อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

     สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ สิกฺขญฺจ
อปฏิกฺขิปิตฺวา ทุพฺพลภาวญฺจ อปฺปกาเสตฺวา ฯ ยสฺมา ทุพฺพเลฺย
อาวิกเตปิ สิกฺขา อปจฺจกฺขาตาว โหติ สิกฺขาย ปน ปจฺจกฺขาตาย
ทุพฺพลฺยํ อาวิกตเมว โหติ ตสฺมา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อิมินา
ปเทน น โกจิ วิเสสตฺโถ ลพฺภติ ฯ ยถา จ ปน ทิรตฺตติรตฺตํ
สหเสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ วุตฺเตน ทิรตฺตวจเนน น โกจิ วิเสสตฺโถ
ลพฺภติ เกวลํ โลกโวหารวเสน พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตาย มุขารุฬฺหตาย
เอตํ วุตฺตํ เอวมิทมฺปิ โวหารสุขตาย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตาย
มุขารุฬฺหตาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ยสฺมา วา ภควา สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ ธมฺมํ เทเสติ ตสฺมา สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ อิมินา อตฺถํ
สมฺปาเทตฺวา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อิมินา พฺยญฺชนํ สมฺปาเทติ ฯ
ปริวาริกปทวิรหิตํ หิ เอกเมว อตฺถปทํ วุจฺจมานํ ปริวารวิรหิโต
ราชา วิย วตฺถาลงฺการวิรหิโต วิย จ ปุริโส น โสภติ ฯ
ปริวารเกน ปน อตฺถานุโลเมน สหายปเทน สทฺธึ ตํ โสภติ ฯ
ยสฺมา วา สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส เอกจฺจํ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ อตฺโถ โหติ
ตสฺมา ตํ สนฺธาย สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ ปทสฺส อตฺถํ วิวรนฺโต
ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อาห ฯ ตตฺถ สิยา ยสฺมา น สพฺพํ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ตสฺมา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ
ปฐมํ วตฺวา ตสฺส อตฺถนิยมนตฺถํ สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ
วตฺตพฺพนฺติ ฯ ตญฺจ น ฯ กสฺมา ฯ อตฺถานุกฺกมาภาวโต ฯ
สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ หิ วุตฺตตฺตา ยํ สิกฺขํ สมาปนฺโน ตํ
อปจฺจกฺขายาติ วุจฺจมาเน อนุกฺกเมน อตฺโถ วุตฺโต โหติ น
อญฺญถา ฯ ตสฺมา อิทเมว ปฐมํ วุตฺตนฺติ ฯ อปิจ อนุปฏิปาฏิยาปิ
เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ กถํ ฯ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ เอตฺถ
ยํ สิกฺขํ สมาปนฺโน ตํ อปจฺจกฺขาย ยญฺจ สาชีวสมาปนฺโน
ตตฺถ ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ ฯ
     อิทานิ สิกฺขาปจฺจกฺขานทุพฺพลฺยาวิกมฺมานํ วิเสสาวิเสสํ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณญฺจ ทสฺเสนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
อตฺถิ ภิกฺขเวติอาทีนิ เทฺว มาติกาปทานิ ฯ ตานิ วิภชนฺโต
กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา ฯ
กถนฺติ เกนากาเรน ฯ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺจาติ ทุพฺพลฺยสฺส
อาวิกมฺมญฺจ ฯ อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน ฯ อุกฺกณฺฐิโตติ
อนภิรติยา อิมสฺมึ สาสเน กิจฺฉชีวิกปฺปตฺโต ฯ อถวา อชฺช
ยามิ เสฺว ยามิ อิโต ยามิ เอตฺถ ยามีติ อุทฺธํ กณฺฐํ กตฺวา
วิหรมาโน วิกฺขิตฺโต อเนกคฺโคติ วุตฺตํ โหติ ฯ อนภิรโตติ
สาสเน อภิรติวิรหิโต ฯ สามญฺญา จวิตุกาโมติ สมณภาวโต
อปคนฺตุกาโม ฯ ภิกฺขุภาวนฺติ ภิกฺขุภาเวน ฯ กรณตฺเถ
อุปโยควจนํ ฯ กณฺเฐ อาลคฺเคน อฏฺฏิเยยฺยาติอาทีสุ ปน ยถาลกฺขณํ
กรณวจเนเนว วุตฺตํ ฯ อฏฺฏิยมาโนติ อฏฺฏํ ปีฬิตํ ทุกฺขิตํ วิย
อตฺตานํ อาจรมาโน ฯ เตน วา ภิกฺขุภาเวน อฏฺฏิยมาโน
ปีฬิยมาโนติ อตฺโถ ฯ หรายมาโนติ ลชฺชมาโน ฯ ชิคุจฺฉมาโนติ
อสุจึ วิย ตํ ชิคุจฺฉนฺโต ฯ คิหิภาวํ ปฏฺฐยมาโนติอาทีนิ
อุตฺตานตฺถานิเยว ฯ ยนฺนูนาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ เอตฺถ
ยนฺนูนาติ ปริวิตกฺกทสฺสเน นิปาโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สจาหํ
พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยํ สาธุ วต เม สิยาติ ฯ วทติ วิญฺญาเปตีติ
