ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                        4. Bhayabheravasuttavannana
     [34] Evamme sutanti bhayabheravasuttam. Tatrayam anupubbapadavannana:-
athati avicchedanatthe nipato. Khoti avadharanatthe, bhagavato savatthiyam vihare
avicchinneyevati vuttam hoti. Janussoniti netam tassa matapituhi katanamam,
apica kho thanantarapatilabhaladdham. Janusasonitthanam kiretam purohitatthanam, tam
tassa ranna dinnam, tasma "janussoni"ti vuccati. Brahmam anatiti brahmano,
mante sajjhayatiti attho, idameva hi jatibrahmananam niruttivacanam. Ariya
pana bahitapapatta brahmanati vuccanti.
     Yena bhagava tenupasankamiti yenati bhummatthe karanavacanam, tasma yattha
bhagava, upasankamiti evamettha attho datthabbo. Yena va karanena bhagava
devamanussehi upasankamitabbo, tena karanena upasankamiti evamettha attho
datthabbo. Kena ca karanena bhagava upasankamitabboti? nanappakaragunavisesa-
dhigamadhippayena saduphalupabhogadhippayena dijaganehi niccaphalitamaharukkho viya.
     Upasankamiti ca gatoti vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanadipanam.
Athava evam gato tato asannataram thanam bhagavato samipasankhatam
gantvatipi vuttam hoti. Bhagavata saddhim sammoditi yatha khamaniyadini pucchanto
bhagava tena, evam sopi bhagavata saddhim samappavattamodo ahosi, sitodakam viya
unhodakena sammoditam ekibhavam agamasi. Yaya ca "kacci bhoto gotamassa
khamaniyam kacci yapaniyam kacci bhoto gotamassa gotamasavakanam ca appabadham
appatankam lahutthanam balam phasuviharo"ti adikaya kathaya sammodi, tam
pitipamojjasankhatasammodajananato sammoditum yuttabhavato ca sammodaniyam katham,
atthabyanjanamadhurataya sucirampi kalam saretum nirantaram pavattetum araharupato
saritabbabhavato ca saraniyam. Suyyamanasukhato ca sammodaniyam, anussariyamanasukhato
saraniyam. Tatha byanjanaparisuddhataya sammodaniyam, atthaparisuddhataya saraniyanti evam
Anekehi pariyayehi sammodaniyam katham saraniyam vitisaretva pariyosapetva
nitthapetva yenatthena agato, tam pucchitukamo ekamantam nisidi.
     Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso "visamam candimasuriya parivattanti"ti
adisu 1- viya. Tasma yatha nisinno ekamante nisinno hoti, tatha nisiditi
evamettha attho datthabbo. Bhummatthe va etam upayogavacanam. Nisiditi upavisi.
Pandita hi purisa garutthaniyam upasankamitva asanakusalataya ekamantam nisidanti,
ayanca nesam annataro, tasma ekamantam nisidi.
     Kathampana nisinano ekamantam nisinno hotiti. Cha nisajjadose vajjetva.
Seyyathidam, atiduramaccasannam uparivatamunnatappadesam atisammukhamatipacchati. Atidure
nisinno hi sace kathetukamo hoti, uccasaddena kathetabbam hoti. Accasanne
nisinno sanghattanam karoti. Uparivate nisinno sariragandhena badhati. Unnatappadese
nisinno agaravam pakaseti. Sammukha 2- nisinno sace datthukamo hoti,
cakkhuna cakkhum ahacca datthabbam hoti. Atipaccha nisinno sace datthukamo
hoti, givam pasaretva datthabbam hoti. Tasma ayampi ete cha nisajjadose
vajjetva nisidi, tena vuttam "ekamantam nisidi"ti.
     Yemeti ye ime. Kulaputtati duvidha kulaputta jatikulaputta acarakulaputta
ca. Tattha "tena kho pana samayena ratthapalo nama kulaputto tasmimyeva
thullakotthite aggakulikassa 3- putto hoti"ti 4- evam agata uccakulappasuta
jatikulaputta nama. "ye te kulaputta saddha agarasma anagariyam pabbajita"ti 5-
evam agata pana yattha katthaci kule pasutapi acarasampanna acarakulaputta
nama. Idha pana dvihipi karanehi kulaputtayeva.
     Saddhati saddhaya. Agarasmati agarato. Anagariyanti pabbajjam
bhikkhubhavanca. Pabbajjapi hi natthettha agariyanti anagariya, agarassa hitam
kasigorakkhadikammam ettha natthiti attho. Bhikkhupi natthetassa agaranti anagaro,
@Footnote: 1 an. catukka. 21/70/85 adhammikasutta  2 cha.Ma., i. atisammukha
@3 cha.Ma. aggakulassa   4 Ma.Ma. 13/294/269 ratthapalasutta
@5 Ma. upari. 14/78/58 ganakamoggallanasutta.
Anagarassa bhavo anagariyam. Pabbajitati upagata, evam sabbathapi anagariyasankhatam
pabbajjam bhikkhubhavanca upagatati vuttam hoti. Pubbangamoti purato gami
nayako. Bahukaroti hitakiriyaya bahupakaro. Bhavantesam gotamo samadapetati te
kulaputte bhavam gotamo adhisiladini gaheta sikkhapeta. Sa janatati so
janasamuho. Ditthanugatim apajjiti dassananugatim patipajjati, yanditthiko bhavam
gotamo yamkhantiko yamruciko, tepi tanditthika honti tamkhantika tamrucikati attho.
     Kasma panayam evamahati, esa kira pubbe aneke kulaputte
agaramajjhe vasante devaputte viya pancahi kamagunehi paricariyamane anto ca
bahi ca susamvihitarakkhe disva te aparena samayena bhagavato madhurasaddhammadesanam 1-
sutva saddhaya ghara nikkhamma pabbajitva ghasacchadanaparamataya santutthe
arannakesu senasanesu kenaci arakkhiyamanepi anusankitaparisankite hatthapahatthe
udaggudagge addasa, disva ca imesam kulaputtanam "ayam phasuviharo kim nissaya
uppanno"ti cintento "samanam gotaman"ti bhagavati pasadam alattha. So tam
pasadam nivedetum bhagavato santikam agato, tasma evamaha.
     Athassa bhagava tam vacanam sampaticchanto abbhanumodanto ca evametam
brahmanati adimaha. Vacanasampatichannanumodanatthoyeva hi ettha ayam evanti
nipato. Mamam uddissati mamam uddissa. Saddhati saddhayeva. Na inatta
na bhayattati adini sandhayaha. Idisanamyeva hi bhagava pubbangamo na
itaresam. Durabhisambhavani hiti sambhavitum dukkhani dussahani, na sakka appesakkhehi
ajjhogahitunti vuttam hoti. Arannavanapatthaniti arannani ca vanapatthani ca.
Tattha kincapi abhidhamme nippariyayena "nikkhamitva bahi indakhila, sabbametam
arannan"ti 2- vuttam, tathapi yantam "pancadhanusatikam pacchiman"ti
arannikanganipphadakam senasanam vuttam, tadeva adhippetanti veditabbam.
     Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam anupacaratthanam, yattha na
kasiyyati na vapiyyati. Vuttancetam "vanapatthanti duranametam senasananam adhivacanam,
@Footnote: 1 Si. madhurarasam dhammadesanam, cha.Ma. madhurarasam dhammadesanam
@2 abhi. vibhanga. 35/529/302 jhanavibhanga
Vanapatthanti vanasandanametam senasananam, vanapatthanti bhimsanakanametam, vanapatthanti
salomahamsanametam, vanapatthanti pariyantanametam, vanapatthanti na manussupacaranametam
senasananam adhivacanan"ti. 1- Ettha ca pariyantananti imamekam pariyayam thapetva
sesapariyayehi vanapatthani veditabbani. Pantaniti pariyantani atidurani.
Dukkaram pavivekanti kayavivekam dukkaram. Durabhiramanti abhiramitum na sukham. Ekatteti
ekibhave. Kim dasseti? kayaviveke katepi tattha cittam abhiramapetum dukkaram.
Dvayadvayaramo 2- hi ayam lokoti. Haranti manneti haranti viya ghansanti 3- viya.
Manoti manam. Samadhim alabhamanassati upacarasamadhim va appanasamadhim va
alabhantassa. Kim dasseti? idisassa bhikkhuno tinapannamigadisaddehi vividhehi ca
bhimsanakehi vanani cittam vikkhipanti manneti, sabbam brahmano saddhapabbajitanam
kulaputtanam arannavasena 4- vimhito aha.
