ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                            Abhidhammapitaka
                           patthanavannana
                            --------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                            Arambhakatha
              devatidevo devanam       devadanavapujito
              desayitva pakaranam          yamakam suddhasamyamo.
              Atthato dhammato ceva       gambhirassatha tassa yam
              anantaram mahaviro          sattamam isisattamo.
              Patthanam nama namena       namarupanirodhano
              desesi atigambhiram 1-       nayamanditadesanam.
              Idani tassa sampatto       yasma samvannanakkamo
              tasma tam vannayissami       tam sunatha samahitati.
                          Paccayuddesavannana
     sammasambuddhena hi anulomapatthane bavisati tike nissaya tikapatthanam
nama niddittham, sataduke 2- nissaya dukapatthanam nama niddittham. Tato param
bavisati tike gahetva dukasate pakkhipitva dukatikapatthanam nama dassitam, tato
param dukasatam gahetva bavisatiya tikesu pakkhipitva tikadukapatthanam nama dassitam,
@Footnote: 1 cha.Ma. atigambhira-     2 cha.Ma. satam duke
Tike pana tikesuyeva pakkhipitva tikatikapatthanam nama dassitam, duke pana 1-
dukesuyeva pakkhipitva dukadukapatthanam nama dassitam. Evam:-
                   tikanca patthanavaram dukuttamam
                   dukam tikanceva tikam dukanca
                   tikam tikanceva dukam dukanca
                   cha anulomamhi naya sugambhirati.
     Paccaniyapatthanepi bavisati tike nissaya tikapatthanam nama, dukasatam
nissaya dukapatthanam nama, bavisati tike dukasate pakkhipitva dukatikapatthanam
nama, dukasatam bavisatiya tikesu 2- pakkhipitva tikadukapatthanam nama, tike
tikesuyeva pakkhipitva tikatikapatthanam nama, duke dukesuyeva pakkhipitva
dukadukapatthanam namati evam paccaniyepi chahi nayehi patthanam niddittham. Tena
vuttam:-
                  "tikanca patthanavaram dukuttamam
                   dukam tikanceva tikam dukanca
                   tikam tikanceva dukam dukanca
                   cha paccaniyamhi naya sugambhira"ti.
     Tato param anulomapaccaniyepi eteneva upayena cha naya dissita.
Tenaha 3-:-
                  "tikanca patthanavaram dukuttamam
                   dukam tikanceva tikam dukanca
                   tikam tikanceva dukam dukanca
                   cha anulomapaccaniyamhi naya sugambhira"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ca  2 Si. tikesuyeva   3 Si. tenevaha
     Tadanantaram paccaniyanulomamhi eteheva chahi nayehi niddittham. Tenaha:-
                  "tikanca patthanavaram dukuttamam
                   dukam tikanceva tikam dukanca
                   tikam tikanceva dukam dukanca
                   cha paccaniyanulomamhi naya sugambhira"ti.
     Evam anulome cha patthanani, paccaniye cha, anulomapaccaniye cha,
paccaniyanulome cha patthananiti idam "catuvisatisamantapatthanasamodhanapatthana-
mahapakaranam nama"ti hi vuttam.
     Tattha yesam catuvisatiya samantapatthananam samodhanavasenetam catuvisatisamanta-
patthanasamodhanam patthanamahapakaranam namati hi 1- vuttam, tesanceva imassa ca
pakaranassa namattho tava evam veditabbo. Kenatthena patthananti? nanappakara-
paccayatthena. Pakaro hi nanappakarattham dipeti, thanasaddo paccayattham.
Thanathanakusalatatiadisu hi paccayo thananti vutto. Iti nanappakaranam
paccayanam vasena desitatta imesu catuvisatiya patthanesu ekekam patthanam
nama, imesam pana patthananam samuhato sabbametam pakaranam patthananti veditabbam.
     Aparo nayo:- kenatthena patthananti? vibhajanatthena. "pannapana
Patthapana vivarana vibhajana uttanikamman"ti 2- agatatthanasminhi vibhajanatthena
patthanam pannayati. Iti kusaladinam dhammanam hetupaccayadivasena vibhattatta
imesu catuvisatiya patthanesu ekekam patthanam nama, imesam pana patthananam
samuhato sabbampetam pakaranam patthanam namati veditabbam.
