti .pe. Ayam dukkhanirodhagaminipatipadati yathabhutam pativijjhanti"ti. 3- Visabhagani salakkhanavavatthanato. Purimani ca dve sabhagani duravagahatthena gambhiratta lokiyatta sasavatta ca, visabhagani phalahetubhedato parinneyyapahatabbato ca. Pacchimanipi dve sabhagani gambhiratthena duravagahatta lokuttaratta anasavatta ca, visabhagani visayavisayibhedato sacchikatabbabhavetabbato ca. Pathamatatiyani capi sabhagani phalapadesato, visabhagani sankhatasankhatato. Dutiyacatutthani capi sabhagani hetuapadesato, visabhagani ekantakusalakusalato. Pathamacatutthani capi sabhagani sankhatato, visabhagani lokiyalokuttarato. Dutiyatatiyani capi sabhagani nevasekkhanasekkhabhavato, visabhagani sarammananarammanato:- "iti evam pakarehi nayehi ca vicakkhano vijanna ariyasaccanam sabhagavisabhagatan"ti. Suttantabhajaniyauddesavannana nitthita. ------------------ 1. Dukkhasaccaniddesavannana jatiniddesa [190] Idani sankhepato udditthani dukkhadini vibhajitva dassetum ayam tattha katamam dukkham ariyasaccam jatipi dukkhati niddesavaro araddho. Tattha @Footnote: 1 cha.Ma. ponkhanuponkham, ka. pokkhanupokkham 2 cha. sattadha @3 sam.Ma. 19/1115/394

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Jati veditabba, jatiya dukkhattho veditabbo. Jara, maranam, soko, paridevo, dukkham, domanassam, upayaso, appiyasampayogo, piyavippayogo veditabbo. Appiyasampayogassa piyavippayogassa dukkhattho veditabbo, iccha veditabba, icchaya dukkhattho veditabbo. Khandha veditabba, khandhanam dukkhattho veditabbo. Tattha dukkhassa ariyasaccassa kathanatthaya ayam matika:- idam hi dukkham nama anekannanappakarakam. Seyyathidam? dukkhadukkham viparinamadukkham sankharadukkham paticchannadukkham appaticchannadukkham pariyayadukkham nippariyayadukkhanti. Tattha kayikacetasika dukkha vedana sabhavato ca namato ca dukkhatta dukkhadukkham nama. Sukha vedana viparinamena dukkhuppattihetuto viparinamadukkham nama. Upekkhavedana ceva avasesa ca tebhumika sankhara udayabbayapilitatta sankharadukkham nama. Tatha pilanampana maggaphalanampi atthi. Tasma ete dhamma dukkhasaccapariyapannattena sankharadukkham namati veditabba. Kannasuladantasularagajaparilahadosajaparilahadiko kayikacetasikabadho pucchitva janitabbato upakkamassa ca apakatabhavato paticchannadukkham nama. Apakatadukkhantipi vuccati. Dvattimsakammakaranadisamutthano abadho apucchitvava janitabbato upakkamassa ca pakatabhavato appaticchannadukkham nama. Pakatadukkhantipi vuccati. Thapetva dukkhadukkham sesam dukkhasaccavibhange agatam jatiadi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhavato pariyayadukkham nama. Dukkhadukkham nippariyayadukkham nama. Tattha pariyayadukkham nippariyayadukkhanti imasmim padadvaye thatva dukkham ariyasaccam kathetabbam. Ariyasaccam ca nametam paliyam sankhepatopi agacchati vittharatopi. Sankhepato agatatthane sankhepenapi vittharenapi kathetum vattati, vittharato agatatthane pana vitthareneva kathetum vattati, na sankhepena. Tam idam imasmim thane vittharena agatanti vitthareneva kathetabbam. Tasma yantam niddesavare "tattha katamam dukkham ariyasaccam, jatipi dukkha"tiadini padani gahetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

"jati veditabba, jatiya dukkhattho veditabbo"tiadi vuttam, tattha jatiadini tava "tattha katama jati, ya tesam tesam sattanam tamhi tamhi sattanikaye jati"ti 1- imassa pana padabhajaniyassa vasena veditabbani. [191] Tatrayam atthavannana:- tesam tesam sattananti ayam sankhepato anekesam sattanam sadharananiddeso. Ya devadattassa jati, ya somadattassati 2- evam 3- divasampi kathiyamane neva satta pariyadanam gacchanti, na sabbam aparatthadipanam sijjhati. Imehi pana dvihi padehi na koci satto pariyadinno 4- hoti, na kinci aparatthadipanam na sijjhati. Tena vuttam "ya tesam tesam sattanan"ti. Tamhi tamhiti ayam gatijativasena 5- anekesam sattanikayanam sadharananiddeso. Sattanikayeti sattanam nikaye, sattaghatayam sattasamuhetyattho. Jatiti ayam jatisaddo anekattho. Tatha hesa "ekampi jatim dvepi jatiyo"ti 6- ettha bhave agato. "atthi visakhe nigantha nama samanajatika"ti 7- ettha nikaye. "tiriya nama tinajati nabhiya uggantva nabham ahacca thita ahosi"ti 8- ettha pannattiyam. "jati dvihi khandhehi sangahita"ti 9- ettha sankhatalakkhane. "yam bhikkhave matu kucchismim pathamam cittam uppannam pathamam vinnanam patubhutam, tadupadaya savassa jati"ti 10- ettha patisandhiyam, "sampatijato ananda bodhisatto"ti 11- ettha pasutiyam. "anupakkuttho jativadena"ti 12- ettha kule. "yatoham bhagini ariyaya jatiya jato"ti 13- ettha ariyasile. Idha panayam savikarakesu pathamabhinibbattakkhandhesu vattati. Tasma jayanakajatiti 14- idamettha sabhavapaccattam. Sanjayanavasena sanjatiti upasaggena padam vaddhitam. Okkamanavasena okkanti. Jayanatthena va jati. Sa aparipunnayatanavasena @Footnote: 1 cha.Ma. jati sanjatiti 2 cha.Ma. somadattassa jatiti 3 cha.Ma. evanhi @4 cha.Ma. apariyadinno 5 Si. jatigativasena @6 vinaYu. 1/12/5, Ma.Ma. 13/257/231 7 an. tika. 20/71/200 @8 an. pancaka. 22/196/268 (sya) 9. abhi. 36/71/13 @10 vinaYu. 4/124/135 11 Ma.u. 14/207/173 @12 di.Si. 9/331/129 13 Ma.Ma. 13/351/335 @14 cha.Ma. jayamanakavasena jatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Yutta. 1- Sanjayanatthena sanjati. Sa paripunnayatanavasena yutta. Okkamanatthena okkanti. Sa andajajalambujavasena yutta. Te hi andakosanca vatthikosanca okkamanti. Okkamantapi pavisanta viya ca 2- patisandhim ganhanti. Abhinibbattanatthena abhinibbatti. Sa samsedajopapatikavasena yutta. Te hi pakatayeva hutva nibbattanti. Ayam tava sammatikatha. 3- Idani paramatthakatha hoti. Khandhaeva hi paramatthato patubhavanti, na satta. Tattha ca khandhananti ekavokarabhave ekassa, catuvokarabhave catunnam, pancavokarabhave pancannam gahanam veditabbam. Patubhavoti uppatti. Ayatanananti ettha tatra tatra uppajjamanayatanavasena sangaho veditabbo. Patilabhoti santatiyam patubhavoyeva. Patubhavantaniyeva hi tani patiladdhani nama honti. Ayam vuccati jatiti ayam jati nama kathiyati. Sa panesa tattha tattha bhave pathamabhinibbattilakkhana, niyyatanarasa, atitabhavato idha ummujjanapaccupatthana phalavasena dukkhavicittatapaccupatthana va. Idani jatiya dukkhattho veditabboti ayam hi jati sayam na dukkha, dukkhuppattiya pana vatthubhavena dukkhati vutta. Kataradukkhassa panayam vatthuti. Yantam balapanditasuttadisu 4- bhagavatapi upamavasena pakasitam apayikadukkham, yanca sugatiyam manussaloke gabbhokkantimulakadibhedam dukkham uppajjati, tassa sabbassapi esa vatthu. Tatridam gabbhokkantimulakadibhedam dukakham:- ayam hi satto matu kucchimhi nibbattamano na uppalapadumapundarikadisu nibbattati, athakho hettha amasayassa upari pakkasayassa udarapatalapitthikantakanam vemajjhe paramasambadhe tibbandhakare nanakunapagandhaparibhavite asuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese putimacchaputikummasacandanikadisu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa mase matu kucchisambhavena usmana putapakam viya @Footnote: 1 Si. vutta 2 cha.Ma. ca-saddo na dissati @3 cha.Ma. sammutikatha 4 Ma.u. 14/246/213 (adito passitabbam)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Paccamano pitthapindi viya sediyamano samminjanapasaranadirahito adhimattam dukkham paccanubhotiti idam tava gabbhokkantimulakam dukkham. Yampana so matu sahasa upakkhalanagamananisidanavutthanaparivattanadisu suradhuttahatthagato elakapotako 1- viya ahitundikahatthagato sappapotako viya ca akaddhanaparikaddhanaodhunananiddhunanadina upakkamena adhimattam dukkhamanubhavati, yanca matu situdakapanakale sitanarakupapanno viya unhayagubhattadiajjhoharanakale angaravutthisamparikinno viya lonambiladiajjhoharanakale kharapaticchakadi- kammakaranappatto viya tibbam dukkhamanubhavati, 2- idam gabbhapariharanamulakam dukkham. Yam panassa mulhagabbhaya matuya mittamaccasuhajjadihipi adassanarahe dukkhup- pattitthane chedanaphalanadihi dukkham uppajjati, idam gabbhavipattimulakam dukakham. Yam vijayamanaya matuya kammajehi vatehi parivattetva narakapapatam viya atibhayanakam yonimaggam patipatiyamanassa narakasattassa viya ca sanghatapabbatehi vicunniyamanassa dukkham uppajjati, idam vijayanamulakam dukkham. Yam pana jatassa tarunavanasadisassa sukumarasarirassa hatthagahananahapanadhovanacolaparimajjanadikale sucimukhakhuradharahi vijjhanaphalanasadisam dukkham uppajjati, idam matu kucchito bahi nikkhamanamulakam dukkham. Yam tato param pavattiyam attanava attanam vadhantassa acelakavattadivasena atapanaparitapananuyogamanuyuttassa kodhavasena abhunjantassa ubbandhantassa ca dukkham hoti, idam attupakkamamulakam dukkham. Yam pana parato vadhabandhanadini anubhavantassa dukkham uppajjati, idam parupakkamamulakam dukkhanti. Iti imassa sabbassapi dukkhassa ayam jati vatthumeva hoti. Tenetam vuccati:- @Footnote: 1 cha.Ma. elako 2 cha.Ma. dukkhamanubhoti 3 cha.Ma. mahanagassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

