ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 9 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.3)

                      7. Mahasakuludayisuttavannana
      [237] Evamme sutanti mahasakuludayisuttam. Tattha moranivapeti tasmim
thane moranam abhayam ghosetva bhojanam adamsu. 1- Tasma tam thanam moranivapoti
sankham gatam. Annabharoti ekassa paribbajakassa namam tatha varataroti. 2- Anne
cati na kevalam ime tayo, annepi abhinnata bahu paribbajaka. Appasaddassa
vannavaditi idha appasaddavinitoti avatvava idam vuttam. Kasma? na hi bhagava
annena vinito.
      [238] Purimaniti hiyyo divasam upadaya purimani nama honti, tato
param purimatarani. Kutuhalasalayanti kutuhalasala nama paccekasala natthi, yattha
pana nanatitthiya samanabrahmana nanavidham katham pavattenti, sa bahunnam
"ayam kim vadati, ayam kim vadati"ti kutuhaluppattitthanato "kutuhalasala"ti vuccati.
"kotuhalasala"tipi patho. Labhati ye evarupe samanabrahmane datthum panham
pucchitum dhammakatham va nesam sotum labhanti, tesam angamagadhanam ime labhati attho.
      Sanghinotiadisu pabbajitasamuhasankhato samgho etesam atthiti sanghino.
Sveva gano etesam atthiti. Ganino. Acarasikkhapanavasena tassa ganassa acariyati
ganacariya. Natati pannata pakata. Yathabhuccagunehi ceva ayathabhutagunehi ca
samuggato yaso etesam atthiti yasassino. Puranadinanca "appiccho santuttho,
appicchataya vatthampi na nivaseti"tiadina nayena yaso samuggato, tathagatassa
itipi so bhagava"tiadihi yathabhutagunehi. Titthakarati laddhikaRa. Sadhusammatati
ime sadhu sundara sappurisati evam sammata. Bahujanassati assutavato ceva
andhabalaputhujjanassa medhavino 3- ca panditajanassa. Tattha titthiya balajanassa
evam sammata, tathagato panditajanassa. Imina nayena purano kassapo sanghitiadisu
attho veditabbo. Bhagava pana yasma atthattimsa arammanani vibhajanto bahuni
nibbanam otaranatitthani akasi, tasma "titthakaro"ti vattum vattati.
@Footnote: 1 Si. patthapesum    2 cha.Ma. varadharoti       cha.Ma. vibhavino
      Kasma panete sabbepi tattha osatati. Upatthakarakkhanatthanceva
labhasakkararakkhanatthanca. 1- Tesam kira 2- hoti "amhakam upatthaka samanam gotamam
saranam gaccheyyum, tepi rakkhissama. Samanassa ca gotamassa upatthake sakkaram
karonte disva amhakampi upatthaka amhakam sakkaram karissanti"ti. Tasma
yattha 3- bhagava osarati, tattha 4- sabbe osaranti.
      [239] Vadam aropetvati vade dosam aropetva. Apakkantati
apagata, keci disam pakkanta, keci gihibhavam patta, keci imam sasanam agata.
Sahitammeti mayham vacanam sahitam silittham, atthayuttam karanayuttanti attho.
Asahitanteti tuyham vacanam asahitam. Adhicinnante viparavattanti yam tuyham
digharattacinnavasena suppagunam, tam mayham ekavacaneneva viparavattam viparivattitva
thitam, na kinci jatanti attho. Aropito te vadoti maya tava vade doso aropito.
Cara vadappamokkhayati dosamocanattham cara vicara, tattha tattha gantum 5- sikkhati
attho. Nibbethehi va sace pahositi atha sayam pahosi, idaneva nibbethehi.
Dhammakkosenati sabhavakkosena.
      [240] Tanno sossamati tam amhakam desitam dhammam sunissama. Khuddamadhunti
khuddakamakkhikahi katam dandakamadhum. Anelakanti niddosam apagatamacchikandakam.
Pileyyati dadeyya. Paccasimsamanarupoti puretva nu kho no bhojanam dassatiti
bhajanahattho paccasimsamano paccupatthito assa. Sampayojetvati appamattakam
vivadam katva.
      [241] Itaritarenati lamakalamakena. Pavivittoti idam paribbajako
kayavivekamattam sandhaya vadati, bhagava pana tihi vivekehi vivittova.
      [242] Kosakaharapiti pinda 6- danapatinam 7- ghare aggabhikkhathapanattham
khuddakasaravakam hoti, 8- danapatino aggabhattam va tattha thapetva bhunjanti,
@Footnote: 1 cha.Ma. labhasakkaratthanca  2 cha.Ma. hi evam  3 cha.Ma. yattha yattha
@4 cha.Ma. tattha tattha  5 cha.Ma. gantva  6 cha. ayam patho na dissati
@7 Ma. pindadanagahapatinam   8 cha.Ma. khuddakasarava honti
Pabbajite sampatte tam bhattam tassa denti. Tam saravakam kosakoti vuccati. Tasma
ye ca ekeneva bhattakosakena yapenti, te kosakaharati. Beluvaharati
beluvapattabhattahaRa. Samatittikanti otthavattiya hetthimalekhasamam. Imina
dhammenati imina appaharatadhammena. Ettha pana sabbakareneva bhagava
appaharoti 1- na vattabbo. Padhanabhumiyam chabbassani appaharova ahosi, veranjayam
tayo mase patthodaneneva yapesi parileyyakavanasande tayo mase bhisamulaleheva 2-
yapesi. Idha pana etamattham dasseti "aham ekasmim kale appaharo ahosim,
mayham pana savaka dhutangasamadanato patthaya yavajivam dhutangam na bhindanti"ti.
Tasma yadi te imina dhammena sakkareyyum, maya hi te visesataRa. Anno
ceva pana dhammo atthi, yena mam te sakkarontiti dasseti. Imina nayena
sabbavaresu yojana veditabba.