อิมมตฺถํ เอเตหิ วา อญฺเญหิ วา พฺยญฺชเนหิ วจีเภทํ กตฺวา
วทติเจว ยสฺส จ วทติ ตํ วิญฺญาเปติ ชานาเปติ ฯ เอวมฺปีติ
อุปริ อตฺถํ สมฺปิณฺฑนตฺโถ ปิกาโร ฯ เอวมฺปิ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว
โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา อญฺญถาปิ ฯ อิทานิ ตํ อญฺญถาปิ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ สิกฺขาย จ อปจฺจกฺขานํ ทสฺเสนฺโต อถวา
ปนาติอาทิมาห ฯ ตํ สพฺพํ อตฺถโต อุตฺตานเมว ฯ ปทโต ปเนตฺถ
อาทิโต ปฏฺฐาย พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ วินยํ
ปาฏิโมกฺขํ อุทฺเทสํ อุปชฺฌายํ อาจริยํ สทฺธิวิหาริกํ อนฺเตวาสิกํ
สมานูปชฺฌายกํ สมานาจริยกํ สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ อิมานิ
จุทฺทส ปทานิ ปจฺจกฺขานากาเรน วุตฺตานิ ฯ คิหี อสฺสนฺติอาทีนํ คิหี
อุปาสโก อารามิโก สามเณโร ติตฺถิโย ติตฺถิยสาวโก อสฺสมโณ
อสกฺยปุตฺติโย อสฺสนฺติ อิมานิ อฏฺฐ ปทานิ อสฺสนฺติ อิมินา
ภาววิกปฺปากาเรน วุตฺตานิ ฯ เอวํ ยนฺนนาหนฺติ อิมินา ปฏิสํยุตฺตานิ
ทฺวาวีสติ ปทานิ ฯ {๔๖} ยถา จ เอตานิ เอวํ ยทิ ปนาหํ อถาหํ
หนฺทาหํ โหติ เมติ อิเมสุ เอกเมเกน ปฏิสํยุตฺตานิ ทฺวาวีสตีติ
สพฺพาเนว สตญฺจ ทส ปทานิ โหนฺติ ฯ {๔๗} ตโต ปรํ
สริตพฺพวตฺถุทสฺสนนเยน ปวตฺตานิ มาตรํ สรามีติอาทีนิ สตฺตรส ปทานิ ฯ
ตตฺถ เขตฺตนฺติ สาลิเขตฺตาทิ ฯ วตฺถุนฺติ ติณปณฺณสากผลาผล-
สมุฏฺฐานฏฺฐานํ ฯ สิปฺปนฺติ กุมฺภการเปสการสิปฺปาทิกํ ฯ {๔๘} ตโต
ปรํ สกิญฺจนสปลิโพธภาวทสฺสนวเสน ปวตฺตานิ มาตา เม อตฺถิ
สา มยา โปเสตพฺพาติอาทีนิ นว ปทานิ ฯ {๔๙} ตโต ปรํ
สนิสฺสยสปฺปติฏฺฐภาวทสฺสนวเสน ปวตฺตานิ มาตา เม อตฺถิ สา มํ
โปเสสฺสตีติอาทีนิ โสฬส ปทานิ ฯ {๕๐} ตโต ปรํ เอกภตฺตเอกเสยฺย-
พฺรหฺมจริยานํ ทุกฺกรภาวทสฺสเนน ปวตฺตานิ ทุกฺกรนฺติอาทีนิ อฏฺฐ
ปทานิ ฯ ตตฺถ ทุกฺกรนฺติ เอกภตฺตาทีนํ กรเณ ทุกฺกรตํ ทสฺเสติ ฯ
น สุกรนฺติ สุกรภาวํ ปฏิกฺขิปติ ฯ เอวํ ทุจฺจรํ น สุจรนฺติ
เอตฺถ ฯ น อุสฺสหามีติ ตตฺถ อุสฺสาหาภาวํ อสกฺกุเณยฺยตํ
ทสฺเสติ ฯ น วิสหามีติ อสยฺหตํ ทสฺเสติ ฯ น รมามีติ รติยา
อภาวํ ทสฺเสติ ฯ นาภิรมามีติ อภิรติยา อภาวํ ทสฺเสติ ฯ เอวํ
อิมานิ จ ปญฺญาส ปุริมานิ จ ทสุตฺตรสตนฺติ สฏฺฐิสตํ ปทานิ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมวาเร วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ {๕๑} สิกฺขาปจฺจกฺขานวาเรปิ
กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิ สพฺพํ อตฺถโต อุตฺตานเมว ฯ ปทโต
ปเนตฺถาปิ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามิ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ วินยํ ปาฏิโมกฺขํ
อุทฺเทสํ อุปชฺฌายํ อาจริยํ สทฺธิวิหาริกํ อนฺเตวาสิกํ สมานูปชฺฌายกํ
สมานาจริยกํ สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ อิมานิ จุทฺทส ปทานิ
สิกฺขาปจฺจกฺขานวจนสมฺพนฺเธน ปวตฺตานิ ฯ สพฺพปเทสุ จ วทติ
วิญฺญาเปตีติ วจนสฺส อยมตฺโถ ฯ วจีเภทํ กตฺวา วทติ ยสฺส จ
วทติ ตํ เตเนว วจีเภเทน อยํ สาสนํ ชหิตุกาโม สาสนโต
มุญฺจิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ ชหิตุกาโม อิมํ วากฺยเภทํ กโรตีติ
วิญฺญาเปติ สาเวติ ชานาเปติ ฯ สเจ ปนายํ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ
วตฺตุกาโม ปทปจฺจาภฏฺฐํ กตฺวา ปจฺจกฺขามิ พุทฺธนฺติ วา วเทยฺย
มิลกฺขภาสาสุ วา อญฺญตรภาสาย ตมตฺถํ วเทยฺย พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ วตฺตุกาโม อุปฺปฏิปาฏิยา ธมฺมํ ปจฺจกฺขามีติ วา
สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ วา วเทยฺย เสยฺยถาปิ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิภงฺเค ปฐมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ วตฺตุกาโม ทุติยํ
ฌานนฺติ วทติ สเจ ยสฺส วทติ โส อยํ ภิกฺขุภาวํ ชหิตุกาโม เอตมตฺถํ
วทตีติ เอตฺตกมตฺตมฺปิ ชานาติ วิรุทฺธนฺนาม นตฺถิ เขตฺตเมว
โอติณฺณํ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ สกฺกตฺตา วา พฺรหฺมตฺตา
วา จุตสตฺโต วิย จุโตว โหติ สาสนา ฯ สเจ ปน พุทฺธํ