                         Kayakammantavarakatha
     [35] Athassa bhagava purimanayeneva "evametam brahmana"ti adihi
tam tam vacanam sampaticchitva abbhanumoditva ca yasma solasasu thanesu
arammanapariggahitanamyeva 5- tadisani senasanani durabhisambhavani. Na tesu
arammanapariggahayuttanam, attana ca bodhisatto samano tadiso ahosi, tasma
attano tadisanam senasananam durabhisambhavatam dassetum mayhampi khoti adimaha.
     Tattha pubbeva sambodhati sambodhato pubbeva, ariyamagguppattito
aparabhageyevati vuttam hoti. Anabhisambuddhassati appatividdhacatusaccassa.
Bodhisattasseva satoti bujjhanakasattasseva sammasambodhim adhigantum arahasattasseva
sato, bodhiya va sattasseva laggasseva sato. Dipankarassa hi bhagavato padamule
atthadhammasamodhanena abhiniharasamiddhito pabhuti tathagato bodhisatto 6- laggo 6-
"pattabba maya esa"ti va tadadhigamaya parakkamam amuncantoyeva agato, tasma
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/531/303 jhanavibhanga  2 cha.Ma. dvayamdvayaramo  3 cha.Ma. ghasanti
@4 cha.Ma. arannavase   5 cha.Ma. arammanapariggaharahitanamyeva  6-6 cha.Ma.
@bodhiya satto laggo
Bodhisattoti vuccati. Tassa mayhanti tassa evam bodhisattasseva sato mayham.
Ye kho keci samana va brahmana vati ye keci pabbajjupagata va
bhovadino va.
     Aparisuddhakayakammantati aparisuddhena panatipatadina kayakammantena
samannagata. Aparisuddhakayakammantasandosahetuti aparisuddhakayakammantasankhatassa
attano dosassa hetu aparisuddhakayakammantakaranati vuttam hoti. Haveti ekamsavacane
nipato. Akusalanti savajjam akkhemanca. Bhayabheravanti bhayanca bheravanca.
Cittutrasassa ca bhayanakarammanassa cetam adhivacanam. Tatra bhayam savajjatthena akusalam,
bheravam akkhematthenati veditabbam. Avhayantiti pakkosanti. Katham? te hi
panatipatadini katva "mayam ayuttamakarimha, sace no te janeyyum, yesam
aparajjhimha, idani anubandhitva anayabyasanam apadeyyun"ti arannam pavisitva
gacchantare va gumbantare va nisidanti. Te "appamattakampi tinasaddam va
pannasaddam va sutva idanimha nattha"ti tasanti vitasanti, agantva
parehi parivarita viya bandha vadhita viya ca honti. Evantam bhayabheravam attani
samaropanatthena avhayanti pakkosanti.
     Na kho panaham .pe. Patisevamiti aham kho aparisuddhakayakammanto
hutva arannavanapatthani pantani senasanani nappatisevami. Ye hi voti
ettha voti nipatamattam. Ariya vuccanti buddha ca buddhasavaka ca.
Parisuddhakayakammantati idisa hutva. Aham tesam annataroti tesam ahampi eko
annataro. Bodhisatto hi gahatthopi pabbajitopi parisuddhakayakammantova hoti. Bhiyyoti
atirekatthe nipato. Pallomanti pannalomatam, khemam sotthibhavanti attho.
Apadinti apajjim, atirekam sotthibhavam atirekena va sotthibhavamapajjinti
vuttam hoti. Aranne viharayati aranne viharatthaya.
                      Kayakammantavarakatha nitthita
                        Vacikammantavaradivannana
     [36] Esa nayo sabbattha. Ayampana viseso, vacikammantavare tava
aparisuddhavacikammantati aparisuddhena musavadadina vacikammantena samannagata.
Te katham bhayabheravam avhayanti? te musavadena parassa attham bhanjitva
Pisunavacaya mittabhedam katva pharusavacaya paresam parisamajjhe mammani tuditva 1-
niratthakavacaya parasattanam 2- kammante nasetva "mayam ayuttamakarimha, sace
no te janeyyum, yesam aparajjhimha, idani anubandhitva anayabyasanam
papuneyyun"ti arannam pavisitva gacchantare va gumbantare va nisidanti. Te
"appamattakampi tinasaddam va pannasaddam va sutva idanimha nattha"ti
tasanti vitasanti, agantva parehi parivarita viya bandha vadhita viya ca
honti. Evantam bhayabheravam attani samaropanatthena avhayanti pakkosanti.
     Manokammantavare aparisuddhamanokammantati aparisuddhena abhijjhadina
manokammantena samannagata. Te katham bhayabheravam avhayanti? te paresam
rakkhitagopitesu bhandesu abhijjhavisamalobham uppadetva parassa kujjhitva
parasatte 3- micchadassanam gahapetva mayam ayuttamakarimha .pe. Attani
samaropanatthena avhayanti pakkosanti.
     Ajivavare aparisuddhajivati aparisuddhena vejjakammadutakammavaddhipayogadina
ekavisatianesanabhedena ajivena samannagata. Te katham bhayabheravam
avhayanti? te evam jivikam kappetva sunanti "sasanasodhaka kira tepitaka bhikkhu
sasanam sodhetum nikkhanta, ajja va sve va idhagamissanti"ti arannam pavisitva
gacchantare va .pe. Tasanti vitasanti. Tehi 4- agantva parivaretva gahita
viya odatavatthanivasita viya ca hontiti. Sesam tadisameva.
     [37] Ito param abhijjhaluti adisu kincapi abhijjhabyapada manokammanta-
sangahita, tathapi nivaranavasena puna vuttati veditabba. Tattha abhijjhaluti
@Footnote: 1 Si. mammani bhinditva tuditva   2 Ma. i. paraputtanam  3 Ma. i. paraputte
@4 cha.Ma. te hi
Parabhandani abhijjhayanasila. Kamesu tibbasaragati vatthukamesu bahalakilesaraga.
Te katham bhayabheravam avhayanti? te avavatthitarammana honti, tesam avavatthitarammananam
Aranne viharantanam diva dittham rattim bhayabheravam hutva upatthati
"te akusalacitta appamattakenapi tasanti vitasanti, rajjum va latam va disva
sappasannino honti, khanum disva yakkhasannino, thalam va pabbatam va disva
hatthisannino sappadihi anayabyasanam apadita viya honti"ti. Sesam tadisameva.
     [38] Byapannacittati pakatibhavavijahanena vipannacitta. Kilesanugatanhi
cittam pakatibhavam vijahati, puranabhattabyanjanam viya putikam hoti. Padutthamanasankappati
padutthacittasankappa, abhaddakena paresam anatthajanakena cittasankappena
samannagatati vuttam hoti. Te katham bhayabheravam avhayanti? bhayabheravavhayanam ito
pabhuti abhijjhaluvare vuttanayeneva veditabbam. Yattha pana viseso bhavissati,
tattha pavakkhama. Na kho panaham byapannacittoti ettha pana mettacitto aham
hitacittoti dasseti, idisa hi bodhisatta honti. Evam sabbattha
vuttadosapatipakkhavasena bodhisattaguna vannetabba.
     [39] Thinamiddhapariyutthitati cittagelannabhutena thinena sesanamakayagelannabhutena
middhena ca pariyutthita, abhibhuta gahitati vuttam hoti. Te
niddabahula honti.
     [40] Uddhatati uddhaccapakatika vipphandamanacitta, uddhaccena hi
ekarammane cittam vipphandati dhajayatthiyam vatena pataka viya. Avupasantacittati
anibbutacitta, idha kukkuccam gahetum vattati.
     [41] Kankhi vicikicchiti ettha ekamevidam pancamam nivaranam. Kinnukho
idanti arammanam kankhanato kankha, idamevidanti nicchetum asasatthabhavato
vicikicchati vuccati, tena samannagata samanabrahmana "kankhi vicikicchi"ti vutta.
     [42] Attukkamsaka paravambhiti ye attanam ukkamsanti ukkhipanti, ucce
thane thapenti, paranca vambhenti garahanti nindanti, nice thane thapenti,
tesametam adhivacanam. Te katham bhayabheravam avhayanti? te parehi "asuko ca kira
Asuko ca attanam ukkamsanti, amhe garahanti, dase viya karonti, ganhatha
ne"ti anubandha palayitva arannam pavisitva gacchantare vati
kayakammantasadisam vittharetabbam.
     [43] Chambhiti kayachambhanalomahamsanakarena chambhena samannagata.
