อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

นโย สพฺพตฺถ ฯ {๕๘} เอวํ เสวนจิตฺเตเนว ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺตึ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา ตํ ปเวสนํ นาม น เกวลํ อตฺตูปกฺกเมน
ปรูปกฺกเมนาปิ โหติ ตตฺราปิ จ สาทิยนฺตสฺเสว อาปตฺติ
ปฏิเสวนจิตฺตสมงฺคิสฺส น อิตรสฺส ตสฺมา เย สทฺธาปพฺพชิตา กุลปุตฺตา
สมฺมาปฏิปนฺนกา ปรปกฺกเมน ปเวสเนปิ สติ น สาทิยนฺติ เตสํ
รกฺขณตฺถํ ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถินฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปฏิปกฺขํ
อตฺถยนฺติ อิจฺฉนฺตีติ ปจฺจตฺถิกา ฯ ภิกฺขูเอว ปจฺจตฺถิกา
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ฯ วิสภาคานํ เวริภิกฺขูนเมตํ อธิวจนํ ฯ มนุสฺสิตฺถึ
ภิกฺขุโน สนฺติเก อาเนตฺวาติ อิสฺสาปกตา ตํ ภิกฺขุํ นาเสตุกามา
อามิเสน วา อุปลาเปตฺวา มิตฺตสนฺถววเสน วา อิทํ อมฺหากํ
กิจฺจํ กโรหีติ วตฺวา กญฺจิ มนุสฺสิตฺถึ รตฺติภาเค ตสฺส ภิกฺขุสฺส
วสโนกาสํ อาเนตฺวา ฯ วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺตีติ
ตํ ภิกฺขุํ หตฺถปาทสีสาทีสุ สุคฺคหิตํ นิปฺปริผนฺทํ คเหตฺวา อิตฺถิยา
วจฺจมคฺเคน ตสฺส ภิกฺขุโน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สมฺปโยเชนฺตีติ
อตฺโถ ฯ โส เจติอาทีสุ โส เจ ภิกฺขุ วจฺจมคฺคพฺภนฺตรํ
อตฺตโน องฺคชาตสฺส ปเวสนํ สาทิยติ อธิวาเสติ ตสฺมึ ขเณ
เสวนจิตฺตํ อุปฏฺเปติ ปวิฏฺ สาทิยติ อธิวาเสติ ปวิฏฺกาเล
เสวนจิตฺตํ อุปฏฺเปติ ิตํ สาทิยติ อธิวาเสติ านปฺปตฺตกาเล
สุกฺกวิสฏฺิสมเย เสวนจิตฺตํ อุปฏฺเปติ อุทฺธรณํ สาทิยติ อธิวาเสติ
นีหรณกาเล ปฏิเสวนจิตฺตํ อุปฏฺเปติ เอวํ จตูสุ าเนสุ สาทิยนฺโต
มม เวริสมเณหิ อิทํ กตนฺติ วตฺตุํ น ลภติ ปาราชิกาปตฺติเมว
อาปชฺชติ ฯ ยถา จ อิมานิ จตฺตาริ สาทิยนฺโต อาปชฺชติ เอวํ
ปุริมํ เอกํ อสาทิยิตฺวา ตีณิ สาทิยนฺโตปิ เทฺว อสาทิยิตฺวา เทฺว
สาทิยนฺโตปิ ตีณิ อสาทิยิตฺวา เอกํ สาทิยนฺโตปิ อาปชฺชติเยว ฯ
สพฺพโส ปน อสาทิยนฺโต อาสีวิสมุขํ วิย องฺคารกาสุํ วิย จ
ปวิฏฺ องฺคชาตํ มญฺมาโน นาปชฺชติ ฯ เตน วุตฺตํ ปเวสนํ น
สาทิยติ ฯเปฯ อุทฺธรณํ น สาทิยติ อนาปตฺตีติ ฯ อิมํ หิ
เอวรูปํ อารทฺธวิปสฺสกํ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขํ เอกาทสหิ
อคฺคีหิ สมฺปชฺชลิตานีว สพฺพายตนานิ อุกฺขิตฺตาสิเก วิย จ วธเก
ปญฺจกามคุเณ ปสฺสนฺตํ ปุคฺคลํ รกฺขนฺโต ภควา ปจฺจตฺถิกานํ
จสฺส มโนรถวิฆาตํ กโรนฺโต อิมํ ปเวสนํ น สาทิยตีติอาทิกํ
จตุกฺกํ นีหริตฺวา เปตีติ ฯ
                  ปมจตุกฺกกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๕๙-๖๐} เอวํ ปมํ จตุกฺกํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา
อิตฺถึ อาเนตฺวา น เกวลํ วจฺจมคฺเคเนว อภินิสีเทนฺติ อถโข
ปสฺสาวมคฺเคนปิ มุเขนปิ ฯ อิตฺถึ อาเนนฺตาปิ จ เกจิ ชาครนฺตึ
อาเนนฺติ เกจิ สุตฺตํ เกจิ มตฺตํ เกจิ อุมฺมตฺตํ เกจิ ปมตฺตํ