     Aparo nayo:- kenatthena patthananti? patthitatthena, gamanatthenati
Attho. "gottha patthitagavo"ti 3- agatatthanasminhi yena patthanena patthitagavoti
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati   2 Ma.u. 14/371/316  3 Ma.mu. 12/156/121
Vutto, tam atthato gamanam hoti. Iti nativittharitanayesu dhammasanganiadisu
anissangagamanassa sabbannutananassa hetupaccayadibhedabhinnesu kusaladisu vittharita-
nayalabhato nissangavasena pavattagamanatta imesu catuvisatiya patthanesu ekekam
patthanam nama, imesam pana patthananam samuhato sabbampetam pakaranam patthanam
namati veditabbam.
     Tattha anulomamhi tava pathamam tikavasena desitatta tikapatthanam nama.
Tassa padacchedo:- tikanam patthanam ettha atthiti tikapatthanam, tikanam
nanappakaraka paccaya etissa desanaya atthiti attho. Dutiyavikappepi tikanam
patthanantveva 1- tikapatthanam, hetupaccayadivasena tikanam vibhajanati attho.
Tatiyavikappe hetupaccayadibhedabhinnataya laddhavitthara tikayeva patthanam tikapatthanam,
sabbannutananassa nissangagamanabhumiti attho. Dukapatthanadisupi eseva nayo.
Evam anulome cha patthanani viditva paccaniyadisupi imina upayena 2-
veditabbani.
     Yasma panetani anulome, paccaniye, anulomapaccaniye, paccaniyanulometi
samanta cha cha hutva catuvisati honti, tasma "catuvisati samantapatthanani"ti
vuccanti. Iti imesam catuvisatiya khuddakapatthanasankhatanam samantapatthananam
samodhanavasenetam catuvisatisamantapatthanasamodhanam patthanamahapakaranam nama.
     Tampanetam ye tikadayo nissaya nidditthatta "tikapatthanam dukapatthanam
.pe. Tikatikapatthanam dukadukapatthanan"ti vuttam, te anamasitva yesam paccayanam
vasena te tikadayo vibhatta, te paccaye dassetum adito tavassa matika-
nikkhepavaro nama vutto, paccayavibhangavarotipi tasseva namam. So uddesaniddesato
duvidho. Tassa hetupaccayo .pe. Avigatapaccayoti ayam uddeso.
@Footnote: 1 Ma. patthanam tena      2 cha.Ma. iminavupayena
     Tattha hetu ca so paccayo cati hetupaccayo. Hetu hutva paccayo,
hetubhavena paccayoti vuttam hoti. Arammanapaccayadisupi eseva nayo. Tattha
hetuti vacanavayavakaranamulanametam adhivacanam. "patinna hetu"tiadisu hi lokena 1-
vacanavayavo hetuti vuccati. Sasane pana "ye dhamma hetuppabhava"tiadisu 2-
karanam. "tayo kusalahetu, tayo akusalahetu"tiadisu 3- mulam hetuti vuccati. Tam
idhadhippetam. Paccayoti ettha pana ayam vacanattho:- paticca etasma etiti
paccayo, appaccakkhaya nam vattatiti attho. Yo hi dhammo yam dhammam appaccakkhaya
titthati va uppajjati va, so tassa paccayoti vutto. 4-
     Lakkhanato pana upakarakalakkhano paccayo. Yo hi dhammo yassa dhammassa
thitiya va uppattiya va upakarako hoti, so tassa paccayoti vuccati.
Paccayo hetu karanam nidanam sambhavo pabhavotiadi atthato ekam, byanjanato
nanam. Iti mulatthena hetu, upakarakatthena paccayoti sankhepato mulatthena
upakarako dhammo hetupaccayo. So hi saliadinam salibijadini viya manippabhadinam
viya ca manivannadayo kusaladinam kusaladibhavasadhakoti acariyanam adhippayo. Evam
sante pana tamsamutthanarupesu hetupaccayata na sampajjati. Na hi so tesam kusaladibhavam
sadheti, na ca paccayo na hotiti. Vuttanhetam "hetu hetusampayuttakanam
dhammanam tamsamutthanananca rupanam hetupaccayena paccayo"ti. Ahetukacittananca vina
etena abyakatabhavo siddho.