Bhirukajatikati bhirukapakatika, gamadaraka viya bhayabahula asurakatarati 1- vuttam hoti.
     [44] Labhasakkasilokoti ettha labbhatiti labho, catunnam paccayanametam
adhivacanam. Sakkaroti sundarasakkaro, paccaya eva hi panitapanita sundarasundara
ca abhisankharitva kata sakkarati vuccanti. Ya ca parehi attano garavakiriya
pupphadihi va puja. Silokoti vannabhananam etam, labhanca sakkaranca silokanca
labhasakkarasilokam. Nikamayamanati patthayamana. Bhayabheravavhayanam
abhijjhaluvarasadisameva. Tadatthadipakam panettha piyagamikavatthum kathenti:-
     eko kira piyagamiko nama bhikkhu samadinnadhutanganam bhikkhunam labham
disva "ahampi dhutangam samadayitva labham uppademi"ti cintetva sosanikangam
samadaya susane vasati. Athekadivasam eko kammamutto jaragavo diva gocare
caritva rattim tasmim susane pupphagumbe sisam katva romatthamano 2- atthasi.
Piyagamiko rattim cankamana nikkhanto tassa hanusaddam sutva cintesi "addha
mam labhagiddho esa susane vasatiti natva devaraja vihethetumagato"ti, so
jaragavassa purato anjalim paggahetva "sappurisa devaraja ajja me ekarattim
khama, sve patthaya na evam karissami"ti namassamano sabbarattim yacanto
atthasi. Tato suriye utthite tam disva katarayatthiya paharitva palapesi
"sabbarattim mam bhimsapesi"ti.
     [45] Kusitati kosajjanugata. Hinaviriyati hina viriyena rahita viyutta
niviriyati vuttam hoti. Tattha kusita kayikaviriyarambhavirahita honti, hinaviriya
@Footnote: 1 cha.Ma. asura katarati     2 cha.Ma., i. romanthayamano
Cetasikaviriyarambhavirahita. Te arammanavavatthanamattampi katum na sakkonti. Tesam
avavatthitarammanananti sabbam pubbasadisameva.
     [46] Mutthassatiti vissatthasati. 1- Asampajanati pannavirahita, imassa
ca patipakkhe "upatthitasatihamasmi"ti vacanato satibhajaniyamevetam. Panna panettha
satidubbaladipanattham vutta. Duvidha hi sati pannasampayutta pannavippayutta
ca. Tattha pannasampayutta balavati, vippayutta dubbala, tasma yadapi tesam
sati hoti, tadapi asampajanatta mutthassatiyeva te, dubbalaya satiya
satikiccabhavatoti etamattham dipetum "asampajana"ti vuttam. Te evam mutthassati
asampajana arammanavavatthanamattampi katum na sakkontiti sabbam pubbasadisameva.
     [47] Asamahitati upacarappanasamadhivirahita. Vibbhantacittati ubbhantacitta.
Samadhivirahena laddhokasena uddhaccena tesam samadhiviraha cittam
nanarammanesu paribbhamati, vanamakkato viya vanasakhasu uddhaccena ekarammanepi
vipphandati. Pubbe vuttanayena evam te asamahitavibbhantacitta
arammanavavatthanamattampi katum na sakkontiti sabbam pubbasadisameva.
     [48] Duppannati nippannanametam adhivacanam. Panna pana duttha nama
natthi. Elamugati elamukha, khakarassa gakaro kato. Lalamukhati vuttam hoti.
Duppannananhi kathentanam lala mukhato galati, lala ca elati vuccati.
Yathaha "passelamugam uragam dvijivhan"ti. Tasma te "elamuga"ti vuccanti.
"elamukha"tipi patho. "elamuka"tipi keci pathanti, apare "elamuka"tipi,
sabbattha "elamukha"ti attho. Te katham bhayabheravam avhayanti? te duppanna
elamuga arammanavavatthanamattampi katum na sakkonti. Tesam avavatthitarammananam
aranne viharantanam diva dittham rattim bhayabheravam hutva upatthati "te akulacitta
appamattakenapi tasanti vitasanti, rajjum va latam va disva sappasannino
honti, khanum disva yakkhasannino, thalam va pabbatam va disva hatthisannino
@Footnote: 1 cha.Ma., i. natthassati
Sappadihi anayabyasanam apadita viya honti. Evam tam bhayabheravam attani
samaropanatthena avhayanti pakkosanti. Pannasampannohamasmiti ettha pannaya
sampanno samannagato, no ca kho vipassanapannaya, na maggapannaya, apica
kho pana imesu solasasu thanesu arammanavavatthanapannayati attho. Sesam
sabbattha vuttanayamevati.
                   Solasatthanarammanapariggaho nitthito.
                          ------------
                       Bhayabheravasenasanadivannana
     [49] Tassa mayhanti ko anusandhi? bodhisatto kira imani
solasarammanani parigganhanto ca 1- bhayabheravam adisva bhayabheravannama evarupasu
rattisu evarupe senasane ca pannayati, handa nam tatthapi gavesamiti 2-
bhayabheravagavesanam akasi, etamattham bhagava idani brahmanassa dassento tassa
mayhanti adimaha.
     Tattha ya tati ubhayametam rattinamyeva uddesavacanam. 3- Abhinnatati ettha
abhiti lakkhanatthe upasaggo. Tasma abhinnatati candaparipuriya candaparikkhayenati
evamadihi lakkhanehi natati veditabba. Abhilakkhitati ettha upasaggamattameva,
tasma abhilakkhita 4- lakkhaniya icceva attho, uposathasamadanadhammassavanapuja-
sakkaradikaranattham lakkhetabba sallakkhetabba upalakkhetabbati vuttam hoti.
     Catuddasiti pakkhassa pathamadivasato pabhuti 5- catuddasannam purani eka
ratti. Evam pancaddasi atthami ca. Pakkhassati sukkapakkhassa kanhapakkhassa ca.
Eta tisso tisso katva cha rattiyo, tasma sabbattha pakkhavacanam yojetabbam
"pakkhassa catuddasi pakkhassa pancaddasi pakkhassa atthami"ti. Atha pancami kasma
@Footnote: 1 i. ca saddo na dissati   2 cha.Ma. gavesissamiti   3 cha.Ma., i.
@uddesaniddesavacanam  4 cha.Ma. abhilakkhitati   5 cha.Ma., i. pabhuti evamuparipi
Na gahitati asabbakalikatta. Pubbe kira bhagavati anuppannepi uppajjitva
aparinibbutepi pancami anabhilakkhitayeva, parinibbute pana dhammasangahaka thera 1-
cintesum "dhammassavanam cirena hoti"ti. Tato sammannitva pancamiti dhammassavanadivasam
thapesum, tato pabhuti sa abhilakkhita jata, evam asabbakalikatta
ettha na gahitati.
     Tatharupasuti tathavidhasu. Aramacetiyaniti puppharamaphalaramadayo arama
eva aramacetiyani. Cittikatatthane hi te cetiyaniti vuccanti, pujaniyatthenati
vuttam hoti. Vanacetiyaniti baliharanavanasandasubhagavanadevasalavanadini vananiyeva
vanacetiyani. Rukkhacetiyaniti gamanigamadidvaresu pujaniyarukkhayeva rukkhacetiyani.
Lokiya hi dibbadhivutthati va mannamana tesuyeva va dibbasannino hutva
aramavanarukkhe cittim karonti pujenti, tena te sabbepi cetiyaniti vuccanti.
Bhimsanakaniti bhayajanakani, passatopi sunatopi bhayam janenti. Salomahamsaniti saheva
lomahamsena vattanti pavisamanasseva lomahamsajananato. Appeva nama passeyyanti
api nama tam bhayabheravam passeyyameva. Aparena samayenati "etadahosi
yannunahan"ti evam cintitakalato patthaya annena kalena.