      Pamsukulikati samadinnapamsukulikanga. Lukhacivaradharati satasuttalukhani 3- civarani
dharayamana. Nantakaniti antavirahitani vatthakkhandani, yadi hi nesam anto
bhaveyya, pilotikati sankham gaccheyyum. Uccinitvati 4- phaletva dubbalatthanam
pahaya thiratthanameva gahetva. Alabulomasaniti alabulomasadisasuttani. Sukhumaniti
dipeti. Ettavata ca sattha civarasantosena asantutthoti na vattabbo.
Adhimuttakasusanato 5- hissa punnadasiya parupetva patitasanapamsukulagahanadivase
udakapariyantam katva mahapathavi akampi. Idha pana etamattham dasseti "aham ekasmimyeva
kale pamsukulam ganhim, mayham pana savaka dhutangasamadanato patthaya yavajivam
dhutangam na bhindanti"ti.
      Pindapatikati atirekalabham patikkhipitva samadinnapindapatikanga.
Sapadanacarinoti loluppacaram patikkhipitva samadinnasapadanacaRa. Unchasake
vate ratati unchacariyasankhate bhikkhunam pakativatte rata, uccanicagharadvaratthayino
hutva kabaramissakabhattam 6- samharitva paribhunjantiti attho. Antaragharanti
brahmayusutte
@Footnote: 1 cha.Ma. anappaharoti   2 cha.Ma. bhisamuleheva   3 cha.Ma. satthasuttalukhani
@4 Ma. ucchinditvati   5 cha.Ma. atimuttakasusanato   6 Si., ka. kacavaramissakabhattam
Ummarato patthaya antaragharam, idha indakhilato patthaya adhippetam. Ettavata
ca sattha pindapatasantosena asantutthoti na vattabbo, appaharataya
vuttaniyameneva pana sabbam vittharetabbam. Iti idhapi 1- etamattham dasseti
"aham ekasmimyeva kale nimantanam na sadayim, mayham pana savaka dhutangasamadanato
patthaya yavajivam dhutangam na bhindanti"ti.
      Rukkhamulikati channam patikkhipitva samadinnarukkhamulikanga. Abbhokasikati
channanca rukkhamulanca patikkhipitva samadinnaabbhokasikanga attha maseti
hemantagimhike mase. Antovasse pana civaranuggahattham channam pavisanti. Ettavata
ca sattha senasanasantosena asantutthoti na vattabbo, senasanasantoso
panassa chabbassikamahapadhanena ca parileyyakavanasandena ca dipetabbo. Idha
pana etamattham dasseti "aham ekasmimyeva kale channam na pavisim, mayham pana
savaka dhutangasamadanato patthaya yavajivam dhutangam na bhindanti"ti.
      Arannikati gamantasenasanam patikkhipitva samadinnaarannikanga.
Samghamajjhe osarantiti abaddhasimaya kathitam, baddhasimayam pana vasanta attano
vasanatthaneyeva uposatham karonti. Ettavata ca sattha no pavivittoti na
vattabbo, "icchamaham bhikkhave addhamasam patisalliyitun"ti 2- evanhissa
paviveko pannayati. Idha pana etamattham dasseti "aham ekekasminneva 3-
tatharupe kale patisalliyim, mayham pana savaka dhutangasamadanato patthaya yavajivam
dhutangam na bhindanti"ti. Mama savakati mayham 4- savaka.
      [244] Sanidananti sappaccayam. Kim pana appaccayam nibbanam na desetiti.
No na deseti, sahetukam pana tam desanam katva desesi, no ahetukanti.
Sappatihariyanti purimassevetam vevacanam, sakarananti attho. Tam vatati ettha
vatati nipatamattam.
@Footnote: 1 cha.Ma. idha pana  2 vi. mahavi. 1/162/93  3 cha.Ma. ekasmimyeva  4 cha.Ma. mam
      [245] Anagatam vadapathanti ajja thapetva 1- sve va punadivase va
addhamase va mase va samvacchare va tassa tassa panhassa upari agamavadapatham.
Na dakkhatiti yatha saccako nigantho attano nigganhanattham agatakaranam visesetva
vadanto na addasa, evam na dakkhatiti netam thanam vijjati. Sahadhammenati
sakaranena. Antarantara katham opateyyunti mama kathavaram pacchinditva antarantare
attano katham paveseyyunti attho. Na kho panaham udayiti udayi aham
ambatthasonadandakutadantasaccaniganthadihi saddhim mahavade vattamanepi "aho
vata me ekasavakopi upamam va karanam va aharitva vadeyya"ti 2- evam
savakesu anusasanim na paccasimsami. Mamamyevati evarupesu pana 3- thanesu savaka
mamayeva na anusitthim 4- ovadam paccasimsanti.
      [246] Tesaham cittam aradhemiti tesam aham tassa panhassa veyyakaranena
cittam ganhami sampademi paripuremi, annam puttho annam na byakaromi,
ambam puttho labujam viya labujam va puttho ambam viya. Ettha ca "adhisile
sambhaventi"ti vuttatthane buddhasilam nama kathitam, "abhikkante nanadassane
sambhaventi"ti vuttatthane sabbannutananam, "adhipannaya sambhaventi"ti
vuttatthane thanuppattikapanna, "yena dukkhena"ti vuttatthane saccabyakaranapanna.
Tattha sabbannutananam ca saccabyakaranapannanca thapetva avasesa panna adhipannam
bhajati. 5-
      [247] Idani tesam tesam visesadhigamanam patipadam acikkhanto puna caparam
udayitiadimaha. Tattha  abhinnavosanaparamippattati abhinnavosanasankhatanceva
abhinnaparamisankhatanca arahattam patta.
      Sammappadhaneti upayappadhane. Chandam janetiti kattukamyatakusalacchandam janeti.
Vayamatiti vayamam karoti. Viriyam arabhatiti viriyam pavatteti. Cittam pagganhatiti
cittam ukkhipati. Padahatiti upayappadhanam karoti. Bhavanaya paripuriyati vaddhiya
@Footnote: 1 Si.,ka. thatva   2 cha.Ma. dadeyyati   3 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@4 cha.Ma. anusasanim  5 Si. bhajanti
Paripuranattham. Apicettha "ya thiti, so asammoho 1- .pe. Yam vepullam, sa
bhavanaparipuri"ti 2- evam purimam purimassa pacchimam pacchimassa 3- atthotipi
veditabbam.
