ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

page231.

7. Satipatthanavibhanga 1. Suttantabhajaniya uddesavaravannana [355] Idani tadanantare satipatthanavibhange cattaroti gananaparicchedo, tena na tato hettha na uddhanti satipatthanaparicchedam dipeti. Satipatthanati tayo satipatthana:- satigocaropi tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunaya- vitivattatapi satipi. "catunnam bhikkhave satipatthananam samudayanca atthangamanca desissami, tam sunatha. Ko ca bhikkhave kayassa samudayo. Aharasamudaya kayassa samudayo"tiadisu 1- hi satigocaro satipatthananti vuccati. Tatha "kayo upatthanam, no sati. Sati upatthananceva sati ca"tiadisu. 2- Tassattho:- patitthati asminti patthanam. Ka patitthati? sati. Satiya patthanam satipatthanam, padhanam thananti va patthanam, satiya patthanam satipatthanam hatthitthanam assatthanantiadini 3- viya. "tayo satipatthana yadariyo sevati, yadariyo sevamano sattha ganamanu- sasitumarahati"ti 4- ettha tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattata satipatthananti vutta. Tassattho:- patthapetabbato patthanam, pavattayitabbatoti attho. Kena patthapetabbatoti? satiya, satiya patthanam satipatthanam. "cattaro satipatthana bhavita bahulikata satta bojjhange paripurenti"tiadisu 5- pana satiyeva satipatthananti vuccati. Tassattho:- patitthatiti patthanam, upatthati okkantitva pakkhanditva pavattatiti 6- attho. Satiyeva patthanatthena satipatthanam. Athava saranatthena sati, upatthanatthena patthanam. Iti sati ca sa patthanancatipi @Footnote: 1 sam.Ma. 19/408/161 2 khu.pati. 31/727/623 (sya) @3 cha.Ma. hatthitthanaassatthanadini 4 Ma.u. 14/304/279 @5 Ma.u. 14/147/130 6 cha.Ma. vattatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Satipatthanam. Idamidha adhippetam. Yadi evam kasma satipatthanati bahuvacanam katanti? satiya bahutta. Arammanabhedena hi bahudha kata 1- satiyoti. Kasma pana bhagavata cattarova satipatthana vutta anuna anadhikati? veneyyahitatta. Tanhacaritaditthicaritasamathayanikavipassanayanikesu hi mandatikkhavasena dvidha pavattesu mandassa tanhacaritassa olarikam kayanupassanasatipatthanam visuddhi- maggo, tikkhassa sukhumam vedananupassanasatipatthanam. Ditthicaritassapi mandassa natippabhedagatam cittanupassanasatipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagatam dhammanupassanasatipatthanam. Samathayanikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittam pathamam satipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa olarikarammane asanthahanato dutiyam. Vipassanayanikassapi mandassa natippabhedagatarammanam tatiyam, tikkhassa atippabhedagatarammanam catuttham. Iti cattarova vutta anuna anadhikati. Subhasukhaniccaattabhavavipallasappahanattham va. Kayo hi asubho, tattha ca subhavipallasavipallattha 2- satta. Tesam tattha asubhabhavadassanena tassa vipallasassa pahanattham pathamam satipatthanam vuttam. Sukham niccam attati gahitesupi ca vedanadisu vedana dukkha, cittam aniccam, dhamma anatta, etesu ca sukhaniccaattabhava- vipallasavipallattha 2- satta. Tesam tattha dukkhadibhavadassanena tesam vipallasanam pahanattham sesani tini vuttaniti evam subhasukhaniccaattabhavavipallasappahanattham va cattarova vutta anuna anadhikati veditabba. Na kevalanca vipallasap- pahanatthameva, athakho caturoghayogasavaganthaupadanaagatippahanatthampi catubbidhahara- parinnatthanca cattarova vuttati veditabba. Ayam tava pakarananayo. Atthakathayam pana "saranavasena ceva ekattasamosaranavasena ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattaro"ti etadeva vuttam. Yatha hi catudvare nagare pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakam bhandam gahetva @Footnote: 1 cha.Ma. bahuka ta 2 cha.Ma.....vipallattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

Pacinadvarena nagarameva pavisanti, dakkhinato, pacchimato, uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakam bhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti. Evam sampadamidam veditabbam. Nagaram viya hi nibbanamahanagaram, dvaram viya atthangiko lokuttaramaggo, pacinadisadayo viya kayadayo. Yatha pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakam bhandam gahetva pacinadvarena nagarameva pavisanti, evam kayanupassanamukhena agacchanta cuddasavidhena kayanupassanam bhavetva kayanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha dakkhinato agacchanta dakkhinadisaya utthanakam bhandam gahetva dakkhinadvarena nagarameva pavisanti, evam vedananupassanamukhena agacchanta navavidhena vedananupassanam bhavetva vedananupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha pacchimato agacchanta pacchimadisaya utthanakam bhandam gahetva pacchimadvarena nagarameva pavisanti, evam cittanupassanamukhena agacchanta solasavidhena cittanupassanam bhavetva cittanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakam bhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti, evam dhammanupassanamukhena agacchanta pancavidhena dhammanupassanam bhavetva dhammanupassanabhavananubhava- nibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osarantiti evam saranavasena ceva ekattasamosaranavasena ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattarova 1- vuttati veditabba. Idha bhikkhuti ettha kincapi bhagavata devaloke nisiditva ayam satipatthanavibhango kathito, ekabhikkhupi tattha bhagavato santike nisinnako nama natthi. Evam santepi yasma ime cattaro satipatthane bhikkhu bhaventi. Bhikkhugocara @Footnote: 1 cha.Ma. cattaroti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Hi ete, tasma idha bhikkhuti alapati. Kim panete satipatthane bhikkhuyeva bhaventi na bhikkhuniadayoti? bhikkhuniadayopi bhaventi, bhikkhu pana aggaparisa. Iti aggaparisatta idha bhikkhuti alapati. Patipattiya va bhikkhubhavadassanato evamaha. Yo hi imam patipattim patipajjati, so bhikkhu nama hoti. Patipannako hi devo va hotu manusso va, bhikkhuti sankhyam gacchateva. 1- Yathaha:- "alankato cepi samancareyya santo danto niyato brahmacari sabbesu bhutesu nidhaya dandam so brahmano so samano sa bhikkhu"ti. 2- Kayanupassanauddesavannana ajjhattanti niyakajjhattam adhippetam, tasma ajjhattam kayeti attano kayeti attho. Tattha kayeti rupakaye. Rupakayo hi idha angapaccanganam kesadinanca dhammanam samuhatthena hatthikayaassakayarathakayadayo viya kayoti adhippeto. Yatha ca samuhatthena, evam kucchitanam ayatthena. Kucchitananhi paramajegucchanam kesadinam 3- ayotipi kayo. Ayoti uppattideso. Tatrayam vacanattho:- ayanti tatoti ayo. Ke ayanti? kucchita kesadayo, iti kucchitanam kesadinam ayoti kayo. Kayanupassiti kayam anupassanasilo 4- kayam va anupassamano. Kayeti ca vatvapi puna kayanupassiti dutiyakayaggahanam asammissato vavatthanaghana- vinibbhogadidassanattham katanti veditabbam. Tena na kayeyeva 5- vedananupassi cittadhammanupassi va, athakho kaye kayanupassiyevati kayasankhate vatthusmim kayanupassanakarasseva dassanena asammissato vavatthanam dassitam hoti. Tatha @Footnote: 1 cha.Ma. sankham gacchatiyeva 2 khu.dha. 25/142/42 3 cha.Ma. so @4 cha.Ma. kayanupassana... 5 cha. kaye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Na kaye angapaccangavinimuttaekadhammanupassi, napi kesalomadivinimuttaitthi- purisanupasSi. Yopi cettha kesalomadiko bhutupadayasamuhasankhato kayo, tatthapi na bhutupadayavinimuttaekadhammanupassi, athakho rathasambharanupassako viya angapaccangasamuhanupassi, nagaravayavanupassako viya kesalomadisamuhanupassi, kadalikkhandhapattavattivinibhunjako viya ca rittamutthivinivedhako 1- viya ca bhutupadaya- samuhanupassiyevati nanappakarato samuhavaseneva kayasankhatassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathavuttasamuhavinimutto kayo va itthi va puriso va anno va koci dhammo dissati, yathavuttadhammassa samuhamatteyeva pana tatha tatha satta micchabhinivesam karonti. Tenahu porana:- "yam passati na tam dittham yam dittham tam na passati apassam bajjhate mulho bajjhamano na muccati"ti. Ghanavinibbhogadidassanatthanti vuttam, adisaddena cettha ayampi attho veditabbo:- ayanhi etasmim kaye kayanupassiyeva, na annadhammanupasSi. Kim vuttam hoti? yatha anudakabhutayapi mariciya udakanupassino honti. Na evam Aniccadukkhanattasubhabhuteyeva imasmim kaye niccasukhaattasubhabhavanupassi, athakho kayanupassi aniccadukkhanattaasubhakarasamuhanupassiyevati vuttam hoti. Athava yvayam mahasatipatthane "idha bhikkhave bhikkhu arannagato va .pe. So satova assasati"tiadina 2- nayena assasapassasadicunnakajataatthikapariyosano kayo vutto, yo ca "idhekacco pathavikayam aniccato anupassati, tatha apokayam, tejokayam, vayokayam, kesakayam, lomakayam, chavikayam, cammakayam, mamsakayam, ruhirakayam, 3- naharukayam, atthikayam, atthiminjakayan"ti patisambhidayam 4- kayo vutto, tassa sabbassa imasmimyeva kaye anupassanato kaye kayanupassiti evampi attho datthabbo @Footnote: 1 cha.Ma.....vinivethako 2 di.Ma. 10/374/248, Ma.mu. 12/107/77 @3 cha.Ma. rudhirakayam 4 khu.pati. 31/727/623 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Athava kaye ahanti va mamanti va evam gahetabbassa kassaci ananupassanatopi, 1- tassa tasseva pana kesalomadikassa nanadhammasamuhassa anupassanato kaye kesadidhammasamuhasankhate kayanupassiti evamattho datthabbo. Apica "imasmim kaye aniccato anupassati no niccato"tiadina anukkamena patisambhidayam 2- agatanayassa sabbasseva aniccalakkhanadino akarasamuhasankhatassa kayassa anupassanatopi kaye kayanupassiti evampi attho datthabbo. Tatha hi ayam kaye kayanupassanapatipadam patipanno bhikkhu imam kayam aniccanupassanadinam sattannam anupassananam vasena aniccato anupassati no niccato, dukkhato anupassati no sukhato, anattato anupassati no attato, nibbindati no nandati, virajjati no rajjati, nirodheti no samudeti, 3- patinissajjati no adiyati. So tam aniccato anupassanto niccasannam pajahati, dukkhato anupassanto sukhasannam pajahati, anattato anupassanto attasannam pajahati, nibbindanto nandim pajahati, virajjanto ragam pajahati, nirodhento samudayam pajahati, patinissajjanto adanam pajahatiti 2- veditabbo. Viharatiti catusu iriyapathaviharesu annataraviharasamayogaparidipanametam, ekam iriyapathabadhanam annatarena 4- iriyapathena vicchinditva apatamanam attabhavam harati pavattetiti attho. Bahiddha kayeti parassa kaye. Ajjhattabahiddha kayeti kalena attano kaye, kalena parassa kaye. Pathamanayena hi attano kaye kayapariggaho vutto, dutiyanayena parassa kaye, tatiyanayena kalena attano, kalena parassa kaye. Ajjhattabahiddha pana ghatitarammanam nama natthi, pagunakammatthanassa pana aparaparam sancaranakalo ettha kathito. Atapiti kayapariggahakaviriyasamayogaparidipanametam. @Footnote: 1 cha.Ma. pi-saddo na dissati 2 khu.pati. 31/727/623 (sya) @3 ka. samudaneti 4 cha.Ma. aparena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

So hi yasma tasmim samaye yantam viriyam tisu bhavesu kilesanam atapanato atapoti vuccati, tena samannagato hoti, tasma atapiti vuccati. Sampajanoti kayapariggahakena sampajannasankhatena nanena samannagato. Satimati kayapariggahikaya satiya samannagato. Ayam pana yasma satiya arammanam pariggahetva pannaya anupassati. Na hi sativirahitassa anupassana nama atthi. Tenevaha "satinca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti. 1- Tasma ettha "kaye kayanupassi viharati"ti ettavata kayanupassanasatipatthanakammatthanam vuttam hoti. Athava yasma anatapino antosankhepo antarayakaro hoti, asampajano upayapariggahe ca asamatthova hoti, tenassa tam kammatthanam na sampajjati. Tasma yesam dhammanam anubhavena tam sampajjati, tesam dassanattham "atapi sampajano satima"ti idam vuttanti veditabbam. Iti kayanupassanasatipatthanam sampayoganganca dassetva idani pahanangam dassetum vineyya loke abhijjhadomanassanti vuttam. Tattha vineyyati tadangavinayena va vikkhambhanavinayena va vinayitva. Loketi ettha yvayam ajjhattadibhedo kayo pariggahito, sveva idha loko nama. Tasmim loke abhijjhadomanassam vinayitvati attho. Yasma panettha abhijjhagahanena kamacchando, domanassaggahanena byapado sangaham gacchati, tasma nivaranapariyapannabalavadhammadvayadassanena nivaranappahanam vuttam hotiti veditabbam. Visesena cettha abhijjhavinayena kayasampattimulakassa anurodhassa domanassavinayena kayavipattimulakassa virodhassa abhijjhavinayena ca kaye abhiratiya domanassavinayena kayabhavanaya anabhiratiya abhijjhavinayena kaye abhutanam subhasukhabhavadinam pakkhepassa domanassavinayena kaye bhutanam asubhasukhabhavadinam @Footnote: 1 sam.Ma. 19/234/102

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

Apanayanassa ca pahanam vuttam. Tena yogavacarassa yoganubhavo yogasamatthata ca dipita hoti. Yoganubhavo hi esa, hadayam 1- anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhutapakkhepabhutapanayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhutam apakkhipanto bhutanca anapanento yogasamattho hotiti. Aparo nayo:- "kaye kayanupassi"ti ettha anupassanaya kammatthanam vuttam. "viharati"ti ettha vuttaviharena kammatthanikassa kayassa pariharanam. 2- "atapi"tiadisu atapena sammappadhanam, satisampajannena sabbatthikam kammatthanam kammatthanapariharanupayo va. Satiya va kayanupassanavasena patiladdhasamatho, sampajannena vipassana, abhijjhadomanassavinayena bhavanaphalam vuttanti veditabbam. Ayam tava kayanupassanasatipatthanuddesassa atthavannana. Vedananupassanadiuddesavannana vedananupassanasatipatthanuddesadisupi ajjhattadini vuttanayeneva veditabbani. Etesupi hi attano vedanadisu, parassa vedanadisu, kalena attano kalena parassa vedanadisuti tividho pariggaho vutto. Vedanasu vedananupassiti- adisu ca vedanadinam puna vacane payojanam kayanupassanayam vuttanayeneva veditabbam. Vedanasu vedananupassi, citte cittanupassi, dhammesu dhammanupassiti ettha pana vedanati tisso vedana, ta ca lokiyaeva. Cittampi lokiyam, tatha dhamma. Tesam vibhago niddesavare pakato bhavissati. Kevalam panidha yatha vedana anupassitabba, tatha anupassanto "vedanasu vedananupassi"ti veditabbo. Esa nayo cittadhammesu. Kathanca vedana anupassitabbati? sukha tava vedana Dukkhato, dukkha sallato, adukkhamasukha aniccato. Yathaha:- @Footnote: 1 Si. yadayam, cha. yadidam 2 cha.Ma. kayapariharanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

"yo sukham dukkhato adda dukkhamaddakkhi sallato adukkhamasukham santam addakkhi nam aniccato save sammaddaso bhikkhu *- upasanto carissati"ti. 1- Sabbaeva ceta dukkhatipi anupassitabba. Vuttanhetam yankinci vedayitam, tam dukkhasminti vadami"ti. 2- Sukhadukkhatopi ca anupassitabba. Yathaha "sukha kho avuso visakha vedana thitisukha viparinamadukkha"ti 3- sabbam vittharetabbam. Apica aniccadisattanupassananam vasenapi 4- anupassitabba. Sesam niddesavareyeva pakatam bhavissati. Cittadhammesupi cittam tava arammanadhipatisahajatabhumikammavipakakiriyadinanatta- bhedanam aniccadianupassananam niddesavare agatasaragadibhedananca vasena anupassitabbam. Dhamma salakkhanasamannalakkhananam sunnatadhammassa aniccadisatta- nupassananam niddesavare agatasantasantadibhedananca vasena anupassitabba. Sesam vuttanayameva. Kamancettha yassa kayasankhate loke abhijjhadomanassam pahinam, tassa vedanadilokesupi tam pahinameva. Nanapuggalavasena pana nanacittakkhanika- satipatthanabhavanavasena ca sabbattha vuttam. Yato va ekattha pahinam, sesesupi pahinam hoti. Tenevassa tattha pahanadassanatthampi evam vuttanti veditabbanti. Uddesavaravannana nitthita. ---------- Kayanupassananiddesavannana [356] Idani seyyathapi nama cheko vilivakarako thulakilanjasanhakilanja- cankotakapelaputadini upakaranani katukamo ekam mahavelum labhitva @Footnote: 1 sam.sala. 18/368/257 (sya) 2 sam.sala. 18/391/268 (sya) @3 Ma.mu. 12/465/414 4 khu.pati. 31/728/624 (sya) @* pali. parijanati vedana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Catudha chinditva tato ekekam velukhandam gahetva phaletva tam tam upakaranam kareyya, yatha va pana cheko suvannakaro nanavihitam pilandhanavikatim kattukamo suparisuddham suvannaghatikam labhitva catudha chinditva tato ekekam kotthasam gahetva tam tam pilandhanam kareyya, evameva bhagava satipatthanadesanaya sattanam anekappakaram nanavisesadhigamam 1- kattukamo ekameva sammasatim "cattaro satipatthana, idha bhikkhu ajjhattam kaye kayanupassi viharati"tiadina nayena arammanavasena catudha chinditva 2- tato ekekam satipatthanam gahetva vibhajanto kathanca bhikkhu ajjhattam kayetiadina nayena niddesavaram vattumaraddho. Tattha kathancatiadi vittharetum kathetukamyatapuccha. Ayam panettha sankhepattho:- kena ca akarena kena pakarena bhikkhu ajjhattam kaye kayanupassi viharatiti. Sesapucchavaresupi eseva nayo. Idha bhikkhuti imasmim sasane bhikkhu. Ayanhettha idhasaddo ajjhattadivasena sabbappakarakayanupassana- nibbattakassa puggalassa sannissayabhutasasanaparidipano annasasanassa tathabhava- patisedhano ca. Vuttanhetam "idheva bhikkhave samano .pe. Sunna parappavada samanehi annehi'. Ti' 3- tena vuttam "imasmim sasane bhikkhu"ti. Ajjhattam kayanti attano kayam. Uddham padatalati padatalato upari. Adho kesamatthakati kesaggato hettha. Tacapariyantanti tiriyam tacaparicchinnam. Purannanappakarassa asucino paccavekkhatiti nanappakarakesadiasucibharito ayam kayoti passati. Katham.? atthi imasmim kaye kesa loma .pe. Muttanti. Tattha atthiti samvijjanti. Imasminti yvayam uddham padatala adho kesamatthaka tiriyam tacapariyanto puro nanappakarassa asucinoti vuccati, tasmim. Kayeti sarire. Sariranhi asucisancayato kucchitanam kesadinanceva cakkhurogadinanca rogasatanam ayabhutato kayoti vuccati. @Footnote: 1 cha.Ma. visesadhigamam 2 cha.Ma. bhinditva 3 an.catukka. 21/241/265