     Sahetukanampi ca yoniso manasikaradipatibaddho kusaladibhavo, na
sampayuttahetupatibaddho. Yadi ca sampayuttahetusu sabhavatova kusaladibhavo siya,
tamsampayuttesu hetupatibaddho, alobho kusalo va siya abyakato va. Yasma
pana ubhayathapi hoti, tasma yatha sampayuttesu, evam hetusupi kusaladita
@Footnote: 1 cha.Ma. loke            2 vinaYu. 4/60/52
@3 abhi. 34/1059/250      4 cha.Ma. vuttam hoti
Pariyesitabba. Kusaladibhavasadhanavasena pana hetunam mulattham aggahetva suppatitthita-
bhavasadhanavasena gayhamane na kinci virujjhati. Laddhahetupaccaya hi dhamma
virulhamula viya padapa thira honti suppatitthita, ahetuka pana tilabijakadi-
sevala viya na suppatitthita. Iti mulatthena upakarakoti suppatitthitabhavasadhanena
upakarako dhammo hetupaccayoti veditabbo.
     Tato paresu arammanabhavena 1- upakarako dhammo arammanapaccayo. So
2- rupadivasena chabbidho 2- "rupayatanam cakkhuvinnanadhatuya"ti arabhitvapi "yam
yam dhammam arabbha ye ye dhamma uppajjanti cittacetasika dhamma, te te
dhamma tesam tesam dhammanam arammanapaccayena paccayo"ti osapitatta na koci
dhammo na hoti. Yatha hi dubbalo puriso dandam va rajjum va alambitvava
utthahati ceva titthati ca, evam cittacetasika dhamma rupadiarammanam arabbheva
uppajjanti ceva titthanti ca. Tasma sabbesampi 3- cittacetasikanam dhammanam
arammanabhuta dhamma arammanapaccayoti veditabba.
     Jetthakatthena upakarako dhammo adhipatipaccayo. So sahajatarammanavasena
duvidho. Tattha "../../bdpicture/chandadhipati chandasampayuttakanam dhammanam tamsamutthanananca
rupanam adhipatipaccayena paccayo"tiadivacanato chandaviriyacittavimamsasankhata cattaro
dhamma sahajatadhipatipaccayoti veditabba, no ca kho ekato. Yada hi chandam
dhuram jetthakam katva cittam pavattati, tada chandova adhipati, na itare. Esa
nayo sesesupi. Yam pana dhammam garum katva arupadhamma vattanti, 4- so nesam
arammanadhipati. Tena vuttam "yam yam dhammam garum katva ye ye dhamma uppajjanti
cittacetasika dhamma, te te dhamma tesam tesam dhammanam adhipatipaccayena
paccayo"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. arammanavasena    2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti
@3 cha.Ma. sabbepi         4 cha.Ma. pavattanti
     Anantarabhavena upakarako dhammo anantarapaccayo. Samanantarabhavena
upakarako dhammo samanantarapaccayo. Idam 1- paccayadvayam bahudha papancayanti. Ayam
panettha saro:- yo hi esa cakkhuvinnananantara manodhatu, manodhatuanantara
manovinnanadhatutiadi cittaniyamo, so yasma purimacittavaseneva ijjhati, na
annatha. Tasma attano attano anantaram anurupassa cittuppadassa
uppadanasamattho dhammo anantarapaccayo. Tenevaha "anantarapaccayoti cakkhu-
vinnanadhatu tamsampayuttaka ca dhamma manodhatuya tamsampayuttakananca dhammanam
anantarapaccayena paccayo"tiadi.
     Yo anantarapaccayo, sveva samanantarapaccayo. Byanjanamattameva hettha
nanam upacayasantatiadisu viya adhivacananiruttidukadisu viya ca, atthato pana nanam
natthi. Yampi "addhanantarataya anantarapaccayo, kalanantarataya samanantara-
paccayo"ti acariyanam matam, tam "nirodha vutthahantassa nevasannanasannayatanakusalam
phalasamapattiya samanantarapaccayena paccayo"tiadihi virujjhati. Yampi tattha vadanti
"dhammanam samutthapanasamatthata na parihayati, bhavanabalena pana varitatta dhamma
samanantaram nuppajjanti"ti, tampi kalanantarataya abhavameva sadheti. Bhavanabalena
hi tattha kalanantarata natthiti mayampi etadeva vadama. Yasma ca kalanantarata
natthi, tasma samanantarapaccayata na yujjati. Kalanantarataya hi tesam
samanantarapaccayo hotiti laddhi. Tasma abhinivesam akatva byanjanamattatovettha
nanakaranam paccetabbam, na atthato. Katham? natthi etesam antaranti hi anantaRa.