      Imehi pana sammappadhanehi kim kathitam? kassapasamyuttapariyayena savakassa
Pubbabhagapatipada kathita. Vuttanhetam tattha:-
                 "cattaro me avuso sammappadhana. Katame cattaro, idhavuso
             bhikkhu anuppanna me papaka akusala dhamma uppajjamana
             anatthaya samvatteyyunti atappam karoti. Uppanna me papaka
             akusala dhamma appahiyamana anatthaya samvatteyyunti atappam
             karoti. Anuppanna me kusala dhamma anuppajjamana anatthaya
             samvatteyyunti atappam karoti. Uppanna me kusala dhamma
             nirujjhamana anatthaya samvatteyyunti atappam karoti"ti. 4-
      Ettha ca papaka akusalati lobhadayo veditabba, anuppanna kusala
dhammati samathavipassana ceva maggo ca, uppanna kusala nama samathavipassanava.
Maggo pana sakim uppajjitva nirujjhamano anatthaya samvattanako nama natthi.
So hi phalassa paccayam datvava nirujjhati. Purimasmimpi va samathavipassanava
gahetabbati vuttam, tam pana na yuttam.
      Tattheva "uppanna samathavipassana nirujjhamana anatthaya samvattanti"ti.
Atthassa avibhavattham idam vatthu:- eko kira khinasavatthero "mahacetiyanca mahabodhinca
vandissami"ti samapattilabhina bhandagahakasamanerena saddhim janapadato mahaviharam
agantva viharaparivenam 5- pavisi, sayanhasamaye mahabhikkhusamghe cetiyam vandamane
cetiyavandanatthaya na nikkhami. Kasma? khinasavananhi tisu ratanesu mahanto
garavo 6- hoti. Tasma bhikkhusamghe vanditva patikkante 7- manussanam sayamasam
bhuttavelayam samanerampi ajanapetva "cetiyam vandissami"ti ekakova nikkhami.
@Footnote: 1 cha.Ma. asammoso  2 abhi. vi. 35/406/252  3 Si. purimapurimam pacchimassa pacchimassa
@4 sam.ni. 16/145/188-9  5 Ma., ka. civaraparivenam  6 cha.Ma. mahantam garavam
@7 cha.Ma. patikkamante
Samanero "kim nu kho thero avelaya ekakova gacchati, janissami"ti upajjhayassa
padanupadiko nikkhami. Thero anavajjanena tassa agamanam ajananto dakkhinadvarena
cetiyanganam aruhi. Samaneropi anupadamyeva arulho.
      Mahathero mahacetiyam ulloketva buddharammanapitim  gahetva sabbam
cetasa 1- samannaharitva hatthappahattho cetiyam vandati. Samanero therassa
vandanakaram disva "upajjhayo me ativiya pasannacitto vandati, kim nu kho
pupphani labhitva pujam kareyya"ti cintesi. Thero vanditva utthaya sirasi
anjalim thapetva mahacetiyam ulloketva thito. Samanero ukkasitva attano
agatabhavam janapesi. Thero parivattetva olokento "kada agatosi"ti
pucchi. Tumhakam cetiyam vandanakale bhante, ativiya pasanna cetiyam vandittha,
kim nu kho pupphani labhitva pujeyyathati. Ama samanera imasmim cetiye viya
annatra ettakam dhatunam nidhanam nama natthi, evarupam asadisam mahathupam pupphani
labhitva ko na pujeyyati. Tenahi bhante adhivasetha, aharissamiti tavadeva
jhanam samapajjitva iddhiya himavantam gantva vannagandhasampannapupphani
parissavane 2- puretva mahathere dakkhinamukhato pacchimamukham asampatteyeva agantva
pupphaparissavanam hatthe thapetva 3- "pujetha bhante"ti aha. Thero "atimandani
no samanera pupphani"ti aha. Gacchatha bhante bhagavato gune avajjitva
pujethati.
      Thero pacchimamukhanissitena sopanena aruyha kucchivedikabhumiyam pupphapujam
katum araddho. Vedikabhumiyam paripunnani pupphani patitva dutiyabhumiyam
jannuppamanena odhina purayimsu. 4- Tato otaritva padapitthikapantim puresi. 5-
Sapi paripuri. Paripunnabhavam natva hetthimatale vikiranto agamasi. Sabbam
cetiyanganam paripuri. Tasmim paripunne "samanera pupphani na khiyyanti"ti aha.
Parissavanam bhante adhomukham karothati. Adhomukham katva calesi, tada pupphani
@Footnote: 1 cha.Ma. cetaso  2 cha.Ma. parissavanam  3 Ma. gahetva  4 Ma. puppharasi purayimsu
@5 cha.Ma. pujesi
Khinani. Parissavanam samanerassa datva saddhim satthihatthapakarena 1- cetiyam tikkhattum
padakkhinam katva catusu thanesu vanditva parivenam gacchanto cintesi "tava 2-
mahiddhiko vatayam samanero, sakkhissati nu kho imam iddhanubhavam rakkhitun"ti.
Tato "na sakkhissati"ti disva samaneram aha "samanera tvam idani
mahiddhiko, evarupam pana iddhim nasetva pacchimakale kanapesakariya hatthena
madditam kanjiyam pivissasiti. Daharakabhavassa namesa dosoyam, so upajjhayassa
kathaya samvijitva "kammatthanam me bhante acikkhatha"ti na yaci, amhakam
upajjhayo kim vadatiti tam pana asunanto viya agamasi.
      Thero mahacetiyanca mahabodhinca vanditva samaneram pattacivaram gahapetva
anupubbena kutelitissamahaviharam 3- agamasi. Samanero upajjhayassa padanupadiko
hutva bhikkhacaram na gacchati, "kataram gamam pavisissatha 4- bhante"ti pucchitva pana
"idani me upajjhayo gamadvaram patto bhavissati"ti natva attano ca
upajjhayassa ca pattacivaram gahetva akasena gantva therassa pattacivaram datva
pindaya pavisati. Thero sabbakalam ovadati "samanera ma evamakasi, puthujjaniddhi
nama cala anibaddha, asappayam rupadiarammanam labhitva appamattakeneva
bhijjati, santaya samapattiya parihinaya brahmacariyavaso santhambhitum na sakkoti"ti.
