ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.3)

                        10. Sangitisuttavannana
      [296] Evamme sutanti sangitisuttam. Tatrayam anupubbapadavannana:-
      carikancaramanoti nibaddhacarikancaramano. Tada kira sattha
dasasahassacakkavale nanajalam pattharitva lokam volokayamano pavanagaravasino
mallaraje disva ime rajano mayham sabbannutananajalassa anto pannayanti
kimnukhoti avajjento "rajano ekam santhagaram karesum mayi gate mangalam
bhanapessanti, aham tesam mangalam vatva uyyojetva "bhikkhusamghassa dhammakatham
kathehi"ti sariputtam vakkhami, sariputto tihi pitakehi sammasitva
cuddasapanhadhikena panhasahassena patimandetva bhikkhusamghassa sangitisuttam nama
kathessati, suttantam avajjetva panca bhikkhusatani saha patisambhidahi arahattam
papunissanti"ti imamattham disva carikam pakkanto. Tena vuttam "mallesu
carikancaramano"ti.
                       Ubbhatakanavasanthagaravannana
      [297] Ubbhatakanti tassa namam, uccatta va evam vuttam.
Santhagaranti nagaramajjhe santhagarasala. Samanena vati ettha yasma
gharavatthupariggahakaleyeva devata attano vasanatthanam ganhanti. Tasma devena
vati avatva "samanena va brahmanena va kenaci va manussabhutena"ti vuttam.
      Yena bhagava, tenupasankamimsuti bhagavato agamanam sutva amhehi
gantvapi na bhagava anito, dutam pesetvapi na pakkosapito, sayameva pana
mahabhikkhusamghaparivaro amhakam vasanatthanam sampatto, amhehi ca santhagarasala
karita, ettha mayam dasabalam anetva mangalam bhanapessama"ti cintetva
upasankamimsu.
      [298] Yena santhagaram tenupasankamimsuti tamdivasam kira santhagare
cittakammam nitthapetva attaka muttamatta honti, buddha ca nama arannajjhasaya
arannarama, antogame vaseyyum va no va. Tasma bhagavato manam janitvava
patijaggissamati cintetva te bhagavantam upasankamimsu. Idani pana bhagavato 1-
manam labhitva patijaggitukama yena santhagaram tenupasankamimsu. Sabbasantharinti
yatha sabbam santhatam 2- hoti, evam. Yena bhagava tenupasankamimsuti ettha pana te
mallarajano santhagaram patijaggitva nagaravithiyopi sammajjapetva dhaje
ussapetva gehadvaresu punnaghate ca kadaliyo ca thapapetva sakalanagaram
dipamalahi 3- vippakinnam tarakam viya katva khirupake 4- darake khiram payetha,
dahare kumare lahum lahum bhojapetva sayapetha, uccasaddam ma karittha, ajja
ekarattim sattha antogame vasissati, buddha nama appasaddakama hontiti
bherincarapetva sayam dandadipakam adaya yena bhagava tenupasankamimsu.
      [299] Bhagavantamyeva purakkhatvati bhagavantam purato katva. Tattha bhagava
bhikkhunanceva upasakananca majjhe nisinno ativiya virocati, samantapasadiko
suvannavanno abhirupo dassaniyo. Purimakayato 5- suvannavanna rasmi
utthahitva asitihattham thanam ganhati. Majjhimakayato. 6- Dakkhinahatthato. Vamahatthato
suvannavanna rasmi utthahitva asitihattham thanam ganhati. Upari kesantato
patthaya sabbakesavattehi moragivavanna rasmi utthahitva gaganatale asitihattham
thanam ganhati. Hettha padatalehi pavalavanna rasmi utthahitva
@Footnote: 1 cha.Ma., i. bhagavato na dissati   2 cha.Ma., i. santhatam   3 cha.Ma. dipamaladihi
@4 cha.Ma., i. khirapayake   5 i. puratthima   6 i. pacchimakayato
Ghanapathaviyam asitihattham thanam ganhati, evam samanta asitihatthamattam thanam
chabbanna buddharasmiyo vijotamana 1- vipphandamana vidhavanti. Sabbe disabhaga
suvannacampakapupphehi vikiriyamana viya suvannaghatato nikkhantasuvannarasadharahi
sincamana viya pasaritasuvannapataparikkhitta viya verambhavatasamutthitakimsukakannikara-
pupaphacunnasamokinna 2- viya ca vippakasanti,
      bhagavatopi asitianubyanjanabyamappabhadvattimsavaralakkhanasamujjalam sariram
samuggatatarakam viya gaganatalam, vikasitamiva padumavannam 3- sabbaphaliphullo 4- viya
yojanasatiko paricchattako patipatiya thapitanam dvattimsasuriyanam dvattimsacandanam
dvattimsacakkavattinam dvattimsadevarajanam dvattimsamahabrahmanam siriya sirim
abhibhavamanam viya virocati. Parivaretva nisinna bhikkhupi sabbeva appiccha
santuttha pavivitta asamsattha araddhaviriya vattaro vacanakkhama codaka
papagarahino silasampanna samadhisampanna pannasampanna vimuttisampanna
vimuttinanadassanasampanna. Tehi parivarito bhagava rattakambalaparikkhitto viya
suvannakkhandho, rattapadumavanasandamajjhagata viya suvannanava, pavalavedikaya parikkhitto
viya suvannapasado virocittha.
      Asitimahatherapi nam meghavannam pamsukulam parupitva manivammika viya
mahanaga parivarayimsu vantaraga bhinnakilesa vijatitajata chinnabandhana kule
va gane va alagga. Iti bhagava sayam vitarago vitaragehi parivarito, 5-
vitadoso vitadosehi, vitamoho vitamohehi, nittanho nittanhehi, nikkileso
nikkilesehi, sayam buddho bahussutabuddhehi parivarito pattaparivaritam viya kesaram,
kesaraparivarita viya kannika, atthanagasahassaparivarito viya chaddanto nagaraja,
navutihamsasahassaparivarito viya dhatarattho hamsaraja, senangaparivarito viya
cakkavattiraja, maruganaparivarito viya sakko devaraja, brahmaganaparivarito viya
haritamahabrahma asamena buddhavesena aparimanena buddhavilasena tassam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vijjotamana  2 cha.Ma., i.... samakinna  3 cha.Ma., i. padumavanam
@4 cha.Ma. sabbapalaphullo  5 cha.Ma., i. parivarito na dissati
Parisati 1- nisinno paveyyake malle bahudeva rattim dhammiya kathaya sandassetva
uyyojesi.
      Ettha ca dhammakatha 2- nama santhagaraanumodanapatisamyutta pakinnakakatha
veditabba. Tada hi bhagava akasagangam otarento viya pathavojam
akaddhento viya mahajambum matthake gahetva calento viya yojaniyam madhugandam
cakkayantena piletva madhupanam payamano viya ca paveyyakanam mallanam
hitasukhavaham pakinnakakatham kathesi.
      [300] Tunhibhutam tunhibhutanati yam yam disam anuviloketi, tattha tattha
tunhibhutameva. Anuviloketvati mamsacakkhuna dibbacakkhunati dvihipi cakkhuhi tato
tato viloketva. Mamsacakkhuna hi nesam bahiddha iriyapatham pariggahesi. Tattha ekassa
bhikkhussapi neva hatthakukkuccam ahosi na padakukkuccam, na koci sisamukkhipi, na
katham kathesi, na niddayanto nisidi. Sabbepi tihi sikkhahi sikkhita nivate
padipasikha viya niccala nisidimsu. Iti nesam imam iriyapatham mamsacakkhuna pariggahesi.
Alokam pana vaddhayitva dibbacakkhuna tesam 3- hadayarupam disva abbhantaragatam
silam olokesi. So anekasatanam bhikkhunam antokumbhiyam jalamanam padipam viya
arahattupagam silam addasa. Araddhavipassaka 4- hi te bhikkhu. Iti nesam silam
disva "imepi bhikkhu mayham anucchavika, ahampi imesam anucchaviko"ti cakkhutalesu
nimittam thapetva bhikkhusamgham oloketva ayasmantam sariputtam amantesi "pitthi
me agilayati"ti. Kasma agilayati? bhagavato hi chabbassani mahapadhanam
padahantassa mahantam kayadukkhamahosi. Athassa aparabhage mahallakakale pitthivato
uppajjati. 5-
      Sanghatim pannapetvati santhagarassa kira ekapasse te rajano
kappiyamancakam pannapesum "appevanama sattha nipajjeyya"ti. Satthapi catuhi
iriyapathehi paribhuttam imesam mahapphalam bhavissatiti tattha sanghatim pannapetva
nipajji.
@Footnote: 1 Si. i. parisatim 2 cha.Ma., i. dhammikatha  3 cha.Ma., i. tesam na dissati
@4 i. araddhavipassana  5 cha.Ma., i. uppajji
                         Bhinnaniganthavatthuvannana
      [301] Tassa kalakiriyayati adisu yam vattabbam, tam sabbam hettha
vuttameva.
      [302] Amantesiti bhandanadivupasamakaram svakkhatam dhammam
desetukamo amantesi.
                            Ekakavannana
      [303] Tatthati tasmim dhamme. Sangayitabbanti samaggehi sangayitabbam, 1-
ekavacanehi aviruddhavacanehi bhanitabbam. 2- Na vivaditabbanti atthe va
byanjane va vivado na katabbo. Eko dhammoti ekakadukkatikadivasena 3-
bahudha samaggirasam dassetukamo pathamam tava "eko dhammo"ti aha.
      Sabbe sattati kamabhavadisu sannibhavadisu 4- ekavokarabhavadisu ca
sabbabhavesu sabbe satta. Aharatthitikati aharato thiti etesanti
aharatthitika. Iti sabbasattanam thitihetu aharo nama eko dhammo amhakam
satthara yathavato natva sammadakkhato avusoti dipeti.
      Nanu ca evam sante yam vuttam "asannasatta deva ahetuka
anahara aphassaka"ti 5- adi, tam vacanam virujjhatiti, na virujjhati. Tesanhi
jhanam aharo hoti. Evam santepi "cattarome bhikkhave ahara bhutanam va
sattanam thitiya sambhavesinam va anuggahaya. Katame cattaro. Kabalimkaro 6-
aharo olariko va sukhumo va, phasso dutiyo, manosancetana tatiya,
vinnanam catutthan"ti 7- idampi virujjhatiti, idampi na virujjhati. Etasminhi
sutte nippariyayena aharalakkhanava dhamma aharati vutta. Idha pana pariyayena
paccayo aharoti vutto. Sabbadhammananhi paccayo laddhum vattati. So ca
@Footnote: 1 cha.Ma., i. gayitabbam  2 Si., i. bhavitabbam  3 cha.Ma.....dukatika.
@4 cha.Ma., i. sannabhavadisu   5 abhi. vi. 35/1017/511.
@6 cha.Ma. ka. kabalikaro 7 sam.ni. 16/11/12
Yam yam phalam janeti, tam tam aharati nama, tasma aharoti vuccati. Tenevaha
"avijjampaham bhikkhave saharam vadami, no anaharam. Ko ca bhikkhave avijjaya
aharo. Panca nivaranatissa vacaniyam. Pancanivaranepaham bhikkhave sahare
vadami, no anahare. Ko ca bhikkhave pancannam nivarananam aharo,
ayonisomanasikarotissa vacaniyanti 1- ayam idha adhippeto.
      Ekasminhi 2- paccayahare gahite pariyayaharopi nippariyayaharopi
sabbo gahitova hoti. Tattha asannabhave paccayaharo labbhati. Anuppanne hi
buddhe titthayatane pabbajita vayokasine parikammam katva catutthajjhanam
nibbattetva tato vutthaya dhi cittam dhivatetam 3- cittam cittassa nama abhavoyeva
sadhu, cittanhi nissaya vadhabandhadipaccayam dukkham uppajjati. Citte asati
natthetanti khantim rucim uppadetva aparihinajjhana kalam katva asannabhave
nibbattanti. Yo yassa iriyapatho manussaloke panihito ahosi, so tena
iriyapathena nibbattetva panca kappasatani thito va nisinno va nipanno
va hoti. Ettakam addhanam sayito viya hoti. Evarupanampi sattanam
paccayaharo labbhati. Te hi yam jhanam bhavetva nibbatta, tadeva
nesam paccayo hoti. Yatha jiyavegena khittasaro yava jiyavego atthi, tava
gacchati, evam yava jhanapaccayo atthi, tava titthanti. Tasmim nitthite khinavego
saro viya patanti.
      Yena pana te nerayika neva utthanaphalupajivi na punnaphalupajiviti
vutta, tesam ko aharoti. Tesam kammameva aharo. Kim panca ahara
atthiti ce. Panca, na pancati idam na vattabbam. Nanu paccayo aharoti
vuttametam. Tasma yena kammena te niraye nibbatta, tadeva tesam thitipaccayatta
aharo hoti. Yam sandhaya idam vuttam "na ca tava kalam karoti, yava na tam
papakammam byanti hoti"ti. 4-
@Footnote: 1 an. dasaka. 24/61/120 (saya)  2 cha.Ma. etasminhi  3 cha.Ma. dhibbatetam
@4 Ma. upari 14/268/236 devadutasutta
      Kabalimkaram aharam arabbha cettha vivado na katabbo. Mukhe
uppannakhelopi hi tesam aharakiccam sadheti. Khelopi hi niraye dukkhavedaniyo
hutva paccayo hoti, sagge sukhavedaniyo. Iti kamabhave nippariyayena cattaro
ahaRa. Ruparupabhavesu thapetva asannam sesanam tayo. Asannananceva
avasesananca paccayaharoti. Imina aharena "sabbe satta aharatthitika"ti
ekam panham kathetva "ayam kho avuso"ti evam niyyatanampi "atthi kho
avuso"ti puna uddharanampi akatva "sabbe satta sankharatthitika"ti dutiyam
panham visajjesi.
      Kasma pana na niyyatesi na uddharittha? tattha tattha niyyatiyamanepi
Uddhariyamanepi pariyapunitum vacetum ca dukkham hoti, tasma dve ekabaddhe
katva visajjesi. Imasmimpi visajjane hettha vuttapaccayova attano phalassa
sankharanato sankharoti vutto. Iti hettha aharapaccayo kathito, idha
sankharapaccayoti ayamettha hetthimato viseso. "hettha nippariyayaharo gahito,
idha pariyayaharoti evam gahite viseso pakato bhaveyya, no ca ganhimsu"ti
mahasivatthero aha. Indriyabaddhassapi hi anindriyabaddhassapi paccayo
laddhum vattati. Vina paccayena dhammo nama natthi. Tattha anindriyabaddhassa
tinarukkhalatadino pathaviraso aporaso ca paccayo hoti. Deve avassante hi
tinadini milayanti, vassante ca pana haritani honti. Iti tesam pathaviraso
aporaso ca paccayo hoti. Indriyabaddhassa avijja tanha kammam aharoti
evamadayo paccaya, iti hettha paccayoyeva aharoti kathito, idha sankharoti
ayamevettha viseso.
      Ayam kho avusoti avuso amhakam satthara mahabodhimande
nisiditva sayam sabbannutananena sacchikatva ayam ekadhammo desito. Tattha
ekadhamme tumhehi sabbeheva sangayitabbam na vivaditabbam. Yathayidam brahmacariyanti
yatha sangayamananam tumhakam idam sasanabrahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam.
Ekena hi bhikkhuna "atthi kho avuso eko dhammo sammadakkhato. Katamo
Eko dhammo? sabbe satta aharatthitika. Sabbe satta sankharatthitika"ti
kathite tassa katham sutva anno kathessati. Tassapi annoti evam paramparakathaniyamena
idam brahmacariyam ciram titthamanam sadevakassa lokassa atthaya hitaya
bhavissatiti ekakavasena dhammasenapati sariputtatthero samaggirasam dassesiti.
                        Ekakavannana nitthita.
                             Dukavannana
      [304] Iti ekakavasena samaggirasam dassetva idani dukavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha namarupaduke namanti cattaro arupino
khandha nibbananca. Tatatha cattaro khandha namanatthena namam. Namanatthenati
namakaranatthena. Yatha hi mahajanasammatatta mahasammatassa "mahasammato"ti
namam ahosi, yatha va 1- matapitaro "ayam tisso nama hotu, pusso 2- nama
hotu"ti evam puttassa kittimanamam karonti, yatha va "dhammakathiko vinayadharo"ti
gunato namam agacchati, na evam vedanadinam. Vedanadayo hi mahapathaviadayo
viya attano namam karontava uppajjanti. Tesu uppannesu tesam namam
uppannameva hoti. Na hi vedanam uppannam "tvam vedana nama hohi"ti,
koci bhanati, na cassa yenakenaci karanena namaggahanakiccam atthi, yatha
pathaviya uppannaya "tvam pathavi nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi,
cakkavalasinerumhi candimasuriyanakkhattesu uppannesu "tvam cakkavalam nama,
tvam nakkhattam nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi, namam uppannameva hoti,
opapatika pannatti nipatati, evam vedanaya uppannaya "tvam vedana nama
hohi"ti namaggahanakiccam natthi, taya uppannaya vedanati namam uppannameva
hoti. Sannadisupi eseva nayo. Atitepi hi vedana vedanayeva. Sanna.
SankhaRa. Vinnanam vinnanameva. Anagatepi. Paccuppannepi. Nibbanam pana
@Footnote: 1 cha.Ma., i. va na dissati   2 cha.Ma. phusso
Sadapi nibbanamevati. Iti namakaranatthena namam. Namanatathenapi cettha
cattaro khandha namam. Te hi arammanabhimukha 1- namanti. Namanatthena sabbampi
namam. Cattaro hi khandha arammane annamannam namenti, nibbanam
arammanadhipatipaccayataya attani anavajjadhamme nameti.
      Rupanti cattaro ca mahabhuta catunnanca mahabhutanam upadaya rupam,
tam sabbampi ruppanatthena rupam. Tassa vittharakatha visuddhimagge vuttanayeneva
veditabba.
      Avijjati dukkhadisu ananam. Ayampi vittharato visuddhimagge
kathitayeva. Bhavatanhati bhavapatthana. Yathaha "tattha katama bhavatanha. Yo bhavesu
bhavacchando"ti adi.
      Bhavaditathiti bhavo vuccati sassatam, sassatavasena uppajjanakaditthi.
Sapi "tattha katama bhavaditthi. `bhavissati Atta ca loko ca'ti ya evarupa
ditthi ditthigatan"ti 2- adina nayena abhidhamme vittharita. Vibhavaditthiti vibhavo
vuccati ucchedam, ucchedavasena uppajjanakaditthi. Sapi "tattha katama vibhavaditthi.
`na Bhavissati atta ca loko ca'ti ya evarupa ditthi ditthigatan"ti 3-
adina nayena tattheva vittharita.
      Ahirikanti "yam na hiriyati hiriyitabbena"ti 4- evam vittharita
nillajjata. Anottappanti yam "na ottappati ottappitabbena"ti 5- evam
vittharito abhayanaakaro.
      Hiri ca ottappancati "yam hiriyati hiriyitabbena, ottappati
ottappitabbena"ti 6- evam vittharitani hiriottappani. Apicettha
ajjhattasamutthana hiri, bahiddhasamutthanam ottappam. Attadhipateyya hiri,
lokadhipateyyam
@Footnote: 1 cha.Ma. arammanabhimukham  2 abhi. san. 34/1320/298  3 abhi. san 34/1321/298
@4 abhi. san. 34/1330/299  5 abhi. san. 34/1331/299
Ottappam. Lajjasabhavasanthita hiri, bhayasabhavasanthitam ottappam vittharakatha
panettha sabbakarena visuddhimagge vutta.
      Dovacassatati dukkham vaco etasmim vippatikulagahimhi vipaccanikasate
anadare puggaleti dubbaco, tassa kammam dovacassam, tassa bhavo dovacassata.
Vittharato panesa "tattha katama dovacassata. Sahadhammike vuccamane
dovacassayan"ti abhidhamme agata. Sa. Atthato sankharakkhandho hoti. Catunnanca
khandhanam etenakarena pavattanam etam adhivacanan"ti vadanti. Papamittatati
papa assaddhadayo puggala etassa mittati papamitto, tassa bhavo
papamittata. Vittharato panesa "tattha katama papamittata, ye te puggala
assaddha dussila appassuta maccharino 1- duppanna. Ya tesam sevana
nisevana samsevana bhajana sambhajana bhatti sambhatti tamsampavankata"ti 2- evam
agata. Sapi atthato dovacassata viya datthabba
      sovacassata ca kalyanamittata ca vuttapatipakkhanayena veditabba.
Ubhopi paneta idha lokiyalokuttaramissaka kathita.
      Apattikusalatati "pancapi apattikkhandha apattiyo, sattapi
apattikkhandha apattiyo. Ya tasam apattinam apattikusalata panna
pajanana"ti 3- evam vutto apattikusalabhavo.
      Apattivutthanakusalatati "ya tahi apattihi vutthanakusalata panna
pajanana"ti 4- evam vutta saha kammavacaya apattihi vutthanaparicchedajanana
panna.
      Samapattikusalatati "atthi savitakkasavicara samapatti, atthi
avitakkavicaramatta samapatti, atthi avitakkaavicara samapatti. Ya tasam
samapattinam kusalata panna pajanana"ti 5- evam vutta saha parikammena
appanaparicchedajanana panna. Samapattivutathanakusalatati "ya tahi
samapattihi vutthanakusalata panna pajanana"ti 6- evam vutta yatha
paricchinnasamayavaseneva samapattito
@Footnote: 1 i. maccharino kadariya duppanna  2 abhi. san. 34/1333/2299
@3 abhi. san. 34/1336/300  4 abhi. san. 34/1337/300
@5 abhi. san. 34/1338/300  6 abhi. san. 34/1339/300
Vutthanasamattha "ettakam gate suriye vutathahissami"ti vutthanakalaparicchedaka
panna.
      Dhatukusalatati "attharasa dhatuyo cakkhudhatu .pe. Manovinnanadhatu.
Ya tasam dhatunam dhatukusalata panna pajanana"ti 1- evam vutta attharasannam
dhatunam sabhavaparicchedaka savanadharanasammasanapativedhapanna. Manasikarakusalatati
"ya tasam dhatunam manasikarakusalata panna pajanana"ti 2- evam vutta tasamyeva
dhatunam sammasanapativedhapaccavekkhanapanna.
      Ayatanakusalatati "dvadasayatanani cakkhvayatanam .pe. Dhammayatanam.
Ya tesam ayatananam ayatanakusalata panna pajanana"ti 3- evam vutta
dvadasannam ayatananam uggahamanasikarajananapanna. Apica dhatukusalatapi
uggahamanasikarasavanasammasanapativedhapaccavekkhanesu vattati manasikarakusalatapi
ayatanakusalatapi. Ayam panettha viseso, savanauggahanapaccavekkhana lokiya, pativedho
lokuttaro, sammasanamanasikara lokiyalokuttaramissaka. Paticcasamuppadakusalatati
"avijjapaccaya sankhara .pe. Samudayo hotiti ya tattha panna pajanana"ti 3-
evam vutta dvadasannam paccayakaranam uggahadivasena pavatta panna.
      Thanakusalatati "ye ye dhamma yesam yesam dhammanam hetu paccaya upadaya
tam tam thananti ya tattha panna pajanana"ti 5- evam vutta "cakkhunca vatthum
katva rupam arammanam katva uppannassa cakkhuvinnanassa cakkhurupam thananceva
karananca"ti evam thanaparicchindanasamattha panna. Atthanakusalatati
"ye ye dhamma yesam yesam dhammanam na hetu na paccaya upadaya
tam tam atthananti ya tattha panna pajanana"ti 6- evam vutta "cakkhunca
vatthum katva rupam arammanam katva sotavinnanadini na uppajjanti,
tasma tesam cakkhurupam na thanam na karanan"ti evam atthanaparicchindanasamattha
panna. Apica etasmim duke "kittavata pana bhante thanathanakusalo
bhikkhuti alam vacanayati. Idhananda bhikkhu atthanametam anavakaso,
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1340/300  2 abhi. san. 34/1341/301
@3 abhi. san. 34/1342/301  4 abhi. san. 34/1343/301
@5 abhi. san. 34/1344/301  6 abhi. san. 34/1345/301
Yam ditthisampanno puggalo kinci sankharam niccato upagaccheyya, netam thanam
vijjatiti pajanati. Thananca kho etam vijjati, yam puthujjano kinci sankharam
niccato upagaccheyya"ti 1- iminapi suttena attho veditabbo.