Santhanabhavato sutthu anantarati samanantaRa.
     Uppajjamano saha uppadanabhavena 2- upakarako dhammo sahajatapaccayo
pabhasassa 3- padipo viya. So arupakkhandhadivasena chabbidho hoti. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. idanca   2 cha.Ma. uppajjamanabhavena   3 cha.Ma. pakasassa
Cattaro khandha arupino annamannam sahajatapaccayena paccayo. Cattaro mahabhuta
annamannam .pe. Okkantikkhane namarupam annamannam .pe. Cittacetasika
dhamma cittasamutthananam rupanam .pe. Mahabhuta upadarupanam .pe. Rupino
dhamma arupinam dhammanam kinci kalam 1- sahajatapaccayena paccayo, kinci kalam 1-
na sahajatapaccayena paccayoti. Idam hadayavatthumeva sandhaya vuttam.
     Annamannam uppadanupatthambhanabhavena upakarako dhammo annamannapaccayo
annamannupatthambhakam tidandam viya. So arupakkhandhadivasena tividho hoti.
Yathaha:- cattaro khandha arupino annamannapaccayena paccayo. Cattaro
mahabhuta annamannam .pe. Okkantikkhane namarupam annamannapaccayena
paccayoti.
     Adhitthanakarena nissayakarena ca upakarako dhammo nissayapaccayo
tarucittakammadinam pathavipatadayo viya. So "cattaro khandha arupino annamannam
nissayapaccayena paccayo"ti evam sahajate vuttanayeneva  veditabbo. Chattho panettha
kotthaso "cakkhvayatanam cakkhuvinnanadhatuya, sotaghanajivhakayayatanam kayavinnana-
dhatuya tamsampayuttakananca dhammanam nissayapaccayena paccayo. Yam rupam nissaya
manodhatu ca manovinnanadhatu ca vattanti, tam rupam manodhatuya ca manovinnana-
dhatuya ca tamsampayuttakananca dhammanam nissayapaccayena paccayo"ti evam vibhatto.
     Upanissayapaccayoti ettha pana 2- ayam tava vacanattho:- tadadhinavuttitaya
attano phalena nissito, na patikkhittoti nissayo. Yatha pana bhuso ayaso
upayaso, evam bhuso nissayo upanissayo. Balavakaranassetam adhivacanam. Tasma
balavakaranabhavena upakarako dhammo upanissayapaccayoti veditabbo. So
arammanupanissayo anantarupanissayo pakatupanissayoti tividho hoti. Tattha "danam
@Footnote: 1 cha.Ma. kinci kale    2 cha.Ma. idha pana
Datva silam samadiyitva uposathakammam katva tam garum katva paccavekkhati, pubbe
sucinnani garum katva paccavekkhati, jhana vutthahitva jhanam garum katva
paccavekkhati, sekkho 1- gotrabhum garum katva paccavekkhati, 2- vodanam garum katva
paccavekkhati, sekkho magga vutthahitva maggam garum katva paccavekkhati"ti
evamadina nayena arammanupanissayo tava arammanadhipatina saddhim nanattam
akatvava 3- vibhatto. Tattha yam arammanam garum katva cittacetasika uppajjanti,
tam niyamato tesam arammanesu balavarammanam hoti. Iti garukatabbamattatthena
arammanadhipati, balavakaranatthena arammanupanissayoti evametesam nanattam
veditabbam.