ปจฺจกฺขินฺติ วา พุทฺธํ ปจฺจกฺขิสฺสามีติ วา พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ
วา อตีตานาคตปริกปฺปวจเนหิ วทติ ทูตํ วา ปหิณติ สาสนํ
เปเสติ อกฺขรํ วา ฉินฺทติ หตฺถมุทฺธาย วา ตมตฺถํ อาโรเจติ
อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาโรจนํ ปน
หตฺถมุทฺธายปิ สีสํ เอติ ฯ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ มนุสฺสชาติยสตฺตสฺส
สนฺติเก จิตฺตสมฺปยุตฺตํ วจีเภทํ กโรนฺตสฺเสว สีสํ เอติ ฯ วจีเภทํ
กตฺวา วิญฺญาเปนฺโตปิจ ยทิ อยเมว ชานาตูติ เอกํ นิยเมตฺวา
อาโรเจติ ตญฺจ โสเยว ชานาติ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ
อถ โส น ชานาติ อญฺโญ สมีเป ฐิโต ชานาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อถ ทฺวินฺนํ ฐิตฏฺฐาเน ทฺวินฺนมฺปิ นิยเมตฺวา
เอเตสํ อาโรเจมีติ วทติ เตสุ เอกสฺมึ ชานนฺเตปิ ทฺวีสุ ชานนฺเตสุปิ
ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ เอวํ สมฺพหุเลสุปิ เวทิตพฺพํ ฯ สเจ
ปน อนภิรติยา ปีฬิโต สภาเค ภิกฺขู ปริสงฺกมาโน โยโกจิ
ชานาตูติ อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺโต พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ วทติ ตญฺเจ
อวิทูเร ฐิโต วนกมฺมิโก วา อญฺโญ วา สมยญฺญู ปุริโส สุตฺวา
อุกฺกณฺฐิโต อยํ สมโณ คิหิภาวํ ปฏฺเฐติ สาสนโต จุโตติ ชานาติ
ปจฺจกฺขาตาว โหติ สิกฺขา ฯ ตํขณญฺเญว ปน อปุพฺพํ อจริมํ
ทุชฺชานํ ฯ สเจ อาวชฺชนสมเยน ชานาติ ยถา ปกติยา โลเก
มนุสฺสา วจนํ สุตฺวา ชานนฺติ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ อถ
อปรภาเค กึ อิมินา วุตฺตนฺติ กงฺขนฺโต จิเรน ชานาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อิทํ หิ สิกฺขาปจฺจกฺขานญฺจ อุปริ
อภูตาโรจนทุฏฺฐุลฺลวาจอตฺตกามทุฏฺฐโทสภูตาโรจนสิกฺขาปทานิ จ
เอกปริจฺเฉทานิ อาวชฺชนสมเยน ญาเตเอว สีสํ เอนฺติ ฯ กึ อยํ
ภณตีติ กงฺขตา จิเรน ญาเต สีสํ น เอนฺติ ฯ ยถา จายํ พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ ปเท วินิจฺฉโย วุตฺโต เอวํ สพฺพปเทสุ เวทิตพฺโพ ฯ
ยสฺมา จ ยทา สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ ตทา ยนฺนูนาหํ พุทฺธํ
ปจฺจกฺเขยฺยนฺติอาทีนิ อวทตาปิ ทุพฺพลฺยํ อาวิกตํ โหติ ตสฺมา
สพฺเพสมฺปิ ปทานํ อวสาเน วุตฺตํ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว
โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตาติ ฯ ตโต ปรํ คิหีติ มํ ธาเรหีติ
เอตฺถ สเจ คิหี ภวิสฺสามีติ วา คิหี โหมีติ วา คิหี ชาโตมฺหีติ
วา คิหิมฺหีติ วา วทติ อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ สเจ ปน
อชฺช ปฏฺฐาย คิหีติ มํ ธาเรหีติ วา ชานาหีติ วา สญฺชานาหีติ
วา มนสิกโรหีติ วา วทติ อริยเกน วา วทติ มิลกฺขเกน
วา เอวเมตสฺมึ อตฺเถ วุตฺเต ยสฺส วทติ สเจ โส ชานาติ
ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ เอส นโย เสเสสุปิ อุปาสโกติอาทีสุ
สตฺตสุ ปเทสุ ฯ เอวํ อิมานิ จ อฏฺฐ ปุริมานิ จ
จุทฺทสาติ ทฺวาวีสติ ปทานิ โหนฺติ ฯ {๕๒} อิโต ปรํ ปุริมาเนว จุทฺทส
ปทานิ อลมฺเม กินฺนุเม น มมตฺโถ สุมุตฺตาหนฺติ อิเมหิ จตูหิ
โยเชตฺวา วุตฺตานิ ฉปฺปญฺญาส โหนฺติ ฯ ตตฺถ อลนฺติ โหตุ
ปริยตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ กินฺนุเมติ กึ มยฺหํ กิจฺจํ กึ กรณียํ กึ
สาเธตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ น มมตฺโถติ นตฺถิ มม อตฺโถ ฯ
สุมุตฺตาหนฺติ สุมุตฺโต อหํ ฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมว ฯ เอวํ
อิมานิ จ ฉปฺปญฺญาส ปุริมานิ จ ทฺวาวีสตีติ อฏฺฐสตฺตติ ปทานิ
สรูเปเนว วุตฺตานิ ฯ {๕๓} ยสฺมา ปน เตสํ เววจเนหิปิ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ตสฺมา ยานิ วาปนญฺญานิปีติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ยานิ
วาปนญฺญานิปีติ ปาลิยํ พุทฺธนฺติอาทีนิ อาคตปทานิ ฐเปตฺวา
ยานิ อญฺญานิ อตฺถิ ฯ พุทฺธเววจนานิ ๑- วาติ พุทฺธสฺส วา
ปริยายนามานิ ฯเปฯ อสกฺขปุตฺติยสฺส วา ฯ ตตฺถ วณฺณปฏฺฐาเน อาคตํ
@เชิงอรรถ: ๑. วิวิธํ เอกสฺมึเยว อตฺเถ วจนํ วิวจนเมว เววจนนฺติ โยชนาวิคฺคโห.
