ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 8 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.2)

                        6. Pasarasisuttavannana
    [272] Evamme sutanti pasarasisuttam. Tattha sadhu mayam avusoti
ayacanta bhananti. Ete kira pancasata bhikkhu janapadavasino "dasabalam
passissama"ti savatthim anuppatta. Satthudassanam pana etehi laddham, dhammim katham
na tava sunanti, te satthugaravena "amhakam bhante dhammim katham kathetha"ti
vattum na sakkonti, buddha hi garu honti, ekacariko siho migaraja viya,
pabhinnakunjaro viya, phanakataasiviso viya, mahaaggikkhandho viya ca durasada.
Vuttampi cetam:-
               "asiviso yatha ghoro     migarajava kesari
                nagova kunjaro danti    evam buddha durasada"ti.
    Evam durasadam sattharam te bhikkhu sayam yacitum asakkonta ayasmantam
anandam yacamana "sadhu mayam avuso"ti ahamsu.
    Appeva namati api nama labheyyatha. Kasma pana thero te bhikkhu
"rammakassa brahmanassa assamam upasankameyyatha"ti aha? pakatakiriyataya.
Dasabalassa hi kiriya therassa pakata hoti, janati thero "ajja sattha
jetavane vasitva pubbarame divaviharam karissati, ajja pubbarame vasitva
jetavane divaviharam karissati, ajja ekakova pindaya pavisissati,  ajja
bhikkhusamghaparivuto imasmim kale janapadacarikam nikkhamissati"ti. Kim panassa evam
jananattham cetopariyananam atthiti. Natthi. Anumanabuddhiya pana katakiriyaya
nayaggahena janati. Yada 1- hi divasam bhagava jetavane vasitva pubbarame
divaviharam katukamo hoti, tada senasanaparikkharabhandanam patisamanakaram
dasseti, thero sammajjanisankarachaddanakadini patisameti. Pubbarame vasitva
jetavanam divaviharaya agamanakalepi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. yam
    Yada pana ekako pindaya caritukamo 1- hoti, tada patova sarirapatijagganam
katva gandhakutim pavisitva dvaram pidhaya phalasamapattim appetva nisidati. Thero
"ajja bhagava bodhaneyyabandhavam disva nisinno"ti taya sannaya natva "ajja
avuso bhagava ekako pavisitukamo, tumhe bhikkhacarasajja hotha"ti bhikkhunam
sannam deti. Yada pana bhikkhusamghaparivaro pavisitukamo hoti, tada gandhakutidvaram
upaddhapidahitam katva phalasamapattim appetva nisidati, thero taya sannaya
natva pattacivaragahanatthaya bhikkhunam sannam deti. Yada janapadacarikam caritukamo 2-
hoti, tada ekam dve alope atirekam bhunjati, sabbakalam cankamanancaruyha
aparaparam cankamati, thero taya sannaya natva "bhagava avuso janapadacarikam
caritukamo hoti, tumhakam kattabbam karotha"ti bhikkhunam sannam deti.
    Bhagava pathamabodhiyam visativassani anibaddhavaso ahosi, paccha pancavisativassani
abbokinnam savatthimyeva upanissaya vasanto ekadivase 3- dve thanani
paribhunjati. Jetavane rattim vasitva punadivase bhikkhusamghaparivuto dakkhinadvarena
savatthim pindaya pavisitva pacinadvarena nikkhamitva pubbarame divaviharam
karoti. Pubbarame rattim vasitva punadivase pacinadvarena savatthim pindaya
pavisitva dakkhinadvarena nikkhamitva  jetavane divaviharam karoti. Kasma?
dvinnam kulanam anukampaya. Manussattabhave thitena hi anathapindikena viya
annena kenaci, matugamattabhave thitaya ca visakhaya viya annaya itthiya
tathagatam uddissa dhanapariccago kato nama natthi, tasma bhagava tesam anukampaya
ekadivase imani dve thanani  paribhunjati. Tasmim pana divase jetavane vasi,
tasma thero "ajja bhagava savatthiyam pindaya caritva sayanhakale gattani
parisincanatthaya pubbakotthakam gamissati, athaham gattani parisincitva thitam
bhagavantam yacitva rammakassa brahmanassa assamam gahetva gamissami. Evamime
bhikkhu bhagavato sammukha labhissanti dhammim katham savanaya"ti cintetva te bhikkhu
evamaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. pavisitukamo  2 cha.Ma. nikkhamitukamo   3 Si. ekadivasam
    Migaramatupasadoti visakhaya pasado. Sa hi migarena setthina
matutthane thapitatta migaramatati vuccati. Patisallana vutthitoti tasmim kira
pasade dvinnam mahasavakanam sirigabbhanam majjhe bhagavato sirigabbho ahosi.
Thero dvaram vivaritva antogabbham sammajjitva malakacavaram niharitva mancapitham
pannapetva satthu sannam adasi. Sattha sirigabbham pavisitva dakkhinena passena
sato sampajano sihaseyyam upagamma daratham patipassambhetva utthaya phalasamapattim
appetva nisiditva sayanhasamaye tato vutthasi. Tam sandhaya vuttam "patisallana
vutthito"ti.
    Parisincitunti yo hi cunnamattikadihi gattani ubbattento
mallakamuladihi 1- va ghamsanto nhayati, so nhayatiti vuccati. Yo tatha akatva
pakatiyava nhayati, so parisincatiti vuccati. Bhagavatopi  sarire tatha haritabbam
rajojallam nama nupalimpati, utuggahanattham pana bhagava kevalam udakam otarati. Tenaha
"gattani parisincitun"ti. Pubbakotthakoti pacinakotthako.
    Savatthiyam kira viharo kadaci maha hoti kadaci khuddako. Tada hi
so vipassissa bhagavato kale yojaniko ahosi, sikhissa tigavuto, vessabhussa
addhayojaniko, kakusandhassa gavutappamano, konagamanassa addhagavutappamano,
kassapassa visatiusabhappamano, amhakam bhagavato kale atthakarisappamano jato.
Tampi nagaram tassa viharassa kadaci pacinato hoti, kadaci dakkhinato, kadaci
pacchimato, kadaci uttarato. Jetavane gandhakutiyam pana catunnam mancapadanam
patitthitatthanam acalameva.
    Cattari hi acalacetiyatthanani nama mahabodhipallankatthanam isipatane
dhammacakkappavattanatthanam sankassanagaradvare devorohanakale sopanassa
patitthanatthanam 2- mancapadatthananti. Ayam pana pubbakotthako kassapadasabalassa
visatiusabhaviharakale pacinadvare kotthako ahosi. So idanipi pubbakotthakotveva
pannayati. Kassapadasabalassa kale aciravatinagaram parikkhipitva sandamana
@Footnote: 1 cha.Ma. mallakamutthadihi          2 cha.Ma. patitthatthanam
Pubbakotthakam patva udakena bhinditva mahantam udakarahadam mapesi samatittham
anupubbagambhiram. Tattha ekam ranno nhanatittham, ekam nagaranam, ekam bhikkhusamghassa,
ekam buddhananti evam patiyekkani 1- nhanatitthani honti ramaniyani
vippakinnarajatapattasadisavalikani. Iti bhagava ayasmata anandena saddhim
yena ayam evarupo pubbakotthako, tenupasankami gattani parisincitum. Athayasma
anando udakasatikam upanesi. Bhagava rattadupattam apanetva udakasatikam
nivasesi. Thero dupattena saddhim mahacivaram attano hatthagatam akasi. Bhagava
udakam otari. Sahotaranenevassa udake macchakacchapa sabbe suvannavanna ahesum.
Yantanalikahi suvannarasadharanisincamanakalo viya suvannapattappasaranakalo
viya ca ahosi. Atha bhagavato nhanavattam dassetva nhatva 2- paccuttinnassa
thero rattadupattam upanesi. Bhagava tam nivasetva vijjulatasadisam kayabandhanam
bandhitva mahacivaram antantena samharitva padumagabbhasadisam katva upanitam dvisu
kannesu gahetva atthasi. Tena vuttam "pubbakotthake gattani parisincitva
paccuttaritva ekacivaro atthasi"ti.
    Evam thitassa pana bhagavato sariram vikasitakamaluppalasaram sabbapaliphullam
paricchattakam taramaricivikasitam ca gaganatalam siriya avahasamanam viya virocittha.
Byamappabhaparikkhepavilasini cassa dvattimsavaralakkhanamala ganthetva thapita-
dvattimsacandamala viya, dvattimsasuriyamala viya, patipatiya thapitadvattimsacakkavatti
dvattimsadevaraja dvattimsamahabrahmano viya ca ativiya virocittha, vannabhumi
namesa. Evarupesu thanesu buddhanam sariravannam va gunavannam va cunniyapadehi va
gathahi va atthanca upamayo ca karanani ca aharitva patibalena dhammakathikena
puretva kathetum vattatiti evarupesu thanesu dhammakathikassa thamo veditabbo.
