|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
5. Sampasādanīyasutta
sāriputtasīhanādavaṇṇanā
[141] Evamme sutanti sampasādaniyasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā:
nāḷandāyanti nāḷandāti evaṃnāmake nagare, taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ
katvā. Pāvārikambavaneti dussapāvārikaseṭṭhino ambavane. Taṃ kira tassa uyyānaṃ
ahosi. So bhagavato dhammadesanaṃ sutvā bhagavati pasanno tasmiṃ uyyāne
kuṭileṇamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bhagavato vihāraṃ katvā niyyādesi. 1- So vihāro
jīvakambavanaṃ viya "pāvārikambavanan"tveva saṅkhayaṃ gato, tasmiṃ pāvārikambavane
viharatīti attho. Bhagavantaṃ etadavoca "evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavatī"ti.
Kasmā evaṃ avoca? attano uppannasomanassapavedanatthaṃ.
Tatrāyaṃ anupubbikathā:- thero kira taṃdivasaṃ kālasseva sarīrapaṭijagganaṃ
katvā sunivatthanivāsano pattacīvaramādāya pāsādikehi abhikkantādīhi
devamanussānaṃ pasādaṃ āvahanto nāḷandavāsīnaṃ hitasukhamanubrūhanto piṇḍāya
pavisitvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vihāraṃ gantvā satthu vattaṃ
dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ
agamāsi. Tattha saddhivihārikantevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu
divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakhaṇḍaṃ 2- paññapetvā udakatumbato udakena
hatthapāde sītale katvā tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā kālaparicchedaṃ katvā
phalasamāpattiṃ samāpajji.
So yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya attano guṇe
anussarituṃ āraddho. Athassa guṇe anussarato sīlaṃ āpāthamāgataṃ. Tato
paṭipāṭiyāva samādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaṃ. Paṭhamajjhānaṃ .pe.
@Footnote: 1 cha.Ma. niyyātesi 2 cha.Ma. cammakkhaṇḍaṃ evamuparipi
Catutthajjhānaṃ 1- ākāsānañcāyatanasamāpatti .pe. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti
vipassanāñāṇaṃ .pe. Dibbacakkhuñāṇaṃ .pe. Sotāpattimaggo sotāpattiphalaṃ
.pe. Arahattamaggo arahattaphalaṃ atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā
niruttipaṭisambhidā paṭibhāṇapaṭisambhidā sāvakapāramīñāṇaṃ. Ito paṭṭhāya
kappasatasahassādhikassa asaṅkheyyassa upari anomadassibuddhassa pādamūle kataabhinīhāraṃ
ādiṃ katvā attano guṇe anussarato yāva nisinnapallaṅkā guṇā upaṭṭhahiṃsu.
Evaṃ thero attano guṇe anussaramāno guṇānaṃ pamāṇaṃ vā
paricchedaṃ vā daṭṭhuṃ nāsakkhi.
So cintesi "mayhaṃ tāva padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa guṇānaṃ
pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi, ahaṃ pana yaṃ satthāraṃ uddissa pabbajito,
kīdisā nukho tassa guṇā"ti dasabalassa guṇe anussarituṃ āraddho. So
bhagavato sīlaṃ nissāya, samādhiṃ paññaṃ vimuttiṃ vimuttiñāṇadassanaṃ nissāya,
cattāro satipaṭṭhāne nissāya, dasabalassa 2- cattāro sammappadhāne cattāro
iddhipāde cattāro magge cattāri phalāni catasso paṭisambhidā
catuyoniparicchedakañāṇaṃ cattāro ariyavaṃse nissāya dasabalassa guṇe anussarituṃ āraddho.
Tathā pañaca padhāniyaṅgāni, pañacaṅgikaṃ sammasamādhiṃ, pañcindriyāni,
pañca balāni, pañca nissaraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanāni, pañca
vimuttiparipācaniyā paññā, cha sārāṇīye 3- dhamme, cha anussatiṭṭhānāni, cha
gārave, cha nissaraṇīyā 4- dhātuyo, cha sattavihāre, cha anuttariyāni, cha
nibbedhabhāgiyā paññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihānīye
dhamme, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅge, satta sappurisadhamme, satta
nijjaravatthūni, satta paññā, satta dakkhiṇeyyapuggale, satta khīṇāsavabalāni,
aṭṭha paññāpaṭilābhahetū, aṭṭha sammattāni, aṭṭha lokadhammātikkame, aṭṭha
ārabbhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakke, aṭṭha
@Footnote: 1 cha.Ma. catutthajjhānanti pāṭho na dissati 2 cha.Ma., i. dasabalassāti pāṭho na dissati
@3 cha.Ma. sāraṇīye, i. nissāraṇīye 4 cha.Ma. nissaraṇiyā, i. nissāraṇīyā
Abhibhāyatanāni, aṭṭha vimokkhe, nava yonisomanasikāramūlake dhamme, nava
pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātapaṭivinaye, nava paññā, 1- nava
nānattāni, nava anupubbavihāre, dasa nāthakaraṇe dhamme, dasa kasiṇāyatanāni,
dasa kusalakammapathe. Dasa tathāgatabalāni, dasa sammattāni, dasa ariyavāse, dasa
asekkhadhamme, ekādasa mettānisaṃse, dvādasa dhammacakkākāre, terasa
dhutaṅgaguṇe, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācaniye dhamme,
soḷasavidhaānāpānassatiṃ, aṭṭhārasa buddhadhamme, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni,
catucattālīsa ñāṇavatthūni, paropaṇṇāsa kusaladhamme, sattasattati ñāṇavatthūni,
catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattiyo sañcāritamahāvajirañāṇaṃ 2- nissāya dasabalassa
guṇe anussarituṃ ārabhi.
Tasmiṃyeva ca divāṭṭhāne nisinnoyeva upari "aparaṃ pana bhante
etadānuttariyan"ti āgamissanti soḷasa aparapaveṇiyadhammā, tepi nissāya
anussarituṃ ārabhi. So "kusalapaññattiyaṃ anuttaro mayhaṃ satthā,
āyatanapaññattiyaṃ anuttaro, gabbhāvakkantiyaṃ anuttaro, ādesanāvidhāsu anuttaro,
dassanasamāpattiyaṃ anuttaro, puggalapaññattiyaṃ anuttaro, padhānesu anuttaro,
paṭipadāsu anuttaro, bhassasamācāre anuttaro, purisasīlasamācāre anuttaro,
anusāsanīvidhāsu anuttaro, parapuggalavimuttiñāṇe anuttaro, sassatavādesu 3-
anuttaro, pubbenivāsañāṇe anuttaro, dibbacakkhuñāṇe anuttaro, iddhividhesu
anuttaro, iminā ca iminā ca anuttaro"ti evaṃ dasabalassa guṇe
anussaranto bhagavato guṇānaṃ neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero attanopi
tāva guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā nāddasa, bhagavato guṇānaṃ kiṃ passissati.
Yassa yassa hi paññā mahatī ñānaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe
mahantato saddahati. Lokiyamahājano ukkāsitvāpi khipitvāpi "namo
buddhānan"ti attano attano upanissaye ṭhatvā buddhānaṃ guṇe anussarati.
Sabbalokiyamahājanato eko sotāpanno buddhaguṇe mahantato saddahati.
@Footnote: 1 i. saññā 2 cha.Ma....samāpattisañcāritā.... 3 i. sassatavāde
Sotāpannānaṃ satatopi sahassatopi eko sakadāgāmī. Sakadāgāmīnaṃ satatopi
sahassatopi eko anāgāmī. Anāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko arahā
buddhaguṇe mahantato saddahati. Avasesaarahantehi asītimahātherā buddhaguṇe
mahantato saddahanti. Asītimahātherehi cattāro mahātheRā. Catūhi mahātherehi
dve aggasāvakā. Tesupi sāriputtatthero, sāriputtattheratopi eko
paccekabuddho buddhaguṇe mahantato saddahati. Sace pana sakalacakkavāḷagabbhe
saṅghāṭikaṇṇena saṅghāṭikaṇṇaṃ paharamānā 1- nisinnā paccekabuddhā buddhaguṇe
anussareyyuṃ, tehi sabbehipi eko sabbaññubuddhova buddhaguṇe mahantato
saddahati.
Seyyathāpi nāma mahājano "mahāsamuddo gambhīro uttāno"ti
jānanatthaṃ yottāni vaṭṭeyya, tattha koci byāmappamāṇaṃ yottaṃ vaṭṭeyya,
koci dvebyāmaṃ .pe. Koci dasabyāmaṃ, koci vīsatibyāmaṃ, koci tiṃsabyāmaṃ,
koci cattālīsabyāmaṃ, koci paññāsabyāmaṃ, koci satabyāmaṃ, koci sahassabyāmaṃ,
koci caturāsītibyāmasahassaṃ. Te nāvaṃ āruyha samuddamajjhe uggatapabbatādimhi
vā ṭhatvā attano attano yottaṃ otāreyyuṃ, tesu yassa yottaṃ byāmamattaṃ,
so byāmamattaṭaṭhāneyeva udakaṃ jānāti .pe. Yassa caturāsītibyāmasahassaṃ,
so caturāsītibyāmasahassaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti. Parato udakaṃ ettakanti
na jānāti. Mahāsamudde pana na tattakaññeva udakaṃ, athakho anantamaparimāṇaṃ.
Caturāsītiyojanasahassagambhīro hi mahāsamuddo, evameva ekabyāmayottato
paṭṭhāya navabyāmayottena ñātaudakaṃ viya lokiyamahājanena diṭṭhabuddhaguṇā
veditabbā. Dasabyāmayottena dasabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sotāpannena
diṭṭhabuddhaguṇā. Vīsatibyāmayottena vīsatibyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya
sakadāgāminā diṭṭhabudadhaguṇā. Tiṃsabyāmayottena tiṃsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya
anāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā. Cattālīsabyāmayottena cattālīsabyāmaṭṭhāne
ñātaudakaṃ viya arahatā diṭṭhabuddhaguṇā. Paññāsabyāmayottena
@Footnote: 1 cha.Ma. pahariyamānā
Paññāsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya asītimahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā. Satabyāmayottena
satabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya catūhi mahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā.
