อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

ทสฺเสตุํ ภุมฺมฏฺ ถลฏฺนฺติอาทินา นเยน มาติกํ เปตฺวา
ภุมฺมฏฺนฺนาม ภณฺฑํ ภูมิยํ นิกฺขิตฺตํ โหตีติอาทินา นเยน ตสฺส
วิภงฺคํ อาห ฯ {๙๔} ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนาย สทฺธึ วินิจฺฉยกถา ฯ
นิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิยํ นิกฺขนิตฺวา ปิตํ ฯ ปฏิจฺฉนฺนนฺติ ปํสุอิฏฺกาทีหิ
ปฏิจฺฉนฺนํ ฯ ภุมฺมฏฺ ภณฺฑํ ฯเปฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺสาติ ตํ เอวํ นิกฺขนิตฺวา วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วา ปิตตฺตา
ภูมิยํ ิตํ ภณฺฑํ โย ภิกฺขุ เกนจิเทว อุปาเยน ตฺวา
อาหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต หุตฺวา รตฺติภาเค อุฏฺาย คจฺฉติ ฯ
โส ภณฺฑฏฺานํ อปฺปตฺวาปิ สพฺพกายวจีวิกาเรสุ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
กถํ ฯ โส หิ ตสฺส อาหรณตฺถาย อุฏฺหนฺโต ยํยํ องฺคปจฺจงฺคํ
ผนฺทาเปติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏเมว ฯ นิวาสนปารุปนํ สณฺเปติ
หตฺถวาเร หตฺถวาเร ทุกฺกฏํ ฯ มหนฺตํ นิธานํ น สกฺกา เอเกน
นีหริตุํ ทุติยํ ปริเยสิสฺสามีติ กสฺสจิ สหายสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม
ทฺวารํ วิวรติ ปทวาเร หตฺถวาเร จ ทุกฺกฏํ ฯ ทฺวารปิทหเน
ปน อญฺสฺมึ วา คมนสฺส อนุปกาเร อนาปตฺติ ฯ ตสฺส
นิปนฺโนกาสํ คนฺตฺวา อิตฺถนฺนามาติ ปกฺโกสติ ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา
เอหิ คจฺฉามาติ วทติ วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํ ฯ โส ตสฺส
วจเนน อุฏฺหติ ตสฺสาปิ ทุกฺกฏํ ฯ อุฏฺหิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ
คนฺตุกาโม นิวาสนปารุปนํ สณฺเปติ ทฺวารํ วิวริตฺวา ตสฺส
สมีปํ คจฺฉติ หตฺถวารปทวาเรสุ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ โส ตํ
ปุจฺฉติ อสุโก จ อสุโก จ กุหึ อสุกญฺจ อสุกญฺจ ปกฺโกสาหีติ
วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํ ฯ สพฺเพ สมาคเต ทิสฺวา มยา อสุกสฺมึ
นาม าเน เอวรูโป นิธิ อุปลทฺโธ คจฺฉาม ตํ คเหตฺวา
ปุญฺานิ จ กริสฺสาม สุขญฺจ ชีวิสฺสามาติ วทติ วาจาย วาจาย
ทุกฺกฏเมว ฯ เอวํ ลทฺธสหาโย กุทฺทาลํ ปริเยสติ สเจ ปนสฺส
อตฺตโน กุทฺทาโล อตฺถิ ตํ อาหริสฺสามีติ คจฺฉนฺโต จ คณฺหนฺโต
จ อาหรนฺโต จ สพฺพตฺถ หตฺถวารปทวาเร ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
สเจ นตฺถิ อญฺ ภิกฺขุํ วา คหฏฺ วา คนฺตฺวา ยาจติ ยาจนฺโต
จ กุทฺทาลํ เม เทหิ กุทฺทาเลน เม อตฺโถ กิญฺจิ กาตพฺพมตฺถิ
ตํ กตฺวา ปจฺจาหริสฺสามีติ มุสา ภณนฺโต ยาจติ วาจาย วาจาย
ทุกฺกฏํ ฯ สเจ มาติกา โสเธตพฺพา อตฺถิ วิหาเร ภูมิกมฺมํ
กาตพฺพํ อตฺถีติ มุสาปิ ภณติ ยํยํ วจนํ มุสา ตตฺถ ตตฺถ
ปาจิตฺติยํ ฯ มหาอฏฺกถายมฺปน สจฺเจปิ อลิเกปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตํ ฯ
ตํ ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ น หิ อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปฺปโยเค
ปาจิตฺติยฏฺาเน ทุกฺกฏํ นาม อตฺถิ ฯ สเจ ปน กุทฺทาลสฺส ทณฺโฑ
นตฺถิ ทณฺฑํ กริสฺสามีติ วาสึ วา ผรสุํ วา นิฆํเสติ ตทตฺถาย
คจฺฉติ คนฺตฺวา สุกฺขกฏฺ ฉินฺทติ ตจฺฉติ อาโกฏฺเฏติ สพฺพตฺถ
หตฺถวารปทวาเรสุ ทุกฺกฏํ ฯ อลฺลรุกฺขํ ฉินฺทติ ปาจิตฺติยํ ฯ ตโต
ปรํ สพฺพปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ ฯ สงฺเขปฏฺกถายํ ปน มหาปจฺจริยญฺจ
ตตฺถ ชาตกกฏฺลตาเฉทนตฺถํ วาสีผรสุํ ปริเยสนฺตานมฺปิ ทุกฺกฏํ
วุตฺตํ ฯ สเจ ปน เนสํ เอวํ โหติ วาสีผรสุกุทฺทาเล ยาจนฺตา
อสงฺกิตา ภวิสฺสาม โลหํ สมุฏฺาเปตฺวา กโรมาติ ตโต อากรํ
คนฺตฺวา โลหพีชตฺถํ ปวึ ขนนฺติ ฯ อกปฺปิยปวึ ขนนฺตานํ
ทุกฺกเฏหิ สทฺธึ ปาจิตฺติยานีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ ฯ ยถา จ อิธ
เอวํ สพฺพตฺถ ปาจิตฺติยฏฺาเน ทุกฺกฏา น มุจฺจติ ฯ กปฺปิยปวึ
ขนนฺตานํ ทุกฺกฏานิเยว ฯ พีชมฺปน คเหตฺวา ตโต ปรํ สพฺพกิริยาสุ
ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ ปิฏกปริเยสเนปิ หตฺถวารปทวาเรสุ
วุตฺตนเยเนว ทุกฺกฏํ ฯ มุสาวาเท ปาจิตฺติยํ ฯ ปิฏกํ กาตุกามตาย
วลฺลิจฺเฉทเน ปาจิตฺติยนฺติ สพฺพํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ คจฺฉติ
วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอวํ ปริยิฏฺสหายกุทฺทาลปิฏโก นิธิฏฺานํ
คจฺฉติ ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํ ฯ สเจ ปน คจฺฉนฺโต อิมํ
นิธึ ลทฺธา พุทฺธปูชํ วา ธมฺมปูชํ วา สงฺฆภตฺตํ วา กริสฺสามีติ
กุสลํ อุปฺปาเทติ กุสลจิตฺเตน คมเน อนาปตฺติ ฯ กสฺมา ฯ
เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ฯเปฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ
วุตฺตตฺตา ยถา อิธ เอวํ สพฺพตฺถ อเถยฺยจิตฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ
มคฺคโต โอกฺกมฺม นิธานฏฺานคมนตฺถาย มคฺคํ กโรนฺโต ภตคามํ
ฉินฺทติ ปาจิตฺติยํ สุกฺขกฏฺ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ ฯ ตตฺถ ชาตกนฺติ
จิรนิหิตาย กุมฺภิยา อุปริ ชาตกํ ฯ กฏฺ วา ลตํ วาติ น เกวลํ
กฏฺลตเมว ยงฺกิญฺจิ อลฺลํ วา สุกฺขํ วา ติณรุกฺขลตาทึ
ฉินฺทนฺตสฺส สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว โหติ ฯ
     อฏฺวิธํ เหตํ ทุกฺกฏนฺนาม อิมสฺมึ าเน สโมธาเนตฺวา
เถเรหิ ทสฺสิตํ ฯ ปุพฺพปฺปโยคทุกฺกฏํ สหปฺปโยคทุกฺกฏํ
อนามาสทุกฺกฏํ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏํ วินยทุกฺกฏํ าตทุกฺกฏํ  ตฺติทุกฺกฏํ
ปฏิสฺสวทุกฺกฏนฺติ ฯ ตตฺถ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา กุทฺทาลํ วา
ปิฏกํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ
ปุพฺพปฺปโยคทุกฺกฏนฺนาม ฯ เอตฺถ หิ ทุกฺกฏฏฺาเน ทุกฺกฏํ
ปาจิตฺติยฏฺาเน ปาจิตฺติยเมว โหติ ฯ ตตฺถ ชาตกํ กฏฺ วา
ลตํ วา ฉินฺทติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ สหปฺปโยคทุกฺกฏนฺนาม ฯ
เอตฺถ ปาจิตฺติยวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ ทุกฺกฏฏฺาเนเยว
ติฏฺติ ฯ กสฺมา ฯ อวหารสฺส สหปฺปโยคตฺตา ฯ ยํ ปน ทสวิธํ
รตนํ สตฺตวิธํ ธญฺ สพฺพญฺจ อาวุธภณฺฑาทึ อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
วุตฺตํ อิทํ อนามาสทุกฺกฏนฺนาม ฯ ยํ กทลีนาฬิเกรอาทีนํ ตตฺถ
ชาตกผลานิ อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตํ อิทํ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏนฺนาม ฯ
ยํ ปน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปตฺเต รเช ปติเต ปตฺตํ