อญฺาวิหิตํ วิกฺขิตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ เกจิ มตํ อกฺขยิตํ โสณสิคาลาทีหิ
อกฺขยิตนิมิตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ เกจิ มตํ เยภุยฺเยน อกฺขยิตํ ฯ เยภุยฺเยน
อกฺขยิตา นาม ยสฺสา นิมิตฺเต วจฺจมคฺเค วา ปสฺสาวมคฺเค วา
มุเข วา พหุตโร โอกาโส อกฺขยิโต โหติ ฯ เกจิ มตํ เยภุยฺเยน
ขยิตํ ฯ เยภุยฺเยน ขยิตา นาม ยสฺสา วจฺจมคฺคาทิเก นิมิตฺเต
พหุํ ขยิตํ โหติ อปฺปํ อกฺขยิตํ ฯ น เกวลญฺจ มนุสฺสิตฺถิเมว
อาเนนฺติ อถโข อมนุสฺสิตฺถิมฺปิ ติรจฺฉานคติตฺถิมฺปิ ฯ น เกวลญฺจ
วุตฺตปฺปการํ อิตฺถิเมว อุภโตพฺยญฺชนกมฺปิ ปณฺฑกมฺปิ ปุริสมฺปิ
อาเนนฺติ ฯ ตสฺมา เตสํ วเสน อญฺานิปิ จตุกฺกานิ ทสฺเสนฺโต
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ชาครนฺตินฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปาลิยา
อสมฺโมหตฺถํ วุตฺตจตุกฺกานิ เอวํ สงฺขฺยาโต เวทิตพฺพานิ ฯ
มนุสฺสิตฺถิยา ติณฺณํ มคฺคานํ วเสน ตีณิ สุทฺธิกจตุกฺกานิ ตีณิ
ชาครนฺตีจตุกฺกานิ ตีณิ สุตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ มตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ
อุมฺมตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ ปมตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ มตอกฺขยิตจตุกฺกานิ
ตีณิ เยภุยฺเยน อกฺขยิตจตุกฺกานิ ตีณิ เยภุยฺเยน ขยิตจตุกฺกานีติ
สตฺตวีสติ จตุกฺกานิ ฯ ตถา อมนุสฺสิตฺถิยา ตถา ติรจฺฉานคติตฺถิยาติ
อิตฺถีวาเร เอกาสีติ จตุกฺกานิ ฯ ยถา จ อิตฺถีวาเร เอวํ
อุภโตพฺยญฺชนกวาเร ฯ ปณฺฑกปุริสวาเรสุ ปน ทฺวินฺนํ มคฺคานํ วเสน
จตุปฺปณฺณาส จตุปฺปณฺณาส โหนฺติ ฯ เอวํ สพฺพานิปิ เทฺว สตานิ
สตฺตติ จ จตุกฺกานิ โหนฺติ ฯ ตานิ อุตฺตานตฺถานิเยว ฯ
สพฺพวาเรสุ ปเนตฺถ มตํ เยภุยฺเยน อกฺขยิตํ เยภุยฺเยน ขยิตนฺติ
เอตสฺมึ าเน อยํ วินิจฺฉโย ฯ ตมฺพปณฺณิทีเป กิร เทฺว วินยธรา
สมานาจริยกตฺเถรา อเหสุํ อุปติสฺสตฺเถโร จ ปุสฺสเทวตฺเถโร จ ฯ
เต มหาภเย วินยปิฏกํ ปริหรนฺตา รกฺขึสุ ฯ เตสุ อุปติสฺสตฺเถโร
พฺยตฺตตโร ฯ ตสฺสาปิ เทฺว อนฺเตวาสิกา อเหสุํ มหาปทุมตฺเถโร จ
มหาสุมตฺเถโร จ ฯ เตสุ มหาสุมตฺเถโร นวกฺขตฺตุํ วินยปิฏกํ
อสฺโสสิ ฯ มหาปทุมตฺเถโร เตน สทฺธึ นวกฺขตฺตุํ วิสุญฺจ เอกโก
นวกฺขตฺตุนฺติ อฏฺารสกฺขตฺตุํ อสฺโสสิ ฯ อยเมว เตสุ พฺยตฺตตโร ฯ
เตสุ มหาสุมตฺเถโร นวกฺขตฺตุํ วินยปิฏกํ สุตฺวา อาจริยํ มุญฺจิตฺวา
อปรคงฺคํ อคมาสิ ฯ ตโต มหาปทุมตฺเถโร อาห สูโร วต เร
เอส วินยธโร โย ธรมานกํเยว อาจริยํ มุญฺจิตฺวา อญฺตฺถ
วสิตพฺพํ มญฺติ นนุ อาจริเย ธรมาเน วินยปิฏกญฺจ อฏฺกถญฺจ
อเนกกฺขตฺตุํ คเหตฺวาปิ น วิสฺสชฺเชตพฺพํ นิจฺจกาลํ โสตพฺพํ อนุสํวจฺฉรํ
สชฺฌายิตพฺพนฺติ ฯ เอวํ วินยครุกานํ ภิกฺขูนํ กาเล เอกทิวสํ
อุปติสฺสตฺเถโร มหาปทุมตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ อนฺเตวาสิกสตานํ
ปมปาราชิกสิกฺขาปเท อิมํ ปเทสํ วณฺเณนฺโต นิสินฺโน โหติ ฯ