Sahassabyāmayottena sahassabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya mahāmoggallānattherena
diṭṭhabuddhaguṇā. Caturāsītibyāmasahassayottena caturāsītibyāmasahassaṭṭhāne
ñātaudakaṃ viya dhammasenāpatinā sāriputtattherena diṭṭhabuddhaguṇā. Tattha yathā so
puriso mahāsamudde udakaṃ nāma na ettakaṃyeva, anantamaparimāṇanti gaṇhāti,
evameva āyasmā sāriputto dhammanvayena anvayabuddhiyā anumānena nayaggāhena
sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dasabalassa guṇe anussaranto "buddhaguṇā anantā
aparimāṇā"ti saddahi. 1-
Therena hi diṭṭhabuddhaguṇehi dhammanvayena gahetabbabuddhaguṇāyeva
bahutaRā. Yathākathaṃ viya? yathā ito nava eto navāti aṭṭhārasa yojanāni
avattharitvā gacchantiyā candabhāgāya mahānadiyā eko 2- puriso sūcipāsena
udakaṃ gaṇheyya, sūcipāsena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti. Yathā vāpana
puriso mahāpaṭhavito aṅguliyā paṃsuṃ gaṇheyya, aṅguliyā gahitapaṃsuto avasesapaṃsuyeva
bahu hoti. Yathā vāpana puriso mahāsamuddābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya,
aṅguliabhimukhaudakato avasesaudakaṃyeva bahu hoti. Yathā ca puriso ākāsābhimukhiṃ
aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaākāsato sesaākāsappadesova bahu hoti. Evaṃ
therena diṭṭhabuddhaguṇehi adiṭṭhā buddhaguṇāva bahutarāti 3- veditabbā. Vuttampi
cetaṃ:-
"buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ
kappampi ce aññamabhāsamāno.
Khīyetha kappo ciradīghamantare
vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā"ti.
Evaṃ therassa attano ca satthu ca guṇe anussarato yamakamahānadī mahogho
viya abbhantare pītisomanassaṃ avattharamānaṃ vāto viya bha taṃ, ubbhijjitvā
@Footnote: 1 i. saddahati 2 cha.Ma., i. eko na dissati 3 cha.Ma., i. bahūti
Uggataudakaṃ viya mahārahadaṃ sakalasarīraṃ pūresi. Tato thero 1- "supaṭṭhitā vata me
paṭṭhanā, suladdhā me pabbajjā, yvāhaṃ evaṃvidhassa satthu santike pabbajito"ti
āvajjantassa balavataraṃ pītisomanassaṃ uppajji.
Atha thero "kassāhaṃ imaṃ pītisomanassaṃ āroceyyan"ti cintento
añño koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā
mama imaṃ pasādaṃ anucchavikaṃ katvā paṭiggahetuṃ na sakkhissati, ahaṃ imaṃ
somanassaṃ satthunova pavedessāmi, 2- satthāva me paṭiggaṇhituṃ sakkhissati, so
hi tiṭṭhatu mama pītisomanassaṃ, mādisassa samaṇasatassa vā samaṇasahassassa vā
samaṇasatasahassassa vā somanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto
paṭiggahetuṃ sakkoti. Seyyathāpi nāma aṭṭhārasa yojanāni avattharamānaṃ gacchantiṃ
candabhāgaṃ mahānadiṃ kusumbhā vā kandarā vā sampaṭicchituṃ 3- na sakkonti,
mahāsamuddova taṃ sampaṭicchati. Mahāsamuddo hi tiṭṭhatu candabhāgā, evarūpānaṃ
nadīnaṃ sataṃpi sahassaṃpi satasahassaṃpi sampaṭicchati, na cassa tena ūnattaṃ vā
pūrattaṃ vā paññāyati, evameva mama 4- satthā mādisassa samaṇasatassa vā
samaṇasahassassa vā samaṇasatasahassassa vā pītisomanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ
manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti. Sesā samaṇabrāhmaṇādayo candabhāgaṃ
kusumbhakandarā viya mama somanassaṃ sampaṭicchituṃ na sakkonti. Handāhaṃ mama
pītisomanassaṃ satthunova ārocemīti pallaṅkaṃ vinibbhujitvā cammakhaṇḍaṃ
papphoṭetvā ādāya sāyaṇhasamaye pupphānaṃ vaṇḍato chijjitvā paggharaṇakāle
satthāraṃ upasaṅkamitvā attano somanassaṃ pavedento evaṃ pasanno ahaṃ
bhanteti ādimāha.
Tattha evaṃ pasannoti evaṃ uppannasaddho, evaṃ saddahāmīti
attho. Bhiyyobhiññataroti bhiyyataro abhiññāto, bhiyyatarābhiñño vā,
uttaritarañāṇoti attho. Sambodhiyanti sabbaññutañāṇe arahattamaggañāṇe vā,
arahattamaggeneva hi buddhaguṇā nippadesā gahitā honti. Dve hi aggasāvakā
@Footnote: 1 cha.Ma. therassa 2 cha.Ma. pavedeyyāmi 3 i. paṭicchituṃ
@4 cha.Ma. mama na dissati
Arahattamaggeneva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanti. Paccekabuddho 1- paccekabodhiñāṇaṃ.
Buddhā sabbaññutañāṇañceva sakale ca buddhaguṇe. Sabbañhi nesaṃ
arahattamaggeneva ijjhati. Tasmā arahattamaggañāṇaṃ sambodhi nāma hoti.
Tena uttaritaro bhagavatā natthi. Tenāha "bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ
sambodhiyan"ti.
[142] Oḷārāti 2- seṭṭhā. Ayañhi uḷārasaddo "uḷārāni
khādanīyāni khādantī"ti 3- ādīsu madhure āgacchati. "uḷārāya khalu bhavaṃ vacchāyano
samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī"ti 4- ādīsu seṭṭhe. "appamāṇo uḷāro
obhāso"ti 5- ādīsu vipule. Svāyamidha seṭṭhe āgato. Tena vuttaṃ "oḷārāti
seṭṭhā"ti. Āsabhīti usabhassa vācāsadisī acalā asampavedhī. Ekaṃso gahitoti
anussavena vā ācariyaparamparāya vā itikirāya vā piṭakasampadānena vā
ākāraparivitakkena vā diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā takkahetu vā nayahetu vā
akathetvā paccakkhato ñāṇena paṭivijjhitvā viya ekaṃso gahito,
sanniṭṭhānakathāva gahitāti 6- attho.
Sīhanādoti seṭṭhanādo, neva dandhāyantena na gaggarāyantena 7-
sīhena viya uttamanādo naditoti attho.
Kiṃ nu kho te sāriputtāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhi. 8-
Anuyogadāpanatthaṃ. Ekacco hi sīhanādaṃ naditvā attano sīhanāde anuyogaṃ dātuṃ na
sakkoti, nigghaṃsanaṃ nakkhamati, lepe patitamakkaṭo viya hoti. Yathā dhamamānaṃ
aparisuddhalohaṃ jhāyitvā jhāmaaṅgāro hoti, evaṃ jhāmaṅgāro viya hoti.
Eko sīhanāde anuyogaṃ dāpiyamāno dātuṃ sakkoti, nigghaṃsanaṃ khamati, dhamamānaṃ
niddosajātarūpaṃ viya adhikataraṃ sobhati, tādiso thero. Tena naṃ bhagavā
"anuyogakkhamo ayan"ti ñatvā sīhanāde anuyogadāpanatthaṃ idaṃpi desanaṃ ārabhi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. paccekabuddhā 2 cha.Ma., i. uḷārā
@3 Ma.mū. 12/366, mahāsaccakasutta 4 Ma.mū. 12/288, cūḷahatthipadomasutta
@5 saṃ. mahā. 19/1081/371 dhammacakkappavattanasutta 6 cha.Ma., i. kathitāti
@7 Ma. bhaggarāyantena 8 cha.Ma. ārabhatīti
Tattha sabbe teti sabbe te tayā. Evaṃsīlāti ādīsu
lokiyalokuttaravasena sīlādīni pucchati. Tesaṃ vitthārakathā mahāpadāne kathitāva.
Kiṃ pana te sāriputta ye te bhavissantīti atītā ca tāva
niruddhā, apaṇṇattikabhāvaṃ gatā dīpasikhā viya nibbutā, evaṃ niruddhe
apaṇṇattikabhāvaṃ gate tvaṃ kathaṃ jānissasi, anāgatabuddhānaṃ pana guṇā kiṃ 1-
tayā attano cittena paricchinditvā viditāti pucchanto evamāha. Kiṃ pana te
sāriputta ahaṃ etarahīti anāgatāpi buddhā ajātā anibbattā anuppannā,
tepi kathaṃ tvaṃ jānissasi, tesañhi jānanaṃ apade ākāse padadassanaṃ viya
hoti. Idāni mayā saddhiṃ ekavihāre vasasi, ekato bhikkhāya carasi, dhammadesanākāle
dakkhiṇapasse nisīdasi, kiṃ pana mayhaṃ guṇā attano cetasā paricchinditvā
viditā tayāti anuyuñjanto evamāha.
Thero pana pucchite pucchite "no hetaṃ bhante"ti paṭikkhipati.
Therassa ca viditaṃpi atthi aviditaṃpi atthi, kiṃ so attano viditaṭṭhāne paṭikkhepaṃ
karoti, aviditaṭṭhāneti. Viditaṭṭhāne na karoti, aviditaṭṭhāneyeva karoti. 2-
Thero kira anuyoge āraddheyeva aññāsi. Na ayaṃ anuyogo sāvakapāramīñāṇe,
sabbutañāṇe ayaṃ anuyogoti attano sāvakapāramīñāṇe paṭikkhepaṃ akatvā
aviditaṭṭhāne sabbaññutañāṇe paṭikkhepaṃ karoti. Tena idaṃpi dipeti "bhagavā
mayhaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ sīlasamādhipaññāvimuttikāraṇajānanasamatthaṃ
sabbaññutañāṇaṃ natthī"ti.