นามสหสฺสํ อุปาลิคาถาสุ นามสตํ อญฺญานิ จ คุณโต ลพฺภมานานิ
นามานิ พุทฺธเววจนานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ สพฺพานิปิ ธมฺมสฺส นามานิ
ธมฺมเววจนานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ เอส นโย สพฺพตฺถ ฯ อยํ
ปเนตฺถ โยชนา ฯ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ
ยถารุตฺตเมว ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปจฺจกฺขามิ อนนฺตพุทฺธึ อโนมพุทฺธึ
โพธิปฺปญฺญาณํ ธีรํ วิคตโมหํ ปภินฺนขีลํ วิชิตวิชยํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ
พุทฺธเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ฯ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามีติ น
เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ยถารุตฺตเมว ฯ สฺวากฺขาตํ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ
สนฺทิฏฺฐิกํ อกาลิกํ เอหิปสฺสิกํ โอปนยิกํ ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพํ วิญฺญูหิ
ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ อสงฺขตํ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ วิราคํ นิโรธํ อมตํ
ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ ทีฆนิกายํ ปจฺจกฺขามิ พฺรหฺมชาลํ มชฺฌิมนิกายํ
มูลปริยายํ สํยุตฺตนิกายํ องฺคุตฺตรนิกายํ ชาตกนิกายํ อภิธมฺมํ
กุสลํ ธมฺมํ อกุสลํ ธมฺมํ อพฺยากตํ ธมฺมํ สติปฏฺฐานํ สมฺมปฺปธานํ
อิทฺธิปาทํ อินฺทฺริยํ พลํ โพชฺฌงฺคํ มคฺคํ ผลํ นิพฺพานํ ปจฺจกฺขามิ
จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺเสสุ เอกธมฺมกฺขนฺธสฺสาปิ นามํ
ธมฺมเววจนเมว ฯ เอวํ ธมฺมเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สงฺฆํ
ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ สุปฏิปนฺนํ สงฺฆํ ปจฺจกฺขามิ
อุชุปฏิปนฺนํ ญายปฏิปนฺนํ สามีจิปฏิปนฺนํ สงฺฆํ จตุปฺปุริสยุคํ สงฺฆํ
อฏฺฐปุริสปุคฺคลํ สงฺฆํ อาหุเนยฺยํ ปาหุเนยฺยํ ทกฺขิเณยฺยํ อญฺชลิกรณียํ
อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ สงฺฆํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สงฺฆเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สิกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุสิกฺขํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีสิกฺขํ อธิสีลสิกฺขํ
อธิจิตฺตสิกฺขํ อธิปญฺญาสิกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สิกฺขาเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ วินยํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุวินยํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีวินยํ ปฐมํ ปาราชิกํ
ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถํ ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสสํ ถุลฺลจฺจยํ ปาจิตฺติยํ
ปาฏิเทสนียํ ทุกฺกฏํ ทุพฺภาสิตํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ วินยเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ ปาฏิโมกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุปาฏิโมกฺขํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีปาฏิโมกฺขํ
ปจฺจกฺขามีติ เอวํ ปาฏิโมกฺขเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
อุทฺเทสํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ
ปฐมํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถํ ปญฺจมํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ
สมฺมาสมฺพุทฺธุทฺเทสํ อนนฺตพุทฺธิอุทฺเทสํ อโนมพุทฺธิอุทฺเทสํ
โพธิปฺปญฺญาณุทฺเทสํ ธีรุทฺเทสํ วิคตโมหุทฺเทสํ ปภินฺนขีลุทฺเทสํ
วิชิตวิชยุทฺเทสํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ อุทฺเทสเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ฯ อุปชฺฌายํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ โย มํ
ปพฺพาเชสิ โย มํ อุปสมฺปาเทสิ ยสฺส มูเลนาหํ ปพฺพชิโต ยสฺส
มูเลนาหํ อุปสมฺปนฺโน ยสฺส มูลิกา มยฺหํ ปพฺพชฺชา ยสฺส มูลิกา
มยฺหํ อุปสมฺปทา ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ อุปชฺฌายเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อาจริยํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ โย มํ ปพฺพาเชสิ โย มํ อนุสฺสาเวสิ ยาหํ
นิสฺสาย วสามิ ยาหํ อุทฺทิสาเปมิ ยาหํ ปริปุจฺฉามิ โย เม
อุทฺทิสติ โย มํ ปริปุจฺฉาเปติ ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ
อาจริยเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สทฺธิวิหาริกํ ปจฺจกฺขามีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ ยาหํ ปพฺพาเชสึ ยาหํ อุปสมฺปาเทสึ
มยฺหํ มูเลน โย ปพฺพชิโต มยฺหํ มูเลน โย อุปสมฺปนฺโน
มยฺหํ มูลิกา ยสฺส ปพฺพชฺชา มยฺหํ มูลิกา ยสฺส อุปสมฺปทา
ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สทฺธิวิหาริกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ฯ อนฺเตวาสิกํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ
ยาหํ ปพฺพาเชสึ ยาหํ อนุสฺสาเวสึ โย มํ นิสฺสาย วสติ
โย มํ อุทฺทิสาเปติ โย มํ ปริปุจฺฉติ ยสฺสาหํ อุทฺทิสามิ
ยาหํ ปริปุจฺฉาเปมิ ตํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ อนฺเตวาสิกเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สมานูปชฺฌายกํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ มยฺหํ อุปชฺฌาโย ยํ ปพฺพาเชสิ ยํ อุปสมฺปาเทสิ
โย ตสฺส มูเล ๑- ปพฺพชิโต โย ตสฺส มูเล ๑- อุปสมฺปนฺโน ยสฺส
ตํมูลิกา ปพฺพชฺชา ยสฺส ตํมูลิกา อุปสมฺปทา ตํ ปจฺจกฺขามีติ
เอวํ สมานูปชฺฌายกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สมานาจริยกํ
ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ มยฺหํ อาจริโย ยํ ปพฺพาเชสิ
ยํ อนุสฺสาเวสิ โย ตํ นิสฺสาย วสติ โย ตํ อุทฺทิสาเปติ
ปริปุจฺฉติ ยสฺส เม อาจริโย อุทฺทิสติ ยํ  ปริปุจฺฉาเปติ ตํ
ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สมานาจริยกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ เยนาหํ
@เชิงอรรถ: ๑. เหฏฺฐา กรณวจนํ กตํ.