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

Kesa lomati ete kesadayo dvattimsakaRa. Tattha atthi imasmim kaye kesa, atthi imasmim kaye lomati evam sambandho veditabbo. Imasminhi padatalato patthaya upari, kesamatthaka patthaya hettha, tacato patthaya pariyantatoti ettake byamamatte kalevare sabbakarenapi vicinanto na koci kinci muttam va manim va veluriyam va agarum va kunkumam va kappuram va vasacunnadini 1- va anumattampi sucibhavam passati, athakho paramaduggandhajeguccham assirikadassanam nanappakaram kesalomadibhedam asucimyeva passati. Tena vuttam atthi imasmim kaye kesa loma .pe. Muttanti. Ayamettha padasambandhato vannana. Imam pana kammatthanam bhavetva arahattam papunitukamena kulaputtena aditova catubbidham silam sodhetva suparisuddhasile patitthitena yvayam dasasu palibodhesu palibodho atthi, tam upacchinditva patikulamanasikarakammatthanabhavanaya pathamajjhanam nibbattetva jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam anagamiphaladisu va annataram pattassa sabbantimena paricchedena satthakathaya paliya kataparicayassa tantiacariyassapi kalyanamittassa santike uggahetabbam. Visuddham tatharupam kalyanamittam ekavihare alabhantena tassa vasanatthanam gantva uggahetabbam. Tattha catubbidhasilavisodhananceva 2- palibodho ca palibodhupacchedo ca 3- acariyassa santikam upasankamanavidhananca 3- sabbampi visuddhimagge vittharato kathitam. Tasma tam tattha kathitanayeneva veditabbam. Acariyena pana kammatthanam kathentena tividhena kathetabbam. Eko bhikkhu pakatiya uggahitakammatthano hoti, tassa ekam dve nisajjavare sajjhayam karetva kathetabbam. Eko santike vasitva ugganhitukamo hoti, tassa agatagatavelaya kathetabbam. Eko uggahitva annattha gantukamo hoti, tassa @Footnote: 1 cha.Ma. vasacunnadim 2 visuddhi. 1/44 silaniddesa @3 visuddhi. 1/112 kammatthanaggahananiddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Natipapancam natisankhepam katva nijjatam nigganthim 1- kammatthanam kathetabbam. Kathentena kim acikkhitabbanti. Sattadha uggahakosallam dasadha ca manasikarakosallam acikkhitabbam. Tattha vacasa manasa vannato santhanato disato okasato paricchedatoti evam sattadha uggahakosallam acikkhitabbam. Imasminhi patikulamanasikarakammatthane yopi tipitako hoti, tenapi manasikarakale pathamam vacaya sajjhayo katabbo. Ekassa 2- hi sajjhayam karontasseva kammatthanam pakatam hoti malayavasimahadevattherassa santike uggahitakammatthananam dvinnam theranam viya. Thero kira tehi kammatthanam yacito "cattaro mase imam evam sajjhayam karotha"ti dvattimsakarapalim adasi. Te kincapi tesam dve tayo nikaya paguna, padakkhinaggahitaya pana cattaro mase dvattimsakaram sajjhayantava sotapanna ahesum. Tasma kammatthanam kathentena acariyena antevasiko vattabbo "pathamam tava vacaya sajjhayam karohi"ti. Karontena ca tacapancakadini paricchinditva anulomapatilomavasena sajjhayo katabbo. "kesa loma nakha danta taco"ti hi vatva puna patilomato "taco danta nakha loma kesa"ti vattabbam. Tadanantaram vakkapancake "mamsam naharu atthi atthiminjam vakkan"ti vatva puna patilomato "vakkam atthiminjam atthi naharu mamsam taco danta nakha loma kesa"ti vattabbam. Tato papphasapancake "hadayam yakanam kilomakam pihakam papphasan"ti vatva puna patilomato "papphasam pihakam kilomakam yakanam hadayam vakkam atthiminjam atthi naharu mamsam taco danta nakha loma kesa"ti vattabbam. Tato imam tantim anarulhampi patisambhidamagge 3- agatam matthalungam karisavasane tantim aropetva imasmim matthalungapancake "antam antagunam udariyam karisam matthalungan"ti vatva puna patilomato "matthalungam karisam udariyam @Footnote: 1 cha.Ma. nigganthikam 2 cha.Ma. ekaccassa 3 khu. pati. 31/6/9 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

Antagunam antam papphasam pihakam kilomakam yakanam hadayam vakkam atthiminjam atthi naharu mamsam taco danta nakha loma kesa"ti vattabbam. Tato medachakke "pittam semham pubbo lohitam sedo medo"ti vatva puna patilomato "medo sedo lohitam pubbo semham pittam matthalungam karisam udariyam antagunam antam papphasam pihakam kilomakam yakanam hadayam vakkam atthiminjam atthi naharu mamsam taco danta nakha loma kesa"ti vattabbam. Tato muttachakke "assu vasa khelo singhanika lasika muttan"ti vatva puna patilomato "muttam lasika singhanika khelo vasa assu medo sedo lohitam pubbo semham pittam matthalungam karisam udariyam antagunam antam papphasam pihakam kilomakam yakanam hadayam vakkam atthiminjam atthi naharu mamsam taco danta nakha loma kesa"ti evam kalasatampi kalasahassampi kalasatasahassampi vacaya sajjhayo katabbo. Vacasa sajjhayena hi kammatthanatanti paguna hoti, na ito cito ca cittam vidhavati, kotthasa pakata honti. Hatthasankhalika viya khayanti, vatipadapanti viya ca khayanti. Yatha ca pana vacasa, tatheva manasapi sajjhayo katabbo. Vacasa sajjhayopi 1- hi manasa sajjhayassa paccayo hoti, manasa sajjhayo lakkhanapativedhassa paccayo hoti, lakkhanapativedho maggaphalapativedhassa paccayo hoti. Vannatoti kesadinam vanno vavatthapetabbo. Santhanatoti tesamyeva santhanam vavatthapetabbam. Disatoti imasmim sarire nabhito uddham uparima disa, adho hetthima disa. Tasma "ayam kotthaso imissa nama disaya"ti disa vavatthapetabba. Okasatoti "ayam kotthaso imasmim nama okase patitthito"ti evam tassa tassa okaso vavatthapetabbo. Paricchedatoti sabhagaparicchedo visabhagaparicchedoti dve pariccheda. Tattha "ayam kotthaso hettha ca upari @Footnote: 1 cha. sajjhayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

Ca tiriyanca imina nama paricchinno"ti evam sabhagaparicchedo veditabbo. "kesa na loma, lomapi na kesa"ti evam amissikatavasena visabhagaparicchedo veditabbo. Evam sattadha uggahakosallam acikkhantena pana "idam kammatthanam asukasmim sutte patikulavasena kathitam, asukasmim dhatuvasena"ti natva acikkhitabbam. Idanhi mahasatipatthane 1- patikulavaseneva kathitam, mahahatthipadopamamaharahulovada- dhatuvibhangesu 2- dhatuvasena kathitam. Kayagatasatisutte 3- pana yassa vannato upatthati, tam sandhaya cattari jhanani vibhattani. Tattha dhatuvasena kathitam vipassanakammatthanam hoti, patikulavasena kathitam samathakammatthanam. Tadetam idha samathakammatthanam avisesato sabbasadharanavasena kathitanti keci 4- vadantiyevati. Evam sattadha uggahakosallam acikkhitva "anupubbato natisighato natisanikato vikkhepapatibahanato pannattisamatikkamanato anupubbamuncanato appanato tayo ca suttanta"ti evam dasadha manasikarakosallam acikkhitabbam. Tattha anupubbatoti idanhi sajjhayakaranato patthaya anupatipatiya manasikatabbam, na ekantarikaya. Ekantarikaya hi manasikaronto yatha nama akusalo puriso dvattimsapadam nissenim ekantarikaya arohanto kilantakayo patati, na arohanam sampadeti. Evameva bhavanasampattivasena adhigantabbassa assadassa anadhigama kilantacitto patati, na bhavanam sampadeti. Anupubbato manasikarontenapi ca natisighato manasikatabbam. Atisighato manasikaroto hi yatha nama tiyojanam maggam patipajjitva okkamanavissajjanam asallakkhetva sighena javena sattakkhattumpi gamanagamanam karoto purisassa kincapi addhanam parikkhayam gacchati, athakho muncitvava 5- gantabbam hoti. Evameva @Footnote: 1 di.Ma. 10/372/248, Ma.mu. 12/105/77 @2 Ma.mu. 12/300/262, Ma.Ma. 13/113/91, Ma.u. 14/342/304 3 Ma.u. 14/153/137 @4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. pucchitvava

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

Kevalam kammatthanam pariyosanam papunati, avibhutam pana hoti, na visesam avahati. Tasma natisighato manasikatabbam. Yatha ca natisighato, evam natisanikatopi. Atisanikato manasikaroto hi yatha nama tadaheva tiyojanam maggam gantukamassa purisassa antaramagge rukkhapabbata- gahanadisu vilambamanassa maggo parikkhayam na gacchati, dvihatihena pariyosapetabbo hoti. Evameva kammatthanam pariyosanam na gacchati. Visesadhigamassa paccayo na hoti. Vikkhepapatibahanatoti kammatthanam vissajjetva bahiddha puthuttarammane cetaso vikkhepo patibahitabbo. Appatibahato hi yatha nama ekapadikam papatamaggam patipannassa purisassa akkamanapadam asallakkhetva ito cito ca vilokayato padavaro virajjhati, tato sataporise papate patitabbam hoti. Evameva bahiddha vikkhepe sati kammatthanam parihayati paridhamsati. Tasma vikkhepapatibahanato manasikatabbam. Pannattisamatikkamanatoti ya ayam "kesa loma"tiadika pannatti, tam atikkamitva "patikulan"ti cittam thapetabbam. Yatha hi udakadullabhakale manussa aranne udakatthanam 1- disva tattha talapannadikam kincideva sannanam bandhitva tena sannanena agantva nahayanti ceva pivanti ca, yada ca pana tesam abhinhasancarena agatagatapadam pakatam hoti, tada sannanena kiccam na hoti. Icchiticchitakkhane gantva nahayanti ceva pivanti ca, evameva pubbabhage kesa lomati pannattivasena manasikaroto patikulabhavo pakato hoti. Atha kesa lomati pannattim samatikkamitva patikulabhaveyeva cittam thapetabbam. Anupubbamuncanatoti yo yo kotthaso na upatthati, tam tam muncantena anupubbamuncanato manasikatabbam. Adikammikassa hi kesati manasikaroto manasikaro @Footnote: 1 cha.Ma. udapanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

Gantva muttanti imam pariyosanakotthasameva ahacca titthati. Muttanti ca manasikaroto manasikaro gantva kesati imam adikotthasameva ahacca titthati. Athassa manasikaroto keci kotthasa upatthahanti, keci na upatthahanti. Tena ye ye upatthahanti, tesu tesu tava kammam katabbam, yava dvisu upatthitesu tesampi eko sutthutaram upatthahati. Evam upatthitam pana tameva punappunam manasikarontena appana uppadetabba. Tatrayam upama:- yatha hi dvattimsatalake talavane vasantam makkatam gahetukamo luddho 1- adimhi thitatalassa pannam sarena vijjhitva ukkutthim kareyya, athakho so makkato patipatiya tasmim tasmim tale patitva pariyantatalameva gaccheyya, tatthapi gantva luddhena tatheva kate puna teneva nayena aditalam agaccheyya, so evam punappunam patipatiya gacchamano ukkutthukkutthitthaneyeva utthahitva puna anukkamena ekasmim tale nipatitva tasseva 2- vemajjhe makulatalapannasucim dalham gahetva vijjhiyamanopi na utthaheyya. Evam sampadamidam datthabbam. Tatridam opammasamsandanam:- yatha hi talavane dvattimsa tala, evam imasmim kaye dvattimsa kotthasa. Makkato viya cittam. Luddho viya yogavacaro. Makkatassa dvattimsatalake talavane nivaso viya yogino cittassa dvattimsa- kotthasake kaye arammanavasena anusancaranam. Luddhena adimhi thitatalassa pannam sarena vijjhitva ukkutthiya kataya makkatassa tasmim tasmim tale patitva pariyantatalagamanam viya yogina 3- kesati manasikare araddhe patipatiya gantva pariyosanakotthaseeva cittassa santhanam. Puna paccagamanepi eseva nayo. Punappunam patipatiya gacchamanassa makkatassa ukkutthukkutthitthane utthanam viya punappunam manasikaroto kesuci kesuci upatthitesu anupatthahante vissajjetva upatthitesu @Footnote: 1 cha.Ma. luddo 2 cha.Ma. tassa 3 cha.Ma. yogino

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Parikammakaranam. Anukkamena ekasmim tale nipatitva tasseva vemajjhe makulatalapannasucim dalham gahetva vijjhiyamanassapi anutthanam viya avasane dvisu upatthitesu yo sutthutaram upatthati, tameva punappunam manasikaritva appanaya uppadanam. Aparapi upama:- yatha nama pindapatiko bhikkhu dvattimsakulam gamam upanissaya vasanto pathamageheeva dve bhikkha labhitva parato ekam vissajjeyya, punadivase tisso labhitva parato dve vissajjeyya, tatiyadivase adimhiyeva pattapuram labhitva asanasalam gantva paribhunjeyya, evam sampadamidam datthabbam. Dvattimsakulagamo viya hi dvattimsakaro. Pindapatiko viya yogavacaro. Tassa tam gamam upanissaya vaso viya yogino dvattimsakare parikammakaranam. Pathamagehe dve bhikkha labhitva parato ekissa vissajjanam viya dutiyadivase tisso labhitva parato dvinnam vissajjanam viya ca manasikaroto manasikaroto anupatthahante anupatthahante vissajjetva upatthitesu upatthitesu yava kotthasadvaye parikammakaranam. Tatiyadivase adimhiyeva pattapuram labhitva asanasalayam nisiditva paribhogo viya dvisu yo sutthutaram upatthahati, tameva punappunam manasikaritva appanaya uppadanam. Appanatoti appanakotthasato, kesadisu ekekasmim kotthase appana hotiti veditabboti ayamettha adhippayo. Tayo ca suttantati adhicittam sitibhavo bojjhangakosallanti ime tayo suttanta viriyasamadhiyojanattham veditabbati ayamettha adhippayo. Tattha:- adhicittamanuyuttena bhikkhave bhikkhuna tini nimittani kalena kalam manasikatabbani. Kalena kalam samadhinimittam manasikatabbam, kalena kalam paggahanimittam manasikatabbam, kalena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Kalam upekkhanimittam manasikatabbam. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantam samadhinimittamyeva manasikareyya, thanam tam cittam kosajjaya samvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantam paggahanimittamyeva manasikareyya, thanam tam cittam uddhaccaya samvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantam upekkhanimittamyeva manasikareyya, thanam tam cittam na samma samadhiyeyya asavanam khayaya. Yato ca kho bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu kalena kalam samadhinimittam, paggahanimittam, upekkhanimittam manasikaroti, tam hoti cittam mudu ca kammaniyanca pabhassaranca, na ca pabhangu, samma samadhiyati asavanam khayaya. Seyyathapi bhikkhave suvannakaro va suvannakarantevasi va ukkam bandhati, 1- ukkam bandhitva ukkamukham alimpeti, 2- ukkamukham alimpetva sandasena jatarupam gahetva ukkamukhe pakkhipati, 3- ukkamukhe pakkhipitva kalena kalam abhidhamati, kalena kalam udakena paripphoseti, kalena kalam ajjhupekkhati. Sace bhikkhave suvannakaro va suvannakarantevasi va tam jatarupam ekantam abhidhameyya, thanam tam jatarupam daheyya. 4- Sace bhikkhave suvannakaro va suvannakarantevasi va tam jatarupam ekantam udakena paripphoseyya, thanam tam jatarupam nibbapeyya. 5- Sace bhikkhave suvannakaro va suvannakarantevasi va tam jatarupam ekantam ajjhupekkheyya, thanam tam jatarupam na samma paripakam gaccheyya. Yato ca kho bhikkhave suvannakaro va suvannakarantevasi va tam jatarupam kalena kalam abhidhamati, kalena kalam udakena @Footnote: 1 bandheyya, an.tika. 20/103/250 2 alimpeyya, an.tika. 20/103/250 @3 pakkhipeyya, an.tika. 20/103/250 @4 Ma. dayheyya 5 cha. nibbayeyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Paripphoseti, kalena kalam ajjhupekkhati, tam hoti jatarupam mudu ca kammaniyanca pabhassaranca, na ca pabhangu, samma upeti kammaya. Yassa yassa ca pilandhanavikatiya akankhati yadi patikaya yadi kundalaya yadi giveyyakaya 1- yadi suvannamalaya, tancassa attham anubhoti. Evameva kho bhikkhave adhicittamanuyuttena .pe. Samma samadhiyati asavanam khayaya. Yassa yassa ca abhinnasacchikaraniyassa dhammassa cittam abhininnameti abhinnasacchikiriyaya, tatra tatreva sakkhibhabbatam papunati sati satiayatane"ti 2- idam suttam adhicittanti veditabbam. "../../bdpicture/chahi bhikkhave dhammehi samannagato bhikkhu bhabbo anuttaram sitibhavam sacchikatum, katamehi chahi. Idha bhikkhave bhikkhu yasmim samaye cittam niggahetabbam, tasmim samaye cittam nigganhati. Yasmim samaye cittam paggahetabbam, tasmim samaye cittam pagganhati. Yasmim samaye cittam sampahamsitabbam, tasmim samaye cittam sampahamseti. Yasmim samaye cittam ajjhupekkhitabbam, tasmim samaye cittam ajjhupekkhati. Panitadhimuttiko ca hoti nibbanabhirato ca. Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannagato bhikkhu bhabbo anuttaram sitibhavam sacchikatun"ti 3- idam suttam sitibhavoti veditabbam. Bojjhangakosallam pana "evameva kho bhikkhave yasmim samaye linam cittam hoti, akalo tasmim samaye passaddhisambojjhangassa bhavanaya"ti 4- samyuttamahavagge bojjhangasamyutte agatameva. Iti idam sattavidham uggahakosallam suggahitam katva idanca 5- dasavidham manasikarakosallam sutthu vavatthapetva tena yogina ubhayakosallavasena kammatthanam @Footnote: 1 giveyyakena, an.tika. 20/103/251 @2 an.tika. 20/102/250 3 an.chakka. 22/356/485 (sya) @4 sam.Ma. 19/234/100 5 cha.Ma. imanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

Sadhukam uggahetabbam. Sace panassa acariyena saddhim ekavihareyeva phasu hoti, evam vittharena akathapetva kammatthanam anuyunjantena visesam labhitva uparupari kathapetabbam. Annattha vasitukamena yathavuttena vidhina vittharato kathapetva punappunam parivattetva sabbam ganthitthanam chinditva kammatthanabhavanaya ananurupam senasanam pahaya mahavasatadiattharasadosavajjite anurupe vihare viharantena khuddakapalibodhupacchedam katva yo tava ragacarito hoti, tena yasma rago pahatabbo, tasma patikulamanasikare parikammam katabbam. Karontena pana kesesu tava nimittam gahetabbam. Katham? ekam va dve Va kese luncitva hatthatale thapetva vanno tava vavatthapetabbo. Chinnatthanepi kese oloketum vattati. Udakapatte va yagupatte va oloketumpi vattatiyeva. Kalakakale disva kalakati manasikatabba, setakale setati. Missakakale pana ussadavasena manasikatabba honti. Yatha ca kesesu, evam sakalepi tacapancake disvava nimittam gahetabbam. Evam nimittam gahetva sabbakotthasesu vannasanthanadisokasaparicchedavasena vavatthapetva vannasanthana- gandhaasayokasavasena pancadha patikulato vavatthapetabba. Tatrayam sabbakotthasesu anupubbikatha:- kesa tava pakativannena kalaka addaritthakavanna, santhanato dighavattalika tuladandasanthana, disato uparimaya disaya jata, okasato ubhosu passesu kannaculikahi, purato nalatantena, pacchato galavatakena paricchinna, sisakatahavethanam allacammam kesanam okaso. Paricchedato kesa sisavethanacamme vihaggamattam pavisitva patitthitena hettha attano mulatalena, upari akasena, tiriyam annamannena paricchinna. Dve kesa ekato natthiti ayam sabhagaparicchedo. Kesa na loma, loma na kesati evam avasesehi ekattimsakotthasehi amissikata, kesa nama patiyekko kotthasoti ayam visabhagaparicchedo. Idam kesanam vannadito vavatthapanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page251.