Etthāti etesu atītādibhedesu buddhesu. Atha kiñcarahīti atha
kasmā evaṃ ñāṇe asati tayā evaṃ kathitanti vadati.
[143] Dhammanvayoti dhammassa paccakkhato ñāṇassa anuyogaṃ
anugantvā uppannaṃ anumāñāṇaṃ nayaggāho vidito. Sāvakapāramīñāṇe ṭhatvāva
imināva ākārena jānāmi bhagavāti vadati. Therassa hi nayaggāho appamāṇo
apariyanto. Yathā sabbaññutañāṇassa pamāṇaṃ vā pariyanto vā natthi, evaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. kinti, i. kiṃti 2 cha.Ma., i. karotīti
Dhammasenāpatino nayaggāhassa. Tena so "iminā evaṃvidho, iminā anuttaro
satthā"ti jānāti. Therassa hi nayaggāho sabbaññutañāṇagatikoeva. Idāni
taṃ nayaggāhaṃ pākaṭaṃ kātuṃ upamaṃ 1- dassento seyyathāpi bhanteti ādimāha.
Tattha yasmā majjhimapadese nagarassa daḷhuddāpapākārādīni 2-
thirāni vā hontu dubbalāni vā, sabbaso vā pana mā hontu, corāsaṅkā
na hoti, tasmā taṃ aggahetvā paccantimaṃ nagaranti āha. Dabhuddāpanti 3-
thirapākārapādaṃ. Daḷhapākāratoraṇanti thirapākārañceva thirapiṭṭhisaṅghāṭañca.
Ekadvāranti kasmā āha. Bahudvāre hi nagare bahūhi paṇḍitadovārikehi
bhavitabbaṃ. Ekadvāre ekova vaṭṭati. Therassa ca paññāya sadiso añño
natthi. Tasmā attano paṇḍitabhāvassa opammatthaṃ ekaṃyeva dovārikaṃ dassetuṃ
"ekadvāran"ti āha. Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Byattoti
veyyattiyena samannāgato visadañāṇo vā. 4- Medhāvīti
ṭhānuppattikapaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgato. Anupariyāyapathanti anupariyāyanāmakaṃ
pākāramaggaṃ. Pākārasandhinti dvinnaṃ iṭṭhakānaṃ apagataṭṭhānaṃ. Pākāravivaranti
pākārassa chinnaṭṭhānaṃ.
Cetaso upakkileseti pañca nīvaraṇā 5- cittaṃ upakkilesenti
kiliṭṭhaṃ karonti upatāpenti vibādhenti, tasmā "cetaso upakkilesā"ti
vuccanti. Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya
paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāya paññāya vaḍḍhituṃ na denti,
tasmā "paññāya dubbalīkaraṇā"ti vuccanti. Supaṭṭhitacittāti catūsu
satipaṭṭhānesu suṭṭhu upaṭṭhitacittā hutvā. Satta bojjhaṅge yathābhūtanti satta
bojjhaṅge yathāsabhāvena bhāvetvā. Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattaṃ
sabbaññutañāṇaṃ vā paṭivijjhiṃsūti dasseti.
Apicettha satipaṭṭhānāti vipassanā. Bojjhaṅgā maggo. Anuttarā
sammāsambodhi arahattaṃ. Satipaṭṭhānāti vā vipassanā bojjhaṅgamissakā.
@Footnote: 1 cha.Ma. upamāya 2 cha.Ma., i. uddāpapākārādīni
@3 cha.Ma., i. daḷhuddhāpaṃ 4 cha.Ma., i. vā na dissati 5 cha.Ma. nīvaraṇāni
Sammāsambodhi arahattameva. Dīghabhāṇakamahāsivatthero panāha "satipaṭṭhāne vipassanāti
gahetvā bojjhaṅge maggo 1- ca sabbaññutañāṇañcāti gahite sundaro pañho
bhaveyya, na panevaṃ gahitan"ti. Iti thero sabbaññubuddhānaṃ 2- nīvaraṇappahāne
satipaṭṭhānabhāvanāya sambodhiyañca majjhe bhinnasuvaṇṇarajatānaṃ viya nānattābhāvaṃ
dasseti.
Idha ṭhatvā upamā saṃsandetabbā:- āyasmā hi sāriputto
paccantanagaraṃ dasseti, 3- pākāraṃ dassesi, pariyāyapathaṃ dassesi, dvāraṃ dassesi,
paṇḍitadovārikaṃ dassesi, nagarappavisanakanikkhamake oḷārike pāṇe dassesi,
dovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvañca dassesi. Tattha kiṃ kena sadisanti ce.
Nagaraṃ viya hi nibbānaṃ, pākāro viya sīlaṃ, pariyāyapatho viya hiri 4- dvāraṃ
viya ariyamaggo, paṇḍitadovāriko viya dhammasenāpati, nagarappavisanakanikkhamanaka-
oḷārikapāṇā viya atītānāgatapaccuppannā buddhā, dovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ
pākaṭabhāvo viya āyasmato sāriputtassa atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ
sīlasamathādīhi pākaṭabhāvo. Ettāvatā therena bhagavā evamahaṃ sāvakapāramīñāṇe
ṭhatvā dhammanvayena nayaggāhena jānāmīti attano sīhanādassa anuyogo
dinno hoti.
[144] Idhāhaṃ bhante yena bhagavāti imaṃ dhammadesanaṃ 5- kasmā
ārabhi? sāvakapāramīñāṇassa nipphattidassanatthaṃ. 6- Ayañhettha adhippāyo,
bhagavā ahaṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanto pañcanavutipāsaṇḍesu na aññaṃ
ekampi samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhiṃ,
tumheyeva upasaṅkamitvā tumhe payirupāsanto paṭilabhinti
tattha idhāti nipātamattaṃ. Upasaṅkamiṃ dhammassavanāyāti tumhe
upasaṅkamantopicāhaṃ 7- na cīvarādihetu upasaṅkamanto, dhammassavanatthāya
upasaṅkamanto. Evaṃ upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhiṃ. Kadā pana thero
@Footnote: 1 Sī., i. magge 2 Sī., i. sabbabuddhānaṃ 3 cha.Ma., i. dassesi
@4 Sī., i. samatho 5 cha.Ma., i. desanaṃ 6 Ma. nipbatti...
@7 cha.Ma. upasaṅkamanto panāhaṃ
Dhammassavanatthāya upasaṅkamantoti. Sūkarakhātaleṇe bhāgineyyadīghanakhaparibbājakassa
vedanāpariggahasuttantakathitadivase upasaṅkamanto, tadāyeva sāvakapāramīñāṇaṃ
paṭilabhi. 1- Taṃdivasañhi thero tālapaṇṇaṃ gahetvā bhagavantaṃ vījayamāno 2- ṭhito
taṃ desanaṃ sutvā tattheva sāvakapāramīñāṇaṃ hatthagataṃ akāsi. Uttaruttaraṃ
paṇītapaṇītanti uttaruttarañceva paṇītapaṇītañca katvā desesi.
Kaṇhasukkaṃsappaṭibhāganti kaṇhaññeva sukkañca. Tañca kho sappaṭibhāgaṃ savipakkhaṃ 3-
katvā. Kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkaṃ, sakkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti evaṃ sappaṭibhāgaṃ
katvā kaṇhasukkaṃ desesi, kañhaṃ desentopica saussāhaṃ savipākaṃ desesi,
sukkaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ desesi.
Tasmiṃ dhamme abhiññā idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhamagamanti
ettha tasmiṃ desite dhamme ekaccaṃ dhammaṃ nāma sāvakapāramīñāṇaṃ sañjānitvā
dhammesu niṭṭhamagamaṃ. Katamesu dhammesūti? catūsu saccadhammesu. Etthāyaṃ
therasallāpo, kāḷavallavāsī sumanatthero tāva vadati "catūsu saccadhammesu idāni
niṭṭhagamanakāraṇaṃ natthi. Assajimahāsāvakassa hi diṭṭhadivaseyeva so paṭhamamaggena
catūsu saccadhammesu niṭṭhaṃ gato, aparabhāge sūkarakhātaleṇadvāre upari tīhi
maggehi catūsu saccadhammesu niṭṭhaṃ gato, imasmiṃ pana ṭhāne' dhammesū'ti buddhaguṇesu
niṭṭhaṃ gato"ti. Lokantaravāsī cūḷasivatthero pana "sabbaṃ tattheva vatvā imasmiṃ
pana ṭhāne `dhammesū'ti arahatte niṭṭhaṃ gato"ti āha. Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsivatthero
pana "tatheva purimavādaṃ vatvā imasmiṃ pana ṭhāne' dhammesū'ti sāvakapāramīñāṇe
niṭṭhaṃ gato"ti vatvā "buddhaguṇā pana nayato āgatā"ti āha.
Satthari pasīdinti evaṃ sāvakapāramīñāṇadhammesu niṭṭhaṃ gantvā bhiyyoso
mattāya "sammāsambuddho vata so bhagavā"ti satthari pasīdiṃ. Svākkhāto bhagavatā
dhammoti suṭṭhu akkhāto sukathito niyyāniko maggo phalatthāya niyyāti
rāgadosamohanimmadanasamattho.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. paṭilabhīti 2 cha.Ma. bījamāno, i. vījamāno 3 Sī. savipākaṃ
Supaṭipanno saṃghoti buddhassa bhagavato sāvakasaṃghopi vaṅkādidosavirahitaṃ
sammāpaṭipadaṃ paṭipannattā supaṭipannoti pasannosmi bhagavatīti 1- dassesi. 2-
Kusaladhammadesanāvaṇṇanā
[145] Idāni divāṭṭhāne nisīditvā samāpajjite soḷasa
aparapaveṇiyadhamme dassetuṃ aparaṃ pana bhante etadānuttariyanti desanaṃ ārabhi.
Tattha anuttariyanti anuttarabhāvo. Yathā bhagavā dhammaṃ desetīti yathā yenākārena
yāya desanāya bhagavā dhammaṃ deseti, sā tumhākaṃ desanā anuttarāti. Kusalesu
dhammesūti tāya desanāya desitesu kusaladhammesupi bhagavāva anuttaroti dīpeti.