    [273] Gattani pubbapayamanoti pakatibhavam gamayamano nirudakani
kurumano, sukkhapayamanoti attho. Sodakena gattena 3- civaram parupantassa hi
civare kannika utthahanti, parikkharabhandam dussati. Buddhanam pana sarire
@Footnote: 1 Ma. patipatiya etani      2 cha.Ma. nhatva    3 Si. sodake gatte
Rajojallam na upalimpati, padumapatte pakkhittaudakabindu viya udakam vinivattetva
gacchati, evam santepi sikkhagaravataya bhagava "pabbajitavattam nametan"ti
mahacivaram ubhosu kannesu gahetva purato kayam paticchadetva atthasi. Tasmim
khane thero cintesi "bhagava mahacivaram parupitva migaramatupasadam arabbha
gamanabhiniharato 1- patthaya dunnivattiyo bhavissati, buddhanam hi adhippayakopanam
nama ekacarikasihassa gahanattham hatthappasaranam viya, pabhinnavaravaranassa 2- sondaya
paramasanam viya, uggatejassa asivisassa givayam gahanam viya ca bhariyam hoti,
idheva rammakassa brahmanassa assamassa vannam kathetva tattha gamanatthaya
bhagavantam yacissami"ti, so tatha akasi. Tena vuttam "athakho ayasma
anando .pe. Anukampam upadaya"ti.
    Tattha anukampam upadayati bhagavato sammukha dhammim katham sossamati tam
assamam gatanam pancannam bhikkhusatanam anukampam paticca, tesu karunnam katvati
attho. Dhammiya kathayati dasasu paramitasu annataraya paramiya ceva
mahabhinikkhamanassa ca vannam kathayamana sannisinna honti. Agamayamanoti
olokayamano. Aham buddhoti sahasa appavisitva yava sa katha nitthati, tava
atthasiti attho. Aggalam akotesiti agganakhena kavate sannam adasi. Vivarimsuti
sotam odahitvava nisinnatta tamkhanamyeva agantva vivarimsu.
    Pannatte asaneti buddhakale kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati,
tattha tattha 3- buddhasanam pannattameva hoti. Kasma? bhagava kira 4- attano
santike kammatthanam gahetva phasukatthane viharante manasikaroti "asuko mayham
santike kammatthanam gahetva gato, sakkhissati nu kho visesam nibbattetum  no
va"ti. Atha nam passati kammatthanam vissajjetva akusalavitakkam 5- vitakkayamanam, tato
"katham hi nama madisassa satthu santike kammatthanam gahetva viharantam imam
kulaputtam akusalavitakka abhibhavitva anamatagge vattadukkhe samsaressanti"ti 6- tassa
@Footnote: 1 cha.Ma. gamanabhiharato    2 Ma. pabhinnacaravaranassa    3 cha.Ma. sabbattha
@4 cha.Ma. bhagava hi        5 cha.Ma. akusalavitakke     6 Si. samsadessantiti
Anuggahattham tattheva attanam dassetva tam kulaputtam ovaditva akasam
uppatitva puna attano vasanatthanameva gacchati. Athevam ovadiyamana te bhikkhu
cintayimsu "sattha amhakam manam janitva agantva amhakam samipe thitamyeva
attanam dasseti, tasmim khane `bhante idha nisidatha, idha nisidatha'ti asanapariyesanam
nama bharo"ti. Te asanam pannapetvava viharanti. Yassa pitham atthi, so tam
pannapeti. Yassa natthi, so mancam va phalakam va kattham va pasanam va
valikapunjam va pannapeti. Tam alabhamana puranapannanipi sankaddhitva tattha
pamsukulam pattharitva thapenti. Idha pana pakatipannattameva asanam ahosi, tam
sandhaya vuttam "pannatte asane nisidi"ti.
    Kaya nutthati katamaya nu kathaya sannisinna bhavathati attho. "kaya
nettha"tipi pali, tassa katamaya nu etthati attho. "kaya nottha"tipi pali.
Tassapi purimoyeva attho. Antara kathati kammatthanamanasikarauddesaparipucchadinam
antara anna eka katha. Vippakatati mama agamanapaccaya aparinitthita sikham
appatta. Atha bhagava anuppattoti atha etasmim kale bhagava agato. Dhammi va
kathati dasakathavatthunissita va dhammi katha. Ariyo va tunhibhavoti ettha
pana dutiyam jhanampi ariyo tunhibhavo mulakammatthanampi. Tasma tam jhanam
appetva nisinnopi, mulakammatthanam gahetva nisinnopi bhikkhu ariyena
tunhibhavena nisinnoti veditabbo.
    [274] Dvema bhikkhave pariyesanati eka anusandhi? te bhikkhu sammukha
Dhammim katham sossamati therassa bharam akamsu, thero tesam assamagamanamakasi. Te
tattha nisiditva atiracchanakathika hutva dhammiya kathaya nisidimsu. Atha bhagava
"ayam tumhakam pariyesana ariyapariyesana nama"ti dassetum imam desanam arabhi.
Tattha katama ca bhikkhave anariyapariyesanati ettha yatha maggakusalo puriso pathamam
vajjetabbam apayamaggam dassento "vamam muncitva dakkhinam ganha"ti vadati,
evam bhagava desanakusalataya pathamam vajjetabbam anariyapariyesanam acikkhitva
Paccha itaram acikkhissamiti uddesanukkamam bhinditva evamaha. Jatidhammoti
jayanasabhavo. Jaradhammoti jiranasabhavo. Byadhidhammoti byadhisabhavo. Maranadhammoti
maranasabhavo. Sokadhammoti socanakasabhavo. Sankilesadhammoti sankilissanasabhavo.
    Puttabhariyanti putta ca bhariya ca. Esa nayo  sabbattha. Jataruparajatanti
ettha pana jatarupanti suvannam. Rajatanti yankinci voharupagam lohamasakadi.
Jatidhamma hete bhikkhave upadhayoti ete panca kamaguna upadhayo nama honti,
te sabbepi jatidhammati dasseti. Byadhidhammavaradisu jataruparajatam na gahitam,
na hetassa sisarogadayo byadhayo nama honti, na sattanam viya cutisankhatam
maranam, na soko uppajjati. Jaradihi 1- pana sankilesehi sankilissatiti
sankilesikadhammavare 2- gahitam. Tatha utusamutthanatta jatidhammavare. Malam
gahetva jiranato jaradhammavare ca.
    [275] Ayam bhikkhave ariyapariyesanati bhikkhave ayam niddosatayapi ariyehi
pariyesitabbatayapi ariyapariyesanati veditabba.
    [276] Ahampi sudam bhikkhaveti kasma arabhi? mulato patthaya mahabhinikkhamanam
Dassetum. Evam kirassa ahosi "bhikkhave ahampi pubbe anariyapariyesanam
pariyesim, svaham tam pahaya ariyapariyesanam pariyesitva sabbannutam patto.
Pancavaggiyapi anariyapariyesanam pariyesimsu, te tam pahaya ariyapariyesanam pariyesitva
khinasavabhumim patta. Tumhepi mama ceva pancavaggiyananca maggam arulha.
Ariyapariyesana tumhakam pariyesana"ti mulato patthaya attano mahabhinikkhamanam
dassetum imam desanam arabhi.
    [277] Tattha daharova samanoti tarunova samano. Susukalakesoti sutthu
kalakeso, anjanavannakesova hutvati attho bhadrenati bhaddakena. Pathamena
vayasati tinnam vayanam pathamavayena. Akamakananti anicchamananam, anadaratthe
@Footnote: 1 cha.Ma. ayadihi          2 cha.Ma. samkilesadhammavare
Samivacanam. Assuni mukhe etesanti assumukha, tesam assumukhanam,
assukilinnamukhananti attho. Rudantananti kanditva rudamananam. Kim kusalagavesiti
kim kusalanti gavesamano. Anuttaram santivarapadanti uttamam santisankhatam varapadam,
nibbanam pariyesamanoti attho. Yena alaro kalamoti ettha alaroti tassa namam,
dighapingalo kireso. Tenassa alaroti namam ahosi. Kalamoti gottam.
Viharatayasmati viharatu ayasma yattha vinnu purisoti yasmim dhamme pandito puriso.
Sakam acariyakanti attano acariyasamayam. Upasampajja vihareyyati patilabhitva
vihareyya. Ettavata tena okaso kato hoti. Tam dhammanti tam tesam samayam
tantim. Pariyapuninti sutvava ugganhim.