"jayetha no ce narakesu satto tatthaggidahadikamappasayham labhetha dukkham na kuhim patittham iccaha dukkhati munidha jatim. Dukkham tiracchesu kasapatoda- dandabhighatadibhavam anekam yantam katham tattha bhaveyya jatim vina tahim jati tatopi dukkha. Petesu dukkham pana khuppipasa- vatatapadippabhavam vicittam yasma ajatassa na tattha atthi tasmapi dukkham muni jatimaha. Tibbandhakare ca asayhasite lokantare yam asuresu dukkham na tam bhave tattha na cassa jati yato ayam jati tatopi dukkha. Yancapi guthanarake viya matu gabbhe satto vasam ciramato bahi nikkhamananca pappoti dukkhamatighoramidampi natthi jatim vina itipi jatirayam hi dukkha. Kim bhasitena bahuna nanu yam kuhinci atthidha kincirapi dukkhamidam kadaci nevatthi jativirahe yadato mahesi dukkhati sabbapathamam imamaha jatin"ti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Jaraniddesa [192] Jaraniddese jarati sabhavapaccattam. Jiranatati akaraniddeso. Khandiccantiadayo tayo kalatikkame kiccaniddesa, pacchima dve pakatiniddesa. Ayam hi jarati imina padena sabhavato dipita, tenassa idam sabhavapaccattam. Jiranatati imina akarato. Tenassayam akaraniddeso. Khandiccanti imina kalatikkame dantanakhanam khanditabhavakaranakiccato. Paliccanti imina kesalomanam palitabhavakaranakiccato. Valittacatati imina mamsam milapetva tace valitabhavakaranakiccato dipita. Tenassa ime khandiccantiadayo tayo kalatikkame kiccaniddesa. Tehi imesam vikaranam dassanavasena pakatibhutati pakatajara dassita. Yatheva hi udakassa va vatassa va aggino va tinarukkhadinam sambhaggapalibhaggataya va jhamataya va gatamaggo pakato hoti, na ca so gatamaggo taneva udakadini, evameva jaraya dantadisu khandiccadivasena gatamaggo pakato, cakkhum ummiletvapi gayhati. Na ca khandiccadineva jaRa. Na hi jara cakkhuvinneyya hoti. Ayuno samhani indriyanam paripakoti imehi pana padehi kalatikkameyeva abhibyattaya ayukkhayacakkhvadiindriyaparipakasankhataya pakatiya dipita, tenassime pacchima dve pakatiniddesati veditabba. Tattha yasma jaram pattassayu hayati. Tasma jara "ayuno samhani"ti phalupacarena vutta. Yasma ca 1- daharakale supasannani sukhumampi attano visayam sukheneva ganhanasamatthani cakkhvadini indriyani jaram pattassa paripakkani alulitani avisadani, olarikampi attano visayam gahetum asamatthani honti, tasma "indriyanam paripako"ti phalupacareneva vutta. Sa panesa evam niddittha sabbapi jara pakata paticchannati duvidha hoti. Tattha dantadisu khandadibhavadassanato rupadhammesu jara pakatajara nama, @Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Arupadhammesu pana jara tadisassa vikarassa adassanato paticchannajara nama. Tattha yvayam khandadibhavo dissati, so tadisanam dantadinam suvinneyyatta vannoyeva, tam cakkhuna disva manodvarena cintetva "ime khandha 1- jaraya pahata"ti jaram janati udakatthane bandhani gosingadini oloketva hettha udakassa atthibhavam jananam viya. Puna avici saviciti evampi ayam jara duvidha hoti. Tattha manikanakarajatapavalacandimasuriyadinam mandadasakadisu paninam viya ca pupphaphalapallavadisu apaninam viya ca antarantara vannavisesadinam duvinneyyatta jara avicijara nama, nirantarajarati attho. Tato annesu pana yathavuttesu antarantara vannavisesadinam suvinneyyatta jara savicijara nama. Tattha savicijara upadinnanupadinnakavasena evam veditabba 2-:- daharakumarakanam hi pathamameva khiradanta nama utthahanti, na te thiRa. Tesu pana patitesu puna danta utthahanti. Te pathamameva seta honti, jaravatena pana pahatakale kalaka honti. Kesa pana pathamameva tambapi honti kalakapi setapi. Chavi pana salohitika hoti. Vaddhantanam vaddhantanam odatanam odatabhavo kalakanam kalakabhavo pannayati. Jaravatena pana pahatakale valim ganhati. Sabbampi sassam vapitakale 3- setam hoti, paccha nilam. Jaravatena pana pahatakale pandukam hoti. Ambankurenapi dipetum vattatieva. Ayam vuccati jarati ayam jara nama kathiyati. Sa panesa khandhaparipakalakkhana, maranupanayanarasa, yobbanavinasapaccupatthana. Jaraya dukkhattho veditabboti ettha pana ayampi jara 4- sayam na dukkha, dukkhassa pana vatthubhavena dukkhati vutta. Kataradukkhassa? kayadukkhassa ceva domanassadukkhassa ca. Jinnassa hi attabhavo jarasakatam viya dubbalo hoti, @Footnote: 1 cha.Ma. danta 2 cha.Ma. dipetabba @3 cha.Ma. vapitakale 4 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Thatum va gantum va nisiditum va vayamantassa balavakayadukkham uppajjati. Puttadare yathapure asallakkhente domanassam uppajjati. Iti imesam dvinnam dukkhanam vatthubhavena dukkhati veditabba. Apica:- anganam sithilabhava indriyanam vikarato yobbanassa vinasena balassa upaghatato. Vippavasa satadinam puttadarehi attano appasadaniyato ceva bhiyyo balattapattiya. Pappoti dukkham yam macco kayikam manasam tatha sabbametam jarahetu yasma tasma jara dukkhati. Marananiddesa [193] Marananiddese cavanakavasena cuti, ekacatupancakkhandhaya cutiya samannavacanametam. Cavanatati bhavavacanena lakkhananidassanam. Bhedoti cutikhandhanam 1- bhanguppattiparidipanam. Antaradhananti ghatassa viya bhinnassa bhinnanam cutikhandhanam yena kenaci pariyayena thanabhavaparidipanam. Maccu marananti maccusankhatam maranam. Kalo nama antako, tassa kiriya kalakiriya. Ettavata sammatiya maranam dipitam hoti. Idani paramatthena niyametum 2- khandhanam bhedotiadimaha. Paramatthena hi khandhayeva bhijjanti, na satto nama koci marati. Khandhesu pana bhijjamanesu satto marati, bhinnesu matoti voharo hoti. Ettha ca catupancavokaravasena khandhanam bhedo, ekavokaravasena kalevarassa nikkhePo. Catuvokaravasena va khandhanam bhedo, sesadvayavasena kalevarassa nikkhepo veditabbo. Kasma? bhavadvayepi rupakayasankhatassa kalevarassa sambhavato. 3- Yasma va @Footnote: 1 Ma. khandhanam 2 cha.Ma. dipetum 3 cha.Ma. sabbhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