Idam pana tesam vannadivasena pancadha patikulato vavatthapanam:- kesa ca namete vannatopi patikula, santhanatopi, gandhatopi, asayatopi, okasatopi patikula. Manunnepi hi yagupatte va bhattapatte va kesavannam kinci disva "kesamissakamidam, haratha nan"ti jigucchanti. Evam kesa vannato patikula. Rattim bhunjantapi kesasanthanam akkavakam va makacivakam va chupitvapi tatheva jigucchanti. Evam santhanato patikula. Telamakkhanapupphadhupadisankharavirahitananca kesanam gandho paramajeguccho hoti, tato paramajegucchataro 1- aggimhi pakkhittanam. Kesa hi vannasanthanato appatikulapi siyum. Gandhena pana patikulayeva. Yatha hi daharassa kumarassa vaccam vannato haliddivannam, santhanatopi haladdipindasanthanam, sankaratthane chadditanca uddhumatakam kalasunakhasariram vannato talapakkavannam, santhanato vattetva vissatthamudingasanthanam, dathapissa sumanamakulasadisati ubhayampi vannasanthanato siya appatikulam, gandhena pana patikulameva. Evam kesapi siyum vannasanthanato appatikula, gandhena pana patikulaevati. Yatha pana asucitthane gamanissandena jatani supeyyapannani nagarika- manussanam jegucchani honti aparibhogani, evam kesapi pubbalohitamuttakarisa- pittasemhadinissandena jatatta atijegucchati idam nesam asayato patikulyam. Ime ca kesa nama gutharasimhi utthitakannikam viya ekattimsakotthasarasimhi jata. Te susanasankaratthanadisu jatasakam viya parikhadisu jatakamalakuvalayadipuppham viya ca asucitthane jatatta paramajegucchati idam nesam okasato patikulyam. Yatha ca kesanam, evam sabbakotthasanam vannasanthanagandhasayokasavasena pancadha patikulata vavatthapetabba, vannasanthanadisokasaparicchedavasena pana sabbepi visum visum vavatthapetabba. @Footnote: 1 cha.Ma. jegucchataro

--------------------------------------------------------------------------------------------- page252.

Tattha loma tava pakativannato na kesa viya asambhinnakalaka, kalapingala pana honti. Santhanato onataggatalamulasanthana. Disato dvisu disasu jata. Okasato thapetva kesanam patitthitokasanca hatthapadatalani ca yebhuyyena avasesasariravethanacamme jata. Paricchedato sariravethanacamme likkhamattam pavisitva patitthitena, hettha attano mulatalena, upari akasena, tiriyam annamannena paricchinna. Dve loma ekato natthi. Ayam tesam sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Nakhati visatiya nakhapattanam namam. Te sabbepi vannato seta. Santhanato macchasakalikasanthana. Disato padanakha hetthimadisaya jata, hatthanakha uparimadisayati dvisu disasu jata. Okasato angulinam aggapitthesu patitthita. Paricchedato dvisu disasu angulikotimamsehi, anto angulipitthimamsena, bahi ceva agge ca akasena, tiriyam annamannena paricchinna. Dve nakha ekato natthi. Ayam nesam sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Dantati paripunnadantassa dvattimsa dantatthikani. Tepi vannato seta. Santhanato anekasanthana. Tesanhi hetthimaya tava dantapaliya majjhe cattaro danta mattikapinde patipatiya thapitaalabubijasanthana. Tesam ubhosu passesu ekeko ekamulako ekakotiko mallikamakulasanthano. Tato ekeko dvimulako dvikotiko yanakaupatthambhanikasanthano, tato dve dve timula tikotika. Tato dve dve catumula catukotikati. Uparimapaliyapi eseva nayo. Disato uparimadisaya jata. Okasato dvisu hanukatthikesu patitthita. Paricchedato hettha hanukatthike patitthitena attano mulatalena, upari akasena, tiriyam annamannena paricchinna. Dve danta ekato natthi. Ayam nesam sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Tacoti sakalasariram vethetva thitacammam. Tassa upari kalasamapitadivanna chavi namesa 1- sakalasariratopi sankaddhiyamana badaratthimatta hoti. Taco pana vannato setoyeva. So cassa setabhavo aggijalabhighatapaharanappaharadihi viddhamsitaya chaviya pakato hoti. Santhanato sarirasanthanova hoti. Ayamettha sankhePo. Vittharato pana padangulitaco kosakarakakosasanthano, pitthipadataco putabandhaupahanasanthano, janghataco bhattaputakatalapannasanthano, urutaco tandulabharitadighathavikasanthano, anisadataco udakapuritapataparissavanasanthano, pitthitaco phalakonaddhacammasanthano, kucchitaco vinadonikonaddhacammasanthano, urataco yebhuyyena caturassasanthano, ubhayabahutaco tunironaddhacammasanthano, pitthihatthataco khurakosakasanthano phalakatthavikasanthano va, hatthangulitaco kuncikakosakasanthano, givataco galakancukasanthano, mukhataco chiddavachiddo kitakulavakasanthano, sisataco pattatthavikasanthanoti. Tacaparigganhakena ca yogavacarena uttarotthato patthaya uparimukham nanam pesetva pathamam tava mukham pariyonaddhitva thitacammam vavatthapetabbam. Tato nalatatthicammam. Tato thavikaya pakkhittapattassa ca thavikaya ca antarena hatthamiva sisatthikassa ca sisacammassa ca antarena nanam pesetva atthikena saddhim cammassa ekabaddhabhavam viyojentena sisacammam vavatthapetabbam, tato khandhacammam. Tato anulomena patilomena ca dakkhinahatthacammam. Atha teneva nayena vamahatthacammam. Tato pitthicammam. Tam tam vavatthapetva anulomena ca patilomena ca dakkhinapadacammam. Atha teneva nayena vamapadacammam, tato anukkameneva vatthiudarahadayagivacammani vavatthapetabbani. Atha givacammanantaram hetthimahanucammam vavatthapetva adharottha- pariyosanam papetva nitthapetabbam. Evam olarikolarikam parigganhantassa sukhumumpi pakatam hoti. @Footnote: 1 cha. nama, ya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page254.

Disato dvisu disasu jato. Okasato sakalasariram pariyonaddhitva thito. Paricchedato hettha patitthitatalena, upari akasena paricchinno. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Mamsanti nava mamsapesisatani. Tam sabbampi vannato rattam kimsukapupphasadisam. Santhanato janghapindikamamsam talapannaputabhattasanthanam, urumamsam nisadapotakasanthanam, anisadamamsam uddhanakotisanthanam, pitthimamsam talagulapatalasanthanam, phasukadvayamamsam kotthalikaya 1- kucchiyam tanumattikalepanasanthanam, thanadvayamamsam 2- vattetva 3- avakkhittamattikapindasanthanam, bahudvayamamsam dvigunam katva thapitaniccammamaha- musikasanthanam, evam olarikolarikamamsam parigganhantassa sukhumampi pakatam hoti. Disato dvisu disasu jatam. Okasato dasadhikani 4- tini atthisatani anulimpitva thitam. Paricchedato hettha atthisanghate patitthitatalena, upari tacena, tiriyam annamannena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Naharuti nava naharusatani. Vannato sabbepi naharu seta. Santhanato nanasanthana. Etesu hi givaya uparibhagato patthaya panca mahanaharu sariram vinaddhamana hadayassa purimapassena otinna, panca pacchimapassena, panca dakkhinapassena, panca vamapassena, panca dakkhinahattham vinaddhamanapi hatthassa purimapassena panca, pacchimapassena panca. Tatha vamahattham vinaddhamanapi. Dakkhinapadam vinaddhamanapi padassa purimapassena panca, pacchimapassena panca. Tatha vamapadam vinaddhamanapiti evam sariradharaka nama 5- satthi mahanaharu kayam vinaddhamana otinna, ye kandaratipi vuccanti. Te sabbepi kundalamakulasanthana. 6- Anne pana tam tam padesam ajjhottharitva thita. Tato sukhumatara sutta- rajjukasanthana, anne tato sukhumatara putilatasanthana, anne tato sukhumatara @Footnote: 1 cha. potthalikaya 2 cha.Ma. thanamamsam @3 Si. thatva 4 cha.Ma. sadhikani, visuddhi. nadhikani @5 Ma. sariradharana nama 6 visuddhi. kandala....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page255.

Mahavinatantisanthana, anne thulasuttakasanthana, hatthapadapitthiyam naharu sakunapadasanthana, sisanaharu darakanam sisajalakasanthana, pitthinaharu atape pasaritaallajalasanthana, avasesa tamtamangapaccanganugata naharu sarire patimukkajalakancukasanthana. Disato dvisu disasu jata. Okasato sakalasarire atthini abandhitva thita. Paricchedato hettha tinnam atthisatanam upari patitthitatalehi, upari mamsacammani ahacca thitapadesehi, tiriyam annamannena paricchinna. Ayam tesam sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Atthiti thapetva dvattimsa dantatthini avasesani catusatthi hatthatthini, catusatthi padatthini, catusatthi mamsanissitani muduatthini, dve panhikatthini, ekekasmim pade dve 1- gopphakatthini, dve janghatthini, dve jannukatthini, dve urutthini, 2- dve katitthini, attharasa pitthikantakatthini, catuvisati phasukatthini, cuddasa uratthini, ekam hadayatthi, dve akkhakatthini, dve kottatthini, dve bahutthini, dve dve aggabahutthini, satta givatthini, dve hanukatthini, ekam nasikatthi, dve akkhitthini, dve kannatthini, ekam nalatatthi, ekam muddhatthi, nava sisakapalatthiniti evam timattani atthisatani. Tani sabbanipi vannato setani. Santhanato nanasanthanani. Tattha hi aggapadangulitthini katakabijasanthanani, tadanantarani majjhapabbatthini panasatthisanthanani, mulapabbatthini pandavasanthanani, pitthipadatthini kottita- kandalakandararasisanthanani, panhikatthi ekatthitalaphalabijasanthanam, gopphakatthini bandhakilagolakasanthanani, janghatthinam gopphakatthisu patitthitatthanam apanitatacasindi- kalirasanthanam, khuddakajanghatthikam dhanukadandasanthanam, mahantam milatasappapitthi- santhanam, jannukatthi ekato parikkhinaphenukasanthanam. Tattha janghatthikassa patitthitatthanam atikhinaggagosingasanthanam, urutthi duttacchitavasipharasudandasanthanam, tassa katitthimhi patitthitatthanam @Footnote: 1 visuddhi. dve dve, 2/34 anussatikammatthananiddesa @2 visuddhi. ekam jannukatthi, ekam urutthi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page256.

Kilagolakasanthanam, tena katitthino patitthitatthanam aggacchinnamahapunnagaphalasanthanam, katitthini dvepi ekabaddhani hutva kumbhakarauddhanasanthanani, patiyekkam kammarakutayottasanthanani, kotiyam thitaanisadatthi adhomukham katva gahitasappaphana- santhanam sattasu thanesu chiddavachiddam, pitthikantakatthini abbhantarato uparupari thapitasisakapatavethakasanthanani, bahirato vattanavalisanthanani, tesam antarantara kakacadantasadisa dve tayo kantaka honti. Catuvisatiya phasukatthisu aparipunnani aparipunnaasitasanthanani, paripunnani paripunnaasitasanthanani. Sabbanipi odatakukkutassa pasaritapakkhasanthanani. Cuddasa uratthini jinnasandamanikapanjarasanthanani, hadayatthi dabbiphana- santhanam, akkhakatthini khuddakalohavasidandasanthanani, kottatthini ekato parikkhinasihalakuddalasanthanani, bahutthini adasadandakasanthanani, agga- bahutthini yamakatalakandasanthanani, manibandhatthini ekato alliyapetva thapitasisakapatavethakasanthanani, pitthihatthatthini kottitakandalakandararasisanthanani, hatthangulisu mulapabbatthini pandavasanthanani, 1- majjhapabbatthini aparipunna- panasatthisanthanani, aggapabbatthini katakabijasanthanani, satta givatthini dandena vijjhitva patipatiya thapitavamsakaliracakkalikasanthanani, 2- hetthimahanukatthi kammaranam ayokutayottasanthanam, uparimam avalekhanasatthakasanthanam. Akkhikupanasakupatthini apanitaminjatarunatalatthisanthanani, nalatatthi adhomukha- thapitasankhathalakakapalasanthanam, kannaculikatthini nahapitakhurakosakasanthanani, nalatakannaculikanam upari pattabandhanokase atthi sankutitaghatapunnapatalakhanda- santhanam, muddhatthi mukhacchinnavankanalikerasanthanam, sisatthini sibbetva thapitajajjaralabukatahasanthanani. Disato dvisu disasu jatani. Okasato avisesena sakalasarire thitani. Visesena panettha sisatthini givatthisu patitthitani, givatthini pitthikantakatthisu, @Footnote: 1 cha.Ma. panavasanthanani 2 Si....vakkalakasanthanani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page257.

Pitthikantakatthini katitthisu, katitthini urutthisu, urutthini jannukatthisu, jannukatthini janghatthisu, janghatthini gopphakatthisu, gopphakatthini pitthipadatthisu patitthitani. Paricchedato anto atthiminjena upari mamsena agge mule ca annamannena paricchinnani. Ayam tesam sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Atthiminjanti tesam tesam atthinam abbhantaragatam minjam. Tam vannato setam. Santhanato mahantamahantanam atthinam abbhantaragatam velunaliyam pakkhittasedita- mahavettaggasanthanam, khuddanukhuddakanam abbhantaragatam veluyatthipabbesu pakkhitta- seditatanuvettaggasanthanam. Disato dvisu disasu jatam. Okasato atthinam abbhantare patitthitam. Paricchedato atthinam abbhantaratalehi paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Vakkanti ekabandhana dve mamsapinda. Tam vannato mandarattam palibhaddakaatthivannam. Santhanato darakanam yamakakilagolakasanthanam, ekavanta- patibaddhaambaphaladvayasanthanam va. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato galavataka nikkhantena ekamulena thokam gantva dvidha bhinnena thulanaharuna vinibandham hutva hadayamamsam parikkhipitva thitam. Paricchedato vakkam vakkabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Hadayanti hadayamamsam. Tam vannato rattam padumapattapitthivannam. Santhanato bahirapattani apanetva adhomukhathapitapadumamakulasanthanam. Bahi mattham, anto kosatakiphalassa abbhantarasadisam. Pannavantanam thokam vikasitam, mandapannanam makulitameva. 1- Anto cassa punnagatthipatitthanamatto avatako hoti, yattha addhapasatamattam lohitam santhati, yam nissaya manodhatu ca manovinnanadhatu ca pavattanti. 2- Tam panetam ragacaritassa rattam hoti, dosacaritassa kalakam, mohacaritassa @Footnote: 1 Si. mukulitameva 2 cha.Ma. vattanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page258.

Mamsadhovanaudakasadisam, vitakkacaritassa kulatthayusavannam, saddhacaritassa kanikarapupphavannam, pannacaritassa accham vippasannam anavilam pandaram parisuddham niddhotajatimani viya jutimantam khayati. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato sarirabbhantare dvinnam thananam majjhe patitthitam. Paricchedato hadayam hadayabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Yakananti yamakamamsapatalam. Tam vannato rattapandukadhatukam, natirattakumudassa pattapitthivannam. Santhanato mule ekam, agge yamakam kovilarapattasanthanam. Tanca mandapannanam 1- ekameva hoti mahantam, pannavantanam dve va tini va khuddakani. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato dvinnam thananam abbhantare dakkhinapassam nissaya thitam. Paricchedato yakanam yakanabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisoyeva. Kilomakanti paticchannapaticchannabhedato duvidham pariyonahanamamsam. Tam duvidhampi vannato setam, dukulapilotikavannam. Santhanato attano okasasanthanam. Disato paticchannakilomakam uparimaya disaya jatam, itaram dvisu disasu jatam. Okasato paticchannakilomakam hadayanca vakkanca paticchadetva thitam, appaticchannakilomakam sakalasarire cammassa hetthato mamsam pariyonaddhitva thitam. Paricchedato hettha mamsena, upari cammena, tiriyam kilomakabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Pihakanti udarajivhamamsam. Tam vannato nilam niggundikapupphavannam. Santhanato sattangulappamanam abandhanam kalavacchakajivhasanthanam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato hadayassa vamapasse udarapatalamatthakapassam nissaya thitam, yasmim paharanappaharena bahi nikkhante sattanam jivitakkhayo hoti. Paricchedato pihakabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. @Footnote: 1 cha.Ma. dandhanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page259.