     Tattha ca me brahmana viharatoti tatharupesu senasanesu yam yam manussanam
ayacanupaharakaranaraham yakkhatthanam pupphadhupamamsaruhiravasamedapihakapapphasasuramerayadihi
okinnakilinnadharanitalam ekanipatam viya yakkharakkhasapisacanam, yam divapi
passantanam hadayam manne phalati, tanthanam sandhayaha "tattha ca me brahmana
viharato"ti. Migo 2- va agacchatiti singani va khurani va kottento
gokannakhaggadipivarahadibhedo migo va agacchati, sabbacatuppadananhi idha migoti
namam. Katthaci pana kanasingalopi 3- vuccati. Yathaha:-
         "usabhasseva te khandho            sihasseva vijambhati 4-
          migaraja namo tayatthu             api kinci labhamase"ti 5-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dhammasangahakatthera   2 cha.Ma., i. mago    3 cha.Ma. kalasinagalopi
@4 cha.Ma. pali. vijambhitam         5 khu.ja.tika. 27/484/123 antajataka
     Moro va kattham patetiti moro va sukkhakattham rukkhato caletva
pateti. Moragahanena ca idha sabbapakkhigahanam adhippetam, tena yo koci pakkhiti
vuttam hoti. Athava moro vati vasaddena anno va koci pakkhiti. Esa nayo
purime migagahanepi, vato va pannakasatam eretiti vato va pannakacavaram
ghatteti. Etam nuna tam bhayabheravam agacchatiti yam etam agacchati, tam bhayabheravam nuna 1-
ito pabhuti ca arammanameva bhayabheravanti veditabbam. Parittassa ca adhimattassa ca
bhayassa arammanatta sukharammanam rupam sukhamiva. Kinnu kho aham annadatthu
bhayapatikankhi viharamiti aham kho kim karanam ekamseneva bhayam akankhamano
icchamano hutva viharami,
     yathabhutassa 2- yathabhutassati yena yena iriyapathena bhutassa bhavitassa sato
vattamanassa samangibhutassa va. Meti mama santike. Tathabhuto tathabhuto vati
tena teneva iriyapathena bhuto bhavito santo vattamano samangibhuto vati
attho. So kho aham .pe. Pativinemiti bodhisattassa kira cankamantassa tasmim
migasingakhurasaddadibhede bhayabheravarammane agate neva mahasatto titthati, na
nisidati na sayati, athakho cankamantova parivimamsanto parivicinanto bhayabheravam na
passati, migasingakhurasaddadimattameva tam hoti, so tam natva idam nametam, na
bhayabhevaranti tato titthati va nisidati va sayati va. Etamattham dassento "so
kho ahan"ti adimaha. Esa nayo sabbapeyyalesu. Ito paranca iriyapathapatipatiya
avatva asannapatipatiya iriyapatha vuttati veditabba, cankamantassa hi
bhayabherave agate na thito na nisinno na nipanno thitassapi agate na
cankamamiti evam tassa tassa asannapatipatiya vuttati.
                         Asammohaviharavannana
     [50] Evam bhimsanakesupi thanesu attano bhayabheravabhavam dassetva
idani jhayinam sammohatthanesu attano asammohaviharam dassetum santi kho
pana brahmanati adimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. nunati         2 cha.Ma., i. yathabhutam
     Tattha santiti atthi samvijjanti upalabbhanti. Rattimyeva samananti rattimyeva
santam. Divati sanjanantiti "divaso ayan"ti sanjananti. Divayeva samananti
divasamyeva santam. Rattiti sanjanantiti "ratti ayan"ti sanjananti. Kasma
panete evam sannino hontiti. Vutthanakosallabhavato va sakunarutato va.
Katham? idhekacco odatakasinalabhi diva parikammam katva diva samapanno divayeva
Vutthahamiti manasikaram uppadeti, no ca kho addhanaparicchede kusalo hoti.
So divasam atikkamitva rattibhage vutthati. Odatakasinapharanavasena cassa visadam
hoti vibhutam suvibhutam. So diva vutthahamiti uppaditamanasikarataya
odatakasinapharanavisadavibhutataya ca rattimyeva samanam divati sanjanati. Idha panekacco
nilakasinalabhi rattim parikammam katva rattim samapanno rattimyeva vutthahamiti
manasikaram uppadeti, no ca kho addhanaparicchede kusalo hoti. So rattim
atikkamitva divasabhage vutthati. Nilakasinapharanavasena cassa avisadam hoti avibhutam.
So rattim vutthahamiti uppaditamanasikarataya nilakasinapharanavisadavibhutataya ca
divayeva samanam rattiti sanjanati. Evam tava vutthanakosallabhavato evam
sannino honti.
     Sakunarutato pana idhekacco anto senasane nisinno hoti. Atha diva
ravanakasakunakakadayo candalokena divati mannamana rattim ravanti annehi
va karanehi. So tesam saddam sutva rattimyeva samanam divati sanjanati. Idha
panekacco pabbatantare gambhiraya ghanavanapaticchannaya giriguhaya
sattahavaddalikaya vattamanaya antarahitasuriyaloke kale nisinno hoti. Atha rattim
ravanakasakunaulukadayo majjhantikasamayepi tattha tattha samandhakare nisinna
rattisannaya va annehi va karanehi ravanti. So tesam saddam sutva divayeva
samanam rattiti sanjanati. Evam sakunarutato evamsannino hontiti. Idamahanti
idam aham evam sanjananam. Sammohaviharasmim vadamiti sammohaviharapariyapannam
antogadham, sammohaviharannataram vadamiti vuttam hoti.
     Aham kho pana brahmana .pe. Sanjanamiti pakato bodhisattassa
rattindivaparicchedo. Sattahavaddalikakalepi candimasuriyesu adissamanesupi
janatiyeva "ettakam purebhattakalo gato, ettakam pacchabhattakalo, ettakam
pathamayamo, ettakam majjhimayamoti, tasma evamaha. Anacchariyam cetam, yam puritaparami
bodhisatto evam janati. Padesannane thitanam savakanampi rattindivaparicchedo
pakato hoti.
     Kalyanimahavihare 1- kira godattatthero dvangulakale bhattam gahetva
dvangulakale bhunjati. Suriye adissamanepi patoyeva senasanam pavisitva taya
velaya nikkhamati. Ekadivasam aramika "sve therassa nikkhamanakale passama"ti
bhattam sampadetva kalatthambhamule nisidimsu. Thero dvangulakaleyeva nikkhamati. 2-
Tato pabhuti kira suriye adissamanepi therassa nikkhamanasannaya eva bherim akotenti.
     Dhajagaraviharepi 3- kalidevatthero 4- antovasse yamagandikam paharati,
acinnametam therassa. Na ca yamayantanalikam payojeti, anne bhikkhu payojenti.
Atha nikkhante pathame yame there muggaram gahetva thitamatteyeva ekadvearam 5-
paharanteyeva va yamayantam patati, evam tisu yamesu samanadhammam katva thero
patoyeva gamam pavisitva pindapatam adaya viharam agantva bhojanavelaya 6-
pattam gahetva divaviharatthanam gantva samanadhammam karoti. Bhikkhu kalatthambham
disva therassa agamanatthaya pesenti. So bhikkhu theram diva viharatthana
nikkhamantameva va antara magge va passati. Evam padesannane thitanam
savakanampi rattindivaparicchedo pakato hoti, kimangampana bodhisattananti.
     Yam kho tam .pe. Vadeyyati ettha pana "yam kho tam brahmana asammohadhammo
satto loke uppanno .pe. Sukhaya devamanussanan"ti vacanam vadamano
koci sammavadeyya sammavadamano siya, na vitathavadi assa. Mameva tam vacanam
vadamano sammavadeyya sammavadamano siya, na vitathavadi assati evam
padasambandho veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. kalyaniyamahavihare  2 Si. nikkhami  3 katthaci:- vajagaragirivihare
@cha.Ma. ajagaraviharepi  4 katthaci:- kaladevatthero cha.Ma. kaladevatthero
@5 cha.Ma. ekam dve vare  6 Si. bhojanasalaya
     Tattha asammohadhammoti asammohasabhavo. Loketi manussaloke. Bahujanahitayati
bahujanassa hitatthaya, pannasampattiya ditthadhammikasamparayikahitupadesakoti.
Bahujanasukhayati bahujanassa sukhatthaya, cagasampattiya upakaranasukhasampattidayakoti. 1-
Lokanukampayati lokassa anukampatthaya, mettakarunasampattiya matapitaro
viya lokassa rakkhita gopayitati. 2- Atthaya hitaya sukhaya devamanussananti idha
devamanussagahanena ca bhabbapuggalaveneyyasatteyeva gahetva tesam nibbanamagga-
phaladhigamaya attano uppattim dassetiti veditabbo, atthayati hi vutte
paramatthatthaya nibbanayati vuttam hoti. Hitayati vutte tamsampapakamaggatthayati
vuttam hoti. Nibbanasampapakamaggato hi uttarim hitam nama natthi. Sukhayati
vutte phalasamapatti sukhatthayati vuttam hoti, tato uttarim sukhabhavato. Vuttam
cetam "ayam samadhi paccuppannasukho ceva ayatinca sukhavipako"ti. 3-
                        Pubbabhagapatipadadivannana
     [51] Evam bhagava buddhagunapatilabhavasanam attano asammohaviharam
brahmanassa dassetva idani yaya patipadaya tam kotippattam asammohaviharam
adhigato, tam pubbabhagato pabhuti dassetum araddham kho pana me brahmanati
adimaha.