Catumaharajikadisu khandha bhijjanteva, na kinci nikkhipati, tasma tesam vasena khandhanam bhedo. Manussadisu kalevarassa nikkhePo. Ettha ca kalevarassa nikkhepakaranato maranam "kalevarassa nikkhepo"ti vuttam. Jivitindriyassa upacchedoti imina indriyapatibaddhasseva maranam nama hoti, anindriyabaddhassa maranam nama natthiti dasseti. "sassam matam, rukkho mato"ti idam pana voharamattameva. Atthato pana evarupani vacanani sassadinam khayavayabhavameva dipenti. Idam vuccati marananti idam sabbampi maranam nama kathiyati. Apicettha khanikamaranam sammatimaranam samucchedamarananti ayampi bhedo veditabbo. Tattha khanikamaranam nama pavatte ruparupadhammanam bhedo. Tisso mato, pusso 1- matoti idam sammatimaranam nama. Khinasavassa appatisandhika kalakiriya samucchedamaranam nama. Imasmim panatthe sammatimaranam adhippetam. Jatipaccayamaranam 2- upakkamamaranam sarasamaranam ayukkhayamaranantipi tasseva namam. Tayidam cutilakkhanam, viyogarasam, vippavasapaccupatthanam. Maranassa dukkhattho veditabboti ettha pana idampi sayam na dukkham, dukkhassa pana vatthubhavena dukkhanti vuttam. Maranantikapi hi saririka vedana pativate gahita adittatinukka viya sariram dahanti. 3- Narakanimittadinam upatthahanakale balavadomanassam uppajjati. Iti imesam dvinnampi dukkhanam vatthubhavena dukkhanti veditabbam. Apica:- "papassa papakammadi- nimittamanupassato bhaddassapasahantassa viyogam piyavatthukam. Miyamanassa yam dukkham manasam avisesato sabbesancapi yam sandhi- bandhanacchedanadikam. @Footnote: 1 cha.Ma. phusso 2 cha.Ma. jatikkhayamaranam 3 cha.Ma. nidahanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

Vitujjamanadhammanam 1- hoti dukkham sarirajam asayhamappatikaram dukkhassetassidam yato maranam vatthu tenetam dukkhamicceva bhasitan"ti. Apica imani jatijaramaranani nama imesam sattanam vadhakapaccamitta viya otaram gavesantani vicaranti. Yatha hi purisassa tisu paccamittesu otarapekkhesu vicarantesu eko vadeyya "aham asukaarannassa nama vannam kathetva etam adaya tattha gamissami, ettha mayham dukkaram natthi"ti. Dutiyo vadeyya "aham tava etam gahetva gatakale pothetva dubbalam karissami, ettha mayham dukkaram natthi"ti. Tatiyo vadeyya "taya etasmim pothetva dubbale kate tinhena asina sisacchedanam nama mayham bharo hotu"ti te evam vatva tatha kareyyum. Tattha pathamapaccamittassa arannavannam kathetva tam adaya tattha gatakalo viya suhajjanatimandalato nikkaddhitva yattha katthaci nibbattapanam nama jatiya kiccam, dutiyassa pothetva dubbalikaranam 2- viya nibbattakkhandhesu nipatitva paradhinamancaparayanabhavakaranam jaraya kiccam, tatiyassa tinhena asina sisacchedanam viya jivitakkhayapapanam maranassa kiccanti veditabbam. Apicettha jatidukkham sadinavamahakantarappaveso viya datthabbam, jaradukkham tattha annapanarahitassa dubbalyam 3- viya datthabbam. Maranadukkham dubbalassa iriyapathapavattane vihataparakkamassa bandhadihi 4- anayabyasanapadanam viya datthabbanti. Sokaniddesa [194] Sokaniddese viyasatiti 5- byasanam. Hitasukham khipati viddhamsetityattho. Natinam byasanam natibyasanam, corarogabhayadihi natikkhayo nativinasotyattho. @Footnote: 1 cha. vitujjamanamammanam 2 cha.Ma. dubbalakaranam 3 cha.Ma. dubbalam @4 cha.Ma. valadihi 5 cha.Ma. byasatiti. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Tena natibyasanena. Phutthassati ajjhotthatassa, abhibhutassa samannagatassati attho. Sesesupi eseva nayo. Ayampana viseso:- bhoganam byasanam bhogabyasanam, rajacoradivasena bhogakkhayo bhogavinasotyattho. Rogoyeva byasanam rogabyasanam. Rogo hi arogyam viyasati vinasetiti byasanam. Silassa byasanam silabyasanam. Dussilyassetam namam. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthieva byasanam ditthibyasanam. Ettha ca purimani dve anipphannani, pacchimani tini nipphannani tilakkhanabbhahatani. Purimanipi 1- tini neva kusalani na akusalani, siladitthibyasanadvayam akusalam. Annatarannatarenati gahitesu va yena kenaci aggahitesu va mittamaccabyasanadisu yena kenaci. Samannagatassati samanubandhassa aparimuccamanassa. Annatarannatarena dukkhadhammenati yena kenaci sokadukkhassa uppattihetuna. Sokoti socanavasena 2- soko. Idam etehi karanehi uppajjanakasokassa sabhavapaccattam. Socanati socanakaro. Socitattanti socitabhavo. Antosokoti abbhantare soko. Dutiyapadam upasaggena vaddhitam. So hi abbhantaram sukkhapento parisukkhapento 3- uppajjatiti "antosoko antoparisoko"ti vuccati. Cetaso parijjhayanati cittassa jhayanakaro. Soko hi uppajjamano ativiya 4- cittam jhapeti dahati, 5- "cittam me jhamam, na me kinci patibhati"ti vadapeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhavo domanassam. Anupavitthatthena sokova sallanti sokasallam. Ayam vuccati sokoti ayam soko nama kathiyati. So panayam kincapi atthato domanassavedanava hoti, evam santepi anto nijjhayanalakkhano, cetaso parinijjhayanaraso, anusocanapaccupatthano. @Footnote: 1 cha.Ma. purimani ca 2 cha.Ma. socanakavasena @3 cha.Ma. abbhantare sukkhapento viya parisukkhapento viya 4 cha.Ma. aggi viya @5 cha.Ma. paridahati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Sokassa dukkhattho veditabboti ettha pana ayam sabhavadukkhatta ceva dukkhassa ca vatthubhavena dukkhoti vutto. Kataradukkhassa 1-? kayadukkhassa ceva javanakkhane ca domanassadukkhassa. Sokavegena hi hadaye va mahagando utthahitva paripaccitva bhijjati, mukhato va kalalohitam nikkhamati, balavakayadukkham uppajjati. "ettaka me natayo khayam gata, ettaka me bhoga"ti cintentassa ca balavadomanassam uppajjati. Iti imesam dvinnam dukkhanam vatthubhavenapesa dukkhoti veditabbo. Apica:- sattanam hadayam soko sallam viya vitujjati aggitattova naraco bhusanca uhate 2- puna. Samavahati ca byadhi- jaramaranabhedanam dukkhampi vividham yasma tasma dukkhoti vuccatiti. Paridevaniddesa [195] Paridevaniddese "mayham dhita mayham putto"ti evam adissa adissa devanti rodanti etenati adevo. Tam tam vannam parikittetva 3- devanti etenati paridevo. Tato parani dve dve padani purimadvayasseva akarabhavaniddesavasena vuttani. Vacati vacanam. Palapoti tucchaniratthakavacanam. Upaddhabhanitaannabhanitadivasena virupo palapoti 4- vippalaPo. Lalapoti punappunam lapanam. Lalappanakaro lalappana. Lalappitassa bhavo lalappitattam. Ayam vuccati paridevoti ayam paridevo nama kathiyati. So lalappanalakkhano, gunadosaparikittanaraso, sambhamapaccupatthano. @Footnote: 1 cha.Ma. kataradukkhassati 2 cha.Ma. dahate @3 parikittetva parikittetva 4 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