    Otthapahatamattenati tena vuttassa patiggahanattham otthapaharanamattena,
aparaparam katva otthasancaranamattenati attho. Lapitalapanamattenati tena
lapitassa patilapanamattakena. Nanavadanti janamiti vadam. Theravadanti thirabhavavadam,
thero ahametthati etam vacanam. Ahanceva anne cati na kevalam aham, annepi
bahu evam vadanti. Kevalam saddhamattakenati pannaya asacchikatva suddhena
saddhamattakeneva. Bodhisatto kira vacaya dhammam ugganhantoyeva "na kalamassa
vacaya pariyattimattameva asmim dhamme, addha esa sattannam samapattinam labhi"ti
annasi, tenassa etadahosi.
    Akincannayatanam pavedesiti akincannayatanapariyosana sattasamapattiyo
mam janapesi. Saddhati imasam sattannam samapattinam nibbattanatthaya saddha.
Viriyadisupi eseva nayo. Padaheyyanti payogam kareyyam. Na cirasseva tam dhammam sayam
abhinna sacchikatva upasampajja vihasinti bodhisatto kira viriyam paggahetva
katipahanneva sattasuvannanisseniyo sampadento 1- viya sattasamapattiyo
nibbattesi, tasma evamaha.
    Labha no avusoti anussuyyako kiresa kalamo. Tasma "ayam adhunagato,
kinti katva imam dhammam nibbattesi"ti ussuyam akatva pasanno pasadam pavedento
@Footnote: 1 cha.Ma. pasarento, Si. samghatento
Evamaha. Ubhova santa imam ganam pariharamati "maha ayam gano, dvepi jana
pariharama"ti vatva ganassa sannam adasi, "ahampi sattannam samapattinam labhi,
mahapurisopi sattannameva, ettaka jana mahapurisassa santike parikammam
ugganhatha, ettaka mayhan"ti majjhe bhinditva adasi. Ularayati uttamaya.
Pujayati kalamassa kira upatthaka itthiyopi purisapi gandhamaladini gahetva
agacchanti. Kalamo "gacchatha, mahapurisam pujetha"ti vadati. Te tam 1- pujetva
yam avasittham hoti, tena kalamam pujenti. Mahagghani mancapithani aharanti,
tanipi mahapurisassa dapetva yadi avasittham hoti, attana ganhati. Gatagatatthane
varasenasanam bodhisattassa jaggapetva sesakam attana ganhati. Evam ularaya
pujaya pujesi. Nayam dhammo nibbidayatiadisu ayam sattasamapattidhammo neva
vatte nibbindanatthaya na virajjanatthaya na ragadinam nirodhanatthaya na
upasamatthaya na abhinaneyyadhammaabhijananatthaya na catumaggasambodhaya 2- na
nibbanasacchikiriyaya samvattatiti attho.
    Yavadeva akincannayatanupapattiyati yava satthikappasahassayuparimane 3-
akincannayatanabhave upapatti, tava 4- samvattati, na tato uddham. Evamayam
punaravattanakadhammoyeva, yancatthanam papeti, tam jatijaramaranehi aparimuttameva
maccupasaparikkhittamevati. Tato patthaya ca pana mahasatto yatha nama chatajjhattapuriso
manunnabhojanam labhitva sampiyayamanopi bhunjitva pittavasena va semhavasena
va mucchikavasena 5- va chaddetva puna ekam pindam bhunjissamiti manam na
uppadeti, evameva ima sattasamapattiyo mahantena ussahena nibbattetvapi tasu
imam punaravattikadibhedam adinavam disva puna imam dhammam avajjissami va
samapajjissami va adhitthahissami va vutthahissami va paccavekkhissami vati
cittameva na uppadesi. Analankaritvati alam imina alam iminati punappunam
analankaritva. 6- Nibbijjati nibbinditva. Apakkaminti agamasim.
@Footnote: 1 cha.Ma. te mam     2 Ma. na catusaccasambodhaya   3 Ma. satthikappamatta...
@4 cha.Ma. tavadeva   5 Ma. macchikavasena, cha.Ma. makkhikavasena  6 cha.Ma. alankaritva
    [278] Na kho ramo imam dhammanti idhapi bodhisatto tam dhammam
ugganhantoyeva annasi "nayam atthasamapattidhammo udakassa vacaya uggahitamattova
thapito, 1- addha panesa atthasamapattilabhi"ti. Tenassa etadahosi
"na kho ramo .pe. Janam passam vihasi"ti. Sesamettha purimavare vuttanayeneva
veditabbam.
    [279] Yena uruvela senanigamoti ettha uruvelati mahavela,
mahavalikarasiti attho. Athava uruti valika vuccati, velati mariyada,
velatikkamanahetu ahata uru uruvelati evamettha attho datthabbo. Atite kira
anuppanne buddhe dasasahassa kulaputta tapasapabbajjam pabbajitva tasmim padese
viharanta ekadivasam sannipatitva katikavattam akamsu "kayakammavacikammani nama paresampi
pakatani honti, manokammam pana apakatam. Tasma yo kamavitakkam va
byapadavitakkam va vihimsavitakkam va vitakketi, tassa anno codako nama
natthi, so attanava attanam codetva pattaputena 2- valikam aharitva imasmim
thane akiratu, idamassa dandakamman"ti. Tato patthaya yo tadisam vitakkam
vitakketi, so tattha pattaputena valikam akirati, evam tattha anukkamena
mahavalikarasi jato. Tato nam pacchima janata parikkhipitva cetiyatthanamakasi,
tam sandhaya vuttam "uruvelati mahavela, mahavalikarasiti attho"ti. Tameva
sandhaya vuttam "athava uruti valika vuccati, velati mariyada, velatikkamanahetu
ahata uru uruvelati evamettha attho datthabbo"ti.
    Senanigamoti senaya nigamo. Pathamakappikanam kira tasmim thane senaniveso
ahosi, tasma so padeso senanigamoti vuccati. "senanigamo"tipi patho.
Senani nama sujataya pita, tassa gamoti attho. Tadavasarinti tattha osarim. Ramaniyam
bhumibhaganti supupphitananappakarajalajathalajapupphavicittam manoramam bhumibhagam. Pasadikanca
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati       2 cha.Ma. pattaputena. evamuparipi
Vanasandanti morapinchakalapasadisam pasadajananavanasandanca addasam. Nadinca
sandantinti sandamananca manikkhandhasadisam vimalanilasitalasalilam neranjaram nadim
addasam. Setakanti parisuddham nikkaddamam. Supatitthanti anupubbagambhirehi
sundarehi titthehi upetam. Ramaniyanti rajatapattasadisam vippakinravalikam
pahutamacchakacchapam abhiramadassanam. Samanta ca gocaragamanti tassa padesassa samanta avidure
gamanagamanasampannam sampattapabbajitanam sulabhapindam gocaragamanca addasam. Alam
vatati samattham vata. Tattheva nisidinti bodhipallanke nisajjam sandhayaha. Upari
suttasmim hi tatthevati dukkarakarikatthanam adhippetam, idha pana bodhipallanko.
Tenaha "tattheva nisidin"ti. Alamidam padhanayati idam thanam padhanatthaya samatthanti
evam cintetva nisidinti attho.
    [280] Ajjhagamanti adhigacchim patilabhim. Nananca pana me dassananti
sabbadhammadassanasamatthanca me sabbannutananam udapadi. Akuppa me vimuttiti
mayham arahattaphalavimutti akuppataya ca akupparammanataya ca akuppa, sa hi
ragadihi na kuppatiti akuppatayapi akuppa, akuppam nibbanamassarammanantipi
akuppa. Ayamantima jatiti ayam sabbapacchimajati. Natthidani punabbhavoti idani
me puna patisandhi nama natthiti evam paccavekkhanananampi me uppannanti
dasseti.
    [281] Adhigatoti patividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhiroti
uttanabhavapatikkhepavacanametam. Duddasoti gambhirattava duddaso dukkhena datthabbo, na
sakka sukhena datthum. Duddasattava duranubodho, dukkhena avabujjhitabbo, na
sakka sukhena avabujjhitum. Santoti nibbuto. Panitoti atappako. Idam dvayam
lokuttarameva sandhaya vuttam. Atakkavacaroti takkena avacaritabbo ogahitabbo
na hoti, naneneva avacaritabbo. Nipunoti sanho. Panditavedaniyoti
sammapatipadam patipannehi panditehi veditabbo. Alayaramati satta pancasu
kamagunesu alliyanti. Tasma te alayati vuccanti. Atthasatatanhavicaritani
alayanti, tasma alayati vuccanti. Tehi alayehi ramantiti alayarama. Alayesu
Ratati alayarata. Alayesu sutthu muditati alayasammudita. Yatheva hi susajjitam
pupphaphalabharitarukkhadisampannam uyyanam pavittho raja taya taya sampattiya ramati,
sammudito amoditappamodito 1- hoti, na ukkanthati, sayampi nikkhamitum na icchati,
evamimehipi kamalayatanhalayehi satta ramanti, samsaravatte sammudita
anukkanthita vasanti. Tena tesam bhagava duvidhampi alayam uyyanabhumim viya dassento
"alayarama"tiadimaha.