Papphasanti dvattimsamamsakhandappabhedam papphasamamsam. Tam vannato rattam natipakkaudumbaraphalavannam. Santhanato visamacchinnabahalapuvakhandasanthanam. Abbhantare asitapitanam abhavena 1- uggatena kammajatejusmana abbhahatatta sankhaditapalalapindamiva nirasam nirojam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato sarirabbhantare dvinnam thananamantare hadayanca yakananca paticchadetva olambantam thitam. Paricchedato papphasabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Antanti purisassa dvattimsahattha, itthiya atthavisatihattha ekavisatiya thanesu obhagga antavatti. Tadetam vannato setam sakkharasudhavannam. Santhanato lohitadoniyam abhujitva thapitasisacchinnasappasanthanam. Disato dvisu disasu jatam. Okasato upari galavatake hettha ca karisamagge vinibandhatta galavatakakarisa- maggapariyante sarirabbhantare thitam. Paricchedato antabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Antagunanti antabhogatthanesu bandhanam. Tam vannato setam dakasitalikamulavannam. Santhanato dakasitalikamulasanthanameva. Disato dvisu disasu jatam. Okasato kuddalapharasukammadini karontanam yantakaddhanakale yantasuttamiva yantaphalakani antabhoge ekato aggalantena 2- abandhitva padapunchanarajjumandalakassa antara tam sibbetva thitarajjuka viya ekavisatiya thanesu antabhoganam antara thitam. Paricchedato antagunabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Udariyanti udare bhavam asitapitakhayitasayitam. Tam vannato ajjhohataharavannam. Santhanato parissavane sithilabandhatandulasanthanam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato udare thitam. Udaram nama ubhato nippiliyamanassa @Footnote: 1 cha.Ma. abhave 2 cha. aggalante

--------------------------------------------------------------------------------------------- page260.

Allasatakassa majjhe sanjataphotakasadisam antapatalam, bahi mattham, anato mamsa- kasambukapalivethanakilitthapavarakapupphakasadisam, kutthitapanasatacassa 1- abbhantarasadisantipi vattum vattati. Yattha takkotaka tanduppadaka talahiraka 2- sucimukhaka patatantasuttaka iccevamadidvattimsakulappabheda kimayo akulabyakula sandasandacarino hutva nivasanti, ye panabhojanadimhi avijjamane ullanghitva vicaranta 3- hadayamamsam abhihananti, panabhojanadiajjhoharanavelayam ca uddhammukha hutva pathamajjhohate dve tayo alope turitaturita vilumpanti, 4- yantesam kiminam sutigharam vaccakuti gilanasala susananca hoti. Yattha seyyathapi nama candalakagamadvare candanikaya nidaghasamaye thulaphusitake deve vassante udakena vuyhamanam muttakarisacammaatthinaharukhandakhela- singhanikalohitappabhuti nanakunapajatam nipatitva kaddamodakalulitam dvihatihaccayena sanjatakimikulam suriyatapavegasantapakutthitam upari phenupubbulake 5- muncanta abhinilavannam paramaduggandhajeguccham neva upagantum, na datthum araharupatam apajjitva titthati, pageva ghayitum va sayitum va. Evameva nanappakarapanabhojanadi dantamusalasancunnitam jivhahatthaparivattitam khelalalapalibuddham tamkhanavigatavannagandha- rasadisampadam tantavayakhalisuvanavamathusadisam nipatitva pittasemhavatapalivethitam hutva udaraggisantapavegakutthitam kimikulakulam uparupari phenupubbulakani muncantam paramakasambuduggandhajegucchabhavam apajjitva titthati, yam sutvapi panabhojanadisu amanunnata santhati, pageva pannacakkhuna oloketva. 6- Yattha 7- ca patitam panabhojanadi pancadha vibhagam gacchati, ekam bhagam panaka khadanti, ekam bhagam udaraggi jhapeti, eko bhago muttam hoti, eko karisam, eko rasabhavam @Footnote: 1 cha. kuthita...., Ma. kudhita.... 2 cha.Ma. talatiraka 3 cha.Ma. viravanta @4 cha.Ma. viluppanti 5 Ma. phenapupphulake, cha. phenapubbulake. evamuparipi @6 cha.Ma. avaloketva 7 Si. tattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page261.

Apajjitva sukkasonitamamsadini 1- upabruhayati. Paricchedato udarapatalena ceva udariyabhagena ca paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Karisanti vaccam. Tam vannato yebhuyyena ajjhohataharavannameva hoti. Santhanato okasasanthanam. Disato hetthimaya disaya jatam. Okasato pakkasaye thitam. Pakkasayo nama hettha nabhipitthikantakamulanamantare antavasane ubbedhena atthangulimatto velunalikasadiso, yattha seyyathapi nama uparupari bhumibhage patitam vassodakam ogalitva hetthabhumibhagam puretva titthati, evameva yankinci amasaye patitam panabhojanadikam udaraggina phenuddehakam pakkapakkam nisadaya pimsitamiva sanhabhavam apajjitva antabilena ogalitva ogalitva madditva velupabbe pakkhipamanapandumattika viya sannicitam hutva titthati. Paricchedato pakkasayapatalena ceva karisabhagena ca paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Matthalunganti sisakatahabbhantare thitaminjarasi. Tam vannato setam ahicchatta- pindikavannam, dadhibhavam asampattam dutthakhiravannantipi vattum vattati. Santhanato okasasanthanam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato sisakatahabbhantare cattaro sibbinimagge nissaya samodhanetva thapita cattaro pitthapinda viya samohitam titthati. Paricchedato sisakatahassa abbhantaratalehi ceva matthalungabhagena ca paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Pittanti dve pittani baddhapittanca abaddhapittanca. Tattha baddhapittam vannato bahalamadhukatelavannam, abaddhapittam milataakulitapupphavannam. Tam santhanato ubhayampi okasasanthanam. Disato baddhapittam uparimaya disaya jatam, itaram dvisu disasu jatam. Okasato abaddhapittam thapetva kesalomadantanakhanam mamsavinimuttat- thananceva thaddhasukkhacammanca udakamiva telabindum avasesasariram byapetva thitam, @Footnote: 1 cha.Ma. sonitamamsadini

--------------------------------------------------------------------------------------------- page262.

Yamhi kupite akkhini pitakani honti bhamanti, gattam kampati kanduyati. Baddhapittam hadayapapphasanamantare yakanamamsam nissaya patitthite mahakosatakikosakasadise pittakosake thitam, yamhi kupite satta ummattaka honti, vipallatthacitta hirottappam chaddetva akattabbam karonti, abhasitabbam bhasanti, acintetabbam cintenti. Paricchedato pittabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Semhanti sarirabbhantare ekapatthapurappamanam 1- semham. Tam vannato setam nagabalapannarasavannam. Santhanato okasasanthanam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato udarapatale thitam. Yam panabhojanadiajjhoharanakale seyyathapi nama udake sevalapanakam katthe va kathale 2- va patante chijjitva dvidha hutva puna ajjhottharitva titthati, evameva panabhojanadimhi nipatante chijjitva dvidha hutva puna ajjhottharitva titthati. Yamhi ca mandibhute pakkagando viya putikukkutandamiva ca udaram paramajeguccham kunapagandham hoti, tato uggatena ca gandhena uddekopi 3- mukhampi duggandham putikunapasadisam hoti, so ca puriso "apehi duggandham vayasi"ti vattabbatam apajjati. Yanca vaddhitva bahalattamapannam pidhanaphalakamiva vaccakutiya udarapatalassa abbhantareyeva kunapagandham sannirumhitva 4- titthati. Paricchedato semhabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Pubboti putilohitavasena pavattapubbo. So vannato pandupalasavanno. Matakasarire pana putibahalacamavanno hoti. Santhanato okasasanthano. Disato dvisu disasu jato. Okasato pana pubbassa okaso nama nibaddho natthi, yattha so sannicito tittheyya. Yatra yatra pana khanukantakappaharanaggijaladihi @Footnote: 1 Si. ekapatta........ 2 cha.Ma. kapale @3 Si. uggaropi 4 Si. sannirundhitva, cha.Ma. sannirujjhitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page263.

Abhihate sarirappadese lohitam santhahitva paccati, gandapilakadayo va uppajjanti, tatra tatreva titthati. Paricchedato pubbabhagena paricchinno. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Lohitanti dve lohitani sannicitalohitanca samsaranalohitanca. Tattha sannicitalohitam vannato nipakkabahalalakharasavannam, samsaranalohitam acchalakharasavannam. Santhanato ubhayampi okasasanthanam. Disato sannicitalohitam uparimaya disaya jatam, itaram dvisu disasu jatam. Okasato samsaranalohitam thapetva kesaloma- dantanakhanam mamsavinimuttatthananceva thaddhasukkhacammanca dhamanijalanusarena sabbam upadinnakasariram pharitva thitam, sannicitalohitam yakanatthanassa hetthabhagam puretva ekapatthapuramattam hadayavakkapapphasanam upari thokam thokam paggharantam vakkahadayayakanapapphase temayamanam thitam. Tasminhi vakkahadayadini atemente satta pipasita honti. Paricchedato lohitabhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Sedoti lomakupadihi paggharanakaapodhatu. So vannato vippasannatilatelavanno. Santhanato okasasanthano. Disato dvisu disasu jato. Okasato sedassokaso nama nibaddho natthi, yattha so lohitam viya sada tittheyya. Yada pana aggisantapasuriyasantapautuvikaradihi sariram santappati, tada udakato abbulhamattavisamacchinnabhisamulalakumudanalikalapo viya sabbakesalomakupavivarehi paggharati. Tasma tassa santhanampi kesalomakupavivaranamyeva vasena veditabbam. Sedaparigganhakena ca yogina kesalomakupavivare puretva thitavaseneva sedo manasikatabbo. Paricchedato sedabhagena paricchinno. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Medoti thinasineho. So vannato phalitahaliddivanno. Santhanato thulasarirassa tava cammamamsantare thapitahaliddivannadukulapilotikasanthano hoti,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page264.

Kisasarirassa janghamamsam urumamsam pitthikantakanissitapitthimamsam udaravattimamsanti etani nissaya dvigunam tigunam katva thapitahaliddivannadukulapilotikasanthano. Disato dvisu disasu jato. Okasato thulassa sakalasariram pharitva kisassa janghamamsadini nissaya thito, yam sinehasankhagatampi paramajegucchatta neva muddhani telatthaya na nasateladinam atthaya ganhanti. Paricchedato hettha mamsena, upari cammena, tiriyam medabhagena paricchinno. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Assuti akkhihi paggharanakaapodhatu. Tam vannato vippasannatilatelavannam. Santhanato okasasanthanam. Disato uparimaya disaya jatam. Okasato akkhikupakesu thitam. Na cetam pittakosake pittamiva akkhikupakesu sada sannicitam titthati. Yada pana satta somanassajata mahahasitam hasanti, domanassajata rodanti paridevanti, tatharupam visabhagaharam aharanti. Yada ca tesam akkhini dhumarajapamsukadihi abhihannanti, tada etehi somanassadomanassavisabhagaharautuhi samutthahitva akkhikupake puretva titthati va paggharati va. Assuparigganhakena pana yogina akkhikupake puretva thitavaseneva parigganhitabbam. Paricchedato assubhagena paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Vasati vilinasineho. Sa vannato nalikeratelavanna. Acame asitta- telavannatipi vattum vattati. Santhanato nhanakale pasannaudakassa upari paribbhamantasinehabinduvisatasanthana. Disato dvisu disasu jata. Okasato yebhuyyena hatthatalahatthapitthipadatalapadapitthinasaputanalataamsakutesu thita. Na cesa etesu okasesu sada vilinava hutva titthati. Yada pana aggisantapasuriyasantapa- utuvisabhagadhatuvisabhagehi te padesa usmajata honti, tada tattha nhanakale pasannaudakupari sinehabinduvisato viya ito cito ca samsarati. Paricchedato vasabhagena paricchinna. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page265.

Kheloti antomukhe phenumissa apodhatu. So vannato seto phenuvanno. Santhanato okasasanthano. Phenusanthanotipi vattum vattati. Disato uparimaya disaya jato. Okasato ubhohi kapolapassehi oruyha jivhaya thito. Na cesa ettha sada sannicito hutva titthati. Yada pana satta tatharupam aharam passanti va saranti va, unahatittikatukalonambilanam va kinci mukhe thapenti, yada va nesam hadayam akilayati, kismincideva va jiguccha uppajjati tada khelo uppajjitva ubhohi kapolapassehi oruyha jivhaya santhati. Aggajivhaya cesa tanuko hoti, mulajivhaya bahalo. Mukhe pakkhittanca puthukam va tandulam va yankinci 1- khadaniyam vapi nadipuline khatakupakasalilam viya parikkhayam agacchantova temetum samattho hoti. Paricchedato khelabhagena paricchinno. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Singhanikati matthalungato paggharanakaasuci. Sa vannato tarunatalatthiminjavanna. Santhanato okasasanthana. Disato uparimaya disaya jata. Okasato nasapute puretva thita. Na cesa ettha sada sannicita hutva titthati, athakho yatha nama puriso paduminipattena dadhim bandhitva hettha kantakena vijjheyya, atha tena chiddena dadhimatthu galitva bahi pateyya evameva yada satta rodanti va, visabhagaharautuvasena va sanjatadhatukkhobha hoti, tada antosisato putisemhabhavam apannam matthalungam galitva talumatthakavivarena otaritva nasapute puretva titthati va paggharati va. Singhanikaparigganhakena pana yogina nasapute puretva thitavaseneva parigganhitabba. Paricchedato singhanikabhagena paricchinna. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Lasikati sarirasandhinam abbhantare picchilakunapam. Sa vannato kannikaraniyasavanna. Santhanato okasasanthana. Disato dvisu disasu jata. Okasato @Footnote: 1 cha.Ma. annam va kinci

--------------------------------------------------------------------------------------------- page266.

Atthisandhinam abbhanjanakiccam sadhayamana asitisatasandhinam abbhantare thita. Yassa cesa manda hoti, tassa utthahantassa nisidantassa abhikkamantassa patikkamantassa samminjantassa pasarentassa atthikani katakatayanti, accharasaddam karonto viya vicarati, ekayojanadviyojanamattampi addhanam gatassa vayodhatu kuppati, gattani dukkhanti. Yassa pana bahuka hoti, tassa utthananisajjadisu na atthini katakatayanti, dighampi addhanam gatassa na vayodhatu kuppati, na gattani dukkhanti. Paricchedato lasikabhagena paricchinna. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Muttanti vannato masakharodakavannam. Santhanato adhomukhatthapitaudakakumbha- abbhantaragataudakasanthanam. Disato hetthimaya disaya jatam. Okasato vatthissa abbhantare thitam. Vatthi nama vatthiputo vuccati. Yattha seyyathapi nama candanikaya pakkhitte amukhe lavanaghate 1- candanikaraso pavisati, na cassa pavisanamaggo pannayati, evameva sarirato muttam pavisati. Na cassa pavisanamaggo pannayati, nikkhamanamaggo pana pakato hoti. Yampi ca muttassa bharite passavam karomati sattanam ayuhanam hoti. Paricchedato vatthiabbhantarena ceva muttabhagena ca paricchinnam. Ayamassa sabhagaparicchedo, visabhagaparicchedo pana kesasadisova. Evanhi kesadike kotthase vannasanthanadisokasaparicchedavasena vavatthapetva anupubbato natisighato natisanikatotiadina nayena vannasanthanagandhasayokasavasena pancadha patikula patikulati manasikaroto pannattisamatikkamanavasena seyyathapi cakkhumato mahapurissa 2- dvattimsavannanam kusumanam ekasuttaganthitamalam olokentassa sabbapupphani apubbapariyamiva pakatani honti, evameva "atthi imasmim kaye kesa"ti imam kayam olokentassa sabbe te dhamma apubbapariyamiva pakata honti. Tena vuttam manasikarakosallakathayam "adikammikassa hi @Footnote: 1 Si. yavanaghate, cha.Ma. ravanaghate 2 cha.Ma. purisassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page267.

Kesati manasikaroto manasikaro gantva muttanti imam pariyosanakotthasameva ahacca titthati"ti. Sace pana bahiddhapi manasikaram upasamharati, athassa evam sabbakotthasesu pakatibhutesu ahindanta manussatiracchanadayo sattakaram vijahitva kotthasarasi- vaseneva upatthahanti. Tehi ca ajjhohariyamanam panabhojanadi kotthasarasimhi pakkhipiyamanamiva upatthati. Athassa anupubbamuncanadivasena patikula patikulati punappunam manasikaroto anukkamena appana uppajjati. Tattha kesadinam vannasanthanadisokasaparicchedavasena upatthanam uggahanimittam, sabbakarato patikulavasena upatthanam patibhaganimittam. Tam punappunam avajjantassa manasikarontassa takkahatam vitakkahatam karontassa cattaro khandha patikularammana honti. Pathamajjhanavasena appana pavattati. Pubbabhage parikammaupacaracittani savitakkasavicarani sappitikani somanassasahagatani patikula- nimittarammanani, appanapi savitakkasavicara sappitika somanassasahagatava. Bhumantarena pana mahaggata rupavacara honti. Patikulepi ca tasmim arammane anissadassavitaya somanassam uppajjati, ekattarammanabaleneva va tam uppajjati, dutiyajjhanadini panettha na nibbattanti. Kasma? olarikatta. Idanhi arammanam olarikam, vitakkabalenevettha cittekaggata jayati, na vitakkasamatikkamenati. Ayam tava samathavasena kammatthanakatha. Avisesato pana sadharanavasena evam veditabba 1-:- idanhi kammatthanam bhavetukamena kammatthanam uggahetva sajjhayanakaleeva kesadinam vannanimitta- santhananimattadisanimittaokasanimittaparicchedanimittani vacaya pothetva pothetva ekekakotthase "ayam etamsarikkhako"ti tividhena sajjhayo katabbo. Katham? tacapancake tava hettha vuttanayeneva anulomato pancaham, patilomato pancaham, anulomapatilomato pancahanti addhamasam sajjhayo katabbo. Tato acariyassa @Footnote: 1 cha.Ma. veditabbam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page268.