Paridevassa dukkhattho veditabboti ettha pana ayampi sayam na dukkho, kayadukkhadomanassadukkhanam pana vatthubhavena dukkhoti vutto. Paridevanto hi attano khandham mutthihi potheti, ubhohi hatthehi uram paharati pimsati, 1- sisena bhittiya saddhim yujjhati. Tenassa balavakayadukkham uppajjati, "ettaka me natayo khayam vayam abbhattham gata"tiadini cinteti, tenassa balavadomanassam uppajjati. Iti imesam dvinnampi dukkhanam vatthubhavena dukkhoti veditabbo. Apica:- yam sokasallavihato paridevamano kanthotthatalutalasosajamappasayham 2- bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkham dukkhoti tena bhagava paridevamahati. Dukkhadomanassaniddesa [196-7] Dukkhadomanassaniddesa hettha dhammasangahatthakathayam 3- vannitatta pakataeva. Lakkhanadini pana nesam tattha vuttaneva. "dukkhassa dukkhattho veditabbo, domanassassa dukkhattho veditabbo"ti ettha pana ubhayampetam sayanca dukkhatta kayikacetasikadukkhananca vatthubhavena dukkhanti vuttam. Hatthapadanam hi kannanasikananca chedanadukkhena dukkhitassa anathasalayam ucchitthakapalam purato katva nipannassa vanamukhehi puluvesu 4- nikkhamantesu balavakayadukkham uppajjati. Nanarangarattavattham manunnalankaram nakkhattam kilantam mahajanam disva balavadomanassam uppajjati. Evam tava dukkhassa dvinnampi dukkhanam vatthubhavo veditabbo. Apica:- @Footnote: 1 cha.Ma. pisati 2 Si.....talugalasosajamappasayham @3 sangani. A. 1/413/314 4 cha.Ma. puluvakesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Pileti kayikamidam dukkham dukkhanca manasam bhiyyo janayati yasma tasma dukkhanti visesatoti. 1- Cetodukkhasamappita pana kese pakiriya urani patipimsenti 2- avattanti vivattanti, chinnapapatam papatanti, sattham aharanti, visam khadanti, rajjuya ubbandhanti, aggim pavisanti. Tam tam viparitam vatthum tatha tatha vippatisarino paridayhamanacitta cintenti. Evam domanassassa ubhinnam dukkhanam vatthubhavo veditabbo. Apica:- pileti yato cittam kayassa ca pilanam samavahati dukkhanti domanassampi domanassam tato ahuti. Upayasaniddesa [198] Upayasaniddese ayasanatthena ayaso. Samsidanavisidanakarappavattassa cittakilamathassetam namam. Balavaayaso upayaso. Ayasitassa bhavo ayasitattam. Upayasitassa bhavo upayasitattam. Ayam vuccati upayasoti ayam upayaso nama kathiyati. So panesa byasattilakkhano, nitthunanaraso, visadapaccupatthano. Upayasassa dukkhattho veditabboti ettha pana ayampi sayam na dukkho, ubhinnampi pana 3- dukkhanam vatthubhavena dukkhoti vutto. Kupitena hi ranna issariyam acchinditva hataputtabhatikanam anattavadhanam bhayena atavim pavisitva nilinanam mahavisadappattanam dukkhatthanena dukkhaseyyaya dukkhanisajjaya balavakayadukkham uppajjati, "ettaka no nataka ettaka bhoga nattha"ti cintentanam balavadomanassam uppajjati. Iti imesam dvinnampi dukkhanam vatthubhavena dukkhoti veditabbo. 4- Apica:- @Footnote: 1 cha.Ma. visesato vuttanti 2 cha.Ma. patipisanti @3 cha.Ma. ayam saddo na dissati 4 cha.Ma. veditabboti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

Cittassa paridahana kayassa ca visadana adhimattam yam dukkhamupayaso janeti dukkho tato vuttoti. Ettha ca mandaggina antobhajaneyeva teladinam pako viya soko, tikkhaggina paccamanassa bhajanato bahi nikkhamanam viya paridevo, bahi nikkhantavasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhajaneyeva yava parikkhaya pako viya upayaso datthabbo. Appiyasampayoganiddesa [199] Appiyasampayoganiddese yassati ye assa. Anitthati apariyesita. Pariyesita va hontu apariyesita va, apariyesitabbanam 1- namam cetam 2- amanaparammananam. Manasmim na kamanti na pavisantiti akanta. Manasmim na appiyanti, na va manam vaddhentiti amanapa. Rupatiadi tesam sabhavanidassanam. Anattham kamenti icchantiti anatthakama. Ahitam kamenti icchantiti ahitakama. Aphasum dukkhaviharam kamenti icchantiti aphasukakama. Catuhi yogehi khemam nibbhayam vivattam na icchanti, sabhayam vattameva nesam kamenti icchantiti ayogakkhemakama. Apica saddhadinam vuddhisankhatassa atthassa akamanato tesamyeva hanisankhatassa anatthassa ca kamanato anatthakama. Saddhadinamyeva upayabhutassa hitassa akamanato saddhahaniadinam upayabhutassa ahitassa ca kamanato ahitakama. Phasuviharassa 3- akamanato aphasuviharassa ca kamanato aphasukakama. Yassa kassaci nibbhayassa akamanato bhayassa ca kamanato ayogakkhemakamati evamettha 4- attho datthabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. namevetam @3 cha.Ma. phasukaviharassa 4 cha.Ma. evampettha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Sangatiti gantva samyogo. Samagamoti agatehi samyogo. Samodhananti thananisajjadisu sahabhavo. Missibhavoti sabbakiccanam sahakaranam. Ayam sattavasena yojana. Sankharavasena pana yam labbhati, tam gahetabbam. Ayam vuccatiti ayam appiyasampayogo nama kathiyati. So anitthasamodhanalakkhano, cittavighatakaranaraso, anatthabhavapaccupatthano. So atthato eko dhammo nama natthi, kevalam appiyasampayuttanam duvidhassapi dukkhassa vatthubhavato dukkhoti vutto. Anitthani hi vatthuni samodhanagatani vijjhanachedanaphalanadihi kayikampi dukkham uppadenti, ubbegajananato manasampi. Tenetam vuccati:- disvava appiye dukkham pathamam hoti cetasi tadupakkamasambhuta- matha kaye yato idha. Tato dukkhadvayassapi vatthuto so mahesina dukkho vuttoti vinneyyo appiyehi samagamoti. Piyavippayoganiddesa [200] Piyavippayoganiddeso vuttapatipakkhanayeneva veditabbo. Mata vatiadi panettha atthakame sarupena dassetum vuttam. Tattha mamayatiti mata. Piyayatiti pita. Bhajatiti bhata. Tatha bhagini. Mettayantiti mitta. Minantiti va mitta, sabbaguyhesu anto pakkhipantiti attho. Kiccakaraniyesu sahabhavatthena ama hontiti amacca. Ayam amhakam ajjhattikoti evam jananti, nayanti vati nati. Lohitena sambandhati salohita. Evametani padani atthato veditabbani. Ayam vuccatiti ayam piyehi vippayogo nama kathiyati. So itthavatthuviyogalakkhano, sokuppadanaraso, byasanapaccupatthano. 1- @Footnote: 1 cha.Ma. byasana....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