    Yadidanti nipato, tassa thanam sandhaya "yam idan"ti, paticcasamuppadam
sandhaya "yo ayan"ti evamattho datthabbo. Idappaccayatapaticcasamuppadoti
imesam paccaya idappaccaya, idappaccaya eva idappaccayata, idappaccayata ca
sa paticcasamuppado cati idappaccayatapaticcasamuppado. Sankharadipaccayanam
etam adhivacanam. Sabbasankharasamathotiadi sabbam nibbanavevacanameva. 2- Yasma hi tam
agamma sabbasankharavipphanditani samanti vupasamanti, tasma sabbasankharasamathoti
vuccati. Yasma ca tam agamma sabbe upadhayo patinissattha honti, sabba
tanha khiyanti, sabbe kilesaraga virajjanti, sabbadukkham nirujjhati, tasma
sabbupadhipatinissaggo tanhakkhayo virago nirodhoti vuccati. Sa panesa tanha
bhavena bhavam, phalena va saddhim kammam vinati samsibbatiti katva vananti vuccati,
tato nikkhantam vanatoti nibbanam. So mamassa kilamathoti ya ajanantanam
desana nama, so mamassa kilamatho, 3- yo mama kilamatho assa, sa mama vihesa
assati attho. Kayakilamatho ceva kayavihesa ca assati vuttam hoti. Citte
pana ubhayampetam buddhanam natthi. Apissuti anubruhanatthe nipato, so "na
kevalam etadahosi, imapi gatha patibhamsu"ti dipeti. Manti mama. Anacchariyati
anuacchariya. Patibhamsuti patibhanasankhatassa nanassa gocara ahesum, parivitakkayitabbatam
papunimsu.
    Kicchenati dukkhena, na dukkhaya patipadaya. Buddhanam hi cattaropi
magga sukhapatipadava honti. Paramipuranakale pana saragasadosasamohasseva sato
@Footnote: 1 Ma. amoditasammodito     2 cha.Ma. nibbanameva      3 cha.Ma. so mama kilamatho assa
Agatagatanam yacakanam alankatapatiyattam sisam kantitva galalohitam niharitva
suanjitani akkhini uppatetva kulavamsappadipam puttam manapacarinim bhariyanti
evamadini dentassa annani ca khantivadisadisesu attabhavesu chejjabhejjadini
papunantassa agamaniyapatipadam sandhayetam vuttam. Halanti ettha hakaro nipatamatto,
alanti attho. Pakasitunti desitum, evam kicchena adhigatassa dhammassa alam vibhajitum,
1- pariyattam desitum, ko attho desitenati vuttam hoti. Ragadosaparetehiti
ragadosapariphutthehi ragadosanugatehi va.
    Patisotagaminti niccadinam patisotam aniccam dukkham anatta asubhanti
evam gatam catusaccadhammam. Ragaratati kamaragena bhavaragena ditthiragena ca rata.
Na dakkhantiti aniccam dukkhamanatta asubhanti imina sabhavena na passissanti,
te apassante ko sakkhissati evam gahapetum. Tamokkhandhena avutati avijjarasina
ajjhotthata.
    [282] Appossukkatayati nirussukkabhavena, adesetukamatayati attho.
Kasma panassa evam cittam nami, nanu esa mutto mocessami, tinno taressamiti.
              "kim me annatavesena   dhammam sacchikatenidha
               sabbannutam papunitva    tarayissam sadevakan"ti 2-
    patthanam katva paramiyo puretva sabbannutam pattoti. Saccametam, tadevam
paccavekkhananubhavena panassa evam cittam nami. Tassa hi sabbannutam patva
sattanam kilesagahanatam, dhammassa ca gambhiratam paccavekkhantassa sattanam kilesagahanata
ca dhammagambhirata ca sabbakarena pakata jata, athassa "ime satta
kanjikapunnalabu viya, takkabharitacati viya, vasatemitapilotika 3- viya,
anjanamakkhitahattho viya ca kilesabharita atisankilittha ragarata dosaduttha mohamulha,
te kinnama pativijjhissanti"ti cintayato kilesagahanapaccavekkhananubhavenapi
evam cittam nami.
@Footnote: 1 cha.Ma. desitum   2 khu. buddhavamsa. 33/55/421 dipankarabuddhavamsa (sya)
@3 cha.Ma. vasatelapitapilotika
    "ayanca dhammo pathavisandharakaudakakkhandho viya gambhiro, pabbatena paticchadetva
thapitasasapo viya duddaso, sattadha bhinnassa valassa kotiya kotipatipadanam
viya duranubodho, nanu maya hi imam dhammam pativijjhitum vayamantena adinnam
danannama natthi, arakkhitam silam nama natthi, aparipurita kaci parami nama
natthi, tassa me nirussaham viya marabalam vidhamantassapi pathavi na kampittha,
pathamayame pubbenivasam anussarantassapi na kampittha, majjhimayame dibbacakkhum
sodhentassapi na kampittha, pacchimayame pana paticcasamuppadam pativijjhantasseva
me dasasahassi lokadhatu kampittha. Iti madisenapi tikkhananena kicchenevayam
dhammo patividdho, tam lokiyamahajana katham pativijjhissanti"ti
dhammagambhiratapaccavekkhananubhavenapi evam cittam namiti veditabbam.
    Apica brahmuna yacite desetukamatayapissa evam cittam nami. Janati
hi bhagava "mama appossukkataya citte namamane mam mahabrahma dhammadesanam
yacissati, ime ca satta brahmagaruka, te `sattha kira dhammam na desetukamo
ahosi, atha nam mahabrahma yacitva desapesi, santo vata bho dhammo,
panito vata bho dhammo'ti mannamana sussusissanti"ti. Idampissa karanam
paticca appossukkataya cittam nami, no dhammadesanayati veditabbam.
    Sahampatissati so kira kassapassa bhagavato sasane sahako nama thero
pathamam jhanam nibbattetva pathamajjhanabhumiyam kappayukabrahma hutva nibbatto,
tatra nam sahampati brahmati sanjananti, 1- tam sandhayaha "brahmuno
sahampatissa"ti. Nassati vata bhoti so kira imam saddam tatha niccharesi, yatha
dasasahassilokadhatubrahmano sutva sabbe sannipatimsu. Yatra hi namati yasmim nama
loke. Purato paturahositi tehi dasahi brahmasahassehi saddhim paturahosi.
Apparajakkhajatikati pannamaye akkhimhi appam parittam ragadosamoharajam etesam
evamsabhavati apparajakkhajatika. Assavanatati assavanataya. Bhavissantiti purimabuddhesu
dasapunnakiriyavasena katadhikara paripakagatapadumani viya suriyarasmisamphassam,
dhammadesanamyeva
@Footnote: 1 cha.Ma. patisanjananti
Akankhamana catuppadikagathavasane ariyabhumim okkamanaraha na eko, na dve,
anekasatasahassa dhammassa annataro bhavissantiti dasseti.
    Paturahositi patubhavi. Samalehi cintitoti samalehi chahi sattharehi cintito.
Te hi puretaram uppajjitva sakalajambudipe kantake pattharamana viya, visam
sincamana viya ca samalam micchaditthidhammam desayimsu. Apapuretanti vivara etam.
Amatassa dvaranti amatassa nibbanassa dvarabhutam ariyamaggam. Sunantu dhammam
vimalenanubuddhanti ime satta ragadimalanam abhavato vimalena sammasambuddhena
anubuddham catusaccadhammam sunantu tava bhagavati yacati.
    Sele yatha pabbatamuddhanitthitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani
yathathitova. Na hi tattha thitassa dassanattham givukkhipanapasaranadikiccam atthi. Tathupamanti
tappatibhagam selapabbatupamam. Ayam panettha sankhepattho:- yatha selapabbatamuddhani
thitova cakkhuma puriso samantato janatam passeyya, tatha tvampi sumedha
sundarapannasabbannutananena samantacakkhu bhagava dhammamayam pasadam aruyha sayam
apetasoko sokavatinnam jatijarabhibhutam janatam apekkhassu 1- upadharaya upaparikkhati. 2-
Ayam panettha adhippayo:- yatha hi pabbatapade samanta mahantam khettam katva
tattha kedarapalisu kutikayo katva rattim aggim jaleyyum. Caturangasamannagatanca
andhakaram assa, atha tassa pabbatassa matthake thatva cakkhumato purisassa bhumim
olokayato neva khettam na kedarapaliyo na kutiyo na tattha sayitamanussa
pannayeyyum. Kutikasu pana aggijalamattakameva pannayeyya, evam dhammapasadamaruyha
sattanikayam olokayato tathagatassa ye te akatakalyana satta, te ekavihare
dakkhinajanupasse nisinnapi buddhacakkhussa apatham nagacchanti, rattim khittasara
viya honti. Ye pana katakalyana veneyyapuggala, te evassa durepi thita
apatham agacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. avekkhassu            2 cha.Ma. iti-saddo na dissati
              "dure santo pakasenti     himavantova pabbato
               asantettha na dissanti      rattikhitta 1- yatha sara"ti. 2-
    Utthehiti bhagavato dhammadesanattham carikancaranam yacanto bhanati. Viratiadisu
bhagava viriyavantataya viro. Devaputtamaccukilesamaranam vijitatta vijitasangamo.