ตํ อนฺเตวาสิกา ปุจฺฉึสุ ภนฺเต เยภุยฺเยน อกฺขยิเต ปาราชิกํ
เยภุยฺเยน ขยิเต ถุลฺลจฺจยํ อุปฑฺฒกฺขยิเต เกน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
เถโร อาห อาวุโส พุทฺธา นาม ปาราชิกํ ปญฺาเปนฺตา น
สาวเสสํ กตฺวา ปญฺาเปนฺติ อนวเสสํ กตฺวา สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวา
โสตํ ฉินฺทิตฺวา ปาราชิกวตฺถุสฺมึ ปาราชิกเมว ปญฺาเปนฺติ อิทํ
หิ สิกฺขาปทํ โลกวชฺชํ น ปณฺณตฺติวชฺชํ ตสฺมา ยทิ
อุปฑฺฒกฺขยิเต ปาราชิกํ ภเวยฺย ปญฺาเปยฺย สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ปาราชิกจฺฉายา ปเนตฺถ น ทิสฺสติ  ถุลฺลจฺยเมว ทิสฺสตีติ ฯ อปิจ
มตสรีเร ปาราชิกํ ปญฺาเปนฺโต ภควา เยภุยฺเยน อกฺขยิเต เปสิ
ตโต ปรํ ปาราชิกํ นตฺถีติ ทสฺเสตุํ ถุลฺลจฺจยํ ปญฺาเปนฺโต
เยภุยฺเยน ขยิเต เปสิ ตโต ปรํ ถุลฺลจฺจยํ นตฺถีติ ทสฺเสตุนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ ขยิตาขยิตญฺจ นาเมตํ มตสรีรสฺมึเยว เวทิตพฺพํ น
ชีวมาเน ฯ ชีวมาเน หิ นขปิฏฺิปฺปมาเณปิ มํเส วา นหารุมฺหิ
วา สติ ปาราชิกเมว โหติ ฯ ยทิปิ นิมิตฺตํ สพฺพโส ขยิตํ ฉวิจมฺมํ
นตฺถิ นิมิตฺตสณฺานํ ปญฺายติ ปเวสนํ ชายติ ปาราชิกเมว ฯ
นิมิตฺตสณฺานํ ปน อนวเสเสตฺวา สพฺพสฺมึ นิมิตฺเต ฉินฺทิตฺวา
สมนฺตโต ตจฺเฉตฺวา อุปฺปาฏิเต วณสงฺเขปวเสน ถุลฺลจฺจยํ ฯ
นิมิตฺตโต ปติตาย มํสเปสิยา อุปกฺกมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ มตสรีเร
ปน ยทิปิ สพฺพํ สรีรํ ขยิตํ โหติ ยทิปิ อกฺขยิตํ ตโย ปน
มคฺคา อกฺขยิตา เตสุ อุปกฺกมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ เยภุยฺเยน
อกฺขยิเต ปาราชิกเมว อุปฑฺฒกฺขยิเต จ เยภุยฺเยน ขยิเต จ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ มนุสฺสานํ ชีวมานสรีเร อกฺขินาสกณฺณจฺฉิทฺทวตฺถิโกเสสุ
สตฺถกาทีหิ กตวเณ วา เมถุนราเคน ติลผลมตฺตมฺปิ องฺคชาตํ
ปเวเสนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยเมว ฯ อวเสสสรีเร อุปกจฺฉกาทีสุ ทุกฺกฏํ ฯ
มเต อลฺลสรีเร ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต ถุลฺลจฺจยํ
ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏํ ฯ ยทา ปน สรีรํ อุทฺธุมาตกํ โหติ
กุถิตํ นีลมกฺขิกสมากิณฺณํ กิมิกุลสมากุลํ นวหิ วณมุเขหิ
ปคฺฆลิตปุพฺพกุณปภาเวน อุปคนฺตุมฺปิ อสกฺกุเณยฺยํ ตทา ปาราชิกวตฺถุญฺจ
ถุลฺลจฺจยวตฺถุญฺจ วิชหติ ตาทิเส สรีเร ยตฺถ กตฺถจิ อุปกฺกมโต
ทุกฺกฏเมว ฯ ติรจฺฉานคตานํ หตฺถิอสฺสโคคทฺรภโอฏฺมหิสาทีนํ
นาสาย ถุลฺลจฺจยํ ฯ วตฺถิโกเส ถุลฺลจฺจยเมว ฯ สพฺเพสมฺปิ
ติรจฺฉานคตานํ อกฺขิกณฺณวเณสุ ทุกฺกฏํ อวเสสสรีเรปิ ทุกฺกฏเมว ฯ
มตานํ อลฺลสรีเร ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต
ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏํ ฯ กุถิตกุณเป ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ กายสํสคฺคราเคน วา เมถุนราเคน วา
ชีวมานกปุริสสฺส วตฺถิโกสํ อปฺปเวเสนฺโต นิมิตฺเต นิมิตฺตํ ฉุปติ ทุกฺกฏํ ฯ