Samanero "kim katheti mayham upajjhayo"ti sotum na icchati, tatheva karoti.
Thero anupubena cetiyavandanam karonto kambabindaviharam 5- nama gato. Tattha
vasantepi there samanero tatheva karoti.
      Athekadivasam eka pesakaradhita abhirupa pathamavaye thita kambabindagamato
nikkhamitva padumasaram oruyha gayamana pupphani bhanjati. Tasmim samaye samanero
padumasaramatthakena gacchati, gacchanto pana silesikaya 6- kanamacchika viya tassa
gitasadde bajjhi. Tavadevassa iddhi antarahita, chinnapakkhakako viya ahosi.
Santasamapattiphalena pana tattheva udakapitthe apatitva simbalitulam viya patamanam
@Footnote: 1 cha.Ma. hatthipakarena   2 cha.Ma. yava   3 Si. kule...  4 cha.Ma. pavisatha
@5 Si. kupuvenaviharam cha.Ma. kammubinduviharam, evamuparipi
@6 cha.Ma. sakkaralasikaya, sam. vi. 406/315
Anupubbena padumasaratire atthasi. So vegena gantva upajjhayassa pattacivaram
datva nivatti. Mahathero "pagevetam maya dittham, nivariyamanopi na nivattissati"ti
kinci avatva pindaya pavisi.
      Samanero gantva padumasaratire atthasi tassa paccuttaranam agamayamano.
Sapi samaneram akasena gacchantanca puna agantva  thitanca disva "addha
esa mam nissaya ukkanthito"ti natva "patikkama samanera"ti aha. So
patikkami. Itara paccuttaritva satakam nivasetva tam upasankamitva "kim bhante"ti
pucchi. So tamattham arocesi. Sa bahuhi karanehi gharavase adinavam brahmacariyavase
anisamsanca dassetva ovadamanapi tassa ukkanthim 1- vinodetum  asakkunanti 2-
"ayam mama karana evarupaya iddhiya parihino, na dani yuttam pariccajitun"ti
idheva titthati vatva gharam gantva matapitunam tam pavattim arocesi. Tepi
agantva nanappakaram ovadamana vacanam agganhantam ahamsu "tvam amhe
uccakulati 3- sallakkhesi, mayam pesakaRa. Sakkhissasi pesakarakammam katun"ti.
Samanero aha "upasaka gihibhuto nama pesakarakammam va kareyya nalakarakammam
va, kim imina satakamattena lobham karotha"ti. Pesakaro udare baddhasatakam
datva gharam netva dhitaram adasi.
      So pesakarakammam ugganhitva pesakarakehi 4- saddhim salaya kammam
karoti. Annesam itthiyo patova bhattam sampadetva aharimsu, tassa bhariya na
tava agacchati. So itaresu kammam vissajjetva bhunjamanesu tasaram vattento
nisidi. Sa paccha agamasi. Atha nam so "aticirena agatasi"ti tajjesi.
Matugamo ca nama api cakkavattirajanam attani patibaddhacittam natva dasam
viya sallakkhesi. 5- Tasma sa evamaha "annesam ghare darupannalonadini
sannihitani, bahirato aharitva dasapesanakarakapi 6- atthi, aham pana
ekikava, tvampi mayham ghare idam atthi idam natthiti na janasi, sace icchasi,
@Footnote: 1 cha.Ma. ukkantham       2 cha.Ma. asakkonti            3 Ma. uccakuleti
@4 cha.Ma. pesakarehi    5 cha.Ma. sallakkheti            6 cha.Ma. dayaka pesanakarakapi
Bhunja, no ce icchasi, ma bhunja"ti. So "na kevalam ca ussure bhattam
aharasi, vacayapi mam ghattesi"ti kujjhitva annam paharanam apassanto tameva
tasaradandakam tasarato luncitva khipi. Sa tam agacchantam disva isakam parivatti.
Tasaradandakassa ca koti nama tikhina hoti, sa tassa parivattamanaya
akkhikotiyam pavisitva atthasi. Sa ubhohi hatthehi vegena akkhim aggahesi,
bhinnatthanato lohitam paggharati. So tasmim kale upajjhayassa vacanam anussari
"idam sandhaya mam upajjhayo `anagate kale kanapesakariya hatthehi madditam
kanjiyam pivissasi'ti aha, idam therena dittham bhavissati, aho dighadassi ayyo"ti
mahasaddena roditum arabhi. Tamenam anne "alam avuso ma rodi, akkhi
nama bhinnam na sakka rodanena patipakatikam katun"ti ahamsu. So "naham
etamattham rodami, apica kho imam sandhaya rodami"ti sabbam patipatiya kathesi.
Evam uppanna samathavipassana nirujjhamana anatthaya samvattanti.
      Aparampi vatthu:- timsamatta bhikkhu kalyanimahacetiyam vanditva atavimaggena
mahamaggam otaramana antaramagge jhamakkhette kammam katva agacchantam ekam
manussam addasamsu. Tassa sariram masimakkhitam viya ahosi, masimakkhitamyeva ekam
satakam 1- kaccham piletva nivattham, olokiyamano jhamakkhanuko viya khayati. So
divasabhage kammam katva upaddhajhayamananam darunam kalapam ukkhipitva pitthiyam
vippakinnehi kesehi kummaggena agantva bhikkhunam sammukhe atthasi, samanera
disva annamannam olokayamana "avuso tuyham pita tuyham mahapita tuyham
matulo"ti hasamana gantva "konamo tvam upasaka"ti namam pucchimsu, so
namam pucchito vippatisari hutva darukalapam chaddetva vattham samvidhaya
nivasetva mahathere vanditva "titthatha tava bhante"ti aha. Mahathera
atthamsu.
      Daharasamanera agantva mahatheranam sammukhapi parihasam karonti.