อปฏิคฺคเหตฺวา วา อโธวิตฺวา วา ตตฺถ ภิกฺขํ คณฺหนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ วุตฺตํ อิทํ วินยทุกฺกฏนฺนาม ฯ สุตฺวา น วทนฺติ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ าตทุกฺกฏนฺนาม ฯ ยํ เอกาทสสุ
สมนุภาสนาสุ ตฺติยา ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตํ อิทํ ตฺติทุกฺกฏนฺนาม ฯ
ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ปุริมิกา จ น ปญฺายติ ปฏิสฺสเว จ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ปฏิสฺสวทุกฺกฏนฺนาม ฯ
     อิทํ ปน สหปฺปโยคทุกฺกฏํ ฯ เตน วุตฺตํ ยงฺกิญฺจิ อลฺลํ
วา สุกฺขํ วา ติณรุกฺขลตาทึ ฉินฺทนฺตสฺส สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว
โหตีติ ฯ สเจ ปนสฺส ตตฺถ ชาตเก ติณรุกฺขลตาทิมฺหิ ฉินฺเนปิ
ลชฺชิธมฺโม โอกฺกมติ สํวโร อุปฺปชฺชติ เฉทนปจฺจยา ทุกฺกฏํ
เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวา สอุสฺสาโหว ปํสุํ ขนติ
เฉทนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ขนนทุกฺกเฏ ปติฏฺาติ ฯ อกปฺปิยปวึ
ขนนฺโตปิ หิ อิธ สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ ฯ
สเจ ปนสฺส สพฺพาทิสาสุ ขนิตฺวา กุมฺภีมูลํ ปตฺตสฺสาปิ ลชฺชิธมฺโม
โอกฺกมติ ขนนปจฺจยา ทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ วิยูหติ วาติ
อถ ปน สอุสฺสาโหว ปํสุํ วิยูหติ เอกปสฺเส ราสึ กโรติ
ขนนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ วิยูหนทุกฺกเฏ ปติฏฺาติ ฯ ตญฺจ ปํสุํ
ตตฺถ ตตฺถ ปุญฺชํ กโรนฺโต ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
สเจ ปน ราสึ กตฺวา ธุรนิกฺเขปํ กโรติ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชติ
วิยูหนทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อุทฺธรติ วาติ อถ ปน สอุสฺสาโห
ปํสุํ อุทฺธริตฺวา พหิ ปาเตติ วิยูหนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ อุทฺธรณทุกฺกเฏ
ปติฏฺาติ ฯ ปํสุํ ปน กุทฺทาเลน วา หตฺเถหิ วา ปจฺฉิยา
วา ตหึ ตหึ ปาเตนฺโต ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ สเจ
ปน สพฺพปํสุํ นีหริตฺวา กุมฺภึ ถลฏฺ กตฺวาปิ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชติ
อุทฺธรณทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ ปน สอุสฺสาโหว
กุมฺภึ อามสติ อุทฺธรณทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ อามสนทุกฺกเฏ
ปติฏฺาติ ฯ อามสิตฺวาปิ จ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชนฺโต อามสนทุกฺกฏํ
เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ สอุสฺสาโหว กุมฺภึ ผนฺทาเปติ อามสนทุกฺกฏํ
ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ผนฺทาเปติ อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ วุตฺตถุลฺลจฺจเย
ปติฏฺาติ ฯ
     ตตฺรายํ ทุกฺกฏถุลฺลจฺจยานํ ทฺวินฺนมฺปิ วจนตฺโถ ฯ ปมนฺตาเวตฺถ
ทุฏฺุ กตํ สตฺถารา วุตฺตกิจฺจํ วิราเธตฺวา กตนฺติ ทุกฺกฏํ ฯ อถวา
ทุฏฺ กตํ วิรูปา สา กิริยา ภิกฺขุกิริยานํ มชฺเฌ น โสภตีติ
เอวมฺปิ ทุกฺกฏํ ฯ วุตฺตํปิ เจตํ
       ทุกฺกฏนฺติ จ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุโณหิ ยถากถํ
       อปรทฺธํ วิรทฺธญฺจ        ขลิตํ ยญฺจ ทุกฺกฏํ
       ยํ มนุสฺโส กเร ปาปํ     อาวิ วา ยทิ วา รโห
       ทุกฺกฏนฺติ ปเวเทนฺติ      เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ ฯ
อิตรํ ปน ถูลตฺตา อจฺจยตฺตา จ ถุลฺลจฺจยํ ฯ สมฺปราเย จ ทุคฺคติ
ตํ โหติ กฏุกปฺผลนฺติอาทีสุ วิย เจตฺถ สํโยคภาโว เวทิตพฺโพ ฯ
เอกสฺส สนฺติเก เทเสตพฺเพสุ หิ อจฺจเยสุ เตน สโม ถูโล
อจฺจโย นตฺถิ ตสฺมา วุตฺตํ ถูลตฺตา อจฺจยตฺตา จ ถุลฺลจฺจยนฺติ ฯ
วุตฺตญฺเจตํ
       ถุลฺลจฺจยนฺติ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุโณหิ ยถากถํ
       เอกสฺส มูเล โย เทเสติ  โย จ ตํ ปฏิคณฺหติ
     อจฺจโย เตน สโม นตฺถิ เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ
  ผนฺทาเปนฺตสฺส จ ปโยเค ปโยเค ถุลฺลจฺจยํ ฯ ผนฺทาเปตฺวาปิ จ
  ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺโต ถุลฺลจฺจยํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ สหปฺปโยคโต
  ปฏฺายเมว เจตฺถ ปุริมา ปุริมา อาปตฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ฯ
  สหปฺปโยคํ ปน เทเสตฺวา ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺเตน ยา ปุพฺพปฺปโยเค
  ทุกฺกฏปาจิตฺติยา อาปนฺนา สพฺพา ตา เทเสตพฺพา ฯ สหปฺปโยเค
  จ ตตฺถ ชาตกจฺเฉทเน พหุกานิปิ ทุกฺกฏานิ ปํสุขนนํ ปตฺวา
  ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ เอกํ ขนนทุกฺกฏเมว โหติ ฯ ขนเน พหุกานิปิ
  วิยูหนํ วิยูหเน พหุกานิปิ อุทฺธรณํ อุทฺธรเณ พหุกานิปิ
  อามสนํ อามสเน พหุกานิปิ ผนฺทาปนํ ปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ
  ปํสุขนนาทีสุ จ ลชฺชิธมฺเม อุปฺปนฺเน พหุกานิปิ อาปตฺติโย
  โหนฺตุ เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ กุรุนฺทฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ
  ปุริมาปตฺติปฏิปฺปสฺสทฺธิ จ นาเมสา ตฺติยา ทุกฺกฏํ ทฺวีหิ
  กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ เอวํ อนุสฺสาวนาสุเยว
  สุตฺเต อาคตา ฯ อิธ ปน ทุติยปาราชิเก อฏฺกถาจริยปฺปมาเณน
  คเหตพฺพาติ ฯ
     านา จาเวติ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ โย ปน
ผนฺทาเปตฺวาปิ ลชฺชิธมฺมํ อโนกฺกมิตฺวาว ตํ กุมฺภิฏฺานโต อนฺตมโส
เกสคฺคมตฺตมฺปิ จาเวติ ปาราชิกเมว อาปชฺชตีติ อตฺโถ ฯ านา
จาวนญฺเจตฺถ ฉหิ อากาเรหิ เวทิตพฺพํ ฯ กถํ ฯ กุมฺภีมุขวฏฺฏิยํ
คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ อากฑฺฒนฺโต อิมินา อนฺเตน ผฏฺโกาสํ
เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปาริมนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ตเถว
คเหตฺวา ปุรโต เปเลนฺโต ปาริมนฺเตน ผุฏฺโกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ
อิมินา อนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วามโต วา ทกฺขิณโต
วา อปนาเมนฺโต วามนฺเตน ผุฏฺโกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ทกฺขิณนฺเตน
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ทกฺขิณนฺเตน ผุฏฺโกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ
วามนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ
ภูมิโต โมเจติ ปาราชิกํ ฯ ขนิตฺวา เหฏฺโต โอสีทนฺโต พุนฺเธน
ผุฏฺโกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ มุขวฏฺฏิยา อติกฺกาเมติ ปาราชิกนฺติ
เอวํ เอกฏฺาเน ิตาย กุมฺภิยา ฯ ยทิ ปน กุมฺภีมุขวฏฺฏิยา