     Keci panahu "imam asammohaviharam sutva brahmanassa cittamevam uppannam
hoti `kaya nu kho patipadaya imam patto'ti, tassa cittamannaya imayaham
patipadaya imam uttamam asammohaviharam pattoti dassento evamaha"ti.
     Tattha araddham kho pana me brahmana viriyam ahositi brahmana na
maya ayam uttamo asammohaviharo kusitena mutthassatina saraddhakayena
vikkhittacittena va adhigato, apica kho tadadhigamaya araddham kho pana me viriyam
@Footnote: 1 Si. upakaranasukhasampadayakoti, cha.Ma. upakaranasukhassa dayakoti  2 Ma. gopapayitati.
@cha.Ma. gopayitati   3 di. pati. 11/355/249 dasuttarasutta, an. pancaka.
@22/27/25 (sya), abhi. vi. 35/804/407-  nanavibhanga.
Ahosi, bodhimande nisinnena maya caturangaviriyam araddham ahosi, paggahitam
asithilappavattitanti vuttam hoti. Araddhattayeva ca me tam asallinam ahosi.
     Upatthita sati appamutthati na kevalanca viriyameva satipi me
arammanabhimukhibhavena upatthita ahosi. Upatthitattayeva ca appamuttha. Passaddho
kayoti kayacittapassaddhisambhavena kayopi me passaddho ahosi. Tattha yasma namakaye
passaddhe rupakayopi passaddhoyeva hoti, tasma namakayo rupakayoti avisesetvava
passaddho kayoti vuttam. Asaraddhoti so ca kho passaddhattayeva asaraddho,
vigatadarathoti vuttam hoti. Samahitam cittam ekagganti cittampi me samma ahitam
sutthu thapitam viya 1- ahosi, samahitatta eva ca ekaggam acalam nipphandananti,
ettavata jhanassa pubbabhagapatipada kathita hoti.
     Idani imaya patipadaya adhigatam pathamajhanam adim katva vijjattayapariyosanam
visesam dassenato so kho ahantiadimaha. Tattha vivicceva kamehi
.p. Catuttham jhanam upasampajja vihasinti ettha tava yam vattabbam siya, tam
sabbam visuddhimagge pathavikasinakathayam vuttam. Kevalanhi tattha "upasampajja viharati"ti
agatam, idha "vihasin"ti, ayameva viseso. Kim katva pana bhagava imani jhanani
upasampajja vihasiti, kammatthanam bhavetva. Kataram? anapanassatikammatthanam.
     Imani ca pana cattari jhanani kesanci cittekaggatthani honti,
kesanci vipassanapadakani, kesanci abhinnapadakani, kesanci nirodhapadakani,
kesanci bhavokkamanatthani. Tattha khinasavanam cittekaggatthani honti. Te hi
samapajjitva ekaggacitta sukham divasam viharissamati iccevam kasinaparikammam
katva attha samapattiyo nibbattenti. Sekhaputhujjananam samapattito vutthaya
samahitena cittena vipassissamati nibbattentanam vipassanapadakani honti.
Ye pana attha samapattiyo nibbattetva abhinnapadakajjhanam samapajjitva
samapattito vutthaya "ekopi hutva bahudha hoti"ti 2- vuttanaya abhinnayo
@Footnote: 1 cha.Ma., i. thapitam appitam viya   2 di.Si. 9/238/87 samannaphalasutta, khu.
@pati. 31/253/163-  nanakatha (sya)
Patthenta nibbattenti, tesam abhinnapadakani honti. Ye pana attha
samapattiyo nibbattetva nirodhasamapattim samapajjitva sattaham acitta
hutva dittheva dhamme nirodham nibbanam patva sukham viharissamati nibbattenti,
tesam nirodhapadakani honti. Ye pana attha samapattiyo nibbattetva
aparihinajjhana brahmaloke upapajjissasamati nibbattenti, tesam
bhavokkamanatthani honti.
     Bhagavata panidam catutthajjhanam bodhirukkhamule nibbattitam, tam tassa
vipassanapadakanceva ahosi abhinnapadakanca sabbakiccasadhakanca,
sabbalokiyalokuttaragunadayakanti veditabbam.
                        Pubbenivasakathavannana
     [52] Yesanaca gunanam dayakam ahosi. Tesam ekadesam dassento so
evam samahite cittetiadimaha. Tattha dvinnam vijjanam anupadavannana ceva
bhavananayo ca visuddhimagge vittharito. Kevalanhi tattha "so evam samahite
citte .pe. Abhininnameti"ti vuttam. Idha "abhininnamesin"ti. Ayam kho me
brahmanati ayanca appanavaro tattha anagatoti ayamevettha viseso. Tattha
soti so aham. Abhininnamesinti abhiniharim. Abhininnamesinti ca vacanato soti
ettha so ahanti evamattho veditabbo.
     Yasma cidam bhagavato vasena pubbenivasanussatinanam agatam, tasma
"so tato cuto idhupapanno"ti ettha evam yojana veditabba. Ettha hi
so tato cutoti patinivattantassa paccavekkhanam. Tasma idhupapannoti imissa
idhupapattiya anantaram, amutra udapadinti tusitabhavanam sandhayahati veditabbo.
Tatrapasim evamnamoti tatrapi tusitabhavane setaketu nama devaputto ahosim.
Evamgottoti tahi devatahi saddhim ekagotto. Evamvannoti suvannavanno.
Evamaharoti dibbasudhaharo. Evam sukhadukkhapatisamvediti evam dibbasukhapatisamvedi.
Dukkham pana sankharadukkhamattameva. Evamayupariyantoti evam sattapannasavassa-
kotisatthivassasatasahassayupariyanto. So tato cutoti so aham tato tusitabhavanato
cuto. Idhupapannoti idha mahamayadeviya kucchimhi nibbatto.
     Ayam kho me brahmanatiadisu meti maya. Vijjati viditakaranatthena
vijja. Kim viditam karoti? pubbenivasam. Avijjati tasseva pubbenivasassa
aviditakaranatthena tappaticchadako mohoti vuccati. Tamoti sveva moho
paticchadakatthena "tamo"ti vuccati. Alokoti sayeva vijja obhasakaranatthena
"aloko"ti vuccati. Ettha ca vijja adhigatati ayam attho, sesam pasamsavacanam.
Yojana panettha ayam kho me vijja adhigata, tassa me adhigatavijjassa avijja
vihata, vinatthati attho. Kasma? yasma vijja uppanna. Esa nayo itarasmimpi
padadvaye.
     Yathatanti ettha yathati opamme. Tanti nipato. Satiya avippavasena
appamattassa. Viriyatapena atapino. Kaye ca jivite ca anapekkhataya
pahitattassa pesitattassati attho. Idam vuttam hoti "yatha appamattassa atapino
pahitattassa viharato avijja vihanneyya, vijja uppajjeyya, tamo vihanneyya,
aloko uppajjeyya. Evameva mama avijja vihata, vijja uppanna. Tamo vihato,
aloko uppanno. Etassa me padhananuyogassa anurupameva phalam laddhan"ti.
                       Pubbenivasakatha nitthita.
                            ---------
                        Dibbacakkhunanakathavannana
     [53] Cutupapatakathayam yasma pana 1- idha bhagavato vasena pali agata,
tasma "passami pajanami"ti vuttam, ayam viseso. Sesam visuddhimagge vuttasadisameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. pana-saddo na dissati
     Ettha pana vijjati dibbacakkhunanavijja. Avijjati sattanam
cutipatisandhipaticchadika avijja. Sesam vuttanayamevati. Yasma ca puritaparaminam
mahasattanam parikammakiccam nama natthi. Te hi citte abhininnamitamatteyeva
anekavihitam pubbenivasam anussaranti, dibbena cakkhuna satte passanti. Tasma yo
tattha parikammam adim katva bhavananayo vutto, na tena idha atathoti.