สทฺธึ อธิสีลํ สิกฺขามิ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญํ สิกฺขามิ ตํ ปจฺจกฺขามีติ
เอวํ สพฺรหฺมจาริเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ คิหีติ มํ
ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ อาคาริโกติ มํ ธาเรหิ
กสโก วาณิโช โครกฺโข โอคลฺลโก โมลิพทฺโธ กามคุณิโกติ มํ
ธาเรหีติ เอวํ คิหิเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อุปาสโกติ
มํ ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ เทฺววาจิโก อุปาสโกติ
มํ ธาเรหิ เตวาจิโก พุทฺธํ สรณคมนิโก ธมฺมํ สงฺฆํ สรณคมนิโก
ปญฺจสิกฺขาปทิโก ทสฺสิกฺขาปทิโก อุปาสโกติ มํ ธาเรหีติ เอวํ
อุปาสกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อารามิโกติ มํ ธาเรหีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ กปฺปิยการโกติ มํ ธาเรหิ เวยฺยาวจฺจกโร
อปหริตการโก ยาคุภาชโก ผลภาชโก ขชฺชกภาชโกติ มํ ธาเรหีติ
เอวํ อารามิกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สามเณโรติ มํ
ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ กุมารโกติ มํ ธาเรหิ
เจฏโก ๑- เปฏโก โมณิคลฺโล สมณุทฺเทโสติ มํ ธาเรหีติ เอวํ
สามเณรเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ ติตฺถิโยติ มํ ธาเรหีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ นิคฺคณฺโฐติ มํ ธาเรหีติ อาชีวโก
ตาปโส ปริพฺพาชโก ปณฺฑรงฺโคติ มํ ธาเรหีติ เอวํ ติตฺถิยเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ  ฯ ติตฺถิยสาวโกติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ นิคฺคณฺฐสาวโกติ มํ ธาเรหิ อาชีวกตาปส-
ปริพฺพาชกปณฺฑรงฺคสาวโกติ มํ ธาเรหีติ เอวํ ติตฺถิยสาวกเววจเนน
@เชิงอรรถ: ๑. สพฺพตฺถ เจลโกติ ลิขิยติ.
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อสฺสมโณติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ทุสฺสีโลติ มํ ธาเรหิ ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร
ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิญฺโญ อพฺรหฺมจารี
พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโต โกณฺโฑติ มํ
ธาเรหีติ เอวํ อสฺสมณเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
อสกฺยปุตฺติโยติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ น
สมฺมาสมฺพุทฺธปุตฺโตติ มํ ธาเรหิ น อนนฺตพุทฺธิปุตฺโต น
อโนมพุทฺธิปุตฺโต น โพธิปฺปญฺญาณปุตฺโต น ธีรปุตฺโต น วิคตโมหปุตฺโต น
ปภินฺนขีลปุตฺโต น วิชิตวิชยปุตฺโตติ มํ ธาเรหีติ เอวมาทิ
อสกฺยปุตฺติยเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ เตหิ อากาเรหิ เตหิ
ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหีติ เตหิ พุทฺธเววจนานิ วาติอาทินา นเยน
วุตฺเตหิ พุทฺธาทีนํ เววจเนหิ ฯ เววจนานิ หิ สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส
การณตฺตา อาการาติ พุทฺธาทีนํ สณฺฐานทีปนตฺตา สิกฺขาปจฺจกฺขานสณฺฐานตฺตา
เอว วา ลิงฺคานีติ สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส สญฺชานนเหตุโต
มนุสฺสานํ ติลกาทีนิ วิย นิมิตฺตานีติ วุจฺจนฺติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเวติ
อิโตปรํ อญฺญสฺส สิกฺขาปจฺจกฺขานการณสฺส อภาวโต นิยเมนฺโต
อาห ฯ อยํ เหตฺถ อตฺโถ เอวเมว ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว โหติ
สิกฺขาปจฺจกฺขานญฺจ น อิโต ปรํ การณมตฺถีติ ฯ {๕๔} เอวํ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา อปจฺจกฺขาเน อสมฺโมหตฺถํ ตสฺเสว จ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณสฺส ปุคฺคลาทิวเสน วิปตฺติทสฺสนตฺถํ กถญฺจ
ภิกฺขเว อปจฺจกฺขาตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เยหิ อากาเรหีติอาทิ
วุตฺตนยเมว ฯ อุมฺมตฺตโกติ ยกฺขุมฺมตฺตโก วา ปิตฺตุมฺมตฺตโก
วา โยโกจิ วิปรีตสญฺโญ ฯ โส สเจ ปจฺจกฺขาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อุมฺมตฺตกสฺสาติ ตาทิสสฺเสว อุมฺมตฺตกสฺส ฯ
ตาทิสสฺส หิ สนฺติเก สเจ ปกตตฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ อุมฺมตฺตโก
น ชานาติ อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ ขิตฺตจิตฺโตติ ยกฺขุมฺมตฺตโก