Jatikantaradinittharanatthaya veneyyasatthavahanasamatthataya satthavaho.
Kamacchandainassa abhavato ananoti veditabbo.
    [283] Ajjhesananti yacanam. Buddhacakkhunati indriyaparopariyattananena
ca asayanusayananena ca. Imesam hi dvinnam nananam buddhacakkhunti namam,
sabbannutananassa samantacakkhunti, tinnam magganananam dhammacakkhunti.
Apparajakkhetiadisu yesam vuttanayeneva pannacakkhumhi ragadirajam appam, te
apparajakkha. Yesantam mahantam, te maharajakkha. Yesam saddhadini indriyani
tikkhani, te tikkhindriya. Yesam tani muduni, te mudindriya. Yesam teyeva
saddhadayo akara sundara, te svakaRa. Ye kathitakaranam sallakkhenti, sukhena
sakka honti vinnapetum, te suvinnapaya. Ye paralokanceva vajjanca bhayato passanti,
te paralokavajjabhayadassavino nama.
    Ayam panettha pali:-  "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo
maharajakkho. Araddhaviriyo, kusito. Upatthitassati, mutthassati. Samahito,
asamahito. Pannava, duppanno puggalo maharajakkho. Tatha saddho puggalo
tikkhindriyo .pe. Pannava puggalo paralokavajjabhayadassavi, duppanno puggalo
na paralokavajjabhayadassavi. Lokoti khandhaloko, ayatanaloko, dhatuloko,
sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, eko
loko sabbe satta aharatthitika. Dve loka namanca rupanca. Tayo loka
tisso vedana. Cattaro loka cattaro ahaRa. Panca loka pancupadanakkhandha.
Cha loka cha ajjhattikani ayatanani. Satta loka satta vinnanatthitiyo.
Attha loka attha lokadhamma. Nava loka nava sattavasa. Dasa loka dasayatanani.
@Footnote: 1 cha.Ma. rattim khitta         2 khu.dha. 25/304/69 culasubhaddavatthu
Dvadasa loka dvadasayatanani. Attharasa loka attharasa dhatuyo. Vajjanti
sabbe kilesa vajja, sabbe duccarita vajja, sabbe abhisankhara vajja,
sabbam 1- bhavagamikammam vajjam? iti imasminca loke imasminca vajje tibba
bhayasanna paccupatthita hoti, seyyathapi ukkhittasike vadhake. Imehi pannasaya
akarehi imani pancindriyani janati passati annasi pativijjhi. Idam tathagatassa
indriyaparopariyatte nananti. 2-
    Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposiniti yani
anto nimugganeva posiyanti. Udakam accuggamma titthantiti 3- udakam
atikkamitva titthanti. 3- Tattha yani accuggamma thitani, tani
suriyarasmisamphassam agamayamanani thitani ajja pupphanakani. Yani samodakam thitani,
tani sve pupphanakani. Yani udakanugatani antonimuggaposini, tani tatiyadivase
pupphanakani. Udaka pana anugatani annanipi saropagauppaladini 4- nama atthi,
yani neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhaneva bhavissanti. Tani palim narulhani.
Aharitva pana dipetabbaniti dipitani.
    Yatheva hi tani catubbidhani pupphani, evameva ugghatitannu vipaccitannu 5-
neyyo padaparamoti cattaro puggala. Tattha "yassa puggalassa saha udahatavelaya
dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo ugghatitannu. Yassa puggalassa sankhittena
bhasitassa vittharena atthe vibhajiyamane dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo
vipaccitannu. Yassa puggalassa uddesatopi paripucchatopi yoniso manasikaroto
kalyanamitte sevato bhajato payirupasato anupubbena dhammabhisamayo hoti, ayam
vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi
kalyanamitte sevato bhajato payirupasato anupubbena dhammabhisamayo hoti, ayam
vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi
dharayato bahumpi vacayato na taya jatiya dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo
padaparamo." 6- tattha bhagava uppalavanadisadisam dasasahassilokadhatum olokento
"ajja pupphanakapupphani 7- viya ugghatitannu, sve pupphanakani viya vipaccitannu,
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbe bhavagamikamma vajja     2 khu. pati. 31/275-6/179 (sya)
@3-3 cha.Ma. thitaniti...thitani  4 Si. sarogauppalani
@5 cha.Ma. vipancitannu evamuparipi  6 abhi. pu. 36/151/152
@7 cha.Ma. pupphanakani
Tatiyadivase pupphanakani viya neyyo, macchakacchapabhakkhani pupphani viya padaparamo"ti
addasa. Passanto ca "ettaka apparajakkha, ettaka maharajakkha, tatrapi
ettaka ugghatitannu"ti evam sabbakaratova addasa.
    Tattha tinnam puggalanam imasmimyeva attabhave bhagavato dhammadesana attham
sadheti. Padaparamanam anagate vasanatthaya hoti. Atha bhagava imesam catunnam
puggalanam atthavaham dhammadesanam viditva desetukamyatam uppadetva puna sabbepi
tisu bhavesu satte bhabbabhabbavasena dve kotthase akasi. Ye sandhaya vuttam
"katame te satta abhabba, ye te satta kammavaranena samannagata
kilesavaranena samannagata vipakavaranena samannagata assaddha acchandika
duppanna abhabba niyamam okkamitum kusalesu dhammesu sammattam, ime te satta
abhabba. Katame te satta bhabba, ye te satta na kammavaranena .pe. Ime te
satta bhabba"ti. 1- Tattha sabbepi abhabbapuggale pahaya bhabbapuggaleyeva nanena
pariggahetva "ettaka ragacarita ettaka dosamohacarita vitakkasaddhabuddhicarita
ca"ti cha kotthase akasi. Evam katva dhammam desissamiti cintesi.
    Paccabhasinti patiabhasim, aparutati vivata. Amatassa dvarati ariyamaggo.
So hi amatasankhatassa nibbanassa dvaram, so maya vivaritva thapitoti dasseti.
Pamuncantu saddhanti sabbe attano saddham pamuncantu vissajjentu. Pacchimapadadvaye
ayamattho, ahanhi attano pagunam suppavattitampi imam panitam uttamadhammam
kayavacakilamathasanni hutva na bhasim. Idani pana sabbo jano saddhabhajanam
upanetu, puressami nesam sankappanti.
    [284] Tassa mayham bhikkhave etadahositi etam ahosi. Kassa nu kho
aham pathamam dhammam deseyyanti ayam dhammadesanapatisamyutto vitakko udapaditi attho.
Kada panesa udapaditi. Buddhabhutassa atthame sattahe.
    Tatrayam anupubbikatha:- bodhisatto kira mahabhinikkhamanadivase vivatam
itthagaram disva samviggahadayo "kanthakam ahara"ti channam amantetva channasahayo
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/827/417, khu. pati. 32/283/182 (sya)
Assarajapitthigato nagarato nikkhamitva kanthakanivattanacetiyatthanam nama dassetva
tini rajjani atikkamma anomanaditire pabbajitva anupubbena carikancaramano
rajagahe pindaya caritva pandavapabbate nisinno bimbisarena 1- namagottam
pucchitva "imam rajjam sampaticchahi"ti vutto "alam maharaja, na mayham rajjena
attho, aham rajjam pahaya lokahitatthaya padhanamanuyunjitva loke vivatacchado 2-
buddho bhavissamiti nikkhanto"ti vatva "tenahi buddho hutva pathamam mayham
vijitam osareyyasi"ti patinnam gahito kalamanca udakanca upasankamitva tesam
dhammadesanasaram avindanto tato pakkamitva uruvelaya chabbassani dukkarakarikam
karontopi amatam pativijjhitum asakkonto olarikaharappatisevanena kayampi
santappesi.
    Tada ca uruvelagame sujata nama kutumbiyadhita 3- ekasmim nigrodharukkhe
patthanam akasi "sacaham samanajatikam kulagharam gantva pathamagabbhe puttam labhissami,
balikammam karissami"ti. Tassa sa patthana samijjhi. Sa visakhapunnamidivase
patova balikammam karissamiti rattiya paccusasamaye evam 4- payasam patiyadesi.
Tasmimpi payase paccamane mahantamahanta bubbula 5- utthahitva dakkhinavatta
hutva sancaranti. Ekaphusitampi bahi na gacchati. Mahabrahma chattam dharesi. Cattaro
lokapala khaggahattha arakkham ganhimsu. Sakko alatani samanento aggim
jalesi. Devata catusu dipesu ojam samharitva tattha pakkhipimsu. Bodhisatto
bhikkhacarakalam agamayamano patova gantva rukkhamule nisidi. Rukkhamulam sodhanatthaya
gata dhati agantva sujataya arocesi. "devata rukkhamule nisinna"ti.