Upasako aha "bhante tumhe mam passitva parihasatha, ettakeneva matthakam
@Footnote: 1 cha.Ma. kasavam
Pattamhati ma sallakkhetha. Ahampi pubbe tumhadisova samano ahosim. Tumhakam
pana cittekaggatamattakampi natthi, aham imasmim sasane mahiddhiko mahanubhavo
ahosim, akasam gahetva pathavim karomi, pathavim gahetva 1- akasam. Duram 2- santikam
karomi, santikam duram cakkavalasatasahassam khanena vinivijjhami. Hatthe me passatha,
idani makkatahatthasadisa, aham imeheva hatthehi idha nisinnova candimasuriye
paramasim. Imesamyeva padanam candimasuriye padakathalikam katva nisidim. Evarupa
me iddhi pamadena antarahita, tumhe ma pamajjittha. Pamadena hi evarupam
byasanam papunanti. Appamatta viharanta jatijaramaranassa antam karonti.
Tasma tumhe manneva arammanam karitva appamatta hotha bhante"ti tajjetva
ovadamadasi. Te tassa kathentasseva samvegam apajjitva vipassamana timsajana
tattheva arahattam papunimsuti. Evampi uppanna samathavipassana nirujjhamana
anatthaya samvattantiti veditabba.
      Anuppannanam papakananti cettha "anuppanno va kamasavo na
uppajjati"tiadisu vuttanayena attho veditabbo. Uppannanam papakananti ettha
pana catubbidham uppannam vattamanuppannam bhutva vigatuppannam, okasakatuppannam,
bhumiladdhuppannanti. Tattha ye kilesa vijjamana uppadadisamangino, idam
vattamanuppannam nama. Kamme pana javite arammanarasam anubhavitva niruddham
vipakam 3- bhutva vigatam nama. Kammam uppajjitva niruddham bhutva 4- vigatam nama.
Tadubhayampi bhutva vigatuppannanti sankham gacchati. Kusalakusalakammam annassa kammassa
vipakam patibahetva 5- attano vipakassa okasam karoti, evam kate okase
vipako uppajjamano okasakaranato patthaya uppannoti sankham gacchati. Idam
okasakatuppannam nama. Pancakkhandha pana vipassanaya bhumi nama. Te atitadibheda
honti. Tesu anusayitakilesa pana atita va anagata va paccuppanna vati
na vattabba. Atitakkhandhesu anusayitapi hi appahinava honti, anagatakkhandhesu
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati    2 cha.Ma. duram ganhitva       3 cha.Ma. niruddhavipako
@4 cha.Ma. bhavitva             5 cha.Ma. patibahitva
Paccuppannakkhandhesu anusayitapi appahinava honti. Idam bhumiladdhuppannam
nama. Tenahu porana "tasu tasu bhumisu asamugghatitakilesa bhumiladdhuppannati
sankhyam gacchantiti.
      Aparampi catubbidham uppannam samudacaruppannam, arammanadhigahituppannam,
avikkhambhituppannam asamugghatituppannanti. Tattha samvattamanamyeva 1-
samudacaruppannam nama. Sakim cakkhuni ummilitva arammane nimitte gahite
anussaritanussaritakkhane kilesa nuppajjissantiti na vattabba. Kasma?
arammanassa adhigahitatta. Yatha kim? yatha khirarukkhassa kuthariya ahatahatatthane
khiram na nikkhamissatiti na vattabbam, evam. Idam arammanadhigahituppannam nama.
Samapattiya avikkhambhita kilesa pana imasmim nama thane nuppajjissantiti na
vattabba. Kasma? avikkhambhitatta. Yatha kim? yatha sace khirarukkhe kuthariya
ahareyyum, imasmim nama thane khiram na nikkhameyyati na vattabbam, evam. Idam
avikkhambhituppannam nama. Maggena asamugghatitakilesa pana bhavagge nibbattassapi
uppajjantiti purimanayeneva vittharetabbam. Idam asamugghatituppannam nama.
      Imesu uppannesu vattamanuppannam bhutva vigatuppannam okasakatuppannam
samudacaruppannanti catubbidham uppannam na maggavajjham, bhumiladdhuppannam
arammanadhigahituppannam avikkhambhituppannam asamugghatituppannanti catubbidham
maggavajjham. Maggo hi uppajjamano ete kilese pajahati. So ye kilese
pajahati, te atita va anagata va paccuppanna vati na vattabba. Vuttampi
cetam:-
               "hanci atite kilese pajahati, tena hi khinam khepeti, niruddham
          nirodheti, vigatam vigameti, atthangatam atthangameti. Atitam yam natthi,
          tam pajahati. Hanci anagate kilese pajahati, tena hi ajatam
          pajahati, anibbattam, anuppannam, apatubhutam pajahati. Anagatam yam
          natthi, tam pajahati, hanci paccuppanne kilese pajahati, tena hi
@Footnote: 1 cha.Ma. sampati vattamanamyeva
               Ratto ragam pajahati, duttho dosam, mulho moham, vinibaddho
               manam, paramattho ditthim, vikkhepanako uddhaccam, anitthangato
               vicikiccham, thamagato anusayam pajahati. Kanhasukka dhamma yuganaddha
               samameva vattanti. Sankilesika maggabhavana hoti .pe. Tenahi
               natthi maggabhavana, natthi phalasacchikiriya. Natthi kilesappahanam,
               natthi dhammabhisamayoti. Atthi maggabhavana .pe. Atthi dhammabhisamayo.
               Yatha katham viya, seyyathapi taruno rukkho ajataphalo .pe.
               Apatubhutayeva na patubhavanti"ti. 1-
      Iti paliyam ajataphalarukkho agato, jataphalarukkhena pana dipetabbam.
Yatha hi saphalo tarunambarukkho, tassa phalani manussa paribhunjeyyum, sesani
patetva pacchiyo pureyyum. Athanno puriso tam pharasuna chindeyya, tenassa
neva atitani. Phalani nasitani honti, na anagatapaccuppannani nasitani.
Atitani hi manussehi paribhuttani, anagatani anibbattani, na sakka nasetum.