Yā vā sā desanā, tassā bhūmiṃ dassentopi "kusalesu dhammesū"ti āha.
Tatrīme kusalā dhammāti tatra kusalesu dhammesūti vuttapade ime kusalā dhammā
nāmāti veditabbā. Tattha ārogyaṭṭhena, anavajjaṭṭhena, kosalsambhūtaṭṭhena,
niddarathaṭṭhena, sukhavipākaṭṭhenāti pañcadhā kusalaṃ veditabbaṃ. Tesu jātakapariyāyaṃ
patvā ārogyaṭṭhena kusalaṃ vaṭṭati. Suttantapariyāyaṃ patvā anavajjaṭṭhena.
Abhidhammapariyāyaṃ patvā kosallasambhūtaniddarathasukhavipākaṭṭhena. Imasmiṃ pana ṭhāne
bāhiyasuttantapariyāyena 3- anavajjaṭṭhena kusalaṃ daṭṭhabbaṃ.
Cattāro satipaṭṭhānānāti cuddasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ,
navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, soḷasavidhena cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ,
pañcavidhena dhammānupassanāsatipaṭṭhānanti evaṃ nānānayehi vibhajitvā
samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakā cattāro satipaṭṭhānā desitā.
Phalasatipaṭṭhānaṃ pana idha anadhippetaṃ.
Cattāro sammappadhānāti paggahaṭṭhena ekalakkhaṇā, kiccavasena
nānākiccā. "idha bhikkhu anuppannānaṃ pākapānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ
anuppādāyā"ti 4- ādinā nayena samathavipassanā maggavasena lokiyalokuttaramissakāva
cattāro sammappadhānā desitā.
@Footnote: 1 Sī. bhagavāti 2 cha.Ma., i, dasseti 3 cha.Ma. bāhitika...
@4 abhi. vi. 35/466/280 (syā)
Cattāro iddhipādāti ijjhanaṭṭhena ekasaṅgahā, chandādivasena
nānāsabhāvā. "idha bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ
bhāvetī"ti 1- ādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva
cattāro iddhipādā desitā.
Pañcindriyānīti adhipateyyaṭṭhena ekalakkhaṇāni, adhimokkhādisabhāvavasena
nānāsabhāvāni. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni
pañcindriyāni desitāni.
Pañca balānīti upatthambhanaṭṭhena vā akampiyaṭṭhena vā ekasaṅgahāni,
salakkhaṇena nānāsabhāvāni. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramisakāni
saddhādīni pañca balāni desitāni.
Satta bojjhaṅgāti niyyānaṭṭhena ekasaṅgahā, upaṭṭhānādinā
salakkhaṇena nānāsabhāvā. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakā satta
bojjhaṅgā desitā.
Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti hetuṭṭhena ekasaṅgaho, dassanādinā
salakkhaṇena nānāsabhāvo. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissako
ariyo aṭṭhaṅgiko maggo desitoti attho,
idha bhante bhikkhu āsavānaṃ khayāti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ? sāsanassa
pariyosānadassanatthaṃ. Sāsanassa hi na kevalaṃ maggeneva pariyosānaṃ hoti,
arahattaphalenapi hoti. Tasmā taṃ dassetuṃ idamāraddhanti veditabbaṃ.
Etadānuttariyaṃ bhante kusalesu dhammesūti bhante yā ayaṃ kusalesu
dhammesu evaṃ desanā etadānuttariyaṃ. Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ
abhijānāti. Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttariabhiññeyyaṃ
natthīti taduttari abhijānitabbaṃ natthi, ayaṃ nāma ito añño dhammo vā
puggalo vā yaṃ bhagavā na jānātīti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo
@Footnote: 1 khu.pa. 31/682/589 (syā)
Vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ, taṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto
bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ kusalesu dhammesūti
ettha yadidanti nipātamattaṃ. Kusalesu dhammesu bhagavatā uttaritaro natthīti
ayamettha attho. Iti bhagavāva kusalesu dhammesu anuttaroti dassento "imināpi
kāraṇena evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavatī"ti dīpeti.
Āyatanapaṇṇattidesanāvaṇṇanā
[146] Ito paresu aparaṃ panāti ādīsu visesamattameva
vaṇṇayissāma. Purimavārasadisaṃ pana vuttanayeneva veditabbaṃ.
Āyatanapaṇṇattīsūti āyatanapaññāpanāsu. Idāni tā āyatanapaññattiyo
dassento chayimāni bhanteti ādimāha. Āyatanakathā panesā visuddhimagge
vitthārena kathitā, tena na taṃ vitthārayissāma, tasmā tattha vuttanayeneva sā
vitthārato veditabbā. Etadānuttariyaṃ bhante āyatanapaṇṇattīsūti yā ayaṃ
āyatanapaṇṇattīsu ajjhattikabāhiravavaṭṭhānādivasena evaṃ desanā, etadānuttariyaṃ.
Sesaṃ vuttanayameva.
Gabbhāvakkantidesanāvaṇṇanā
[147] Gabbhāvakkantīsūti gabbhokkamanesu. Tā gabbhāvakkantiyo
dassento catasso imā bhanteti ādimāha. Tattha asampajānoti ajānanto
sammuḷho hutvā. Mātukucchiṃ okkamatīti paṭisandhivasena pavisati. Ṭhātīti vasati.
Nikkhamatīti nikkhamantopi asampajāno sammuḷhova nikkhamati. Ayaṃ paṭhamāti ayaṃ
pakatilokiyamanussānaṃ paṭhamā gabbhāvakkanti.
Sampajāno mātukucchiṃ okkamatīti okkamanto sampajāno asammuḷho
hutvā okkamati. Ayaṃ dutiyāti ayaṃ asītimahāsāvakānaṃ 1- dutiyā gabbhāvakkanti.
Te hi pavisantāva jānanti, vasantā ca nikkhamantā ca na jānanti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i....mahātherānaṃ
Ayaṃ tatiyāti ayaṃ dvinnañca aggasāvakānaṃ paccekabodhisattānañca tatiyā
gabbhāvakkanti. Te kira kammajehi vātehi adhosirā uddhaṃpādā anekasataporise
papāte viya yonimukhe khittā tālacchiggalena hatthī viya sambādhena yonimukhena
nikkhamamānā anantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti tena tesaṃ "mayaṃ nikkhamamhā"ti sampajānatā
na hoti. Evaṃ pūritapāramīnaṃpi ca sattānaṃ evarūpe ṭhāne mahantaṃ dukkhaṃ
uppajjatīti alameva gabbhāvāse nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ.
Ayaṃ catutthāti ayaṃ sabbaññubodhisattānaṃ vasena catutthā gabbhāvakkanti.
Sabbaññubodhisattā hi mātukucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantāpi jānanti, tattha
vasantāpi jānanti, nikkhamantāpi jānanti, nikkhamanakālepi ca te kammajavātā
uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ na sakkonti, dve hatthe pasāretvā
akkhīni ummiletvā 1- ṭhitakāva nikkhamanti. Bhavaggaṃ upādāya avīciantare añño
tīsu kālesu sampajāno nāma natthi ṭhapetvā sabbaññubodhisatte. Teneva
nesaṃ mātukucchiṃ okkamanakāle ca nibhkhamanakāle ca dasasahassīlokadhātu saṅkampatītī. 2-
Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.
Ādesanavidhādesanāvaṇṇanā
[148] Ādesanavidhāsūti ādesanakoṭṭhāsesu. Idāni tā ādesanavidhā
dassento catasso imāti ādimāha. Nimittena ādisatīti āgatanimittena
vā gatinimittena 3- vā ṭhitinimittena vā idaṃ nāma bhavissatīti katheti.
Tatrīdaṃ vatthu: eko rājā tisso muttā gahetvā purohitaṃ
pucchi "kiṃ me ācariya hatthe"ti. So ito cito ca olokesi. Tena ca
samayena ekā sarabū "makkhikaṃ gahessāmī"ti pakkhandati, 4- gahaṇakāle makkhikā
palātā, so makkhikāya muttattā "muttā mahārājā"ti āha. Muttā tāva
hotu, kati muttāti. So puna nimittaṃ olokesi. Atha avidūre kukkuṭo tikkhattuṃ
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ummīletvā 2 cha.Ma., i. kampati 3 cha.Ma. gatanimittena
@4 cha.Ma., i. pakkhandi
Saddaṃ nicchāresi. Brāhmaṇo "tisso mahārājā"ti āha. Evaṃ ekacco
āgatanimittena katheti. Etenūpāyena gatiṭhitinimittehipi 1- kathanaṃ veditabbaṃ.
Amanussānanti yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātummahārājikādīnaṃ.
Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ sutvā.
Vitakkavipphārasaddanti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ
suttappamattādīnaṃ saddaṃ. Sutvāti taṃ saddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato tassa so
saddo uppanno, tassa vasena "evaṃpi te mano"ti ādisati.
Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā suṭṭhapitā. Vitakkessatīti
vitakkayissati pavattessatīti pajānāti. Jānanto ca āgamanena jānāti,
pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena
jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva yenākārena esa kasiṇabhāvanaṃ āraddho
paṭhamaṃ jhānaṃ vā .pe. Catutthaṃ jhānaṃ vā aṭṭha samāpattiyo vā nibbattessatīti
jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma samathavipassanāya āraddhāyeva jānāti,
yenākārena esa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā nibbattessati .pe.
Arahattamaggaṃ vā nibabattessatīti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā
jānāti nāma yenākārena imassa manosaṅkhārā suṭṭhapitā, imassa nāma
cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati. Ito vuṭṭhitassa etassa
hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā
nibbedhabhāgiyo vā abhiññāyo vā nibbattessatīti jānāti.
Tattha puthujajano cetopariyañāṇalābhī puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti,
na ariyānaṃ. Ariyesupi heṭṭhimo heṭṭhimo uparimassa uparimassa cittaṃ na jānāti,
uparimo pana heṭṭhimassa jānāti. Etesu ca sotāpanno sotāpattiphalasamāpattiṃ
samāpajjati. Sakadāgāmī, anāgāmī, arahā arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati.