      Ajjavanti gomuttavankata candavankata nangalakotivankatati tayo
anajjava. Ekacco hi bhikkhu pathamavaye ekavisatiya anesanasu chasu ca agocaresu
carati, majjhimapacchimavayesu lajji kukkuccako sikkhakamo hoti, ayam gomuttavankata
nama. Eko pathamavayepi pacchimavayepi catuparisuddhisilam pureti, lajji kukkuccako
sikkhakamo hoti, majjhimavaye purimasadiso, ayam candavankata nama. Eko
pathamavayepi majjhimavayepi catuparisuddhisilam pureti, lajji kukkuccako sikkhakamo
hoti, pacchimavaye purimasadiso, ayam nangalakotivankata nama. Eko sabbametam
vankatam pahaya tisupi vayesu pesalo lajji kukkuccako sikkhakamo hoti,
tassa yo so ujubhavo, idam ajjavam nama. Abhidhammepi vuttam "tattha katamo
ajjavo. Ya ajjavata 2- ajimhata avankata akutilata, ayam vuccati
ajjavo"ti. 3- Lajjavanti "tattha katamo lajjavo. Yo hiriyati hiriyitabbena
hiriyati papakanam akusalanam dhammanam samapattiya. Ayam vuccati lajjavo"ti
evam vutto lajjibhavo.
      Khantiti "tattha katama khanti. Ya khanti khamanata adhivasanata
acandikkam anassuropo attamanata cittassa"ti 4- evam vutta adhivasanakhanti.
Soraccanti "tattha katamam soraccam. Yo kayiko avitikkamo, vacasiko avitikkamo,
kayikavacasiko avitikkamo. Idam vuccati soraccam. Sabbopi silasamvaro
soraccan"ti 5- evam vutto soratabhavo.
      Sakhalyanti "tattha katamam sakhalyam. Ya sa vaca andaka kakkasa
parakatuka parabhisajjani kodhasamanta asamadhisamvattanika, tatharupim vacam pahaya
ya sa vaca nela kannasukha pemaniya hadayangama pori bahujanakanta
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/809/409  2 cha.Ma. ajjavata
@3 abhi. san. 34/1346/302  4 abhi. san. 34/1348/302
@5 abhi. san. 34/1349/302
Bahujanamanapa, tatharupim vacam bhasita hoti. Ya tattha sanhavacata sakhilavacata
apharusavacata. Idam vuccati sakhalyan"ti 1- evam vutto sammodakamudukabhavo.
Patisantharoti ayam lokasannivaso amisena ca dhammena cati dvihi chiddo,
tassa tam chiddam yatha na pannayati, evam pithassa viya paccattharanena amisena
ca dhammena ca patisantharanam. 2- Abhidhammepi vuttam "tatatha katamo patisantharo.
Dve patisanthara 3- amisapatisantharo ca dhammapatisantharo ca. Idhekacco
patisantharako hoti amisapatisantharena va dhammapatisantharena va. Ayam vuccati
patisantharo"ti. 4- Ettha ca amisena sangaho amisapatisantharo nama. Tam
karontena matapitunam bhikkhugatikassa veyyavaccakarassa ranno corananca aggam
aggahetvapi datum vattati. Amasitva dinne hi rajano ca cora ca
anatthampi karonti jivitakkhayampi papenti, anamasitva dinne attamana
honti. Coranagavatthuadini cettha vatthuni kathetabbani. Tani samantapasadikaya
vinayatthakathaya vittharitani. Sakkaccam uddesadanam palivannana dhammakathakathananti
evam dhammena sangaho dhammapatisantharo nama.
      Avihimsati karunapi karunapubbabhagopi. Vuttampi cetam "tattha
katama avihimsa. Ya sattesu karuna karunayana karunayitattam karunacetovimutti,
ayam vuccati avihimsati. 5- Soceyyanti mettaya ca mettapubbabhagassa ca vasena
sucibhavo. Vuttampi cetam "tattha katamam soceyyam. Ya sattesu metti mettayana
mettayitattam mettacetovimutti, idam vuccati soceyyanti. 6-
      Mutthasaccanti sativippavaso, yathaha "tattha katamam mutthasaccam. Ya
asati ananussati appatissati, asati asaranata, 7- adharanata pilapanata
sammussanata, idam vuccati mutthasaccan"ti. 8- Asampajannanti "tattha katamam
asampajannam, yam annanam adassanam .pe. Avijjalangi moho akusalamulan"ti 9-
evam vutta avijjayeva. Sati satiyeva. Sampajannam nanam.
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1350/302   2 i. patisantharam
@3 cha.Ma. dve patisantharati patho na dissati   4 abhi. san. 34/1351/302
@5 abhi. vi. 35/653/333   6 abhi. vi. 35/643/332
@7 cha.Ma. assaranata   8 abhi. san. 34/1357/304
@9 abhi. san. 34/1357/340
      Indriyesu aguttadvaratati "tattha katama indriyesu aguttadvarata.
Idhekacco cakkhuna rupam disva nimittaggahi hoti"ti 1- adina
nayena vittharito indriyasamvarabhedo. Bhojane amattannutati "tattha katama
bhojane amattannuta. Idhekacco appatisankha ayoniso aharam ahareti
davaya madaya mandanaya vibhusanaya. Ya tattha asantutthita amattannuta appatisankha
bhojane"ti 2- evam agato bhojane amattannubhavo. Anantaraduko
vuttapatipakkhanayeneva veditabbo.
      Patisankhanabalanti "tattha katamam patisankhanabalam. Ya panna
pajanana"ti 3- evam vittharitam appatisankhaya akampanananam. Bhavanabalanti
bhaventassa uppannabalam. Atthato viriyasambojjhangasisena satta bojjhanga
honti. Vuttampi cetam "tattha katamam bhavanabalam. Ya kusalanam dhammanam asevana
bhavana bahulikammam, idam vuccati bhavanabalam. Sattapi bojjhanga bhavanabalan"ti. 4-
      Satibalanti asatiya akampanavasena satiyeva. Samadhibalanti uddhacce
akampanavasena samadhiyeva.
      Samatho samadhi. Vipassana panna.
      Samathova tam akaram gahetva puna 5- pavattetabbassa samathassa
nimittavasena samathanimittam. Paggahanimittepi eseva nayo.
      Paggaho viriyam. Avikkhepo ekaggata. Imehi pana sati ca sampajannanca
patisankhanabalanca bhavanabalanca satibalanca samadhibalanca samatho ca
vipassana ca samathanimittanca paggahanimittanca paggaho ca avikkhepo cati chahi
dukehi parato siladitthisampadadukena ca lokiyalokuttaramissaka dhamma kathita.
      Silavipattiti "tattha katama silavipatti. Kayiko vitikkamo .pe.
Sabbampi dussilyam silavipatti"ti 6- evam vutto silavinasako asamvaro.
Ditthivipattiti "tattha katama ditthivipatti. Natthi dinnam natthi yitthan"ti 7-
evam agata sammaditthivinasika micchaditthi.
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1352/302   2 abhi. san. 34/1353/303
@3 abhi. san. 34/1360/304   4 abhi. san. 34/1361/304   5 i. punappunam
@6 abhi. san. 34/6368/305   7 abhi. san. 34/1369/305
      Silasampadati "tattha katama silasampada. Kayiko avitikkamo"ti 1-
evam pubbe vuttam soraccameva silassa sampadanato paripuranato "silasampada"ti
vuttam. Ettha ca "sabbopi silasamvaro silasampada"ti idam manasikassa pariyadanattham
vuttam. Ditthisampadati "tattha katama ditthisampada. Atthi dinnam atthi
yittham .pe. Sacchikatva pavedentiti ya evarupa panna pajanana"ti 2-
evam agatam ditthiparipuribhutam nanam.
      Silavisuddhiti visuddhim papetum samattham silam. Abhidhamme panayam "tattha katama
silavisuddhi. Kayiko avitikkamo vacasiko avitikkamo kayikavacasiko avitikkamo,
ayam vuccati silavisuddhi"ti 3- evam vibhatta. Ditathivisuddhiti visuddhim papetum
samattham dassanam. Abhidhamme panayam "tattha katama ditthivisuddhi. Kammassakatananam
saccanulomikananam 4- maggasamangissa nanam phalasamangissa nanan"ti 5-
evam vutta. Ettha ca tividham duccaritam attana katampi parena katampi sakakammam
nama na hoti atthasambhanjanato. 6- Sucaritam sakakammam nama atthajananatoti evam
jananam kammassakatananam nama. Tasmim thatva bahum vattagamikammam ayuhitva
sukhato sukheneva arahattappattanam ganana vitivatta. Vipassanananam pana
vacisaccanca anulometi, paramatthasaccanca na vilometiti saccanulomikam nananti
vuttam.
      "ditthivisuddhi kho pana yatha ditthissa ca padhanan"ti ettha
ditthivisuddhiti nanadassanam kathitam. Yatha ditthissa ca padhananti tamsampayuttameva
viriyam. Apica purimapadena catumaggananam. Pacchimapadena tamsampayuttam viriyam. Abhidhamme
pana "ditthivisuddhi kho panati ya panna pajanana amoho dhammavicayo
sammaditthi. Yatha ditthissa ca padhananti yo cetasiko viriyarambho
sammavayamo"ti 7- evam ayam duko vibhatto.
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1370/305   2 abhi. san. 34/1371/305
@3 abhi. san. 34/1372/306   4 i. sammanulomikam nanam
@5 abhi. san. 34/1373/306   6 cha.Ma., i. atthabhanjanato
@7 abhi. san. 34/1375/306
      "samvego ca samvejaniyesu thanesu"ti ettha "samvegoti jatibhayam jarabhayam
bayadhibhayam maranabhayan"ti 1- evam jatiadini bhayato dassanananam. Samvejaniyam thananti
jatijarabyadhimaranam. Etani hi cattari jatidukkham jaradukkham byadhidukkham 2-
maranadukkhanti evam samvegupapattiya karanatta samvejaniyam thananti vuttani.
Samviggassa ca yoniso padhananti evam samvegajatassa upayapadhanam. "idha bhikkhu
anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya chandam janeti"ti 3- evam
agataviriyassetam adhivacanam.
      Asantutthita ca kusalesu dhammesuti ya kusalanam dhammanam bhavanaya
asantutthassa bhiyyokamyata, taya hi samangibhuto puggalo silam puretva jhanam
uppadeti. Jhanam labhitva vipassanam arabhati. Araddhavipassako arahattam
aggahetva antara vosanam napajjati. Appativanita ca padhanasminti "ya 4-
kusalanam dhammanam bhavanaya sakkaccakiriyata sataccakiriyata atthitakiriyata
anolinavuttita anikkhittachandata anikkhittadhurata asevana bhavana bahulikamman"ti
evam vutta rattindivam cha kotthase katva jagariyanuyogavasena araddhe
padhanasmim arahattam appatva anivattanata.
      Vijjati tisso vijja. Vimuttiti dve vimuttiyo, cittassa ca
adhimutti, nibbananca. Ettha ca attha samapattiyo nivaranadihi sutthu muttatta
adhimutti nama. Nibbanam sabbasankhatato vimuttatta 5- vimuttiti veditabbam.
      Khaye nananti kilesakkhayakare ariyamagge nanam. Anuppade nananti
patisandhivasena anuppadabhute tamtammaggavajjhakilesanam va anuppadapariyosane
uppanne ariyaphale nanam. Tenevaha "khaye nananti maggasamangissa nanam. 6-
Anuppade nananti phalasamangissa nanan"ti. 7-
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1376/306  2 cha.Ma. jatidukkha jaradukkha byadhidukkha
@3 abhi. san. 34/1377/306  4 cha.Ma. yati padam na dissati
@5 cha.Ma., i muttatta  6 abhi. san 34/1382/307
@7 abhi. san. 34/1383/307
      Ime kho avusoti adi ekake vuttanayeneva yojetabbam. Iti 1-
pancatimsaya dukanam vasena thero samaggirasam dassesiti.
                         Dukavannana nitthita.
                          ------------
                             Tikavannana
      [305] Iti dukavasena samaggirasam dassetva idani tikavasena
dassetum puna desanam 2- arabhi. Tattha lubbhatiti lobho. Akusalanca tam mulanca,
akusalanam va mulanti akusalamulam. Dussatiti doso. Muyhatiti moho. Tesam
patipakkhanayena alobhadayo veditabba. (1-2)
      Dutthu caritani, virupani va caritaniti duccaritani. Kayena duccaritam,
kayato va pavattam duccaritanti kayaduccaritam. Sesesupi eseva nayo. Sutthu
caritani, sundarani va caritaniti sucaritani. Dvepi cete tika pannattiya
va kammapathehi va kathetabba. Pannattiya tava kayadvare pannattasikkhapadassa
vitikkamo kayaduccaritam, avitikkamo kayasuccaritam. Vacidvare pannattasikkhapadassa
vitikkamo vaciducaritam, avitikkamo vacisucaritam. Ubhayattha pannattassa sikkhapadassa
vitikkamova manoduccaritam, avitikkamo manosucaritam. Ayam pannattikatha.
Panatipatadayo pana tisso cetana kayadvarepi vacidvarepi uppanna
kayaduccaritam. Catasso musavadadicetana vaciduccaritam. Abhijjha byapado
micchaditthiti tayo cetanasampayutta dhamma manoduccaritam. Panatipatadihi
viramantassa uppanna tisso cetanapi viratiyopi kayasucaritam. Musavadadihi
viramantassa catasso cetanapi viratiyopi vacisucaritam. Anabhijjha abyapado
sammaditthiti tayo cetanasampayutta dhamma manosucaritanti ayam kammapathakatha. (3-4)
@Footnote: 1 paliyamapi idhatthakathayampi tettimseva. sanganiyam pana sassatucchedaditthi
@antavanantavaditthi pubbantaparantanuditthi cati dukattayam dissati
@avihimsasoceyyadukam ca satisamadhibaladukam ca na dissati. tam ce dukattayam
@pakkhipati ditthivisuddhi kho pana yathaditthissa ca padhananti idanca visumdukam
@na ganeti pancatimsa paripunnani .   2 cha.Ma. desananti padam na dissati
      Kamapatisamyutto vitakko kamavitakko. Byapadapatisamyutto vitakko
byapadavitakko. Vihimsapatisamyutto vitakko vihimsavitakko. Tesu dve sattesupi
sankharesupi uppajjanti. Kamavitakko hi piye manape satte va sankhare
va vitakkentassa uppajjati. Byapadavitakko appiye amanape satte va
sankhare va kujjhitva olokanakalato patthaya yava vinasana uppajjati.
Vihimsavitakko sankharesu na uppajjati. Sankharo hi dukkhapetabbo nama
natthi. Ime satta hannantu va ucchijjantu va vinassantu va ma va
ahesunti cintanakale pana sattesu uppajjati. (5)
      Nekkhammapatisamyutto vitakko nekkhammavitakko. So asubhapubbabhage
kamavacaro hoti. Asubhajjhane rupavacaro. Tam jhanam padakam katva
uppannamaggaphalakale lokuttaro. Abyapadapatisamyutto vitakko abyapadavitaktho.
So mettapubbabhage kamavacaro hoti. Mettajhane rupavacaro. Tam jhanam
padakam katva upapannamaggaphalakale lokuttaro. Avihimsapatisamyutto vitakko
avihimsavitakko. So karunapubbabhage kamavacaro hoti. 1- Karunajhane rupavacaro.
Tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale lokuttaro. Yada alobho sisam
hoti, tada itare dve tadanvayika bhavanti. Yada metta sisam hoti, tada
itare dve tadanvayika bhavanti. Yada karuna sisam hoti, tada itare dve
tadanvayika bhavantiti. Kamasankappadayo vuttanayeneva veditabba. Desanamattameva
hetam. 2- Atthato pana kamavitakkadinanca kamasankappadinanca nanakaranam
natthi. (6-8)
      Kamapatisamyutta sanna kamasanna. Byapadapatisamyutta sanna
byapadasanna. Vihimsapatisamyutta sanna vihimsasanna. Tasampi kamavitakkadinam
viya uppajjanakaro veditabbo. Tamsampayuttayeva hi eta. Nekkhammasannadayopi
nekkhammavitakkadisampayuttayeva. Tasma tasampi tatheva kamavacaradibhavo
veditabbo. (9-10)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. hotitipadam na dissati    2 i. hoti
      Kamadhatuadisu "kamapatisamyutto takko vitakko micchasankapPo.
Ayam vuccati kamadhatu. Sabbepi akusala dhamma kamadhatu"ti ayam kamadhatu.
"byapadapatisamyutto takko vitakko micchasankapPo. Ayam vuccati byapadadhatu.
Dasasu aghatavatthusu cittassa aghato patighato anattamanata cittassa"ti
ayam byapadadhatu. "vihimsapatisamyutto takko vitakako micchasankapPo. Ayam
vuccati vihimsadhatu. Idhekacco panina va ledduna va dandena va satthena
va rajjuya va annatarannatarena va satte vihetheti"ti ayam vihimsadhatu.
Tattha dve katha sabbasangahika ca asambhinna ca. Tattha kamadhatuya gahitaya
itara dve gahitava honti, tato pana niharitva ayam byapadadhatu ayam
vihimsadhatuti dassesiti 1- ayam sabbasangahikatha nama. Kamadhatum kathento pana
bhagava byapadadhatum bayapadadhatutthane, vihimsadhatum vihimsadhatutthane thapetva
avasesam kamadhatu namati kathesiti ayam asambhinnakatha nama. (11)
      Nekkhammadhatuadisu. "nekkhammapatisamyutto takko vitakko sammasankapPo.
Ayam vuccati nekkhammadhatu. Sabbepi kusala dhamma nekkhammadhatu"ti
ayam nekkhammadhatu. "abyapadapatisamyutto takko .pe. Ayam vuccati
abyapadadhatu. Ya sattesu metti .pe. Mettacetovimutti"ti ayam abyapadadhatu.
"avihimsapatisamyutto takko .pe. Ayam vuccati avihimsadhatu. Ya sattesu karuna
.pe. Karunacetovimutti"ti ayam avihimsadhatu. Idhapi hetthato 2- vuttanayeneva
dve katha  veditabba. (12)
      Aparapi tisso dhatuyoti annapi sunnatatthena tisso dhatuyo.
Tasu "tattha katama kamadhatu. Hetthato avicinirayam pariyantam karitva"ti 3- evam
vittharito kamabhavo kamadhatu nama. "hetthato brahmalokam pariyantam karitva
akasanancayatanupage deve pariyantam karitva"ti 4- evam vittharita pana
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dassetiti  2 cha.Ma., i. hetthatoti padam na dissati
@3 abhi. vi. 35/182/100, 1020/512   4 abhi. vi. 35/1020/513
Ruparupabhava itara dve dhatuyo. Dhatuya agatatthanasmim hi bhavena
paricchinditabbam 1- bhavassa agatatthane dhatuya paricchinditabbam. 1- Idha bhavena
paricchedo kathito. Rupadhatuadisu ruparupadhatuyo ruparupabhavayeva. Nirodhadhatuya
nibbanam kathitam. (13-14)
      Hinadisu hinadhatuti dvadasa akusalacittuppada. Avasesa tebhumikadhamma
majjhimadhatu. Nava lokuttaradhamma panitadhatu. (15)
      Kamatanhati pancakamaguniko rago. Ruparupabhavesu pana rago
jhananikkanti sassataditthisahagato rago bhavavasena patthana bhavatanha. Ucchedaditthisahagato
rago vibhavatanha. Apica thapetva pacchimam tanhadvayam sesatanha
kamatanha nama. Yathaha "tattha katama bhavatanha. Sassataditthisahagato 2- rago
sarago cittassa sarago, ayam vuccati bhavatanha. Tattha katama vibhavatanha.
Ucchedaditthisahagato rago sarago cittassa sarago, ayam vuccati vibhavatanha.
Avasesa tanha kamatanha"ti. 3- Puna kamatanhadisu pancakamaguniko rago
kamatanha. Ruparupabhavesu chandarago itara dve tanha. Abhidhamme panesa 4-
"kamadhatupatisamyutto .pe. Arupadhatupatisamyutto"ti 5- evam vittharita. Imina
varena kim dasseti, sabbepi tebhumika dhamma rajaniyatthena tanhavatthukati
sabbatanha kamatanhaya pariyadiyitva tato niharitva itara dve tanha
dasseti. 6- Rupatanhadisu rupabhave chandarago rupatanha. Arupabhave chandarago
arupatanha. Ucchedaditthisahagato rago nirodhatanha. 7- (16-17-18)
      Sannojanattike 8- vattasmim samyojayanti 9- bandhantiti sannojanani. 8- Sati
rupadibhede kaye ditthi, vijjamana va kaye ditthiti sakkayaditthi. Vicinanto
etaya kicchati, na sakkoti sannitthanam katunti vicikiccha. Silanca vattanca
@Footnote: 1-1 cha.Ma. paricchinditabba   2 cha.Ma. bhavaditthisahagato
@3 abhi. vi. 35/916/446   4 cha.Ma. i. paneta
@5 abhi. vi. 35/916/446   6 i. dassesi
@7 abhi. vi. 35/918/447   8 cha.Ma. samyojanattike, samyojanakani 9 i. yojayanti
Paramasatiti silabbattaparamaso. Atthato pana "rupam attato samanupassati"ti 1-
adina nayena agata visativatthuka ditthi sakkayaditthi nama. "satthari
kankhati"ti 2- adina nayena agata atthavatthuka vimati vicikiccha nama. "idhekacco
silena suddhi vattena suddhi silabbattena suddhiti silam paramasati, vattam
paramasati, silabbattam paramasati. Ya evarupa ditthi ditthigatan"ti 3- adina
nayena agato vipariyesaggaho silabbattaparamaso nama. (19)
      Tayo asavati ettha ciraparivasiyatthena va asavanathatne va
asava. Tattha "purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya, ito pubbe
avijja nahosi, atha paccha samabhavi"ti, 4- "purima bhikkhave koti na pannayati
bhavatanhaya bhavaditthiya, ito pubbe bhavaditthi nahosi, atha paccha samabhavi"ti 5-
evam tava ciraparivasiyatthena asava veditabba. Cakkhuto rupe savati asavati
sandati pavattati. Sotato sadde. Ghanato gandhe. Jivhato rase. Kayato
photthabbe. Manato dhamme savati asavati sandati pavattatiti evam asavanatthena
asava veditabba.
      Paliyam pana katthaci dve asava agata "ditthadhammika ca asava
samparayika ca asava"ti, katthaci "tayome bhikkhave asava. Kamasavo bhavasavo
avijjasavo"ti tayo agata. Abhidhamme teyeva ditthasavena saddhim cattaro.
Nibbedhikapariyaye "atthi bhikakhave asava nirayagaminiya, atthi asava
tiracchanayonigaminiya, atthi asava pittivisayagaminiya, atthi asava
manussalokagaminiya, atthi asava devalokagaminiya"ti 6- evam panca. Chakkanipate
ahuneyyasutte "atthi bhikkhave asava samvara pahatabba, atthi asava patisevana
pahatabba, atthi asava parivajjana pahatabba, atthi asava adhivasana
pahatabba, atthi asava vinodana pahatabba, atthi asava bhavana
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/915/445   2 abhi. vi. 35/915/446
@3 abhi. vi. 35/938/457   4 an. dasaka. 24/61/120 (saya)
@5 an. dasaka. 24/62/124 (saya)  6 an. chakka. 22/334/462 (saya)
Pahatabba"ti 1- evam cha. Sabbasavapariyaye teyeva dassanapahatabbehi saddhim satta.
Imasmim pana sangitisutte tayo agata. Tattha "yo kamesu kamacchando"ti 2-
evam vutto pancakamaguniko rago kamasavo nama. "yo bhavesu bhavacchando"ti 3-
evam vutto sassataditthisahagato rago, bhavavasena va patthana bhavasavo nama.
"dukkhe annanan"ti 4- adina nayena agata avijja avijjasavo namati.
Kamabhavadayo kamadhatuadivasena vuttayeva. (20-21)
      Kamesanadisu "tattha katama kamesana, yo kamesu kamacchando
kamajjhosanam, ayam vuccati kamesana"ti 5- evam vutto kamagavesanarago kamesana
nama. "tattha katama bhavesana, yo bhavesu bhavacchando bhavajjhosanam, ayam vuccati
bhavesana"ti 6- evam vutto bhavagavesanarago bhavesana nama. "tattha katama
brahmacariyesana, sassato lokoti va .pe. Neva hoti na hoti tathagato
parammaranati va, ya evarupa ditthi ditthigatam vipariyesaggaho, ayam vuccati
brahmacariyesana"ti 7- evam vutta ditthigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanaditthi
brahmacariyesana nama. Na kevalanca bhavaragaditthiyova, tadekattham kammampi
esanayeva. Vuttanhetam "tattha katama kamesana. Kamarago tadekattham akusalam
kayakammam vacikammam manokammam, ayam vuccati kamesana. Tattha katama bhavesana.
Bhavarago tadekattham akusalam kayakammam vacikammam manokammam, ayam vuccati bhavesana.