     Anantarupanissayopi "purima purima kusala khandha pacchimanam pacchimanam
kusalanam khandhanam upanissayapaccayena paccayo"tiadina nayena anantarapaccayena
saddhim nanattam akatvava vibhatto. Matikanikkhepe pana nesam "cakkhuvinnanadhatu
tamsampayuttaka ca dhamma manodhatuya tamsampayuttakananca dhammanam anantarapaccayena
paccayo"tiadina nayena anantarassa ca "purima purima kusala dhamma pacchimanam
pacchimanam kusalanam dhammanam upanissayapaccayena paccayo"tiadina nayena upanissayassa
ca agatatta nikkhepaviseso atthi, sopi atthato ekibhavameva gacchati. Evam
santepi attano attano anantaram anurupassa cittuppadassa pavattanasamatthataya
anantarata purimacittassa ca pacchimacittuppadane balavataya anantarupanissayata
veditabba. Yatha hi hetupaccayadisu kanci dhammam vinapi cittam uppajjati, na evam
attano 4- anantaracittam vina cittassa uppatti nama atthi, tasma balavapaccayo
hoti. Iti attano attano anantaram anurupacittuppadavasena anantarapaccayo,
balavakaranavasena anantarupanissayoti evametesam nanattam veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sekkha   2 cha.Ma. paccavekkhanti
@3 cha.Ma. akatva   4 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Pakatupanissayo pana pakato upanissayo pakatupanissayo. Pakato nama attano
santane nipphadito va saddhasiladi upasevito va utubhojanadi. Pakatiyayeva
va upanissayo pakatupanissayo, arammananantarehi asammissoti attho. Tassa
hi "pakatupanissayo:- saddham upanissaya danam deti, silam samadiyati, uposathakammam
karoti, jhanam uppadeti, vipassanam uppadeti, maggam uppadeti, abhinnam
uppadeti, samapattim uppadeti. Silam, sutam, cagam, pannam upanissaya danam
deti .pe. Samapattim uppadeti. Saddha, silam, sutam, cago, panna saddhaya,
silassa, sutassa, cagassa, pannaya upanissayapaccayena paccayo"tiadina nayena
anekappakarako pabhedo veditabbo. Iti ime saddhadayo pakata ceva
balavakaranatthena upanissaya cati pakatupanissayoti.
     Pathamataram uppajjitva  vattamanabhavena upakarako dhammo purejatapaccayo.
So pancadvare vattharammanahadayavatthuvasena ekadasavidho hoti. Yathaha:-
cakkhvayatanam cakkhuvinnanadhatuya tamsampayuttakananca dhammanam purejatapaccayena
paccayo. Sotaghanajivhakayayatanam, rupayatanam, saddagandharasaphotthabbayatanam
kayavinnanadhatuya tamsampayuttakananca dhammanam purejatapaccayena paccayo. Rupasadda-
gandharasaphotthabbayatanam manodhatuya tamsampayuttakananca dhammanam purejatapaccayena
paccayo. Yam rupam nissaya manodhatu ca manovinnanadhatu ca vattanti, tam rupam
manodhatuya tamsampayuttakananca dhammanam purejatapaccayena paccayo, manovinnana-
dhatuya tamsampayuttakananca dhammanam kinci kalam purejatapaccayena paccayo,
kinci kalam na purejatapaccayena paccayoti.
     Purejatanam rupadhammanam upatthambhakatthena upakarako arupadhammo pacchajata-
paccayo gijjhapotakasariranam aharasacetana viya. Tena vuttam "pacchajata
cittacetasika dhamma purejatassa imassa kayassa pacchajatapaccayena paccayo"ti.
     Asevanatthena anantaranam pagunabalavabhavaya upakarako dhammo asevana-
paccayo ganthadisu purimapurimabhiyogo 1- viya. So kusalakusalakiriyajavanavasena
tividho hoti. Yathaha:- purima purima kusala dhamma pacchimanam pacchimanam kusalanam
dhammanam asevanapaccayena paccayo. Purima purima akusala .pe. Kiriyabyakata
dhamma pacchimanam pacchimanam kiriyabyakatanam dhammanam asevanapaccayena paccayoti.
     Cittappayogasankhatena kiriyabhavena upakarako dhammo kammapaccayo. So
nanakkhanikaya ceva kusalakusalacetanaya sahajataya ca sabbayapi 2- cetanaya
vasena duvidho hoti. Yathaha:- kusalakusalakammam vipakanam khandhanam katatta ca
rupanam kammapaccayena paccayo. Cetana sampayuttakanam dhammanam tamsamutthanananca
rupanam kammapaccayena paccayoti.
     Nirussahasantabhavena nirussahasantabhavaya upakarako vipakadhammo vipakapaccayo.
So pavatte cittasamutthananam rupanam 3- patisandhiyam katatta ca rupanam sabbattha
ca tamsampayuttakanam dhammanam 4- vipakapaccayo hoti. Yathaha:- vipakabyakato
eko khandho tinnam khandhanam cittasamutthanananca rupanam vipakapaccayena paccayo
.pe. Patisandhikkhane vipakabyakato eko khandho tinnam khandhanam .pe.
Tayo khandha ekassa khandhassa .pe. Dve khandha dvinnam khandhanam katatta ca
rupanam vipakapaccayena paccayo. Khandha vatthussa vipakapaccayena paccayoti.