So atthato eko dhammo nama natthi, kevalam piyavippayuttanam duvidhassapi dukkhassa vatthubhavato dukkhoti vutto. Itthani hi vatthuni viyujjamanani sarirassa sosanamilapanadibhavena kayikampi dukkham uppadenti, yampi no ahosi, tampi no natthiti anusocanapanato manasampi. Tenetam vuccati:- natidhanadiviyoga sokasarasamappita vitujjanti bala yato tato yam dukkhoti mato piyavippayogoti. 1- Icchaniddesa [201] Icchaniddese jatidhammananti jatisabhavanam jatipakatikanam. Iccha uppajjatiti tanha uppajjati. Aho vatati patthana. Na kho panetam icchaya pattabbanti yam etam "aho vata mayam na jatidhamma assama, na ca vata no cati agaccheyya"ti evam pahinasamudayesu sadhusu vijjamanam ajatidhammattam parinibbutesu ca vijjamanam jatiya anagamanam icchitam, tam icchantassapi maggabhavanaya vina apattabbato anicchantassapi 2- ca maggabhavanaya pattabbato na icchaya pattabbam nama hoti. Idampiti etampi. Upari visesani 3- upadaya pikaro. Yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyavatthum icchanto na labhati, tam alabbhaneyyavatthumhi icchanam dukkhanti veditabbam. Jaradhammanantiadisupi eseva nayo. Evamettha alabbhaneyyavatthusu icchava "yampiccham na labhati, tampi dukakhan"ti vutta. Sa alabbhaneyyavatthuicchanalakkhana, tappariyesanarasa, tesam appattipaccupatthana. Dvinnampi pana dukkhanam vatthubhavato dukkhati vutta. Ekacco hi raja bhavissatiti sambhavito hoti. So chinnabhinnaganena parivarito pabbatavisamam va vanagahanam va pavisati. Atha raja tam pavattim natva balakayam pesesi. 4- So @Footnote: 1 cha.Ma. piyaviyogoti 2 cha.Ma. anicchantassa 3 cha.Ma. sesani @4 cha.Ma. peseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Rajapurisehi nihataparivaro sayampi laddhappaharo palayamano rukkhantaram va pasanantaram va pavisati. Tasmim samaye mahamegho utthahati, tibbandhakara kalavaddalika hoti. Atha nam samantato kalakipillikadayo pana parivaretva ganhanti. Tenassa balavakayadukkham uppajjati. Mam ekam nissaya ettaka nati ca bhoga ca vinatthati cintentassa balavadomanassam uppajjati. Iti ayam iccha imesam dvinnampi dukkhanam vatthubhavena dukkhati veditabba. Apica:- tam tam patthayamananam tassa tassa alabhato yam vighatamayam dukkham sattanam idha jayati. Alabbhaneyyavatthunam patthana tassa karanam yasma tasma jino dukkham icchitalabhamabraviti. Upadanakkhandhaniddesa [202] Upadanakkhandhassa niddese sankhittenati desanam sandhaya vuttam. Dukkham hi ettakani dukkhasataniti va ettakani dukkhasahassaniti va ettakani dukkhasatasahassaniti va sankhipitum na sakka, desana pana sakka. Tasma "dukkham nama annam kinci natthi, sankhittena pancupadanakkhandha dukkha"ti desanam sankhipanto 1- evamaha. Seyyathidanti nipato. Tassa te katame iti ceti attho. Rupupadanakkhandhotiadinam attho khandhavibhange vannitoyeva. Khandhanam dukkhattho veditabboti ettha pana:- jatippabhutikam dukkham yam vuttam idha tadina avuttam yanca tam sabbam vina ete na vijjati. Yasma tasma upadanak- khandha sankhepato ime dukkhati vutta dukkhanta- desakena mahesina. @Footnote: 1 cha.Ma. sankhipento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Tatha hi indanamiva pavako, lakkhamiva paharanani, gorupamiva damsamakasadayo, khettamiva lavaka, gamam viya gamaghataka, upadanakkhandhapancakameva jatiadayo nanappakarehi badhayamana tinalatadini viya bhumiyam, pupphaphalapallavadini viya rukkhesu, upadanakkhandhesuyeva nibbattanti. Upadanakkhandhananca adidukkham jati, majjhe dukkham jara, pariyosanadukkham maranam, maranantikadukkhabhighatena paridayhanadukkham soko tadasahanato lalappanadukkham paridevo, tato dhatukkhobhasankhataanitthaphotthabbasamayogato kayassa abadhanadukkham dukkham, tena badhiyamananam puthujjananam tattha patighuppattito cetobadhanadukkham domanassam, sokadivuddhiya janitavisadanam anutthunanadukkham upayaso, manorathavighatappattanam icchavighatadukkham icchitalabhoti evam nanappakarato upaparikkhiyamana upadanakkhandhava dukkhati yadetam ekamekam dassetva vuccamanam anekehi kappehi na sakka asesato vattum, tam sabbampi dukkham ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasam viya yesu kesuci pancasu upadanakkhandhesu sankhipitva dassetum "sankhittena pancupadanakkhandha dukkha"ti bhagava avocati. Dukkhasaccaniddesavannana nitthita. ------------- 2. Samudayasaccaniddesavannana [203] Samudayasaccaniddese yayam tanhati ya ayam tanha. Ponobbhavikati 1- punabbhavakaranam punobbhavo, punobbhavo silamassati ponobbhavika. Apica punabbhavam deti, punabbhavaya samvattati, punappunam bhave nibbattetiti ponobbhavika. Sa panesa punabbhavassa dayikapi atthi adayikapi, punabbhavaya samvattanikapi atthi asamvattanikapi. Dinnaya patisandhiya upadhivepakkamattapi. Sa punabbhavam @Footnote: 1 Si. ponobhavika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Dadamanapi adadamanapi punabbhavaya samvattamanapi asamvattamanapi dinnaya patisandhiya upadhivepakkapi 1- ponobbhavikaevati namam labhati. Abhinandanasankhatena nandiragena saha gatati nandiragasahagata. Nandiragena saddhim atthato ekattameva gatati vuttam hoti. Tatratatrabhinandiniti yatra yatra attabhavo, tatratatrabhinandini. Rupadisu va arammanesu tatratatrabhinandini, rupabhinandini saddagandharasaphotthabbadhammabhinandiniti attho. Seyyathidanti nipato. Tassa sa katamati ceti attho. Kamatanhati kame tanha kamatanha. Pancakamagunikaragassetam namam. 2- Bhave tanha bhavatanha. Bhavapatthanavasena uppannassa sassataditthisahagatassa ruparupabhavaragassa ca jhananikantiya cetam adhivacanam. Vibhave tanha vibhavatanha. Ucchedaditthisahagataragassetam adhivacanam. Idani tassa tanhaya vatthum vittharato dassetum sa kho panesatiadimaha. Tattha uppajjatiti jayati. Nivisatiti punappunam pavattivasena patitthahati. Yam loke piyarupam satarupanti yam lokasmim piyasabhavanceva madhurasabhavanca. Cakkhum loketiadisu lokasmim hi cakkhvadisu mamattena abhinivittha satta sampattiyam patitthita attano cakkhum adasadisu nimittaggahananusarena vippasannapancapasadam suvannavimane ugghatitamanisihapanjaram viya mannanti, sotam rajatapanalikam viya pamangasuttakam viya ca mannanti, tunganasati laddhavoharam ghanam vattetva thapitaharitalavattim viya mannanti, jivham rattakambalapatalam viya mudusiniddhamadhurarasadam mannanti, kayam salayatthim viya suvannatoranam viya ca mannanti, manam annesam manena asadisam ularam mannanti, rupam suvannakannikarapupphadivannam viya, saddam mattakaravikakokilamandadhamitamanivamsanigghosam viya, attana patiladdhani catusamutthanikagandharammanadini "kassa annassa evarupani atthi"ti mannanti, tesam evam mannamananam tani cakkhvadini piyarupani ceva satarupani ca honti. Atha nesam @Footnote: 1 cha.Ma. upadhivepakkamattapi 2 cha.Ma. adhivacanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Tattha anuppanna ceva tanha uppajjati, uppanna ca punappunam pavattivasena nivisati. Tasma bhagava "cakkhum loke piyarupam satarupam, etthesa tanha uppajjamana uppajjati"tiadimaha. Tattha uppajjamanati yada uppajjati, tada ettha uppajjatiti attho. Esa nayo sabbatthapiti. Samudayasaccaniddesavannana nitthita. --------------- 3. Nirodhasaccaniddesavannana [204] Nirodhasaccaniddese yo tassayeva tanhayati ettha "yo tasseva dukkhassa"ti vattabbe yasma samudayanirodheneva dukkham nirujjhati, no annatha. Yathaha:- "yathapi mule anupaddave dalhe chinnopi rukkho punareva ruhati evampi tanhanusaye anuhate nibbattate 1- dukkhamidam punappunan"ti. 2- Tasma tam dukkhanirodham dassento samudayanirodhena dassetum evamaha. Sihasamanavuttino hi tathagata, te dukkham nirodhenta dukkhanirodhanca dassenta hetumhi patipajjanti na phale. Suvanavuttino pana annatitthiya, te dukkham nirodhenta dukkhanirodhanca dassenta attakilamathanuyogena ceva tasseva ca desanaya phale patipajjanti na hetumhiti sihasamanavuttitaya sattha hetumhi patipajjamano yo tassayevatiadimaha. Tattha tassayevati ya sa uppattinivesavasena hettha pakasita, tassayeva. Asesaviraganirodhotiadini sabbani nibbanavevacananeva. Nibbanam hi agamma @Footnote: 1 cha.Ma. nibbattati 2 khu.dha. 25/338/75