Tattha katama brahmacariyesana. Antaggahika ditthi tadekattham akusalam kayakammam
vacikammam manokammam, ayam vuccati brahmacariyesana"ti 8- (22)
      vidhasu "kathamvidham silavantam vadanti, kathamvidham pannavantam vadanti"ti
adisu akarasanthanam vidha nama. "ekavidhena nanavatthu duvidhena nanavatthu"ti
adisu kotthaso. "seyyohamasmiti vidha"ti adisu mano vidha nama. Idha so
adhippeto. Mano hi seyyadivasena vidahanato vidhati vuccati. Seyyohamasmiti
imina seyyasadisahinanam vasena tayo mana vutta. Sadisahinesupi eseva nayo.
@Footnote: 1 an. chakka. 22/329/434 2,3,4, abhi. vi. 35/914/445 5,6,7,8,
@abhi. vi. 35/919/447
      Ayanhi mano nama seyyassa tividho, sadisassa tividho, hinassa
tividhoti navavidho hoti. Tattha "seyyassa seyyohamasmi"ti mano rajunanceva
pabbajitananca uppajjati.
      Raja hi ratthena va dhanena va bahanena 1- va "ko maya sadiso
atthi"ti etam manam karoti. Pabbajitopi siladhutangadihi "ko maya sadiso
atthi"ti etam manam karoti. "seyyassa sadisohamasmi"ti manopi etesamyeva
uppajjati. Raja hi ratthena va dhanabahanehi va annehi rajuhi saddhim
mayham kimnanakarananti etam manam karoti. Pabbajitopi siladhutangadihi annena
bhikkhuna mayham kimnanakarananti etam manam karoti. "seyyassa hinohamasmi"ti
manopi etesamyeva uppajjati. Yassa hi ranno rattham va dhanabahanadini va
natisampannani honti. So mayham rajati voharasankhamattameva, 2- kim raja
nama ahanti etam manam karoti. Pabbajitopi appalabhasakkaro aham dhammakathiko
bahussuto mahatheroti kathamattameva, kim dhammakathiko namaham kim bahussuto kim
mahathero yassa me labhasakkaro natthiti etam manam karoti.
      "sadisassa seyyohamasmi"ti manadayo amaccadinam uppajjanti.
Amacco hi ratthiyo va bhogayanavahanadihi ko maya sadiso anno rajapuriso
atthiti va mayham annehi saddhi kimnanakarananti va amaccoti namamattameva 3-
mayham, ghasacchadanamattampi me natthi, kim amacco namahanti va etam manam 4-
karoti.
      "hinassa seyyohamasmi"ti manadayo dasadinam uppajjanti. Daso
hi matito va pitito va ko maya sadiso anno daso nama atthi,
anne jivitum asakkonta kucchihetu dasa jata, aham pana paveniagatatta
seyyoti va paveniagatabhavena ubhato suddhikadasattena asukadasena nama
saddhim kim mayham nanakarananti va kucchivasenaham dasabyam upagato,
@Footnote: 1 cha.Ma. dhanavahanehi    2 cha.Ma. voharamukhamattameva, i. voharasukhamattakameva
@3 cha.Ma., i. namameva  4 cha.Ma., i. ete mane
Matapitukotiya pana me dasatthanam natthi, kim daso nama ahanti va ete
mane karoti. Yatha ca daso, evam pukkusacandaladayopi ete mane
karontiyeva.
      Ettha ca seyyassa seyyohamasmiti ca, sadisassa sadisohamasmiti ca,
hinassa hinohamasmiti ca ime tayo mana yathava mana nama arahattamaggavajjha.
Sesa dhamma 1- ayathava mana nama pathamamaggavajjha. (23)
      Tayo addhati tayo kala. Atito addhati adisu dve pariyaya
suttantapariyayo ca abhidhammapariyayo ca. Suttantapariyayena patisandhito pubbe
atito addha nama. Cutito paccha anagato addha nama. Saha cutipatisandhihi
tadantaram paccuppanno addha nama. Abhidhammapariyayena tisu khanesu bhangato
uddham atito addha nama. Uppadato pubbe anagato addha nama.
Khanattaye paccuppanno addha nama. Atitadibhedo ca nama ayam dhammanam
hoti, na kalassa. Atitadibhede pana dhamme upadaya idha paramatthato avijjamanopi
kalo teneva voharena vuttoti veditabbo. (24)
      Tayo antati tayo kotthasa. "kayabandhanassa anto jirati"ti 2-
adisu hi antoyeva anto. "esevanto dukkhassa"ti adisu parabhago
anto. "antamidam bhikkhave jivikakanan"ti 3- ettha lamakabhavo anto.
"sakakayo kho avuso pathamo antoti 4- adisu kotthaso anto. Idha
kotthaso adhippeto. Sakkayoti pancupadanakkhandha. Sakkayasamudayoti tesam
nibbattaka purimatanha. Sakkayanirodhoti ubhinnam  appavattibhutam nibbanam.
Maggo pana nirodhadhigamassa upayatta nirodhe gahite gahito vati
veditabbo. (25)
      Dukkhadukkhatati dukkhabhuta dukkhata. Dukkhavedanayetam namam.
Sankharadukkhatati sankharabhavena dukkhata. Adukkhamasukhayetam 5- namam. Sa hi
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cha mana 2 vinaYu. cula. 7/278/43 khudadakavatthu
@3. sam. khandha. 17/80/75 pindolyasutta  4 an chakka. 22/332/447 (saya)
@5 cha.Ma., i. adukkhamasukhavedanayetam
Sankhatatta uppadajara bhangapilita, tasma annadukkhasabhavavirahato sankharadukkhatati
vutta. Viparinamadukkhatati vipariname dukkhata. Sukhavedanayetam namam, sukhassa
hi vipariname dukkham uppajjati, tasma sukham viparinamadukkhatati vuttam. Apica
thapetva dukkhavedanam sukhavedananca sabbepi tebhumika dhamma "sabbe sankhara
dukkha"ti 1- vacanato sankharadukkhatati veditabba. (27)
      Micchattaniyatoti micchasabhavo hutva niyato. Niyatamicchaditthiya
saddhim anantariyakammassetam 2- namam. Sammasabhave niyato sammattaniyato.
Catunnam ariyamagganam etam namam. Na niyatoti aniyato. Avasesanam dhammanam
etam namam. (28)
      Tayo tamati "tamandhakaro sammoho avijjogho mahabhayo"ti
vacanato avijja tamo nama. Idha pana avijjasisena vicikiccha vutta.
Arabbhati agamma. Kankhatiti kankham uppadeti. Vicikicchatiti vicinanto kiccham
apajjati, sannitthatum na sakkoti. Nadhimuccatiti tattha adhimuccitum na sakkoti.
Na sampasidatiti tam arabbha pasadam aropetum na sakkoti. (29)
      Arakkheyyaniti na rakkhitabbani. Tisu dvaresu paccekam rakkhanakiccam
natthi, sabbani satiyaeva rakkhitaniti dipeti. Natthi tathagatassati "idam
nama me sahasa uppannam kayaduccaritam, imaham yatha me paro na janati, tatha
rakkhami, paticchademi"ti evam rakkhitabbam natthi tathagatassa kayaduccaritam.
Sesesupi eseva nayo. Kim pana sesakhinasavanam kayasamacaradayo aparisuddhati.
No aparisuddha. Na pana tathagatassa viya parisuddha. Appassutakhinasavo hi
kincapi lokavajjam napajjati, pannattiyam pana akovidatta viharakaram kutikaram
sahagaram sahaseyyanti evarupa kayadvare apattiyo apajjati. Sancarittam
padasodhammam uttarimchappancavacam bhutarocananti evarupa vacidvare apattiyo
apajjati. Upanikkhittasadiyanavasena manodvare rupiyapatiggahanapattim apajjati,
@Footnote: 1 khu.dha. 25/274/64 magagavagga   2 cha.Ma., i. anantariYu....
Dhammasenapatisadisassapi hi khinasavassa manodvare sauparambhavasena manoduccaritam
uppajjatieva.
      Patumavatthusmim 1- hi pancahi bhikkhusatehi saddhim sariputtamoggallananam
panamitakale tesam atthaya patumeyyakehi 2- sakyehi bhagavati khamapite thero
bhagavata "kinti te sariputta ahosi maya bhikkhusamghe panamite"ti puttho aham
parisaya abyattabhavena satthara panamito. Itodani patthaya param na
ovadissamiti cittam uppadetva aha "evam kho me bhante ahosi bhagavata
bhikkhusamgho panamito, appossukkodani bhagava ditthadhammasukhaviharam anuyutto
viharissati, mayampidani appossukka ditthadhammasukhaviharam anuyutta
viharissama"ti.
      Athassa tasmim manoduccarite uparambham aropento sattha aha
"agamehi tvam sariputta, na kho te sariputta punapi evarupam cittam
uppadetabban"ti. Evam param na ovadissami nanusasissamiti vitakkitamattampi
therassa manoduccaritam nama jatam. Bhagavato pana ettakam nama natthi,
anacchariyancetam. Sabbannutam pattassa duccaritam na bhaveyya. Bodhisattabhumiyam
thitassa chabbassani padhanam anuyunjantassapi panassa nahosi. Udaracchaviya
pitthikantakam allinaya "kalakato samano gotamo"ti evam 3- devatanam vimatiya
uppajjamanayapi "siddhattha kasma kilamasi? sakka bhoge ca bhunjitum punnani
ca katun"ti marenapi papimata vuccamanassa "bhoge bhunjissami"ti
vitakkamattampi na uppajjati. Atha nam maro bodhisattakale chabbassani
buddhakale ekam vassam anubandhitva kinci vajjam apassitva idam vatva
pakkami:-
           satta vassani bhagavam 4-     anubandhim padapadam
           otaram nadhigamissam 5-     sambuddhassa satimatoti.
      Apica attharasannam buddhadhammanam vasenapi bhagavato duccaritabhavo
veditabbo. Attharasa buddhadhamma nama natthi tathagatassa kayaduccaritam, natthi
@Footnote: 1 cha.Ma., i. catumavatthusminhi  2 cha.Ma. catumeyyakehi  3 cha.Ma., i.
@evam saddo na dissati  4 cha.Ma. i. bhagavantam  5 cha.Ma., i. nadhigacchissam
Vaciduccaritam, natthi manoduccaritam, atite buddhassa appatihatam nanam, anagate,
paccuppanne buddhassa appatihatam nanam, sabbam kayakammam buddhassa bhagavato
nananuparivatti, sabbam vacikammam, sabbam manokammam buddhassa bhagavato
nananuparivatti, natthi chandassa hani, natthi viriyassa hani, natthi satiya
hani, natthi dava, natthi rava, natthi khalitam, 1- natthi sahasa, natthi
abyavato mano, natthi akusalam cittanti. (30)
      Kincanati palibodha. Rago kincananti rago uppajjamano satte
bandhati palibandhati, 2- tasma kincananti vuccati. Itaresupi dvisu nayo. (31)
      Aggiti anudahanatthena aggi. Ragaggiti rago uppajjamano satte
anudahati jhapeti, tasma aggiti vuccati. Itaresupi dvisu 3- eseva nayo. Tattha
vatthuni:- eka daharabhikkhuni cittalapabbatavihare uposathagaram gantva
dvarapalarupakam olokayamana thita. Athassa anto rago uppanno, sa teneva
jhayitva kalamakasi. Bhikkhuniyo ca 4- gacchamana "ayam dahara thita, pakkosatha
nan"ti ahamsu. Eka gantva kasma thitasiti hatthe ganhi. Gahitamatta
parivattetva 5- papata. Idam tava ragassa anudahanataya vatthum. 6- Dosassa pana
anudahanataya manopadosika deva. Mohassa anudahanataya khiddapadosika deva
datthabba. Mohavasena hi tesam 7- satisammoso hoti. Tasma khiddavasena
aharakalam ativattitva kalam karonti. (32)
      Ahuneyyaggitiadisu ahunam vuccati sakkaro, ahunam arahantiti
ahuneyya. Matapitaro hi puttanam bahupakarataya ahunam arahanti. Tesu
vippatipajjamana putta nirayadisu nibbattanti. Tasma kincapi matapitaro
na anudahanti, anudahanassa pana paccaya honti. Iti anudahanatthena ahuneyyaggiti
vuccanti. Svayamattho mittavindukavatthuna 8- veditabbo:-
@Footnote: 1 cha.Ma. calitam, i. phalitam  2 cha.Ma. palibundhati  3 cha.Ma. dvisuti na dissati
@4 cha.Ma. ca saddo na dissati  5 cha.Ma., i. parivattitva  6 cha.Ma. i. vatthu
@7 cha.Ma. tasam  8 cha.Ma., i. mittavindakavatthuna. khu.ja. 27/793/180 (saya)
      Mittavinduko hi matara "tata ajja uposathiko hutva vihare
sabbarattim dhammassavanam suna, sahassante dassami"ti vutto dhanalobhena uposatham
samadaya viharam gantva idam thanam akutobhayanti sallakkhetva dhammasanassa
hettha nipanno sabbarattim niddayitva gharam agamasi. Mata patova yagum
pacitva upanamesi. So sahassam gahetvava pivi. Athassa etadahosi "dhanam
samharissami"ti. So navaya samuddam pakkhanditukamo ahosi. Atha nam mata
"tata imasmim kule cattalisakotidhanam atthi, alam gamanena"ti nivaresi. So
tassa vacanam anadiyitva gacchatieva, mata purato atthasi. Atha. Nam kujjhitva
"ayam mayham purato titthati"ti padena paharitva patitam 1- mataram 2- antaram
katva agamasi.
      Mata utthahitva "madisaya matari evarupam kammam katva gatassa
me 3- gatatthane sukham bhavissatiti evam sanni nama tvam putta"ti aha. Tassa
navam aruyha gacchato sattame divase nava atthasi. Atha te manussa "addha
ettha papapuriso atthi, salakam detha"ti ahamsu. Salaka diyamana tasseva
tikkhattum papuni. 4- Te tassa ulumpam datva tam samudde pakkhipimsu. So ekam
dipam gantva vemanapetihi 5- saddhim sampattim anubhavanto tahi "purato purato
ma agamasi"ti vuccamano, taddigunam taddigunam sampattim passanto anupubbena
khuracakkadharam ekam addasa. Tassa tam cakkam padumapuppham viya upatthasi. So tam
aha "ambho idam taya pilandhitapadumam mayham dehi"ti. "na idam sami padumam,
khuracakkam etan"ti. So "vancesi 6- tvam kim maya padumam na 7- ditthapubban"ti
vatva tvam lohitacandanam vilimpitva pilandhanam padumapuppham mayham na datukamoti
aha. So cintesi "ayampi maya katasadisam kammam katva tassa phalam
anubhavitukamo"ti. Atha nam "handa demi"ti vatva tassa matthake cakkam pakkhipi. Tena
vuttam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. i. patitam  2 cha.Ma., i. mataranti na dissati
@3 cha.Ma. te  4 cha.Ma. papunati
@5 cha.Ma. vimanapetihi  6 cha.Ma., i. vancesi mam,  7 cha.Ma. aditthapubbam
           Catubbhi atthajjhagama         atthabhipi 1- ca solasa
           solasahi ca battimsa         atriccham cakkamasado
           icchahatassa posassa        cakkam bhamati matthaketi.
      Gahapatiti pana gehasamiko vuccati. So matugamassa
sayanavatthalankaradianuppadanena bahupakaro. Tam aticaranto matugamo nirayadisu
nibbattati, tasma so 2- purimanayeneva anudahanatthena gahapataggiti vutto.
Tattha vatthum:-
      kassapabuddhakale sotapannassa upasakassa bhariya aticaram 3- carati. 4-
So tam paccakkhato disva "kasma evam karosi"ti aha. Sa "sacaham evarupam
karomi, ayam me sunakho vilumpamano 5- khadatu"ti vatva kalam katva
kannamundakadahe vemanikapeti hutva nibbatta. Diva sampattim anubhavati, rattim
dukkham. Tada baranasiraja migavam caranto arannam pavisitva anupubbena
kannamundakadaham sampatto taya saddhim sampattim anubhavi. 6- Sa tam vancitva 7-
rattim dukkham anubhavati. So natva "kattha nukho gacchati"ti pitthito pitthito
gantva avidure thito kannamundakadahato nikkhamitva tam "patapatan"ti khadamanam
ekam sunakham disva asina dvidha chindi. Dve ahesum. Puna chinne cattaro.
Puna chinne attha. Puna chinne solasa ahesum. Sa "kim karosi sami"ti aha.
So kim idanti aha. Sa "evam akatva khelapindam bhumiyam nutthahitva 8-
padena ghamsahi"ti aha. So tatha akasi. Sunakha antaradhayimsu. Tamdivasam tassa
kammam khinam. Raja vippatisari hutva gantum araddho. Sa "mayham sami kamamam
khinam ma agama"ti aha. Raja assutvava gato.
      Dakkhineyyaggiti ettha pana dakkhinati cattaro paccaya, bhikkhusamgho
dakkhineyyo. So gihinam tisu saranesu pancasu silesu dasasu silesu matapituupatthane
dhammikasamanabrahmanaupatthaneti evamadisu kalyanadhammesu niyojanena
@Footnote: 1 cha.Ma., i. atthahipi  2 cha.Ma. sopi
@3 cha.Ma. aticarini      4 cha.Ma. ahosi
@5 cha.Ma. viluppamano    6 cha.Ma. anubhavati
@7 cha.Ma. vancetva     8 cha.Ma. nitthabhitva
Bahupakaro, tasmim micchapatipanna gihi bhikkhusamgham akkositva paribhasitva
nirayadisu nibbattanti, tasma sopi purimanayeneva anudahanatthena
dakkhineyyaggiti vutto. Imassa panatthassa vibhavanattham vemanapetivatthumpi 1-
vittharetabbam. (33)
      "tividhena rupasangaho"ti ettha tividhenati tihi kotthasehi. Sangahoti
jatisanjatikiriyagananavasena catubbidho sangaho. Tattha sabbe khattiya agacchantuti
adiko jatisangaho. Sabbe kosalakati adiko sanjatisangaho.
Sabbe hattharohati adiko kiriyasangaho. Cakkhvayatanam katamakkhandhagananam gacchatiti.
Cakkhvayatanam rupakkhandhagananam gacchatititi. Hanci cakkhvayatanam rupakkhandhagananam
gacchati tena vata re vattabbe cakkhvayatanam rupakkhandhena sangahitanti 2- ayam
gananasangaho, so idha adhippeto. Tasma tividhena rupasangahoti tihi kotthasehi
rupagananati attho.
      Sanidassanadisu attanam arabbha pavattena cakkhuvinnanasankhatena
saha nidassanenati sanidassanam. Cakkhupatihananasamatthato saha patighenati sappatigham.
Tam atthato rupayatanameva. Cakkhuvinnanasankhatam nassa nidassananti anidassanam.
Sotapatihananasamatthato 3- sahapatighenati sappatigham. Tam atthato cakkhvayatanadini
nava ayatanani. Vuttappakaram nassa nidassananti anidassanam. Nassa patighoti
appatigham. Tam atthato thapetva dasayatanani avasesam sukhumarupam. (34)
      Tayo sankharati sahajatadhamme ceva samparayaphaladhamme ca sankharonti
rasim 4- karontiti sankhaRa. Abhisankharotiti abhisankharo. Punno abhisankharo
punnabhisankharo.
      "tattha katamo punnabhisankharo. Kusalacetana kamavacara rupavacara danamaya
silamaya bhavanamaya"ti 5- evam vuttanam atthannam kamavacarakusalamahacittacetananam,
pancannam rupavacarakusalacetanananceva tam adhivacanam. Ettha ca
@Footnote: 1 khu. ja. 26/52/90 revativimanam.  2 abhi. katha. 37/1128/363 (saya)
@3 cha.Ma. sotadipatihananasamatthato   4 cha.Ma. rasi  5 abhi. vi. 35/226/161
Danamayasilamaya 1- attheva cetana honti. Bhavanamaya terasapi. Yatha hi pagunam
dhammam sajjhayamano ekam dve anusandhim gatopi na janati, paccha avajjamano
janati, evameva kasinaparikammam karontassa pagunajjhanam paccavekkhantassa
nanavippayuttapi bhavana hoti. Tena vuttam "bhavanamaya terasapi"ti.
      Tattha danamayadisu "danam arabbha danadhikicca 2- ya uppajjati
cetana sancetana cetayittam, ayam vuccati danamayo punnabhisankharo. Silam
arabbha bhavanam arabbha bhavanadhikicca ya uppajjati cetana sancetana
cetayitattam, ayam vuccati bhavanamayo punnabhisankharo"ti ayam sankhepadesana.
      Civaradisu pana catusu paccayesu rupadisu va chasu arammanesu
annadisu va dasasu danavatthusu tam tam dentassa tesam uppadanato patthaya
pubbabhage, pariccagakale, paccha somanassacittena anusarane cati tisu kalesu
pavatta cetana danamaya nama. Silapuranatthaya pana pabbajissamiti viharam
gacchantassa, pabbajantassa manoratham matthakam papetva pabbajitova tamhi sadhu
sutthuti 3- avajjentassa, patimokkham samvarantassa, civaradayo paccaye
paccavekkhantassa, apathagatesu rupadisu cakkhudvaradini samvarantas, ajivam
sodhentassa ca pavatta cetana silamaya nama.
      Patisambhidayam vuttena vipassanamaggena "cakkhum aniccato dukkhato
anattato bhaventassa .pe. Manam. Rupe. Dhamme. Cakkhuvinnanam .pe.
Manovinnanam. Cakkhusamphassam .pe. Manosamphassam. Cakkhusamphassajam vedanam .pe.
Manosamphassajam vedanam. Rupasannam. Jaramaranam aniccato dukkhato anattato
bhaventassa pavatta cetana bhavanamaya nama"ti ayam vittharakatha.
      Apunno ca so abhisankharo cati apunnabhisankharo. Akusalacittasampayuttanam 4-
cetananam etam adhivacanam. Vuttampi cetam "tattha katamo apunnabhisankharo.
Akusalacetana kamavacara, ayam vuccati apunnabhisankharo"ti. 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. danasilamaya   2 cha.Ma. danamadhikicca
@3 cha.Ma. sadhuti  4 cha.Ma. davadasaakusalacittasampayuttanam  5 abhi. vi. 35/226/161
Anenjam niccalam santam vipakabhutam arupameva abhisankharotiti anenjabhisankharo.
Catunnam arupavacarakusalacetananam etam adhivacanam. Yathaha "tattha katamo anenjabhisankharo.
Kusalacetana arupavacara, ayam vuccati anenjabhisankharo"ti. 1- (35)
      Puggalattike sattavidho purisapuggalo, tisso sikkha sikkhatiti
sekkho. Khinasavo sikkhitalikkhatta puna na sikkhatiti asekkho. Puthujjano
sikkhahi paribahiratta nevasekkho nasekkho. (36)
      Therattike jatimahallako gihijatitthero nama. "cattarome bhikkhave
therakarana 2- dhamma. Idha bhikkhave thero silava hoti. Bahussuto hoti, catunnam
jhananam labhi hoti, asavanam khaya .pe. Upasampajja viharati. Ime kho
bhikkhave cattaro therakarana dhamma"ti 3- evam vuttesu dhammesu ekena va
anekehi va samannagato dhammatthero nama. Annataro theranamako
bhikkhuti evam theranamako va, yam va pana mahallakakale pabbajitam samaneradayo
disva thero theroti vadanti, ayam sammatitthero nama. (37)
      Punnakiriyavatthusu danameva danamayam. Punnakiriya ca sa tesam tesam
anisamsanam vatthu cati punnakiriyavatthu. Itaresupi dvisu eseva nayo. Atthato
pana pubbe vuttadanamayacetanadinam vaseneva saddhim pubbabhagaaparabhagacetanahi
imani tini punnakiriyavatthuni veditabbani. Ekamekancettha pubbabhagato
patthaya kayena karontassa kayakammam hoti. Tadattham vacam niccharentassa
vacikammam. Kayangavacangam acopetva manasa cintentassa manokammam. Annadini
dentassa vapi annadanadini demiti va danaparamim avajjetva va
danakale danamayam punnakiriyavatthu hoti. Vattasile 4- thatva dadato silamayam.
Khayato vayato sammasanam patthapetva dadato bhavanamayam punnakiriyavatthu hoti.
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/226/162      2 Si., i., Ma. therakaraniya
@3 an. catukka. 21/22/26     4 cha.Ma., i. vattasise
@5 cha.Ma. ditthijugatam. evamuparipi
      Aparanipi satta punnakiriyavatthuni apacitisahagatam punnakiriyavatthu,
veyyavaccasahagatam, pattanuppadanam, pattabbhanumodanam, desanamayam, savanamayam,
ditthujugatam, 1- punnakiriyavatthuti. Tattha mahallakam disva paccuggamanapattacivara-
patiggahanaabhivadanamaggasampadanadivasena apacitisahagatam veditabbam. Vuddhataranam
vattapatipattikaranavasena, gamam pindaya pavittham bhikkhum disva pattam gahetva
game bhikkham samadapetva upasamharanavasena, "gaccha bhikkhunam pattam ahara"ti
sutva vegena gantva pattaharanadivasena ca veyyavaccasahagatam veditabbam.