Uparimo heṭṭhimaṃ na samāpajjati. Tesaṃ hi heṭṭhimā heṭṭhimā samāpatti tatra
@Footnote: 1 cha.Ma. gataṭhitanimittehipi
Pavattiyeva hoti. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena
ñātañhi aññathābhāvi 1- nāma natthi. Sesaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.
Dassanasamāpattidesanāvaṇṇanā
[149] Ātappamanvāyāti ādi brahmajāle vitthāritameva. Ayaṃ
panettha saṅkhepo, ātappanti viriyaṃ. Tadeva padahitabbato padhānaṃ. Anuyuñjitabbato
anuyogo. Appamādanti satiavippavāsaṃ. Sammāmanasikāranti anicce aniccanti
ādivasena pavattaṃ upāyamanasikāraṃ. Cetosamādhinti paṭhamajjhānasamādhiṃ. Ayaṃ paṭhamā
dassanasamāpattīti ayaṃ dvattiṃsākāraṃ paṭikūlato manasikatvā paṭikūladassanavasena 2-
uppāditā paṭhamajjhānasamāpatti paṭhamā dassanasamāpatti nāma, sace pana taṃ
jhānaṃ pādakaṃ katvā sotāpanno hoti, ayaṃ nippariyāyeneva paṭhamā
dassanasamāpatti.
Atikkamma cāti atikkamitvā ca. Chavimaṃsalohitanti chaviñca maṃsañca
lohitañca. Aṭṭhiṃ paccavekkhatīti aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhati. Aṭṭhi aṭṭhīti
paccavekkhitvā uppāditā aṭṭhiārammaṇā dibbacakkhupādakajjhānasamāpatti dutiyā
dassanasamāpatti nāma. Sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sakadāgāmimaggaṃ
nibbatteti. Ayaṃ nippariyāyena dutiyā dassanasamāpatti. Kāḷavallavāsī sumanatthero
pana yāva "tatiyamaggā vaṭṭatī"ti āha.
Viññāṇasotanti viññāṇameva. Ubhayato abbocchinnanti dvīhipi
bhāgehi acchinnaṃ. Idha loke patiṭṭhitañcāti chandarāgavasena imasmiñca loke
patiṭṭhitaṃ dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato upagacchantaṃ idha loke
patiṭṭhitaṃ. Nāma kammabhavaṃ ākaḍḍhantaṃ paraloke patiṭṭhitaṃ nāma. Iminā kiṃ kathitaṃ?
sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Sekkhaputhujjanānañhi cetopariyañāṇaṃ
tatiyā dassanasamāpatti nāma.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. aññathābhāvī 2 Ma. paṭikūladassananayena
Idha loke appatiṭṭhitañcāti nicchandarāgattā idha loke ca
appatiṭṭhitaṃ. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato na upagacchantaṃ idha
loke appatiṭṭhitaṃ nāma. Kammabhavaṃ anākaḍḍhantaṃ paraloke appatiṭṭhitannāma.
Iminā kiṃ kathitaṃ? khīṇāsavassa cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Khīṇāsavassa hi
Cetopariyañāṇaṃ catutthā dassasanasamāpatti nāma.
Apica dvattiṃsākāre āraddhavipassanāpi paṭhamā dassanasamāpatti.
Aṭṭhiārammaṇe āraddhavipassanā dutiyā dassanasamāpatti. Sekkhaputhujjanānaṃ
cetopariyañāṇaṃ khīṇāsavassa cetopariyañāṇanti idaṃ padadvayaṃ niccalameva. Aparo
nayo. Paṭhamajjhānaṃ paṭhamā dassanasamāpatti. Dutiyajjhānaṃ dutiyā. Tatiyajjhānaṃ
tatiyā. Catutthajjhānaṃ catutthā dassanasamāpatti. Tathā paṭhamamaggo paṭhamā
dassanasamāpatti. Dutiyamaggo dutiyā. Tatiyamaggo tatiyā. Catutthamaggo catutthā
dassanasamāpattīti. Sesamettha purimanayeneva yojetabbaṃ.
Puggalapaṇṇattidesanāvaṇṇanā
[150] Puggalapaṇṇattīsūti lokavohāravasena "satto puggalo naro
poso"ti evaṃ paññapetabbāsu lokapaññattīsu. Buddhānañhi dve kathā
sammatikathā, 1- paramatthakathāti poṭaṭhapāde 2- vitthāritā.
Tattha puggalapaṇṇattīsūti ayaṃ sammatikathā. Idāni ye puggale
paññapento puggalapaṇṇattīsu bhagavā anuttaro hoti, te dassento sattīme
bhante puggalā. Ubhatobhāgavimuttoti ādimāha.
Tattha ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā
rūpakāyato vimutto maggena nāmakāyato. So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato
vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattappattānaṃ catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya
arahattappattaanāgāmino ca vasena pañcavidho hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sammutikathā evamuparipi 2 cha.Ma. poṭṭhapādasutte
Pāli panettha "katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto, idhekacco
puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā
parikkhīṇā honti ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimuttoti." 1- evaṃ
aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā.
Paññāvimuttoti paññāya vimutto, so sukkhavipassako ca, catūhi
jhānehi vuṭṭhāya arahattappattā cattāro cāti imesaṃ vasena pañcavidhova hoti.
Pāli panettha aṭṭhavimokkhapaṭipakkhepavaseneva āgatā. Yathāha
"naheva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā
āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto"ti. 2-
Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti kāyasakkhi, so jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati,
pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti, so sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva
arahattamaggaṭṭhā chabbidho hotīti veditabbo. Tenevāha "idhekacco puggalo
aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce
āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo kāyasakkhī"ti. 3-
Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhippatto. Tatrīdaṃ saṅkhepalakkhaṇaṃ, dukkhā
saṅkhārā sukho nirodhoti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phusitaṃ paññāyāti
diṭṭhippatto. Vitthārato panesopi kāyasakkhi viya chabbidho hoti. Tenevāha
"idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti .pe. Ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya
vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā
honti. Ayaṃ vuccati puggalo diṭṭhippatto"ti. 4-
Saddhāvimuttoti saddhāya vimutto, sopi vuttanayeneva chabbidho hoti.
Tenevāha "idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti .pe. Ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/40/152 2 abhi. pu. 36/42/152 3 abhi. pu. 36/42/152
@4 abhi. pu. 36/43/146
Yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā
honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti no
kho ca yathā diṭṭhippattassa ayaṃ vuccati puggalo saddhāvimuttoti. 1- Etesu hi
saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya, okappentassa viya,
adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti. Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe
kilesacchedakañāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati. Tasmā yathā nāma
nātitikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na
sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti, evarūpā
saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā. Yathā pana atinisitena asinā kadaliṃ
chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati,
balavavāyāmakiccaṃ 2- na hoti, evarūpā paññā vimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā
veditabbā.
Dhammaṃ anussaratīti dhammānusārī. Dhammoti paññā, paññāpubbaṅgamaṃ
maggaṃ bhāvetīti attho. Saddhānusārimhipi eseva nayo. Ubhopete
sotāpattimaggaṭṭhāyeva. Vuttampi cetaṃ "yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya
paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ
bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī"ti. 3-
Tathā "yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa
saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ
vuccati puggalo saddhānusārī"ti. 4- Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesā
ubhatobhāgavimuttādikathā visuddhimagge paññābhāvanādhikāre vuttā. Tasmā tattha
vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.
Padhānadesanāvaṇṇanā
[151] Padhānesūti idha padahanavasena "satta bojjhaṅgā padhānā"ti
vuttā. Tesaṃ vitthārakathā mahāsatipaṭaṭhāne vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi
purimanayeneva yojetabbaṃ.
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/44/146 2 cha.Ma., i. balavataraṃ
@3 abhi. pu. 36/45/146 4 abhi. pu. 36/46/147
Paṭipadādesanāvaṇṇanā
[152] Dukkhāpaṭipadādīsu ayaṃ vitthāranayo:-
"tattha katamā dukkhāṭipadādandhābhiññā paññā, dukkhena kasirena
samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā
.pe. Amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhāpaṭipadādandhābhiññā
paññā.
Tattha katamā dukkhāpaṭipadākhippābhiññā paññā, dukkhena kasirena
samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā
.pe. Sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhāpaṭipadākhippābhiññā paññā.
Tattha katamā sukhāpaṭipadādandhābhiññā paññā, akicchena akasirena
samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā
.pe. Sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhāpaṭipadādandhābhiññā paññā.
Tattha katamā sukhāpaṭipadākhippābhiññā paññā, akicchena akasirena
samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajananā
.pe. Sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhāpaṭipadākhippābhiññā paññā"ti. 1-
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vutto. Sesamidhāpi
vuttanayeneva yojetabbaṃ.
Bhassasamācārādidesanāvaṇṇanā
[153] Na ceva musāvādupasañhitanti bhassasamācāre ṭhitopi
kathāmaggaṃ anupacchinditvā kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musāvādupasañhitaṃ
bhāsati aṭṭha anariyavohāre vajjetvā aṭṭhaariyavohārayuttameva bhāsati. Na ca
vebhūtiyanti bhassasamācāre ṭhitopi bhedakaravācaṃ na bhāsati. Na ca pesuṇiyanti
tassāyevetaṃ vevacanaṃ. Vebhūtiyavācā hi piyabhāvassa suññakaraṇato "pesuṇiyan"ti
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/830/449
Vuccati. Nāmamevassā etanti mahāsivatthero avoca. Na ca sārambhajanti
sārambhajā ca yā vācā, tañca na bhāsati. "tvaṃ dussīlo"ti vutte, "tvaṃ
dussīlo tvācariyo dussīlo"ti vā, "tuyhaṃ āpatti atthī"ti 1- vutte, "ahaṃ
piṇḍāya caritvā pāṭaliputtaṃ gato"ti ādinā nayena bahiddhā vikkhepakathāpavattaṃ
vā karaṇuttariyavācaṃ na bhāsati. Jayāpekkhoti jayapurekkhāro hutvā,
yathā hatthako sakyaputto titthiyā nāma dhammenapi adhammenapi jetabbāti
saccālikaṃ yaṃkiñci bhāsati, evaṃ jayāpekkho jayapurekkhāro hutvā na bhāsatīti
attho. Mantā mantā ca vācaṃ bhāsatīti ettha mantāti vuccati paññā, mantāya
paññāya. Puna mantāti upaparikkhitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti, bhassasamācāre ṭhito
divasabhāgaṃpi kathento paññāya upaparikkhitvā yuttakathameva kathetīti. Nidhānavatinti
hadayepi nidahitabbayuttaṃ. Kālenāti yuttappattakālena 2-.