     Ruparupanam upatthambhakatthena upakaraka cattaro ahara aharapaccayo.
Yathaha:- kabalinkaro aharo imassa kayassa aharapaccayena paccayo. Arupino
ahara sampayuttakanam dhammanam tamsamutthanananca rupanam aharapaccayena
@Footnote: 1 cha.Ma. purimapurimabhiyogo    2 Si.,Ma. sabbaya
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati   4 cha.Ma. sampayuttadhammanam
Paccayoti. Panhavare pana "patisandhikkhane vipakabyakata ahara sampayuttakanam
khandhanam katatta ca rupanam aharapaccayena paccayo"tipi vuttam.
     Adhipatiyatthena upakaraka itthindriyapurisindriyavajja visatindriya
indriyapaccayo. Tattha cakkhundriyadayo panca arupadhammanamyeva, sesa ruparupanam
paccaya honti. Yathaha:- cakkhundriyam cakkhuvinnanadhatuya, sotaghanajivha-
kayindriyam kayavinnanadhatuya tamsampayuttakananca dhammanam indriyapaccayena
paccayo. Rupajivitindriyam katattarupanam indriyapaccayena paccayo. Arupino
indriya sampayuttakanam dhammanam tamsamutthanananca rupanam indriyapaccayena
paccayoti. Panhavare pana "patisandhikkhane vipakabyakata indriya
sampayuttakanam dhammanam 1- katatta ca rupanam indriyapaccayena paccayo"tipi vuttam.
     Upanijjhayanatthena upakarakani thapetva dvipancavinnanesu kayikasukha-
dukkhavedanadvayam sabbanipi kusaladibhedani satta jhanangani jhanapaccayo.
Yathaha:- "nanangani jhanasampayuttakanam dhammanam tamsamutthanananca rupanam
jhanapaccayena paccayo"ti. Panhavare pana "patisandhikkhane vipakabyakatani
jhanangani sampayuttakanam khandhanam katatta ca rupanam jhanapaccayena paccayo"tipi
vuttam.
     Yato tato va niyyanatthena upakarakani kusaladibhedani dvadasa
maggangani maggapaccayo. Yathaha:- "maggangani maggasampayuttakanam dhammanam
tamsamutthanananca rupanam maggapaccayena paccayo"ti. Panhavare pana "patisandhikkhane
vipakabyakatani maggangani sampayuttakanam khandhanam katatta ca rupanam maggapaccayena
paccayo"tipi 2- vuttam. Ete pana dvepi jhanamaggapaccaya yathasankhyam dvipanca-
vinnanahetukacittesu na labbhantiti veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. khandhanam    2 cha.Ma. pi-saddo na dissati
     Ekavatthukaekarammanaekuppadekanirodhasankhatena sampayuttabhavena upakaraka
arupadhamma sampayuttapaccayo. Yathaha:- "cattaro khandha arupino annamannam
sampayuttapaccayena paccayo"ti.
     Ekavatthukadibhavanupagamena upakaraka rupino dhamma arupinam, arupinopi
dhamma rupinam vippayuttapaccayena paccayo. So sahajatapacchajatapurejatavasena
tividho hoti. Vuttanhetam:- sahajata kusala khandha cittasamutthananam rupanam
vippayuttapaccayena paccayo. Pacchajata kusala khandha purejatassa imassa kayassa
vippayuttapaccayena paccayoti. Abyakatapadassa pana sahajatavibhange "patisandhikkhane
vipakabyakata khandha katattarupanam vippayuttapaccayena paccayo. Khandha vatthussa,
vatthu khandhanam vippayuttapaccayena paccayo"ti vuttam. Purejatam pana cakkhundriyadi-
vatthuvasena veditabbam. Yathaha:- purejatam cakkhvayatanam cakkhuvinnanassa .pe.
Kayayatanam kayavinnanassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipakabyakatanam
kiriyabyakatanam khandhanam, vatthu kusalanam khandhanam, vatthu akusalanam khandhanam
vippayuttapaccayena paccayoti.
     Paccuppannalakkhanena atthibhavena tadisasseva dhammassa upatthambhakatthena
upakarako dhammo atthipaccayo. Tassa arupakkhandhamahabhutanamarupacittacetasika-
mahabhutayatanavatthuvasena sattadha matika nikkhitta. Yathaha:- cattaro khandha
arupino annamannam atthipaccayena paccayo. Cattaro mahabhuta annamannam.