Cattaro paccaye datva sabbasattanam patti hotuti pavattanavasena pattanuppadanam
veditabbam. Parehi dinnaya pattiya sadhu sutthuti anumodanavasena pattabbhanumodanam
veditabbam. Eko "evam mam `dhammakathiko'ti janissanti"ti icchaya thatva
labhagaruko hutva deseti, tam na mahapphalam. Eko attano pagunadhammam
apaccasimsamano 1- paresam deseti, idam desanamayam punnakiriyavatthu nama. Eko
sunanto "iti mam `saddho'ti janissanti"ti sunati, tam na mahapphalam. Eko
"evam me mahapphalam bhavissati"ti hitapharanena muducittena dhammam sunati, idam
savanamayam punnakiriyavatthu. Ditthujugatam pana sabbesam niyamalakkhanam. Yamkinci punnam
karontassa hi ditthiya ujubhaveneva mahapphalam hoti.
      Iti imesam sattannam punnakiriyavatthunam purimeheva tihi sangaho
veditabbo. Ettha hi apacitiveyyavaccani silamaye. Pattidanapattabbhanumodanani
danamaye. Desanasavanani bhavanamaye. Ditthujugatam tisupi sangaham gacchati. (38)
      Codanavatthuniti codanakaranani. Ditthenati mamsacakkhuna va
dibbacakkhuna va vitikkamam disva codeti. Sutenati pakatisotena va
dibbasotena va parassa saddam sutva codeti. Parisankayati ditthaparisankitena
va sutaparisankitena va mutaparisankitena va codeti. Ayamettha sankhepo, vittharo
pana samantapasadikaya vuttanayeneva veditabbo. (39)
@Footnote: 1 cha.Ma. ditthijugatam   2 cha.Ma. apaccasisamano
      Kamupapattiyoti kamupasevana kamapatilabha va. Paccupatthitakamati
nibaddhakama nibaddharammana. Seyyathapi manussati yatha manussa. Manussa
hi nibaddheyeva vatthusmim vasam vattenti. Yattha patibaddhacitta honti, satampi
sahassampi datva matugamam anetva nibaddhabhogam bhunjanti. Ekacce deva
nama catudevalokavasino. Tepi nibaddhavatthusmimyeva vasam vattenti. Ekacce
vinipatika nama nerayike thapetva avasesa macchakacchapadayopi hi nibaddhavatthusmimyeva
vasam vattenti. Maccho attano macchiniya 1- kacchapo kacchapiniyati. 2- Nimminitva
nimminitvati nilapitadivasena yadisam yadisam attano rupam icchanti, tadisam
tadisam nimminitva ayasmato anuruddhassa purato manapakayika devata viya.
Nimmanaratiti evam sayam nimmite nimmite nimmane rati etesanti nimmanarati.
Paranimmitakamati parehi nimmitakama. Tesanhi manam natva pare yatharucitam
kamabhogam nimminanti, te tattheva vasam vattenti. Katham parassa manam janantiti.
Pakatisevanavasena. Yatha hi kusalo sudo ranno bhunjantassa yam yam so bahum
ganhati, tam tam tassa ruccatiti janati, evam pakatiya abhirucitarammanam natva
tadisakamyeva nimminanti. Te tattha vasam vattenti, methunam sevanti. Keci pana
thera "hasitamattena olokitamattena alingitamattena ca tesam kamakiccam
ijjhati"ti vadanti, tam atthakathayam "etam natthi"ti patikkhittam. Na hi kayena
aphusantassa photthabbam kamakiccam sadheti. Channampi hi kamavacaranam kama
pakatikaeva. Vuttampi cetam
           cha ete kamavacara       sabbakamasamiddhino
           sabbesam ekasankhatam        ayu bhavati kittakanti 3-. (40)
      Sukhupapattiyoti sukhapatilabha. Uppadetva uppadetva sukham viharantiti
te hettha pathamajjhanasukham nibbattetva upari vipakajjhanasukham anubhavantiti
attho. Sukhena abhisannati dutiyajjhanasukhena tinta. Parisannati samantato
@Footnote: 1 cha.Ma. macchiya   2 cha.Ma. kacchapiya   3 abhi. vi. 35/1023/516
Tinta. Paripurati paripunna. Paripphutati tasseva vevacanam. Idampi
vipakajjhanasukhameva sandhaya vuttam. Aho sukham aho sukhanti tesam kira bhavalobho maha
uppajjati. Tasma kadaci karahaci evam udanam udanenti. Santamyevati
panitameva. Samtusitati tato uttarim sukhassa appatthanato santuttha hutva.
Cittasukham pativedentiti tatiyajjhanasukham anubhavanti. (41)
      Sekkha pannati satta ariyapanna. Arahato panna asekkha.
Avasesa panna nevasekkha nasekkha. (42)
      Cintamayadisu ayam vittharo:- "tattha katama cintamaya panna,
yogavihitesu va kammayatanesu yogavihitesu va sippayatanesu yogavihitesu va
vijjatthanesu 1- kammassakatam va saccanulomikam va rupam aniccanti va .pe.
Vinnanam aniccanti va yam evarupam anulomikam khantim ditthim rucim munim pekkham
dhammanijjhanakkhantim parato assutva patilabhati, ayam vuccati cintamaya panna.
Tattha katama sutamaya panna, yogavihitesu va kammayatanesu .pe.
Dhammanijjhanakkhantim parato sutvava patilabhati, ayam vuccati sutamaya panna. Tattha
katama bhavanamaya panna 2- sabbapi samapannassa panna bhavanamaya
panna"ti. 3- (43)
      Sutavudhanti sutameva avudham. Tam atthato tepitakam buddhavacanam.
Tanhi nissaya bhikkhu pancavudham nissaya suro yodho avikampamano mahakantaram
viya samsarakantaram atikkamati avihannamano. Teneva vuttam "sutavudho bhikkhave
ariyasavako akusalam pajahati, kusalam bhaveti, savajjam pajahati, anavajjam bhaveti,
suddham attanam pariharati"ti. 4-
      Pavivekavudhanti "kayaviveko cittaviveko upadhiviveko"ti ayam tividhopi
vivekova avudham. Tassa nanakaranam kayaviveko vupakatthakayanam 5- nekkhammabhiratanam.
Cittaviveko ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam. Upadhiviveko ca nirupadhinam
puggalanam. Visankharagatanam. 6- Imasminhi tividhe viveke abhirato, na kutoci
@Footnote: 1 cha.Ma. vijjatthanesu, i. vijjayatanesu  2 cha.Ma. tattha katama bhavanamaya
@pannati na dissati  3 abhi. vi. 35/768/394  4 an. sattaka. 23/64/111 (saya)
@5 cha.Ma. vivekatthakayanam, i. viveko ca vavakatthakayanam
@6 cha.Ma. visankharagatananti. na dissati
Bhayati. Tasma ayampi avassayatthena avudhanti vutto. Lokiyalokuttara pannava
avudham pannavudham, yassa sa atthi, so na kutoci bhayati, na cassa koci
bhayati. Tasma sapi avassayattheneva avudhanti vutta. (44)
      Anannatannassamitindriyanti ito pubbe na annatam aviditam
dhammam janissamiti patipannassa uppannam indriyam. Sotapattimaggananassetam
adhivacanam. Annindriyanti innabhutam jananabhutam 1- indriyam. Sotapattiphalato
patthaya chasu thanesu nanassetam adhivacanam. Annatavindriyanti annatavisu
jananakiccapariyosanappattesu dhammesu indriyam. Arahattaphalananassetam adhivacanam.
(45)
      Mamsacakkhu cakkhupasado. Dibbacakkhu alokanissitam nanam. Pannacakkhu
lokiyalokuttara panna. (46)
      Adhisilasikkhadisu adhisilanca tam sikkhitabbato sikkha cati adhisilasikkha.
Itarasmim dvayepi eseva nayo. Tattha silam adhisilam, cittam adhicittam, panna
adhipannati ayam bhedo 2- veditabbo:-
      silam nama pancasiladasasilani, patimokkhasamvaro adhisilam nama. Attha
samapattiyo cittam, vipassanapadakajjhanam adhicittam. Kammassakatananam panna,
vipassana panna adhipanna. Anuppannepi hi buddhuppade pavattantiti
pancasiladasasilani silameva, patimokkhasamvarasilam buddhuppadeyeva pavattatiti adhisilam.
Cittapannasupi eseva nayo. Apica nibbanam patthayantena samadinnam pancasilampi
dasasilampi adhisilameva. Samapanna attha samapattiyopi adhicittameva. Sabbam va
lokiyam silameva, lokuttaram adhisilam. Cittapannasupi eseva nayo. (47)
      Bhavanasu khinasavassa pancadvarikakayo kayabhavana nama. Attha
samapattiyo cittabhavana nama. Arahattaphalapanna pannabhavana nama. Khinasavassa
hi ekanteneva pancadvarikakayo subhavito hoti. Attha samapattiyo
cassa na annesam viya dubbala, tasseva ca panna bhavita nama hoti
pannavepullappattiya. Tasma evam vuttam. (48)
@Footnote: 1 cha.Ma. ajananabhutam   2 cha.Ma. i. pabhedo
      Anuttariyesu vipassana dassananuttariyam. Maggo patipadanuttariyam
phalam vimuttanuttariyam. Phalam va dassananuttariyam. Maggo patipadanuttariyam. Nibbanam
vimuttanuttariyam. Nibbanam va dassananuttariyam, tato uttarinhi datathabbam
nama natthi. Maggo patipadanuttariyam. Phalam vimuttanuttariyam, anuttariyanti uttamam
jetthakam. (49)
      Samadhisu pathamajjhanasamadhi savitakkasavicaro pancakanayena dutiyajjhanasamadhi
avitakkavicaramatto. Seso avitakkaavicaro. (50)
      Sunnatadisu tividha katha agamanato sagunato arammanatoti.
Agamanato nama eko bhikkhu anattato abhinivisitva anattato disva anattato
vutthati. Tassa vipassana sunnata nama hoti. Kasma? asunnatakarakanam 1-
kilesanam abhava. Vipassanagamanena maggasamadhi sunnato nama hoti. Maggagamanena
phalasamadhi sunnato nama. Aparo aniccato abhinivisitva aniccato
disva aniccato vutthati. Tassa vipassana animitta nama hoti. Kasma?
nimittakarakakilesabhava. Vipassanagamanena maggasamadhi animitto nama hoti.
Maggagamanena phalam animittam nama. Aparo dukkhato abhinivisitva dukkhato disva
dukkhato vutthati, tassa vipassana appanihita nama hoti. Kasma?
panidhikarakakilesabhava. Vipassanagamanena maggasamadhi appanihito nama hoti.
Maggagamanena phalam appanihitam namati ayam agamanato katha. Maggasamadhi pana
ragadihi sunnatta sunnato, raganimittadinam abhava animitto, ragapanidhiadinam
abhava appanihitoti ayam sagunato katha. Nibbanam ragadihi sunnatta
ragadinimittapanidhinanca abhava sunnatanceva animittanca appanihitanca.
Tadarammano maggasamadhi sunnato animitto apnihito. Ayam arammanato
katha, (51)
      soceyyaniti sucibhavakara soceyyapatipada dhamma. Vittharo panettha
"tattha katamam kayasoceyyam. Panatipataveramani"tiadina nayena vuttanam tinnam
sucaritanam vasena veditabbo. (52)
@Footnote: 1 cha.Ma. asunnatattakarakanam
      Moneyyaniti munibhavakara moneyyapatipada dhamma. Tesam vittharo
"tattha katamam kayamoneyyam. Tividhakayaduccaritassa pahanam kayamoneyyam, tividham
kayasucaritam kayamoneyyam, kayarammanam 1- nanam kayamoneyyam, kayaparinna
kayamoneyyam, kayaparinna kayamoneyyam, kayaparinnasahagato maggo kayamoneyyam,
kayasmim chandaragappahanam kayamoneyyam, kayasankharanirodha catutthajjhanasamapatti
kayamoneyyam. Tattha katamam vacimoneyyam, catubbidhavaciduccaritassa pahanam vacimoneyyam,
catubbidham vacisucaritam vacimoneyyam, vacarammanam 2- nanam vacimoneyyam, vacaparinna
vacimoneyyam, vacaparinnasahagato 3- maggo, vacasmim 4- chandaragappahanam,
vacisankharanirodha dutiyajjhanasamapatti vacimoneyyam. Tattha katamam manomoneyyam,
tividhamanoduccaritassa pahanam manomoneyyam, tividham manosucaritam manomoneyyam,
manarammanam 5- nanam manomoneyyam, manoparinna manomoneyyam, manoparinnasahagato 6-
maggo, manasmim chandaragappahanam, cittasankharanirodha sannavedayitanirodhasamapatti
manomoneyyanti. 7- (53)
      Kosallesu ayoti vuddhi. Apayoti avuddhi. Tassa tassa karanam
upayo. Tesam pajanana kosallam. Vittharo pana vibhange vuttoyeva.
      Vuttaneehatam: "tattha katamam ayakosallam, ime me dhamme manasikaroto
anuppanna ceva akusala dhamma na uppajjanti, uppanna ca akusala
dhamma nirujjhanti. Ime va pana me dhamme manasikaroto anuppanna ceva
kusala dhamma uppajjanti, uppanna ca kusala dhamma bhiyyobhavaya vepullaya
bhavanaya paripuriya samvattantiti, ya tattha panna pajanana .pe.
Sammaditthi. Idam vuccati ayakosallam. Tattha katamam apayakosallam. Ime me
dhamme manasikaroto anuppanna ceva kusala dhamma na uppajjanti, uppanna
ca kusala dhamma nirujjhanti. Ime va pana me dhamme manasikaroto anuppanna
ceva akusala dhamma uppajjanti, uppanna ca akusala dhamma bhiyyobhavaya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kayarammane  2 cha.Ma. vacarammane  3 cha.Ma. parinnasahagato
@4 cha.Ma. vacaya  5 cha.Ma. manarammane  6 cha.Ma. parinnasahagato
@7 khu. maha. 29/67/67
Vepullaya bhavanaya paripuriya samvattantiti, ya tattha panna pajanana
.pe. Sammaditthi. Idam vuccati apayakosallam. Sabbapi tatrupaya panna
upayakosallan"ti. 1- Idam pana accayikakicce va bhaye va uppanne tassa
tikicchanattham thanuppattiya karanajananavaseneva veditabbam. (54)
      Madati majjanakaravasena pavattamana. Tesu "aham nirogo satthi
va sattati va vassani atikkantani, na me haritaki khandampi khaditapubbam,
ime pananne asukam nama thanam rujjhati, bhesajjam khadamati vicaranti, ko
anno madiso nirogo nama"ti evam manakaranam arogyamado. "mahallakakale
punnam karissama, daharamha tava"ti yobbane thatva manakaranam yobbanamado.
"ciram jivim ciram jivami ciram jivissami, sukham jivim sukham jivami sukham
jivissami"ti evam manakaranam jivitamado. (55)
      Adhipateyyesu adhipatito agatam adhipateyyam. Ettakomhi silena
samadhina pannaya vimuttiya, na me etam patirupan"ti evam attanam adhipatim
jetthakam katva papassa akaranam attadhipateyyam nama. Lokam adhipatim katva
akaranam lokadhipateyyam nama. Lokuttaradhammam adhipatim katva akaranam dhammadhipateyyam
nama. (56)
      Kathavatthuniti kathakaranani. Atitam va addhananti atitam dhammagatim, 2-
atite khandheti attho. Apica "yam bhikkhave rupam atitam niruddham viparinatam,
`ahosi'ti tassa sankha, `ahosi'ti tassa pannatti `ahosi'ti tassa samanna,
na tassa sankha `bhavissati'ti na tassa sankha `atthi'ti 3- evam agatena
niruttipathasuttena cettha attho dipetabbo. (57)
      Vijjati tamavijjhanatthena vijja. Viditakaranatthenapi vijja.
Pubbenivasanussatinananhi uppajjamanam pubbenivasam chadetva thitam
tamam vijjhati, pubbenivasanca viditam karotiti vijja. Cutupapatananam
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/771/396  2 cha.Ma. dhammam  3 sam khandha 17/62/59
Cutipatisandhichadakam tamam vijjhati, tanca viditam karotiti vijja. Asavanam khaye
nanam catusaccachadakam tamam vijjhati, catusaccadhammanca viditam karotiti vijja. (58)
       Viharesu attha samapattiyo dibbo viharo. Catasso appamanna
brahmaviharo. Phalasamapatti ariyo viharo. (59)
      Patihariyani kevattasutte vittharitaneva. (60)
      "ime kho avuso"ti adisu vuttanayeneva yojetabbam. Iti
samasatthiya tikanam vasena asitisatam panhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Tikavannana nitthita.
                          ------------
                            Catukkavannana
      [306] Iti tikavasena samaggirasam dassetva idani catukkavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha "satipatthanacatukkam"pubbe vittharitameva. (1)
      Sammappadhanacatukke chandam janetiti "yo chando chandikata
kattukamyata kusalo dhammacchando"ti evam vuttam kattukamyatam janeti. Vayamatiti
vayamam karoti. Viriyam arabhatiti viriyam janeti. Cittam pagganhatiti cittam
upatthambheti. Ayamettha sankhepo, vittharo pana sammappadhanavibhange agatoyeva. (2)
      Iddhipadesu chandam nissaya pavatto samadhi chandasamadhi. Padhanabhuta
sankhara padhanasankhaRa. Samannagatanti tehi dhammehi upetam. Iddhiya padam,
iddhibhutam va padanti iddhipadam. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha sankhepo,
vittharo pana iddhipadavibhange agatoeva. Visuddhimagge panassa attho dipito.
Jhanakathapi visuddhimagge vittharitava. (3-4)
      [307] Ditthadhammasukhaviharayati imasmimyeva attabhave sukhaviharatthaya.
Idha phalasamapattijjhanani, khinasavassa aparabhage nibbattitajjhanani ca
kathitani. (5-1)
      Alokasannam manasikarotiti diva va rattim va suriyacandapajotamaniadinam
alokam alokoti manasikaroti. Divasannam adhitthatiti evam
manasikatva divati sannam thapesi. 1- Yatha diva tatha rattinti yatha diva
dittho aloko, tatheva rattim manasikaroti.  yatha rattim tatha divati yatha rattim
aloko dittho, evameva diva manasikaroti. Iti vivatena cetasati evam
apihitena cittena. Apariyonaddhenati samantato anaddhena. Sappabhasanti
saobhasam. Nanadassanapatilabhayati nanadassanapatilabhatthaya. Imina kim kathitam?
thinamiddhavinodanaaloko 2- kathito parikammaaloko va. Iminapi kim kathitam hoti?
khinasavassa dibbacakkhunanam, tasmim va agatepi anagatepi padakajjhanasamapattimeva
sandhaya "sappabhasam cittam bhaveti"ti vuttam. (5-2)
      Satisampajannayati sattatthanikassa satisampajannassa atthaya. Vidita
vedana uppajjantiti adisu khinasavassa vatthu viditam hoti arammanam viditam
vattharammanam viditam. Vattharammanaviditataya evam vedana uppajjanti, evam
titthanti, evam nirujjhanti. Na kevalanca vedanaeva idha vutta, sannadayopi,
avutta cetanadayopi, viditava 3- uppajjanti ceva titthanti ca nirujjhanti ca.
Apica vedanaya uppado vidito hoti, upatthanam viditam hoti. Avijjasamudaya
vedanasamudayo. Tanhasamudaya kammasamudaya 4- phassasamudaya vedanasamudayo.
Nibbattilakkhanam passantopi vedanakkhandhassa samudayam passati. Evam vedanaya
uppado vidito hoti. Katham vedanaya upatthanam viditam hoti? aniccato
manasikaroto khayatupatthanam viditam hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatupatthanam viditam
hoti. Anattato manasikaroto sunnatupatthanam viditam hoti. Evam vedanaya
upatthanam viditam hoti, khayato bhayato sunnato janati. Katham vedanaya atthangamo
vidito hoti? avijjanirodha vedananirodho .pe. Evam vedanaya atthangamo
vidito hoti. Iminapi nayenettha attho veditabbo. (5-3)
@Footnote: 1 cha.Ma., i thapeti  2 cha.Ma. middhavinodanaalako, i. middhavinodanaaloko.
@3 cha.Ma. vidita ca   4 cha.Ma., i....samudayo.
      Iti rupanti adi vuttanayameva. Ayam avuso samadhibhavanati ayam
asavanam khayananassa padakajjhanasamadhibhavana. (5-4)
      [308] Appamannati pamanam aggahetva asesapharanavasena 1-
appamannava. Anupadavannana pana dassanabhavana samadhividhananca etasam
visuddhimagge vittharitameva. Arupakathapi visuddhimagge vittharitava. (67)
      Apassenaniti apassayani. Sankhayati nanena natva. Patisevatiti
nanena natva sevitabbayuttakameva sevati. Tassa ca vittharo "patisankha
yoniso civaram patisevati"ti 2- adina nayena veditabbo. Sankhayekam adhivasetiti
nanena natva adhivasetabbayuttakameva adhivaseti. Vittharo panettha "patisankha
yoniso khamo hoti sitassa"ti 3- adina nayena veditabbo. Parivajjetiti
nanena natva parivajjetum yuttameva parivajjeti. Tassa vittharo "patisankha
yoniso candam hatthim parivajjeti"ti 4- adina nayena veditabbo. Vinodetiti
nanena natva vinodetabbameva vinodeti, panudati 5- niharati anto vasitum
na deti. Tassa vittharo "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 6- adina
nayena veditabbo.  (8)
                         ariyavamsacatukkavannana
      [309] Ariyavamsati ariyanam vamsa. Yatha hi khattiyavamso brahmanavamso
vessavamso suddavamso samanavamso kulavamso rajavamso, evam ayampi atthamo
ariyavamso ariyatanti ariyappaveni nama hoti. So kho panayam ariyavamso imesam
vamsanam mulagandhadinam kalanusarikagandhadayo viya aggamakkhayati. Ke pana te
ariya yesam ete vamsati? ariya vuccanti buddha ca paccekabuddha ca tathagatasavaka
ca, etesam ariyanam vamsati ariyavamsa. Ito pubbe hi satasahassakappadhikanam
catunnam asankheyyanam matthake tanhankaro medhankaro saranankaro
dipankaroti cattaro buddha uppanna, te ariya, tesam ariyanam vamsati
@Footnote: 1 cha.Ma. anavasesapharanavasena  2 Ma.mu 12/23/14  3 Ma.mu. 12/24/14
@4 Ma.mu 12/25/15        5 cha.Ma., i. nudati  6 Ma.mu 12/26/15
Ariyavamsa. Tesam buddhanam parinibbanato aparabhage ekam asankheyyam atikkamitva
kondanno nama buddho uppanno .pe. Imasmim kappe kakusandho konagamano
kassapo, amhakam bhagava gotamoti cattaro buddha uppanna, tesam ariyanam
vamsati ariyavamsa. Apica atitanagatapaccuppannanam sabbabuddha paccekabuddha
buddhasavakanam ariyanam vamsati ariyavamsa. Te ca 1- kho panete agganna aggati
janitabba. Rattanna digharattam pavattati janitabba. Vamsanna vamsati janitabba.
      Poranati na adhunuppattika, asankinnati avikinna apanita.
Asankinnapubbati atitabuddhehipi na sankinnapubba, "kim imehi"ti na
apanitapubba. Na sankiyantiti idanipi na apaniyanti. Na sankiyissantiti
anagatabuddhehipi na apaniyissanti, ye loke vinnu samanabrahmana, tehi
appatikuttha, samanehi brahmanehi vinnuhi anindita agarahita.
      Santuttho hotiti paccayasantosavasena santuttho hoti. Itaritarena
civarenati na 2- thulasukhumalukhapanitathirajinnanam yena kenaci, athakho yathaladdhadinam
itaritarena yena kenaci santuttho hotiti attho. Civarasminhi tayo santosa
yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti. Pindapatadisupi eseva
nayo. Tesam vittharakatha samannaphale vuttanayeneva veditabba. Iti ime tayo
santose sandhaya "santuttho hoti, itaritarena civarena 3- yathaladdhadisu yena
kenaci civarena santuttho hotiti vuttam.
      Ettha ca civaram janitabbam, civarakkhettam janitabbam, pamsukulam janitabbam,
civarasantoso janitabbo, civarapatisamyuttani dhutangani janitabbani.
      Tattha civaram janitabbanti khomadini cha civarani dukuladini cha
anulomacivarani janitabbani. Imani dvadasa kappiyacivarani. Kusacivaram vakacivaram
phalakacivaram kesakambalam valakambalam potthako cammam ullukapakkham rukkhadussam latadussam
erakadussam kadalidussam veludussanti evamadini pana akappiyacivarani.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ca saddo na dissati,  2 cha.Ma. na saddo na dissati.
@3 cha.Ma., i. civarena....na dissati.