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Tanha asesa virajjati nirujjhati, tasma tam "tassayeva tanhaya asesaviraganirodho"ti vuccati. Nibbananca agamma tanha cajiyati patinissajjiyati muccati na alliyati, tasma nibbanam "cago patinissaggo mutti analayo"ti vuccati. Ekameva hi nibbanam, namani panassa sabbasankhatanam namapatipakkhavasena anekani nibbanavevacananeva honti. Seyyathidam? asesato virago nirodho 1- cago patinissaggo mutti analayo ragakkhayo dosakkhayo mohakkhayo tanhakkhayo anuppado appavattam animittam appanihitam anayuhanam appatisandhi appativatti 2- agati ajatam ajaram abyadhi amatam asokam aparidevam anupayasam asankilitthantiadini. Idani maggena chinnaya nibbanam agamma appavattim pattayapi ca tanhaya yesu vatthusu tassa uppatti dassita, tattheva abhavam dassetum sa kho panesatiadimaha. Tattha yatha puriso khette jatam tittam alabuvallim disva aggato patthaya mulam pariyesitva chindeyya, sa anupubbena milayitva apannattim gaccheyya. Tato tasmim khette tittaalabu niruddha pahinati vucceyya, evameva khette tittaalabu viya cakkhvadisu tanha. Sa ariyamaggena mule chinna nibbanam agamma appavattim gacchati. 3- Evam gata pana tesu vatthusu khette tittaalabu viya na pannayati. Yatha ca atavito core anetva nagarassa dakkhinadvare ghateyyum, tato ataviyam cora matati va maritati va vucceyyum, evameva ataviyam cora viya ya cakkhvadisu tanha, sa dakkhinadvare cora viya nibbanam agamma niruddhatta nibbane niruddha. Evam niruddha pana tesu vatthusu ataviyam cora viya na pannayati. Tenassa tattheva nirodham 4- dassento "cakkhum loke piyarupam satarupam, etthesa tanha pahiyamana pahiyati. Ettha nirujjhamana nirujjhati"tiadimaha. Sesamettha uttanatthamevati. Nirodhasaccaniddesavannana nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. asesaviraganirodho 2 cha.Ma. anupapatti @4 cha.Ma. niruddham 3 Ma. gaccheyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

4. Maggasaccaniddesavannana [205] Maggasaccaniddese ayamevati annamaggapatikkhepanattham niyamanam. Ariyoti tamtammaggavajjhehi kilesehi arakatta ariyabhavakaratta ariyaphalapatilabhakaratta ca ariyo. Attha angani assati atthangiko. Svayam caturangika viya sena pancangikam viya turiyam angamattameva hoti, angavinimutto natthi. Nibbanatthikehi maggiyati, nibbanam va maggati, kilese va marento gacchatiti maggo. Seyyathidanti so katamoti ceti attho. Idani angamattameva maggo hoti, angavinimutto natthiti dassento sammaditthi .pe. Sammasamadhiti aha. Tattha samma dassanalakkhana sammaditthi. Samma abhiniropanalakkhano sammasankapPo. Samma pariggahalakkhana sammavaca. Samma samutthapanalakkhano sammakammanto. Samma vodanalakkhano 1- sammaajivo. Samma paggahalakkhano sammavayamo. Samma upatthanalakkhana sammasati. Samma samadhanalakkhano sammasamadhi. Tesu ca ekekassa tini tini kiccani honti. Seyyathidam? sammaditthi Tava annehipi attano paccanikakilesehi saddhim micchaditthim pajahati, nirodham arammanam karoti. Sampayuttadhamme ca passati tappaticchadakamohavidhamanavasena asammohato. Sammasankappadayopi tatheva micchasankappadini ca pajahanti, nirodhanca arammanam karonti. Visesato panettha sammasankappo sahajatadhamme abhiniropeti, sammavaca samma parigganhati, sammakammanto samma samutthapeti, sammaajivo samma vodapeti, sammavayamo samma pagganhati, sammasati samma upatthati, sammasamadhi samma padahati. Apicesa sammaditthi nama pubbabhage nanakkhana nanarammana hoti, maggakale ekakkhana ekarammana. Kiccato pana dukkhe nanantiadini cattari @Footnote: 1 Ma. vodapanalakkhano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