Sujata sabbam pasadhanam pasadhetva satasahassagghanike suvannathale payasam
vaddhetva annaya suvannapatiya pidahitva ukkhipitva gata mahapurisam disva
saheva patiya hatthe thapetva vanditva "yatha mayham manoratho nipphanno,
evam tumhakampi nipphajjatu"ti vatva pakkami.
@Footnote: 1 cha.Ma. magadhissarena ranna      2 Si. vivattacchado      3 Ma. kutumbassa dhita
@4 Ma. evarupam                5 cha.Ma. pupphula
    Bodhisatto neranjaraya tiram gantva suvannathalam tire thapetva nhatva
paccuttaritva ekunapannasapinde karonto payasam paribhunjitva "sacaham ajja
buddho bhavami, thalam patisotam gacchatu"ti khipi. Thalam patisotam gantva thokam
thatva kalanagarajassa bhavanam pavisitva tinnam buddhanam thalani ukkhipitva
atthasi.
    Mahasatto vanasande divaviharam katva sayanhasamaye sotthiyena 1-
dinna atthatinamutthiyo gahetva bodhimandam aruyha dakkhinadisabhage atthasi.
So padeso paduminipatte udakabindu viya akampittha. Mahasatto "ayam mama gunam
dharetum na sakkoti"ti pacchimadisabhagam agamasi, sopi tatheva akampittha.
Uttaradisabhagam agamasi, sopi tatheva akampittha. Puratthimadisabhagam agamasi. Tattha
pallankappamanatthanam sunikhataindakhilo viya niccalamahosi. Mahasatto "idam thanam
sabbabuddhanam kilesabhanjanaviddhamsanatthanan"ti tani tinani agge gahetva
calesi. Tani cittakarena tulikaggena paricchinnani viya ahesum. Bodhisatto
"bodhim appatva imam pallankam na bhindissami"ti caturangaviriyam adhitthahitva
pallankam abhujitva nisidi.
    Tamkhananneva maro bahusahassam mapetva diyaddhayojanasatikam girimekhalannama
hatthim aruyha navayojanam marabalam gahetva addhakkhikena olokayamano pabbato
viya ajjhottharanto upasankami. Mahasatto "mayham dasaparamiyo purentassa anno
samano va brahmano va devo va maro va brahma va sakkhi natthi,
vessantarattabhave pana mayham sattasu varesu mahapathavi sakkhi ahosi, idanipi
me ayameva acetana katthakalingarupama mahapathavi sakkhi"ti hattham pasaresi. Mahapathavi
tavadeva ayadandena pahatakamsatalam viya ravasatam ravasahassam muncamana viravitva
parivattamana marabalam cakkavalamukhavattiyam muncanamakasi. Mahasatto suriye
dharamaneyeva marabalam vidhamitva pathamayame pubbenivasananam, majjhimayame
dibbacakkhum visodhetva pacchimayame paticcasamuppade nanam otaretva vattavivattam
@Footnote: 1 Si. sotthikena, cha.Ma. sottiyena
Sammasanto 1- arunodaye buddho hutva "maya anekakappakotisatasahassam addhanam
imassa pallankassa atthaya vayamo kato"ti sattaham ekapallankena nisidi.
Athekaccanam devatanam "kinnu kho annepi buddhattakara dhamma atthi"ti kankha
udapadi.
    Atha bhagava atthame divase samapattito vutthaya devatanam kankham natva
kankhavidhamanattham akase uppatitva yamakapatihariyam dassetva tasam kankham
vidhamitva pallankato isakam pacinanissite uttaradisabhage thatva cattari
asankheyyani kappasatasahassanca puritanam paraminam phaladhigamanatthanam pallankanceva
bodhirukkhanca animisehi akkhihi olokayamano sattaham vitinamesi, tam thanam
animisacetiyam nama jatam.
    Atha pallankassa thitatthanassa ca antara puratthimapacchimato ayate
ratanacankame cankamanto sattaham vitinamesi, tam thanam ratanacankamacetiyam nama jatam.
Tato pacchimadisabhage devata ratanamayagharam mapayimsu, tattha pallankena nisiditva
abhidhammapitakam visesato cettha anantanayasamantapatthanam vicinanto sattaham
vitinamesi, tam thanam ratanagharacetiyam nama jatam. Evam bodhisamipeyeva cattari
sattahani vitinametva pancame sattahe bodhirukkhamula yena ajapalanigrodho
tenupasankami, tatrapi dhammam vicinantoyeva vimuttisukhanca patisamvedento nisidi,
dhammam vicinanto cettha evam abhidhammanayamaggam sammasi, pathamam dhammasanganipakaranam
nama, tato vibhangappakaranam, dhatukathapakaranam, puggalapannattippakaranam, kathavatthu
nama pakaranam, yamakam nama pakaranam, tato mahapakaranam patthanam namati.
    Tatthassa sanhasukhumapatthanamhi citte otinne piti uppajji, pitiya
uppannaya lohitam pasidi, lohite pasanne chavi pasidi, chaviya pasannaya
puratthimakayato kutagaradippamana rasmiyo utthahitva akase
pakkhandachaddantanagakulam viya pacinadisaya anantani cakkavalani pakkhanda pacchimakayato
@Footnote: 1 cha.Ma. sammasitva
Utthahitva pacchimadisaya, dakkhinamsakutato utthahitva dakkhinadisaya, vamamsakutato
utathahitva uttaradisaya anantani cakkavalani pakkhanda, padatalehi
pavalankuravanna rasmiyo nikkhamitva mahapathavim vinivijjhitva udakam dvidha
bhinditva vatakkhandham padaletva ajatakasam pakkhanda, sisato samparivattiyamanam
manidamam viya nilavanna rasmivatti utthahitva cha devaloke vinivijjhitva nava
brahmaloke vehapphale pancasuddhavase ca vinivijjhitva cattaro aruppe
atikkamma ajatakasam pakkhanda. Tasmim divase aparimanesu cakkavalesu aparimana
satta sabbe suvannavannava ahesum. Tamdivasanca pana bhagavato sarira nikkhanta
yavajjadivasapi ta rasmiyo ananta lokadhatuyo gacchantiyeva.
    Evam bhagava ajapalanigrodhe sattaham vitinametva tato aparam sattaham
muccalinde nisidi, nisinnamattasseva cassa sakalacakkavalagabbham purento mahaakalamegho
udapadi. Evarupo kira mahamegho dvisuyeva kalesu vassati cakkavattimhi
va uppanne buddhe va. Idha buddhakale udapadi. Tasmim pana uppanne
muccalindo nagaraja cintesi "ayam megho satthari mayham bhavanam pavitthamatteva
uppanno, vasagaramassa laddhum vattati"ti. So sattaratanamayam pasadam nimminitum
sakkontopi evam kate mayham mahapphalam na bhavissati, dasabalassa kayaveyyavaccam
karissamiti mahantam attabhavam katva sattharam sattakkhattum bhogehi parikkhipitva
upari phanam dharesi, parikkhepassa antookaso hettha lohapasadappamano
ahosi, icchiticchitena iriyapathena sattha viharissatiti nagarajassa ajjhasayo
ahosi, tasma evam mahantam okasam parikkhipi, majjhe ratanapallanko pannatto
hoti, upari suvannatarakavicittam samosaritagandhadamakusumadamacelavitanam ahosi,
catusu konesu gandhatelena dipa jalita, catusu disasu vivaritva candanakarandaka
thapita. Evam bhagava tam sattaham tattha vitinametva tato aparam sattaham
rajayatane nisidi.
    Atthame sattahe sakkena devanamindena abhatam dantakatthanca
osathaharitakanca khaditva mukham dhovitva catuhi lokapalehi upanite paccagghe
Selamaye patte tapussabhallikanam pindapatam paribhunjitva puna paccagantva
ajapalanigrodhe nisinnassa sabbabuddhanam acinno ayam vitakko udapadi.
    Tattha panditoti pandiccena samannagato. Viyattoti veyyattiyena
samannagato. Medhaviti thanuppattikaya pannaya samannagato. Apparajakkhajatikoti
samapattiya vikkhambhitatta nikkilesajatiko visuddhasatto. Ajanissatiti
sallakkhissati pativijjhissati. Nananca pana meti mayhampi sabbannutananam uppajji.
Bhagava kira devataya kathiteneva nittham agantva sayampi sabbannutananena olokento
ito sattamadivasamatthake kalam katva akincannayatane nibbattoti addasa.
Tam sandhayaha "nananca pana me dassanam udapadi"ti. Mahajaniyoti
sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihinatta mahati jani assati mahajaniyo.