      Civarakkhettanti "samghato va ganato va natito va mittato va
attano va dhanena pamsukulam va"ti evam uppajjanato cha khettani, atthannanca
matikanam vasena atthakhettani janitabbani.
      Pamsukulanti sosanikam, papanikam, rathikam 1- sankaracolakam, 2- sotthiyam,
sinanam, tittham, gatapaccagatam, aggidaddham, gokhayitam, upacikakhayitam, undhurakhayitam,
antacchinnam, dasacchinnam, dhajahatam, thupam, samanacivaram, samuddiyam, abhisekikam, 3-
panthikam, vatahatam, iddhimayam, devadattiyanti tevisati pamsukulani veditabbani.
      Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharanam. Gatapaccagatanti matakasariram
parupitva susanam netva anitacivaram. Dhajahatanti dhajam ussapetva tato
anitam. Thupanti vammike pujitacivaram. Samuddiyanti samuddavicihi thale 4- papitam.
Panthikanti pantham gacchantehi corabhayena pasanehi kottetva parutacivaram.
Iddhimayanti ehibhikkhucivaram. Sesam pakatameva.
      Civarasantosoti visati civarasantosa civare hi 5- vitakkasantoso,
gamanasantoso, pariyesanasantoso, patilabhasantoso, mattapatiggahanasantoso,
loluppavivajjanasantoso, yathalabhasantoso, yathabalasantoso, yathasaruppasantoso,
udakasantoso, dhovanasantoso, karanasantoso, parimanasantoso, suttasantoso,
sibbanasantoso, rajanasantoso, kappasantoso, paribhogasantoso,
sannidhiparivajjanasantoso, visajjanasantosoti visati santosa. 6-
      Tattha sadakabhikkhuna 7- temasam nibaddhavasam vasitva ekamasamattam
vitakketum vattati. So hi pavaretva civaramase civaram karoti. Pamsukuliko
addhamaseneva karoti. Iti masaddhamasamattam vitakkanam vitakkasantoso nama. 8-
Vitakkasantosavasena pana santutthena bhikkhuna pacinakhandarajivasikapamsukulikat.
Therasadisena bhavitabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. rathiyam.  2 cha.Ma. sankarakutakam, i. sankarakutakam.
@3 cha.Ma., i. abhisekiyam.  4 cha.Ma., i. thalam.
@5 cha.Ma., i. civare hi na dissati.  6 cha.Ma., i. visati santosa na dissati.
@7 Si. i. satakatthina bhikkhuna   8 cha.Ma., i. nama na dissati.
      Thero kira cetiyapabbatavihare cetiyam vandissamiti agato cetiyam
vanditva cintesi "mayham civaram jinnam bahunnam vasanatthane labhissami"ti.
So mahaviharam gantva samghattheram disva vasanatthanam pucchitva tattha vuttho
punadivase civaram adaya agantva theram vandi. Thero kim avusoti aha.
Gamadvaram bhante gamissamiti. Ahampavuso gamissamiti. Sadhu bhanteti gacchanto
mahabodhidvarakotthake thatva punnavantanam vasanatthane manapam labhissamiti
cintetva aparisuddho me vitakkoti tatova patinivatti. Punadivase ambanganasamipam 1-
gato, 2- punadivase mahacetiyassa uttaradvarato, tatheva patinivattitva
catutthadivasepi therassa santikam agamasi. Thero imassa bhikkhuno vitakko na
parisuddho bhavissatiti civaram gahetva tena saddhimyeva panham pucchamano gamam
pavisi. Tanca rattim eko manusso uccarapalibuddho satakeyeva vaccam katva
tam sankaratthane chaddesi. Pamsukulikatthero tam nilamakkhikahi samparikinnam disva
anjalim paggahesi. Mahathero "kim avuso sankaratthanassa anjalim
pagganhasi"ti. "naham bhante sankaratthanassa anjalim pagganhami, mayham pitu
dasabalassa pagganhami, punnadasiya sariram parupitva chadditam pamsukulam
tumbamatte panake vidhunitva susanato ganhantena dukkaram katam bhante"ti.
Mahathero "parisuddho vitakko pamsukulikassa"ti cintesi. Pamsukulikattheropi
tasmimyeva thane thito vipassanam vaddhetva tini phalani patto tam satakam
gahetva civaram katva parupitva pacinakhandarajim gantva aggaphalam arahattam
papuni.
      Civaratthaya gacchantassa pana "kattha labhissami"ti acintetva
kammatthanasiseneva gamanam gamanasantoso nama.
      Pariyesantassa pana yena va tena va saddhim apariyesitva lajjim
pesalam bhikkhum gahetva pariyesanam pariyesanasantoso nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. ambanganasamipato, i. papanhambanganasamipato  2 cha.Ma., i. gato na dissati.
      Evam pariyesantassa ahariyamanam civaram durato disva "etam manapam
bhavissati, etam amanapan"ti evam avitakketva thulasukhumadisu yathaladdheneva
santusanam patilabhasantoso nama.
      Evam laddham ganhantassapi "ettakam dupatassa bhavissati, ettakam
ekapatassa"ti attano pahonakamatteneva santusanam mattapatiggahanasantoso nama.
      Civaram pariyesantassa pana "asukassa gharadvare manapam labhissami"ti
acintetva dvarapatipatiya caranam loluppavivajjanasantoso nama.
      Lukhapanitesu yena kenaci yapetum sakkontassa yathaladdheneva yapanam
yathalabhasantoso nama.
      Attano thamam janitva yena yapetum sakkoti, tena yapanam
yathabalasantoso nama.
      Manapam annassa datva attana 1- yena kenaci yapanam
yathasaruppasantoso nama.
      "kattha udakam manapam, kattha amanapan"ti avicaretva yena kenaci
dhovanupakena udakena dhovanam udakasantoso nama.
      Pandumattikagerukaputitinapannarasasankilitthani pana udakani vajjetum
vattati.
      Dhovantassa pana muggaradihi apaharitva hatthehi madditva dhovanam
dhovanasantoso nama. Tatha asujjhantam pannani pakkhipitva tapitaudakenapi
dhovitum vattati.
      Evam dhovitva karontassa idam thulam, idam sukhumanti akopetva
pahonakanihareneva karanam karanasantoso nama.
      Timandalapaticchadanamattasseva karanam parimanasantoso nama.
      Civarakaranatthaya pana manapam suttam pariyesissamiti avicaritva
rathikadisu va devatthane va aharitvava padamule va thapitam yankincideva
suttam gahetva karanam suttasantoso nama.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. attano.
      Kusibandhanakale pana angulamatte sattavare vijjhitabbam, evam
karontassa hi yo bhikkhu sahayo na hoti, tassa vattabhedopi natthi.
Tiangulamatte 1- pana sattavare vijjhitabbam, evam karontassa maggapatipannenapi
sahayena bhavitabbam. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayam sibbanasantoso nama.
      Rajantena pana kalakacchakadini pariyesantena na caritabbam. 2-
Somavakkaladisu yam labhati, tena rajitabbam. Alabhantena pana manussehi aranne
vakam gahetva chadditarajanam va bhikkhuhi pacitva chadditakasatam va gahetva
rajitabbam, ayam rajanasantoso nama.
      Nilakaddamakalasamesu yankinci gahetva hatthipitthe nisinnassa
pannayamanakappakaranam kappasantoso nama.
      Hirikopinapaticchadanamattavasena paribhunjanam paribhogasantoso nama.
      Dussampana labhitva suttam va sucim va karakam va alabhantena
thapetum vattati, labhantena na vattati. Katampi sace antevasikadinam datukamo
hoti, te ca asannihita yava agamana thapetum vattati. Agatamattesu databbam.
Datum asakkontena adhitthatabbam. Annasmim civare sati paccattharanampi
adhitthatum vattati. Anadhitthitameva hi sannidhi hotiyeva. Adhitthitam na hotiti
mahasivatthero 3- aha. Ayam sannidhiparivajjanasantoso nama.
      Visajjantena pana mukham oloketva na databbam. Saraniyadhamme
thatva visajjitabbanti ayam visajjanasantoso nama.
      Civarapatisamyuttani dhutangani nama pamsukulikanganceva tecivarikanganca.
Tesam vittharakatha visuddhimaggato veditabba. Iti civarasantosamahaariyavamsam
purayamano bhikkhu imani dve dhutangani gopeti. Imani gopento
civarasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti.
@Footnote: 1 Si. dvangulamatte 2 cha.Ma. rajitabbam 3 cha.Ma. mahasivatthero
      Vannavaditi eko santutthova hoti, santosassa vannam na katheti,
eko na santuttho hoti, santosassa vannam katheti, eko neva santuttho
hoti, na santosassa vannam katheti, eko santuttho ceva hoti, santosassa
ca vannam katheti, tam dassetum "itaritaracivarasantutthiya ca vannavadi"ti vuttam.
      Anesananti duteyyapahinagamananuyogappabhedam nanappakaram anesanam.
Appatirupanti ayuttam. Aladdha cati alabhitva. Yatha ekacco "katham nu kho
civaram labhissami"ti punnavantehi bhikkhuhi saddhim ekato hutva kohannam
karonto uttassati paritassati, santuttho bhikkhu evam aladdha ca civaram na
paritassati. Laddha cati dhammena samena labhitva. Agadhitoti vigatalobhagiddho.
Amucchitoti adhimattatanhaya muccham anapanno. Anajjhapannoti tanhaya
anotthato apariyonaddho. Adinavadassaviti anesanapattiyanca gadhitalabhaparibhoge 1-
ca adinavam passamano. Nissaranapannoti "yavadeva sitassa patighataya"ti 2-
vuttam nissaranameva pajananto.
      Itaritaracivarasantutthiyati yena kenaci civarena santutthiya.
Nevattanukkamsetiti "aham pamsukuliko, maya upasampadamaleyeva pamsukulikangam gahitam,
ko maya sadiso atthi"ti attukkamsanam na karoti. Na param vambhetiti "ime
pananne bhikkhu na pamsukulika"ti va "pamsukulikangamattampi etesam natthi"ti va
evam param na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmim civarasantose,
vannavaditadisu va dakkho cheko byatto. Analasoti sataccakiriyaya
alasiyavirahito. Sampajano patissatoti sampajananapannaya ceva satiya ca
yutto. Ariyavamse thitoti ariyavamse patitthito. (9-1)
      Itaritarena pindapatenati yena kenaci pindapatena. Etthapi
pindapato janitabbo, pindapatakkhettam janitabbam, pindapatasantoso
janitabbo, pindapatapatisamyuttam dhutangam janitabbam. Tattha pindapatoti
@Footnote: 1 cha.Ma. gedhitalabhaparibhoge 2 Ma.mu. sabbasavasamvarasutta 12/23/14
"odano kummaso sattu maccho mamsam khiram dadhi sappi navanitam telam madhu
phanitam yagu khadaniyam sayaniyam lehaniyan"ti solasa pindapata.
      Pindapatakkhettanti samghabhattam, uddesabhattam, nimantanam, salakabhattam,
pakkhikam, uposathikam, patipadikam, agantukabhattam, gamikabhattam, gilanabhattam,
gilanupatthakabhattam, dhurabhattam, kutibhattam, varabhattam, viharabhattanti pannarasa
pindapatakkhettani.
      Pindapatasantosoti pindapate vitakkasantoso, gamanasantoso,
pariyesanasantoso, patilabhasantoso, patiggahanasantoso, mattapatiggahanasantoso,
loluppavivajjanasantoso, yathalabhasantoso, yathabalasantoso, yathasaruppasantoso,
upakarasantoso, parimanasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso,
visajjanasantosoti pannarasa santosa.
      Tattha sadako bhikkhu mukham dhovitva vitakketi. Pindapatikena pana
ganena saddhim carakena 1- sayam therupatthanakale "sve kattha pindaya
carissamati asukagame bhante"ti ettakam cintetva tato patthaya na
vitakketabbam. Ekacarikena vitakkamalake thatva vitakketabbam. Tato param
vitakkento ariyavamsa cuto hoti paribahiro. Ayam vitakkasantoso nama.
      Pindaya pavisantena pana 2- "kuhim labhissami"ti acintetva
kammatthanasisena gantabbam. Ayam gamanasantoso nama.
      Pariyesantena yam va tam va aggahetva lajjim pesalameva gahetva
pariyesitabbam. Ayam pariyesanasantoso nama.
      Duratova ahariyamanam disva "etam manapam, etam amanapan"ti
cittam na uppadetabbam. Ayam patilabhasantoso nama.
      "idam manapam ganhissami, idam amanapam na ganhissami"ti
acintetva yankinci yapanamattam gahetabbameva, ayam patiggahanasantoso nama.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. carata 2 cha.Ma. pana saddo na dissati
      Ettha pana deyyadhammo bahu, dayako appam datukamo, appam
gahetabbam. Deyyadhammo bahu, dayakopi bahum datukamo, pamaneneva gahetabbam.
Deyyadhammo na bahu, dayakopi appam datukamo, appam gahetabbam. Deyyadhammo
na bahu. Dayako pana bahum datukamo, pamaneneva gahetabbam. Patiggahanasminhi
mattam ajananto manussanam pasadam makkheti, saddhadeyyam vinipateti, sasanam
na karoti, vijatamatuyapi cittam gahetum na sakkoti. Iti mattam janitvava
patiggahetabbanti ayam mattapatiggahanasantoso nama.
      Addhakulaniyeva 1- agantva dvarapatipatiya gantabbam. Ayam
loluppavivajjanasantoso nama. Yathalabhasantosadayo civare vuttanayaeva.
      Pindapatam paribhunjitva samanadhammam anupalessamiti evam upakaram
natva paribhunjanam upakarasantoso nama.
      Pattam puretva anitam na patiggahetabbam, anupasampanne sati
tena gahapetabbam, asati harapetva patiggahanamattam gahetabbam. Ayam
parimanasantoso nama.
      "jighacchaya pativinodanam idamettha nissaranan"ti evam paribhunjanam
paribhogasantoso nama.
      Nidahitva nidahitva na paribhunjitabbam. Ayam sannidhiparivajjanasantoso
nama.
      Mukham anoloketva saraniyadhamme thitena visajjetabbam. Ayam
visajjanasantoso nama.
      Pindapatapatisamyuttani pana panca dhutangani pindapatikangam
sapadanacarikangam ekasanikangam pattapindikangam khalupacchabhattikanganti. Tesam
vittharakatha visuddhimagge vutta. Iti pindapatasantosamahaariyavamsam purayamano
bhikkhu imani panca dhutangani gopeti. Imani gopento
@Footnote: 1 cha.Ma. saddhakulaniyeva.
Pindapatasantosamahaariyavamsena santuttho hoti. "vannavadi"ti adini vuttanayeneva
veditabbani. (9-2)
      Senasanenati idha senasanam janitabbam, senasanakkhettam janitabbam,
senasanasantoso janitabbo, senasanapatisamyuttam dhutangam janitabbam.
      Tattha senasananti manco, pitham, bhisi, bimbohanam, viharo,
addhayogo, pasado, hammiyam, guha, lenam, atto, malo, velugumbo,
rukkhamulam, yattha va pana bhikkhu patikkamantiti imani pannarasa senasanani.
      Senasanakkhettanti "samghato va ganato va natito va mittato
va attano va dhanena pamsukulam va"ti cha khettani.
      Senasanasantosoti senasane vitakkasantosadayo pannarasa
santosa. Te pindapate vuttanayeneva veditabbani.
      Senasanapatisamyuttani pana panca dhutangani arannikangam, rukkhamulikangam,
abbhokasikangam, sosanikangam, yathasanthatikanganti. Tesam vittharakatha visuddhimagge
vutta. Iti senasanasantosamahaariyavamsam purayamano bhikkhu imani panca
dhutangani gopeti. Imani gopento senasanasantosamahaariyavamsena santuttho
hoti. (9-3)
      Gilanapaccayo pana pindapateyeva pavittho. Tattha
yathalabhayathabalayathasaruppasantoseneva santusitabbam. Nesajjikangam bhavanaramaariyavamsam
bhajati. Vuttampi cetam
           panca senasane vutta         panca aharanissita
           eko viriyasamyutto            dve ca civaranissitati
      iti ayasma dhammasenapati sariputtatthero mahapathavim 1- pattharamano
viya sagarakucchim purayamano viya akasam vittharayamano viya ca pathamam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pathavim.
Civarasantosaariyavamsam kathetva candam utthapento viya suriyam ullanghento viya
ca dutiyam pindapatasantosa 1- ariyavamsam 2- kathetva sinerum ukkhipanto viya
tatiyam senasanasantosaariyavamsam kathetva idani sahassanayapatimanditam catuttham
bhavanaramaariyavamsam kathetum puna ca param avuso bhikkhu pahanaramo hotiti
desanam arabhi.
      Tattha aramanam aramo, abhiratiti attho. Pancavidhe pahane
aramo assati pahanaramo. Kamacchandam pajahanto ramati, nekkhammam bhavento
ramati, byapadam pajahanto ramati .pe. Sabbakilese pajahanto ramati,
arahattamaggam bhavento ramatiti evam pahane ratoti pahanarato. Vuttanayeneva
bhavanaya aramo assati bhavanaramo. Bhavanaya ratoti bhavanarato.
      Imesu pana catusu ariyavamsesu purimehi tava 3- tihi terasannam
dhutanganam catupaccayasantosassa ca vasena sakalam vinayapitakam kathitam hoti.
Bhavanaramena avasesam pitakadvayam kathitam hoti. 4- Imampana bhavanaramaariyavamsam 5-
kathentena bhikkhuna patisambhidamagge nekkhammapaliya kathetabbo. Dighanikaye
dasuttarasuttantapariyayena kathetabbo. Majjhimanikaye satipatthanasuttantapariyayena
kathetabbo. Abhidhamme niddesapariyayena kathetabbo.
      Tattha patisambhidamagge nekkhammapaliyati so nekkhammam bhavento
ramati, kamacchandam pajahanto ramati. Abyapadam, byapadam. Alokasannam, thinamiddham.
Avikkhepam, uddhaccam. Dhammavavatthanam, vicikiccham. Nanam, avijjam. Pamujjam,
aratim. Pathamajjhanam, panca nivarane. Dutiyajjhanam, vitakkavicare. Tatiyajjhanam,
pitim. Catutthajjhanam, sukhadukkhe. Akasanancayatanasamapattim bhavento ramati, rupasannam
patighasannam  nanattasannam pajahanto ramati. Vinnanancayatanasamapattim .pe.
Nevasannanasannayatanasamapattim bhavento ramati, akincannayatanasannam
pajahanto ramati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pindapatasantosam.  2 cha.Ma., ariyavamsam na dissati.
@3 cha.Ma. tava na dissati,  4 cha,Ma., i. kathitam hoti na dissati.
@5 cha.Ma., i. bhavanaramatam.
      Aniccanupassanam bhavento ramati, niccasannam  pajahanto ramati.
Dukkhanupassanam, sukhasannam. Anattanupassanam, attasannam. Nibbidanupassanam, nandim.
Viraganupassanam, ragam. Nirodhanupassanam, samudayam. Patinissagganupassanam, adanam.
Khayanupassanam, ghanasannam. Vayanupassanam, ayuhanam. Viparinamanupassanam, dhuvasannam.
Animittanupassanam, nimittam. Appanihitanupassanam, panidhim. Sunnatanupassanam,
abhinivesam. Adhipannadhammavipassanam, saradanabhinivesam. Yathabhutananadassanam,
sammohabhinivesam. Adinavanupassanam, alayabhinivesam. Patisankhanupassanam,
appatisankham. Vivattanupassanam, samyogabhinivesam. Sotapattimaggam, ditthekatthe
kilese. Sakadagamimaggam, olarike kilese. Anagamimaggam, anusahagate
kilese. Arahattamaggam bhavento ramati, sabbakilese pajahanto ramatiti evam
patisambhidamagge nekkhammapaliya kathetabbo.
      Dighanikaye dasuttarasuttantapariyayena kathetabboti 1- ekam dhammam
bhavento ramati, ekam dhammam pajahanto ramati .pe. Dasa dhamme bhavento
ramati, dasa dhamme pajahanto ramati. Katamam ekam dhammam bhavento ramati.
Kayagatasatim satasahagatam. Imam ekam dhammam bhavento ramati. Katamam ekam dhammam
pajahanto ramati. Asmimanam. Imam ekam dhammam pajahanto ramati. Katame dve
dhamme .pe. Katame dasa dhamme bhavento ramati. Dasa kasinayatanani. Ime
dasa dhamme bhavento ramati. Katame dasa dhamme pajahanto ramati. Dasa micchatte.
Ime dasa dhamme pajahanto ramati. Evam kho bhikkhave bhikkhu bhavanaramo hotiti
evam dighanikaye dasuttarasuttantapariyayena kathetabbo.
      Majjhimanikaye satipatthanasuttantapariyayena kathetabboti 2- ekayano
ayam 3- bhikkhave maggo .pe. Yavadeva nanamattaya patissatimattaya anissito
ca viharati na ca kinci loke upadiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu bhavanaramo
hoti bhavanarato, pahanaramo hoti pahanarato. Puna caparam bhikkhave bhikkhu
gacchanto va gacchamiti pajanati .pe. Puna caparam bhikkhave bhikkhu seyyathapi
passeyya sariram sivatthikaya chadditam .pe. Putini cunnakajatani. So imameva
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kathetabbo... na dissati.  2 cha.Ma., i. kathetabbo na dissati
@3 cha.Ma. ayam na dissati.
Kayam upasamharati, ayampi kho kayo evamdhammo evambhavi evamanatitoti. Iti
ajjhattam va kaye kayanupassi viharati .pe. Evampi kho bhikkhave bhikkhu
bhavanaramo hotiti evam majjhimanikaye satipatthanasuttantapariyayena
kathetabbo.
      Abhidhamme niddesapariyayenati sabbepi sankhate dhamme 1- aniccato
dukkhato rogato gandato .pe. Sankilesikadhammato passanto ramati. Ayam kho
bhikkhave bhikkhu bhavanaramato hotiti evam niddesapariyayena kathetabbo.
      Neva attanukkamsetiti ajja me satthi va sattati va vassani
aniccam dukkham anattati vipassanaya kammam karontassa, ko maya sadiso atthiti
evam attukkamsanam na karoti. Na paramvambhetiti aniccam dukkham anattati 2-
vipassanamattakampi natthi, kim ime visatthakammatthana carantiti evam paravambhanam na
karotiti. Sesam vuttanayameva. (9-4)
      [310] Padhananiti uttamaviriyani. Samvarapadhananti cakkhvadini
samvarantassa uppannaviriyam. Pahanapadhananti kamavitakkadayo pajahantassa
uppannaviriyam. Bhavanapadhananti bojjhange bhaventassa uppannaviriyam.
Anurakkhanapadhananti samadhinimittam anurakkhanatassa uppannaviriyam. (10-1)
      Vivekanissitanti adisu viveko virago nirodhoti tinipi nibbanassa
namani. Nibbananhi upadhivivekatta viveko. Tam agamma ragadayo virajjantiti
virago. Nirujjhantiti nirodho. Tasma "vivekanissitan"ti adisu arammanavasena
va adhigantabbavasena va nibbananissitanti attho. Vossaggaparinaminti ettha
dve vossagga pariccagavossaggo ca pakkhandanavossaggo ca. Tattha vipassana
tadangavasena kilese ca khandhe ca pariccajatiti pariccagavossaggo. Maggo
arammanavasena nibbanam pakkhandatiti pakkhandanavossaggo. Tasma
vossaggaparinaminti yatha bhaviyamano satisambojjhango vossaggatthaya parinamati,
vipassanabhavanca maggabhavanca papunati, evam bhavetiti ayamettha attho. Sesapadesupi
eseva nayo. (10-3)
@Footnote: 1 cha.Ma. dhamme na dissati.  2 cha.Ma., i. anatta na dissati.
      Bhaddakanti bhaddakam samadhinimittam vuccati. Atthikasannadivasena adhigato
samadhiyeva. Anurakkhatiti samadhiparipanthikadhamme 1- ragadosamohe sodhento rakkhati.
Ettha ca atthikasannadika panceva sanna vutta. Imasmim pana thane dasapi
asubhani vittharena 2- kathetabbani. Tesam vittharo visuddhimagge vuttoyeva.