                           -----------
                       Asavakkhayananakathavannana
     [54] Tatiyavijjaya so evam samahite citteti vipassanapadakam
catutthajjhanacittam veditabbam. Asavanam khayananayati arahattamaggananatthaya,
arahattamaggo hi asavavinasanato asavanam khayoti vuccati, tatra cetam nanam tattha
pariyapannattati. Cittam abhininnamesinti vipassanacittam abhiniharim. So idam
dukkhanti evamadisu "ettakam dukkham, na ito bhiyyo"ti sabbampi dukkhasaccam
sarasalakkhanapativedhena yathabhutam abbhannasim janim pativijjhim. Tassa ca dukakhassa
nibbattikam tanham ayam dukkhasamudayoti. Tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati,
tantesam appavattinibbanam ayam dukkhanirodhoti. Tassa ca sampapakam ariyamaggam
ayam dukkhanirodhagamini patipadati saralakkhanapativedhena yathabhutam abbhannasim
janim pativijjhinti evamattho veditabbo.
     Evam sarupato saccani dassetva idani kilesavasena pariyayato
dassento ime asavatiadimaha. Tassa me evam janato evam passatoti
tassa mayham evam janantassa evam passantassa. Saha vipassanaya kotippattam
maggam katheti. Kamasavati kamasavato. Vimuccitthati imina phalakkhanam dasseti,
maggakkhane hi cittam vimuccati, phalakkhane vimuttam hoti. Vimuttasmim
vimuttamhiti 1- nananti imina paccavekkhanananam dasseti. Khina jatitiadihi tassa
bhumim, tena hi nanena bhagava paccavekkhanto "khina jati"ti adini abbhannasi.
Katama pana bhagavato jati khina, katham ca nam abbhannasiti. Na tavassa atita
@Footnote: 1 pali. vimuttamiti
Jati khina pubbeva khinatta, na anagata anagate vayamabhavato, na
paccuppanna vijjamanatta. Ya pana maggassa abhavitatta uppajjeyya
ekacatupancavokarabhavesu ekacatupancakkhandhappabheda jati, sa maggassa bhavitatta
anuppadadhammatam apajjanena khina, tam so maggabhavanaya pahinakilese
paccavekkhitva "kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikam hoti"ti
jananto annasiti.
     Vusitanti vuttham parivuttham, katam caritam nitthitanti attho. Brahmacariyanti
maggabrahmacariyam, puthujjanakalyanakehi saddhim satta sekha brahmacariyavasam vasanti
nama, khinasavo vutthavaso. Tasma bhagava attano brahmacariyavasam paccavekkhanto
"vusitam brahmacariyan"ti abbhannasi. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi
parinnapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidhampi kiccam nitthapitanti attho.
Puthujjanakalyanakadayo hi tam kiccam karonti, khinasavo katakaraniyo. Tasma
bhagava attano karaniyam paccavekkhanto "katam karaniyan"ti abbhannasi.
     Naparam itthattayati idani puna itthambhavaya 1- evam solasakiccabhavaya
va kilesakkhayaya va maggabhavanakiccam me natthiti abbhannasi. Athava itthattayati
itthabhavato imasma evampakara idani vattamanakkhandhasantana aparam
khandhasantanam mayham natthi. Ime pana pancakkhandha parinnata titthanti
chinnamulaka rukkha viya. Te carimakavinnananirodhena anupadano viya jatavedo
nibbayissantiti abbhannasi.
     Idani evam paccavekkhanananapariggahitam tam asavanam khayananadhigamam
brahmanassa dassento ayam kho me brahmanatiadimaha. Tattha vijjati
arahattamaggananavijja. Avijjati catusaccapaticchadika avijja. Sesam vuttananayameva.
Ettavata ca pubbenivasananena atitamsananam, dibbacakkhuna paccuppannanagatamsananam.
Asavakkhayena sakalalokuttaragunanti 2- evam tihi vijjahi sabbepi
sabbannugune sangahetva pakasento attano asammohaviharam brahmanassa dassesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. itthabhavaya           2 cha.Ma. sakalalokiyalokuttaragunanti
                        Arannavasakaranavannana
     [55] Evam vutte kira brahmano cintesi "samano gotamo sabbannutam
patijanati, ajjapi ca arannavasam na vijahati, atthi nu khvassa annampi
kinci karaniyan"ti. Athassa bhagava ajjhasayam viditva imina ajjhasayanusiddhiya
siya kho pana tetiadimaha. Tattha siya kho pana te brahmana evamassati
brahmana kadaci tuyham evam bhaveyya. Na kho panetam brahmana evam datthabbanti
evam kho pana brahmana taya mayham pantasenasanapatisevanam avitaragaditayati
evam na datthabbam. Evam pantasenasanam patisevane akaranam patikkhipitva karanam
dassento dve kho ahantiadimaha. Tattha atthoyeva atthavaso. Tasma dve
kho aham brahmana atthavaseti aham kho brahmana dve atthe dve karanani
sampassamanoti vuttam hoti. Attano ca ditthadhammasukhaviharanti ettha ditthadhammo
nama ayam paccakkho attabhavo. Sukhaviharo nama catunnam iriyapathaviharanam
phasuta, ekakassa hi aranne antamaso uccarapassavakiccam upadaya sabbeva
iriyapatha phasuka honti, tasma ditthadhammassa sukhaviharam ditthadhammasukhaviharanti 1-
ayamattho veditabbo. Pacchimanca janatam anukampamanoti katham arannavasena pacchima
janata anukampita hoti? saddha pabbajita hi kulaputta bhagavato arannavasam
disva bhagavapi nama arannasenasanani na muncati, yassa nevatthi parinnatabbam
na pahatabbam na bhavetabbam na sacchikatabbam, kimangam pana mayanti cintetva
tattha vasitabbameva mannissanti. Evam khippameva dukkhassantakara bhavissantiti.
Evam pacchima janata anukampita hoti, etamattham dassento aha "pacchimanca
janatam anukampamano"ti.
                        Desananumodanavannana
     [56] Tam sutva attamano brahmano anukampitarupatiadimaha. Tattha
anukampitarupati anukampitajatika anukampitasabhava. Janatati janasamuho. Yathatam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ditthadhammassa sukhaviharanti
Arahata sammasambuddhenati yatha araham sammasambuddho anukampeyya, tatheva
anukampitarupati.
     Evanca vatva puna tam bhagavato dhammadesanam abbhanumodamano bhagavantam
etadavoca abhikkantam bho gotama abhikkantam bho gotamati. Tatthayam abhikkantasaddo
khayasundarabhirupaabbhanumodanesu dissati. "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto
pathamo yamo, ciranisinno bhikkhusamgho"tiadisu 1- hi khaye dissati. "ayam imesam
catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"tiadisu 2- sundare.
         "ko me vandati padani            iddhiya yasasa jalam
          abhikkantena vannena              sabba obhasayam disa"ti
adisu 3- abhirupe. "abhikkantam bhante"tiadisu 4- abbhanumodane. Idhapi
abbhanumodaneyeva. Yasma ca abbhanumodane, tasma sadhu sadhu bho gotamati vuttam hotiti
veditabbam.
         "bhaye kodhe pasamsayam              turite kotuhalacchare
          hase soke pasade ca           kare amenditam budho"ti
     imina ca lakkhanena idha pasadavasena pasamsavasena cayam dvikkhattum
vuttoti veditabbo. Athava abhikkantanti abhikkantam 5- atiittham atimanapam,
atisundaranti vuttam hoti.
     Tattha ekena abhikkantasaddena desanam thometi, ekena attano pasadam.
Ayanhettha adhippayo:- abhikkantam bho gotama yadidam bhoto gotamassa dhammadesana,
abhikkantam yadidam bhoto gotamassa dhammadesanam agamma mama pasadoti. Bhagavatoyeva
va vacanam dve dve atthe sandhaya thometi:- bhoto gotamassa vacanam abhikantam
dosanasanato, abhikkantam gunadhigamanato, tatha saddhajananato. Pannajananato,
@Footnote: 1 vinaYu. cula. 7/383/204 patimokkhatthapanakkhandhaka, an. atthaka.
@23/110(20)/207 (sya)   2 an catukka. 21/100/114 potaliyasutta
@3 khu. vimana. 26/857/87 purisavimana  4 di.Si. 9/250/85
@ajatasattuupasakattapativedana, vinaYu. mahavi. 1/15/7 veranjakanda.
@5 Si. atikantam, cha.Ma. abhikantam
Satthato, sabyanjanato, uttanapadato, gambhiratthato, kannasukhato, hadayangamato,
anattukkamsanato, aparavambhanato, karunasitalato pannavadatato, apatharamaniyato,
vimaddakkhamato, suyyamanasukhato vimamsiyamanahitatoti evamadihi yojetabbam.