Yasmim pana samaye so chinno, tada phalaniyeva natthiti paccuppannanipi
anasitani. Sace pana rukkho acchinno assa, 2- athassa pathavirasanca aporasanca
agamma yani phalani nibbatteyyum, tani nasitani honti. Tani hi ajataneva
na jayanti, anibbattaneva na nibbattanti, apatubhutaneva na patubhavanti,
evameva maggo napi atitadibhede kilese pajahati, napi na pajahati. Yesam hi
kilesanam maggena khandhesu aparinnatesu uppatti siya, maggena uppajjitva
khandhanam parinnatatta te kilesa ajatava na jayanti, anibbattava na
nibbattanti, apatubhutava na patubhavanti, tarunaputtaya itthiya puna avijayanattham,
byadhitanam rogavupasamattham pitabhesajjehi 3- cati ayamattho vibhavetabbo. Evam
maggo ye kilese pajahati, te atita va anagata va paccuppanna vati
na vattabba, na ca maggo kilese na pajahati. Ye pana maggo kilese
pajahati, te sandhaya "uppannanam papakanan"tiadi vuttam.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/699/605 (sya)  2 cha.Ma. ayam patho na dissati  3 Ma. vitarogabhesajjehi
      Na kevalanca maggo kileseyeva pajahati, kilesanam pana appahinatta
ye ca uppajjeyyum upadinnakkhandha, tepi pajahatiyeva. Vuttampi cetam
"sotapattimaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena sattabhave thapetva
anamatagge samsare ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti"ti 1-
vittharo. Iti maggo upadinnato anupadinnato vutthati. Bhavavasena pana
sotapattimaggo apayabhavato vutthati, sakadagamimaggo sugatibhavekadesato,
anagamimaggo sugatikamabhavato, arahattamaggo ruparupabhavato vutthati. Sabbabhavehi
vutthatiyevatipi vadanti.
      Atha maggakkhane kathamanuppannanam uppadaya bhavana hoti, katham uppannanam
va thitiyati, maggappavattiyayeva. Maggo hi pavattamano pubbe anuppannapubbatta
anuppanno nama vuccati. Anagatapubbam hi thanam agantva ananubhutapubbam va
arammanam anubhavitva vattaro bhavanti "anagatatthanam agatamha, ananubhutam
arammanam anubhavimha"ti 2- ya cassa pavatti, ayameva thiti namati thitiya
bhavetiti vattum  vattati.
      Iddhipadesu sankhepakatha cetokhilasutte 3- vutta. Upasamamanam gacchati,
kilesupasamattham va gacchatiti upasamagami. Sambujjhamanam 4- gacchati, sambodhatthaya
va gacchatiti sambodhagami.
      Vivekanissitadini sabbasavasamvare vuttani. Ayamettha sankhepo, vittharato
panayam bodhipakkhiyakatha visuddhimagge vutta.
      [248] Vimokkhakathayam vimokkheti kenatthena vimokkha, adhimuccanatthena.
Ko panayam adhimuccanattho nama? paccanikadhammehi ca sutthu muccanattho, arammane ca
Abhirativasena sutthu muccanattho, pituanke vissatthangapaccangassa darakassa sayanam
viya aniggahitabhavena nirasankataya arammane pavattiti vuttam hoti. Ayam panattho
pacchimavimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi. Rupi rupani passatiti ettha
@Footnote: 1 khu. cula. 30/89/22   2 cha.Ma. anubhavamati  3 Ma.mu. 12/185/156
@4 cha.Ma. sambujjhamana
Ajjhattakesadisu nilakasinadivasena uppaditarupajjhanam rupam, 1- tadassa atthiti
rupi. Bahiddha rupani passatiti bahiddhapi nilakasinadini rupani jhanacakkhuna
passati. Imina ajjhatatbahiddhavatthukesu kasinesu uppaditajjhanassa puggalassa
cattaripi rupavacarajjhanani dassitani. Ajjhattam arupasanniti ajjhattam na
rupasanni, attano kesadisu anuppaditarupavarajjhanoti attho. Imina bahiddha
parikammam katva bahiddhava uppaditajjhanassa rupavacarajjhanani dassitani.
      Subhanteva adhimutto hotiti iminava suvisuddhesu niladisu vannakasinesu
jhanani dassitani. Tattha kincapi antoappanaya subhanti abhogo natthi,
yo pana suvisuddham subhakasinam arammanam katva viharati, so yasma subhanti
adhimutto hotiti vattabbattam apajjati. Tasma evam desana kata. Patisambhidamagge
pana "katham subhanteva adhimutto hotiti vimokkho. Idha bhikkhu mettasahagatena
cetasa ekam disam pharitva viharati .pe. Mettaya bhavitatta satta appatikkulava
honti. Karunamuditaupekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati
karunamuditaupekkhaya bhavitatta satta appatikkula honti. Evam subhanteva
adhimutto hotiti vimokkho"ti 2- vuttam.
      Sabbaso rupasannanantiadisu yam vattabbam, tam sabbam visuddhimagge
vuttameva. Ayam atthamo vimokkhoti ayam catunnam khandhanam sabbaso vissatthatta
vimuttatta atthamo uttamo vimokkho nama.
      [249] Abhibhayatanakathayam abhibhayatananiti abhibhavanakaranani. Kim abhibhavanti?
Paccanikadhammepi arammananipi. Tani hi patipakkhabhavena paccanikadhamme abhibhavanti,
puggalassa nanuttarikataya arammanani. Ajjhattam rupasannitiadisu pana ajjhattarupe
parikammavasena ajjhattam rupasanni nama hoti. Ajjhattamhi nilaparikammam karonto
kese va pitte va akkhitarakayam va karoti, pitaparikammam karonto mede va
chaviya va hatthatalesu va padatalesu va akkhinam pitatthane va karoti,
@Footnote: 1 Si. uppaditam rupam                        2 khu. pati. 31/467/359-60
Lohitaparikammam karonto mamse va lohite va jivhaya va akkhinam rattatthane
va karoti, odataparikammam karonto atthimhi va dante va nakhe va akkhinam
setatthane va karoti. Tam pana sunilam supitakam sulohitakam suodatam na hoti,
asuvisuddhameva 1- hoti.
      Eko bahiddha rupani passatiti yassetam parikammam ajjhattam uppannam
hoti, nimittam pana bahiddha, so evam ajjhattam parikammassa bahiddha ca
appanaya vasena "ajjhattam rupasanni eko bahiddha rupani passati"ti vuccati.