Evaṃ bhāsitā hi vācā amusā ceva hoti apisuṇā ca apharusā ca
asaṭhā ca asamphappalāpā 3- ca. Evarūpā ca ayaṃ vā cā catusaccanissitātipi
sikkhattayanissitātipi dasakathāvatthunissitātipi terasadhutaṅganissitātipi
sattatiṃsabodhipakkhiyadhammanissitātipi magganissitātipi vuccati. Tenāha
etadānuttariyaṃ bhante bhassasamācāreti. Taṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.
Sacco cassa saddho cāti sīlācāre ṭhito bhikkhu sacco ca bhaveyya
saccakatho saddho ca saddhāsampanno. Nanu heṭṭhā saccaṃ kathitameva, idha
kasmā puna vuttanti. Heṭṭhā vācā saccaṃ kathitaṃ, sīlācāre ṭhito pana bhikkhu
antamaso hasanakathāyapi musāvādaṃ na karotīti dassetuṃ idha vuttaṃ. Idāni so
dhammena samena jīvitaṃ kappetīti dassanatthaṃ na ca kuhakoti ādi vuttaṃ.
"kuhako"ti ādīni brahmajāle vitthāritāni.
Indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññūti chasu indriyesu
guttadvāro bhojanepi pamāṇaññū. Samakārīti samacārī, kāyena vācāya manasā
ca kāyavaṅkādīni pahāya samaṃ caratīti attho. Jāgariyānuyogamanuyuttoti rattindivaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. atthi na dissati 2 i. yttakālena 3 Sī. asamphā
Cha koṭṭhāse katvā "divasaṃ caṅkamena nisajjāyā"ti 1- vuttanayeneva
jāgariyānuyogaṃ yuttappayutto viharati. Atanditoti nittandī kāyālasiyavirahito.
Āraddhaviriyoti kāyikaviriyenāpi āraddhaviriyo hoti, gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu
iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekavihārī. Cetasikaviriyenāpi āraddhaviriyo
hoti. Kilesasaṅgaṇikaṃ vinodetvā 2- aṭṭhasamāpattivasena ekavihārī. Apica yathā
tathā kilesuppattiṃ nivārento cetasikaviriyena āraddhaviriyova hoti. Jhāyīti
ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānavasena jhāyī. Satimāti cirakatādianussaraṇasamatthāya satiyā
samannāgato.
Kalyāṇapaṭibhāṇoti vakkaraṇasampanno 3- ceva hoti paṭibhāṇasampanno
ca. Yuttapaṭibhāṇo kho pana hoti no muttapaṭibhāṇo. Sīlasamācārasmiñhi ṭhitabhikkhu
muttapaṭibhāṇo na hoti, yuttapaṭibhāṇo pana hoti vaṅgīsatthero viya. Gatimāti
gamanasamatthāya paññāya samannāgato. Dhitimāti dhāraṇasamatthāya paññāya
samannāgato. Matimāti ettha pana matīti paññāya nāmameva, tasmā paññavāti
attho. Iti tīhipi imehi padehi paññāva kathitā. Tattha heṭṭhā
samaṇadhammakaraṇavīriyaṃ kathitaṃ, idha buddhavacanaggaṇhaṇavīriyaṃ. Tathā heṭṭhā vipassanāpaññā
kathitā, idha buddhavacanaggaṇhaṇapaññā. Na ca kāmesu giddhoti vatthukāmakilesakāmesu
agiddho. Sato ca nipako cāti abhikkantādīsu 4- sattasu ṭhānesu satiyā
ceva ñāṇena ca samannāgato careyyāti attho. Nepakkanti paññā, tāya
samannāgatattā nipakoti vutto. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.
Anusāsanavidhādesanāvaṇṇanā
[154] Paccattaṃ yonisomanasikārāti attano upāyamanasikārena.
Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamānoti yathā mayā anusiṭṭhaṃ anusāsanī dinnā, tathā
paṭipajjamāno. Tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayāti ādi vuttatthameva. Sesamidhāpi
purimanayeneva yojetabbaṃ.
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/519/300 2 cha.Ma. kilesasaṅgaṇikaṃ pahāya
@3 cha.Ma., i. vākkaraṇa.... 4 cha.Ma., i. abhikkantapaṭikkantādīsu
[155] Parapuggalavimuttiñāṇeti sotāpannādīnaṃ parapuggalānaṃ tena
tena maggena kilesavimuttiñāṇe. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.
Sassatavādadesanāvaṇṇanā
[156] Amutrāsiṃ evaṃnānoti eko pubbenivāsaṃ anussaranto
nāmagottaṃ pariyādiyamāno gacchati. Eko suddhakkhandheyeva anussarati, eko hi
sakkoti, eko na sakkoti. Tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetvā
asakkontassa vasena gahitaṃ. Asakkonto pana kiṃ karoti. Suddhakkhandheyeva
anussaranto gantvā anekajātisatasahassamatthake ṭhatvā nāmagottaṃ
pariyādiyamāno otarati. Taṃ dassento evaṃnāmoti ādimāha. So evamāhāti so
diṭṭhigatiko evamāha. Tattha kiñcāpi sassatoti vatvā "te ca sattā
saṃsarantī"ti vadantassa vacanaṃ pubbāparaviruddhaṃ hoti. Diṭṭhigatikattā panesa etaṃ na
sallakkheti. Diṭṭhigatikassa hi ṭhānaṃ vā niyamo vā natthi. Imaṃ gahetvā imaṃ
visajjeti, imaṃ visajjetvā imaṃ gaṇhātīti brahmajāle vitthāritamevetaṃ. Ayaṃ
bhante tatiyo sassatavādoti thero lābhisseva vasena tayo sassatavāde āha.
Bhagavatā pana takkīvādaṃpi gahetvā brahmajāle cattāro vuttā. Etesaṃ pana
tiṇṇaṃ vādānaṃ vitthārakathā brahmajāle vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi
purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
[157] Gaṇanāya vāti piṇḍagaṇanāya. Saṅkhānenāti acchindakavasena
manogaṇanāya. Ubhayathāpi piṇḍagaṇanameva dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti, vassānaṃ
satavasena sahassavasena satasahassavasena koṭivasena piṇḍaṃ katvāpi ettakāni
vassasatānīti vā ettakā vassakoṭiyoti vā evaṃ saṅkhātuṃ na sakkā. Tumhe
pana attano dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā sabbaññutañāṇassa supaṭividdhattā
yasmā vo anāvaraṇañāṇaṃ sūraṃ vahati. Tasmā desanāñāṇakusalataṃ purakkhatvā
Vassagaṇanāya sapariyantaṃ katvā kappagaṇanāyapi paricchinditvā ettakanti
dassethāti dīpeti. Pāliyattho panettha vuttanayoyeva. Sesamidhāpi purimanayeneva
yojetabbaṃ.
Cutūpapātañāṇadesanāvaṇṇanā
[158] Etadānuttariyaṃ bhante sattānaṃ cutūpapātañāṇeti bhante
yāpi ayaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhivasena ñāṇadesanā, sāpi tumhākaṃyeva anuttaRā.
Atītabuddhāpi evameva desesuṃ. 1- Anāgatāpi evameva desessanti 2- tumhe tesaṃ
atītānāgatabuddhānaṃ ñāṇena saṃsandetvāva desayittha. "imināpi kāraṇena
evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavatī"ti dīpeti. Pāliyattho panettha vitthāritoyeva.
Iddhividhadesanāvaṇṇanā
[159] Sāsavā saupadhikāti sadosā saupārambhā. No ariyāti
vuccatīti ariyiddhīti na vuccati. Anāsavā anupadhikāti niddosā anupārambhā.
Ariyāti vuccatīti ariyiddhīti vuccati. Appaṭikūlasaññī tattha viharatīti kathaṃ
appaṭikūlasaññī tattha viharati. Paṭikūle satte mettaṃ pharati, saṅkhāre dhātusaññaṃ
upasaṃharati. Yathāha "kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati. Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ
mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharatī"ti. 3- Paṭikūlasaññī tattha viharatīti
appaṭikūle satte asubhasaññaṃ pharati, saṅkhāre aniccasaññaṃ upasaṃharati. Yathāha
"kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati. Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati,
aniccato vā upasaṃharatī"ti. 3- Evaṃ sesapadesupi attho veditabbo.
Upekkhako tattha viharatīti iṭṭhe arajjanto ca aniṭṭhe adūsanto
ca yathā aññe asamapekkhaṇena mohaṃ uppādenti, evaṃ anuppādento chasu
ārammaṇesu chaḷaṅgupekkhāya upekkhako viharati. Etadānuttariyaṃ bhante iddhividhāsūti
bhante yā ayaṃ dvīsu iddhīsu evaṃ desanā, etadānuttariyaṃ.
@Footnote: 1 Ma. dassesuṃ 2 Ma. dassessanti 3-3 khu. pa. 31/690/599 ariyāiddhi
Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti. Taṃ bhagavatoti
taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttari abhiññeyyaṃ natthīti uttari
abhijānitabbaṃ natthi, ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ
bhagavā na jānātīti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo vāti yaṃ tumhehi
anabhiññātaṃ taṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā
bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ iddhividhāsūti ettha
yadidanti nipātamattaṃ. Iddhividhāsu bhagavatā uttaritaro natthi. Atītabuddhāpi hi
imāva dve iddhiyo desesuṃ. Anāgatāpi imāva desessanati. Tumhepi tesaṃ
ñāṇena saṃsandetvā 1- imāva desayittha. Iti bhagavāva iddhividhāsu anuttaroti
dassento "imināpi kāraṇena evaṃ pasanno ahaṃ bhante bhagavatī"ti dīpeti.