Akkhane nibbatto 1- gantva desiyamanam dhammampissa sotum sotappasado natthi,
idha dhammadesanatthanam agamanapadampi natthi, evam mahajaniyo jatoti dasseti.
Abhidosakalakatoti addharatte kalakato. Nananca pana meti mayhampi sabbannutananam
udapadi. Idhapi kira bhagava devataya vacanena sannitthanam akatva sabbannutananena
olokento "hiyyo addharatte kalam katva udako ramaputto nevasanna-
nasannayatane nibbatto"ti addasa. Tasma evamaha. Sesam purimanayasadisameva.
Bahukarati bahupakaRa. Padhanapahitattam upatthahimsuti padhanatthaya pesitattabhavam
vasanatthane parivenasammajjanena pattacivaram gahetva anubandhanena
mukhodakadantakatthadanadina ca upatthahimsuti. Ke pana te pancavaggiya nama? ye te:-
                  ramo dhajo lakkhano jotimanti 2-
                  yanno subhojo suyamo sudatto
                  ete tada attha ahesum brahmana
                  chalangava mantam viyakarimsuti.
    Bodhisattassa jatakale supinapatiggahaka ceva lakkhanapatiggahaka ca attha
brahmana. Tesu tayo dvedha byakarimsu "imehi lakkhanehi samannagato agaram
@Footnote: 1 cha.Ma. nibbattatta          2 Si... lakkhano capi manti
Ajjhavasamano raja hoti cakkavatti, pabbajamano buddho"ti. Panca brahmana
ekamsabyakarana ahesum "imehi lakkhanehi samannagato agare na titthati,
buddhova hoti"ti. Tesu purima tayo yathamantapadam gata, ime pana panca mantapadam
atikkanta. Te attana laddham punnapattam natakanam vissajjetva "ayam mahapuriso
agaram na ajjhavasissati, ekantena buddho bhavissati"ti  nibbitakka bodhisattam
uddissa samanapabbajjam pabbajita. Tesam puttatipi vadanti. Tam atthakathaya
patikkhittam.
    Ete kira daharakaleyeva bahu mante janimsu, tasma te brahmana
acariyatthane thapayimsu. Te paccha amhehi 1- puttadarajanam chinditva na sakka
pabbajitunti 1- daharakaleyeva pabbajitva ramaniyani senasanani paribhunjanta
vicarimsu. Kalena kalam pana "kim bho mahapuriso mahabhinikkhamanam nikkhanto"ti
pucchanti. Manussa "kuhim tumhe mahapurisam passissatha, tisu pasadesu
tividhanatakamajjhe devo viya sampattim anubhoti"ti vadanti. Te sutva "na tava
mahapurisassa nanam paripakam gacchati"ti appossukka viharimsuyeva. Kasma panettha bhagava
"bahukara kho ime pancavaggiya"ti aha. Kim upakarakanamyeva esa dhammam
deseti, anupakarakanam na desetiti. No na deseti. Paricayavasena hesa alaranceva
kalamam udakanca ramaputtam olokesi. Etasmim pana buddhakkhette  thapetva
annakondannam 2- pathamam dhammam sacchikatum samattho nama natthi. Kasma?
tathavidhaupanissayatta.
    Pubbe kari punnakaranakale dve bhataro ahesum. Te ekatova sassam
akamsu. Tattha jetthassa "ekasmim sasse nava vare aggasassadanam maya databban"ti
ahosi. So vappakale bijaggam nama datva gabbhakale kanitthena saddhim
mantesi "gabbhakale gabbham phaletva dassama"ti. Kanittho "tarunasassam
nasetukamosi"ti aha. Jettho kanitthassa ananuvattanabhavam natva khettam vibhajitva
@Footnote: 1-1 cha.Ma. puttadarajatam chaddetva na sakka bhavissati pabbajitunti
@2 cha.Ma. annasikondannam evamuparipi
Attano kotthasato gabbham phaletva khiram niharitva sappiphanitehi yojetva
adasi, puthukakale puthukaggam 1- karetva adasi, layanakale layanaggam 2- venikarane
veniggam kalapadisu kalapaggam khalaggam bhandaggam kotthagganti evam ekasasse
nava vare aggadanam adasi. Kanittho panassa uddharitva adasi, tesu jettho
annakondannatthero jato, kanittho subhaddaparibbajako. Iti ekasmim sasse
navannam aggadananam dinnatta thapetva theram anne pathamam dhammam sacchikatum
samattha nama natthi. "bahukara kho ime pancavaggiya"ti idam pana
upakaranussaranamattakeneva vuttam.
    Isipatane migadayeti tasmim kira padese anuppanne buddhe paccekabuddha
gandhamadanapabbate sattaham nirodhasamapattiya vitinametva nirodha vutthaya
nagalatadantakattham khaditva anotattadahe mukham dhovitva pattacivaram adaya
akasena agantva nipatanti. Tattha civaram parupitva nagare pindaya caritva
katabhattakicca gamanakalepi tatoyeva uppatitva gacchanti. Iti isayo ettha
nipatanti uppatanti cati tam thanam isipatananti sankham gatam. Miganam pana abhayatthaya
dinnatta migadayoti vuccati. Tena vuttam "isipatane migadaye"ti.
    [285] Antara ca gayam antara ca bodhinti gayaya ca bodhissa ca
vivare tigavutantare thane. Bodhimandato hi gaya tini gavutani. Baranasi
attharasayojanani. Upako bodhimandassa ca gayaya ca antare bhagavantam addasa.
Antarasaddena pana yuttatta upayogavacanam katam. Idisesu pana 3- thanesu
akkharacintaka "antara gamanca nadinca yati"ti evam ekameva antarasaddam
payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamane upayogavacanam  na
papunati. Idha pana yojetva eva vuttoti. Addhanamaggapatipannanti addhanasankhatam
maggam patipannam, dighamaggapatipannanti attho. Addhanamaggagamanasamayassa hi vibhange
"addhayojanam gacchissamiti bhunjitabban"tiadivacanato 4- addhayojanampi addhanamaggo
hoti. Bodhimandato pana gaya tigavutam.
@Footnote: 1 cha.Ma. puthukam     2 cha.Ma. layane layanaggam, Si. dayane dayanaggam  3 cha.Ma. ca
@4 vinaYu. mahavi. 2/218/219 ganabhojanasikkhapada
    Sabbabhibhuti sabbam tebhumikadhammam abhibhavitva thito. Sabbaviduti sabbam
catubhumikadhammam avedim annasim. Sabbesu dhammesu anupalittoti sabbesu
tebhumikadhammesu kilesalepanena anupalitto. Sabbanjahoti sabbam tebhumikadhammam jahitva
thito. Tanhakkhaye vimuttoti tanhakkhaye nibbane arammanato vimutto. Sayam
abhinnayati sabbacatubhumikadhammam attanava janitva. Kamuddiseyyanti kam annam
"ayam me acariyo"ti uddiseyyam.
    Na me acariyo atthiti lokuttaradhamme mayham acariyo nama natthi.
Natthi me patipuggaloti mayham patibhago puggalo nama natthi. Sammasambuddhoti samma
hetuna 1- nayena cattari saccani sayam buddho. Sitibhutoti sabbakilesagginibbapanena
sitibhuto. Kilesanamyeva nibbutatta nibbuto. Kasinam puranti kasiratthe nagaram.
Ahancham amatadundubhinti dhammacakkapatilabhaya amatabherim paharissamiti gacchami.
Arahasi anantajinoti anantajinosi bhavitum yutto. Huveyyavusoti 2- avuso evampi
nama bhaveyya. Pakkamiti vankaharajanapadam nama agamasi.
    Tatthekam migaluddakagamakam nissaya vasam kappesi. Jetthakaluddako tam
upatthasi. Tasmim ca janapade canda macchika honti. Atha nam ekaya catiya
vasapesum, migaluddako dure migavam gacchanto "amhakam arahante ma pamajji"ti navam 3-
nama dhitaram anapetva agamasi saddhim puttabhatikehi. Sa cassa dhita dassaniya
hoti kotthasasampanna. Dutiyadivase upako gharam agato tam darikam sabbam
upacaram katva parivisitum upagatam disva  ragena abhibhuto bhunjitumpi asakkonto
bhajanena bhattam adaya vasanatthanam gantva bhattam ekamante nikkhipitva sace
navam labhami, jivami, no ce, maramiti niraharo sayi. Sattame divase magaviko
agantva dhitaram upakassa pavuttim pucchi. Sa "ekadivasameva agantva puna
nagatapubbo"ti aha. Magaviko agataveseneva nam upasankamitva pucchissamiti
tamkhanamyeva gantva "kim bhante aphasukan"ti pade paramasanto pucchi. Upako
@Footnote: 1 cha.Ma. sahetuna    2 cha.Ma. hupeyyapavusoti     3 cha.Ma. chavam. evamuparipi
Nitthunanto parivattatiyeva. So "vadatha bhante, yam maya sakka katum, tam sabbam
karissami"ti aha. Upako "sace navam labhami, jivami, no ce, idheva maranam
seyyo"ti aha. Janasi pana bhante kinci sippanti. Na janamiti. Na bhante
kinci sippam ajanantena sakka gharavasam adhitthatunti.