(10-4)
      Dhamme nananti ekapativedhavasena catusaccadhamme nanam catusaccabbhantare
nirodhadhamme nananca. Yathaha "tattha katamam dhamme nanam, catusu
maggesu catusu phalesu nanan"ti. 3- Anvaye nananti cattari saccani paccakkhato
disva yatha idani, evam atitepi anagatepi imeyeva pancakkhandha dukkhasaccam,
ayameva tanha samudayasaccam, ayameva nirodho nirodhasaccam, ayameva maggo
maggasaccanti evam tassa nanassa anugatiyam nanam. Tenaha "so imina
dhammena natena ditthena pattena viditena pariyogalhena atitanagate nayam
neti"ti. 3- Pariye nananti paresam cittaparicchede nanam. Yathaha "tattha katamam
paricchede nanam, idha bhikkhu parasattanam parapuggalanam cetasa ceto paricca
pajanati"ti 4- vittharetabbam. Thapetva pana imani tini nanani avasesam
sammatinanam 5- nama. Yathaha "tattha katamam sammatinanam, thapetva dhamme nanam
thapetva anvaye nanam thapetva paricchede nanam avasesam sammatinanan"ti. 6- (11)
      Dukkhe nanadihi arahattam papetva ekassa bhikkhuno nigamanam
catusaccakammatthanam kathitam. Tattha dve saccani vattam, dve vivattam, vatte
abhiniveso hoti, no vivatte. Dvisu saccesu acariyasantike pariyattim uggahetva
kammam karoti, dvisu saccesu "nirodhasaccam nama sundaram 7- ittham kantam manapam,
maggasaccam nama ittham kantam manapan"ti savanavasena kammam karoti. Dvisu
saccesu uggahaparipucchasavanadharanasammasanapativedho vattati, dvisu savanapativedho
vattati. Tini kiccavasena pativijjhati, ekam arammanavasena. Dve saccani
duddasatta gambhirani, dve gambhiratta duddasani. (12)
@Footnote: 1 cha.Ma. paripandhakadhamme, Si. paripakkhikadhamme  2 cha.Ma. vittharetva.
@3 abhi. vi. 35/796/400  4 abhi. vi. 35/796/401
@5 cha.Ma., i. sammutinanam, evamuparipi.  6 abhi. vi. 35/796/402
@7 cha.Ma., i. sundaram na dissati.
                      Sotapattiyangadicatukkavannana
      [311] Sotapattiyanganiti sotapattiya angani, sotapattimaggassa
patilabhakarananiti attho. Sappurisasamsevoti buddhadinam sappurisanam upasankamitva
sevanam. Saddhammassavananti sappayassa tepitakassa dhammassa savanam. Yonisomanasikaroti
aniccadivasena manasikaro. Dhammanudhammapatipattiti lokuttaradhammassa
anudhammabhutaya pubbabhagapatipattiya patipajjanam. (13)
      Aveccappasadenati acalappasadena. "itipi so bhagava"ti adini
visuddhimagge vittharitani. Phaladhatuaharacatukkani uttanatthaneva. Apicettha
lukhapanitavatthuvasena olarikasukhumata veditabba. (14-17)
      Vinananatthitiyoti vinnanam etasu titthatiti vinnanatthitiyo.
Arammanatthitivasenetam vuttam. Rupupayanti rupam upagatam hutva.
Pancavokarabhavasminhi abhisankharavinnanam rupakkhandham nissaya titthati. Tam sandhayetam
vuttam. Ruparammananti rupakkhandhagocaram. Rupappatitthanti rupe patitthitam hutva.
Nandupasecananti lobhasahagatasampayuttaya nandiyava upasitam 1- hutva. Itaram
upanissayakotiya. Vuddhim virulhim vepullam apajjatiti satthipi sattatipi vassani
evam pavattamanam vuddhim virulhim vepullam apajjati. Vedanupayadisupi eseva nayo.
Imehi pana tihi padehi catuvokarabhave abhisankharavinnanam vuttam. Tassa yavatayukam
patattanavasena vuddhim virulhim vepullam apajjana veditabba. Catukkavasena pana desanaya
agatatta vinnanupayanti na vuttam. Evam vuccamano 2- ca "katamam nu kho ettha
kammavinnanam, katamam vipakavinnanan"ti sammohova bhaveyya, tasmapi na vuttam.
Agatigamanani vittharitaneva. (18-19)
      Civarahetuti kattha manapam civaram labhissamiti civarakarana uppajjati.
Itibhavabhavahetuti ettha ititi nidassane 3- nipato. Yatha civaradihetu, evam
@Footnote: 1 cha.Ma. upasittam 2 cha.Ma. vuccamane 3 cha.Ma. nidassanatthe
Bhavabhavahetupiti attho. Bhavabhavoti cettha panitapanitatarani telamadhuphanitadini
adhippetani. Imesam pana catunnam tanhuppadanam pahanatthaya patipatiyava
cattaro ariyavamsa desitati veditabba. Patipadacatukkam hettha vuttameva.
Akkhamadisu padhanakaranakale sitadini na khamatiti akkhama. Khamatiti khama.
Indriyadamanam dama. "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 1- adina nayena
vitakkasamanam sama. (20-22)
      Dhammapadaniti dhammakotthasani. Anabhijjha dhammapadannama alobho
va alobhasisena adhigatajjhanavipassanamaggaphalanibbanani va. Abyapado
dhammapadannama akopo va mettasisena adhigatajjhanadini va. Sammasati
dhammapadannama supatthitassati va satisisena adhigatajjhanadini va. Sammasamadhi
dhammapadannama samapatti va atthasamapattivasena adhigatajjhanavipassanamaggaphalanibbanani
va. Dasasubhavasena va adhigatajjhanadini anabhijjha dhammapadam. Catubrahmaviharavasena
adhigatani abyapado dhammapadam. Dasanussatiaharepatikulasannavasena
adhigatani sammasati dhammapadam. Dasakasinaanapanavasena adhigatani
sammasamadhi dhammapadanti. (23)
      Dhammasamadanesu pathamam acelakapatipada. Dutiyam tibbakilesassa arahattam
gahetum asakkontassa assumukhassapi rudato parisuddhabrahmacariyacaranam. Tatiyam
kamesu patabyata. Catuttham cattaro paccaye alabhamanassapi jhanavipassanavasena
sukhasamangino sasanabrahmacariyam. (24)
      Dhammakkhandhati ettha gunattho khandhattho. Silakkhandhoti silaguno.
Ettha ca phalasilam adhippetam. Sesapadesupi eseva nayo. Iti catusupi thanesu
phalameva vuttam. (25)
      Balaniti upatthambhanatthena akampiyatthena ca balani. Tesam patipakkhehi
kosajjadihi akampaniyata veditabba. Sabbanipi samathavipassanamaggavasena
lokiyalokuttaraneva kathitani. (26)
@Footnote: 1 Ma.mu. sabbasavasamvarasutta 12/26/15
      Adhitthananiti ettha adhiti upasaggamattam. Atthato pana tena va
titthanti, tattha va titthanti, thanameva va tam tam gunadhikanam purisanam
adhitthanam, pannava adhitthanam pannadhitthanam. Ettha ca pathamena aggaphalapanna.
Dutiyena vacisaccam. Tatiyena amisapariccago. Catutthena kilesupasamo kathitoti
veditabbo. Pathamena va 1- kammassakatapannam vipassanapannam va adim katva
phalapanna kathita. Dutiyena vacisaccam adim katva paramatthasaccam nibbanam. Tatiyena
amisapariccagam adim katva aggamaggena kilesapariccago. Catutthena
samapattivikkhambhite kilese adim katva aggamaggena kilesavupasamo. Pannadhitthanena
va ekena arahattaphalapanna kathita. Sesehi paramatthasaccam. Saccadhitthanena
va ekena paramatthasaccam kathitam. Sesehi arahattaphalapannati musiyabhayatthero 2-
aha. (27)
                      Panhabyakaranadicatukkavannana
      [312] Panhabyakaranani mahapadesakathaya vittharitaneva. (28)
      Kanhanti kalakam dasakusalakammapathakammam. Kanhavipakanti apaye
nibbattanato kalakavipakam. Sukkanti pandaram dasakusalakammapathakammam. 3- Sukkavipakanti
sagge nibbattanato pandaravipakam. Kanhasukkanti missakakammam. Kanhasukkavipakanti
sukhadukkhavipakam. Missakakammanhi katva akusalena tiracchanayoniyam
mangalahatthitthanadisu uppanno kusalena pavatte sukham vediyati. Kusalena rajakulepi
nibbatto akusalena pavatte dukkham vediyati. Akanhaasukkanti kammakkhayakaram
catumaggananam adhippetam. Tanhi yadi kanham bhaveyya, kanhavipakam dadeyya. Yadi
sukkam bhaveyya. Sukkavipakam dadeyya. Ubhayavipakassa pana adanato
akanhasukkavipakatta akanham asukkanti ayamettha attho. (29)
      Sacchikaraniyati paccakkhakaranena ceva patilabhena ca sacchikatabba.
Cakkhunati dibbacakkhuna. Kayenati sahajatanamakayena. Pannayati
arahattaphalananena. (30)
@Footnote: 1 cha.Ma. pathmena ca 2 cha.Ma., i. musikabhayatthero 3 cha.Ma., i. kusalakammapathakammam.
      Oghati vattasmim satte ohananti osidapentiti ogha. Tattha
pancakamaguniko rago kamogho. Ruparupabhavesu chandarago bhavogho. Tatha
jhananikkanti sassataditthisahagato ca rago. Dvasatthiditthiyo ditthogho. (31)
      Vattasmim yojentiti yoga. Te ogha viya veditabba. (32)
      Visamyojentiti visamyoga. Tattha asubhajjhanam kamayogavisamyogo. Tam
padakam katva adhigato anagamimaggo ekanteneva kamayogavisamyogo nama.
Arahattamaggo bhavayogavisamyogo nama. Sotapattimaggo ditthiyogavisamyogo nama.
Arahattamaggo avijjayogavisamyogo nama. (33)
      Ganthanavasena gantha. Vattasmim namakayanceva rupakayanca ganthati
bandhati palibuddhatiti kayagantho. Idamsaccabhinivesoti idameva saccam,
moghamannanti 1- evam pavatto ditthabhiniveso. (34)
      Upadananiti adanaggahanani. Kamoti rago, soyeva gahanatthena
upadananti kamupadanam. Ditthiti micchaditthi, sapi gahanatthena upadananti
ditthupadanam. Imina suddhiti evam silavattanam gahanam silabbatupadanam. Attati
etena vadati ceva upadiyati cati attavadupadanam. (35)
      Yoniyoti kotthasa. Ande jatati andaja. Jalabumhi jatati
jalabuja. Samsede jatati samsedaja. Sayanasmim 2- putimacchadisu ca nibbattanam
etam adhivacanam. Vegena agantva upapatita viyati opapatika. Tattha
devamanussesu samsedajaopapatikanam ayam viseso. Samsedaja manda dahara hutva
nibbattanti. Opapatika solasavassuddesika hutva. Manussesu hi bhummadevesu
ca ima catassopi yoniyo labbhanti. Tatha tiracchanesu supannanagadisu.
Vuttanhetam "tatra 3- bhikkhave andaja supanna andaje 4- nage haranti,
na jalabuje na samsedaje na opapatike"ti. 5- Catummaharajikato patthaya
@Footnote: 1 abhi. san. 34/1144/267 ganthagocchaka dukanikkhepa  2 Si. samsedasmim
@3 cha.Ma., i. tattha  4 cha.Ma. andajeva  5 sam. khandha. 17/393/210 harantisutta
Upari deva opapatikayeva. Tatha nerayika. Petesu catassopi labbhanti.
Gabbhavakkantiyo sampasadaniye kathitaeva. (36-37)
      Attabhavapatilabhesu pathamo khiddapadosikavasena veditabbo. Dutiyo
orambhikadihi ghatiyamanaurambhadivasena. Tatiyo manopadosikavasena. Catuttho
catummaharajike upadaya upari sesadevatavasena. Te hi deva neva
attasancetanaya maranti, na parasancetanaya. (38)
                      Dakkhinavisuddhadicatukkavannana
      [313] Dakkhinavisuddhiyoti danasankhata dakkhina visujjhanti
mahapphala honti etahiti dakkhinavisuddhiyo.
      Dayakato visujjhati, no patiggahakatoti yattha dayako silava hoti,
dhammena uppannam deyyadhammam deti, patiggahako dussilo. Ayam dakkhina
vessantaramaharajassa dakkhinasadisa. Patiggahakato visujjhati no dayakatoti
yattha patiggahako silava hoti, dayako dussilo, adhammenuppannam deti, ayam
dakkhina coraghatakassa dakkhinasadisa. Neva dayakato visujjhati, no
patiggahakatoti yattha ubhopi dussila, deyyadhammopi adhammena nibbatto.
Vipariyayena catuttha veditabba. (39)
      Sangahavatthuniti sangahakaranani. Tani hettha vibhattaneva. (40)
      Anariyavoharati anariyanam lamakanam vohaRa. (41)
      Ariyavoharati ariyanam sappurisanam vohaRa. (42)
      Ditathavaditati dittham mayati evamvadita. Ettha ca tamtamsamutthapakacetanavasena
attho veditabbo. (43-46)
                        Attantapadicatukkavannana
      [314] Attantapadisu pathamo acelako. Dutiyo orambhikadisu
annataro. Tatiyo yannayajako. Catuttho sasane sammapatipanno. (47)
      Attahitaya patipannadisu pathamo yo sayam siladisampanno, param
siladisu na samadapeti ayasma vakkalitthero viya. Dutiyo yo attana na
siladisampanno, param siladisu samadapeti ayasma upanando viya. Tatiyo yo
neva attana siladisampanno, na param siladisu samadapeti devadatto viya.
Catuttho yo attana ca siladisampanno, paranca siladisu samadapeti ayasma
mahakassapo viya. (48)
      Tamadisu tamoti andhakarabhuto. Tamaparayanoti tamameva param ayanam
gati assati tamaparayano. Evam sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca pathamo
nice candaladikule dujjivite hinattabhave nibbattitva tini duccaritani
paripureti. Dutiyo tathavidho hutva tini sucaritani paripureti. Tatiyo ulare 1-
khattiyadikule bahuannapane sampannattabhave nibbattitva tini duccaritani
paripureti. Catuttho tadisova hutva tini sucaritani paripureti. (49)
      Samanamacaloti samanaacalo. Makaro padasandhimattam. So sotapanno
veditabbo. Sotapanno hi catuhi vatehi indakhilo viya parappavadehi
akampiyo. Acalasaddhaya samannagatoti samanamacalo. Vuttampi cetam "katamo ca
puggalo samanamacalo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam parikkhaya"ti 2-
vittharo. Ragadosanam pana tanubhutatta sakadagami samanapadumo nama. Tenaha
"katamo ca puggalo samanapadumo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam
parikkhaya ragadosamohanam tanutta sakadagami hoti, sakideva imam lokam
agantva dukkhassantam karoti. Ayam vuccati puggalo samanapadumo"ti. Ragadosanam
abhava khippameva pupphissatiti anagami samanapundariko nama. Tenaha "katamo
ca puggalo samanapundariko, idhekacco puggalo pancannam orambhagiyanam .pe.
Ayam vuccati puggalo samanapundariko"ti. 3- Araha pana sabbesampi thaddhakarakilesanam 4-
abhava samanesu samanasukhumalo nama. Tenaha "katamo ca puggalo
@Footnote: 1 i. ularike  2 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso
@3 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso  4 cha.Ma., i. ganthakarakilesanam
Samanesu samanasukhumalo, idhekacco puggalo asavanam khaya .pe. Upasampajja
viharati. Ayam vuccati puggalo samanesu samanasukhumalo"ti. 1- (50)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti samapannasaya
catukkanam vasena dve panhasatani kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Catukkavannana nitthita.
                         --------------
                            Pancakavannana
      [315] Iti catukkavasena samaggirasam dassetva idani pancakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha pancasu khandhesu rupakkhandho lokiyo. Sesa
lokiyalokuttaRa. Upadanakkhandha lokiyava. Vittharato pana khandhakatha
visuddhimagge vutta. Kamaguna hettha vittharitava. (1-3)
      Sukatadukkatadihi gantabbati gatiyo. Nirayoti nirassado. Sahokasena
khandha kathita. Ito 2- paresu tisu padesu 3- nibbattakkhandhava vutta. Catutthe
okasopi. (4)
      Avase macchariyam. Avasamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu
agantukam disva "ettha cetiyassa va samghassa va parikkharo thapito"tiadini
vatva samghikampi avasam nivareti. So kalam katva peto va ajagaro va
hutva nibbattati. Kule macchariyam kulamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu tehi
tehi karanehi attano upatthakakule annesam pavesanampi nivareti. Labhe
macchariyam labhamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu samghikampi labham maccharayanto
yatha anne na labhanti, evam karoti. Vanne macchariyam vannamacchariyam. Vannoti
cettha sariravannopi gunavannopi veditabbo. Pariyattidhamme macchariyam
dhammamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu "imam dhammam pariyapunitva eso mam
abhibhavissati"ti annasasa na deti. Yo pana dhammanuggahena va puggalanuggahena
va na deti, na tam macchariyam. (5)
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/140/219  2 cha.Ma., i. tato  3 cha.Ma., i. padesu na dissati.
      Cittam nivarenti pariyonaddhantiti nivaranani. Kamacchando
nivaranappatto arahattamaggavajjho. Kamaraganusayo kamaragasannojanappatto
anagamimaggavajjho. Thinam cittagelannam. Middham khandhattayagelannam. Ubhayampi
arahattamaggavajjham. Tatha uddhaccam. Kukkuccam anagamimaggavajjham. Vicikiccha
pathamamaggavajjha. (6)
      Sannojananiti bandhanani. Tehi pana bandhesu puggalesu ruparupabhave
nibbatta sotapannasakadagamino anto bandha 1- bahi sayita nama. Tesanhi
kamabhave bandhanam. Kamabhave anagamino bahi bandha anto sayita nama.
Tesanhi ruparupabhave bandhanam. Kamabhave sotapannasakadagamino anto bandha
anto sayita nama. Ruparupabhave anagamino bahi bandha bahi sayita nama.
Khinasavo sabbattha abandhano. (7-8)
      Sikkhitabbam padam sikkhapadam. Sikkhakotthasoti attho. Sikkhaya va padam
sikkhapadam, adhicittaadhipannasikkhaya adhigamupayoti attho. Ayamettha sankhePo.
Vittharato pana sikkhapadakatha vibhangappakarane sikkhapadavibhange agatayeva. (9)
                        Abhabbatthadipancakavannana
      [316] "abhabbo avuso khinasavo bhikkhu sancicca panan"tiadi
desanasisameva, sotapannadayopi pana abhabba. Puthujjanakhinasavanam
nindapasamsatthampi evam vuttam. Puthujjano nama gareyho, matughatadinipi karoti.
Khinasavo pana pasamso, kunthakipilakaghatadinipi 2- na karotiti. (10)
      Byasanesu byasatiti 3- byasanam, hitasukham khipati viddhamsetiti attho.
Natinam byasanam natibyasanam, corarogabhayadihi nativinasoti attho. Bhoganam
byasanam bhogabyasanam. Rajacoradivasena bhogavinasoti attho. Rogoeva byasanam
rogabyasanam, rogo hi arogyam byasati vinasetiti byasanam, silassa byasanam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. baddha. evamuparipi  2 cha.Ma. kunthakipillikaghatadinipi, i. sancicca
@kunthakipillakaghatadini   3 cha.Ma. viyassatiti, i. vayassatiti
Silabyasanam. Dussilyassetam namam. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthiyeva
byasanam ditathibyasanam. Ettha ca natibyasanadini tini neva akusalani na
tilakkhanahatani. Siladitthibyasanadvayam akusalam tilakkhanahatam. Teneva "navuso
satta natibyasanahetu va"tiadimaha. (11)
      Natisampadati natinam sampada paripuri bahubhavo. Bhogasampadayapi
eseva nayo. Arogyassa sampada arogyasampada. Paripuri digharattam arogata.
Siladitthisampadasupi eseva nayo. Idhapi 1- natisampadadayo no kusala, na
tilakkhanahata. Siladitthisampada kusala, tilakkhanahata. Teneva "navuso satta
natisampadahetu va"tiadimaha. (12)
      Silavipattisilasampattikatha mahaparinibbane vittharitava. (13-14)
      Codakenati vatthusamsandassana, apattisamsandassana, samvasapatikkhepo,
samicipatikkhepoti catuhi codanavatthuhi codayamanena. Kalena vakkhami no
akalenati ettha cuditakassa kalo kathito, na codakassa. Param codentena
hi parisamajjhe va uposathapavaranagge va asanasalabhojanasaladisu va na
codetabbam. Divatthane nisinnakale "karotayasma okasam, aham ayasmantam
vattukamo"ti evam okasam karetva codetabbam. Puggalam pana upaparikkhitva
yo lolapuggalo abhutam vatva bhikkhunam ayasam aropeti, so okasakammam vinapi
codetabbo. Bhutenati tacchena sabhavena. Sanhenati matthena mudukena.
Atthasanhitenati atthakamataya hitakamataya upetena. (15)
                        Padhaniyangapancakavannana
      [317] Padhaniyanganiti padhanam vuccati padahanabhavo, 2- padhanamassa
atthiti padhaniyo, padhaniyassa bhikkhuno angani padhaniyangani. Saddhoti
@Footnote: 1 i. imani   2 cha.Ma., i. padahanam
Saddhaya samannagato. Saddha panesa agamanasaddha, adhigamanasaddha,
okappanasaddha, pasadasaddhati catubbidha. Tattha sabbannubodhisattanam saddha
abhiniharato patthaya 1- agatatta agamanasaddha nama. Ariyasavakanam pativedhena
adhigatatta adhigamanasaddha nama. Buddho dhammo samghoti vutte acalabhavena
okappanam okappanasaddha nama. Pasaduppatti pasadasaddha nama. Idha
okappanasaddha adhippeta. Bodhinti catutthamaggananam. Tam supatividdham tathagatenati
saddahati. Desanasisameva cetam, imina pana angena tisupi ratanesu saddha
adhippeta. Yassa hi buddhadisu pasado balava, tassa padhanaviriyam ijjhati.
Appabadhoti arogo. Appatankoti niddukkho. Samavepakiniyati samavipacaniya. 2-
Gahaniyati kammajatejodhatuya. Natisitaya naccunhayati atisitaggahaniko hi 3-
sitabhiru hoti, accunhaggahaniko unhabhiru hoti, tesam padhanam na ijjhati.
Majjhimaggahanikassa ijjhati. Tenaha "majjhimaya padhanakkhamaya"ti. Yathabhutam
attanam avikattati yathabhutam attano agunam pakaseta. Udayatthagaminiyati
udayanca atthangamanca gantum paricchinditum samatthaya, etena pannasalakkhanapariggahakam
udayabbayananam vuttam. Ariyayati parisuddhaya. Nibbedhikayati
anibbiddhapubbe lobhakkhandhadayo nibbijjhitum samatthaya. Sammadukkhakkhayagaminiyati
tadangavasena kilesanam pahinatta yam yam dukkham khiyati, tassa tassa dukkhassa
khayagaminiya. Iti sabbehipi 4- imehi padehi vipassanapannava kathita. Duppannassa
hi padhanam na ijjhati. (16)
                       Suddhavasadipancakavannana
      [318] Suddhavasati suddha idha avasimsu avasanti avasissanti
vati suddhavasa. Suddhati kilesamalarahita anagamikhinasava. Avihati adisu
yam vattabbam, tam mahapadane vuttameva. (17)
@Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati  2 i. samavipakiniya
@3 cha.Ma. hi na dissati  4 cha.Ma., i. pi na dissati
      Anagamisu ayuno majjham anatikkamitva antarava kilesaparinibbanam
arahattam patto antaraparinibbayi nama. Majjham upahacca atikkamitva patto
upahaccaparinibbayi nama. Asankharena appayogena akilamanto sukhena patto
asankharaparinibbayi nama. Sasankharena sappayogena kilamanto dukkhena patto
sasankharaparinibbayi nama. Ime cattaro pancasupi suddhavasesu labbhanti.
Uddhamsotoakanitthagamiti ettha pana catukkam veditabbam. Yo hi avihato
patthaya cattaro devaloke sodhetva akanittham gantva parinibbayati, ayam
uddhamsotoakanitthagami nama. Yo avihato patthaya 1- dutiyam va catuttham va
devalokam gantva parinibbayati, ayam uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo
kamabhavatova 2- akanitthesu nibbattitva parinibbayati, ayam na uddhamsoto
akanitthagami nama. Yo hettha catusu devalokesu tattha tattheva nibbattitva
parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami namati. (18)
                         Cetokhilapancakavannana
      [319] Cetokhilati cittassa thaddhabhava. 3- Satthari kankhatiti satthu
sarire va gune va kankhati. Sarire kankhamano "dvattimsamahapurisavaralakkhanapatimanditam
nama sariram atthi nukho natthi"ti kankhati. Gune kankhamano
"atitanagatapaccuppannajananasamattham sabbannutananam atthi nukho natthi"ti kankhati.