วุจฺจติ ฯ ปุริมปเท ปน อุมฺมตฺตกสามญฺเญน วุตฺตํ ยกฺขุมฺมตฺตโก
วา ปิตฺตุมฺมตฺตโก วาติ ฯ อุภินฺนมฺปิ วิเสโส อนาปตฺติวาเร
อาวิภวิสฺสติ ฯ เอวํ ขิตฺตจิตฺโต ปจฺจกฺขาติ อปจฺจกฺขาตาว
โหติ ฯ ตสฺส สนฺติเก ปจฺจกฺขาตาปิ ตมฺหิ อชานนฺเต อปจฺจกฺขาตา
โหติ ฯ เวทนฏฺโฏติ พลวติยา ทุกฺขเวทนาย ผุฏฺโฐ มุจฺฉาปเรโต ฯ
เตน วิปฺปลปนฺเตน ปจฺจกฺขาตาปิ อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ ตสฺส
สนฺติเก ปจฺจกฺขาตาปิ ตมฺหิ อชานนฺเต อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ
เทวตาย สนฺติเกติ ภุมฺมเทวตํ อาทึ กตฺวา ยาว อกนิฏฺฐเทวตาย
สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ ติรจฺฉานคตสฺสาติ
นาคมาณวกสฺส วา สุปณฺณมาณวกสฺส วา กินฺนรหตฺถิมกฺกฏาทีนํ
วา ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา อปจฺจกฺขาตาว โหติ ฯ
ตตฺร อุตฺมตฺตกาทีนํ สนฺติเก อชานนภาเวน อปจฺจกฺขาตาว ฯ
เทวตาย สนฺติเก อติขิปฺปํ ชานนภาเวน ฯ เทวตา นาม มหาปญฺญา
ติเหตุกปฏิสนฺธิกา อติขิปฺปํ ชานนฺติ ฯ จิตฺตยฺจ นาเมตํ ลหุปริวตฺตํ
ตสฺมา จิตฺตลหุกสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตวเสเนว มา อติขิปฺปํ วินาโส
อโหสีติ เทวตาย สนฺติเก สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ปฏิกฺขิปิ ฯ มนุสฺเสสุ
ปน นิยโม นตฺถิ ยสฺส กสฺสจิ สภาคสฺส วา วิสภาคสฺส วา
คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา วิญฺญุสฺส สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา
ปจฺจกฺขาตาว โหติ ฯ สเจ ปน โส น ชานาติ อปจฺจกฺขาตาว
โหติ ฯ เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อริยเกนาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อริยกนฺนาม
อริยโวหาโร มคธภาสา ฯ มิลกฺขกํ นาม โยโกจิ อนริยโก
อนฺธทมิฬาทิ ฯ โส เจ น ปฏิวิชานาตีติ ภาสนฺตเร วา อนภิญฺญตาย
พุทฺธสมเย วา อโกวิทตาย อิมนฺนาม อตฺถํ เอส ภณตีติ น
ปฏิวิชานาติ ฯ ทวายาติ สหสา อญฺญํ ภณิตุกาโม สหสา พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ ภณติ ฯ รวายาติ รวาภญฺเญน ฯ อญฺญํ ภณิสฺสามีติ
อญฺญํ ภณนฺโต ปุริเมน โก วิเสโสติ เจ ฯ ปุริมํ ปณฺฑิตสฺสาปิ
สหสาวเสน อญฺญํ ภณนํ ฯ อิทํ ปน มนฺทตฺตา โมมุหตฺตา
ปกฺขลนฺตสฺส อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณนํ ฯ อสฺสาเวตุกาโม
สาเวตีติ อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส ปาลึ วาเจติ ปริปุจฺฉติ อุคฺคณฺหาติ
สชฺฌายํ กโรติ วณฺเณติ อยํ วุจฺจติ อสฺสาเวตุกาโม สาเวตีติ ฯ
สาเวตุกาโม น สาเวตีติ ทุพฺพลภาวํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขนฺโต
วจีเภทํ น กโรติ อยํ วุจฺจติ สาเวตุกาโม น สาเวตีติ ฯ
อวิญฺญุสฺส สาเวตีติ มหลฺลกสฺส วา โปตฺถกรูปสทิสสฺส ครุเมธสฺส
วา สมเย อโกวิทสฺส คามทารกานํ วา อวิญฺญุตํ ปตฺตานํ
สาเวติ ฯ วิญฺญุสฺส น สาเวตีติ ปณฺฑิตสฺส ญาตุํ สมตฺถสฺส น
สาเวติ ฯ สพฺพโส วา ปนาติ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติอาทีสุ เยน
ปริยาเยน สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ ตโต เอกมฺปิ วจีเภทํ
กตฺวา น สาเวติ ฯ เอวํ โขติ อปจฺจกฺขานลกฺขณํ นิยเมติ ฯ
อยํ หิ เอตฺถ อตฺโถ เอวเมว สิกฺขา อปจฺจกฺขาตา โหติ
น อญฺเญน การเณนาติ ฯ
     {๕๕} อิทานิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺยาติอาทีนํ อตฺถทสฺสนตฺถํ
เมถุนธมฺโม นามาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เมถุนธมฺโม นามาติ อิทํ
นิทฺทิสิตพฺพสฺส เมถุนธมฺมสฺส อุทฺเทสปทํ ฯ อสทฺธมฺโมติ อสตํ
นีจชนานํ ธมฺโม ฯ คามธมฺโมติ คามวาสีนํ เสวนธมฺโม ฯ
วสลธมฺโมติ วสลานํ ธมฺโม ฯ กิเลสวสฺสนโต วา สยเมว
วสโล ธมฺโมติ วสลธมฺโม ฯ ทุฏฺฐุลฺลนฺติ ทุฏฺฐญฺจ กิเลเสหิ
ทุฏฺฐตฺตา ถุลฺลญฺจ อนิปุณภาวโตติ ทุฏฺฐุลฺลํ ฯ อิโต ปฏฺฐาย จ
ตีสุ ปเทสุ โย โสติ อิทํ ปริวตฺเตตฺวา ยนฺตนฺติ กตฺวา
โยเชตพฺพํ ยนฺตํ ทุฏฺฐุลฺลํ ยนฺตํ โอทกนฺติกํ ยนฺตํ รหสฺสนฺติ ฯ
เอตฺถ จ ยสฺมา ตสฺส กมฺมสฺส ปริวารภูตํ ทสฺสนมฺปิ คหณมฺปิ
อามสนมฺปิ ผุสนมฺปิ ฆฏฺฏนมฺปิ ทุฏฺฐุลฺลํ ตสฺมาปิ ตํ กมฺมํ
ทุฏฺฐุลฺลํ ยนฺตํ ทุฏฺฐุลฺลํ โส เมถุนธมฺโม อุทกํ อสฺส อนฺเต
สุทฺธตฺถํ อาทิยตีติ อุทกนฺตํ อุทกนฺตเมว โอทกนฺติกํ ยนฺตํ
โอทกนฺติกํ โส เมถุนธมฺโม รโห ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส
กตฺตพฺพตาย รหสฺสํ ยนฺตํ รหสฺสํ โส เมถุนธมฺโมติ เอวํ
โยชนา เวทิตพฺพา ฯ ทฺวเยน ทฺวเยน สมาปชฺชิตพฺพโต
ทฺวยทฺวยสมาปตฺติ ๑- ฯ ตตฺถ โยชนา ยา สา ทฺวยทฺวยสมาปตฺติ
โส เมถุนธมฺโม นามาติ ฯ อิธ ปน ตํ สพฺพํ เอกชฺฌํ นิคเมนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. ทฺวยนทฺวยสมาปตฺตีติปิ ลิขิยติ ฯ วิสุทฺธิมคฺคฏีกายํ ทฺวยทฺวยสมาปตฺตินฺติ
@ทฺวีหิ ทฺวีหิ สมาปชฺชิตพฺพํ เมถุนนฺติ วุตฺตํ ฯ มโนรถปูรณียมฺปิ
@ทฺวยทฺวยสมาปตฺตินฺติ ทฺวีหิ ทฺวีหิ สมาปชฺชิตพฺพภาวนฺติ วุตฺตํ ฯ
อาห เอโส เมถุนธมฺโม นามาติ ฯ กึการณา วุจฺจติ
เมถุนธมฺโมติ ฯ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺตุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ
อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมติ ฯ
ปฏิเสวติ นามาติ อิทํ ปฏิเสเวยฺยาติ เอตฺถ เยนากาเรน
ปฏิเสเวยฺยาติ วุจฺจติ ตสฺสาการสฺส ทสฺสนตฺถํ มาติกาปทํ ฯ
โย นิมิตฺเตน นิมิตฺตนฺติอาทีสุ โย ภิกฺขุ อิตฺถิยา นิมิตฺเตน
อตฺตโน นิมิตฺตํ อิตฺถิยา องฺคชาเตน อตฺตโน องฺคชาตํ สพฺพนฺติเมน
ปมาเณน เอกติลพีชมตฺตมฺปิ วาเตน อสมฺผุฏฺเฐ อลฺโลกาเส ปเวเสติ
เอโส ปฏิเสวติ นาม ฯ เอตฺตเกน สีลเภทํ ปาปุณาติ ปาราชิโก
โหติ ฯ เอตฺถ จ อิตฺถีนิมิตฺเต จตฺตาริ ปสฺสานิ เวมชฺฌญฺจาติ
ปญฺจฏฺฐานานิ ลพฺภนฺติ ฯ ปุริสนิมิตฺเต จตฺตาริ ปสฺสานิ มชฺฌํ
อุปรีติ ฉ ฯ ตสฺมา อิตฺถีนิมิตฺเต เหฏฺฐา ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก
โหติ อุปริโต ปเวเสนฺโตปิ อุโภหิ ปสฺเสหิ ปเวเสนฺโตปิ จตฺตาริ
ฐานานิ มุญฺจิตฺวา มชฺเฌน ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก โหติ ฯ
ปุริสนิมิตฺตํ ปน เหฏฺฐาภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก
โหติ อุปริภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ อุโภหิ ปสฺเสหิ ฉุปนฺตํ
ปเวเสนฺโตปิ มชฺเฌเนว ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ สมฺมิญฺชิตองฺคุลี วิย
มชฺฌิมปพฺพปิฏฺฐิยา สงฺโกเปตฺวา อุปริภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ
ปาราชิโก โหติ ฯ ตตฺถ ตุลาทณฺฑสทิสํ ปเวเสนฺตสฺสาปิ จตฺตาริ
ปสฺสานิ มชฺฌญฺจาติ ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ สงฺโกเปตฺวา ปเวเสนฺตสฺสาปิ
จตฺตาริ ปสฺสานิ อุปริภาคมชฺฌญฺจาติ ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ เอวํ
สพฺพานิปิ ปุริสนิมิตฺเต ทสฏฺฐานานิ โหนฺติ ฯ นิมิตฺเต ชาตํ
อนฏฺฐกายปฺปสาทํ จมฺมขีลํ วา ปิฬกํ วา ปเวเสติ อาปตฺติ
ปาราชิกสฺส ฯ นฏฺฐกายปฺปสาทํ มตจมฺมํ วา สุกฺขปิฬกํ วา
ปเวเสติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ เมถุนสฺสาเทน โลมํ วา
องฺคุลีองฺคุฏฺฐพีชานิ วา ปเวเสนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว ฯ อยญฺจ เมถุนกถา
นาม ยสฺมา ทุฏฺฐุลฺลา กถา อสพฺภิกถา ตสฺมา เอตํ วา อญฺญํ
วา วินเย อีทิสํ ฐานํ กเถนฺเตน ปฏิกูลมนสิการญฺจ สมณสญฺญญฺจ
หิโรตฺตปฺปญฺจ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺเธ คารวํ อุปฺปาเทตฺวา
อสมกรุณสฺส โลกนาถสฺส กรุณาคุณํ อาวชฺชิตฺวา กเถตพฺพํ ฯ
โส หิ นาม ภควา สพฺพโส กาเมหิ วินิวตฺตมานโสปิ สตฺตานุทยาย
โลกานุกมฺปาย สตฺเตสุ การุญฺญตํ ปฏิจฺจ สิกฺขาปทปฺปญฺญาปนตฺถาย
อีทิสํ กถํ กเถสิ อโห สตฺถุ กรุณาคุโณติ เอวํ โลกนาถสฺส
กรุณาคุณํ อาวชฺชิตฺวา กเถตพฺพํ ฯ อปิจ ยทิ ภควา สพฺพากาเรน
อีทิสํ กถํ น กเถยฺย โก ชาเนยฺย เอตฺตเกสุ ฐาเนสุ ปาราชิกํ
เอตฺตเกสุ ถุลฺลจฺจยํ เอตฺตเกสุ ทุกฺกฏนฺติ ฯ ตสฺมา สุณนฺเตนปิ
กเถนฺเตนปิ วีชนเกน มุขํ อปิธาย ทนฺตวิทํสกํ หสมาเนน น
นิสีทิตพฺพํ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺเธนาปิ อีทิสํ กถิตนฺติ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
ตพฺภีเตน หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺเนน สตฺถุปฏิภาเคน หุตฺวา กเถตพฺพนฺติ ฯ
                 มูลปฺปญฺญตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     อนุปฺปญฺญตฺติวาเร อนฺตมโสติ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ฯ
ติรจฺฉานคตายปีติ ปฏิสนฺธิวเสน ติรจฺฉาเนสุ คตาย ฯ ปเคว
มนุสฺสิตฺถิยาติ ปฐมตรํ มนุสฺสชาติกาย อิตฺถิยา ฯ ปาราชิกภูตาเอว