    So aha "naham kinci sippam janami, apica tumhakam mamsaharako bhavissami,
mamsanca vikkinissami"ti. Magaviko "amhakampi etadeva ruccati"ti uttarasatakam
datva gharam anetva dhitaram adasi. Tesam samvasamanvaya putto vijayi. Subhaddotissa
namam akamsu. Nava 1- tassa rodanakale "mamsaharakassa putta, migaluddakassa putta
ma rodi"tiadini vadamana puttatosanagitena upakam uppandesi. Bhadde tvam mam
anathoti mannasi. Atthi me anantajino nama sahayo. Tassaham santikam 2-
gamissamiti aha. Nava evamayam attiyatiti natva punappunam katheti. So ekadivasam
anarocetvava majjhimadesabhimukho pakkami.
    Bhagava ca tena samayena savatthiyam viharati jetavane mahavihare. Athakho
bhagava patikacceva bhikkhu anapesi "yo bhikkhave  `anantajino'ti pucchamano
agacchati, tassa mam dasseyyatha"ti. Upakopi kho "kuhim anantajino va sati"ti
pucchanto anupubbena savatthim agantva viharamjhe thatva kuhim anantajinoti
pucchi. Tam bhikkhu bhagavato santikam anayimsu. 3- So bhagavantam disva "sanjanatha
mam bhagava"ti aha. Amaupaka sanjanami, kuhim pana tvam vasitthati. Vankaharajanapade
bhanteti. Upaka mahallakosi jato pabbajitum sakkhissasiti. Pabbajissami bhanteti.
Bhagava pabbajetva tassa kammatthanam adasi. So kammatthane kammam karonto
anagamiphale patitthaya kalam katva avihesu nibbatto. Nibbattakkhaneyeva
arahattam  papuniti. Avihesu nibbattamatta hi satta jana arahattam papunimsu,
tesam so annataro.
@Footnote: 1 khu. theri. 26/293/468 visatinipata, pali. capa 2 cha.Ma. santike 3 cha.Ma. nayimsu
    Vuttanhetam:-
               "aviham upapannase      vimutta satta bhikkhavo
                ragadosaparikkhina      tinna loke visattikam.
                Upako palagando 1- ca  pukkusati ca te tayo
                bhaddiyo khandadevo ca   bahudatti 2- ca pingiyo
                te hitva manusam deham  dibbayogam upajjhagun"ti. 3-
      [286] Santhapesunti katikam akamsu. Bahullikoti civarabahulladinam
atthaya patipanno. Padhanavibbhantoti padhanato vibbhanto bhattho parihino.
Avatto bahullayati civaradinam bahulabhavatthaya avatto. Apica kho asanam
thapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa asanamattam thapetabbanti
vadimsu. Nasakkhimsuti buddhanubhavena buddhatejena abhibhuta attano katikaya thatum
nasakkhimsu. Namena ca avusovadena ca samudacarantiti gotamati  avusoti ca vadanti,
avuso gotama mayam uruvelaya padhanakale tuyham pattacivaram gahetva vicarimha,
mukhodakadantakattham adamha, vutthaparivenam sammajjimha, paccha ko te vattapatipattim
akasi, kacci amhesu pakkantesu 4- na cintayitthati evarupim katham kathentiti
attho. Iriyayati dukkarairiyaya. Patipadayati dukkarapatipattiya. Dukkarakarikayati
pasataaddhapasatamuggayusadiaharakaranadina dukkarakaranena. Abhijanatha me noti
abhijanatha nu mama. Evarupam pabhavitametanti etam evarupam vakyabhedanti attho.
Api nu aham uruvelaya padhane tumhakam sangahanattham anuggahanattham rattim va
diva va agantva "avuso ma vitakkayittha, mayham obhaso va nimittam va
pannayati"ti evarupam kanci vacanabhedam akasinti adhippayo. Te ekapadeneva
satim labhitva uppannagarava "handa addha esa buddho jato"ti saddahitva
no hetam bhanteti ahamsu. Asakkhim kho aham bhikkhave pancavaggiye bhikkhu sannapetunti
aham bhikkhave pancavaggiye bhikkhu buddho ahanti janapetum asakkhim. Tada pana
@Footnote: 1 Si. phalagando    2 cha.Ma. bahuraggi   3 sam. saga. 15/105/71 ghatikarasutta
@4 Si. apakkantesu
Bhagava uposathadivaseyeva agacchi. Attano buddhabhavam janapetva kondannattheram
kayasakkhim katva dhammacakkappavattanasuttam kathesi. Suttapariyosane thero attharasahi
brahmakotihi saddhim sotapattiphale patitthasi. Suriye dharamaneyeva desana
nitthasi. Bhagava tattheva vassam upagacchi.
    Dvepi sudam bhikkhave bhikkhu ovadamitiadi patipadadivasato patthaya
pindapatatthayapi gamam apavisanadipanattham vuttam. Tesam hi bhikkhunam kammatthanesu
uppannamalavisodhanattham bhagava antovihareyeva ahosi. Uppanne uppanne
kammatthanamale tepi bhikkhu bhagavato santikam gantva pucchanti. Bhagavapi tesam
nisinnatthanam gantva malam vinodeti. Atha nesam bhagavata evam nihatabhattena
ovadiyamananam vappatthero patipadadivase sotapanno ahosi. Bhaddiyatthero
dutiyaya, mahanamatthero tatiyaya, assajitthero  catutthiyam. Pakkhassa pana pancamiyam
sabbeva te ekato sannipatetva anattalakkhanasuttam kathesi, suttapariyosane
sabbepi arahattaphale patitthahimsu. Tenaha "athakho bhikkhave pancavaggiya bhikkhu
maya evam ovadiyamana .pe. Anuttaram yogakkhemam nibbanam ajjhagamamsu .pe.
Natthidani punabbhavo"ti. Ettakam kathamaggam bhagava yam pubbe avaca "tumhepi
mamam ceva pancavaggiyananca maggam arulha, ariyapariyesana tumhakam pariyesana"ti.
Imam ekameva anusandhim dassento ahari.
    [287] Idani yasma na agariyanamyeva pancakamagunapariyesana hoti,
anagariyanampi cattaro paccaye apaccavekkhitva paribhunjantanam pancakamagunavasena
anariyapariyesana hoti, tasma tam dassetum pancime bhikkhave kamagunatiadimaha.
Tattha navarattesu pattacivaradisu cakkhuvinneyya rupatiadayo cattaro
kamaguna labbhanti. Raso panettha paribhogaraso hoti. Manunne pindapate
bhesajje ca pancapi labbhanti. Senasanampi civare viya cattaro. Raso pana
etthapi paribhogarasova. Ye hi keci bhikkhaveti kasma arabhi? evam pancakamagune
dassetva idani ye evam vadeyyum "pabbajitakalato patthaya anariyapariyesana
nama kuto, ariyapariyesanava pabbajitanan"ti, tesam patisedhanatthaya "pabbajitanampi
Catusu paccayesu apaccavekkhanaparibhogo anariyapariyesana eva"ti dassetum imam
desanam arabhi. Tattha gadhitati tanhagedhena gadhita. Mucchitati tanhamucchaya
mucchita. Ajjhopannati tanhaya ajjhogalha. Anadinavadassavinoti adinavam
apassanta. Anissaranappannati nissaranam vuccati paccavekkhanananam. Te tena
virahita.
    Idani tassa atthassa sadhakam upamam dassento seyyathapi bhikkhavetiadimaha.
Tatrevam opammasamsandanam veditabbam:- arannakamigo viya hi samanabrahmana,
luddakena aranne thapitapaso viya cattaro paccaya, tassa luddakassa pasarasim
ajjhottharitva sayanakalo viya tesam cattaro paccaye apaccavekkhitva paribhogakalo,
luddake agacchante migassa yena kamam agamanakalo viya samanabrahmananam
marassa yathakamakaraniyakalo maravasam upagatabhavoti attho. Migassa pana abandhassa
pasarasim adhisayitakalo viya samanabrahmananam catusu paccayesu paccavekkhanaparibhogo,
luddake agacchante migassa yena kamam gamanam viya samanabrahmananam maravasam
anupagamanam veditabbam. Vissatthoti nibbhayo nirasanko. Sesam sabbattha
uttanatthamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      pasarasisuttavannana nitthita.
                    Ariyapariyesanatipi etasseva namam.
                         --------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 8 page 72-101. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=1831&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=1831&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=312              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=5384              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=6328              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=6328              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]