Santikam gantva vakkapancakam ugganhitva tatheva addhamasam sajjhayo katabbo, tato te dasapi kotthase ekato katva addhamasam, puna papphasapancakadisupi ekekam ugganhitva addhamasam, tato te pancadasapi kotthase addhamasam, matthalungapancakam addhamasam, tato tevisati kotthase addhamasam, medachakkam addhamasam, tato te chabbisatipi kotthase ekato katva addhamasam, muttachakkam addhamasam, tato sabbepi dvattimsa kotthase ekato katva addhamasanti evam chamase sajjhayo katabbo. Tattha upanissayasampannassa sappannassa bhikkhuno kammatthanam ugganhantasseva kotthasa upatthahanti, ekaccassa na upatthahanti, tena "na upatthahanti"ti viriyam na vissajjetabbam. Yattaka kotthasa upatthahanti, tattake gahetvava sajjhayo katabbo. Evam kammatthanam kathentena pana neva pannavato na mandapannassa vasena kathetabbam, majjhimapannassa vasena kathetabbam. Majjhimapannassa hi vasena acariya chahi masehi paricchinditva tantim thapayimsu. Yassa pana ettavatapi kotthasa pakata na honti, tena tato parampi sajjhayo katabboeva. Na ca kho aparicchinditva, cha cha mase paricchinditvava katabbo. Sajjhayam karontena vanno na paccavekkhitabbo, lakkhanam na manasikatabbam, kotthasavaseneva sajjhayo katabbo. Acariyenapi "vannavasena sajjhayam karohi"ti niyametva na kathetabbam. Niyametva kathite ko dosoti? sampattiyampi vipattisannaapajjanam. Sace hi acariyena "vannavasena sajjhayam karohi"ti vutte imassa bhikkhuno tatha karontassa kammatthanam vannato na upatthati, patikulavasena va dhatuvasena va upatthati. Athesa "na idam kammatthanam vilakkhanan"ti sanni hoti, acariyena kathitameva kappetva ganhati. "patikulavasena tam sajjhayam karohi"ti vuttepi sace tassa tatha karontassa patikulato na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page269.

Upatthati, vannavasena va dhatuvasena va upatthati. Athesa "nayidam kammatthanam vilakkhanan"ti sanni hoti, acariyena kathitameva kappetva ganhati. "dhatuvasena tam sajjhayam karohi"ti vuttepi sace tassa tatha karontassa dhatuto na upatthati, vannavasena va patikulavasena va upatthati. Athesa "nayidam kammatthanam vilakkhanan"ti sanni hoti, acariyena kathitameva kappetva ganhati. Ayam acariyena niyametva kathite doso. Kinti pana vattabboti "kotthasavasena sajjhayam karohi"ti vattabbo. Katham? kesakotthaso lomakotthasoti sajjhayam karohiti vattabbo. Sace panassa Evam kotthasavasena sajjhayam karontassa vannato upatthati, athanena ovada- cariyassa acikkhitabbam "aham dvattimsakaram kotthasavasena sajjhayam karomi, mayham pana vannato upatthati"ti. Acariyena "kammatthanam viya akammatthanam vilakkhanam etan"ti na visamvadetabbam. "sadhu sappurisa pubbe taya vannakasine parikammam katapubbam bhavissati, etadeva kammatthanam tuyham sappayam, vannavaseneva sajjhayam karohi"ti vattabbo. Tenapi vannavaseneva sajjhayo katabbo. So evam karonto ajjhattam nilakam pitakam lohitakam odatanti cattari vannakasinani labhati. Katham? tassa hi kesalomapittesu ceva akkhinanca kalakatthane vannam nilam nilanti manasikarontassa catukkapancakajjhanani uppajjanti, jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati. Medasmim pana akkhinanca pitakatthane vannam pitakam pitakanti manasikarontassa catukkapancakajjhanani uppajjanti, jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati. Mamsalohitesu pana akkhinanca rattatthane vannam lohitakam lohitakanti manasikarontassa catukkapancakajjhanani uppajjanti, jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati. Nakhadantacammaatthisu pana akkhinanca pandaratthane vannam odatam odatanti manasikarontassa catukkapancakajjhanani uppajjanti,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page270.

Jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati. Idam vannavasena abhinivitthassa bhikkhuno yava arahatta niggamanam. Aparassa kotthasavasena sajjhayam karontassa patikulato upatthati, athanena ovadacariyassa acikkhitabbam. Acariyena "kammatthanam viya akammatthanam vilakkhanam etan"ti na visamvadetabbam. "sadhu sappurisa pubbe taya patikulamanasikare yogo kato bhavissati, etadeva kammatthanam tuyham sappayam, patikulavaseneva sajjhayam karohi"ti vattabbo. Tenapi patikulavasena sajjhayo katabbo. Tassa "kesa nama ajanna amanunna 1- duggandha jeguccha patikula"ti evam patikulavasena sajjhayam karontassa patikularammane pathamajjhanam nibbattati. So jhanam padakam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati. Idam patikulavasena abhinivitthassa bhikkhuno yava arahatta niggamanam. Aparassa kotthasavasena sajjhayam karontassa dhatuto upatthati, dhatuto upatthahantam kidisam hutva upatthatiti. Kesa tava vammikamatthake jatakunthatinakani viya hutva upatthahanti, loma puranagamatthane jatadabbatinakani viya, nakha dandakesu thapitamadhukaphalatthikosaka viya, danta mattikapinde pavesetva thapitaalabubijani viya, taco vinapabbake dabbisake 1- pariyonaddhaallagocammam viya, mamsam bhittiyam anulittamattika viya, naharu dabbasambharabandhavalli viya, atthi ussapetva thapitabhittidabbasambharo viya, atthiminjam mahavelumhi pakkhittaseditavettaggam viya, vakkam hadayam yakanam kilomakam pihakam papphasanti ime cha kotthasa sunakaragharam 2- viya hutva upatthahanti. Dvattimsahattham antam lohitadoniyam samvelletva thapitagharasappo viya, antagunam padapunchanake sibbitarajjuka viya, udariyam parissavane sithilabandhatandulam viya, karisam venupabbe pakkhittapandumattika viya, matthalungam omadditva thapita cattaro tandulapitthapinda viya, dvadasavidha apodhatu patipatiya thapitesu dvadasasu udakasaravakesu puritaudakam viya hutva upatthati. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Si. sunagharam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page271.

Athanena ovadacariyassa acikkhitabbam. Acariyena "kammatthanam viya akammatthanam vilakkhanam etan"ti na visamvadetabbam. "sadhu sappurisa pubbe taya dhatumanasikare yogo kato bhavissati, etadeva kammatthanam tuyham sappayam, dhatuvaseneva sajjhayam karohi"ti vattabbo. Tenapi dhatuvasena sajjhayo katabbo. Tatridam manasikaramukheneva sajjhayavidhanam:- idha bhikkhu "kesa sisam pariyonaddhitva 1- thitacamme jata, te na jananti `mayam sisam pariyonaddhitva thitacamme jata'ti, sisam pariyonaddhitva thitacammampi na janati `kesa mayi jata'ti, acetana ete abyakata sunna thaddha patthinna pathavidhatu esa"ti manasikaroti. Loma sariram pariyonahanacamme jata, te na jananti "mayam sariram pariyonahanacamme jata"ti, sariram pariyonahanacammampi na janati "loma mayi jata"ti, etepi acetana. Nakha angulinam aggesu jata, te na jananti "mayam angulinam aggesu jata"ti, angulinam agganipi na jananti "nakha amhesu jata"ti, etepi acetana. Danta hanukatthike jata, te na jananti "mayam hanukatthike jata"ti, hanukatthikampi na janati "danta mayi jata"ti, etepi acetana. Taco na janati "sariram maya pariyonaddhan"ti, sarirampi na janati "aham tacena pariyonaddhan"ti, ayampi acetano. Mamsam na janati "maya 2- sariram anulittan"ti, sarirampi na janati "aham mamsena anulittan"ti, idampi acetanam. Naharu na janati "aham atthipunjam abandhitva thitan"ti, atthipunjopi na janati "naharujalenaham abandho"ti, idampi acetanam. Sisatthi na janati "aham givatthike patitthitan"ti, givatthikampi na janati "mayi sisatthikam patitthitan"ti, givatthi na janati "aham pitthikantake thitan"ti, pitthi- kantakatthikopi, katitthikam urutthikam janghatthikam gopphakatthikam na janati "aham @Footnote: 1 cha.Ma. pariyonandhitva. evamuparipi 2 cha.Ma. mayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page272.

Panhikatthike patitthitan"ti, panhikatthikampi na janati "aham gopphakatthikam ukkhipitva thitan"ti .pe. Givatthikam na janati "aham sisatthikam ukkhipitva thitan"ti. Patipatiya atthini thitani kotiya anekasandhiyamito na kehici bandho naharuhi jaraya codito acetano katthakalingarupamo. Idampi acetanam. Atthiminjam, vakkam .pe. Matthalungam acetanam abyakatam sunnam thaddham patthinnam pathavidhatuti manasikaroti. Pittam semham .pe. Muttam acetanam abyakatam sunnam abandham 1- yusagatam apodhatuti manasikaroti. Ime dve mahabhute parigganhantassa udare ussada tejodhatu pakata hoti, nasaya ussada vayodhatu pakata hoti. Ime cattaro mahabhute parigganhantassa upadarupam pakatam hoti. Mahabhutam nama upadarupena paricchinnam, upadarupam mahabhutena. Yatha atapo nama chayaya paricchinno, chaya atapena, evameva mahabhutam upadarupena paricchinnam, upadarupam mahabhutena. Athassa evam "cattari mahabhutani tevisati upadarupani rupakkhandho"ti rupakkhandham parigganhan- tassa ayatanadvaravasena arupino khandha pakata honti. Iti ruparupapariggaho pancakkhandha honti, pancakkhandha dvadasayatanani honti, dvadasayatanani attharasadhatuyo hontiti khandhayatanadhatuvasena yamakatalakandam 2- phalento viya dve kotthase katva namarupam vavatthapeti. So "idam namarupam na ahetu na appaccaya nibbattam, sahetu sappaccaya nibbattam. Ko panassa hetu, ko pana paccayo"ti upaparikkhanto "avijjapaccaya tanhapaccaya kammapaccaya aharapaccaya ca"ti tassa paccayam vavatthapetva @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha. yamakatalakkhandham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page273.

"atitepi paccaya ceva paccayasamuppannadhamma ca, anagatepi etarahipi paccaya ceva paccayasamuppannadhamma ca, tato uddham satto va puggalo va natthi, suddhasankharapunjoeva"ti tisu addhasu kankham vitarati. Ayam pana vipassana sankharasallakkhana nataparinna nama. Evam sankhare sallakkhetva thitassa pana bhikkhussa dasabalassa sasane mulam otinnam nama hoti, patittha laddha nama. Culasotapanno nama hoti niyatagatiko. Tatharupam pana utusappayam puggalasappayam bhojanasappayam dhammassavana- sappayam labhitva ekasane ekapallankavaragato tini lakkhanani aropetva vipassanapatipatiya sankhare sammasanto arahattam ganhatiti. Idam dhatuvasena abhinivitthassa bhikkhuno yava arahatta niggamanam. Yassa pana neva vannato upatthati na patikulato na sunnato, tena "na me upatthati"ti na kammatthanam vissajjetva nisiditabbam. Kotthasamanasikareyeva pana yogo katabbo. Poranakatthera kira "kotthasamanasikarova pamanan"ti ahamsu. Iccassa punappunam kotthasavasena sajjhayam karontassa kotthasa paguna honti. Kada pana paguna nama hontiti? yada kesati avajjitamatte manasikaro gantva matthalunganti antimakotthase patitthati, matthalunganti avajjitamatte manasikaro agantva kesati adikotthase patitthati. Athassa yatha nama cakkhumato purisassa dvattimsavannanam pupphanam ekasuttaganthitam malam olokentassa patipatiya va pana nikhate dvattimsa vatipade patikkamitva olokentassa patipatiyava dvattimsavannani pupphani vatipada va pakata honti, evameva dvattimsa kotthasa upatthahanti, vicaranta tiracchanagatapi manussapi sattati na upatthahanti, kotthasati upatthahanti. Khadaniyabhojaniyam kotthasantare pakkhipamanam viya hoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page274.

Kotthasanam pagunakalato patthaya tisu mukhesu ekena mukhena vimuccissati, kammatthanam vannato va patikulato va sunnato va upatthati. Yatha nama puve pacitukama itthi madditva thapitapitthato yam yam icchati, tam tam pacati. Yatha va pana same bhumippadese thapitam udakapuram kumbham yato yato avattenti, 1- tato tatova udakam nikkhamati, evameva kotthasanam pagunakalato patthaya tisu mukhesu ekena mukhena vimuccissati. Akankhamanassa vannato, akankhamanassa patikulato, akankhamanassa sunnato kammatthanam upatthahissatiyeva. Ayam ettako uggahasandhi nama. Imasmim uggahasandhismim thatva arahattam patta bhikkhu gananapatham vitivatta. Yassa pana uggahasandhismim kammatthanam na upatthati, tena kammatthanam uggahetva sace yattha acariyo vasati, so avaso sappayo hoti, iccetam kusalam. No ce, sappayatthane vasitabbam. Vasantena attharasa viharadose 2- vajjetva pancangasamannagate senasane 3- vasitabbam, sayampi pancangasamannagatena bhavitabbam. Tato pacchabhattam pindapatapatikkantena rattitthanam va divatthanam va pavisitva kammatthanam manasikatabbam. Katham? adito tava hettha vuttanayeneva anupubbato manasikatabbam, na Ekantarika. Anupubbato manasikaronto hi dvattimsapadam nissenim padapatipatiya akkamanto pasadam aruyha pasadanisamsam anubhavanakapuriso viya "kesa loma"ti patipatiya kammatthanam manasikaronto kammatthanato ca na parihayati, pasadanisamsa- sadise ca nava lokuttaradhamme anubhavati. Anupubbato manasikarontenapi ca natisighato natisanikato manasikatabbam. Atisighato manasikarontassa hi kincapi kammatthanam pagunam hoti, avibhutam pana hoti. Tattha opammam hettha vuttanayameva. Atisanikato manasikarontassa kammatthanam pariyosanam na gacchati, antarava osakkitabbam hoti. Yatha hi puriso tiyojanam maggam sayam kaccham bandhitva @Footnote: 1 cha.Ma. avinchanti 2 visuddhi. 1/150 pathavikasinaniddesa @3 visuddhi. 1/155 pathavikasinaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page275.

Patipanno nikkhantatthanato patthaya sitalacchayam disva vissamati, ramaniyam valikatalam disva pitthim pasareti, vanapokkharanim disva paniyam pivati nahayati, pabbatam disva aruyha pabbataramaneyyakam passati. Tam antarayeva siho va byaggho va dipi va hanati, cora va pana vilumpanti 1- ceva hananti ca, evameva atisanikam manasikarontassa kammatthanam pariyosanam na gacchati, antarava osakkitabbam hoti. Tasma natisigham natisanikam ekadivasam timsa vare manasikatabbam. Patova dasa vare, majjhantike dasa vare, sayanhe dasa vare sajjhayo katabbo, no katum na vattati. Yatha hi patova utthaya mukham no dhovitum na vattati, khadaniyam bhojaniyam no khaditum no bhunjitum na vattati. Etam pana vatteyya, idameva ekantena no katum na vattati, karonto mahantam attham gahetva titthati. Yatha hi ekassa purisassa tini khettani, ekam khettam attha kumbhe deti, ekam solasa, ekam dvattimsa. Tena tinipi khettani patijaggitum asakkontena dve chaddetva ekam dvattimsakumbhadayakameva patijaggitabbam. Tattheva kasanavapananiddayanadini katabbani. Tadevassa itaresu dvisu utthanakadayam dassati, evameva sesam mukhadhovanadikammam chaddetvapi ettheva kammam katabbam, no katum na vattati, karonto mahantam attham ganhitva titthatiti ettavata majjhima patipada nama kathita. Evam patipannenapi vikkhepo patibahitabbo. Kammatthanam hi vissajjetva citte bahiddha vikkhepam gacchante kammatthanato parihayati, vattabhayam samatikkamitum na sakkoti. Yatha hi eko puriso sahassuddharam sodhetva 2- vaddhim labhitva addhanam patipanno antaramagge kumbhilamakaragaharakkhasasamutthaya 3- gambhira- girikandaraya upari atthatam ekapadikadandakasetum aruyha gacchanto akkamanapadam @Footnote: 1 cha.Ma. viluppanti 2 cha.Ma. sadhetva 3 cha.Ma. kumbhilamakaragaharakkhasasamutthitaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page276.

Vissajjetva ito cito ca olokento paripatitva kumbhiladibhattam hoti, evameva ayampi kammatthanam vissajjetva sacitte bahiddha vikkhepam gacchante kammatthanato parihayati, vattabhayam samatikkamitum na sakkoti. Tatridam opammasamsandanam:- purisassa sahassuddharam sodhetva vaddhiladdhakalo 1- viya hi imassa bhikkhuno acariyassa santike kammatthanassa uggahitakalo, antara gambhira girikandara viya samsaro, tassa kumbhiladihi datthakalo viya vattamulakani mahadukkhani, ekapadikadandakasetu viya imassa bhikkhuno sajjhayavithi, tassa purisassa ekapadikadandakasetum aruyha akkamanapadam vissajjetva ito cito ca olokentassa 2- parivattetva patitva 2- kumbhiladinam bhattabhavam apannakalo viya imassa bhikkhuno kammatthanam vissajjetva bahiddha vikkhittacittassa kammatthanato parihayitva vattabhayam samatikkamitum asamatthabhavo veditabbo. Tasma kesa manasikatabba, kese manasikaritva cittuppadassa bahiddha vikkhepam patibahitva suddhacitteneva "loma nakha danta taco"ti manasikatabbam. Evam manasikaronto kammatthanato na parihayati, vattabhayam samatikkamati. Opammam panettha tadeva parivattetva veditabbam. Sahassuddharam sodhetva vaddhim labhitva chekassa purisassa dandakasetum aruyha nivasanaparupanam samvidhaya dhatupatthaddhakayam katva sotthina paratiragamanam viya chekassa bhikkhuno kese manasikatva cittuppadassa bahiddha vikkhepam patibahitva suddhacitteneva "loma nakha danta taco"ti manasikarontassa kammatthanato aparihayitva vattabhayam samatikkamanam veditabbam. Evam bahiddha vikkhepam patibahantenapi hettha vuttanayeneva pannatti- samatikkamanato manasikatabbam. Kesa lomati pannattim vissajjetva patikulam patikulanti sati thapetabba. Pathamamyeva pana patikulato na upatthati. Yava na @Footnote: 1 cha.Ma. vaddhim laddhakalo 2-2 cha.Ma. paripatitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page277.