ปาสํ กตฺวา โลหขาณุํ วา ขทิรสาราทิขาณุํ วา ปวิยํ อาโกฏฺเฏตฺวา
ตตฺถ สงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา เปนฺติ ฯ เอกิสฺสา ทิสาย เอกาย
สงฺขลิกาย พทฺธา เทฺว านานิ ลภติ ฯ ทฺวีสุ ตีสุ จตูสุ ทิสาสุ
สงฺขลิกาหิ พทฺธา ปญฺจฏฺานานิ ลภติ ฯ ตตฺถ เอกขาณุเก
พทฺธกุมฺภิยา ปมํ ขาณุํ วา อุทฺธรติ สงฺขลิกํ วา ฉินฺทติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตโต กุมฺภึ ยถาวุตฺเตน นเยน เกสคฺคมตฺตมฺปิ านา
จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อถ ปมํ กุมฺภึ อุทฺธรติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ
ตโต ขาณุกํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ านา จาเวติ สงฺขลิกํ วา ฉินฺทติ
ปาราชิกํ ฯ เอเตน อุปาเยน ทฺวีสุ ตีสุ จตูสุ ขาณุเกสุ
พทฺธกุมฺภิยาปิ ปจฺฉิเม านา จาวเน ปาราชิกํ เสเสสุ ถุลฺลจฺจยํ
เวทิตพฺพํ ฯ สเจ ขาณุ นตฺถิ สงฺขลิกาย อคฺเค วลยํ กตฺวา ตตฺถ
ชาตเก มูเล ปเวสิตํ โหติ ฯ ปมํ กุมฺภึ อุทฺธริตฺวา ปจฺฉา
มูลํ เฉตฺวา วลยํ นีหรติ ปาราชิกํ ฯ อถ มูลํ อจฺเฉตฺวา
วลยํ อิโตจิโตจ สาเรติ รกฺขติ ฯ สเจ ปน มูลโต อนีหริตฺวาปิ
หตฺเถน คเหตฺวา อากาสคตํ กโรติ ปาราชิกํ ฯ อยเมตฺถ วิเสโส ฯ
เสสํ วุตฺตนยเมว ฯ เกจิ ปน นิมิตฺตตฺถาย กุมฺภีมตฺถเก
นิโคฺรธรุกฺขาทีนิ โรเปนฺติ ฯ มูลานิ กุมฺภึ วินทฺธิตฺวา ิตานิ โหนฺติ ฯ
มูลานิ ฉินฺทิตฺวา กุมฺภึ คเหสฺสามีติ ฉินฺทนฺตสฺส ปโยเค ปโยเค
ทุกฺกฏํ ฯ ฉินฺทิตฺวา โอกาสํ กตฺวา กุมฺภึ เกสคฺคมตฺตมฺปิ านา
จาเวติ ปาราชิกํ ฯ มูลานิ ฉินฺทโตว ลุถิตฺวา กุมฺภี นินฺนฏฺานํ
คตา รกฺขติ ตาว คตฏฺานโต อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ สเจ
ฉินฺเนสุ มูเลสุ เอกมูลมตฺเตน กุมฺภี ติฏฺติ โส จ ตํ อิมสฺมึ
มูเล ฉินฺเน ปติสฺสตีติ ฉินฺทติ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน เอกมูเลเนว ปาเส พทฺธสูกโร วิย ิตา โหติ อญฺ
กิญฺจิ ลคฺคนกํ นตฺถิ ตสฺมึปิ มูเล ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ กุมฺภีมตฺถเก มหาปาสาโณ ปิโต โหติ ตํ ทณฺเฑน
อุกฺขิปิตฺวา อปเนตุกาโม กุมฺภีมตฺถเก ชาตรุกฺขํ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ ฯ
ตสฺสา สมีเป ชาตกํ เฉตฺวา อาหรติ น ตตฺถ ชาตกตฺตา ตํ
ฉินฺทโต ปาจิตฺติยํ ฯ อตฺตโน ภาชนคตนฺติ สเจ ปน กุมฺภึ
อุทฺธริตุํ อสกฺโกนฺโต กุมฺภีคตภณฺฑคฺคหณตฺถํ อตฺตโน ภาชนํ
ปเวเสตฺวา อนฺโตกุมฺภิยํ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา
อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ ปริจฺเฉโท
เจตฺถ ปาราชิกนิยมตฺถํ วุตฺโต ฯ เถยฺยจิตฺเตน อูนปญฺจมาสกมฺปิ
อามสนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชติเยว ฯ ผนฺทาเปตีติ เอตฺถ ยาว เอกาพทฺธํ
กตฺวา อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสติ ตาว ผนฺทาเปตีติ วุจฺจติ ฯ
อปิจ อิโตจิโตจ อปพฺยูหนฺโตปิ ผนฺทาเปติเยว ฯ โส ถุลฺลจฺจยํ
อาปชฺชติ ฯ ยทา ปน เอกาพทฺธภาโว ฉินฺโน กุมฺภีคตํ กุมฺภิยเมว
ภาชนคตมฺปิ ภาชเนเยว โหติ ตทา อตฺตโน ภาชนคตนฺนาม โหติ ฯ
เอวํ กตฺวา กุมฺภิโต อนีหเฏปิ ภาชเน ปาราชิกํ อาปชฺชติ ฯ
มุฏฺึ วา ฉินฺทตีติ เอตฺถ ยถา องฺคุลนฺตเรหิ นิกฺขนฺตกหาปณา
กุมฺภิคเต กหาปเณ น สมฺผุสนฺติ เอวํ มุฏฺึ กโรนฺโต มุฏฺึ
ฉินฺทติ นาม ฯ โสปิ ปาราชิกํ อาปชฺชติ ฯ สุตฺตารุฬฺหนฺติ
สุตฺเต อารุฬฺหํ ฯ สุตฺเต อาวุตสฺสปิ สุตฺตมยสฺสปิ เอตํ อธิวจนํ ฯ
ปามงฺคาทีนิ โสวณฺณมยานิปิ โหนฺติ รูปิยมยานิปิ สุตฺตมยานิปิ
มุตฺตาวลีอาทโยปิ เอตฺเถว สงฺคหํ คตา ฯ เวนนฺติ สีสเวนปโฏ
วุจฺจติ ฯ เอเตสุ ยงฺกิญฺจิ เถยฺยจิตฺโต อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ
ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปามงฺคโกฏิยํ คเหตฺวา อากาสฏฺ อกโรนฺโต
อุทฺธาเรติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ฆํสนฺโต นีหรตีติ เอตฺถ ปน ปริปุณฺณาย
กุมฺภิยา อุปริ สมติตฺติกํ กุมฺภึ กตฺวา ปิตํ วา เอกํ โกฏึ
พุนฺเธ เอกํ โกฏึ มุขวฏฺฏิยํ กตฺวา ปิตํ วา ฆํสนฺตสฺส นีหรโต
ถุลฺลจฺจยํ ฯ กุมฺภีมุขา โมเจนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ ยํ ปน
อุปฑฺฒกุมฺภิยํ วา ริตฺตกุมฺภิยํ วา ปิตํ ตสฺส อตฺตนา ผุฏฺโกาโสว
านํ น สกลา กุมฺภี ตสฺมา ตํ ฆํสนฺตสฺสาปิ นีหรโต
ปติฏฺิโตกาสโต เกสคฺคมตฺเต มุตฺเต ปาราชิกเมว ฯ กุมฺภิยา ปน
ปริปุณฺณาย วา อูนาย วา อุชุกเมว อุทฺธรนฺตสฺส เหฏฺิมโกฏิยา
ปติฏฺิโตกาสา มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อนฺโตกุมฺภิยํ ปิตํ ยงฺกิญฺจิ
ปาราชิกปโหนกํ ภณฺฑํ สกลกุมฺภิยํ จาเลนฺตสฺส ปามงฺคาทีนิ จ
ฆํสิตฺวา นีหรนฺตสฺส ยาว มุขวฏฺฏึ นาติกฺกมติ ตาว ถุลฺลจฺจยเมว ฯ
ตสฺส หิ สพฺพาปิ กุมฺภี านนฺติ สงฺเขปมหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตํ ฯ
มหาอฏฺกถายมฺปน ปิตฏฺานเมว านํ โน สกลา กุมฺภี
ตสฺมา ยถาิตฏฺานโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ โมเจนฺตสฺส ปาราชิกเมวาติ
วุตฺตํ ฯ ตํ ปมาณํ ฯ อิตรํ ปน อากาสคตํ อกโรนฺตสฺส
จีวรวํเส ปิตจีวรเวกนเยน วุตฺตํ ฯ ตํ น คเหตพฺพํ ฯ
วินยวินิจฺฉเย หิ อาคเต ครุเก าตพฺพํ ฯ เอสา วินยธมฺมตา ฯ
อปิจ อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ มุฏฺึ วา ฉินฺทตีติ วจนโต
เจตํ เวทิตพฺพํ ยถา อนฺโตกุมฺภิยํ ิตสฺส น สพฺพา กุมฺภี านนฺติ ฯ
สปฺปิอาทีสุ ยงฺกิญฺจิ ปิวโต เอกปฺปโยเคน ปีตมตฺเต ปาราชิกนฺติ
มหาอฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน อยํ วิภาโค ทสฺสิโต
มุขํ อนปเนตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺส ปิวโต สเจ ปน คลคตํ ปาทํ
น อคฺฆติ มุขคเตน สทฺธึ อคฺฆติ รกฺขติ ตาว กณฺเน ปน
ปริจฺฉินฺนกาเลเยว ปาราชิกํ โหติ ฯ สเจปิ โอฏฺเหิ ปริจฺฉินฺทนฺโต
โอฏฺเ ปิทหติ ปาราชิกเมว ฯ อุปฺปลทณฺฑเวฬุนาฬีนฬนาฬีอาทีหิ
ปิวนฺตสฺสาปิ สเจ ปน คลคตเมว ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกํ ฯ สเจ สห
มุขคเตน อคฺฆติ อุปฺปลทณฺฑาทิคเตน สทฺธึ เอกาพทฺธภาวํ โกเปตฺวา
โอฏฺเหิ ปริจฺฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ สเจ อุปฺปลทณฺฑาทิคเตน
สทฺธึ อคฺฆติ อุปฺปลทณฺฑาทีนํ พุนฺเธ องฺคุลิยา ปิทหิตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปาทคฺฆนเก ปน คเล อปฺปวิฏฺเ อุปฺปลทณฺฑาทีสุ จ
มุเข จ อติเรกปาทมฺปิ เอกาพทฺธํ หุตฺวา ติฏฺติ รกฺขติเยวาติ ฯ
ตํ สพฺพมฺปิ ยสฺมา อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ มุฏฺึ วา
ฉินฺทตีติ อิมํ นยํ ภชติ ตสฺมา สุทสฺสิตเมว ฯ เอส ตาว
เอกาพทฺเธ นโย ฯ สเจ ปน หตฺเถน วา ปตฺเตน วา ถาลกาทินา
วา เยน เกนจิ ภาชเนน คเหตฺวา ปิวติ ยมฺหิ ปโยเค ปาทคฺฆนกํ