Namani labhati. Sammasankappadayopi pubbabhage nanakkhana nanarammana honti, maggakale ekakkhana ekarammana. Tesu sammasankappo kiccato nekkhammasankappotiadini tini namani labhati. Sammavacadayo tayo pubbabhage nanakkhana nanarammana viratiyopi honti cetanayopi, maggakkhane pana viratiyova. Sammavayamo sammasatiti idampi dvayam kiccato sammappadhanasatipatthanavasena cattari namani labhati. Sammasamadhi pana pubbabhagepi maggakkhanepi sammasamadhiyeva. Iti imesu atthasu dhammesu bhagavata nibbanadhigamaya patipannassa yogino bahuppakaratta pathamam sammaditthi desita. Ayanhi "pannapajoto pannasatthan"ti 1- pavutta. Tasma etaya pubbabhage vipassanananasankhataya sammaditthiya avijjandhakaram vidhametva 2- kilesacore ghatento khemena yogavacaro nibbanam papunati. Tena vuttam "nibbanadhigamaya patipannassa yogino bahuppakaratta pathamam sammaditthi desita"ti. Sammasankappo pana tassa bahuppakaro. Tasma tadanantaram vutto. Yatha hi heranniko hatthena parivattetva parivattetva cakkhuna kahapanam olokento "ayam kuto ayam cheko"ti janati, evam yogavacaropi pubbabhage vitakkena vitakketva vitakketva vipassanapannaya olokayamano "ime dhamma kamavacara ime dhamma rupavacaradayo"ti janati. Yatha va pana purisena kotiyam gahetva parivattetva parivattetva dinnam maharukkham tacchako vasiya tacchetva kamme upaneti, evam vitakkena vitakketva vitakketva dinne dhamme yogavacaro pannaya "ime dhamma kamavacara ime dhamma rupavacara"tiadina nayena paricchinditva kamme upaneti. Tena vuttam "sammasankappo pana tassa bahuppakaro. Tasma tadanantaram vutto"ti. @Footnote: 1 abhi. 34/20,29/24,26 2 cha.Ma. viddhamsetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Svayam yatha sammaditthiya, evam sammavacayapi upakarako. Yathaha "pubbe kho gahapati vitakketva vicaretva paccha vacam bhindati"ti. 1- Tasma tadanantaram sammavaca vutta. Yasma pana idancidanca karissamati pathamam vacaya samvidahitva loke kammante payojenti, tasma vaca kayakammassa upakarikati sammavacaya anantaram sammakammanto vutto. Catubbidham pana vaciduccaritam tividham kayaduccaritam pahaya ubhayam sucaritam purentasseva yasma ajivatthamakam silam purati, na itarassa. Tasma tadubhayanantaram sammaajivo vutto. Evam suddhajivena "parisuddho me ajivo"ti ettavata paritosam katva 2- suttapamattena viharitum na yuttam, athakho sabbairiyapathesu idam viriyamarabhitabbanti dassetum tadanantaram sammavayamo vutto. Tato araddhaviriyenapi kayadisu catusu vatthusu sati suppatitthita katabbati dassanattham tadanantaram sammasati desita. Yasma pana evam suppatitthita sati samadhissa upakaranupakaranam dhammanam gatiyo samanvesitva pahoti ekattarammane cittam samadhatum, tasma sammasatianantaram sammasamadhi desitoti veditabbo. Sammaditthiniddese "dukkhe nanan"tiadina catusaccakammatthanam dassitam. Tattha purimani dve saccani vattam, pacchimani vivattam. Tesu bhikkhuno vatte kammatthanabhiniveso hoti, vivatte natthi abhiniveso. Purimani hi dve saccani "pancakkhandha dukkham, tanha samudayo"ti evam sankhepena ca "katame pancakkhandha, rupakkhandho"tiadina nayena vittharena ca acariyasantike ugganhitva vacaya @Footnote: 1 Ma.mu. 12/463/413 2 cha.Ma. akatva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Punappunam parivattento yogavacaro kammam karoti. Itaresu pana dvisu saccesu "nirodhasaccam ittham kantam manapam, maggasaccam ittham kantam manapan"ti evam savaneneva kammam karoti. So evam kammam karonto cattari saccani ekena pativedhena pativijjhati, ekabhisamayena abhisameti. Dukkham parinnapativedhena pativijjhati, samudayam pahanapativedhena, nirodham sacchikiriyapativedhena, maggam bhavanapativedhena pativijjhati. Dukkham parinnabhisamayena .pe. Maggam bhavanabhisamayena abhisameti. Evamassa pubbabhage dvisu saccesu uggahaparipucchasavanadharanasammasanapativedho hoti, dvisu savanapativedhoyeva. Aparabhage tisu kiccato pativedho hoti, nirodhe arammanapativedho. Tattha sabbampi pativedhananam lokuttaram. Savanadharanasammasanananam lokiyam kamavacaram. Paccavekkhana pana maggasaccassa 1- hoti. Ayanca adikammiko, tasma sa idha na vutta. Imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato "dukkham parijanami, samudayam pajahami, nirodham sacchikaromi, maggam bhavemi"ti abhogasamannaharamanasikarapaccavekkhana natthi. Pariggahato patthaya hoti. Aparabhage pana dukkham parinnatameva hoti .pe. Maggo bhavitova hoti. Tatthassa 2- dve saccani duddasatta gambhirani. Dve gambhiratta duddasani. Dukkhasaccanhi uppattito pakatam, khanukantakappaharadisu "aho dukkhan"ti vattabbatampi apajjati. Samudayampi khaditukamatabhunjitukamatadivasena uppattito pakatam. Lakkhanapativedhato pana ubhayam tampi gambhiram. Iti tani duddasatta gambhirani. Itaresam pana dvinnam dassanatthaya payogo bhavaggagahanattham hatthappasaranam viya aviciphusanattham padappasaranam viya satadhabhinnavalassa kotiya kotipatipadanam viya ca hoti. Iti tani gambhiratta duddasani. Evam duddasatta gambhiresu gambhiratta ca duddasesu catusu saccesu uggahadivasena pubbabhagananuppattim sandhaya idam "dukkhe nanan"tiadi vuttam. Pativedhakkhane pana ekameva tam 3- nanam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. pattasaccassa 2 cha.Ma. tattha 3 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Sammasankappaniddese kamato nissatoti nekkhammasankapPo. Byapadato nissatoti abyapadasankapPo. Vihimsato nissatoti avihimsasankapPo. Tattha nekkhammavitakko kamavitakkassa padaghatam padacchedam karonto uppajjati, abyapadavitakko byapadavitakkassa, avihimsavitakko vihimsavitakkassa. Nekkhammavitakko ca kamavitakkassa paccaniko hutva uppajjati, abyapadaavihimsavitakka byapadavihimsavitakkanam. Tattha yogavacaro kamavitakkassa padaghatanattham kamavitakkam va sammasati annam va pana 1- kinci sankharam. Athassa vipassanakkhane vipassanasampayutto sankappo tadangavasena kamavitakkassa padaghatam padacchedam karonto uppajjati, vipassanam ussukkapetva maggam papeti. Athassa maggakkhane maggasampayutto sankappo samucchedavasena kamavitakkassa padaghatam padacchedam karonto uppajjati. Byapadavitakkassapi padaghatanattham byapadavitakkam va annam va sankharam sammasati. Vihimsavitakkassa padaghatanattham vihimsavitakkam va annam va sankharam sammasati. Athassa vipassanakkhaneti sabbam purimanayeneva yojetabbam. Kamavitakkadinam pana tinnampi paliyam vibhattesu atthatimsarammanesu ekam kammatthanampi apaccanikam nama natthi. Ekantato pana kamavitakkassa tava asubhesu pathamajjhanameva paccanikam, byapadavitakkassa mettaya tikacatukkajjhanani, vihimsavitakkassa karunaya tikacatukkajjhanani. Tasma asubhe parikammam katva jhanam samapannassa samapattikkhane jhanasampayutto sankappo vikkhambhanavasena kamavitakkassa paccaniko hutva uppajjati. Jhanam padakam katva vipassanam patthapentassa vipassanakkhane vipassanasampayutto sankappo tadangavasena kamavitakkassa paccaniko hutva uppajjati. Vipassanam ussukkapetva maggam papentassa maggakkhane maggasampayutto sankappo samucchedavasena kamavitakkassa paccaniko hutva uppajjati. Evam uppanno nekkhammasankappoti vuccatiti veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. pana-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