Upatthati, tava pannatti na vissajjetabba. Yada upatthati, tada pannattim vissajjetva patikulanti manasikatabbam. Karontena ca hettha vuttanayeneva pancahakarehi patikulato manasikatabba. Tacapancakasminhi vannasanthana- gandhasayokasavaseneva pancavidhampi patikulyam labbhati. Sesesupi yam yam labbhati, tassa tassa vasena manasikaro pavattetabbo. Tattha kesadayo panca kotthasa subhanimittam ragatthaniyam ittharammananti sankham gata. Ye keci rajjanakasatta nama, sabbe te imesu pancasu kotthasesu rajjanti. Ayam pana bhikkhu mahajanassa rajjanatthane patikulanti appanam papeti. Tattha appanappattito patthaya parato akilamantova appanam papunati. Tatridam opammam:- yatha hi cheko dhanuggaho rajanam aradhetva satasahassutthanakam gamavaram labhitva sannaddhapancavudho tattha gacchanto antaramagge dvattimsa core disva tesu panca corajetthake ghateyya, tesam ghatitakalato patthaya tesu dve ekamaggam patipajjamana nama na honti, evam sampadamidam datthabbam. Dhanuggahassa rajanam aradhetva gamavaram laddhakalo viya hi imassa bhikkhuno acariyasantike kammatthanam uggahetva thitakalo, dvattimsa cora viya dvattimsa kotthasa. Panca corajetthaka viya kesadayo panca, corajetthakanam ghatitakalo viya imassa bhikkhuno sabbasattanam rajjanatthane tacapancake patikulanti appanaya papitakalo, sesacoranam panippahareneva palayitakalo viya sesakotthasesu akilamantasseva appanappatti veditabba. Evam pannattim samatikkamantena ca anupubbamuncanato manasikaro pavattetabbo. Kese manasikarontena manasikaronteneva kesesu sapekkhena hutva lomesu sati pesetabba. Yava loma na upatthahanti, tava kesa kesati manasikatabba. Yada pana loma upatthahanti, tada kese vissajjetva lomesu sati upatthapetabba. Evam nakhadisupi manasikaro pavattetabbo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page278.

Tatridam opammam:- yatha hi jaluka gacchamana yava purato patittham na labhati, tava pacchato nangutthena gahitatthanam na muncati. Yada pana purato patittham labhati, tada nanguttham ukkhipitva mukhena gahitatthane thapeti. Evameva kese manasikarontena manasikaronteneva kesesu sapekkhena hutva lomesu sati pesetabba. Yava loma na upatthahanti, tava kesa kesati manasikatabba. Yada loma upatthahanti, tada kese vissajjetva lomesu sati upatthapetabba. Evam nakhadisupi manasikaro pavattetabbo. Evam pavattentena appana hotiti vuttamanasikarakosallam sampadetabbam. Katham? idanhi appanakammatthanam manasikarontassa appanam papunati. Pathamamyeva Tava na upatthati. Anamataggasminhi samsaravatte ca nanarammanesu vaddhitam cittam kesati avajjitamatte sajjhayasotanusarena gantva matthalunge patitthati. Matthalunganti avajjitamatte sajjhayasotanusarena agantva kesesu patitthati. Manasikarontassa manasikarontassa pana so so kotthaso upatthati, sati samadhinapi patitthahamana pavattati. Tena yo yo kotthaso adhikataram upatthati, tattha tattha digunena yogam katva appana papetabba. Evam appanaya papitakalato patthaya sesesu kotthasesu akilamantova appanam papeti. Tattha talavanamakkatova opammam. Apicettha evampi yojana veditabba:- dvattimsatalakasminhi talavane makkato pativasati. Tam gahetukamo luddho kotiyam thitatalamule thatva ukkutthimakasi. Manajatiko makkato tam tam talam langhitva pariyantatale atthasi. Luddho tatthapi gantva ukkutthimakasi. Makkato puna tatheva purimatale patitthasi. So aparaparam anubandhiyamano kilamanto tassa tasseva talassa mule thatva ukkutthukkutthikale

--------------------------------------------------------------------------------------------- page279.

Utthahitva gacchanto gacchanto atikilamanto ekassa talassa makulapannasucim dalham gahetva dhanukotiya vijjhitva gayhamanopi 1- na palayati. Tattha dvattimsa tala viya dvattimsa kotthasa. Makkato viya cittam. Luddho viya yogavacaro. Luddhena talamule thatva ukkutthikale manajatikassa makkatassa palayitva pariyantakotiyam thitakalo viya anamatagge samsaravatte ca nanarammanesu vaddhitacittassa kesati avajjitamatte sajjhayasotanusarena gantva matthalunge patitthanam. Pariyantakotiyam thatva ukkutthe orimakotiyam agamanakalo viya matthalunganti avajjitamatte sajjhayasotanusarena gantva kesesu patitthanam. Aparaparam anubandhiyamanassa kilamantassa ukkutthukkutthitthane utthanakalo viya manasikarontassa manasikarontassa tasmim tasmim kotthase upatthahante satiya patitthaya patitthaya gamanam. Dhanukotiya vijjhitva gayhamanassapi 2- apalayanakalo viya yo kotthaso adhikataram upatthati, tasmim digunam manasikaram katva appanaya papanam. Tattha appanaya papitakalato patthaya sesakotthasesu akilamantova appanam papessati. Tasma patikulam patikulanti punappunam avajjitabbam samannaharitabbam, takkahatam vitakkahatam katabbam. Evam karontassa cattaro khandha patikularammana honti, appanam papunati. Pubbabhagacittani parikammaupacara- sankhatani savitakkasavicaraniti sabbam hettha vuttasadisameva. Ekam pana kotthasam manasikarontassa ekameva pathamajjhanam nibbattati. Patiyekkam manasikarontassa dvattimsa pathamajjhanani nibbattanti. Hatthe gahitapanhavatthu pakatikameva. So tam nimittanti so bhikkhu tam kammatthananimittam. Asevatiti sevati bhajati. Bhavetiti vaddheti. Bahulikarotiti punappunam karoti. Svavatthitam vavatthapetiti suvavatthitam karoti. Bahiddha kaye cittam upasamharatiti evam katva bahiddha parassa kaye attano cittam upasamharati thapeti peseti. @Footnote: 1 cha.Ma. ganhantopi 2 cha.Ma. ganhantassapi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page280.

Atthissa kayeti atthi assa kaye, ajjhattabahiddha kaye cittam upasamharatiti kalena attano kalena paresam kaye. Cittam upanameti. 1- Atthi kayeti idam yasma ekantena na attano kayo, napi parasseva kayo adhippeto, tasma vuttam. Ettha pana attano jivamanakasarire patikulanti parikammam karontassa appanapi upacarampi jayati. Parassa jivamanakasarire patikulanti parikammam karontassa 2- neva appana jayati, na upacaram. Nanu ca dasasu asubhesu ubhayampetam jayatiti. Ama jayati. Tani hi anupadinnakapakkhe thitani, tasma tattha appanapi upacarampi jayati. Idam pana upadinnakapakkhe thitam, tenevettha ubhayampetam na jayati. Asubhanupassanasankhata pana vipassanabhavana hotiti veditabba. Imasmim pabbe kim kathitanti. Samathavipassana kathita. Idanettha evam sabbam manasikarasadharanam pakinnakam veditabbam. Etesanhi:- nimittato lakkhanato dhatuto atha sunnato khandhadito ca vinneyyo kesadinam vinicchayo. Tattha nimittatoti dvattimsakare satthisatam nimittani, yesam vasena yogavacaro dvattimsakaram kotthasato parigganhati. Seyyathidam? kesassa vannanimittam santhananimittam disanimittam okasamittam paricchedanimittanti panca nimittani honti. Lomadisupi eseva nayo. Lakkhanatoti dvattimsakare atthavisatisatam lakkhanani honti, yesam vasena yogavacaro dvattimsakaram lakkhanato manasikaroti. Seyyathidam? kese thaddhattalakkhanam abandhanalakkhanam 3- unhattalakkhanam vitthambhanalakkhananti cattari lakkhanani honti. Lomadisupi eseva nayo. Dhatutoti dvattimsakare "catudhaturo ayam bhikkhu puriso"ti vuttasu dhatusu atthavisatisatam dhatuyo honti, yasam vasena yogavacaro dvattimsakaram dhatuto @Footnote: 1 Si. upatthapeti 2 cha.Ma. manasikarontassa 3 cha.Ma. abandhattalakkhanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page281.

Parigganhati. Seyyathidam? kese kakkhalata pathavidhatu, abandhanata apodhatu, unhata tejodhatu, vitthambhanata vayodhatuti catasso dhatuyo honti. Lomadisupi eseva nayo. Sunnatoti dvattimsakare channavuti sunnata honti, yasam vasena yogavacaro dvattimsakaram sunnato vipassati. Seyyathidam? kesa sunna attena va attaniyena va niccena va dhuvena va sassatena va aviparinamadhammena vati kese tava attasunnata attaniyasunnata niccabhavasunnatati tisso sunnata honti. Lomadisupi eseva nayo. Khandhaditoti dvattimsakare kesadisu khandhadivasena pariggayhamanesu kesa kati khandha honti, kati ayatanani, kati dhatuyo, kati saccani, kati satipatthananitiadina nayenapettha vinicchayo vinnatabbo. [357] Evam ajjhattadibhedato tividhena kayanupassanam vittharato dassetva idani "kayanupassi viharati atapi sampajano"tiadini padani bhajetva dassetum anupassitiadimaraddham. Tattha yaya anupassanaya kayanupassi nama hoti, tam dassetum tattha katama anupassana, ya panna pajananatiadi vuttam. Atapitiadisupi eseva nayo. Tattha panna pajananatiadini hettha cittuppadakandavannanaya 1- vuttanayeneva veditabbani. Upetotiadini sabbani annamannavevacanani. Apica asevanavasena upeto. Bhavanavasena sutthu upetoti samupeto. Upagato samupagato, upapanno sampannoti imesupi dvisu dukesu ayameva nayo. Bahulikaravasena pana samannagatoti evampettha yojana veditabba. Imina atappena 2- upetotiadisupi eseva nayo. @Footnote: 1 sangani. A. 1/16/198 2 cha.Ma. atapena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page282.

Viharatiti pade "tattha katamo viharo"ti puccham akatva puggaladhitthanaya desanaya desento iriyatitiadimaha. Tassattho:- catunnam iriyapathanam annatarasamangibhavato iriyati. Tehi iriyapathacatukkehi kayasakatavattanena vattati. Ekam iriyapathadukkham aparena iriyapathena badhitva 1- ciratthitikabhavena sarirarakkhanato paleti. Ekasmim iriyapathe asanthahitva sabbiriyapathapavattanato yapeti. Tena tena iriyapathena tatha tatha kayassa yapanato yapeti. Cirakalappavattapanato carati. Iriyapathena iriyapatham vicchinditva jivitaharanato viharati. [362] Sveva kayo lokoti yasmim kaye kayanupassi viharati, sveva kayo lujjanapalujjanatthena loko. Yasma panassa kaye pahiyamanam abhijjhadomanassam vedanadisupi pahiyyatieva, 2- tasma pancapi upadanakkhandha lokoti vuttam. Santatiadisupi nirodhavasena santataya santa, bhavanaya samitatta samita. Vatthuparinnaya appavattivupasamavasena vupasanta. Nirodhasankhatam attham gatati atthangata. Punappunam nibbattiya patibahitatta ativiya attham gatati abbhatthangata. Appitati vinasita, appavattiyam thapitatipi attho. Byappitati suvinasita, ativiya appavattiyam thapitatipi attho. Yatha puna na anvassavanti, evam sositatta sosita. Sutthu sositati visosita. Sukkhapitati attho. Vigatanta katati byantikata. Ettha ca anupassanaya kammatthanaviharena kammatthanikassa kayapariharanam, atapena sammappadhanam, satisampajannena kammatthanapariharanupayo. Satiya va kayanupassanavasena patiladdho samatho, sampajannena vipassana, abhijjhadomanassavinayena bhavanaphalam vuttanti veditabbam. Kayanupassananiddesavannana nitthita. -------------- @Footnote: 1 cha.Ma. bahitva 2 cha.Ma. pahiyati eva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page283.

Vedananupassananiddesavannana [363] Vedananupassananiddesepi hettha vuttasadisam vuttanayeneva veditabbam. Sukham vedanam vedayamanotiadisu pana sukham vedananti kayikam va cetasikam va sukham vedanam vedayamano "aham sukham vedanam vedayami"ti pajanatiti attho. Tattha kamam uttanaseyyakapi daraka thannapivanadikale sukham vedayamana "sukham vedanam vedayama"ti jananti, na panetam evarupam jananam sandhaya vuttam. Evarupanhi jananam sattupaladdhim nappajahati, sattasannam na ugghateti, kammatthanam va satipatthanabhavana va na hoti. Imassa pana bhikkhuno jananam sattupaladdhim pajahati, sattasannam ugghateti, kammatthananceva satipatthanabhavana ca hoti. Idanhi "ko vedayati, kassa vedana, kimkarana vedana"ti evam sampajanavediyanam sandhaya vuttam. Tattha ko vedayatiti na koci satto va puggalo va vedayati. Kassa vedanati na kassaci sattassa va puggalassa va vedana. Kimkarana vedanati vatthuarammana ca panesa vedana. Tasma esa evam pajanati "tam tam sukhadinam vatthum arammanam katva vedanava vedayati, tam pana vedanapavattim upadaya `aham vedayami'ti voharamattam hoti"ti. Evam vatthum arammanam katva vedanava vedayatiti sallakkhento "esa sukham vedanam vedayami"ti pajanatiti veditabbo cittalapabbate annataro thero viya. Thero kira aphasukakale balavavedanaya nitthunanto aparaparam parivattati, tameko daharo aha "kataram te 1- bhante thanam rujjati"ti. Avuso patiyekkam rujjanatthanam nama natthi, vatthum arammanam katva vedanava vedayatiti. Evam jananakalato patthaya adhivasetum vattati no bhanteti. Adhivasemi avusoti. Adhivasana bhante seyyoti. Thero adhivasesi. Vato yava hadaya phaleti. 2- @Footnote: 1 cha.Ma. vo 2 cha.Ma. phalesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page284.

Mancake antani rasikatani ahesum. Thero daharassa dassesi "vattatavuso ettaka adhivasana"ti. Daharo tunhi ahosi. Thero viriyasamadhim yojetva saha patisambhidahi arahattam papunitva samasisi hutva parinibbayi. Yatha ca sukham, evam dukkham .pe. Niramisam adukkhamasukham vedanam vedayamano "niramisam adukkhamasukham vedanam vedayami"ti pajanati. Iti bhagava rupakammatthanam kathetva arupakammatthanam kathento vedanavasena kathesi. Duvidhanhi kammatthanam rupakammatthanam arupakammatthananca, rupapariggaho arupapariggahotipi etadeva vuccati. Tattha bhagava rupakammatthanam kathento sankhepamanasikaravasena va vittharamanasikaravasena va catudhatuvavatthanam katheti. 1- Tadubhayampi visuddhimagge sabbakarato dassitameva. Arupakammatthanam kathento yebhuyyena vedanavasena katheti. 1- Tividho hi arupakammatthane abhiniveso phassavasena vedanavasena cittavasenati. Katham? ekaccassa hi sankhittena va vittharena va pariggahite rupakammatthane tasmim arammane cittacetasikanam pathamabhinipato tam arammanam phusanto uppajjamano phasso pakato hoti. Ekaccassa tam arammanam anubhavanti uppajjamana vedana pakata hoti. Ekaccassa tam arammanam pariggahitva 2- vijanantam uppajjamanam vinnanam pakatam hoti. Tattha yassa phasso pakato hoti, sopi "na kevalam phassova uppajjati, tena saddhim tadevarammanam anubhavamana vedanapi uppajjati, sanjananamana sannapi, cetayamana cetanapi, vijananamanam vinnanampi uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. Yassa vedana pakata hoti, sopi "na kevalam vedanava uppajjati, taya saddhim tadevarammanam phusamano phassopi uppajjati, sanjananamana sannapi, cetayamana cetanapi, vijananamanam vinnanampi @Footnote: 1 cha.Ma. kathesi 2 cha.Ma. pariggahetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page285.

Uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. Yassa vinnanam pakatam hoti, sopi "na kevalam vinnanameva uppajjati, tena saddhim tadevarammanam phusamano phassopi uppajjati, anubhavamana vedanapi, sanjananamana sannapi, cetayamana phusamana cetanapi uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. So "ime phassapancamaka dhamma kinnissita"ti upadharento "vatthunissita"ti pajanati. Vatthu nama karajakayo, yam sandhaya vuttam "idanca pana me vinnanam ettha sitam 1- ettha patibaddhan"ti. 2- So atthato bhutani ceva upadarupani ca. Evamettha vatthu rupam, phassapancamaka namanti namarupameva passati. Rupancettha rupakkhandho, namam cattaro arupino khandhati pancakkhandhamattam hoti. Namarupavinimutta hi pancakkhandha pancakkhandhavinimuttam va namarupam natthi. So "ime pancakkhandha kimhetuka"ti upaparikkhanto avijjadihetukati passati. Tato paccayo ceva paccayuppannanca idam, anno satto va puggalo va natthi, suddhasankharapunjamattamevati sappaccayanamarupavasena tilakkhanam aropetva vipassanapatipatiya aniccam dukkham anattati sammasanto vicarati. So ajja ajjati pativedham akankhamano tatharupe divase utusappayam puggalasappayam bhojanasappayam dhammassavanasappayam va labhitva ekapallankena nisinnova vipassanam matthakam papetva arahatte patitthati. 3- Evam imesam tinnampi jananam yava arahatta kammatthanam kathitam hoti. Idha pana bhagava arupakammatthanam kathento vedanavasena kathesi. Phassavasena va hi vinnanavasena va kathiyamanam na pakatam hoti, andhakaram viya khayati. Vedanavasena pana pakatam hoti. Kasma? vedananam uppattipakatataya. Sukhadukkhavedanananhi uppatti pakata. Yada sukham uppajjati, sakalasariram khobhentam maddantam pharamanam abhisandayamanam satadhotasappim khadapayantam viya satapakatelam makkhapayamanam viya udakaghatasahassena @Footnote: 1 ka. nissitam 2 di.Si. 9/234/77 3 cha.Ma. patitthasi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page286.

Parilaham nibbapayamanam viya aho sukham aho sukhanti vacam niccharayamanameva uppajjati. Yada dukkham uppajjati, sakalasariram khobhentam maddantam pharamanam abhisandayamanam tattakapalam 1- pavesentam viya vilinatambalohena asincantam viya sukkhatinavanappatimhi aranne daruukkakalapam khipayamanam 2- viya aho dukkham aho dukkhanti vippalapayamanameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedananam uppatti pakata hoti. Adukkhamasukha pana duddipana andhakara avibhuta, sa sukhadukkhanam apagame satasatapatikkhepavasena majjhattakarabhuta adukkhamasukha vedanati nayato ganhantassa pakata hoti. Yathakim? yatha 3- antara pitthipasanam aruhitva palayantassa migassa anupatham gacchanto migaluddhako pitthipasanassa orabhage parabhagepi 4- padam disva majjhe apassantopi "ito arulho, ito orulho, majjhe pitthipasane imina padesena gato bhavissati"ti nayato janati, evam. Arulhatthane padam viya hi sukhaya vedanaya uppatti pakata hoti. Orulhatthane padam viya dukkhaya vedanaya uppatti pakata hoti. "ito arulho ito orulho majjhe evam gatoti nayato gahanam viya sukhadukkhanam apagame satasatapatikkhepavasena majjhattakarabhuta adukkhamasukha vedanati nayato ganhantassa pakata hoti. Evam bhagava pathamam rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam kathento vedanavasena vinivattetva dassesi. Na kevalanca idheva evam dassesi, 5- dighanikayamhi mahanidane sakkapanhe mahasatipatthane majjhimanikayamhi satipatthane ca culatanhasankhaye mahatanhasankhaye culavedalle mahavedalle ratthapalasutte magandiyasutte dhatuvibhange anenjasappaye samyuttanikayamhi culanidanasutte rukkhopame parivimamsanasutte sakalavedanasamyuttesuti 6- evam anekesu suttesu pathamam @Footnote: 1 cha.Ma. tattathalam 2 cha.Ma. pakkhipamanam 3 cha.Ma. ayam saddo na dissati @4 cha.Ma. aparabhagepi 5 cha.Ma. dasseti 6 cha.Ma. sakale vedanasamyutteti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page287.

Rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam vedanavasena vinivattetva dassesi. Yatha ca tesu tesu, evam imasmimpi satipatthanavibhange pathamam rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam vedanavasena vinivattetva dassesi. Tattha sukham vedanantiadisu ayam aparopi pajananapariyayo:- sukham vedanam vedayamiti pajanatiti sukhavedanakkhane dukkhaya vedanaya abhavato sukham vedanam vedayamano "sukham vedanam vedayami"ti pajanati. Tena ya pubbe bhutapubba dukkha vedana, tassa idani abhavato imissa ca sukhaya ito param 1- abhavato vedana nama anicca addhuva viparinamadhammati iha 2- tattha sampajano hoti. Vuttampi cetam bhagavata:- "yasmim aggivessana samaye sukham vedanam vedeti, neva tasmim samaye dukkham vedanam vedeti, na adukkhamasukham vedanam vedeti, sukhamyeva tasmim samaye vedanam vedeti. Yasmim aggivessana samaye dukkham .pe. Adukkhamasukham vedanam vedeti, neva tasmim samaye sukham vedanam vedeti, na dukkham vedanam vedeti, adukkhamasukhamyeva tasmim samaye vedanam vedeti. Sukhapi kho aggivessana vedana anicca sankhata paticcasamuppanna khayadhamma vayadhamma viragadhamma nirodhadhamma. Dukkhapi kho .pe. Adukkhamasukhapi kho aggivessana vedana anicca sankhata .pe. Nirodhadhamma. Evam passam aggivessana sutava ariyasavako sukhayapi vedanaya nibbindati, dukkhayapi vedanaya nibbindati, adukkhamasukhayapi vedanaya nibbindati, nibbindam virajjati, viraga vimuccati, vimuttasmim vimuttamiti nanam hoti, khina jati, vusitam brahmacariyam, katam karaniyam, naparam itthattayati pajanati"ti. 3- @Footnote: 1 cha.Ma. pathamam 2 cha.Ma. itiha 3 Ma.Ma. 13/205/182

--------------------------------------------------------------------------------------------- page288.

Samisam va sukhantiadisu samisa sukha nama pancakamagunamisasannissita cha gehasitasomanassavedana. Niramisa sukha nama cha nekkhammasitasomanassavedana. Samisa dukkha nama cha gehasitadomanassavedana. Niramisa dukkha nama cha nekkhammasitadomanassavedana. Samisa adukkhamasukha nama cha gehasitaupekkhavedana. Niramisa adukkhamasukha nama cha nekkhammasitaupekkhavedana. Tasam vibhago uparipannase paliyam 1- agatoyeva. So tam nimittanti so tam vedananimittam. Bahiddha vedanasuti parapuggalassa vedanasu. Sukham vedanam vedayamananti parapuggalam sukham vedanam vedayamanam. Ajjhattabahiddhati kalena attano kalena parassa vedanasu cittam upasamharati. Imasmim vare yasma neva atta, na paro niyamito, tasma vedanapariggahamattameva dassetum "idha bhikkhu sukham vedanam sukha vedana"tiadi vuttam. Sesamettha uttanatthameva. Imasmim pana pabbe suddhavipassanava kathitati. Vedananupassananiddesavannana nitthita. --------------- Cittanupassananiddesavannana [365] Cittanupassananiddesepi hettha vuttasadisam vuttanayeneva veditabbam. Saragam va cittantiadisu pana saraganti atthavidham lobhasahagatam. Vitaraganti lokiyakusalabyakatam. Idam pana yasma sammasanam na dhammasamodhanam, tasma idha ekapadepi lokuttaram na labbhati. 2- Yasma pahanekatthavasena ragadihi saha vattanti pahiyanti, tasma dvisu padesu nippariyayena na labbhantiti na gahitani. 2- Sesani cattari akusalacittani neva purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Sadosanti duvidham domanassasahagatam. Vitadosanti lokiyakusalabyakatam. Sesani dasa akusalacittani neva purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Samohanti vicikicchasahagatanceva @Footnote: 1 Ma.u. 14/304/278 (adito patthaya passitabbam) @2-2 ime patha "sesani .pe. bhajanti"ti imassa vakyassa anantare bhavitum yutta, @su.vi. 2/381/391, pa.su. 1/114/296

--------------------------------------------------------------------------------------------- page289.

Uddhaccasahagatancati duvidham. Yasma pana moho sabbakusalesu uppajjati, tasma sesanipi idha vattantieva. Imasmimyeva hi duke dvadasakusalacittani pariyadinnaniti. Vitamohanti lokiyakusalabyakatam. Sankhittanti thinamiddhanupatitam. Etanhi sankutitacittam nama. Vikkhittanti uddhaccasahagatam. Etanhi pasatacittannama. Mahaggatanti rupavacaram arupavacaranca. Amahaggatanti kamavacaram. Sauttaranti kamavacaram. Anuttaranti rupavacaranca arupavacaranca. Tatrapi sauttaram rupavacaram, anuttaram arupavacarameva. Samahitanti yassa appanasamadhi upacarasamadhi va atthi. Asamahitanti ubhayasamadhivirahitam. Vimuttanti tadangavikkhambhanavimuttihi vimuttam. 1- Avimuttanti ubhayavimuttivirahitam. Samucchedapatipassaddhinissarana- vimuttinam pana idha okasova natthi. Saragamassa cittanti saragam assa cittam. Sesam hettha vuttanayatta uttanatthameva. Imasmimpi pabbe suddhavipassanava kathitati. Cittanupassananiddesavannana nitthita. ---------- Dhammanupassananiddesavannana nivaranapabba [367] Ettavata yasma kayanupassanaya rupakkhandhapariggahova kathito, vedananupassanaya vedanakkhanadhapariggahova, cittanupassanaya vinnanakkhandha- pariggahova. Tasma idani sampayuttadhammasisena sannasankharakkhandhapariggahampi kathetum dhammanupassanam dassento kathanca bhikkhutiadimaha. Tattha santanti abhinhasamudacaravasena samvijjamanam. Asantanti asamudacaravasena va pahinatta va avijjamanam. Yatha cati yena karanena kamacchandassa uppado hoti. Tanca pajanatiti tanca karanam pajanati. Imina nayena sabbapadesu attho veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. vinimuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page290.

Tattha subhanimitte ayonisomanasikarena kamacchandassa uppado hoti. Subhanimittam nama subhampi subhanimittam, subharammanampi subhanimittam. Ayoniso- manasikaro nama anupayamanasikaro uppathamanasikaro anicce niccanti va dukkhe sukhanti va anattani attati va asubhe subhanti va manasikaro. Tam tattha bahulam pavattayato kamacchando uppajjati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave subhanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa uppadaya uppannassa va kamacchandassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Asubhanimitte pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Asubhanimittam nama asubhampi asubhanimittam, asubharammanampi asubhanimittam. Yonisomanasikaro nama upayamanasikaro pathamanasikaro anicce aniccanti va dukkhe dukkhanti va anattani anattati va asubhe asubhanti va manasikaro. Tam tattha bahulam pavattayato kamacchando pahiyati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamanaharo anuppannassa va kamacchandassa uppadaya uppannassa va kamacchandassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Apica cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta kalyanamittata sappayakathati. Dasavidhanhi asubhanimittam ugganhantassapi kamacchando pahiyati, bhaventassapi, indriyesu pihitadvarassapi, catunnam pancannam alopanam okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Teneva vuttam:- @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/91 2 sam.Ma. 19/232/94

--------------------------------------------------------------------------------------------- page291.

"cattaro panca alope abhutva udakam pive alam phasuviharaya pahitattassa bhikkhuno"ti. 1- Asubhakammikatissattherasadise asubhabhavanarate kalyanamitte sevantassapi kamacchando pahiyati, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa kamacchandassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Patighanimitte ayonisomanasikarena pana byapadassa uppado hoti. Tattha patighampi patighanimittam nama, patigharammanampi patighanimittam. Ayonisomanasikaro sabbattha ekalakkhanova. Tam tasmim nimitte bahulam pavattayato byapado uppajjati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave patighanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va byapadassa uppadaya uppannassa va byapadassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Mettaya pana cetovimuttiya yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tattha mettati vutte appanapi upacaropi vattati, cetovimuttiti appanava. Yonisomanasikaro vuttalakkhanova. Tam tattha bahulam pavattayato byapado pahiyati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave mettacetovimutti, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamanaharo anuppannassa va byapadassa uppadaya uppannassa va byapadassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 3- @Footnote: 1 khu.thera. 26/983/395 2 sam.Ma. 19/232/92 3 sam.Ma. 19/232/94

--------------------------------------------------------------------------------------------- page292.

Apica cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti mettanimittassa uggaho mettabhavananuyogo kammassakatapaccavekkhana patisankhanabahulikata kalyanamittata sappayakathati. Odissakanodissakadisapharanananhi annataravasena mettam ugganhantassapi byapado pahiyati, odhiso anodhiso disapharanavasena mettam bhaventassapi. "tvam etassa kuddho kim karissasi, kimassa siladini vinasetum sakkhissasi, nanu tvam attano kammena agantva attano kammeneva gamissasi, parassa kujjhanannama vitacchitangaratattaayosalakaguthadini gahetva parassa paharitukamatasadisam hoti. Esopi tava kuddho kim karissati, kinte siladini vinasetum sakkhissati, esa attano kammenagantva attano kammeneva gamissati, appaticchitapahenakam viya pativatakhittarajamutthi 1- viya ca etassevesa kodho matthake patissati"ti evam attano ca parassa ca kammassakatam paccavekkhatopi, ubhayakammassakatam paccavekkhitva patisankhane thitassapi, assaguttattherasadise mettabhavanarate kalyanamitte sevantassapi byapado pahiyati. Thananisajjadisu mettanissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa byapadassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Aratitiadisu ayonisomanasikarena thinamiddhassa uppado hoti. Arati nama ukkanthitata, tandi nama kayalasiyata, vijambhika 2- nama kayavinamana, bhattasammado nama bhattamuccha bhattaparilaho, cetaso linattam nama cittassa linakaro. Imesu aratiadisu ayonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham uppajjati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave arati tandi vijimbhika 2- bhattasammado cetaso ca linattam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo @Footnote: 1 cha.Ma......rajomutthi 2 cha.Ma. vijambhita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page293.

Anuppannassa va thinamiddhassa uppadaya uppannassa va thinamiddhassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Arambhadhatuadisu pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Arambhadhatu nama pathamarambhaviriyam, nikkamadhatu nama kosajjato nikkhantatta tato balavataram, parakkamadhatu nama parapparatthanam akkamanato tatopi balavataram. Imasmim tippabhede viriye yonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham pahiyati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamanaharo anuppannassa va thinamiddhassa uppadaya uppannassa va thinamiddhassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Apica cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti atibhojane nimittaggaho iriyapathasamparivattanata alokasannamanasikaro abbhokasavaso kalyanamittata sappayakathati. Aharahatthakabhuttavamitakatatthavattakaalamsatakakakamasakabhojanam bhunjitva rattitthanadivatthane nisinnassa hi samanadhammam karoto thinamiddham mahahatthi viya ottharantam agacchati. Catupancaalopaokasam pana thapetva paniyam pivitva yapanasilassa bhikkhuno tam na hotiti atibhojane nimittam ganhantassapi thinamiddham pahiyati. Yasmim iriyapathe thinamiddham okkamati, tato annam parivattentassapi, rattim candalokadipalokaukkaloke diva suriyalokam manasikarontassapi, abbhokase vasantassapi, mahakassapattherasadise pahinathinamiddhe kalyanamitte sevantassapi thinamiddham pahiyati. Thananisajjadisu dhutanganissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa thinamiddhassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/92 2 sam.Ma. 19/232/94

--------------------------------------------------------------------------------------------- page294.

Cetaso avupasame ayonisomanasikarena uddhaccakukkuccassa uppado hoti. Avupasamo nama avupasantakaro. Uddhaccakukkuccamevetam atthato. Tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato uddhaccakukkuccam uppajjati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave cetaso avupasamo, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppanssa va uddhaccakukkuccassa uppadaya uppannassa va uddhaccakukkuccassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Samadhisankhate pana cetaso vupasame yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave cetaso vupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamanaharo anuppannassa va uddhaccakukkuccassa uppadaya uppannassa va uddhaccakukkuccassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Apica cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata vinaye pakatannuta vuddhasevita kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi hi ekam va dve va tayo va cattaro va panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi uddhaccakukkuccam pahiyati, kappiyakappiyaparipucchabahulassapi, vinayapannattiyam cinnavasibhavataya pakatannunopi, vuddhe mahallakatthere upasankamantassapi, upalittherasadise vinayadhare kalyanamitte sevantassapi uddhaccakukkuccam pahiyati. Thananisajjadisu kappiyakappiyanissita- sappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi 3- pahinassa uddhaccassa arahattamaggena kukkuccassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/92 2 sam.Ma. 19/232/94 @3 cha.Ma. chahi dhammehi pahine uddhaccakukkucce

--------------------------------------------------------------------------------------------- page295.

Vicikicchathaniyesu dhammesu ayonisomanasikarena vicikicchaya uppado hoti. Vicikicchathaniya dhamma nama punappunam vicikicchaya karanatta vicikicchava. Tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato vicikiccha uppajjati. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave vicikicchatthaniya 1- dhamma, tattha ayoniso- manasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Kusaladidhammesu yonisomanasikarena panassa pahanam hoti. Tenaha bhagava:- "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma savajjanavajja dhamma sevitabbasevitabba dhamma 3- hinappanita dhamma kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamanaharo anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 4- Apica cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata vinaye pakatannuta adhimokkhabahulata kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi hi ekam va .pe. Panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi vicikiccha pahiyati, tini ratanani arabbha paripucchabahulassapi, vinaye cinnavasibhavassapi, tisu ratanesu okappaniyasaddhasankhataadhimokkhabahulassapi, saddhadhimutte vakkalittherasadise kalyanamitte sevantassapi vicikiccha pahiyati. Thananisajjadisu tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinaya vicikicchaya sotapattimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Nivaranapabbavannana. ---------- @Footnote: 1 cha.Ma. vicikicchathaniya 2 sam.Ma. 19/232/92 @3 paliyam "sevitabbasevitabba dhamma"ti patha na dissanti 4 sam.Ma. 19/232/94

--------------------------------------------------------------------------------------------- page296.

Bojjhangapabbavannana bojjhangapabbe santanti patilabhavasena vijjamanam. Asantanti appatilabhavasena avijjamanam. Yatha ca anuppannassatiadisu pana satisambojjhangassa tava:- "atthi bhikkhave satisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va satisambojjhangassa uppadaya uppannassa va satisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya 1- bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Tattha satiyeva satisambojjhangatthaniya dhamma. Yoniso- manasikaro vuttalakkhanoyeva. Tam tattha bahulam pavattayato satisambojjhango uppajjati. Apica cattaro dhamma satisambojjhangassa uppadaya samvattanti satisampajannam mutthassatipuggalaparivajjanata upatthitasatipuggalasevanata tadadhimuttatati. Abhikkantadisu hi sattasu thanesu satisampajannena, bhattanikkhittakakasadise mutthassatipuggale parivajjanena, tissadattattheraabhayattherasadise upatthitasatipuggale sevanena, thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapabbharacittataya ca satisambojjhango uppajjati. Evam catuhi karanehi uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Dhammavicayasambojjhangassa pana:- "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma .pe. Kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va dhammavicayasambojjhangassa uppadaya uppannassa va dhammavicayasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 3- @Footnote: 1 paliyam "bhiyyobhavaya vepullaya"ti patha na dissanti 2 sam.Ma. 19/183/60 @3 sam.Ma. 19/232/92

--------------------------------------------------------------------------------------------- page297.

Evam uppado hoti. Apica satta dhamma dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattanti paripucchakata vatthuvisadakiriya indriyasamattapatipadana duppannapuggalaparivajjana pannavantapuggalasevana gambhirananacariyapaccavekkhana tadadhimuttatati. Tattha paripucchakatati khandhadhatuayatanaindriyabalabojjhangamaggangajhanasamathavipassananam attha- sannissitaparipucchabahulata. Vatthuvisadakiriyati ajjhattikabahiranam vatthunam visadabhavakaranam. Yada hissa kesanakhalomani dighani honti, sariram va ussannadosanceva sedamalamakkhitanca, tada ajjhattikam vatthu avisadam hoti aparisuddham. Yada pana civaram jinnam kilittham duggandham hoti, senasanam va uklapam, tada bahiram vatthu avisadam hoti aparisuddham. Tasma kesadichedanena uddhamvirecanaadhovirecanadihi sarirasallahukabhavakaranena ucchadannahapanena ca ajjhattikavatthu visadam katabbam, sucikammadhovanarajanaparibhandakaranadihi bahiravatthu visadam katabbam. Etasminhi ajjhattikabahire vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu nanampi avisadam hoti aparisuddham aparisuddhani dipakapallikavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Visade pana ajjhattikabahire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu nanampi visadam hoti parisuddham parisuddhani dipakapallikavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Tena vuttam "vatthuvisadakiriya dhammavicaya- sambojjhangassa uppadaya samvattati"ti. Indriyasamattapatipadana nama saddhadinam indriyanam samabhavakaranam. Sace hissa saddhindriyam balavam hoti, itarani mandani. Tato viriyindriyam paggahakiccam, satindriyam upatthanakiccam, samadhindriyam avikkhepakiccam, pannindriyam dassanakiccam katum na sakkoti. Tasma tam dhammasabhavapaccavekkhanena va yatha va manasikaroto balavam jatam, tatha amanasikarena hapetabbam. Vakkalittheravatthu cettha nidassanam. Sace pana viriyindriyam balavam hoti, atha neva saddhindriyam adhimokkhakiccam katum

--------------------------------------------------------------------------------------------- page298.