ปูรติ ตมฺหิ กเต ปาราชิกํ ฯ อถ มหคฺฆํ โหติ สิปฺปิกายปิ
เอกปฺปโยเคเนว ปาทคฺฆนกํ คเหตุํ สกฺกา โหติ เอกุทฺธาเรเยว
ปาราชิกํ ฯ ภาชนํ ปน นิมุชฺชาเปตฺวา คณฺหนฺตสฺส ยาว เอกาพทฺธํ
โหติ ตาว รกฺขติ ฯ มุขวฏฺฏิปริจฺเฉเทน วา อุทฺธาเรน วา
ปาราชิกํ ฯ ยทา ปน สปฺปึ วา เตลํ วา อจฺฉํ เตลสทิสเมว
มธุผาณิตํ วา กุมฺภึ อาวฏฺเฏตฺวา อตฺตโน ภาชเน ปเวเสติ
ตทา เตสํ อจฺฉตาย เอกาพทฺธตา นตฺถีติ ปาทคฺฆนเก มุขวฏฺฏิโต
คลิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปจิตฺวา ปิตํ ปน มธุผาณิตํ สิเลโส
วิย จิกฺกนํ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนโยคฺคํ โหติ อุปฺปนฺเน กุกฺกุจฺเจ
เอกาพทฺธเมว หุตฺวา ปฏินีหริตุํ สกฺโกติ ฯ เอตํ มุขวฏฺฏิยา
นิกฺขมิตฺวา ภาชเน ปวิฏฺมฺปิ พาหิเรน สทฺธึ เอกาพทฺธตฺตา รกฺขติ ฯ
มุขวฏฺฏิโต ฉินฺนมตฺเต ปน ปาราชิกํ ฯ โยปิ เถยฺยจิตฺเตน ปรสฺส
กุมฺภิยา ปาทคฺฆนกํ สปฺปึ วา เตลํ วา อวสฺสํ ปิวนกํ ยงฺกิญฺจิ
ทุกุลสาฏกํ วา จมฺมขณฺฑาทีนํ วา อญฺตรํ ปกฺขิปติ หตฺถโต
มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ริตฺตกุมฺภิยา อิทานิ เตลํ อากีริสฺสนฺตีติ
ตฺวา ยงฺกิญฺจิ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺโต ปกฺขิปติ ตญฺเจ ตตฺถ
เตเล อากิณฺเณ ปญฺจมาสกอคฺฆนกํ ปิวติ ปิวิตมตฺเต ปาราชิกนฺติ
มหาอฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ ตํ ปน ตตฺเถว สุกฺขตฬาเก สุกฺขมาติกาย
อุชุกรณวินิจฺฉเยน วิรุชฺฌติ อวหารลกฺขณํ เจตฺถ น ปญฺายติ
ตสฺมา น คเหตพฺพํ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน ตสฺส อุทฺธาเร
ปาราชิกํ วุตฺตํ ฯ ตํ ยุตฺตํ ฯ ปรสฺส ริตฺตกุมฺภิยา สงฺโคปนตฺถาย
จมฺมาทิภณฺฑํ เปตฺวา ตตฺถ เตเล อากิณฺเณ สเจ อยํ
ชานิสฺสติ มํ ปลิพุทฺธิสฺสตีติ ภีโต ปาทคฺฆนกํ เตลปีตํ ภณฺฑํ
เถยฺยจิตฺเตน อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ สุทฺธจิตฺเตน อุทฺธรติ ปเร ๑-
อาหราเปนฺเต ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ภณฺฑเทยฺยนฺนาม ยํ ปรสฺส นฏฺ
ตสฺส มูลํ วา ตเทว วา ภณฺฑํ ทาตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ โน เจ
เทติ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํ ฯ สเจ ปนสฺส กุมฺภิยํ
อญฺโ สปฺปึ วา เตลํ วา อากีรติ ตตฺรปายํ เถยฺยจิตฺเตน
เตลปิวนกํ ภณฺฑํ ปกฺขิปติ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ อตฺตโน
ริตฺตกุมฺภิยา ปรสฺส สปฺปึ วา เตลํ วา อากิณฺณภาวํ ตฺวา
เถยฺยจิตฺเตน ภณฺฑํ ปกฺขิปติ ปุพฺพนเยเนว อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
สุทฺธจิตฺโต นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา เถยฺยจิตฺเตน อุทฺธรติ ปาราชิกเมว ฯ
สุทฺธจิตฺโตว อุทฺธรติ เนว อวหาโร น คีวา ฯ มหาปจฺจริยํ
ปน อนาปตฺติมตฺตเมว วุตฺตํ ฯ กิสฺส มม กุมฺภิยํ เตลํ อากีรสีติ
@เชิงอรรถ: ๑. ปรสฺมึ ฯ
กุปิโต อนตฺตมโน ภณฺฑํ อุทฺธริตฺวา ฉฑฺเฑติ โน ภณฺฑเทยฺยนฺติ
กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ เถยฺยจิตฺเตน มุขวฏฺฏิยํ คเหตฺวา กุมฺภึ อาวิญฺชติ
เตลํ คเลตุกาโม ปาทคฺฆนเก คลิเต ปาราชิกํ ฯ เถยฺยจิตฺเตเนว
ชชฺชรํ กโรติ สวิตฺวา คมิสฺสตีติ ปาทคฺฆนเก สวิตฺวา คเต
ปาราชิกํ ฯ เถยฺยจิตฺเตเนว ฉิทฺทํ กโรติ โอมฏฺ วา อุมฺมฏฺ
วา เวมฏฺ วา ฯ อิทํ ปน สมฺโมหฏฺานํ ตสฺมา สุฏฺุ
สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ อยํ เหตฺถ วินิจฺฉโย ฯ โอมฏฺนฺนาม
อโธมุขจฺฉิทฺทํ ฯ อุมฺมฏฺนฺนาม อุทฺธํ มุขจฺฉิทฺทํ ฯ เวมฏฺนฺนาม
อุฬุงฺกสฺเสว อุชุคตจฺฉิทฺทํ ฯ ตตฺถ โอมฏฺสฺส พหิ ปฏฺาย
กตสฺส อพฺภนฺตรนฺตโต ปาทคฺฆนเก เตเล คลิเต พหิ อนิกฺขนฺเตปิ
ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา ตโต คลิตมตฺตเมว พหิ คตํ
นาม โหติ น กุมฺภีคตสงฺขํ ลภติ น กุมฺภิยํ สณฺาติ ฯ
อนฺโต ปฏฺาย กตสฺส พาหิรนฺตโต ปาทคฺฆนเก คลิเต ปาราชิกํ ฯ
อุมมฏฺสฺส ยถา ตถา วา กตสฺส พาหิรนฺตโต คลิเต ปาราชิกํ ฯ
ตํ หิ ยาว พาหิรนฺตโต น คลติ ตาว กุมฺภีคตเมว โหติ ฯ
เวมฏฺสฺส กปาลมชฺฌโต คลิตวเสน กาเรตพฺโพติ อฏฺกถาสุ
วุตฺตํ ฯ ตํ ปน อนฺโต จ พหิ จ ปฏฺาย มชฺเฌ เปตฺวา
กตฉิทฺเท ตฬากสฺส มริยาทเภทเนน สเมติ ฯ อนฺโต ปฏฺาย กเต
ปน พาหิรนฺเตน พหิ ปฏฺาย กเต อพฺภนฺตรนฺเตน กาเรตพฺโพติ
อิทเมตฺถ ยุตฺตํ ฯ โย ปน วฏฺเฏตฺวา คจฺฉิสฺสตีติ เถยฺยจิตฺเตน
กุมฺภิยา อาธารกํ วา อุปตฺถมฺภนเลฑฺฑุเก วา อปเนติ วฏฺเฏตฺวา
คตาย ปาราชิกํ ฯ เตลากีรณภาวํ ปน ตฺวา ริตฺตกุมฺภิยา
ชชฺชรภาเวสุ วา ฉิทฺเทสุ วา กเตสุ ปจฺฉานิกฺขนฺตเตลปฺปมาเณน
ภณฺฑเทยฺยํ โหติ ฯ อฏฺกถาสุ ปน กตฺถจิ ปาราชิกนฺติปิ ลิขิตํ ฯ
ตํ ปมาทลิขิตํ ฯ ปุณฺณาย กุมฺภิยา อุปริ กฏฺ วา ปาสาณํ
วา ปติตฺวา ภินฺทิสฺสติ ตโต เตลํ ปคฺฆริสฺสตีติ เถยฺยจิตฺเตน
ทุพฺพทฺธํ วา กโรติ ทุฏฺปิตํ วา เปติ ฯ อวสฺสํ ปตนกํ ตถา
กโรนฺตสฺส กตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ริตฺตกุมฺภิยา อุปริ กโรติ ตํ
ปจฺฉา ปุณฺณกาเล ปติตฺวา ภินฺทติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ อีทิเสสุ หิ
าเนสุ ภณฺฑสฺส นตฺถิกาเล กตปโยคตฺตา อาทิโตว ปาราชิกํ
น โหติ ฯ ภณฺฑวินาสนสฺส ปน กตตฺตา ภณฺฑเทยฺยํ โหติ ฯ
อาหราเปนฺเตสุ อททโต สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน ปาราชิกํ ฯ
เถยฺยจิตฺเตน มาติกํ อุชุํ กโรติ วฏฺเฏตฺวา คมิสฺสติ เตลํ วา
อุตฺตราเปสฺสตีติ วฏฺเฏตฺวา วา คจฺฉตุ เตลํ วา อุตฺตรตุ
อุชุกรณกาเล ปาราชิกํ ฯ อีทิสา หิ ปโยคา ปุพฺพปฺปโยคาวหาเร
สงฺคหํ คจฺฉนฺติ ฯ สุกฺขมาติกาย อุชุกตาย ปจฺฉา อุทเก อาคเต
วฏฺฏิตฺวา วา คจฺฉตุ เตลํ วา อุตฺตรตุ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ กสฺมา ฯ
านาจาวนปฺปโยคสฺส อภาวา ฯ ตสฺส ลกฺขณํ นาวฏฺเ
อาวิภวิสฺสติ ฯ ตตฺเถว ภินฺทติ วาติอาทีสุ อฏฺกถายํ ตาว วุตฺตํ
ภินฺทติ วาติ มุคฺคเรน โปเถตฺวา ภินฺทติ ฯ ฉฑฺเฑติ วาติ อุทกํ
วา วาลิกํ วา อากีริตฺวา อุตฺตราเปติ ฯ ฌาเปติ วาติ ทารูนิ
อาหริตฺวา ฌาเปติ วา ฯ อปริโภคํ วา กโรตีติ อขาทิตพฺพํ
อปาตพฺพํ วา กโรติ อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา วิสํ วา อุจฺฉิฏฺ
วา กุณปํ วา ปาเตติ ฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ านา จาวนสฺส
นตฺถิตาย ทุกฺกฏํ ฯ พุทฺธวิสโย นาเมโส ฯ กิญฺจาปิ ทุกฺกฏํ
อาหราเปนฺเต ภณฺฑเทยฺยนฺติ ฯ ตตฺถ ปุริมทฺวยํ น สเมติ ฯ ตํ
หิ กุมฺภีชชฺชรกรเณน จ มาติกาอุชุกรเณน จ สทฺธึ เอกลกฺขณํ ฯ
ปจฺฉิมํ ปน ทฺวยํ านา จาเวนฺเตนาปิ สกฺกา กาตุํ ฯ ตสฺมา
เอตฺถ เอวํ วินิจฺฉยํ วทนฺติ ฯ อฏฺกถายํ กิร านา จาวนสฺส
นตฺถิตาย ทุกฺกฏนฺติ อิทํ ปจฺฉิมทฺวยํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ านา