Okkantikkhane namarupam annamannam. Cittacetasika dhamma cittasamutthananam
rupanam. Mahabhuta upadarupanam. Cakkhvayatanam cakkhuvinnanadhatuya .pe.
Kayayatanam .pe. Rupayatanam .pe. Photthabbayatanam kayavinnanadhatuya
tamsampayuttakananca dhammanam atthipaccayena paccayo. Rupayatanam .pe. Photthabbayatanam
Manodhatuya tamsampayuttakananca dhammanam atthipaccayena paccayo. Yam rupam nissaya
manodhatu ca manovinnanadhatu ca vattanti, tam rupam manodhatuya ca manovinnana-
dhatuya ca tamsampayuttakananca dhammanam atthipaccayena paccayoti. Panhavare
pana sahajatam purejatam pacchajatam aharam indriyantipi nikkhipitva sahajate
tava "eko khandho tinnam khandhanam cittasamutthanananca rupanam atthipaccayena
paccayo"tiadina nayena niddeso kato. Purejate purejatanam cakkhvadinam
vasena niddeso kato. Pacchajate purejatassa imassa kayassa pacchajatanam
cittacetasikanam paccayavasena niddeso kato. Aharindriyesu pana "kabalinkaro
aharo imassa kayassa itthipaccayena paccayo. Rupajivitindriyam katattarupanam
atthipaccayena paccayo"ti evam niddeso katoti.
     Attano anantaram uppajjamananam arupadhammanam pavattiokasadanena
upakaraka samanantaraniruddha arupadhamma natthipaccayo. Yathaha:- samanantaraniruddha
cittacetasika dhamma patuppannanam cittacetasikanam dhammanam natthipaccayena
paccayoti.
     Teeva vigatabhavena upakarakatta vigatapaccayo. Yathaha:- samanantaravigata
cittacetasika dhamma patuppannanam cittacetasikanam dhammanam vigatapaccayena paccayoti.
     Atthipaccayadhammaeva avigatabhavena upakarakatta avigatapaccayoti veditabba.
Desanavilasena pana tatha vinetabbaveneyyavasena va ayam duko vutto
sahetukadukam vatvapi hetusampayuttadukadayo 1- viyati.
     Imesu pana catuvisatiya paccayesu asammohattham:-
             dhammato kalato ceva      nanappakarabhedato
             paccayuppannato ceva       vinnatabbo vinicchayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. hetusampayuttaduko
     Tattha dhammatoti:- imesu hi paccayesu hetupaccayo tava namarupadhammesu
namadhammekadeso. Arammanapaccayo saddhim pannattiya ca abhavena sabbepi
namarupadhamma. Adhipatipaccaye sahajatadhipati namadhammekadeso. Tatha kammajhana-
maggapaccaya. Arammanadhipati sabbepi garukatabba arammanadhamma. Anantarasamanantara-
pacchajatasevanavipakasampayuttanatthivigatapaccaya namadhammava. Nibbanassa
asangahitatta namadhammekadesotipi vattum vattati. Purejatapaccayo rupekadeso. Sesa
yathalabhavasena namarupadhammati evam tavettha dhammato vinnatabbo vinicchayo.
     Kalatoti:-
            paccuppannava hontettha      paccaya dasa panca ca
            atitaeva panceko         te kale dvepi nissito
            tayo tikalika ceva         vimutta capi kalatoti.
     Etesu hi hetupaccayo sahajataannamannanissayapurejatapacchajatavipaka-
aharaindriyajhanamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatapaccayoti ime pannarasa paccaya
paccuppannadhammava honti. Anantarapaccayo samanantarasevananatthivigatapaccayoti
ime panca atitayeva honti. Eko pana kammapaccayova 1- te paccuppannatite
dvepi kale nissito hoti. Sesa arammanapaccayo adhipatipaccayo upanissaya-
paccayoti ime tayo paccaya tekalikapi honti, ime tayo 2- pannattiya saddhim
nibbanassa sangahitatta kalavinimuttapiti evamettha kalatopi vinnatabbo
vinicchayo.
     Nanappakarabhedato paccayuppannatoti imesam pana dvinnam padanam attho
niddesavare avibhavissatiti.
                      Paccayuddesavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 cha.Ma. va-saddo na dissati   2 cha.Ma. "ime tayo"ti patho na dissati



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 391-405. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8803&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8803&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]