     Tato parampi catuhi upamahi desanamyeva thometi. Tattha nikujjitanti
adhomukham thapitam hetthamukhajatam va. Ukkujjeyyati upari mukham thapeyya.
Paticchannanti tinapannadicchaditam. Vivareyyati ugghateyya. Mulhassati
disamulhassa. Maggam acikkheyyati hatthe gahetva "esa maggo"ti vadeyya.
Andhakareti kalapakkhacatuddasiaddharattaghanavanasandameghapatalehi caturange tame,
ayam tava anuttanapadattho.
     Ayam pana adhippayayojana:- yatha koci nikujjitam ukkujjeyya, evam
saddhammavimukham asaddhamme patitam mam asaddhamma vutthapentena yatha paticchannam
vivareyya, evam kassapassa bhagavato sasanantaradhanato pabhuti micchaditthigahanapaticchannam
sasanam vivarantena yatha mulhassa maggam acikkheyya, evam kummaggam miccha
maggam patipannassa me saggamokkhamaggam acikkhantena 1- yatha andhakare telapajjotam
dhareyya, evam mohandhakare nimuggassa me buddhadiratanarupani apassato
tappaticchadakamohandhakaraviddhamsakadesanapajjotadharanena mayham bhota gotamena
etehi pariyayehi pakasitatta anekapariyayena dhammo pakasitoti.
                          Pasannakaravannana
     evam desanam thometva imaya desanaya ratanattaye pasannacitto pasannakaram
karonto "esahan"tiadimaha. Tattha esahanti eso aham. Bhavantam gotamam
saranam gacchamiti bhavam me gotamo saranam parayano aghassa hanta 2- hitassa ca
vidhatati imina adhippayena bhavantam gotamam gacchami bhajami sevami payirupasami,
evam va janami bujjhamiti. Yesanhi dhatunam gati attho, buddhipi tesam
@Footnote: 1 Si. avikarontena       2 cha.Ma. tata
Attho. Tasma gacchamiti imassa janami bujjhamiti ayamattho vutto. Dhammanca
bhikkhusamghancati ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathanusittham patipajjamaneva
catusu apayesu apatamane dharetiti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva
nibbananca. Vuttam hetam "yavata bhikkhave dhamma sankhata, ariyo atthangiko
maggo tesam aggamakkhayati"ti 1- vittharo. Na kevalanca ariyamaggo ceva nibbananca,
apica kho ariyaphalehi saddhim pariyattidhammopi. Vuttanhetam chattamanavakavimane:-
                 "ragaviragamanejamasokam *-
                  dhammamasankhatamappatikulam
                  madhuramimam pagunam suvibhattam
                  dhammamimam saranatthamupehi"ti. 2-
     Ettha ragaviragoti maggo kathito. Anejamasokan *- ti phalam.
Dhammamasankhatanti nibbanam. Appatikulam madhuramimam pagunam suvibhattanti pitakattayena
vibhattasabbadhammakkhandhani. 3- Ditthisilasanghatena samhatoti samgho, so atthato
atthaariyapuggalasamuho. Vuttanhetam tasmimyeva vimane:-
                 "yattha ca dinnamahapphalamahu
                  catusu sucisu purisayugesu
                  attha ca puggaladhammadasa te
                  samghamimam saranatthamupehi"ti. 4-
Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho. Ettavata brahmano tini saranagamanani pativedesi.
                            Saranagamanakatha
     idani tesu saranagamanesu kosallattham saranam, saranagamanam, yo ca saranam
gacchati, saranagamanappabhedo, saranagamanaphalam, sankileso, bhedoti ayam vidhi veditabbo.
@Footnote: 1 an. catukka. 21/34/39 aggappasadasutta  * pali. manenjamasokam,...
@2 khu. vimana. 26/887/91 chattamanavakavimana  3 cha.Ma., i. vibhatta sabbadhammakkhandhati
@4 khu. vimana. 26/888/92 chattamanavakavimana
Seyyathidam:- padatthato tava himsatiti saranam, saranagatanam teneva saranagamanena
bhayam santasam dukkham duggatiparikilesam hanati vinasetiti attho, ratanattayassetam
adhivacanam.
     Athava hite pavattanena ahita ca nivattanena sattanam bhayam himsatiti 1-
buddho. Bhavakantara uttaranena assasadanena ca dhammo. Appakanampi karanam
vipulaphalapatilabhakaranena samgho. Tasma iminapi pariyayena ratanattayam saranam.
Tappasadataggarutahi vihatakileso tapparayanatakarappavatto cittuppado
saranagamanam. Tamsamangi satto saranam gacchati, vuttappakarena cittuppadena etani tini
ratanani saranam, etani parayananti evam upetiti attho. Evam tava saranam
saranagamanam yo ca saranam gacchatiti idattayam veditabbam.
     Saranagamanappabhede pana duvidham saranagamanam lokuttaram lokiyanca. Tattha
lokuttaram ditthasaccanam maggakkhane saranagamanupakilesamucchedena arammanato
nibbanarammanam hutva kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaputhujjananam
saranagamanupakilesavikkhambhanena arammanato buddhadigunarammanam hutva ijjhati,
tam atthato buddhadisu vatthusu saddhapatilabho, saddhamulika ca sammaditthi dasasu
punnakiriyavatthusu ditthujukammanti vuccati.
     Tayidam catudha pavattati attasanniyatanena tapparayanataya
sissabhavupagamanena panipatenati. 2- Tattha attasanniyyatanam nama "ajjadim katva
aham attanam buddhassa niyyademi, dhammassa samghassa"ti evam buddhadinam
attapariccajanam. Tapparayanata nama "ajjadim katva aham buddhaparayano,
dhammaparayano, samghaparayano iti mam dharetha"ti evam tapparayanabhavo. Sissabhavupagamanam
nama "ajjadim katva aham buddhassa antevasiko, dhammassa, samghassa iti mam
dharetha"ti evam sissabhavupagamo. Panipato nama "ajjadim katva aham abhivadanam
paccutthanam anjalikammam samicikammam buddhadinamyeva tinnam vatthunam karomi, iti
mam dharetha"ti evam buddhadisu paramanipaccakaro. Imesanhi catunnam akaranam
annatarampi karontena gahitamyeva hoti saranagamanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. himsati            2 Ma. panipatenati
     Apica bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, samghassa attanam pariccajami.
Jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattamyeva me jivitam,
jivitapariyantikam buddham saranam gacchami, buddho me saranam lenam tananti evampi
attasanniyyatanam veditabbam. "sattharanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyam,
sugatanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyam, sammasambuddham ca vataham
passeyyam bhagavantameva passeyyan"ti 1- evampi mahakassapassa saranagamane 2- viya
sissabhavupagamanam datthabbam.
         "so aham vicarissami         gama gamam pura puram
          namassamano sambuddham        dhammassa ca sudhammatan"ti 3-
evampi alavakadinam saranagamanam viya tapparayanata veditabba. "atha kho
brahmayu brahmano utthayasana ekamsam uttarasangam karitva bhagavato padesu
sirasa nipatitva bhagavato padani mukhena ca paricumbati, panihi ca parisambahati,
namanca saveti brahmayu aham bho gotama brahmano, brahmayu aham bho
gotama brahmano"ti 4- evampi panipato datthabbo.
     So panesa natibhayacariyadakkhineyyavasena catubbidho hoti. Tattha
dakkhineyyapanipatena saranagamanam hoti, na itarehi. Setthavaseneva hi saranam gayhati,
setthavasena bhijjati, tasma yo sakiyo va koliyo va "buddho amhakam
natako"ti vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo va "samano gotamo rajapujito
mahanubhavo, avandiyamano anatthampi kareyya"ti bhayena vandati, aggahitameva
hoti saranam. Yopi 5- bodhisattakale bhagavato santike kinci uggahitam saramano
buddhakale va:-
         "ekena bhoge 6- bhunjeyya       dvihi kammam payojaye
          catuttham ca nidhapeyya             apadasu bhavissati"ti 7-
evarupam anusasanim uggahetva "acariyo me"ti vandati, aggahitameva hoti saranam.
Yo pana "ayam loke aggadakkhineyyo"ti vandati, teneva gahitam hoti saranam.
@Footnote: 1 sam. ni. 16/154/210 kassapasamyutta: civarasutta   2 cha.Ma. saranagamanam
@3 khu. su. 25/194/371 alavakasutata, sam. saga. 15/246/259 yakkhasamyutta.