จาวนํ อกโรนฺโตเยว หิ เถยฺยจิตฺเตน วา วินาเสตุกามตาย วา
ฌาเปยฺยปิ อปริโภคมฺปิ กเรยฺย ปุริมทฺวเย ปน วุตฺตนเยน
ภินฺทนฺตสฺส วา ฉฑฺเฑนฺตสฺส วา านา จาวนํ อตฺถิ ตสฺมา
ตถา กโรนฺตสฺส วินาเสตุกามตาย ภณฺฑเทยฺยํ เถยฺยจิตฺเตน
ปาราชิกนฺติ ฯ ปาลิยํ ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตตฺตา อยุตฺตนฺติ เจ ฯ น
อญฺถา คเหตพฺพตฺถโต ฯ ปาลิยํ หิ เถยฺยจิตฺตปกฺเข ภินฺทติ
วาติ อุทเกน สํภินฺทติ ฉฑฺเฑติ วาติ ตตฺถ วมนํ วา อุจฺจารํ
วา ปสฺสาวํ วา ฉฑฺเฑตีติ เอวเมเก วทนฺติ ฯ อยํ ปเนตฺถ
สาโร ฯ วินีตวตฺถุมฺหิ ติณชฌาปโก วิย านา อจฺจาเวตุกาโมว
เกวลํ ภินฺทติ ฯ ภินฺนตฺตา ปน เตลาทีนิ นิกฺขมนฺติ ฯ ยํ วา
ปเนตฺถ ปตฺถินฺนํ ตํ เอกาพทฺธเมว ติฏฺติ อฉฑฺเฑตุกาโมเยว
จ เกวลํ ตตฺถ อุทกวาลิกาทีนิ อากีรติ ฯ อากิณฺณตฺตา ปน
เตลํ ฉฑฺฑิยติ ฯ ตสฺมา โวหารวเสน ภินฺทติ วา ฉฑฺเฑติ
วาติ วุจฺจตีติ ฯ เอวเมเตสํ ปทานํ อตฺโถ คเหตพฺโพ ฯ
นาเสตุกามตาปกฺเข ปน อิตรถาปิ ยุชฺชติ ฯ เอวํ หิ กถิยมาเน
ปาลิ จ อฏฺกถา จ ปุพฺพาปเรน สํสนฺทิตฺวา สุกถิตา โหติ ฯ
เอตฺตาวตาปิ จ สนฺโตสํ อกตฺวา อาจริเย ปยิรุปาสิตฺวา วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพติ ฯ
                   ภุมฺมฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๙๕} ถลฏฺเ ฯ ถเล นิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิตเล วา ปาสาทปพฺพตตลาทีสุ
วา ยตฺถ กตฺถจิ ปฏิจฺฉนฺเน วา อปฏิจฺฉนฺเน วา
ปิตํ ถลฏฺนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ตํ สเจ ราสิกตํ โหติ อนฺโตกุมฺภิยํ
ภาชนคตกรณมุฏฺิจฺเฉทนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สเจ เอกาพทฺธํ
สิเลสนิยฺยาสาทิ ปกฺกมธุผาณิตวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สเจ ครุกํ
โหติ ภารพทฺธํ โลหปิณฺฑี คุฬปิณฺฑี เตลมธุฆฏาทิ วา กุมฺภิยา
านา จาวนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สงฺขลิกพทฺธสฺส จ านเภโท
สลฺลกฺเขตพฺโพ ฯ ปตฺถริตฺวา ปิตํ ปน ปาวารตฺถรกสาฏกาทึ
อุชุกํ คเหตฺวา อากฑฺฒติ ปาริมนฺเต โอริมนฺเตน ผุฏฺโกาสํ
อติกฺกนฺเต ปาราชิกํ ฯ เอวํ สพฺพทิสาสุ สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ เวเตฺวา
อุทฺธรติ เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ เสสํ
วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                    ถลฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๙๖} อากาสฏฺเ ฯ โมรสฺส ฉหิ อากาเรหิ านปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ
ปุรโต มุขตุณฺฑเกน ปจฺฉโต กลาปคฺเคน อุภยปสฺเสสุ ปกฺขปริยนฺเตหิ
อโธ ปาทนขสิขาย อุทฺธํ สิขคฺเคนาติ ฯ ภิกฺขุ สสฺสามิกํ
อากาสฏฺ โมรํ คเหสฺสามีติ ปุรโต วา ติฏฺติ หตฺถํ วา ปสาเรติ ฯ
โมโร อากาเสเยว ปกฺเข ปสาเรติ วาตํ คาหาเปตฺวา คมนํ
อุปจฺฉินฺทิตฺวา ติฏฺติ ฯ ตสฺส ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ ฯ ตํ อผนฺเทนฺโต
หตฺเถน อามสติ ทุกฺกฏเมว ฯ านา อจฺจาเวนฺโต ผนฺทาเปติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ หตฺเถน ปน คเหตฺวา วา อคฺคเหตฺวา วา มุขตุณฺฑเกน
ผุฏฺโกาสํ กลาปคฺคํ กลาปคฺเคน วา ผุฏฺโกาสํ มุขตุณฺฑกํ
อติกฺกาเมติ สเจ ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกํ ฯ ตถา วามปกฺขปริยนฺเตน
ผุฏฺโกาสํ ทกฺขิณปกฺขปริยนฺตํ ทกฺขิณปกฺขปริยนฺเตน
วา ผุฏฺโกาสํ วามปกฺขปริยนฺตํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ตถา
ปาทนขสิขาย ผุฏฺโกาสํ สิขคฺคํ สิขคฺเคน วา ผุฏฺโกาสํ ปาทนขสิขํ
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อากาเสน คจฺฉนฺโต โมโร สีสาทีสุ
ยสฺมึ องฺเค นิลียติ ตํ ตสฺส านํ ฯ ตสฺมา ตํ หตฺเถ นิลีนํ
อิโตจีโตจ กโรนฺโตปิ ผนฺทาเปติเยว ฯ ยทิ ปน อิตเรน หตฺเถน
คเหตฺวา านา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อิตรํ หตฺถํ อุปเนติ โมโร
สยเมว โอฑฺเฑตฺวา ตตฺถ นิลียติ อนาปตฺติ ฯ องฺเค นิลีนภาวํ
ตฺวา เถยฺยจิตฺเตน เอกปทวารํ คจฺฉติ ถุลฺลจฺจยํ ทุติยํ
ปาราชิกํ ฯ ภูมิยํ ิตโมโร ทฺวินฺนํ ปาทานํ กลาปสฺส จ วเสน
ตีณิ านานิ ลภติ ฯ ตํ อุกฺขิปนฺตสฺส ยาว เอกมฺปิ านํ ปวึ
ผุสติ ตาว ถุลฺลจฺจยํ ฯ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปวิยา โมจิตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปญฺชเร ิตํ สห ปญฺชเรน อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ
ยทิ ปน ปาทํ น อคฺฆติ สพฺพตฺถ อคฺฆวเสน กาตพฺพํ ฯ
อนฺโตวตฺถุมฺหิ จรนฺตํ โมรํ เถยฺยจิตฺเตน อุตฺตราเสตฺวา ปทสาว
พหิวตฺถุํ นีหรนฺโต ทฺวารปริจฺเฉทํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วเช
ิตสฺส พลิวทฺทสฺส หิ วโช วิย อนฺโตวตฺถุ ตสฺส านํ ฯ
หตฺเถน ปน คเหตฺวา อนฺโตวตฺถุสฺมิมฺปิ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส
ปาราชิกเมว ฯ อนฺโตคาเม จรนฺตมฺปิ คามปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺตสฺส
ปาราชิกํ ฯ สยเมว นิกฺขมิตฺวา คามูปจาเร วา วตฺถูปจาเร วา
จรนฺตํ ปน เถยฺยจิตฺโต กฏฺเน วา กถลาย วา อุตฺตราเสตฺวา
อฏวีมุขํ กโรติ ฯ โมโร อุฑฺเฑตฺวา อนฺโตคาเม วา อนฺโตวตฺถุมฺหิ
วา ฉทนปิฏฺเ วา นิลียติ รกฺขติ ฯ สเจ ปน อฏวีมุโข
อุฑฺเฑติ วา คจฺฉติ วา อฏฺวึ ปเวเสตฺวา คเหสฺสามีติ ปริกปฺเป
อสติ ปวิโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อุปฺปติตมตฺเต ทุติยปทวาเร วา
ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา คามโต นิกฺขนฺตสฺส ิตฏฺานเมว
านํ โหติ ฯ กปิญฺชราทีสุปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ สาฏกํ วาติ
วาตเวคุกฺขิตฺตํ ปวีตเล ปตฺถริตฺวา ปิตมิว อากาเส คจฺฉนฺตํ
ขลิตฺถทฺธํ สาฏกํ อภิมุขาคตํ หตฺเถน เอกสฺมึ อนฺเต คณฺหาติ
อิโตจีโตจ านํ อวิโกเปนฺโตเยว คมนูปจฺเฉเท ทุกฺกฏํ านา
จาวนํ อกโรนฺโต ปาเลติ ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํ านา จาเวติ
ปาราชิกํ ฯ านปริจฺเฉโท จสฺส โมรสฺเสว ฉหิ อากาเรหิ
เวทิตพฺโพ ฯ อตฺถทฺธสาฏโก ปน เอกสฺมึ อนฺเต คหิตมตฺเตว
ทุติเยนนฺเตน ปปติตฺวา ภูมิยํ ปติฏฺาติ ตสฺส เทฺว านานิ
โหนฺติ หตฺโถ เจว ภูมิ จ ฯ ตํ ยถาคหิตเมว ปมํ
คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเลติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ภูมิโต ทุติยหตฺเถน
วา ปาเทน วา อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ ปมํ วา ภูมิโต อุทฺธรติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเวติ ปาราชิกํ ฯ
คหณํ วา อมุญฺจนฺโต อุชุกเมว หตฺถํ โอนเมตฺวา ภูมิคตํ กตฺวา