Sakkoti, na itarani itarakiccabhedam. Tasma tam passaddhadibhavanaya hapetabbam. Tatrapi sonattheravatthu dassetabbam. Evam sesesupi ekassa balavabhave sati itaresam attano kiccesu asamatthata veditabba. Visesato panettha saddhapannanam samadhiviriyananca samatam pasamsanti. Balavasaddho hi mandapanno muddhappasanno hoti, avatthusmim pasidati. Balavapanno mandasaddho keratikapakkham bhajati, bhesajjasamutthito viya rogo atekiccho hoti. Cittuppadamatteneva kusalam hotiti atidhavitva danadini punnani akaronto niraye uppajjati. Ubhinnam pana samataya vatthusmimyeva pasidati. Balavasamadhim pana mandaviriyam samadhissa kosajjapakkhatta kosajjam adhibhavati. Balavaviriyam mandasamadhim viriyassa uddhaccapakkhatta uddhaccam adhibhavati. Samadhi pana viriyena samyojito kosajje patitum na labhati, viriyam samadhina samyojitam uddhacce patitum na labhati. Tasma tadubhayampi samam katabbam. Ubhayasamataya hi appana hoti. Apica samadhi- kammikassa balavatipi saddha vattati. Evam so saddahanto okappento appanam papunissati. Samadhipannasu pana samadhikammikassa ekaggata balavati vattati. Evanhi so appanam papunati. Vipassanakammikassa hi 1- panna balavati vattati. Evanhi so lakkhanapativedham papunati. Ubhinnam pana samatayapi 2- appana hotiyeva. Sati pana sabbattha balavati vattati. Sati hi cittam uddhaccapakkhikanam saddhaviriyapannanam vasena uddhaccapatato kosajjapakkhikena ca samadhina kosajjapatato rakkhati. Tasma sa lonadhupanam viya sabbabyanjanesu sabbakammikaamacco viya ca sabbaraja- kiccesu sabbattha icchitabba. Tenaha "sati ca pana sabbatthika vutta 3- bhagavata. Kimkarana? cittanhi satipatisaranam, arakkhapaccupatthana ca sati. Na vina satiya cittassa paggahaniggaho hoti"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. hi-saddo na dissati 2 cha.Ma. samataya 3 sam.Ma. 19/234/102

--------------------------------------------------------------------------------------------- page299.

Duppannapuggalaparivajjana nama khandhadibhede anogalhapannanam dummedhapuggalanam araka parivajjanam. Pannavantapuggalasevana nama samapannasalakkhanapariggahikaya udayabbayapannaya samannagatapuggalasevana. Gambhirananacariyapaccavekkhana nama gambhiresu khandhadisu pavattaya gambhirapannaya pabhedapaccavekkhana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu dhammavicayasambojjhangasamutthapanattham ninnaponapabbharacittata. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Viriyasambojjhangassa:- "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tatatha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va viriyasambojjhangassa uppadaya uppannassa va viriyasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Apica ekadasa dhamma viriyasambojjhangassa uppadaya samvattanti apayabhayapaccavekkhanata anissadassavita gamanavithipaccavekkhanata pindapata- pacayanata dayajjamahattapaccavekkhanata satthumahattapaccavekkhanata jatimahatta- paccavekkhanata sabrahmacarimahattapaccavekkhanata kusitapuggalaparivajjanata araddhaviriya- puggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha nirayesu pancavidhabandhanakammakaranato 2- patthaya mahadukkham anubhavanakalepi, tiracchanayoniyam jalakkhipakuminadihi gahitakalepi, pacanakantakadippaharabhitunnassa 3- pana sakatavahanadikalepi, pittivisaye anekanipi vassasahassani ekam buddhantaram vapi 4- khuppipasahi aturibhutakalepi, kalakinjikasuresu satthihatthaasitihatthappamanena atthicammamatteneva attabhavena @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/93 2 cha.Ma......karanato @3 cha.Ma. pajanakantakadippaharavitunnassa 4 cha.Ma. buddhantarampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page300.

Vatatapadidukkhanubhavanakalepi na sakka viriyasambojjhangam uppadetum, ayameva te bhikkhu kalo viriyakaranayati evam apayabhayam paccavekkhantassapi viriyasambojjhango uppajjati. Na sakka kusitena nava lokuttaradhamma laddhum, araddhaviriyeneva sakka, ayamanisamso viriyassati evam anisamsadassavinopi uppajjati. Sabbabuddhapacceka- buddhamahasavakeheva te gatamaggo gantabbo, so ca na sakka kusitena gantunti evam gamanavithim paccavekkhantassapi uppajjati. Ye tam pindapatadihi upatthahanti, ime te manussa neva nataka, na dasakammakara, napi tam nissaya jivissamati te panitani pindapatadini denti, athakho attano karanam mahapphalatam paccasimsamana denti. Sattharapi "ayam ime paccaye paribhunjitva kayadalhibahulo sukham viharissati"ti na evanca sampassata tuyham paccaya anunnata, athakho "ayam ime paribhunjamano samanadhammam katva vattadukkhato muccissati"ti te paccaya anunnata. Sodani tvam kusito viharanto na tam pindapatam apacayissasi. Araddhaviriyasseva hi pindapatapacayanam nama hotiti evam pindapatapacayanam paccavekkhantassapi uppajjati mahamittattherassa viya. Thero kira kassakalene nama pativasati, tassa ca gocaragame eka mahaupasika theram puttam katva patijaggati. Sa ekadivasam arannam gacchanti dhitaram aha "amma asukasmim thane puranatandula, asukasmim khiram, asukasmim sappi, asukasmim phanitam, tava bhatikassa ayyassa mittassa agatakale bhattam pacitva khirasappiphanitehi saddhim dehi, tvanca bhunjeyyasi"ti. Tvam pana amma kim bhunjissasiti. Aham pana hiyyo pakkam parivasikabhattam kanjiyena bhuttamhiti. Diva kim bhunjissasi ammati. Sakapannam pakkhipitva kanatandulehi ambilayagum pacitva thapehi ammati. Thero civaram parupitva pattam niharantova tam saddam sutva attanam ovadi:- mahaupasika kira kanjiyena parivasikabhattam bhunji, divapi sakapannambilayagum 1-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page301.

Pannambilayagum 1- bhunjissati, tuyham atthaya pana puranatanduladini acikkhati. Tam nissaya kho panesa neva khettam na vatthum na bhattam na vattham paccasimsati, tisso pana sampattiyo patthayamana deti. Tvam etissa ta sampattiyo datum sakkhissasi na sakkhissasiti. Ayam kho pana pindapato taya saragena sadosena samohena na sakka bhunjitunti pattam thavikayam pakkhipitva ganthikam muncitva nivattitva kassakalenameva gantva pattam hetthamance civaram civaravamse thapetva arahattam apapunitva na nikkhamissamiti viriyam adhitthahitva nisidi. Digharattam appamatto hutva nivutthabhikkhu vipassanam vaddhetva purebhattameva arahattam patva vikasamanamiva padumam mahakhinasavo sitam karontova nisidi. Lenadvare rukkhamhi adhivattha devata:- "namo te purisajanna namo te purisuttama yassa te asava khina dakkhineyyosi marisa"ti udanam udanetva "bhante pindaya pavitthanam tumhadisanam arahantanam bhikkham datva mahallakitthiyo dukkha muccissanti"ti aha. Thero utthahitva dvaram vivaritva kalam olokento patoyevati natva pattacivaramadaya gamam pavisi. Darikapi bhattam sampadetva "idani me bhata agamissati, idani me bhata agamissati"ti dvaram vivaritva olokayamana nisidi. Sa there gharadvaram sampatte pattam gahetva sappiphanitayojitassa khirapindapatassa puretva hatthe thapesi. Thero "sukham 2- hotu"ti anumodanam katva pakkami. Sapi tam olokayamana atthasi. Therassa hi tada ativiya parisuddho chavivanno ahosi, vippasannani indriyani, mukham bandhana muttatalapakkam viya ativirocittha. 3- Mahaupasika @Footnote: 1 cha.Ma. kanapannambilayagum 2 Ma. sukhi 3 cha.Ma. ativiya virocittha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page302.

Aranna agantva "kim amma bhatiko te agato"ti pucchi. Sa sabbantam pavattim arocesi, upasika "ajja me puttassa pabbajitakiccam matthakam pattan"ti natva "abhiramati te amma bhata buddhasasane na ukkanthati"ti aha. Mahantam kho panetam satthu dayajjam, yadidam satta ariyadhanani nama, tam na sakka kusitena gahetum. Yatha hi vippatipannam puttam matapitaro "ayam amhakam aputto"ti paribahiram karonti, so tesam accayena dayajjam na labhati, evam kusitopi idam ariyadhanadayajjam na labhati, araddhaviriyova labhatiti dayajjamahattam paccavekkhatopi uppajjati. Maha kho pana ne sattha, satthuno hi te matu kucchismim patisandhiggahanakalepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattanayamakapatihariyadevorohanaayusankharavossajjanesupi parinibbanakalepi dasasahassilokadhatu kampittha, yuttam nu te evarupassa satthuno sasane pabbajitva kusitena bhavitunti evam satthumahattam paccavekkhatopi uppajjati. Jatiyapi tvam idani na lamakajatikosi, asambhinnaya mahasammatapaveniya agate okkakarajavamse jato sirisuddhodanamaharajassa ca mahamayadeviya ca ca natta rahulabhaddassa kanittho, taya nama evarupena jinaputtena hutva na yuttam kusitena viharitunti evam jatimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Sariputtamoggallana ceva asitimahasavaka ca viriyeneva lokuttaradhammam pativijjhimsu, tvam etesam sabrahmacarinam maggam patipajjasi, na patipajjasiti evam sabrahmacarimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Kucchim puretva thitaajagarasadise vissatthakayikacetasikaviriye kusitapuggale parivajjentassapi, araddhaviriye pahitatte puggale sevantassapi, thananisajjadisu viriyuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page303.

Pitisambojjhangassa:- "atthi bhikkhave pitisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va pitisambojjhangassa uppadaya uppannassa va pitisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha pitiyeva pitisambojjhangatthaniya dhamma nama. Tassa uppadakamanasikaro yonisomanasikaro nama. Apica ekadasa dhamma pitisambojjhangassa uppadaya samvattanti buddhanussati, dhammanussati. Samghanussati, silacagadevatanussati, upasamanussati, lukhapuggalaparivajjanata siniddhapuggalasevanata pasadaniyasuttantapaccavekkhanata tadadhimuttatati. Buddhagune anussarantassapi hi yava upacara sakalasariram pharamano pitisambojjhango uppajjati. Dhammasamghagune anussarantassapi, digharattam akhandam katva rakkhitam catuparisuddhisilam paccavekkhantassapi, gihino dasasilam pancasilam paccavekkhantassapi, dubbhikkhabhayadisu panitabhojanam sabrahmacarinam datva "evam nama adamha"ti cagam paccavekkhantassapi, gihinopi evarupe kale silavantanam dinnadanam paccavekkhantassapi, yehi gunehi samannagata devata devattam patta, tatharupanam gunanam attani atthitam paccavekkhantassapi, samapattiya vikkhambhite kilese satthipi sattatipi vassani na samudacarantiti paccavekkhantassapi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyaya samsucitalukhabhave buddhadisu pasadasinehabhavena gadrabhapitthe rajasadise lukhapuggale parivajjentassapi, buddhadisu pasadabahule muducitte siniddhapuggale sevantassapi, ratanattayagunaparidipake pasadaniyasuttante paccavekkhantassapi, thananisajjadisu pitiuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/93

--------------------------------------------------------------------------------------------- page304.

Passaddhisambojjhangassa:- "atthi bhikkhave kayappassaddhi cittappassaddhi, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va passaddhisambojjhangassa uppadaya uppannassa va passaddhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Apica satta dhamma passaddhisambojjhangassa uppadaya samvattanti panitabhojanasevanata utusukhasevanata iriyapathasukhasevanata majjhattapayogata saraddhakayapuggalaparivajjanata passaddhakayapuggalasevanata tadadhimuttatati. Panitam hi siniddham sappayabhojanam bhunjantassapi, situnhesu utusu thanadisu ca iriyapathesu sappayam utunca iriyapathanca sevantassapi passaddhi uppajjati. Yo pana mahapurisajatiko sabbautuiriyapathakkhamova hoti, na tam sandhayetam vuttam. Yassa sabhagavisabhagata atthi, tasseva visabhage utuiriyapathe vajjetva sabhage sevantassapi uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatapaccavekkhana, imina majjhattapayogena uppajjati. Yo leddudandadihi param vihethayamanova vicarati, evarupam saraddhakayam puggalam parivajjentassapi, sannatapadapanim passaddhakayam puggalam sevantassapi, thananisajjadisu passaddhiuppadanatthaya ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Samadhisambojjhangassa:- "atthi bhikkhave samadhinimittam 2- abyagganimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va samadhisambojjhangassa uppadaya uppannassa va samadhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- @Footnote: 1 sam.Ma. 19/232/93 2 cha.Ma. samathanimittam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page305.

Evam uppado hoti. Tattha samathova samathanimittam, avikkhepatthena ca abyagganimittanti. Apica ekadasa dhamma samadhisambojjhangassa uppadaya samvattanti vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata nimittakusalata samaye cittassa paggahanata samaye cittassa niggahanata samaye sampahamsanata samaye ajjhupekkhanata asamahitapuggalaparivajjanata samahitapuggalasevanata jhanavimokkhapaccavekkhanata tadadhimuttatati. Tattha vatthuvisadakiriyata ca indriyasamattapatipadanata ca vuttanayeneva veditabba. Nimittakusalata nama kasinanimittassa uggahanakusalata. Samaye cittassa paggahanatati yasmim samaye atisithilaviriyatadihi linam cittam hoti, tasmim samaye dhammavicayaviriyapitisambojjhangassa samutthapanena tassa paggahanam. Samaye cittassa niggahanatati yasmim samaye accaraddhaviriyatadihi uddhatam cittam hoti, tasmim samaye passaddhisamadhiupekkhasambojjhangassa samutthapanena tassa niggahanam. Samaye sampahamsanatati yasmim samaye cittam pannapayogamandataya va upasamasukhanadhigamena va nirassadam hoti, tasmim samaye atthasamvegavatthupaccavekkhanena samvejeti. Attha samvegavatthuni nama jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam dukkhanti. Ratanattayagunanussaranena ca pasadam janeti, ayam vuccati samaye sampahamsanatati. Samaye ajjhupekkhanata nama yasmim samaye sammapatipattim agamma alinam anuddhatam anirassadam arammane samappavattam samathavithipatipannam cittam hoti, tadayam paggahaniggahasampahamsanesu na byaparam apajjati sarathi viya samappavattesu assesu. Ayam vuccati samaye ajjhupekkhanatati. Asamahitapuggalaparivajjanata nama upacaram va appanam va appattanam vikkhittacittanam puggalanam araka parivajjanam. Samahitapuggalasevanata nama upacarena va appanaya va samahitacittanam sevana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page306.

Bhajana payirupasana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu samadhiuppadanatthamyeva ninnaponapabbharacittata. Evanhi patipajjanato 1- esa uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Upekkhasambojjhangassa:- "atthi bhikkhave upekkhasambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va upekkhasambojjhangassa uppadaya uppannassa va upekkhasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Tattha upekkhava upekkhasambojjhangatthaniya dhamma nama. Apica panca dhamma upekkhasambojjhangassa uppadaya samvattanti sattamajjhattata sankharamajjhattata sattasankharakelayanapuggalaparivajjanata sattasankharamajjhatta- puggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha dvihakarehi sattamajjhattatam samutthapeti:- "tvam attano kammena agantva attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena agantva attanova kammena gamissati, tvam kam kelayasi"ti evam kammassakatapaccavekkhanena ca "paramatthato sattoyeva natthi, so tvam kam kelayasi"ti evam nissattapaccavekkhanena ca. Dvihevakarehi sankharamajjhattatam samutthapeti:- "idam civaram anupubbena vannavikaranceva jinnabhavanca upagantva padapunchanacolakam hutva yatthikotiya chaddaniyam bhavissati. Sace panassa samiko bhaveyya, nassa evam vinassitum dadeyya"ti evam assamikabhavapaccavekkhanena ca "anaddhaniyam idam tavakalikan"ti evam tavakalikabhavapaccavekkhanena ca. Yatha ca civare, evam pattadisupi yojana katabba. @Footnote: 1 cha.Ma. patipajjato 2 sam.Ma. 19/232/94

--------------------------------------------------------------------------------------------- page307.

Sattasankharakelayanapuggalaparivajjanatati ettha yo puggalo gihi va attanova puttadhitadike pabbajito va attanova antevasikasamanupajjhayakadike mamayati, sahattheneva nesam kesacchedanasucikammacivaradhovanarajanapattapacanadini karoti, muhuttampi apassanto "asuko samanero kuhim, asuko daharo kuhin"ti bhantamigo viya ito cito ca aloketi. Annena kesacchedanadinam atthaya "muhuttam tava asukam pesetha"ti yaciyamanopi "amhepi tam attano kammam na karema, tumhe nam gahetva kilamessatha"ti na deti. Ayam sattakelayano nama. Yo pana civarapattathalakakattarayatthiadini mamayati, annassa hatthena paramasitumpi na deti, tavakalikam yacitopi "mayampi imam mamayanta na paribhunjama, tumhakam kim dassama"ti vadati. Ayam sankharakelayano nama. Yo pana tesu dvisupi vatthusu majjhatto udasino, ayam sattasankharamajjhatto nama. Iti ayam upekkhasambojjhango evarupam sattasankharakelayanapuggalam 1- araka parivajjentassapi sattasankharamajjhattapuggale sevantassapi thananisajjadisu taduppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Sesam sabbattha uttanatthamevati. Bojjhangapabbavannana. Imesupi dvisu pabbesu suddhavipassanava kathita. Iti ime cattaro satipatthana pubbabhage nanacittesu labbhanti. Anneneva hi cittena kayam parigganhati, annena vedanam, annena cittam, annena dhamme parigganhati, lokuttaramaggakkhane pana ekacitteyeva labbhanti. Adito hi kayam parigganhitva agatassa vipassanasampayutta sati kayanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo kayanupassi nama. Vipassanam ussukkapetva ariyamaggam pattassa maggakkhane maggasampayutta sati kayanupassana nama, taya @Footnote: 1 cha.Ma. evarupe sattasankharakelayanapuggale

--------------------------------------------------------------------------------------------- page308.

Satiya samannagato puggalo kayanupassi nama. Vedanam parigganhitva. Cittam parigganhitva. Dhamme parigganhitva agatassa vipassanasampayutta sati dhammanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo dhammanupassi nama. Vipassanam ussukkapetva ariyamaggam pattassa maggakkhane maggasampayutta sati dhammanupassana nama, taya satiya samannagato puggalo dhammanupassi nama. Evantava desana puggale titthati. Kaye pana subhanti vipallasappahana kayapariggahika sati maggena samijjhatiti kayanupassana nama. Vedanaya sukhanti vipallasappahana vedanapariggahika sati maggena samijjhatiti vedananupassana nama. Citte niccanti vipallasappahana cittapariggahika sati maggena samijjhatiti cittanupassana nama. Dhammesu attati vipallasappahana dhammapariggahika sati maggena samijjhatiti dhammanupassana nama. Iti ekava maggasampayutta sati catukiccasadhanatthena cattari namani labhati. Tena vuttam "lokuttaramaggakkhane pana ekacitteyeva labbhanti"ti. Suttantabhajaniyavannana nitthita. ----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 231-308. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=5445&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=5445&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=431              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=5874              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=5208              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=5208              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]