Ettāvatā ye dhammasenāpati dvāṭṭhāne nisīditvā soḷasa aparāpariyadhamme
sammasi, teva dassitā honti.
Aññathāsatthuguṇadassanavaṇṇanā
[160] Idāni aparenapi ākārena bhagavato guṇe dassento
yantaṃ bhanteti ādimāha. Tattha saddhena kulaputtenāti saddhā kulaputtā nāma
atītānāgatapaccuppannā bodhisattā. Tasmā yaṃ sabbaññubodhisattena pattabbanti
vuttaṃ hoti. Kiṃ pana tena pattabbaṃ. Nava lokuttaradhammā. Āraddhaviriyenāti
ādīsu "viriyaṃ thāmo"ti ādīni sabbāneva viriyavevacanāni. Tattha āraddhaviriyenāti
paggahitaviriyena. Thāmavatāti thāmasampannena thiraviriyena. Purisathāmenāti tena
thāmavatā yaṃ purisathāmena pattabbanti vuttaṃ hoti. Anantarapadadvayepi eseva
nayo. Purisadhoreyhanāti yā asamadhurehi buddhehi vahitabbā dhurā, taṃ dhuraṃ
vahanasamatthena mahāpurisena. Anuppattaṃ taṃ bhagavatāti taṃ sabbaṃ atītānāgatabuddhehi
pattabbaṃ, taṃ 2- sabbameva anuppattaṃ, bhagavatā 3- ekaguṇopi ūno natthīti
dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. saṃsanditvā 2 cha.Ma., i. taṃ na dissati 3 cha.Ma., i. bhagavato
Kāmesu kāmasukhallikānuyoganti vatthukāmesu kāmasukhānuyogaṃ. 1- Yathā
aññe keṇiyajaṭilādayo samaṇabrāhghaṇā "ko jānāti paralokaṃ. Sukho imissā
paribbājikāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso"ti temoḷibandhāhi 2-
paribbājikāhi paricārenti sampattaṃ sampattaṃ rūpādiārammaṇaṃ anubhavamānā
kāmasukhamanuyuttā, na evamanuyuttoti dasseti.
Hīnanti lāmakaṃ. Gammanti gāmavāsīnaṃ dhammaṃ. Pothujjanikanti puthujjanehi
sevitabbaṃ. Anariyanti na niddosaṃ. Na vā ariyehi sevitabbaṃ. Anatthasañhitanti
anatthayuttaṃ. 3- Attakilamathānuyoganti attano ātāpanaparitāpanānuyogaṃ. Dukkhanti
dukkhayuttaṃ, dukkhamaṃ vā. Yathā eke samaṇabrāhmaṇā kāmasukhallikānuyogataṃ 4-
parivajjessāmāti kāyakilamathaṃ anudhāvanti, tato muccissāmāti kāmasukhaṃ anudhāvanti,
na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana ubho ete ante vajjetvā yā sā "atthi
bhikkhave majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā cakkhukaraṇī"ti evaṃ vuttā
sammāpaṭipatti, tameva paṭipanno. Tasmā "na ca attakilamathānuyogan"ti
ādimāha.
Ābhicetasikānanti abhicetasikānaṃ, kāmāvacaracittāni atikkamitvā
ṭhitānanti attho. Diṭṭhadhammasukhavihārānanti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihārānaṃ.
Poṭṭhapādasuttantasmiñhi sappītikadutiyajjhānaphalasamāpatti kathitā. 5-
Pāsādikasuttante saha maggena vipassanāpādakajjhānaṃ. Dasuttarasuttante
catutthajjhānikaphalasamāpatti. Imasmiṃ sampasādanīye diṭṭhadhammasukhavihārajjhānāni
kathitāni. Nikāmalābhīti yathākāmalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti
vipulalābhī.
Anuyogadānappakāravaṇṇanā
[161] Ekīssā lokadhātuyāti dasasahassīlokadhātumhi. 6- Tīṇi hi
khettāni jātikhettaṃ āṇākhettaṃ visayakhettaṃ. Tattha jātikhettaṃ nāma
@Footnote: 1 cha.Ma. kāmasukhallikānuyogaṃ 2 cha.Ma. moḷibandhāhi 3 cha.Ma. anatthasaṃyuttaṃ
@4 cha.Ma. kāmasukhallikānuyogaṃ 5 dī.Sī. 9/429/190
@6 cha.Ma., i. dasasahassīlokadhātuyā
Dasasahassīlokadhātu. Sā hi tathāgatassa mātu kucchiṃ okkamanakāle nikkhamanakāle
sambodhikāle dhammacakkappavattane āyusaṃkhārossajjane parinibbāne
ca kampati. Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana āṇākhettaṃ nāma.
Āṭānāṭiyaparittamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā pavattati.
Visayakhettassa pana parimāṇaṃ natthi, buddhānañhi "yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ
ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ
ñāṇan"ti vacanato avisayo nāma natthi.
Imesu pana tīsu khettesu ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ
cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti 2- pana atthi.
Tīṇi piṭakāni vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ. Tisso saṅgītiyo
mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa
saṅgītīti. Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane "imaṃ cakkavāḷaṃ
muñcitvā aññattha buddhā uppajjantī"ti suttaṃ natthi, na uppajjantīti
pana atthi.
Apubbaṃ acarimanti apure apacchā ekato na uppajjanti, pure
vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha bodhipallaṅke "bodhiṃ
appatvā na uṭṭhahissāmī"ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātu kucchismiṃ
paṭisandhiggahaṇaṃ, tāva pureti na veditabbaṃ. Bodhisatsassa hi paṭisandhiggahaṇe
dasasahassacakkavāḷakampaneneva khettapariggaho kato. Aññassa buddhassa uppattipi
nivāritā hoti. Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti,
tāva pacchāti na veditabbaṃ. Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhā ṭhitāva honti. Tasmā
etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti. Dhātuparinibbāne
pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.
@Footnote: 2 cha.Ma. nuppajjanti evamuparipi
Tipiṭakaantaradhānakathā
tīṇi hi 1- antaradhānāni nāma pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ,
paṭipattiantaradhānanti. Tattha pariyattīti tīṇi piṭakāni. Paṭivedhoti saccapaṭivedho.
Paṭipattīti paṭipadā. Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Ekasmiñhi
kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti, esa bhikkhu puthujjanoti aṅguliṃ
pasāretvā dassetabbo hoti. Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ puthujjanabhikkhu nāma
nāhosi. Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā honti. 2- Iti
paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyatti
pamāṇaṃ. Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.
Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta
ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ
pucchi, so na jānāmīti āha. Tato uddakassa 3- santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ
saṃsanditvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi, so ācikkhi, tassa
vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ jhānaṃ sampādesi, evameva paññavā bhikkhu
pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti. Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti.
Yadā pana sā antaradhāyati, tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati. Tattha paṭṭhānaṃ
sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati. Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho, tasmiṃ antarahite
itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesupi sāsanaṃ ṭhitameva hoti.
Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo
ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati, tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo
cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati. Tadanantaraṃ majjhimanikāyo
indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati. Tadanantaraṃ dīghanikāyo
dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati. Ekissāpi dvinnaṃpi
gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati, sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti sabhiyapucchā
@Footnote: 1 cha.Ma., i. hi na dissati 2 cha.Ma., i. honti na dissati 3 cha.Ma., i. udakassa
Āḷavakapucchā viya ca. Ekā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ
nāsakkhi. 1-
Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati.
Parivārakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti. Ubhatovibhaṅge
antarahite mātikāyapi ṭhitāya ṭhitameva hoti. Mātikāya antarahitāya
pāṭimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati. Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati.
Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi.
Paṭisambhidappattehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi. Chaḷabhiññehi vassasahassaṃ. Tevijjehi
vassasahassaṃ. Sukkhavipassakehi vassasahassaṃ. Pāṭimokkhehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi.
Pacchimakassa pana saccapaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato ca paṭṭhāya sāsanaṃ
osakkitannāma hoti. Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.
Sāsanaantarahitavaṇṇanā
tīṇi parinibbānāni nāma kilesaparinibbānaṃ khandhaparinibbānaṃ
dhātuparinibbānanti. Tattha kilesaparinibbānaṃ bodhipallaṅke ahosi.
Khandhaparinibbānaṃ kusinārāyaṃ. Dhātuparinibbānaṃ anāgate bhavissati. Sāsanassa kira
osakkanakāle imasmiṃ tāmbapaṇṇidīpe 2- dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ
gamissanti. Mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ. Tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti.
Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti.
Sāsapamattāpi dhātu 3- na antaradhāyissati. 4- Sabbā dhātuyo mahābodhipallaṅke
rāsībhūtā 5- suvaṇṇakhandho viya ekaghanā hutvā chabbaṇṇā raṃsiyo 6- visajjessanti.
Tā dasasahassīlokadhātuṃ pharissanti, tato dasasahassacakkavāḷadevatā
sannipatitvā "ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma., i. nāsakkhiṃsu 2 cha.Ma., i. tambapaṇṇidīpe 3 cha.Ma., i. dhātuyo
@4 cha.Ma. antarā nassissanti, i. antarāyaṃ nassissati 5 cha.Ma., i. rāsibhūtā
@6 cha.Ma. chabbaṇṇarasmiyo
Idāni idaṃ amhākan"ti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ
karissanti. Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena saṇṭhāretuṃ 1- na
sakkhissanti. Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati.
Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālā 2- bhavissati. Dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu
upacchijjissati. Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ
antarahitaṃ nāma hoti.
Yāva evaṃ na antaradhāyati, tāva acarimaṃ nāma hoti. Evaṃ apubbaṃ
acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na
uppajjantīti. Anacchariyattā. Buddhā hi acchariyamanussā. Yathāha "ekapuggalo
bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo,
tathāgato arahaṃ sammāsambuddho"ti. Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā
soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ. Ekasmiṃ hi vihāre
dvinnaṃ cetiyānaṃpi lābhasakkāro uḷāro na hoti. Bhikkhūpi bahutāya na
acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ, tasmā na uppajjanti. Desanāya ca
visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko desesi 3- aññena
uppajjitvāpi sova desetabbo siyā, tato anacchariyo siyā. Ekasmiṃ pana dhammaṃ
desente desanāpi acchariyā hoti, vivādābhāvato 4- ca. Bahūsu hi buddhesu
uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya amhākaṃ buddho pāsādiko,
amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavāti vivadeyyuṃ. Tasmāpi evaṃ na
uppajjanti.