เตเนว หตฺเถน อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ เวฏฺเนปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ
หิรญฺ วา สุวณฺณํ วา ฉิชฺชมานนฺติ มนุสฺสานํ อลงฺกโรนฺตานํ
คีเวยฺยกาทิ ปิลนฺธนํ วา สุวณฺณสลากํ ฉินฺทนฺตานํ สุวณฺณการานํ
สุวณฺณขณฺฑํ วา ฉิชฺชมานํ ปตติ ฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อากาเสน
อาคจฺฉนฺตํ เถยฺยจิตฺโต หตฺเถน คณฺหาติ คหณเมว านํ
คหิตปฺปเทสโต หตฺถํ อปเนติ ปาราชิกํ ฯ จีวเร ปติตํ หตฺเถน
อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ อนุทฺธริตฺวาว ยาติ ทุติเย ปทวาเร
ปาราชิกํ ฯ ปตฺเต ปติเตปิ เอเสว นโย ฯ สีเส วา มุเข วา
ปาเท วา ปติตํ หตฺเถน คณฺหาติ ปาราชิกํ ฯ อคฺคเหตฺวาว
ยาติ ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํ ฯ ยตฺถ ยตฺถ จ ปตติ ตสฺส
ปติฏฺิโตกาโสว านํ น สพฺพํ องฺคปจฺจงฺคํ ปตฺตจีวรํ วาติ ฯ
                  อากาสฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๙๗} เวหาสฏฺเ ฯ มญฺจปีาทีสุ ปิตํ ภณฺฑํ อามาสํ วา โหตุ
อนามาสํ วา เถยฺยจิตฺเตน อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ  ฯ มญฺจปีเสุ
ปิตภณฺเฑ เจตฺถ ถลฏฺเ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
อยํ ปน วิเสโส ฯ สเจ ขลิยา ถทฺธสาฏโก มญฺเจ วา ปีเ
วา ปตฺถโฏ มชฺเฌน มญฺจตลํ น ผุสติ มญฺจปาเทเยว ผุสติ
เตสํ วเสน านํ เวทิตพฺพํ ฯ ปาทานํ อุปริ ผุฏฺโกาสเมว หิ
อติกฺกามิตมตฺเต ตตฺถ ปาราชิกํ โหติ ฯ สห มญฺจปีเหิ
หรนฺตสฺส ปน มญฺจปีปาทานํ ปติฏฺิโตกาสวเสน านํ เวทิตพฺพํ ฯ
จีวรวํเส วาติ จีวรฏฺปนตฺถาย พนฺธิตฺวา ปิเต วํเส วา
กฏฺทณฺฑเก วา ฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ
กตฺวา ปิตจีวรสฺส ปติฏฺิโตกาเสน ผุฏฺโกาโสว านํ น สพฺโพ
จีวรวํโส ฯ ตสฺมา เถยฺยจิตฺเตน ตํ โภเค คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺส
ปารโต วํเส ปติฏฺิโตกาสํ โอรโต จีวรวํสสฺส ผุฏฺปฺปเทสํ
อติกฺกาเมนฺตสฺส เอกทฺวงฺคุลมตฺตากฑฺฒเนเนว ปาราชิกํ ฯ อนฺเต
คเหตฺวา กฑฺฒนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ ตตฺเถว ปน จีวรวํเส
วามโต วา ทกฺขิณโต วา โอสาเรนฺตสฺส วามนฺเตน ทกฺขิณนฺตฏฺานํ
ทกฺขิณนฺเตน วา วามนฺตฏฺานํ อติกฺกนฺตมตฺเต ทสทฺวาทสงฺคุล-
มตฺตสารเณเนว ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺตสฺส เกสคฺคมตฺตุกฺเขปเนน
ปาราชิกํ ฯ จีวรวํสํ ผุสนฺตํ วา อผุสนฺตํ วา รชฺชุเกน พนฺธิตฺวา
ปิตจีวรํ โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ มุตฺตมตฺตเมว
หิ ตํ านา มุตฺตนฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ ฯ วํเส เวเตฺวา ปิตํ
นิพฺเพเนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ นิพฺเพิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ วลยํ กตฺวา
ปิเต วลยํ ฉินฺทติ วา โมเจติ วา เอกํ วา วํสโกฏึ โมเจตฺวา
นีหรติ ถุลฺลจฺจยํ ฉินฺนมตฺเต มุตฺตมตฺเต นีหฏมตฺเต จ
ปาราชิกํ ฯ ตถา อกตฺวาว จีวรวํเส อิโตจีโตจ สาเรติ รกฺขติ
ตาว ฯ วลยสฺส หิ สพฺโพปิ จีวรวํโส านํ ฯ กสฺมา ฯ ตตฺถ
สํสรณธมฺมตาย ฯ ยทิ ปน นํ หตฺเถน คเหตฺวา อากาสคตํ
กโรติ ปาราชิกํ ฯ ปสาเรตฺวา ปิตสฺส ปติฏฺิโตกาเสน
ผุฏฺโกาโสว านํ ฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ปิเต วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพ ฯ ยํ ปน เอเกนนฺเตน ภูมึ ผุสิตฺวา ิตํ โหติ ตสฺส
จีวรวํเส ภูมิยญฺจ ปติฏฺิโตกาสวเสน เทฺว านานิ ฯ ตตฺถ ภูมิยํ
เอเกนนฺเตน ปติฏฺิเต อตฺถทฺธสาฏเก วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพ ฯ จีวรรชฺชุยาปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ องฺกุสเก ลคฺเคตฺวา
ปิตภณฺฑํ ปน เภสชฺชฆโฏ วา เภสชฺชตฺถวิกา วา สเจ ภิตฺตึ
วา ภูมึ วา อผุสิตฺวา ิตํ ลคฺคนกํ ฆํสนฺตสฺส นีหรโต องฺกุสโกฏิโต
นิกฺขนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ลคฺคนกํ ถทฺธํ โหติ พุนฺเธน อุกฺขิปิตฺวา
อากาสคตํ กโรนฺตสส องฺกุสโกฏิโต อนิกฺขนฺเตปิ ปาราชิกํ ฯ
ภิตฺตินิสฺสิตํ โหติ ปมํ องฺกุสโกฏิโต นีหรติ ถุลฺลจฺจยํ ปจฺฉา
ภิตฺตึ โมเจติ ปาราชิกํ ฯ ปมํ ภิตฺตึ โมเจตฺวา ปจฺฉา
องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ภาริยํ ภณฺฑํ
นีหริตุมสกฺโกนฺโต สยํ ภิตฺตินิสฺสิตํ กตฺวา องฺกุสโต นีหรติ ปุน
ภิตฺตึ อโมเจตฺวาปิ องฺกุสโต นีหฏมตฺเตเยว ปาราชิกํ ฯ อตฺตนา
กตฏฺานํ หิ านํ น โหติ ฯ ภูมึ ผุสิตฺวา ิตสฺส ปน
เทฺว เอว านานิ ฯ ตตฺถ วุตฺโตเยว วินิจฺฉโย ฯ ยํ ปน สิกฺกาย
ปกฺขิปิตฺวา ลคฺคิตํ โหติ ตํ สิกฺกาโต นีหรนฺตสฺสาปิ สห สิกฺกาย
องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ ปาราชิกํ ฯ ภิตฺติภูมิสนฺนิสฺสิตวเสน เจตฺถ
านเภโทปิ เวทิตพฺโพ ฯ ภิตฺติขีโลติ อุชุกํ กตฺวา ภิตฺติยํ
อาโกฏฺฏิโต วา ตตฺถ ชาตโก เอว วา ฯ นาคทนฺโต ปน วงฺโก
อาโกฏฺฏิโต เอว ฯ เตสุ ลคฺเคตฺวา ปิตํ องฺกุสเก วุตฺตนเยน
วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ ทฺวีสุ ตีสุ ปน ปฏิปาฏิยา ิเตสุ อาโรเปตฺวา
ปิตํ กุนฺตํ วา ภิณฺฑึ วา วาลํ วา อคฺเค วา พุนฺเธ วา
คเหตฺวา อากฑฺฒติ เอกเมกสฺส ผุฏฺโกาสมตฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ผุฏฺโกาสมตฺตเมว หิ เตสํ านํ โหติ น สพฺเพ
ขีลา วา นาคทนฺตา วา ฯ ภิตฺติอภิมุโข ตฺวา มชฺเฌ คเหตฺวา
อากฑฺฒติ โอริมนฺเตน ผุฏฺโกาสํ ปาริมนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปรโต เปเลนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ หตฺเถน คเหตฺวา
อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสคตํ กโรติ ปาราชิกํ ฯ ภิตฺตึ
นิสฺสาย ปิตํ ภิตฺตึ ฆํสนฺโต กฑฺฒติ อคฺเคน ผุฏฺโกาสํ พุนฺธํ
พุนฺเธน วา ผุฏฺโกาสํ อคฺคํ อติกฺกาเมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ
ภิตฺติอภิมุโข ตฺวา อากฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน ผุฏฺโกาสํ อปรนฺตํ
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุชุกํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ
กโรติ ปาราชิกํ ฯ รุกฺเข วา ลคฺคิตนฺติ ตาลรุกฺขาทีสุ อาโรเปตฺวา
ลคฺคิตํ ฯ องฺกุสกาทีสุ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ
ชาตกํ ปน ตาลปิณฺฑึ จาเลนฺตสฺส ยสฺมึ ผเล ปาราชิกวตฺถุ ปูรติ ๑- ตสฺมึ
พนฺธนา มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปิณฺฑึ ฉินฺทติ ปาราชิกํ ฯ อคฺเคน
ปน ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ปิตา เทฺว านานิ ลภติ ปิตฏฺานญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑. วตฺถุํ ปูเรตีติปิ ทิสฺสติ. เหตุกตฺตุวาจกํ อาขฺยาตปทํ.