Mettaya pana parikammam katva, karunaya parikammam katva jhanam samapajjatiti sabbam purimanayeneva yojetabbam. Evam uppanno abyapadasankappoti vuccati, avihimsasankappoti vuccatiti veditabbo. Evamete nekkhammasankappadayo vipassanajhanavasena uppattinam nanatta pubbabhage nana. Maggakkhane pana imesu tisu thanesu uppannassa akusalasankappassa padacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamano ekova kusalasankappo uppajjati. Ayam sammasankappo nama. Sammavacaniddesepi yasma anneneva cittena musavada viramati, annena 1- pisunavacadihi, tasma catassopeta veramaniyo pubbabhage nana. Maggakkhane pana micchavacasankhataya catubbidhaya akusaladussilyacetanaya padacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava sammavacasankhata kusalaveramani uppajjati. Ayam sammavaca nama. Sammakammantaniddesepi yasma anneneva cittena panatipata viramati, annena adinnadana, annena kamesu micchacara, tasma tissopeta veramaniyo pubbabhage nana. Maggakkhane pana micchakammantasankhataya tividhaya akusaladussilyacetanaya padacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava sammakammantasankhata kusalaveramani uppajjati. Ayam sammakammanto nama. Sammaajivaniddese idhati imasmim sasane. Ariyasavakoti ariyassa buddhassa savako. Micchaajivam pahayati papakam ajivam pajahitva. Sammaajivenati buddhapasatthena kusalaajivena. Jivikam kappetiti jivitappavattim pavatteti. Idhapi yasma anneneva cittena kayadvaravitikkama viramati, annena vacidvaravitikkama, tasma pubbabhage nanakkhanesu uppajjati. Maggakkhane pana dvisu dvaresu sattannam kammapathanam vasena uppannaya micchaajivadussilyacetanaya padacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava sammaajivasankhata kusalaveramani uppajjati. Ayam sammaajivo nama. @Footnote: 1 cha.Ma. annenannena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

Sammavayamaniddeso sammappadhanavibhange anupadavannanavasena avibhavissati. Ayam pana pubbabhage nanacittesu labbhati. Anneneva hi cittena anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya vayamam karoti, annena uppannanampahanaya. Anneneva ca anuppannanam kusalanam dhammanam uppadaya, annena uppannanam thitiya. Maggakkhane pana ekacitteyeva labbhati. Ekameva hi maggasampayuttam viriyam catukiccasadhanatthena cattari namani labhati. Sammasatiniddesopi satipatthanavibhange anupadavannanavasena avibhavissati. Ayampi ca pubbabhage nanacittesu labbhati. Anneneva hi cittena kayam parigganhati, annenannena vedanadini. Maggakkhane pana ekacitteyeva labbhati. Ekayeva hi maggasampayutta sati catukiccasadhanatthena cattari namani labhati. Sammasamadhiniddese cattari jhanani pubbabhagepi nana, maggakkhanepi. Pubbabhage samapattivasena nana, maggakkhane nanamaggavasena. Ekassa hi pathamamaggo pathamajjhaniko hoti, dutiyamaggadayopi pathamajjhanika va dutiyadisu annatarajjhanika va. Ekassa pathamamaggo dutiyadinam annatarajjhaniko hoti, dutiyadayopi dutiyadinam annatarajjhanika va pathamajjhanika va. Evam cattaropi magga jhanavasena sadisa va asadisa va ekaccasadisa va honti. Ayam panassa viseso padakajjhananiyamena hoti. Padakajjhananiyamena tava pathamajjhanalabhino pathamajjhana vutthaya vipassantassa uppanno maggo pathamajjhaniko hoti. Maggangabojjhangani cettha paripunnaneva honti. Dutiyajjhanato vutthaya vipassantassa uppanno maggo dutiyajjhaniko hoti, maggangani panettha satta honti. Tatiyajjhanato vutthaya vipassantassa uppanno maggo tatiyajjhaniko hoti, maggangani panettha satta bojjhangani cha honti. Esa nayo catutthajjhanato patthaya yava nevasannanasannayatana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

Aruppe catukkapancakajjhanam uppajjati, tanca kho lokuttaram no lokiyanti vuttam, ettha kathanti? etthapi pathamajjhanadisu yato vutthaya sotapattimaggam patilabhitva arupasamapattim bhavetva yo aruppe uppanno, tajjhanikava tassa tattha tayo magga uppajjanti. Evam padakajjhanameva niyameti. Keci pana thera "vipassanaya arammanabhuta khandha niyamenti"ti vadanti. Keci "puggalajjhasayo niyameti"ti vadanti. Keci "vutthanagaminivipassana niyameti"ti vadanti. Tesam vadavinicchayo hettha cittuppadakande lokuttarapadabhajaniyavannanayam 1- vuttanayeneva veditabbo. Ayam vuccati sammasamadhiti ya imesu catusu jhanesu ekaggata, ayam pubbabhage lokiyo, aparabhage lokuttaro sammasamadhi nama vuccatiti. Evam lokiyalokuttaravasena bhagava maggasaccam desesi. Tattha lokiyamagge sabbaneva maggangani yathanurupam chasu arammanesu annatararammanani honti. Lokuttaramagge pana catusaccapativedhaya pavattassa ariyasavakassa 2- nibbanarammanam avijjanusayasamugghatakam pannacakkhu sammaditthi, tatha sampannaditthissa tamsampayuttam tividhamicchasankappasamugghatakam cetaso nibbana- padabhiniropanam sammasankappo, tatha passantassa vitakkentassa ca tamsampayuttava catubbidhavaciduccaritasamugghatika micchavacaya virati sammavaca, tatha viramantassa tamsampayuttava micchakammantasamucchedika tividhakayaduccaritavirati sammakammanto, tesamyevassa sammavacakammantanam vodanabhuta tamsampayuttava kuhanadisamucchedika micchaajivavirati sammaajivo. Imissapi sammavacakammantajivasankhataya sila- bhumiya patitthamanassa tadanurupo tamsampayuttova kosajjasamucchedako anuppannup- pannanam akusalakusalanam anuppadapahanuppadatthitisadhako ca viriyarambho sammavayamoti evam vayamantassa tamsampayutto micchasativiniddhunako kayadisu kayanupassanadisadhako ca cetaso asammoso sammasati, iti anuttaraya satiya suvihitacittarakkhassa @Footnote: 1 sangani. A. 1/350/285 2 cha.Ma. ariyassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

Tamsampayuttava micchasamadhisamugghatika cittekaggata sammasamadhiti. Esa lokuttaro ariyo atthangiko maggo, yo saha lokiyena maggena dukkhanirodhagaminipatipadati sankhyam 1- gato. So kho panesa maggo sammaditthisankappanam vijjaya, sesadhammanam caranena gahitatta 2- vijja ceva carananca. Tatha tesam dvinnam vipassanananena 3- itaresam samathananena 3- sangahitatta samatho ceva vipassana ca. Tesam va dvinnam pannakkhandhena tadanantaranam tinnam silakkhandhena avasesanam samadhikkhandhena adhipannaadhisilaadhicittasikkhahi ca sangahitatta khandhattayanceva sikkhattayanca hoti, yena samannagato ariyasavako dassanasamatthehi cakkhuhi gamanasamatthehi ca padehi samannagato addhiko viya vijjacaranasampanno hutva vipassanananena kamasukhallikanuyogam, samathananena attakilamathanuyoganti antadvayam parivajjetva majjhimapatipadam patipanno pannakkhandhena mohakkhandham silakkhandhena dosakkhandham samadhikkhandhena ca lobhakkhandham padalento adhipannasikkhaya pannasampadam, adhisilasikkhaya silasampadam, adhicittasikkhaya samadhisampadanti tisso sampattiyo patva amatam nibbanam sacchikaroti, adimajjhapariyosanakalyanam sattatimsabodhipakkhiya- dhammaratanavicittam sammattaniyamasankhatam ariyabhuminca okkanto hotiti. Suttantabhajaniyavannana nitthita. --------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 89-130. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=2078&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=2078&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=144              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=2637              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=2598              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=2598              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]