@4 Ma.Ma. 13/394/377 burahmayusutta            5 cha.Ma. yo va
@6 ka. bhagena       7 di. pati. 11/265/164 singalakasutta
     Evam gahitasaranassa ca upasakassa va upasikaya va annatitthiyesu
pabbajitampi natim "natako me ayan"ti vandato saranagamanam na bhijjati, pageva
apabbajitam. Tatha rajanam bhayavasena vandato, so hi ratthapujitatta avandiyamano
anatthampi kareyyati. Tatha yam kinci sippam sikkhapakam titthiyampi "acariyo me
ayan"ti vandatopi na bhijjatiti evam saranagamappabhedo veditabbo.
     Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samannaphalani vipakaphalam,
sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam. Vuttanhetam:-
         "yo ca buddhanca dhammanca             samghanca saranam gato
          cattari ariyasaccani               sammappannaya passati
          dukkham dukkhasamuppadam                dukkhassa ca atikkamam
          ariyancatthangikam maggam               dukkhupasamagaminam
          etam kho saranam khemam               etam saranamuttamam
          etam saranamagamma                 sabbadukkha pamuccati"ti. 1-
     Apica niccato anupagamanadivasenapetassa anisamsaphalam veditabbam.
Vuttanhetam:- "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam ditthisampanno puggalo kinci
sankharam niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kinci dhammam attato
upagaccheyya, mataram jivita voropeyya, pitaram, arahantam jivita voropeyya,
dutthacitto tathagatassa lohitam uppadeyya, samgham bhindeyya, annam sattharam
uddiseyya, netam thanam vijjati"ti. 2-
     Lokiyassa pana saranagamanassa bhavasampadapi bhogasampadapi phalameva.
Vuttanhetam:-
              "yekeci buddham saranam gatase
               na te gamissanti apayabhumim.
               Pahaya manusam deham
               devakayam paripuressanti"ti. 3-
@Footnote: 1 khu. dhamMa. 25/190-92/50-1 aggidattapurohitavatthu
@2 Ma. upari. 14/127-8/114 bahudhatukasutta, an. ekaka. 20/268-75/28-9
@3 sam. saga. 15/37/30 samayasutta
     Aparampi vuttam "atha kho sakko devanamindo asitiya devatasahassehi
saddhim yenayasma mahamoggallano, tenupasankami .pe. Ekamantam thitam kho
sakkam devanamindam ayasma mahamoggallano etadavoca `sadhu kho devanaminda
buddham saranagamanam hoti, buddham saranagamanahetu kho devanaminda evamidhekacce
satta kayassa bheda parammarana sugatim saggam lokam upapajjanti'ti te anne
deve dasahi thanehi adhiganhanti dibbena ayuna dibbena vannena sukhena
yasena adhipateyyena dibbehi rupehi saddehi gandhehi rasehi photthabbehi"ti. 1-
Esa nayo dhamme samghe ca. Apica velamasuttadivasenapi 2- saranagamanassa phalaviseso
veditabbo. Evam saranagamanaphalam veditabbam.
     Tattha lokiyasaranagamanam tisu vatthusu annanasamsayamicchananadihi sankilissati,
na mahajutikam hoti na mahavippharam. Lokuttarassa natthi sankileso. Lokiyassa
ca saranagamanassa duvidho bhedo savajjo anavajjo ca. Tattha savajjo
annasattharadisu attasanniyyatanadihi hoti, so anitthaphalo. Anavajjo kalakiriyaya,
so avipakatta aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi
ariyasavako annam sattharam na uddisatiti evam saranagamanassa sankileso ca bhedo
ca veditabboti. Upasakam mam bhavam gotamo dharetuti mam bhavam gotamo "upasako
ayan"ti evam dharetu, janatuti attho.
                           Upasakavidhikatha
     upasakavidhim kosallattham panettha ko upasako, kasma upasakoti vuccati,
kimassa silam, ko ajivo, ka vipatti, ka sampattiti idam pakinnakam veditabbam.
     Tattha ko upasakoti yo koci tisaranam gato gahattho, vuttanhetam
"yato kho mahanama upasako buddham saranam gato hoti, dhammam saranam gato
hoti, samgham saranam gato hoti. Ettavata kho mahanama upasako hoti"ti. 3-
     Kasma upasakoti ratanattayaupasanato. So hi buddham upasatiti upasako.
Dhammam, samgham upasatiti upasako.
@Footnote: 1 sam. sala. 18/532,535/339/342 moggallanasamyutta
@2 an navaka. 23/224/(20)/406 sihanadavagga (saya)
@3 sam. maha. 19/1033/343 mahanamasutta
     Kimassa silanti panca veramaniyo. Yathaha "yato kho mahanama upasako
panatipata pativirato hoti adinnadana, kamesu micchacara, musavada,
suramerayamajjapamadatthana pativirato hoti. Ettavata kho mahanama upasako
silava hoti"ti. 1-
     Ko ajivoti panca micchavanijja pahaya dhammena samena jivitakappanam.
Vuttanhetam "pancima bhikkhave vanijja upasakena akaraniya. Katama panca?
Satthavanijja, sattavanijja, mamsavanijja, majjavanijja, visavanijja. Ima kho
bhikkhave panca vanijja upasakena akaraniya"ti. 2-
     Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa
vipatti. Apica yaya esa candalo ceva hoti malanca patimalanca 3- patikittho 4-
ca. Sapissa vipattiti veditabba. Te ca atthato assaddhiyadayo panca dhamma
honti. Yathaha "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakacandalo
ca hoti upasakamalanca upasakapatikittho ca. 5-  Katamehi pancahi? assaddho hoti,
dussilo hoti, kotuhalamangaliko hoti, mangalam pacceti, no kammam, ito ca
bahiddha dakkhineyyam pariyesati, *- tattha ca pubbakaram karoti"ti. 6-
     Ka sampattiti ya cassa silasampada ca ajivasampada ca, sa sampatti.
Ye cassa ratanabhavadikara saddhadayo panca dhamma. Yathaha "pancahi
bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakaratanam ca hoti upasakapadumanca
upasakapundarikam 7- ca. Katamehi pancahi? saddho hoti, silava hoti, na
kotuhalamangaliko hoti, kammam pacceti, no mangalam, na ito bahiddha dakkhineyyam
gavesati, idha ca pubbakaram karoti"ti. 8-
@Footnote: 1 sam. maha. 19/1033/343 mahanamasutta  2 an. pancaka. 22/177/232 upasakavagga
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati  4 Si. patikittho. cha.Ma. patikuttho
@5 cha.Ma....patikuttho evamuparipi   6 an. pancaka. 22/175/230 (sya)
@7 ka., Si., i.,Ma. upasakapundariko   8 an. pancaka. 22/175/230
@candalasutta * pali. gavesati.
    Ajjataggeti ettha ayam aggasaddo adikotikotthasasetthesu dissati.
"ajjatagge samma dovarika avarami dvaram niganthanan"ti 1- adisu hi
adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam *- paramaseyya, 2-
ucchuggam 3- velaggan"ti adisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va tittakaggam
va, 4- anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va *- bhajetun"ti 5-
adisu kotthase. "yavata bhikkhave satta apada va .pe. Tathagato tesam
aggamakkhayati"ti 6- adisu setthe. Idha panayam adimhi datthabbo. Tasma
ajjataggeti ajjatam adim katvati 7- evamettha attho veditabbo. Ajjatanti
ajjabhavam. Ajjadaggetipi 8- patho, dakaro padasandhikaro, ajja aggam katvati
attho.
     Panupetanti panehi upetam, yava me jivitam pavattati, tava upetam.
Anannasatthukam tihi saranagamanehi saranam gatam upasakam kappiyakarakam mam bhavam
gotamo dharetu janatu. Ahanhi sacepi me tikhinena asina sisam chindeyyum,
neva buddham "na buddho"ti va dhammam "na dhammo"ti va samgham "na samgho"ti
va vadeyyanti. Evam attasanniyyatanena saranam gantva catuhi ca paccayehi
pavaretva utthayasana bhagavantam abhivadetva tikkhattum padakkhinam katva
pakkamiti.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      bhayabheravasuttavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/70/47 upalivadasutta  2 pali. *paramasati, abhi. katha. 37/441/267
@3 cha.Ma. ucchaggam  4 sam. maha. 19/174/131   5 pali. *gahetum.., vinaYu.
@cula. 7/318/89 senasanakkhandhaka  6 an. catukka. 21/34/39 aggappasadasutta
@7 cha.Ma. katva, 8 cha.Ma. ajjadaggeti va



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 119-148. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=3019&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=3019&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=27              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=517              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=554              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=554              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]