เมถุนราเคน อิตฺถิยา อปฺปเวเสนฺโต นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ฉุปติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ มหาอฏฺกถายํ ปน อิตฺถีนิมิตฺตํ เมถุนราเคน มุเขน
ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตํ ฯ จมฺมกฺขนฺธเก ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู
อจิรวติยา นทิยา คาวีนํ ตรนฺตีนํ วิสาเณสุปิ คณฺหนฺติ กณฺเณสุปิ
คณฺหนฺติ คีวายํปิ คณฺหนฺติ เฉปฺปายํปิ คณฺหนฺติ ปิฏฺิมฺปิ อภิรุหนฺติ
รตฺตจิตฺตาปิ องฺคชาตํ ฉุปนฺตีติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา อวิเสเสน
วุตฺตํ น จ ภิกฺขเว รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํ โย ฉุเปยฺย
อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ ฯ ตํ สพฺพมฺปิ สํสนฺเทตฺวา ยถา น วิรุชฺฌติ
ตถา คเหตพฺพํ ฯ กถญฺจ น วิรุชฺฌติ ฯ ยํ ตาว มหาอฏฺกถายํ
วุตฺตํ เมถุนราเคน มุเขน ฉุปตีติ ตตฺร กิร นิมิตฺตมุขํ มุขนฺติ
อธิปฺเปตํ ฯ เมถุนราเคนาติ จ วุตฺตตฺตาปิ อยเมว ตตฺถ อธิปฺปาโย
เวทิตพฺโพ ฯ น หิ อิตฺถีนิมิตฺเต ปกติมุเขน เมถุนูปกฺกโม โหติ ฯ
ขนฺธเกปิ เย ปิฏฺึ อภิรุหนฺตา เมถุนราเคน องฺคชาเตน องฺคชาตํ
ฉุปึสุ เต สนฺธาย ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ อิตรถา หิ
ทุกฺกฏํ สิยา ฯ เกจิ ปนาหุ ขนฺธเกปิ มุเขเนว ฉุปนํ สนฺธาย
โอฬาริกตฺตา กมฺมสฺส ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ อฏฺกถายมฺปิ ตํ สนฺธาย
ภาสิตํ คเหตฺวาว เมถุนราเคน มุเขน ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตนฺติ ฯ
ตสฺมา สุฏฺุ สลฺลกฺเขตฺวา อุโภสุ วินิจฺฉเยสุ โย ยุตฺตตโร
โส คเหตพฺโพ ฯ วินยญฺู ปน ปุริมํ ปสํสนฺติ ฯ กายสํสคฺคราเคน
ปน ปกติมุเขน วา นิมิตฺตมุเขน วา อิตฺถีนิมิตฺตํ
ฉุปนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส ฯ ติรจฺฉานคติตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคํ
นิมิตฺตมุเขน ฉุปนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว ถุลฺลจฺจยํ กายสํสคฺคราเคน
ทุกฺกฏนฺติ ฯ
             อวเสสเอกูนสตฺตติจตุกฺกกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๖๑-๖๒} เอวํ ภควา ปฏิปนฺนกสฺส ภิกฺขุโน รกฺขณตฺถํ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺกานิ
นีหริตฺวา อิทานิ เย อนาคเต ปาปภิกฺขู สนฺถตํ ๑-
อิมํ น กิญฺจิ อุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน ผุสติ โก เอตฺถ
โทโสติ สญฺจิจฺจ เลสํ โอเฑสฺสนฺติ เตสํ สาสเน ปติฏฺา เอวํ น
ภวิสฺสตีติ ทิสฺวา เตสุ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺเกสุ เอกเมกํ จตุกฺกํ จตูหิ
สนฺถตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ
ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน ปสฺสาวมคฺเคน มุเขน
องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตาย อสนฺถตสฺสาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