วณฺฏฏฺานญฺจ ฯ ตตฺถ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย  เวทิตพฺโพ ฯ โย
ปน ฉินฺนมตฺตา ปตมานา สทฺทํ กเรยฺยาติ ภเยน สยํ อคฺเคน
ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ฉินฺทติ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อตฺตนา
กตฏฺานํ หิ านํ น โหติ ฯ เอเตน อุปาเยน สพฺพรุกฺขานํ
ปุปฺผผเลสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ปตฺตาธารเกปีติ เอตฺถ
รุกฺขาธารโก วา โหตุ วลยาธารโก วา ทณฺฑาธารโก วา ยงฺกิญฺจิ
ปตฺตฏฺปนกํ ปจฺฉิกาปิ โหตุ ปตฺตาธารโกเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
ตตฺถ ปิตปตฺตสฺส ปตฺเตน ผุฏฺโกาโส เอว านํ ฯ ตสฺส
รุกฺขาธารเก ปญฺจหากาเรหิ านปริจฺเฉโท โหติ ฯ ตตฺถ ิตปตฺตํ
มุขวฏฺฏิยํ คเหตฺวา จตูสุ ทิสาสุ ยโต กุโตจิ กฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน
ผุฏฺโกาสํ อปรนฺตํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ
อุกฺขิปโต ปาราชิกํ ฯ สพฺพตฺถ จ ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺพํ ฯ
สหาธารเกน หรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยติ ฯ
                  เวหาสฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๙๘} อุทกฏฺเ ฯ อุทเก นิกฺขิตฺตํ โหตีติ ราชภยาทีหิ ภีเตหิ
อุทเกน อวินสฺสนธมฺเมสุ ตมฺพโลหภาชนาทีสุ สุปฏิจฺฉนฺนํ
กตฺวา โปกฺขรณีอาทีสุ อสนฺทนเก อุทเก นิกฺขิตฺตํ ฯ ตสฺส
ปติฏฺิโตกาโสเยว านํ น สพฺพํ อุทกํ ฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺสาติ อคมฺภีเร อุทเก ปทสา คจฺฉนฺตสฺส ปทวาเร ปทวาเร
ทุกฺกฏํ ฯ คมฺภีเร หตฺเถหิ วา ปาเทหิ วา ปโยคํ กโรนฺตสฺส
หตฺถปาเทหิ วา ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ เอเสว นโย กุมฺภีคหณตฺถํ
นิมุชฺชนุมฺมุชฺชเนสุปิ ฯ สเจ ปน อนฺตรา กิญฺจิ อุทกสปฺปํ วา
วาฬมจฺฉํ วา ทิสฺวา ภีโต ปลายติ อนาปตฺติ ฯ อามสนาทีสุ
ภูมิคตาย กุมฺภิยา วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน
วิเสโส ฯ ตตฺถ ภูมิยํ ขนิตฺวา กฑฺฒติ อิธ กทฺทเม โอสาเทติ ฯ
เอวํ ฉหากาเรหิ านปริจฺเฉโท โหติ ฯ อุปฺปลาทีสุ ยสฺมึ ปุปฺเผ
วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อุปฺปลชาติกานญฺเจตฺถ
ยาว เอกสฺมึปิ ปสฺเส วาโก น ฉิชฺชติ ตาว รกฺขติ ฯ
ปทุมชาติกานํ ปน ทณฺเฑ ฉินฺเน อพฺภนฺตเร สุตฺตํ อจฺฉินฺนมฺปิ น
รกฺขติ ฯ สามิเกหิ ฉินฺทิตฺวา ปิตานิ อุปฺปลาทีนิ โหนฺติ ยํ
วตฺถุํ ปูเรติ ตสฺมึ อุทฺธเฏ ปาราชิกํ ฯ หตฺถกพทฺธานิ โหนฺติ
ยสฺมึ หตฺถเก วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ อุทฺธเฏ ปาราชิกํ ฯ ภารพทฺธานิ
โหนฺติ ตํ ภารํ ฉนฺนํ อาการานํ เยนเกนจิ อากาเรน านา
จาเวนฺตสฺส ภุมฺมฏฺกุมฺภิยํ วุตฺตนเยน ปาราชิกํ ฯ ทีฆนาฬานิ
อุปฺปลาทีนิ ปุปฺเผสุ วา นาเฬสุ วา เวณึ กตฺวา อุทกปิฏฺเ
รชฺชุเกสุ ติณานิ สนฺถริตฺวา เปนฺติ วา พนฺธนฺติ วา เตสํ
ทีฆโต ปุปฺผคฺเคน จ นาฬนฺเตน จ ติริยํ ปริยนฺเตหิ เหฏฺา
ปติฏฺิโตกาเสน อุทฺธํ อุปริฏฺิมสฺส ปิฏฺิยาติ ฉหิ อากาเรหิ
านา จาวนปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ โยปิ อุทกปิฏฺิยํ
ปิตปุปฺผกลาปํ อุทกํ จาเลตฺวา วีจึ อุฏฺาเปตฺวา เกสคฺคมตฺตมฺปิ
ยถาิตฏฺานโต จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อถ ปน ปริกปฺเปติ เอตฺถ
คตํ คเหสฺสามีติ รกฺขติ ตาว ฯ คตฏฺาเน อุทฺธรโต ปาราชิกํ ฯ
อุทกโต อจฺจุคฺคตสฺส ปุปฺผสฺส สกลมุทกํ านํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏตฺวา
อุชุกํ อุทฺธรนฺตสฺส นาฬนฺเต เกสคฺคมตฺตํ อุทกโต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผํ คเหตฺวา อปนาเมตฺวา ปสฺสโต อากฑฺฒนฺโต
อุปฺปาเฏติ น อุทกํ านํ อุปฺปาฏิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
กลาปพทฺธานิ ปุปฺผานิ อุทกฏฺาเน วา รุกฺเข วา คจฺเฉ วา พนฺธิตฺวา
เปนฺติ ฯ พนฺธนํ อโมเจตฺวา อิโตจีโตจ กโรนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ
พนฺธเน มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปมํ พนฺธนํ โมเจตฺวา
ปจฺฉา หรติ เอตฺถ ฉหากาเรหิ านปริจฺเฉโทติ อิทํ อุภยํ
มหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตํ ฯ ปทุมินิยํ ปุปฺผานิ สห ปทุมินิยา คณฺหิตุกามสฺส
ปุปฺผนาเฬหิ ปตฺตนาเฬหิ จ ผุฏอุทกวเสน อุทฺธญฺเจว ติริยญฺจ
านปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ ตํ ปนสฺส ปทุมินึ อนุปฺปาเฏตฺวา
ปุปฺผานิ วา ปตฺตานิ วา อตฺตโน อภิมุขํ อากฑฺฒนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ
อุปฺปาฏิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผปตฺตนาเฬ านโต อจฺจาเวตฺวาปิ
ปมํ ปทุมินึ อุปฺปาเฏนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ปุปฺผปตฺตนาเฬสุ
านา จาวิเตสุ ปาราชิกํ ฯ อุปฺปาฏิตาย ปทุมินิยา ปุปฺผํ
คณฺหนฺโต ปน ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺโพ ฯ พหิ ปิเต
ราสิกตกลาปพทฺธภารพทฺธปุปฺเผปิ เอเสว นโย ฯ ภิสํ วา มูฬาลํ
วา เยน วตฺถุ ปูรติ ตํ อุปฺปาเฏนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ กทฺทเมน
ผุฏฺโกาสวเสน เจตฺถ านํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํ ฯ ตานิ อุปฺปาเฏนฺตสฺส
สุขุมํ มูลํปิ อจฺฉินฺนํ โหติ รกฺขติ ตาว ภิสปพฺเพ ชาตํ
ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา โหติ ตํปิ รกฺขตีติ มหาอฏฺกถายเมว
วุตฺตํ ฯ ภิสคณฺิมฺหิ ปน กณฺฏโก โหติ โยพฺพนปฺปตฺตานํ
มุขปิฬกา วิย อยํ อทีฆตฺตา น รกฺขติ ฯ เสสํ อุปฺปลาทีสุ
วุตฺตนยเมว ฯ มจฺฉกจฺฉปานํ สสฺสามิกานํ วาปีอาทีสุ สกลมุทกํ
านํ ฯ ตสฺมา โย ปฏิชคฺคนฏฺาเน สสฺสามิกํ มจฺฉํ พลิเสน วา
ชาเลน วา กุมฺมิเนน วา หตฺเถน วา คณฺหาติ ตสฺส เยน
มจฺเฉน วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ เกสคฺคมตฺตํปิ อุทกโต อุทฺธฏมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ โกจิ มจฺโฉ คยฺหมาโน อิโตจีโตจ ธาวติ อากาสํ
อุปฺปตติ ตีเร ปตติ ตํ อากาเส วา ิตํ ตีเร วา ปติตํ
คณฺหโตปิ ปาราชิกเมว ฯ กจฺฉปํปิ พหิ โคจรตฺถํ คตํ คณฺหโต
เอเสว นโย ฯ อุทกฏฺ ปน อุทกา โมจยโต ปาราชิกํ ฯ เตสุ
เตสุ ชนปเทสุ สพฺพสาธารณสฺส มหาตฬากสฺส นิทฺธมนตุมฺพํ นิสฺสาย
สพฺพสาธารณเมว กุนฺนทีสทิสํ อุทกวาหกํ ขนนฺติ ฯ ตโต
ขุทฺทกมาติกาโย นีหริตฺวา มาติกาโกฏิยํ อตฺตโน อตฺตโน วลญฺชนตฺถาย
อาวาเฏ ขนนฺติ ฯ เตสํ ปน ยทา อุทเกน อตฺโถ โหติ ตทา
อาวาเฏ ขุทฺทกมาติกาโย อุทกวาหกญฺจ โสเธตฺวา นิทฺธมนตุมฺพํ
อุคฺฆาเฏนฺติ ฯ ตโต อุทเกน สทฺธึ มจฺฉา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน
อาวาเฏ ปตฺวา วสนฺติ ฯ ตตฺถ ตฬาเก จ อุทกวาหเก จ มจฺเฉ
คณฺหนฺเต น วาเรนฺติ ฯ ขุทฺทกาสุ ปน อตฺตโน อตฺตโน มาติกาสุ
อุทกอาวาเฏสุ จ ปวิฏฺมจฺเฉ คณฺหิตุํ น เทนฺติ วาเรนฺติ ฯ
ตตฺถ โย ตฬาเก วา นิทฺธมนตุมฺเพ วา อุทกวาหเก วา มจฺเฉ
คณฺหาติ อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ขุทฺทกมาติกาสุ ปน อาวาเฏ
วา ปวิฏฺ มจฺฉํ คณฺหนฺโต คหิตสฺส อคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ
สเจ ตโต คยฺหมาโน มจฺโฉ อากาเส วา อุปฺปตติ ตีเร วา
ปตติ ตํ อากาสฏฺ ตีรฏฺ วา อุทกวินิมุตฺตํ คณฺหโต อวหาโร
นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา อตฺตโน ปริคฺคหฏฺาเน ิตสฺเสว เต
สามิกา ฯ เอวรูปา หิ ตตฺถ กติกา ฯ กจฺฉเปปิ เอเสว นโย ฯ
สเจ ปน มจฺโฉ คยฺหมาโน อาวาฏโต ขุทฺทกมาติกํ อารุหติ
ตตฺถ นํ คณฺหโตปิ อวหาโรเยว ฯ ขุทฺทกมาติกาโต ปน
อุทกวาหกํ ตโต จ ตฬากํ อารุฬฺหํ คณฺหโต อวหาโร นตฺถิ ฯ โย
อาวาฏโต ภตฺตสิตฺเถหิ ปโลเภตฺวา มาติกํ อาโรเปตฺวา คณฺหาติ
อวหาโรว ฯ ตโต ปน ปโลเภตฺวา อุทกวาหกํ อาโรเปตฺวา
คณฺหนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ เกจิ กุโตจิเทว สพฺพสาธารณฏฺานโต