Parittaniti avaddhitani. Suvannadubbannaniti suvannani va hontu dubbannani
va, parittavaseneva idamabhibhayatanam vuttanti veditabbam. Tani abhibhuyyati yatha
nama sampunnagahaniko 2- katacchumattam bhattam labhitva "kim ettha bhunjitabbam
atthi"ti sankaddhitva ekakabalameva karoti, evamevam nanuttariko puggalo
visadanano "kim ettha parittake arammane samapajjitabbam atthi, nayam
mama bharo"ti tani rupani abhibhavitva samapajjati, saha nimittuppadenettha 3-
appanam papetiti attho. Janami passamiti imina panassa abhogo kathito,
so ca kho samapattito vutthitassa, na antosamapattiyam. Evamsanni hotiti
abhogasannayapi jhanasannayapi evamsanni hoti. Abhibhavasanna hissa
antosamapattiyampi atthi, abhogasanna pana samapattito vutthitasseva.
      Appamananiti vaddhitappamanani, mahantaniti attho. Abhibhuyyati ettha
pana yatha mahagghaso puriso ekabhattavaddhitam 4- labhitva "annopi hotu, annopi
hotu, kim esa 5- mayham karissati"ti tam na mahantato passati, evameva nanuttaro
puggalo visadanano "kim ettha samapajjitabbam, nayidam appamanam, na mayham
cittekaggatakarane bharo atthi"ti tani abhibhavitva samapajjati, saha
nimittuppadenevettha appanam papetiti attho.
@Footnote: 1 Si. avisuddhameva            2 cha.Ma. sampannagahaniko        3 cha.Ma....padenevettha
@4 Si....tikam, cha.Ma. bhattavaddhitakam     5 cha.Ma. kimesa
      Ajjhattam arupasanniti alabhitaya va anatthikataya va ajjhattarupe
parikammasannavirahito. Eko bahiddha rupani passatiti yassa parikammampi nimittampi
bahiddhava uppannam, so evam bahiddha parikammassa ceva appanaya ca vasena
"uppannam 1- ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati"ti vuccati.
Sesamettha catutthabhibhayatane vuttanayameva. Imesu pana catusu parittam vitakkacaritavasena
agatam, appamanam mohacaritavasena, suvannam dosacaritavasena, dubbannam ragacaritavasena.
Etesam hi etani sappayani. Sa ca nesam sappayata vittharato visuddhimagge
cariyaniddese vutta.
      Pancamabhibhayatanadisu nilaniti sabbasangahikavasena vuttam. Nilavannaniti
vannavasena nilani. 2- Nilanidassananiti nidassanavasena. Apannayamanavivarani
asambhinnavannani ekanilaneva hutva dissantiti vuttam hoti. Nilanibhasaniti
idam pana obhasavasena vuttam, nilobhasani nilapabhayuttaniti attho. Etena
tesam suvisuddhatam dasseti. Visuddhavannavaseneva hi imani cattari abhibhayatanani
vuttani. Umapupphanti 3- etam hi puppham siniddham mudum dissamanampi nilameva
hoti. Girikannikapupphadini pana dissamanani setadhatukani honti. Tasma idameva
gahitam, na tani. Baranaseyyakanti baranasiyam bhavam. 4- Tattha kira kappasopi
mudu, suttakantikayopi tantavayapi cheka, udakampi suci siniddham, tasma vattham
ubhatobhagavimattham hoti, dvisu passesu mattham mudu siniddham khayati. Pitanitiadisa
iminava nayena attho veditabbo. "nilakasinam ugganhanto nilasmim nimittam
ganhati pupphasmim va vatthasmim va vannadhatuya va"tiadikam panettha kasinakarananceva
parikammanca appanavidhananca sabbam visuddhimagge vittharato vuttameva.
      Abhinnavosanaparamippattati ito pubbesu satipatthanadisu te dhamme
bhavetva arahattapattava abhinnavosanaparamippatta nama honti, imesu pana
atthasu abhibhayatanesu cinnavasibhavayeva abhinnavosanaparamippatta nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati                 2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 Si., Ma. ummapupaphanti                    4 ka. katam
      [250] Kasinakathayam sakalatthena kasinani, tadarammananam dhammanam
khettatthena adhitthanatthena va ayatanani. Uddhanti uparigaganatalabhimukham. Adhoti
hettha bhumitalabhimukham. Tiriyanti khettamandalamiva samanta paricchinditva. Ekacco
hi uddhameva kasinam vaddheti, ekacco adho, ekacco samantato. Teneva karanena 1-
evam pasareti alokamiva rupadassanakamo. Tena vuttam "pathavikasinameko sanjanati
uddham adho tiriyan"ti. Advayanti disanudisasu advayam. Idam pana ekassa
annabhavanupagamanattham vuttam. Yatha hi udakam pavitthassa sabbadisasu udakameva
hoti anannam, evameva pathavikasinam pathavikasinameva hoti. Natthi tassa
anno kasinasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamananti idam tassa tassa
pharanaappamanavasena vuttam. Tanhi cetasa pharanto sakalameva pharati, ayamassa adi,
idam majjhanti pamanam na ganhatiti. Vinnanakasinanti cettha kasinugghatimakase
pavattam vinnanam. Tattha kasinavasena kasinugghatimakase, kasinugghatimakasavasena
tattha pavattavinnane uddhamadhotiriyata veditabba. Ayamettha sankhePo.
Kammatthanabhavananayena panetani pathavikasinadini vittharato visuddhimagge vuttaneva.
Idhapi cinnavasibhaveneva abhinnavosanaparamippatta hontiti veditabba.
Tatha ito anantaresu catusu jhanesu. Yam panettha vattabbam, tam mahaassapurasutte
vuttameva.
      [252] Vipassananane pana rupitiadinam attho vuttoyeva. Ettha sitam
ettha patibaddhanti ettha catumahabhutike kaye nissitanca patibaddhanca. Subhoti
sundaro. Jotimati suparisuddhaakarasamutthito. 2- Suparikammakatoti sutthu kataparikammo
apanitapasanasakkharo. Acchoti tanuccho tanucchavi. Vippasannoti sutthu vippasanno.