สนฺถตาย อสนฺถตสฺสาติอาทีสุ สนฺถตาย อิตฺถิยา วจฺจมคฺเคน
ปสฺสาวมคฺเคน มุเขน อสนฺถตสฺส ภิกฺขุสฺส องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺตีติ
อิมินา นเยน โยชนา เวทิตพฺพา ฯ ตตฺถ สนฺถตา นาม ยสฺสา
ตีสุ มคฺเคสุ โยโกจิ มคฺโค ปลิเวเตฺวา อนฺโต วา ปเวเสตฺวา
เยน เกนจิ วตฺเถน วา ปณฺเณน วา วากปเฏน วา จมฺเมน
วา ติปุสีสาทีนํ ปเฏน วา ปฏิจฺฉนฺโน ฯ สนฺถโต นาม ยสฺส
องฺคชาตํ เตสํเยว วตฺถาทีนํ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ ฯ ตตฺถ
อุปาทินฺนเกน วา อนุปาทินฺนกํ ฆฏฺฏิยตุ อนุปาทินฺนเกน วา อุปาทินฺนกํ
อนุปาทินฺนเกน วา อนุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน วา อุปาทินฺนกํ
สเจ ยตฺตเก ปวิฏฺเ ปาราชิกํ โหตีติ วุตฺตํ ตตฺตกํ ปวิสติ
@เชิงอรรถ: ๑. ปุราณโปตฺถเกสุ สณฺตนฺติ ลิขิยติ ฯ
สพฺพตฺถ สาทิยนฺตสฺส ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต
ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏเมว โหติ ฯ สเจ อิตฺถีนิมิตฺตํ
ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ สเจ
ปุริสนิมิตฺตํ ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุํ ปเวเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
สเจ อุภยํ ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุนา ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ ฯ สเจ อิตฺถีนิมิตฺเต เวฬุนฬปพฺพาทีนํ กิญฺจิ ปกฺขิตฺตํ
ตสฺส เหฏฺาภาคญฺเจปิ ผุสนฺโต ติลผลมตฺตํ ปเวเสติ ปาราชิกํ ฯ
อุปริภาคญฺเจปิ อุโภสุ ปสฺเสสุ เอกํ ปสฺสํ เจปิ ผุสนฺโต ปเวเสติ
ปาราชิกํ ฯ จตฺตาริปิ ปสฺสานิ อผุสนฺโต ปเวเสตฺวา ตสฺส ตลญฺเจปิ
ผุสติ ปาราชิกํ ฯ ยทิ ปน ปสฺเสสุ วา ตเล วา อผุสนฺโต
อากาสคตเมว กตฺวา ปเวเสตฺวา นีหรติ ทุกฺกฏํ ฯ พหิทฺธา ขาณุเก
ผุสติ ทุกฺกฏเมว ฯ ยถา จ อิตฺถีนิมิตฺเต วุตฺตํ เอวํ สพฺพตฺถ
ลกฺขณํ เวทิตพฺพนฺติ ฯ
               สนฺถตจตุกฺกปฺปเภทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๖๓-๖๔} เอวํ สนฺถตจตุกฺกปฺปเภทํ วตฺวา อิทานิ ยสฺมา น เกวลํ
มนุสฺสิตฺถีอาทิเก ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนนฺติ อถโข ภิกฺขุมฺปิ ตาสํ
สนฺติเก อาเนนฺติ ตสฺมา ตํ ปเภทํ ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา
ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา สนฺติเกติอาทินา นเยน สพฺพานิ ตานิ จตุกฺกานิ
ปุนปิ นีหริตฺวา ทสฺเสสิ ฯ เตสุ วินิจฺฉโย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ ฯ
          ภิกฺขุปจฺจตฺถิกวเสน จตุกฺกเภทวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ
     {๖๕} ยสฺมา ปน ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา เอวเมว กโรนฺติ
ราชปจฺจตฺถิกาทโยปิ กโรนฺติ ตสฺมา ตมฺปเภทํ ทสฺเสนฺโต
ราชปจฺจตฺถิกาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ราชาเยว ปจฺจตฺถิกา