Apicetaṃ kāraṇaṃ milindaraññāpi puṭṭhena nāgasenattherena vitthāritameva.
Vuttañhi tattha:-
5- bhante nāgasena bhāsitampi hetaṃ bhagavatā "bhagavatā "aṭṭhānametaṃ
bhikkhave anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā
apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyaṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī"ti desayantā ca bhante
nāgasena sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamānā
@Footnote: 1 cha.Ma. sandhāretuṃ, i. Sī. sañṭhātuṃ 2 i. ekajālo 3 cha.Ma., i. deseti
@4 cha.Ma., i. vivādabhāvato 5 milinda. 312
Ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti,
anusāsamānā ca appamādapaṭipattiṃ 1- anusāsanti. Yadi bhante nāgasena
sabbesaṃpi tathāgatānaṃ ekuddeso 2- ekā kathā 3- ekaṃ sikkhāpadaṃ ekā
anusandhi, 4- kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti. Ekenapi
tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya,
dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyoso mattāya obhāsajāto bhaveyya, ovadantā 5-
ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ, tattha
me kāraṇaṃ dassehi, 6- yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyyan"ti.
Ayaṃ mahārāja dasasahassīlokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva
tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassīlokadhātu
dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya
vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya. Yathā mahārāja nāvā
ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekasmiṃ purise abhiruḷhe sāmūpādikā 7- bhaveyya,
atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kīsathūlena
sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, apinu kho 8- sā mahārāja nāvā
dvinnampi dhāreyyāti. Na hi bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya
vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya osīdeyya udaketi.
Evameva kho mahārāja ayaṃ dasasahassīlokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva
tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ
dasasahassīlokadhātu dhāreyya .pe. Na ṭhānamupagaccheyya.
Yathā vā pana mahārāja puriso sukhito 9- yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya
chādentaṃ yāvakaṇṭhamabhipūrayitvā, so tato 10- pīnito paripuṇṇo nirantaro
tandīkato anonamitadaṇḍajāto punadeva tāvatakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu
kho so mahārāja puriso sukhito bhaveyyāti. Na hi bhante, sakiṃ bhuttova
@Footnote: 1 cha.Ma. appamādapaṭipattiyaṃ 2 cha.Ma. ekuddeso na dissati
@3 cha.Ma. ekā desanā ekā kathā 4 cha.Ma. ekānusāsanī 5 cha.Ma. ovadamānā
@6 cha.Ma. desehi 7 cha.Ma. sānāvā samupādikā 8 cha.Ma., i. kho na dissati
@9 cha.Ma., i. sukhitoti na dissati 10 cha.Ma., i. dhāto
Mareyyāti, 1- evameva kho mahārāja ayaṃ dasasahassīlokadhātu ekabuddhadhāraṇī
.pe. Na ṭhānamupagaccheyyāti.
Kiṃ nu kho bhante nāgasena atidhammabhārena paṭhavī calatīti. Idha
mahārāja dve sakaṭā ratanaparipūritāva 2- bhaveyyuṃ yāva mukhasamā, ekassa
sakaṭassa 3- ratanaṃ gahetvā ekamhi sakaṭe ākireyyuṃ, api nu kho taṃ mahārāja
sakaṭaṃ dvinnaṃpi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyāti. Na hi bhante, nābhipi tassa
caleyya, 4- arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa
bhijjeyyāti. Kiṃ nu kho mahārāja atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatīti. Āma
bhanteti. Evameva kho mahārāja atidhammabhārena paṭhavī calati.
Apica mahārāja imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ aññaṃpi
tattha paṭirūpaṃ 5- kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe
nuppajjanti. Yadi mahārāja dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ,
tesaṃ parisāyapi vivādo uppajjeyya "tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho"ti,
ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ. Yathā mahārāja dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya
vivādo uppajjeyya "tumhākaṃ amacco amhākaṃ amacco"ti, ubhato pakkhajātā
honti, emeva kho mahārāja yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ,
tesaṃ parisāyapi vivādo uppajjeyya "tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho"ti,
ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ, idaṃ tāva mahārāja paṭhamaṃ 6- kāraṇaṃ suṇohi, 7- yena
kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
Aparaṃpi mahārāja uttarikāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve
sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti, yadi mahārāja dve sammāsambuddhā
ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, "aggo buddho"ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya,
"jeṭṭho buddho"ti, "seṭṭho buddho"ti, "visiṭṭho buddho"ti, "uttamo
buddho"ti, "pavaro buddho"ti, "asamo buddho"ti, "asamasamo buddho"ti,
@Footnote: 1 Ma. bhayatto vameyyāti 2 cha.Ma., i. ratanapūritā 3 cha.Ma. ekasmā sakaṭato
@4 cha.Ma., i. phaleyya 5 cha.Ma., i. abhirūpaṃ 6 cha.Ma., ekaṃ
@7 cha.Ma. suṇohīti na dissati
"appaṭisamo buddho"ti, "appaṭibhāgo buddho"ti, "appaṭipuggalo buddho"ti
yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya. Imaṃpi kho tvaṃ mahārāja kāraṇaṃ atthato
sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
Apica kho mahārāja buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakatikā 1- esā,
yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasmā? kāraṇamahantattā 2-
sabbaññubaddhaguṇānaṃ, yaṃ aññaṃpi mahārāja mahantaṃ hoti, varaṃ 3- taṃ ekaṃyeva
hoti. Paṭhavī mahārāja mahantā, 4- sā ekāyeva. Sāgaro mahanto, so
ekoyeva. Sineru girirājā seṭṭho 5- mahanto, so ekoyeva. Ākāso
mahanto, so ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. Māro mahanto, so
ekoyeva. Brahmā 6- mahanto, so ekoyeva. Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho
mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ. Yattha so uppajjati 7- tattha aññesaṃ
okāso na hoti, tasmā mahārāja tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva
loke uppajjatīti. Sukathito bhante nāgasena pañho opammehi kāraṇehīti.
Dhammassa cānudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaṃ
pubbabhāgapaṭipadaṃ. Sahadhammikoti sakāraṇo. Vādānuvādoti vādoyeva.
Acchariyaabbhūtavaṇṇanā
[162] Āyasmā udāyīti tayo therā udāyī nāma loḷudāyī 8-
kāḷudāyī mahāudāyīti. Idha mahāudāyī adhippeto. Tassa kira imaṃ suttaṃ
ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā suṇantassa abbhantare pañcavaṇṇā pīti
uppajjitvā pādapiṭṭhito paṭṭhāya 9- sīsamatthakaṃ gacchati, sīsamatthakato pādapiṭṭhiṃ
ogacchati, 10- ubhato paṭṭhāya majjhaṃ otarati, majjhato paṭṭhāya ubhato
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sabhāvapakati
@2 cha.Ma. kasmā kāraṇā? mahantatāya, i. kāraṇamahantatāya
@3 cha.Ma. varanti na dissati, i. varaṃ tanti na dissati 4 cha.Ma. mahantī
@5 cha.Ma. seṭṭhoti na dissati 6 cha.Ma. mahābrahmā
@7 cha.Ma., i. yattha te uppajjanti 8 cha.Ma., i. lāḷudāyī
@9 cha.Ma., i. paṭṭhāyāti na dissati 10 cha.Ma., i. āgacchati
Gacchati. So nirantaraṃ pītiyā phuṭṭhasarīro balavasomanassena dasabalassa guṇaṃ
kathento acchariyaṃ bhantetiādimāha. Appicchatāti nittaṇhatā. Santuṭṭhitāti
catūsu paccayesu tīhākārehi santoso. Sallekhatāti sabbakilesānaṃ sallekhitabhāvo.
Yatra hi nāmāti yo hi 1- nāma. Nevattānaṃ 2- pātukarissatīti attano guṇe
na āvikarissati. Paṭākaṃ parihareyyunti "ko amhehi sadiso atthī"ti vadantā
paṭākaṃ ukkhipitvā nāḷandaṃ vicareyyuṃ.
Passa kho tvaṃ udāyi tathāgatassa appicchatāti passa udāyi
yādisī tathāgatassa appicchatāti therassa vacanaṃ sampaṭicchanto āha. Kiṃ pana
bhagavā neva attānaṃ pātukaroti, na attano guṇaṃ kathetīti ce. Na na katheti.
Appicchatādīhi kathetabbaṃ, cīvarādihetu 3- na katheti. Tenevāha "passa kho tvaṃ
udāyi tathāgatassa appicchatā"tiādi. Bujjhanakasattaṃ pana āgamma veneyyavasena
katheti. Yathāha:-
"na me ācariyo atthi sadiso me na vijjati
sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo"ti.
Evaṃ tathāgatassa guṇadīpikā bahū gāthāpi suttantāpi vitthāretabbā.
[163] Abhikkhaṇaṃ bhāseyyāsīti punappunaṃ bhāseyyāsi. Pubbaṇhe 4-
vā me kathitanti mā majjhantikādīsu 5- na kathayittha. Ajja vā me kathitanti
mā paradivasādīsu na kathayitthāti attho. Pavedesīti kathesi. Imassa veyyākaraṇassāti
niggāthakattā idaṃ suttaṃ "veyyākaraṇan"ti vuttaṃ. Adhivacananti nāmaṃ. Idaṃ
pana "iti hidan"ti paṭṭhāya padaṃ saṅgītikārehi ṭhapitaṃ. Sesaṃ sabbattha
uttānamevāti.
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
sampasādanīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. hi saddo na dissati 2 cha.Ma., i. na attānaṃ 3 cha.Ma. cīvarādihetuṃ
@4 cha.Ma. pubbaṇhasamaye 5 cha.Ma. majjhanhikādīsu
The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 59-93.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=1460
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=1460
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=73
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=2130
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=2262
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=2262
Contents of The Tipitaka Volume 11
http://84000.org/tipitaka/read/?index_11
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]