Atappayati viriyakaranatthaya. Anuyogayati punappunam yogaya. Sataccayati
satatakiriyaya. Padhanayati padahanatthaya. Ayam pathamo cetokhiloti  ayam satthari
vicikicchasankhato pathamo cittassa thaddhabhavo. Dhammeti pariyattidhamme ca
pativedhadhamme ca. Pariyattidhamme kankhamano "tepitakam buddhavacanam caturasiti
dhammakkhandhasahassaniti vadanti, atthi nukho etam natthi"ti kankhati. Pativedhadhamme
kankhamano "vipassananissando maggo nama, magganissando phalam nama,
sabbasankharapatinissaggo nibbanam namati vadanti, tam atthi nukho natthi"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati.  2 cha.Ma. va na dissati  3 i. thaddhabhavo
Kankhati. Samghe kankhatiti "ujupatipannoti adinam padanam vasena evarupam patipadam
patipanno cattaro maggattha cattaro phalatthati atthannam puggalanam
samuhabhuto samgho nama atthi nukho natthi"ti kankhati. Sikkhaya kankhamano
"adhisilasikkha nama, adhicittasikkha nama, adhipannasikkha namati vadanti,
sa atthi nukho natthi"ti kankhati. Ayam pancamoti ayam sabrahmacarisu kopasankhato
pancamo cittassa thaddhabhavo kacavarabhavo khanukabhavo. (19)
                      Cetasovinibandhadipancakavannana
      [320] Cetasovinibandhati cittam bandhitva mutthiyam katva viya
ganhantiti cetasovinibandha. Kamesuti vatthukamepi kilesakamepi. Kayeti
attano karajakaye. 1- Rupeti bahiddharupe. Yavadatthanti yattakam icchati, tattakam.
Udaravadehakanti udarapuram. Tanhi udaram avadehanato "udaravadehakan"ti vuccati.
Seyyasukhanti mancapithasukham. Passasukhanti yathasukham 2- samparivattakam sayantassa
dakkhinapassam sayanam 3- va vamapassam va sayanam 3- sukham hoti, evam uppannam
sukham. Middhasukhanti niddasukham. Anuyuttoti yuttappayutto viharati. Panidhayati
patthayitva. 4- Brahmacariyenati methunaviratibrahmacariyena. Devo va bhavissamiti
mahesakkhadevo va bhavissami. Devannataro vati appesakkhadevesu va
annataro. (20)
      Indriyesu. Pathamapancake lokiyaneva kathitani. Dutiyapancake
pathamadutiyacatutthani lokiyani, tatiyapancamani lokiyalokuttarani. Tatiyapancake
samathavipassanamaggavasena lokiyalokuttarani. (21-23)
                         Nissaraniyapancakavannana
      [321] Nissaraniyati nissata visannutta. Dhatuyoti attasunnasabhava.
Kame manasikarototi kamam 5- manasikarontassa, asubhajjhanato vutthaya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kaye 2 cha.Ma., i. yatha
@3-3 cha.Ma., i. sayanam na dissati 4 cha.Ma. patthayitva 5 cha.Ma. kame
Agadam gahetva visam vimamsanto viya vimamsanattham kamabhimukham cittam pesentassati
attho. Na pakkhandatiti na pavisati. Na pasidatiti pasadam napajjati. Na
santitthatiti na patitthahati. 1- Na vimuccatiti nadhimuccati. Yatha pana kukkutapattam
va nharudaddulam va aggimhi pakkhittam patiliyati patikuttati pativattati na
sampasariyati, evam patiliyati na sampasariyati. Nekkhammam kho panati idha nekkhammam
nama dasasu asubhesu pathamajjhanam, tamassa manasikaroto cittam pakkhandati. Tassa
tam cittanti tassa tam asubhajjhanacittam. Sugatanti gocare gatatta sutthu gatam.
Subhavitanti ahanabhagiyatta sutthu bhavitam. Suvitthitanti kamato sutthu vutthitam.
Suvimuttanti kamehi sutthu vimuttam. Kamapaccaya asava nama kamahetuka
cattaro asava. Vighatati dukkha. Parilahati kamaragaparilaha. Na so tam
vedanam vedetiti so tam kamavedanam vighataparilahavedananca na vedayati. Idamakkhatam
kamanam nissarananti idam asubhajjhanam kamehi nissatatta kamanam nissarananti
akkhatam. Yo pana tam jhanam padakam katva sankhare sammasanto tatiyam maggam
patva anagamiphalena nibbanam disva puna kama nama natthiti janati,
tassa cittam accantanissaranameva. Sesapadesupi eseva nayo. (24-1)
      Ayam pana viseso, dutiyavare mettajhanani byapadassa nissaranam
nama. Tatiyavare karunajhanani vihimsaya nissaranam nama. Catutthavare
arupajjhanani rupanam nissaranam nama. Accantanissarane cettha arahattaphalam
yojetabbam. (24-2-4)
      Pancamavare sakkayam manasikarototi suddhasamkhare parigganhitva
arahattam pattassa sukakhavipassakassa phalasamapattito vutthaya vimamsanattham
pancupadanakkhandhabhimukham cittam pesentassa. Idamakkhatam sakkayassa nissarananti
idam arahattamaggena ca phalena ca nibbanam disva thitassa bhikkhuno puna sakkayo
natthiti uppannam arahattaphalasamapatticittam sakkayassa nissarananti akkhatam.
(24-5)
@Footnote: 1 cha.Ma. patitthati
                        Vimuttayatanapancakavannana
      [322] Vimuttayatananiti vimuccanakaranani. Atthapatisamvedinoti paliattham
janantassa. Dhammapatisamvedinoti palim janantassa. Pamojjanti tarunapiti.
Pititi tutthakarabhuta balavapiti. Kayoti namakayo passambhati. 1- Sukham vedetiti
sukham patilabhati. Cittam samadhiyatiti arahattaphalasamadhina samadhiyati. Ayanhi tam
dhammam sunanto agatagatatthane jhanavipassanamaggaphalani janati, tassa evam
janato piti uppajjati, so tassa pitiya antara osakkitum na dento
upacarakammatthaniko hutva vipassanam vaddhetva arahattam papunati. Tam
sandhaya vuttam "cittam samadhiyati"ti. Sesesupi eseva nayo. Ayam pana viseso.
Samadhinimittanti atthatimsaya arammanesu annataro samadhiyeva samadhinimittam.
Sugahitam hotitiadisu acariyassa santike kammatthanam ugganhantena sutthu
gahitam hoti. Sumanasikatanti sutthu manasikatam. Supadharitanti sutthu upadhadhitam.
Suppatividdham pannayati pannaya sutthu paccakkham katam. Tasmim dhammeti tasmim
kammatthanapalidhamme. (25)
      Vimuttiparipacaniyati vimutti vuccati arahattam, tam paripacentiti
vimuttiparipacaniya. Aniccasannati aniccanupassananane uppannasanna.
Anicce dukkhasannati dukkhanupassananane uppannasanna. Dukkhe
anattasannati anattanupassananane uppannasanna. Pahanasannati
pahananupassananana uppannasanna. Viragasannati viraganupassananane
uppannasanna. (26)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti chabbisatiya
pancakanam vasena timsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Pancakavannana nitthita.
                          ------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. patipassambhati
                            Chakkavannana
      [323] Iti pancakavasena samaggirasam dassetva idani chakkavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha ajjhattikaniti ajjhattajjhattikani. Bahiraniti tato ajjhattajjhattato
bahi bhutani. Vittharato pana ayatanakatha visuddhimagge kathitava. Vinnanakayati
vinnanasamuha. Cakkhuvinnananti cakkhupasadanissitam kusalakusalavipakavinnanam.
Eseva nayo sabbattha. Cakkhusamphassoti cakkhunissito samphasso.
Sotasamphassadisupi eseva nayo. Manosamphassoti ime dasa samphasse thapetva
seso sabbo manosamphasso nama. Vedanachakkampi eteneva nayena veditabbam.
Rupasannati rupam arammanam katva uppannasanna. 1- Etenupayena sesapi
veditabba. Cetanachakkepi eseva nayo. Tatha tanhachakke. (1-8)
      [324] Agaravoti garavavirahito. Appatissoti appatissayo
anicavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamane tisu kalesu upatthanam na
yati. Satthari anupahane cankamante saupahano cankamati, nice cankame 2-
cankamante ucce cankamati, hettha vasante upari vasati, satthu dassanatthane
ubho amse parupati, chattam dhareti, upahanam dhareti, nhayati, uccaram va
passavam va karoti. Parinibbute va 3- pana cetiyam vanditum na gacchati, cetiyassa
pannayanatthane satthu dassanatthane vuttam sabbam karoti, ayam satthari agaravo
nama. Yo pana dhammassavane samghutthe sakkaccam na gacchati sakkaccam dhammam na
sunati, samullapanto nisidati, sakkaccam na ganhati, na vaceti, ayam dhamme
agaravo nama. Yo pana therena bhikkhuna anajjhittho dhammam deseti, nisidati, panham
katheti, vuddhe bhikkhu ghattento gacchati, titthati, nisidati, dussapallatthikam va
hatthapallatthikam va karoti, samghamajjhe ubho amse parupati, chattupahanam dhareti,
ayam samghe agaravo nama. Ekabhikkhusmimpi hi agarave kate samghe agaravo
@Footnote: 1 cha.Ma. uppanna sanna  2 cha.Ma. cankame na dissati  3 cha.Ma., i. va na dissati
Katova hoti. Tisso sikkha pana apurayamanova sikkhaya agaravo nama.
Appamadalakkhanam ananubruhayamano appamade agaravo nama. Duvidhampi patisantharam
akaronto patisanthare agaravo nama. Cha garavo vuttappatipakkhavasena
veditabbo. (9-10)
      Somanassupavicarati somanassasampayutta vicaRa. Somanassatthaniyanti
somanassakaranabhutam. Upavicaratiti vitakkena vitakketva vicarena paricchindati.
Eseva nayo sabbattha. Domanassupavicarapi evameva veditabba. Tatha
upekkhupavicaRa. Saraniyadhamma hettha vittharita. Ditthisamannagatoti imina
pana padena kosambikasutte pathamamaggo kathito. Idha cattaropi magga.
(11-14)
                         Vivadamulachakkavannana
      [325] Vivadamulaniti vivadassa mulani. Kodhanoti kujjhanalakkhanena
kodhena samannagato. Upanahiti veraappatinissaggalakkhanena upanahena
samannagato. Ahitaya dukkhaya devamanussananti dvinnam bhikkhunam vivado katham
devamanussanam ahitaya dukkhaya samvattati. Kosambikakkhandhake viya dvisu bhikkhusu
vivadam apannesu tasmim vihare tesam antevasika vivadanti. Tesam ovadam
ganhanto bhikkhunisamgho vivadati. Tato tesam upatthaka vivadanti. Atha manussanam
arakkhadevata dve kotthasa honti. Tattha dhammavadinam arakkhadevata
dhammavadiniyo honti adhammavadinam adhammavadiniyo. Tato arakkhadevatanam mitta
bhumma devata bhijjanti. Evam parampara yava brahmaloka thapetva ariyasavake
sabbe devamanussa dve kotthasa honti. Dhammavadihi pana adhammavadinova
bahutara honti. Tato "yam bahukehi gahitam, tam icchan"ti 1- dhammam visajjetva
bahutarava adhammam ganhanti. Te adhammam purakkhitva 2- vadanta apayesu nibbattanti.
Evam dvinnam bhikkhunam vivado devamanussanam ahitaya dukkhaya hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. tacchanati, i. ganhanti   2 cha.Ma. purakkhatva
      Ajjhattam vati tumhakam abbhantaraparisaya. Bahiddhati paresam
parisaya.
      Makkhiti paresam gunamakkhanalakkhanena makkhena samannagato. Palasiti
yugaggahalakkhanena palasena samannagato. Issukiti parasakkaradini
issayanalakkhanaya issaya samannagato. Macchariti avasamacchariyadihi samannagato.
Sathoti keratiko. Mayaviti katapapapaticchadako. Papicchoti asantasambhavanicchayako 1-
dussilo. Micchaditthiti natthikavadi ahetukavadi akiriyavadi. Sanditthiparamasiti
sayam ditthimeva paramasati. Adhanaggahiti dalhaggahi. Duppatinissaggiti na sakka
hoti gahitam visajjapetum. 2- (15)
      Pathavidhatuti patitthadhatu. Apodhatuti abandhanadhatu. Tejodhatuti
paripacanadhatu. Vayodhatuti vitthambhanadhatu. Akasadhatuti asamphutthadhatu.
Vinnanadhatuti vijananadhatuyeva. (16)
                         Nissaraniyachakkavannana
      [326] Nissaraniya dhatuyoti nissata dhatuyova. Pariyadaya titthatiti
pariyadiyitva hapetva titthati. Ma hevantissa vacaniyoti yasma abhutam
byakaranam byakaroti, tasma ma evam bhaniti vattabbo. Yadidam mettacetovimuttiti
ya ayam mettacetovimutti, idam nissaranam byapadassa, byapadato nissatati
attho. Yo pana mettaya tikacatukkajjhanato vutthito sankhare sammasitva
tatiyamaggam patva "puna byapado natthi"ti tatiyaphalena nibbanam passati, tassa
cittam accantanissaranam byapadassa. Etenupayena sabbattha attho veditabbo.
(17-1-4)
      Animitta cetovimuttiti arahattaphalasamapatti. Sa hi raganimittadinanceva
rupanimittadinanca niccanimittadinanca abhava "animitta"ti vutta.
Nimittanusariti vuttappabhedam nimittam anusaratiti nimittanusari. (17-5)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. asantasambhavanicchako 3 cha.Ma. vissajjapetum, i. nissajjapetum
      Asmiti asmimano. Ayamahamasmiti pancasu khandhesu ayannama aham
asmiti ettavata arahattam byakatam hoti. Vicikicchakathamkathasallanti
vicikicchabhutam kathamkathasallam. Ma hevantissa vacaniyoti sace te pathamamaggavajjha
vicikiccha uppajjati, arahattabyakaranam miccha hoti, tasma ma abhutam bhaniti
varetabbo. Asmimanasamugghatoti arahattamaggo. Arahattaphalavasena hi nibbane ditthe
puna asmimano natthiti arahattamaggo asmimanasamugghatoti vutto. (17-6)
                        Anuttariyadichakkavannana
      [327] Anuttariyaniti anuttarani jetthakani. Dassanesu anuttariyam
dassananuttariyam. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha hatthiratanadinam dassanam na
dassananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena dasabalassa va bhikkhusamghassa
va kasinaasubhanimittadinam va annatarassa dassanam dassananuttariyam nama.
Khattiyadinam gunakathasavanam na savananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena
tinnam va ratananam gunakathasavanam tepitakabuddhavacanassavanam va savananuttariyam
nama. Maniratanadilabho na labhanuttariyam, sattavidhaariyadhanalabho pana labhanuttariyam
nama. Hatthisippadisikkhanam na sikkhanuttariyam. Sikkhattayapuranam pana sikkhanuttariyam
nama. Khattiyadinam paricariya na paricariyanuttariyam, tinnam pana ratananam paricariya
paricariyanuttariyam nama. Khattiyadinam gunanussaranam na anussarananuttariyam,
tinnam pana ratananam gunanussaranam anussarananuttariyam nama. (18)
      Anussatiyova anussatitthanani nama. Buddhanussatiti buddhassa
gunanussaranam. Evam anussarato hi piti uppajjati. So tam pitim khayato vayato
patthapetva arahattam papunati. Upacarakammatthanam nametam gihinampi labbhati,
eseva nayo sabbattha. Vittharakatha panettha visuddhimagge vuttanayeneva
veditabba. (19)
                         Satataviharachakkavannana
      [328] Satataviharati khinasavassa niccavihaRa. Cakkhuna rupam disvati
cakkhudvararammane apathagate tam rupam cakkhuvinnanena disva javanakkhane
itthe arajjanto neva sumano hoti, anitthe adussanto na dummano.
Asamapekkhane moham anuppadento upekkhako viharati majjhatto, satiya yuttatta
sato, sampajannena yuttatta sampajano. Sesapadesupi eseva nayo. Iti
chasupi dvaresu upekkhako viharatiti. Imina chalangupekkha kathita. Sampajanoti
vacanato pana cattari nanasampayuttacittani labbhanti. Satataviharati vacanato
atthapi mahacittani labbhanti. Arajjanto adussantoi vacanato dasapi cittani
labbhanti. Somanassam katham labbhatiti ce. Asevanato labbhati. (20)
                          Abhijatichakkavannana
      [329] Abhijatiyoti jatiyo. Kanhabhijatiko samanoti kanhe
nicakule jato hutva. Kanham dhammam abhijayatiti kalakam dasadussilayadhammam pasavati
karoti. So tam abhijayitva niraye nibbattati. Sukkam dhammanti aham pubbepi
punnanam akatatta nicakule nibbatto. Idani punnam karomiti punnasankhatam
pandaradhammam abhijayati. So tena sagge nibbattati. Akanham asukkam nibbananti
nibbananhi sace kanham bhaveyya, kanhavipakam dadeyya. Sace sukkam, sukkavipakam
dadeyya. Dvinnampi appadanato pana "akanham asukkan"ti vuttam. Nibbananca
nama imasmim atthe arahattam adhippetam. Tanhi kilesanibbanante jatatta
nibbanam nama. Tam esa abhijayati pasavati karoti. Sukkabhijatiko samanoti
sukke uccakule jato hutva. Sesam vuttanayeneva veditabbam. (21)
                        Nibbedhabhagiyachakkavannana
      nibbedhabhagiyati nibbedho vuccati nibbanam, tam bhajanti upagacchantiti
nibbedhabhagiya. Aniccasannadayo pancake vutta. Nirodhanupassananane snana
nirodhasanna nama. (22)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti dvavisatiya
chakkanam vasena dvattimsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Chakkavannana nitthita.
                           -----------
                            Sattakavannana
      [330] Iti chakkavasena samaggirasam dassetva idani sattakavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha sampattipatilabhatthena saddhaeva dhanam saddhadhanam. Eseva nayo
sabbattha pannadhanam panettha sabbasettham. Pannaya hi thatva tini sucaritani
panca silani dasa silani puretva saggupaga honti, savakaparaminanam,
paccekabodhinanam, sabbannutanananca pativijjhanti. Imasam sampattinam
patilabhakaranato panna "dhanan"ti vutta. Sattapi cetani lokiyalokuttaramissakaneva
kathitani. Bojjhangakatha kathitava. (1-2)
      Samadhiparikkharati samadhiparivaRa. Sammaditthadini vuttatthaneva.
Ime hi 1- satta parikkha lokiyalokuttarava kathita. (3)
      Asatam dhamma asanta va dhamma lamaka dhammati asaddhamma.
Vipariyayena saddhamma veditabba. Sesamettha uttanatthameva. Saddhammesu pana
saddhadayo sabbepi vipassakasseva kathita. Tesupi panna lokiyalokuttarava. 2-
Ayam viseso. (4-5)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. imepi 2 cha.Ma., i. va saddo na dissati
      Sappurisanam dhammati sappurisadhamma. Tattha suttageyyadikam dhammam
janatiti dhammannu. Tassa tasseva bhasitassa attham janatiti atthannu.
"ettakomhi silena samadhina pannaya"ti evam attanam janatiti attannu.
Patiggahanaparibhogesu mattam janatiti mattannu. Ayam kalo uddesassa, ayam
kalo paripucchaya, ayam kalo yogassa adhigamayati evam kalam janatiti
kalannu. Ettha ca panca vassani uddesassa kalo. Dasa paripucchaya. Idam
atisambadham. Dasa vassani pana uddesassa kalo. Visati paripucchaya. Tato param
yoge kammam katabbam. Atthavidham parisam janatiti parisannu. Sevitabbasevitabbam
puggalam janatiti puggalannu. (6)
      [331] Niddasavatthuniti niddasadivatthuni. Niddaso bhikkhu, nibbiso,
nittimso, niccattaliso, nippannaso, bhikkhuti evam vacanakaranani. Ayam kira
panho titthiyasamaye uppanno. Titthika 1- hi dasavassakale matam niggantham
niddasoti vadanti. So kira puna dasavasso na hoti. Na kevalanca dasavassova.
Navavassopi .pe. Ekavassopi na hoti. Eteneva nayena visativassadikalepi
matam nibbiso nittimso niccattaliso nippannasoti vadanti. Ayasma anando
game pindaya 2- vicaranto tam katham sutva viharam gantva bhagavato arocesi.
Bhagava aha:-
      "na idam ananda titthikanam 3- adhivacanam mama sasane khinasavassetam
adhivacananti. 4- Khinasavo hi dasavassakale parinibbuto puna dasavasso na hoti.
Na kevalanca dasavassova, navavassopi .pe. Ekavassopi. Na kevalanca
ekavassova, dasamasikopi .pe. Ekamasikopi. Ekadivasikopi. Ekamuhuttikopi
na hotieva. Kasma? puna patisandhiya abhava. Nibbisadisupi eseva nayo.
Iti bhagava mama sasane khinasavassetam adhivacanan"ti 5-
      vatva yehi karanehi so niddaso hoti, tani dassetum satta
niddasavatthuni desesi. 5- Theropi tameva desanam uddharitva satta niddasavatthuni
@Footnote: 1 cha.Ma. titthiya, i. titthiyasmim   2 cha.Ma., i. pindaya na dissati
@3 cha.Ma. titthiyanam   4 cha.Ma., i. adhivacanam   5 cha.Ma. deseti
Idhavuso bhikkhu sikkhasamadanetiadimaha. Tattha idhati imasmim sasane.
Sikkhasamadane tibbacchando hotiti sikkhattayapurane bahalacchando hoti. Ayatinca
sikkhasamadane avigatapemoti anagate punadivasadisupi sikkhapurane adhigatapemena
samannagato hoti. Dhammanisantiyati dhammanisamanaya. Vipassanayetam adhivacanam.
Icchavinayeti tanhavinayane. Patisallaneti ekibhave. Viriyarambheti
kayikacetasikaviriyassa purane. Satinepakketi satiyanceva nipakkabhave 1- ca.
Ditthipativedheti maggadassane. Sesam sabbattha vuttanayeneva veditabbam (7)
      sannasu asubhanupassananane sanna asubhasanna. Adinavanupassananane
sanna adinavasanna nama. Sesa hettha vuttaeva.
Balasattakavinnanatthitisattakapuggalasattakani vuttanayaneva. Appahinatthena
anusayantiti anusaya. Thamagato kamarago kamaraganusayo. Esa nayo sabbattha.
Sannojanasattakam uttanatthameva. (8-13)
                        Adhikaranasamathasattakavannana
      adhikaranasamathesu adhikaranani samenti vupasamentiti adhikaranasamatha.
Uppannuppannananti uppannanam uppannanam. Adhikaranananti vivadadhikaranam
anuvadadhikaranam apattadhikaranam kiccadhikarananti imesam catunnam. Samathaya
vupasamayati samathatthanceva vupasamanatthanca. Sammukhavinayo databbo .pe.
Tinavattharakoti ime satta samatha databba.
      Tatrayam vinicchayanayo. Adhikaranesu tava dhammoti va adhammoti va
attharasahi vatthuhi vivadantanam bhikkhunam yo vivado, idam vivadadhikaranam nama.
Silavipattiya va acaraditthiajivavipattiya va anuvadantanam yo 2- anuvado
upavadana ceva codana ca, idam anuvadadhikaranam nama. Matikaya agata
panca, vibhange dveti sattapi apattikkhandha, idam apattadhikaranam nama.
Samghassa apalokanadinam catunnam kammanam karanam, idam kiccadhikaranam nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. nepakkabhave  2 cha.Ma., i. yo na dissati
      Tattha vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati sammukhavinayena ca
yebhuyyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yasmim vihare uppannam tasmimyeva
va annattha vupasametum gacchantanam antaramagge va yattha gantva samghassa
niyyatitam tattha samghena va samghe vupasametum asakkonte tattheva ubbahikaya
sammatapuggalehi va vinicchitam sammati. Evam sammamane ca panetasmim ya
samghasammukhata dhammasammukhata vinayasammukhata puggalasammukhata, ayam sammukhavinayo
nama.
      Tattha ca karakasamghassa samghasamaggivasena sammukhibhavo ayam 1-
samghasammukhata. Sametabbassa vatthuno bhutata dhammasammukhata. Yatha tam sametabbam,
tatheva sammasanam 2- vinayasammukhata. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesam ubhinnam
atthapaccatthikanam sammukhibhavo puggalasammukhata. Ubbahikaya vupasame panettha
samghasammukhata parihayati. Evam tava sammukhavinayeneva sammati.
      Sace panevampi na sammati, atha nam ubbahikaya sammata bhikkhu "na
mayam sakkoma vupasametun"ti samghasseva niyyatenti, tato samgho pancangasamannagatam
bhikkhum salakaggahapakam sammannati. Tena gulhakavivatakasakannajappakesu tisu
salakaggahesu annatravasena salakam gahapetva sannipatitaparisaya dhammavadinam
yebhuyyataya yatha te dhammavadino vadanti, evam vupasantam adhikaranam
sammukhavinayena ca yebhuyyasikaya ca vupasantam hoti.
      Tattha sammukhavinayo vuttanayoeva. Yam pana yebhuyyasikaya 3- kammassa
karanam, ayam yebhuyyasika nama. Evam vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati.
      Anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati sammukhavinayena ca sativinayena
ca amulhavinayena ca tassapapiyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yo ca
anuvadati, yanca anuvadati, tesam vacanam sutva sace kaci apatti natthi, ubho
khamapetva, sace atthi, ayam namettha apattiti evam vinicchitam vupasammati.
Tattha sammukhavinayalakkhanam vuttanayameva. Yada pana khinasavassa bhikkhuno amulikaya
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam na dissati  2 cha.Ma. sammanam   3 cha.Ma., i. yebhuyyasika
Silavipattiya anuddhamsitassa sativinayam yacamanassa samgho natticatutthena kammena
sativinayam deti, tada sammukhavinayena ca sativinayena ca vupasantam hoti. Dinne
pana sativinaye puna tasmim puggale kassaci anuvado na ruhati.
      Yada ummattako bhikkhu ummadavasena assamanake ajjhacare
"saratayasma evarupim apattin"ti bhikkhuhi codiyamano "ummattakena me
avuso etam katam, nahantam sarami"ti bhanantopi bhikkhuhi codiyamanova puna
acodanatthaya amulhavinayam yacati, samgho cassa natticatutthena kammena amulhavinayam
deti, tada sammukhavinayena ca amulhavinayena ca vupasantam hoti. Dinne pana
amulhavinaye puna tasmim puggale kassaci tappaccaya anuvado na ruhati.
      Yada pana parajikena va parajikasamantena va codiyamanassa
annenannam paticarato papussannataya papiyassa puggalassa "sacayam icchinnamulo
bhavissati, sammava vattitva osaranam labhissati. Sace chinnamulo ayamevassa
nasana bhavissati"ti mannamano samgho natticatutthena kammena tassa papiyasikam
karoti, tada sammukhavinayena ca tassapapiyasikaya ca vupasantam hotiti. Evam
anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati.
      Apattadhikaranam tihi samathehi sammati sammukhavinayena ca patinnatakaranena
ca tinavattharakena ca. Tassa sammukhavinayeneva vupasamo natthi. Yada
pana ekassa va bhikkhuno santike samghaganamajjhesu va bhikkhu lahukam apattim
deseti, tada apattadhikaranam sammukhavinayena ca patinnatakaranena ca vupasammati.
      Tattha sammukhavinaye tava yo ca deseti, yassa ca deseti, tesam
sammukhibhavo puggalasammukhata. Sesam vuttanayameva.
      Puggalassa ca ganassa ca desanakale samghasammukhata parihayati. Yam 1-
panettha aham bhante itthannamam apattim apannoti ca ama passamiti ca
patinnaya, 2- taya patinnaya "ayatim samvareyyasi"ti karanam, tam patinnatakaranam
nama. Samghadisesehi parivasadiyacana patinna. Parivasadinam danam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ya   2 cha.Ma., i. patinna
Patinnatakaranam nama. Dvepakkhajata pana bhandanakaraka bhikkhu bahum assamanakam
ajjhacaritva puna lajjidhamme uppanne sace mayam imahi apattihi annamannam
kareyyama, 1- siyapi tam adhikaranam kakkhalataya samvatteyyati annamannam
apattiya karapane dosam disva yada tinavattharakakammam karonti,
tadaapattadhikaranam sammukhavinayena ca tinavattharakena ca sammati.
      Tattha hi yattaka hatthapasupagata "na me tam khamati"ti evam
ditthavikammam akatva niddampi okkanta honti, sabbesam thapetva thullavajjanca
gihipatisamyuttanca sabbapattiyo vutthahanti, evam apattadhikaranam tihi samathehi
sammati.
      Kiccadhikaranam ekena samathena sammati sammukhavinayeneva. Imani
cattari adhikaranani yathanurupam imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttam
"uppannuppannanam adhikarananam samathaya vupasamaya sammukhavinayo databbo
.pe. Tinavattharakoti. Ayamettha vinicchayanayo. Vittharo pana samathakkhandhake
agatoyeva. Vinicchayopissa samantapasadikaya vutto. (14)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti cuddasannam
sattakanam vasena atthanavutipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Sattakavannana nitthita.
                          -------------
                            Atathakavannana
      [333] Iti sattakavasena samaggirasam dassetva idani atthakavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha micchattati ayathava micchasabhava. Sammattati yathava
sammasabhava. (1-2)
@Footnote: 1 cha.Ma. karessama, i. karissama
      [334] Kusitavatthuniti kusitassa alasassa vatthuni, patittha kosajjakarananiti
attho. Kammam kattabbam hotiti civaravicaranadikammam kattabbam 1- hoti. Na viriyam
arabhatiti duvidhampi viriyam narabhati. Appattassati jhanavipassanamaggaphaladhammassa
appattassa pattiya. Anadhigatassati tasseva anadhigatassa adhigamanatthaya.
Asacchikatassati tasseva appaccakkhakatassa sacchikaranatthaya. Idam
pathamanti idam handaham nipajjamiti evam osidanam pathamam kusitavatthu. Imina
nayena sabbattha attho veditabbo. "masacitam manne"ti ettha pana masacitannama
tintamaso. Yatha tintamaso garuko hoti, evam garukoti adhippayo.
Gilanavutthito hotiti gilano hutva paccha vutthito hoti. (4)
      [335] Arambhavatthuniti viriyakaranani. Tesampi iminava nayena
attho veditabbo. (5)
      [336] Danavatthuniti danakaranani. Asajja danam detiti patva
danam deti. Agatam disvava tammuhuttamyeva 2- nisidapetva sakkaram katva danam
deti, dassami dassamiti na kilameti. Iti ettha asadanam danakaranam nama
hoti. Bhaya danam detitiadisupi bhayadini danakarananiti veditabbani. Tattha
bhayam nama ayam adayako akarakoti garahabhayam va apayabhayam va. Adasi meti
mayham pubbe esa idam nama adasiti patideti 3- dassati meti anagate
idam nama dassatiti deti. Sahu dananti danam nama sadhu sundaram, buddhadihi
panditehi pasatthanti deti. Cittalankaracittaparikkharattham danam detiti
samathavipassanacittassa alankaratthanceva parivaratthanca deti. Dananhi cittam mudukam
karoti. Yena laddham hoti, sopi laddham meti muducitto hoti, yena dinnam,
sopi dinnam mayati muducitto hoti, iti ubhinnampi cittam mudukam karoti, teneva
"adantadamanan"ti vuccati. Yathaha:-
           adantadamanam danam        adanam dantadusakam
           danena piyavacaya      unnamanti namanti cati.
Imesu pana atthasu danesu cittalankaradanameva uttamam. (6)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. katabbam  2 cha.Ma., i. muhuttamyeva  3 cha.Ma., i. deti
      [337] Danupapattiyoti danapaccaya upapattiyo. Dahatiti thapeti.
Adhitthatiti tasseva vevacanam. Bhavetiti vaddheti. Hine vimuttanti hinesu
pancakamagunesu vimuttam. Uttari abhavitanti tato uttarimaggaphalatthaya abhavitam.
Tatrupapattiya samvattatiti yam thanam 1- patthetva kusalam katam, tattha tattha
nibbattanatthaya samvattati.
      Vitaragassati maggena va samucchinnaragassa samapattiya va vikkhambhitaragassa.
Danamatteneva hi brahmaloke nibbattitum va sakka. Danam pana
samadhivipassanacittassa alankaro parivaro hoti. Tato danena muducitto
brahmavihare bhavetva brahmaloke nibbattati. Tena vuttam "vitaragassa no
saragassa"ti. (7)
      Khattiyanam parisa khattiyaparisa, samuhoti attho. Eseva nayo
sabbattha. (8)
      Lokassa dhamma lokadhamma. Etehi mutto nama natthi, buddhanampi
hontiyeva. Vuttampi cetam "atthime bhikkhave lokadhamma lokam anuparivattanti,
loko ca attha lokadhamme anuparivattati"ti. 2- Labho alabhoti labhe agate
alabho agatoevati veditabbo. Yasadisupi eseva nayo. (9)
      [338] Abhibhayatanavimokkhakatha hettha kathitaeva. (10-11)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti ekadasannam
atthakanam vasena atthasiti panhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Atthakavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 cha.Ma. thanam na dissati   2 an. atthaka. 23/95/158 (saya)
                            Navakavannana
      [340] Iti atthakavasena samaggirasam dassetva idani navakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha aghatavatthuniti aghatakaranani. Aghatam
bandhatiti kodham 1- bandhati karoti uppadeti. (1)
      Tam kutettha labbhati tam anatthacaranam ma ahositi ettha 2- puggale
kuto labbha kena karanena sakka laddhum. Paro nama parassa attano
cittaruciya anattham karotiti evam cintetva aghatam pativinodeti. Athava sacaham
patikopam kareyyam, tam kopakaranam ettha puggale kuto labbha, kena va 3-
karanena laddhabbanti attho. Kuto labbhatipi patho, sacaham ettha kopam
kareyyam, tasmim me kopakarane kuto laddha, 4- labha nama ke siyunti attho.
Imasminca atthe tanti nipatamattameva hoti. (2)
      [341] Sattavasati sattanam avasa, vasanatthananiti attho.
Tattha suddhavasapi sattavasova, asabbakalikatta pana na gahita. Suddhavasa
hi buddhanam khandhavarasadisa, asankheyyakappe buddhesu hi 5- anibbattantesu
tam thanam sunnam hotiti asabbakalikatta na gahita. Sesamettha yam vattabbam,
tam hettha vuttameva. (3)
      [342] Akkhanesu dhammo ca desiyatiti catusaccadhammo desiyati.
Opasamikoti kilesupasamakaro. Parinibbanikoti kilesaparinibbanavaho 6-.
Sambodhagamiti catumaggananapativedhagami. Annataranti asannabhavam va arupabhavam
va. (4)
      [343] Anupubbaviharati anupatipatiya samapajjitabbavihaRa. (5)
      [344] Anupubbanirodhati anupatipatiya nirodha. (6)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kopam   2 cha.Ma. etasmim  3 cha.Ma. va saddo na dissati.
@4 cha.Ma. labha  5 cha.Ma. hi saddo na dissati.
@6 cha.Ma. kilesaparinibbanena paribbanavaho
      "ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetabbam. Iti channam
navakanam vasena catupannasapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Navakavannana nitthita.
                          -------------
                            Dasakavannana
      [345] Iti navakavasena samaggirasam dassetva idani dasakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha nathakaranati "sanatha bhikkhave viharatha ma
anatha, dasa ime bhikkhave dhamma nathakarana"ti 1- evam akkhata attano
patitthakara dhamma.
      Kalyanamittoti adisu siladigunasampanna kalyana assa mittati
kalyanamitto. Te cassa thananisajjadisu saha ayanato sahayati kalyanasahayo.
Cittena ceva kayena ca kalyanamittesueva sampavanko onatoti kalyanasampavanko.
Suvaco hotiti sukhena vattabbo hoti sukhena anusasitabbo. Khamoti
galhena pharusena kakkhalena vutto 2- khamati, na kuppati. Padakkhinaggahi
anusasaninti yatha ekacco ovadiyamano vamato ganhati, patipphalati va
assunanto va gacchati, evam akatva "ovadatha bhante anusasatha, tumhesu
anovadantesu ko anno ovadissati"ti padakkhinam ganhati.
      Uccavacaniti uccani ca avacani ca. Kimkaraniyaniti kim karomiti
evam vatva kattabbakammani. Tattha uccakammani nama civarassa karanam
rajanam cetiye sudhakammam uposathagaracetiyagharabodhigharesu 3- kattabbakammanti 4-
evamadi. Avacakammannama padadhovanamakkhanadikhuddakakammam. Tatrupayayati
tatrupagamaniya. Alam katunti katum samattho hoti. Alam samvidhatunti vicaretum
samattho. Paresam dassetukamo hotiti attho.
@Footnote: 1 an. dasaka. 24/17/19 pathamanathasutta.  2 cha.Ma., i. vuccamano
@3 cha.Ma....bodhiyagharesu  4 cha.Ma. kattabbanti
      Dhamme assa kamo sinehoti dhammakamo, tepitakam buddhavacanam
piyayatiti attho. Piyasamudaharoti parasmim kathente sakkaccam sunati, sayanca
paresam desetukamo hotiti attho. "abhidhamme abhivinaye"ti ettha dhammo
abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkam veditabbam. Tattha dhammoti suttantapitakam.
Abhidhammoti sattappakaranani. Vinayoti ubhatovibhanga. Abhivinayoti khandhakaparivaRa.
Athava suttantapitakampi 1- dhammoeva. Maggaphalani abhidhammo. Sakalam vinayapitakam
vinayo. Kilesavupasamakaranam abhivinayo. Iti sabbasmimpi ettha dhamme abhidhamme
vinaye abhivinaye ca. Ularapamojjoti bahulapamojjo hotiti attho.
      Kusalesu dhammesuti karanatthe bhummam, catubhumikakusaladhammakarana, 2-
tesam adhigamatthaya anikkhittadhuro hotiti attho.
      [346] Kasinadasake sakalatthena kasinani. Tadarammananam dhammanam
khettatthena va adhitthanatthena va ayatanani. Uddhanti upari gaganatalabhimukham.
Adhoti hettha bhumitalabhimukham. Tiriyanti khettamandalamiva samanta paricchinditva.
Ekacco hi uddhameva kasinam vaddheti, ekacco adho, ekacco samantato.
Tena tena va karanena evam pasareti alokamiva rupadassanakamo. Tena vuttam
"pathavikasinameko sanjanati uddham adho tiriyan"ti. Advayanti 3- idam pana ekassa
annabhavanupagamanattham vuttam. Yatha hi udakam pavitthassa sabbadisasu udakameva
hoti, na annam, evameva pathavikasinam pathavikasinameva hoti, natthi tassa anno
kasinasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamananti idam tassa tassa
pharanaappamanavasena vuttam. Tanhi cetasa pharanto sakalameva pharati, na "ayamassa
adi, idam majjhan"ti pamanam ganhatiti. Vinnanakasinanti cettha
kasinugghatimakase 4- pavattam vinnanam. Tattha kasinavasena kasinugghatimakase
kasinugghatimakasavasena tattha pavattavinnane uddhamadhotiriyata veditabba.
Ayamettha sankhePo. Kammatthanabhavananayena panetani ca 5- pathavikasinadini
vittharato visuddhimagge vuttaneva.
@Footnote: 1 cha.Ma. suttantapitakampi abhidhammapitakampi  2 cha.Ma. catubhumaka...  3 ka. anvayanti
@4 cha.Ma. kasinugghatimakase  5 cha.Ma. ca saddo na dissati
                        Akusalakammapathadasakavannana
      [347] Kammapathesu, kammaneva duggatisugatinam pathabhutatta kammapatha
nama. Tesu panatipato adinnadanam musavadadayo ca cattaro brahmajale
vittharitaeva. Kamesu micchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu
methunavatthusu va. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana
asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesu
micchacaro.
      Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita, piturakkhita,
matapiturakkhita, bhaturakkhita, bhaginirakkhita, natirakkhita, gottarakkhita
dhammarakkhita, sarakkha, saparidandati maturakkhitadayo dasa. Dhanakkita, chandavasini,
bhogavasini, patavasini, odapattakini, obhatacumbhata, dasi ca bhariya ca, kammakari
ca bhariya ca, dhajahata, muhuttikati eta dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. 1-
Itthisu pana dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam
itthinam anne purisa. Idam agamaniyatthanam nama. So panesa micchacaro
siladigunarahite agamaniyatthane appasavajjo. Siladigunasampanne mahasavajjo.
Tassa cattaro sambhara agamaniyavatthu, tasmim sevanacittam, sevanappayogo, maggena
maggapatipattiadhivasananti. Eko payogo sahatthikoeva.
      Abhijjhayatiti abhijjha. Parabhandabhimukhi hutva tanninnataya
pavattatiti attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana.
Adinnadanam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve
sambhara parabhandam, attano parinamananca. Parabhandavatthuke hi lobhe
uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatidam mamassa"ti attano
na parinameti.
      Hitasukham byapadayatiti byapado. So paravinasaya manopadosalakkhano.
Pharusavaca 2- viya appasavajjo ca mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara
@Footnote: 1 cha.Ma. itthiyo na dissati   2 cha.Ma. pharusavaca
Parasatto ca, tassa ca vinasacinta. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na
tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ujchijjeyya vinasseyya"ti tassa
vinasam na cinteti.
      Yathabhuccaggahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi
dinnana"ti adina nayena viparitadassanalakkhana. Samphappalapo viya appasavajja
ca mahasavajja ca. Apica aniyata appasavajja, niyata mahasavajja. Tassa
dve sambhara vatthuno ca gahitakaraviparitata, yatha ca tam ganhati, tathabhavena
tassupatthananti.
      Imesam pana dasannam akusalakammapathanam dhammato kotthasato arammanato
vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
      Tattha dhammatoti etesu hi patipatiya satta cetanadhammava honti.
Abhijjhadayo tayo cetanasampayutta.
      Kotthasatoti patipatiya satta, micchaditthi cati ime attha
kammapathaeva honti, no mulani. Abhijjhabyapada kammapatha ceva mulani ca.
Abhijjha hi mulam patva lobho akusalamulam hoti. Byapado doso akusalamulam
hoti.
      Arammanatoti panatipato jivitindriyarammanato sankhararammano
hoti. Adinnadanam sattarammanam va sankhararammanam va, micchacaro
photthabbavasena sankhararammano. "sattarammano"tipi eke. Musavado sattarammano
va sankhararammano va. Tatha pisunavaca. Pharusavaca sattarammana. 1-
Samphappalapo ditthasutamutavinnatavasena sattarammano va sankhararammano va. Tatha
abhijjha. Byapado sattarammanova. Micchaditthi tebhumikadhammavasena sankhararammana
pannattivasena sattarammana va. Vedanatoti panatipato dukkhavedano
hoti. Kincapi hi rajano coram disva hasamanapi "gacchatha nam ghatetha"ti
vadanti, sannitthapakacetana pana dukkhasampayuttava hoti. Adinnadanam tivedanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sattarammana ca... evamuparipi
Micchacaro sukhamajjhattavasena dvivedano. Sannitthapakacitte pana majjhattavedano
na hoti. Musavado tivedano. Tatha pisunavaca. Pharusavaca dukkhavedana.
Samphappalapo tivedano. Abhijjha sukhamajjhattavasena dvivedana. Tatha micchaditthi.
Byapado dukkhavedano.
      Mulatoti panatipato dosamohavasena dvimulako hoti. Tatha 1-
adinnadanam dosamohavasena va lobhamohavasena va. Micchacaro lobhamohavasena.
Musavado dosamohavasena va lobhamohavasena va. Tatha pisunavaca samphappalapo
ca. Pharusavaca dosamohavasena. Abhijjha mohavasena ekamula. Tatha byapado.
Micchaditthi lobhamohavasena dvimulati.
                        Kusalakammapathadasakavannana
      panatipata veramaniadini samadanasampattasamucchedavirativasena
veditabbani.
      Dhammato pana etesupi patipatiya satta cetanapi vattanti
viratiyopi. Ante tayo cetanasampayuttava.
      Kotthasatoti patipatiya satta kammapathaeva, no mulani. Ante
tayo kammapatha ceva mulani ca. Anabhijjha hi mulam patva alobho kusalamulam
hoti. Abyapado adoso kusalamulam. Sammaditthi amoho kusalamulam.
      Arammanatoti panatipatadinam arammananeva kamena 2- etesam
arammananipi. Vitikkamitabbatoyeva hi sa veramani nama hoti. Yatha pana
nibbanarammano ariyamaggo kilese pajahati, evam jivitindriyadiarammanapete
kammapatha panatipatadini dussilyani pajahantiti veditabba
      vedanatoti sabbe sukhavedana va honti majjhattavedana va.
Kusalam patva hi dukkhavedana nama natthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. tatha na dissati   2 cha.Ma. kamena na dissati
      Mulatoti patipatiya satta nanasampayuttacittena viramantassa
alobhaadosaamohavasena timula 1- honti, nanavippayuttacittena viramantassa
dvimula. 2- Anabhijjha nanasampayuttacittena viramantassa dvimula hoti, 3-
nanavippayuttacittena ekamula. Alobho pana attanava attano mulam na hoti.
Abyapadepi eseva nayo. Sammaditthi alobhadosavasena dvimulaevati.
                         Ariyavasadasakavannana
      [348] Ariyavasati ariyaeva vasimsu vasanti vasissanti etesuti
ariyavasa. Pancangavippahinoti pancahi angehi vippayuttova hutva khinasavo
avasi vasati vasissatiti tasma ayam pancangavippahinata, ariyassa vasatta
ariyavasoti vutta. Eseva nayo sabbattha.
      Evam kho avuso bhikkhu chalangasamannagato hotiti chalangupekkhaya
samannagato hoti. Chalangupekkha nama keti? nanadayoti. 4- "nanan"ti
vutte kiriyato cattari nanasampayuttacittani labbhanti. "satatavihara"ti 5- vutte
attha mahacittani. "rajjanadussanam natthi"ti vutte dasa cittani labbhanti.
Somanassam asevanavasena labbhati.
      Satarakkhena cetasati khinasavassa hi tisu dvaresu sabbakalam sati
arakkhakiccam sadheti. Tenevassa "carato ca titthato ca suttassa ca jagarassa
ca satatam samitam nanadassanam paccupatthitam hoti"ti vuccati.
      Puthusamanabrahmanananti bahunam samanabrahmananam. Ettha ca samanati
pabbajjupagata. Brahmanati bhovadino. Puthupaccekasaccaniti bahuni
patekkasaccani, idameva dassanam saccam, idameva dassanam saccanti evam patiyekkam
gahitani bahuni saccaniti attho. Nunnaniti nihatani. 6- Panunnaniti sutthu
nihatani. Cattaniti visatthani. Vantaniti vamitani. Muttaniti chinnabandhanani
@Footnote: 1 cha.Ma. timulani             2 cha.Ma. dvimulani
@3 cha.Ma. hoti na dissati        4 cha.Ma. iti saddo na dissati
@5 cha.Ma. satataviharo          6 cha.Ma. nihatani
Katani. Pahinaniti pajahitani. Patinissatthaniti yatha na puna cittam aruhanti,
evam pativisajjitani. 1- Sabbaneva tani gahitaggahanassa visatthabhavavevacanani.
      Samavayasatthesanoti ettha avayati anuna, satthati visattha, samma
avaya sattha esana assati samavayasatthesano, sammavisatthasabbaesanoti
attho. Raga cittam vimuttanti adihi maggassa kiccanipphatti kathita.
      Rago me pahinoti adihi paccavekkhanaya phalam kathitam.
                        Asekkhadhammadasakavannana
      asekkha sammaditthiti adayo sabbepi phalasampayuttadhammaeva. Ettha
ca sammaditthi, sammanananti dvisu thanesu pannava kathita. Sammavimuttiti
imina padena vuttava sesa phalasamapattidhamma sangahitati veditabba.
      "ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetbbam. Iti channam
dasakanam vasena samasatthipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Dasakavannana nitthita.
                         --------------
                         Panhasamodhanavannana
      [349] Idha pana thatva panha samodhanetabba. Imasmim hi sutte
ekakavasena dve panha kathita. Dukavasena sattati. Tikavasena asitisatam.
Catukkavasena dve satani. Pancakavasena timsasatam. Chakkavasena dvattimsasatam.
Sattakavasena atthanavuti. Atthakavasena atthasiti. Navakavasena catupannasa. Dasakavasena
samasatthiti evam sahassam cuddasa ca 2- panha kathita. Imanhi suttantam thapetva
tepitake buddhavacane anno suttanto evam bahupanhapatimandito natthi. Bhagava
imam suttantam adito patthaya sakalam sutva cintesi "dhammasenapati sariputto
@Footnote: 1 cha.Ma. patinissajjitani      2 cha.Ma. ca saddo na dissati
Buddhabalam dipetva appativattiyam sihanadam nadati. Savakabhasitoti vutte
okappana na hoti, jinabhasitoti vutte hoti, tasma jinabhasitam katva
devamanussanam okappanam imasmim suttante uppadessami"ti. Tato vutthaya
sadhukaram adasi. Tena vuttam "athakho bhagava vutthahitva ayasmantam sariputtam
amantesi, sadhu sadhu sariputta, sadhu kho tvam sariputta bhikkhunam sangitipariyayam
abhasi"ti.
      Tattha sangitipariyayanti samaggiya karanam. Idam vuttam hoti "sadhu
kho tvam sariputta mama sabbannutananena samsanditva bhikkhunam samaggirasam 1-
abhasi"ti. Samanunno sattha ahositi anumodanena samanunno ahosi.
Ettakena ayam suttanto jinabhasito nama jato. Desanapariyosane imam
suttantam manasikaronta te bhikkhu arahattam papunimsuti.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                       sangitisuttavannana nitthita.
                        -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 163-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=4096&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=4096&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4501              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4742              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4742              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]