ราชปจฺจตฺถิกา ฯ เต จ สยํ อาเนนฺตาปิ อญฺเหิ อานาเปนฺตาปิ
อาเนนฺติเยวาติ เวทิตพฺพา ฯ โจราเอว ปจฺจตฺถิกา โจรปจฺจตฺถิกา ฯ
ธุตฺตาติ เมถุนูปสํหิตขิฑฺฑาปสุตา นาคริยเกราชิยปุริสา ๑-
อิตฺถีธุตฺตสุราธุตฺตาทโย วา ฯ ธุตฺตาเอว ปจฺจตฺถิกา ธุตฺตปจฺจตฺถิกา ฯ
คนฺธนฺติ หทยํ วุจฺจติ ตํ อุปฺปาเฏนฺตีติ อุปฺปลคนฺธา ๒- ฯ
อุปฺปลคนฺธาเอว ปจฺจตฺถิกา อุปฺปลคนฺธปจฺจตฺถิกา ฯ เต กิร น
กสิวณิชฺชาทีหิ ชีวนฺติ ปนฺถฆาตาทีนิ กตฺวา ปุตฺตทารํ โปเสนฺติ ฯ
เต กมฺมสิทฺธึ ปฏฺยมานา เทวตานํ อายาจิตฺวา ตาสํ พลิกมฺมตฺถํ
มนุสฺสานํ หทยํ อุปฺปาเฏนฺติ ฯ สพฺพกาลญฺจ มนุสฺสา ทุลฺลภา
ภิกฺขู ปน อรญฺเ วิหรนฺตา สุลภา โหนฺติ ฯ เต สีลวนฺตํ ภิกฺขุํ
คเหตฺวา สีลวโต วโธ นาม ภาริโย โหตีติ มญฺมานา ตสฺส
สีลวินาสนตฺถํ มนุสฺสิตฺถีอาทิเก วา อาเนนฺติ ตํ วา ตตฺถ เนนฺติ ฯ
อยเมตฺถ วิเสโส ฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ ภิกฺขุปจฺจตฺถิกวาเร
วุตฺตนเยเนว จ อิเมสุ จตูสุปิ วาเรสุ จตุกฺกานิ เวทิตพฺพานิ ฯ
ปาลิยํ ปน สงฺขิตฺเตน วุตฺตานิ ฯ
            สพฺพากาเรน จตุกฺกปฺปเภทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๖๖} อิทานิ ยํ วุตฺตํ มนุสฺสิตฺถิยา ตโย มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑. เกราฏิก..อิติปิ ฯ    ๒. อุปฺปลนฺติ วุจฺจติ หทยํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏนฺตีติ
@อุปฺปลคนฺธา ฯ คนฺธสทฺโท  หิ ฉนฺทเน วตฺตติ ฯ อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ โย โหติ
@กุลคนฺธโนติ สาธกํ ฯ
ปฏิเสวนฺตสฺสาติอาทิ เอตฺถ อสมฺโมหตฺถํ มคฺเคน
มคฺคนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ มคฺเคน มคฺคนฺติ อิตฺถิยา ตีสุ มคฺเคสุ
อญฺตเรน อตฺตโน องฺคชาตํ ปเวเสติ ฯ อถวา สมฺภินฺเนสุ
ทฺวีสุ มคฺเคสุ ปสฺสาวมคฺเคน วจฺจมคฺคํ วจฺจมคฺเคน วา ปสฺสาวมคฺคํ
ปเวเสติ ฯ มคฺเคน อมคฺคนฺติ ปสฺสาวาทิมคฺเคน ปเวเสตฺวา
ตสฺส สามนฺตา วเณน นีหรติ ฯ อมคฺเคน มคฺคนฺติ สามนฺตา
วเณน ปเวเสตฺวา มคฺเคน นีหรติ ฯ อมคฺเคน อมคฺคนฺติ ทฺวีสุ
สมฺภินฺนวเณสุ เอเกน วเณน ปเวเสตฺวา ทุติเยน นีหรติ ฯ
อิมสฺส สุตฺตสฺส อนุโลมวเสน สพฺพตฺถ วณสงฺเขเป ถุลฺลจฺจยํ
เวทิตพฺพํ ฯ อิทานิ ยํ ปรโต วกฺขติ อนาปตฺติ อชานนฺตสฺส
อสาทิยนฺตสฺสาติ ตตฺถ อสมฺโมหตฺถํ ภิกฺขุ สุตฺตภิกฺขุมฺหีติอาทิมาห ฯ
ตตฺรายํ อธิปฺปาโย โย ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ โส สุตฺตมฺหิ มยิ
เอโส วิปฏิปชฺชิ นาหํ ชานามีติ น มุจฺจติ ฯ อุโภ นาเสตพฺพาติ
เจตฺถ เทฺวปิ ลิงฺคนาสเนน นาเสตพฺพา ฯ ตตฺร ทูสกสฺส ปฏิญฺากรณํ
นตฺถิ ทูสิโต ปุจฺฉิตฺวา ปฏิญฺาย นาเสตพฺโพ ฯ สเจ น สาทิยติ
น นาเสตพฺโพ ฯ เอโส นโย สามเณรวาเรปิ ฯ
     เอวํ ตตฺถ ตตฺถ ตํตํ อาปตฺติญฺจ อนาปตฺติญฺจ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ อนาปตฺติเมว ทสฺเสนฺโต อนาปตฺติ อชานนฺตสฺสาติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ อชานนฺโต นาม โย มหานิทฺทํ โอกฺกนฺโต