เจตฺถ ติรจฺฉานคติตฺถี ติรจฺฉานคตาติ คเหตพฺพา น สพฺพา ฯ
ตตฺรายํ ปริจฺเฉโท
        อปาทานํ อหิมจฺฉา        ทิปทานญฺจ กุกฺกุฏี
        จตุปฺปทานํ มชฺชารี        วตฺถุ ปาราชิกสฺสิมาติ ฯ
ตตฺถ อหิคฺคหเณน สพฺพาปิ อชครโคนสาทิเภทา ทีฆชาติ สงฺคหิตา ฯ
ตสฺมา ทีฆชาตีสุ ยตฺถ ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺญตรสฺมึ สกฺกา
ติลผลมตฺตํ ปเวเสตุํ สา ปาราชิกวตฺถุ อวเสสา ทุกฺกฏวตฺถูติ
เวทิตพฺพา ฯ มจฺฉคฺคหเณน สพฺพาปิ มจฺฉกจฺฉปมณฺฑูกาทิเภทา
อุทกชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺราปิ ทีฆชาติยํ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกวตฺถุจ ทุกฺกฏวตฺถุจ เวทิตพฺพํ ฯ อยํ ปน วิเสโส
ขรกมุขมณฺฑูกา นาม โหนฺติ เตสํ มุขสณฺฐานํ มหนฺตํ ฉิทฺทํ อปฺปกํ
ตตฺถ ปเวสนํ นปฺปโหติ มุขสณฺฐานํ ปน วณสงฺเขปํ คจฺฉติ
ตสฺมา ตํ ถุลฺลจฺจยวตฺถูติ เวทิตพฺพํ ฯ กุกฺกุฏิคฺคหเณน สพฺพาปิ
กากกโปตาทิเภทา ปกฺขิชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺราปิ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ เวทิตพฺพํ ฯ มชฺชาริคฺคหเณน สพฺพาปิ
รุกฺขสุนขมงฺคุสโคธาทิเภทา จตุปฺปทชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺถาปิ
วุตฺตนเยเนว ปาราชิกวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ เวทิตพฺพํ ฯ ปาราชิโกติ
ปราชิโต ปราชยํ อาปนฺโน ฯ อยํ หิ ปาราชิกสทฺโท
สิกฺขาปทาปตฺติปุคฺคเลสุ วตฺตติ ฯ ตตฺถ อฏฺฐานเมตํ อานนฺท อนวกาโส
ยํ ตถาคโต วชฺชีนํ วา วชฺชิปุตฺตกานํ วา การณา สาวกานํ
ปาราชิกสิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ สมูหเนยฺยาติ เอวํ สิกฺขาปเท วตฺตมาโน
เวทิตพฺโพ ฯ อาปตฺตึ ตฺวํ ภิกฺขุ อาปนฺโน ปาราชิกนฺติ เอวํ
อาปตฺติยา ฯ น มยํ ปาราชิกา โย อวหโฏ โส ปาราชิโกติ
เอวํ ปุคฺคเล วตฺตมาโน เวทิตพฺโพ ฯ ปาราชิเกน ธมฺเมน
อนุทฺธํเสยฺยาติอาทีสุ ปน ธมฺเม วตฺตตีติ วทนฺติ ฯ ยสฺมา ปน
ตตฺถ ธมฺโมติ กตฺถจิ อาปตฺติ กตฺถจิ สิกฺขาปทเมว อธิปฺเปตํ
ตสฺมา โส วิสุํ น วตฺตพฺโพ ฯ ตตฺถ สิกฺขาปทํ โย ตํ
อติกฺกมติ ตํ ปราเชติ ตสฺมา ปาราชิกนฺติ วุจฺจติ ฯ อาปตฺติ
ปน โย ตํ อชฺฌาปชฺชติ ตํ ปราเชติ ตสฺมา ปาราชิกาติ
วุจฺจติ ฯ ปุคฺคโล ยสฺมา ปราชิโต ปราชยมาปนฺโน ตสฺมา
ปาราชิโกติ วุจฺจติ ฯ เอตเมว หิ อตฺถํ สนฺธาย ปริวาเรปิ
       ปาราชิกนฺติ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุณาหิ ยถากถํ
       จุโต ปรทฺโธ ภฏฺโฐ จ    สทฺธมฺมา หิ นิรงฺกโต
       สํวาโสปิ ตหึ นตฺถิ        เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ
วุตฺตํ ฯ อยํ เหตฺถ อตฺโถ ตํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมนฺโต อาปตฺติญฺจ
อาปนฺโน ปุคฺคโล จุโต โหตีติ สพฺพํ โยเชตพฺพํ ฯ เตน
วุจฺจตีติ เยน การเณน อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย ปริภฏฺโฐ
ฉินฺโน ปราชิโต สาสนโต เตน วุจฺจติ ฯ กินฺติ ฯ ปาราชิโก
โหตีติ ฯ สห วสนฺติ เอตฺถาติ สํวาโส ฯ ตํ ทสฺเสตุํ สํวาโส
นามาติ วตฺวา เอกกมฺมนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ สทฺธึ โยชนาย
สํวณฺณนา ฯ จตุพฺพิธํปิ สงฺฆกมฺมํ สีมาปริจฺฉินฺเนหิ ปกตตฺเตหิ
ภิกฺขูหิ เอกโต กตฺตพฺพตฺตา เอกกมฺมํ นาม ฯ ตถา ปญฺจวิโธปิ
ปาฏิโมกฺขุทฺเทโส เอกโต อุทฺทิสิตพฺพตฺตา เอกุทฺเทโส นาม ฯ ปญฺญตฺตํ
ปน สิกฺขาปทํ สพฺเพหิปิ ลชฺชิปุคฺคเลหิ สมํ สิกฺขิตพฺพภาวโต
สมสิกฺขาตา นาม ฯ เอตฺถ ยสฺมา สพฺเพปิ ลชฺชิโน เอเตสุ
กมฺมาทีสุ สห วสนฺติ น เอโกปิ ตโต พหิทฺธา สนฺทิสฺสติ
ตสฺมา ตานิ สพฺพานิปิ คเหตฺวา เอโส สํวาโส นามาติ อาห ฯ
โส จ วุตฺตปฺปกาโร สํวาโส เตน ปุคฺคเลน สทฺธึ นตฺถิ เตน
การเณน ปาราชิโก ปุคฺคโล อสํวาโสติ วุจฺจตีติ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๒๙๒-๓๑๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=6144&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=6144&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=30
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=803
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=816
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=816
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1