Sabbakarasampannoti dhovanavijjhanadihi 3- sabbehi akarehi sampanno. Nilantiadihi
vannasampattim dasseti. Tadisam hi avutam pakatam hoti.
      Evameva khoti ettha evam upamasamsandanam veditabbam:- mani viya hi
karajakayo. Avutam suttam viya vipassanananam. Cakkhuma puriso viya vipassanalabhi
@Footnote: 1 cha.Ma. tena tena karanena  2 Si., Ma. suparisuddhaakarasamutthito
@3 cha.Ma. dhovanavedhanadihi
Bhikkhu. Hatthe karitva paccavekkhato "ayam kho mani"ti manino avibhutakalo viya
vipassanananam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno catumahabhutikakayassa avibhutakalo.
"tatridam suttam avutan"ti suttassa avibhutakalo viya vipassanananam abhiniharitva
nisinnassa bhikkhuno tadarammananam phassapancamakanam va sabbacittacetasikanam
va vipassanananasseva va avibhutakaloti.
      Kim panetam nanassa avibhutam, puggalassati. Nanassa, tassa pana
avibhavatta puggalassa avibhutava honti. Idanca vipassanananam maggassa
anantaram, evam santepi yasma abhinnavare araddhe etassa antaravaro 1-
natthi, tasma idheva dassitam. Yasma ca aniccadivasena akatasammasanassa dibbaya
sotadhatuya bheravasaddam sunato pubbenivasanussatiya bherave khandhe anussarato
dibbena cakkhuna bheravam rupam passato bhayasantaso uppajjati, na aniccadivasena
katasammasanassa, tasma abhinnapattassa bhayavinodakahetusampadanatthampi idam idheva
dassitam. Idhapi arahattavaseneva abhinnavosanaparamippatta veditabba.
      [253] Manomayiddhiyam cinnavasitaya. Tattha manomayanti manena nibbattam.
Sabbangapancangiti sabbehi angehi ca pancangehi ca samannagatam. Ahinindriyanti.
Santhanavasena avikalindriyam. Iddhimata nimmitarupam hi sace iddhima odato,
tampi odatam. Sace aviddhakanno, tampi aviddhakannanti evam sabbakarehi tena
sadisameva hoti. Munjamha isikantiadi upamattayampi tamsadisabhavadassanatthameva
vuttam. Munjasadisaeva hi tassa anto isika hoti. Kosasadisoyeva asi, vattaya
kosiya vattam 2- asimeva pakkhipanti, satthakaya satthakam. 3-
      Karandati idampi ahikancukassa namam, na vilivakarandakassa. Ahikancuko
hi asina sadisova hoti. Tattha kincapi "puriso ahim karanda uddhareyya"ti
hatthena uddharamano viya dassito, athakho cittenevassa uddharanam veditabbam.
Ayam hi ahi nama sajatiyam thito, katthantaram va rukkhantaram va nissaya,
@Footnote: 1 Si. anantaravaro      2 ka. vaddhaya kosiya vaddham         3 cha.Ma. patthataya patthatam
Tacato sariranikkaddhanapayogasankhatena thamena, sariram khadamanam viya puranatacam
jigucchantoti imehi catuhi karanehi sayameva kancukam jahati, na sakka tato
annena uddharitum. Tasma cittena uddharanam sandhaya idam vuttanti veditabbam. Iti
munjadisadisam imassa bhikkhuno sariram, isikadisadisam nimmitarupanti idamettha
opammasamsandanam. Nimmanavidhanam panettha parato ca iddhividhadipancabhinnakatha
sabbakarena visuddhimagge vittharitati tattha vuttanayeneva veditabba. Upamamattameva
hi idha adhikam.
      Tattha chekakumbhakaradayo viya iddhividhananalabhi bhikkhu datthabbo.
Suparikammakatamattikadayo viya iddhividhananam datthabbam. Icchiticchitabhajana-
vikatiadikaranam viya tassa bhikkhuno vikubbanam datthabbam. Idhapi cinnavasitavaseneva
abhinnavosanaparamippatta veditabba. Tatha tato 1- parasu catusu abhinnasu.
      [255] Tattha dibbasotadhatuupamayam sankhadhamoti sankhadhamako. Appakasirenevati
niddukkheneva vinnapeyyati janapeyya. Tattha evam catuddisa vinnapente
sankhadhamake "sankhasaddo ayan"ti vavatthapentanam sattanam tassa sankhasaddassa
avibhutakalo viya yogino durasantikabhedanam nibbananceva manusakananca
saddanam avibhutakalo datthabbo.
      [256] Cetopariyananupamayam daharoti taruno. Yuvati yobbanena samannagato.
Mandanakajatikoti yuvapi samano na alasiyo kilitthavatthasariro, athakho mandanakapakatiko,
divasassa dve tayo vare nhayitva suddhavatthaparidahanaalankarakaranasiloti attho.
Sakanikanti kalatilakavankamukhadusipilakadinam annatarena sadosam. Tattha yatha tassa
mukhanimittam paccavekkhato mukhadoso pakato hoti, evam cetopariyananaya cittam
abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno paresam solasavidham cittam pakatam hotiti veditabbam.
Pubbenivasupamadisu yam vattabbam, tam sabbam mahaassapure vuttameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. ito
      [259] Ayam kho udayi  pancamo dhammoti ekunavisati pabbani
patipadavasena ekam dhammam katva pancamo dhammoti vutto. Yatha hi atthakanagarasutte
ekadasa pabbani pucchavasena ekadhammo kato, mevamidha ekunavisati pabbani
patipadavasena eko dhammo katoti veditabbani. Imesu ca pana ekunavisatiya
pabbesu patipatiya atthasu kotthasesu vipassananane ca asavakkhayanane
ca arahattavasena abhinnavosanaparamippatta veditabba, sesesu cinnavasibhavavasena.
Sesam sabbattha uttanamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                    mahasakuludayisuttavannana nitthita.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 9 page 173-193. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4350&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=4350&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=314              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=5498              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=6360              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=6360              Contents of The Tipitaka Volume 13 http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]