ปเรน กตํ อุปกฺกมมฺปิ น ชานาติ เวสาลิยํ มหาวเน ทิวาวิหารํ
คโต ภิกฺขุ วิย เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ นาหํ
ภควา ชานามีติ อนาปตฺติ ภิกฺขุ อชานนฺตสฺสาติ ฯ อสาทิยนฺโต
นาม โย ชานิตฺวาปิ น สาทิยติ ตตฺเถว สหสา วุฏฺิตภิกฺขุ
วิย ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ นาหํ ภควา สาทิยินฺติ อนาปตฺติ ภิกฺขุ
อสาทิยนฺตสฺสาติ ฯ อุมฺมตฺตโก นาม ปิตฺตุมฺมตฺตโก ฯ ทุวิธํ หิ
ปิตฺตํ พทฺธปิตฺตํ อพทฺธปิตฺตญฺจ ฯ อพทฺธปิตฺตํ โลหิตํ วิย
สพฺพงฺคคตํ ฯ ตมฺหิ กุปิเต สตฺตานํ กณฺฑุกจฺฉุสรีรกมฺปาทีนิ
โหนฺติ ฯ ตานิ เภสชฺชกิริยาย วูปสมนฺติ ฯ พทฺธปิตฺตํ ปน
ปิตฺตโกสเก ิตํ ฯ ตมฺหิ กุปิเต สตฺตา อุมฺมตฺตกา โหนฺติ ฯ
วิปลฺลตฺถสญฺา หิโรตฺตปฺปํ ฉฑฺเฑตฺวา อสารุปฺปจารํ จรนฺติ ฯ
ลหุกครุกานิ สิกฺขาปทานิ มทฺทนฺตาปิ น ชานนฺติ ฯ เภสชฺชกิริยายปิ
อเตกิจฺฉา โหนฺติ เอวรูปสฺส อุมฺมตฺตกสฺส อนาปตฺติ ฯ ขิตฺตจิตฺโต
นาม วิสฏฺจิตฺโต ยกฺขุมฺมตฺตโก วุจฺจติ ฯ ยกฺขา กิร เภรวานิ
วา อารมฺมณานิ ทสฺเสตฺวา มุเขน หตฺถํ ปเวเสตฺวา หทยรูปํ
วา มทฺทนฺตา สตฺเต วิปลฺลตฺถสญฺเ กโรนฺติ ฯ เอวรูปสฺส
ขิตฺตจิตฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ เตสํ ปน อุภินฺนํ อยํ วิเสโส ฯ
ปิตฺตุมฺมตฺตโก นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหติ ปกติสญฺ น ลภติ ฯ
ยกฺขุมฺมตฺตโก อนฺตรนฺตรา ปกติสญฺ ปฏิลภติ ฯ อิธ ปน
ปิตฺตุมฺมตฺตโก วา โหตุ ยกฺขุมฺมตฺตโก วา โย สพฺพโส
มุฏฺสฺสติ กิญฺจิ น ชานาติ อคฺคิมฺปิ สุวณฺณมฺปิ คูถมฺปิ
จนฺทนมฺปิ เอกสทิสํ มทฺทนฺโต วิจรติ เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ
อนฺตรนฺตรา สญฺ ปฏิลภิตฺวา ตฺวา กโรนฺตสฺส ปน อาปตฺติเยว ฯ
เวทนฏฺโฏ นาม โย อธิมตฺตาย ทุกฺขเวทนาย อาตุโร กิญฺจิ น
ชานาติ เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ อาทิกมฺมิโก นาม โย ตสฺมึ
ตสฺมึ กมฺเม อาทิภูโต ฯ อิธ ปน สุทินฺนตฺเถโร อาทิกมฺมิโก ตสฺส
อนาปตฺติ ฯ อวเสนานํ มกฺกฏีสมณวชฺชิปุตฺตาทีนํ อาปตฺติเยวาติ ฯ
                 ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ
     อิมสฺมึ ปน สิกฺขาปเท โกสลฺลตฺถํ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ ฯ
          สมุฏฺานญฺจ กิริยา        อโถ สญฺา สจิตฺตกํ
          โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ       กุสลํ เวทนาย จาติ ฯ
     ตตฺถ สมุฏฺานนฺติ สพฺพสงฺคาหิยวเสน ฉ สิกฺขาปทสมุฏฺานานิ ฯ
ตานิ ปริวาเร อาวิภวิสฺสนฺติ ฯ สมาสโต ปน
สิกฺขาปทนฺนาม อตฺถิ ฉสฺสมุฏฺานํ อตฺถิ จตุสฺสมุฏฺานํ อตฺถิ
ติสมุฏฺานํ อตฺถิ กินสมุฏฺานํ อตฺถิ เอฬกโลมสมุฏฺานํ
อตฺถิ ธุรนิกฺเขปาทิสมุฏฺานํ ฯ ตตฺราปิ กิญฺจิ กิริยโต สมุฏฺาติ
กิญฺจิ อกิริยโต สมุฏฺาติ กิญฺจิ กิริยากิริยโต สมุฏฺาติ กิญฺจิ
สิยา กิริยโต สิยา อกิริยโต สมุฏฺาติ กิญฺจิ สิยา กิริยโต
สิยา กิริยากิริยโต สมุฏฺาติ ฯ ตตฺราปิ อตฺถิ สญฺาวิโมกฺขํ
อตฺถิ โน สญฺาวิโมกฺขํ ฯ ตตฺถ ยํ จิตฺตงฺคํ ลภติเยว ตํ
สญฺาวิโมกฺขํ อิตรํ โน สญฺาวิโมกฺขํ ฯ ปุน อตฺถิ อจิตฺตกํ
อตฺถิ สจิตฺตกํ ฯ ยํ สเหว จิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ สจิตฺตกํ ฯ
ยํ วินาปิ จิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ อจิตฺตกํ ฯ ตํ สพฺพมฺปิ โลกวชฺชํ
ปณฺณตฺติวชฺชนฺติ ทุวิธํ ฯ เตสํ ลกฺขณํ วุตฺตเมว ฯ
กมฺมกุสลเวทนาวเสนาปิ เจตฺถ อตฺถิ สิกฺขาปทํ กายกมฺมํ อตฺถิ วจีกมฺมํ ฯ
ตตฺถ ยํ กายทฺวาริกํ ตํ กายกมฺมํ ยํ วจีทฺวาริกํ ตํ วจีกมฺมนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ อตฺถิ ปน สิกฺขาปทํ กุสลํ อตฺถิ อกุสลํ อตฺถิ
อพฺยากตํ ฯ ทฺวตฺตึเสว หิ อาปตฺติสมุฏฺาปกจิตฺตานิ อฏฺ
กามาวจรกุสลจิตฺตานิ ทฺวาทส อกุสลานิ ทส กามาวจรกิริยาจิตฺตานิ
กุสลโต จ กิริยโต จ เทฺว อภิญฺาจิตฺตานีติ ฯ เตสุ
ยํ กุสลจิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ กุสลํ อิตเรหิ อิตรํ ฯ อตฺถิ จ
สิกฺขาปทํ ติเวทนํ อตฺถิ ทฺวิเวทนํ อตฺถิ เอกเวทนํ ฯ ตตฺถ ยํ
อาปชฺชนฺโต ตีสุ เวทนาสุ อญฺตรเวทนาสมงฺคี หุตฺวา อาปชฺชติ
ตํ ติเวทนํ ฯ ยํ อาปชฺชนฺโต สุขสมงฺคี วา อุเปกฺขาสมงฺคี วา
อาปชฺชติ ตํ ทฺวิเวทนํ ฯ ยํ อาปชฺชนฺโต ทุกฺขเวทนาสมงฺคีเยว
อาปชฺชติ ตํ เอกเวทนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ เอวํ
       สมุฏฺานญฺจ กิริยา       อโถ สญฺา สจิตฺตกํ
       โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ      กุสลํ เวทนาย จาติ
อิมํ ปกิณฺณกํ วิทิตฺวา เตสุ สมุฏฺานาทีสุ อิทํ สิกฺขาปทํ
สมุฏฺานโต เอกสมุฏฺานํ องฺควเสน ทุกสมุฏฺานํ กายจิตฺตโต
สมุฏฺาติ ฯ กิริยาสมุฏฺานญฺจ กโรนฺโตเยว หิ เอตํ อาปชฺชติ ฯ
เมถุนปฏิสํยุตฺตาย กามสญฺาย อภาเวน มุจฺจนฺโต สญฺาวิโมกฺขํ ฯ
อนาปตฺติ อชานนฺตสฺส อสาทิยนฺตสฺสาติ หิ วุตฺตํ ฯ เมถุนจิตฺเตเนว
นํ อาปชฺชติ น วินา จิตฺเตนาติ สจิตฺตกํ ฯ สราควเสเนว ตํ
อาปชฺชิตพฺพโต โลกวชฺชํ ฯ กายทฺวาเรเนว สมุฏฺานโต กายกมฺมํ ฯ
จิตฺตํ ปเนตฺถ องฺคมตฺตํ โหติ ฯ น ตสฺส วเสน กมฺมภาโว
ลพฺภติ ฯ โลภจิตฺเตน อาปชฺชตพฺพโต อกุสลจิตฺตํ ฯ สุขสมงฺคี
วา อุเปกฺขาสมงฺคี วา ตํ อาปชฺชตีติ ทฺวิเวทนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
สพฺพญฺเจตํ อาปตฺติยํ ยุชฺชติ ฯ สิกฺขาปทสีเสน ปน สพฺพอฏฺกถาสุ
เทสนา อารุฬฺหา ตสฺมา เอวํ วุตฺตนฺติ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๑๒-๓๒๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=6579&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=6579&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=40
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1350
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1024
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1024
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1