มจฺเฉ อาเนตฺวา ปจฺฉิมวตฺถุภาเค อุทกอาวาเฏ ขิปิตฺวา โปเสตฺวา
ทิวเส ทิวเส เทฺว ตีณิ อุตฺตริภงฺคตฺถาย มาเรนฺติ ฯ เอวรูปํ
มจฺฉํ อุทเก วา อากาเส วา ตีเร วา ยตฺถกตฺถจิ ิตํ คณฺหโต
อวหาโร เอว ฯ กจฺฉเปปิ เอเสว นโย ฯ นิทาฆกาเล ปน นทิยา
โสเต ปจฺฉินฺเน กตฺถจิ นินฺนฏฺาเน อุทกํ ติฏฺติ ฯ ตตฺถ มนุสฺสา
มจฺฉานํ วินาสาย มทนผลวิสาทีนิ ปกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ มจฺฉา
ตานิ ขาทนฺตา มริตฺวา อุตฺตานา อุทเก ปลวนฺตา ติฏฺนฺติ ฯ
โย ตตฺถ คนฺตฺวา ยาว สามิกา นาคจฺฉนฺติ ตาวิเม มจฺเฉ
คณฺหิสฺสามีติ คณฺหาติ อคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ ปํสุกูลสญฺาย
คณฺหโต อวหาโร นตฺถิ ฯ อาหราเปนฺเต ปน ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
มจฺฉวิสํ ปกฺขิปิตฺวา คตมนุสฺสา ภาชนานิ อาหริตฺวา ปูเรตฺวา
คจฺฉนฺติ ฯ ยาว ปุนปิ อาคจฺฉิสฺสามาติ สาลยา โหนฺติ ตาว
เต สสฺสามิกมจฺฉาว ฯ ยทา ปน เต อลํ อมฺหากนฺติ นิราลยา
ปกฺกมนฺติ ตโต ปฏฺาย เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
ปํสุกูลสญฺิสฺส อนาปตฺติ ฯ ยถา จ มจฺฉกจฺฉเปสุ เอวํ
สพฺพายปิ อุทกชาติยา วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
                   อุทกฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๙๙} นาวฏฺเ ฯ ปมํ ตาว นาวํ ทสฺเสนฺโต นาวา นาม ยาย
ตรตีติ อาห ฯ ตสฺมา อิธ อนฺตมโส รชนโทณิกาปิ เวณุกลาปโกปิ
นาวาเตฺวว เวทิตพฺโพ ฯ สีมาสมฺมนฺนเน ปน ธุวนาวา อนฺโต
ขนิตฺวา วา ผลเกหิ พนฺธิตฺวา วา กตา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน
ติณฺณํ วหนิกาเอว วฏฺฏติ ฯ อิธ ปน เอกสฺสาปิ วหนิกา
นาวาเตฺวว วุจฺจติ ฯ นาวาย นิกฺขิตฺตนฺติ ยงฺกิญฺจิ อินฺทฺริยพทฺธํ
วา อนินฺทฺริยพทฺธํ วา ฯ ตสฺส อวหารลกฺขณํ ถลฏฺเ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ ฯ นาวํ  อวหริสฺสามีติอาทิมฺหิ ทุติยปริเยสนคมนอามสน-
ผนฺทาปนานิ วุตฺตนยาเนว ฯ พนฺธนํ โมเจตีติ เอตฺถ ปน ยา
พนฺธเน มุตฺเต านา น จวติ ตสฺสา พนฺธนํ ยาว น มุตฺตํ
โหติ ตาว ทุกฺกฏํ มุตฺเต ปน ถุลฺลจฺจยมฺปิ ปาราชิกมฺปิ โหติ ฯ
ตํ ปรโต อาวิภวิสฺสติ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมว ฯ อยํ ตาว
ปาลิวณฺณนา ฯ
     อยมฺปเนตฺถ ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉโย ฯ จณฺฑโสเต พนฺธิตฺวา
ปิตนาวาย เอกํ านํ พนฺธนเมว ฯ ตสฺมึ มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ตตฺถ ยุตฺติ ปุพฺเพ วุตฺตาเยว ฯ วิปฺปนฏฺา นาวา ปน ยํยํ
อุทกปฺปเทสํ ผริตฺวา ิตา โหติ สฺวาสฺสา านํ ฯ ตสฺมา ตํ
อุทฺธํ วา อุจฺจาเรนฺตสฺส อโธ วา โอปิลาเปนฺตสฺส จตูสุ วา
ทิสาสุ ผุฏฺโกาสํ อติกฺกาเมนฺตสฺส อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
นิจฺจเล อุทเก อพนฺธนํ อตฺตโน ธมฺมตาย ิตนาวํ ปุรโต วา
ปจฺฉโต วา วามทกฺขิณปสฺสโต วา กฑฺฒนฺตสฺส เอเกนนฺเตน
ผุฏฺโกาสํ อปเรน อุทเก ปติฏฺิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ อุทกโต โมจิเต อโธ นาวาตเลน ผุฏฺโกาสํ
มุขวฏฺฏึ อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ตีเร พนฺธิตฺวา นิจฺจเล
อุทเก ปิตนาวาย พนฺธนญฺจ ิโตกาโส จาติ เทฺว านานิ ฯ
ตํ ปมํ พนฺธนา โมเจติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ฉนฺนํ อาการานํ
อญฺตเรน านา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ ปมํ านา จาเวตฺวา
ปจฺฉา พนฺธนโมจเนปิ เอเสว นโย ฯ ถเล อุสฺสาเทตฺวา อุกฺกุชฺชิตฺวา
ปิตนาวาย ผุฏฺโกาโสว านํ ฯ ตสฺสา ปญฺจหากาเรหิ
านปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ นิกุชฺชิตฺวา ปิตนาวาย ปน มุขวฏฺฏิยา
ผุฏฺโกาโสเยว านํ ฯ ตสฺสาปิ ปญฺจหากาเรหิ านปริจฺเฉทํ
ตฺวา ยโต กุโตจิ ผุฏฺโกาสํ อุทฺธญฺจ เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ ถลํ ปน อุสฺสาเทตฺวา ทฺวินฺนํ ทารุฆฏิกานํ
อุปริ ปิตนาวาย ทารุฆฏิกานํ ผุฏฺโกาโสเยว านํ ฯ ตสฺมา
ตตฺถ มญฺจปาทมตฺถเกสุเยว ปติฏฺิตตฺถทฺธสาฏเก นาคทนฺเตสุ
ปิตภิณฺฑิวาเล จ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ โยตฺตพทฺธาย
ปน นาวาย สฏฺิสตฺตติพฺยามปฺปมาณํ โยตฺตํ อโมเจตฺวาว
อากฑฺเฒตฺวา ปวีลคฺคํ กตฺวา สห โยตฺเตน ถเล ปิตาย
นาวาย น ผุฏฺโกาสมตฺตเมว านํ อถโข โยตฺตโกฏิโต ปฏฺาย
ยาว นาวาย ปวิยํ ปติฏฺิโตกาสสฺส ปจฺฉิมนฺโต ตาว ทีฆโต
ติริยํ ปน นาวาย จ โยตฺตสฺส จ ปวิยํ ปติฏฺิตปริยนฺตปฺปมาณํ
านนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ตํ ทีฆโต วา ติริยโต วา กฑฺฒนฺตสฺส
เอเกนนฺเตน ผุฏฺโกาสํ อปเรน ปวิยํ ปติฏฺิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ สห โยตฺเตน ปวิโต โมจิเต ปาราชิกํ ฯ
โย ปน ติฏฺเ ิตนาวํ อภิรุหิตฺวา เถยฺยจิตฺโต อริตฺเตน วา
ผิเยน วา ปาเชติ ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ฉตฺตํ วา ปณาเมตฺวา
จีวรํ วา ปาเทหิ อกฺกมิตฺวา หตฺเถหิ อุกฺขิปิตฺวา ลงฺการสทิสํ ๑-
กตฺวา วาตํ คณฺหาเปติ พลวา วาโต อาคมฺม นาวํ หรติ
วาเตเนว สา หฏา โหติ ฯ ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโร ฯ ปโยโค
อตฺถิ ฯ โส ปน านา จาวนปฺปโยโค น โหติ ฯ ยทิ ปน
ตํ นาวํ เอวํ คจฺฉนฺตํ ปกติคมนํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺ ทิสาภาคํ
เนติ ปาราชิกํ ฯ สยเมว ยงฺกิญฺจิ คามติฏฺ สมฺปตฺตํ านา
อจฺจาเวนฺโตว วิกฺกีณิตฺวา คจฺฉติ เนวตฺถิ อวหาโร ภณฺฑเทยฺยํ
ปน โหตีติ ฯ
                   นาวฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ลการ อิติปิ ฯ
     {๑๐๐} ยานฏฺเ ฯ ยานํ ตาว ทสฺเสนฺโต ยานํ นาม
วยฺหนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อุปริ มณฺฑปสทิสํ ปทรจฺฉนฺนํ สพฺพปริคุณิมํ
วา ฉาเทตฺวา กตํ วยฺหํ ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ สุวณฺณรชตาทิมยา
โคปานสิโย ทตฺวา ครุฬปกฺขนเยน กตา สนฺทมานิกา ฯ รโถ จ
สกฏญฺจ ปากฏเมว ฯ เตสุ ยตฺถกตฺถจิ สวิญฺาณกํ วา
อวิญฺาณกํ วา ราสิอาทิวเสน ปิตํ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺเตน านา
จาเวนฺตสฺส นาวฏฺเ ถลฏฺเ จ วุตฺตนเยน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
อยํ ปน วิเสโส ฯ ยานฏฺ ตณฺฑุลาทิภณฺฑํ ปิฏเก คณฺหโต
ปิฏเก อนุกฺขิตฺเตปิ ปิฏกํ ปหริตฺวา ตณฺฑุลาทีนํ เอกาพทฺธภาเว
วิโกปิเต ปาราชิกํ ฯ ถลฏฺาทีสุปิ อยํ นโย ลพฺภติ ฯ ยานํ
อวหริสสามีติอาทิมฺหิ ทุติยปริเยสนาทีนิ วุตฺตนยาเนว ฯ านา
จาเวตีติ เอตฺถ ปน ทุกยุตฺตสฺส ยานสฺส ทฺวินฺนํ โคณานํ อฏฺ ปาทา
เทฺว จ จกฺกานีติ ทสฏฺานานิ ฯ ตํ เถยฺยจิตฺตสฺส อารุหิตฺวา
ธุเร นิสีทิตฺวา ปาชยโต โคณานํ ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํ ฯ
จกฺกานํ ปน ปวิยํ ปติฏฺิตปฺปเทสโต เกสคฺคมตฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน โคณา นายํ อมฺหากํ สามิโกติ ตฺวา
ธุรํ ฉฑฺเฑตฺวา อกฑฺฒนฺตา ติฏฺนฺติ วา ผนฺทนฺติ วา รกฺขติ
ตาว ฯ โคเณ ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ธุรํ อาโรเปตฺวา ทฬฺหํ
โยเชตฺวา ปาจเนน วิชฺฌิตฺวา ปาเชนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว เตสํ
ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํ ฯ จกฺกาติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ สเจปิ สกทฺทเม
มคฺเค เอกํ จกฺกํ กทฺทเม ลคฺคํ โหติ ทุติยํ จกฺกํ โคณา
ปริวตฺเตนฺตา ปวฏฺฏนฺติ ฯ เอกสฺส ิตตฺตา น ตาว อวหาโร
โหติ ฯ โคเณ ปน ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ปาเชนฺตสฺส ิตจกฺเก
เกสคฺคมตฺตํ ผุฏฺโกาสํ อติกฺกนฺเต ปาราชิเก ฯ จตุยุตฺตกสฺส ปน
อฏฺารส านานิ อฏฺยุตฺตกสฺส จตุตฺตึสาติ เอเตนูปาเยน ยุตฺตยานสฺส
านเภโท เวทิตพฺโพ ฯ ยํ ปน อยุตฺตํ ธุเร เอกาย ปจฺฉโต จ
ทฺวีหิ อุปตฺถมฺภินีหิ อุปตฺถมฺเภตฺวา ปิตํ ตสฺส ติณฺณํ อุปตฺถมฺภินีนํ
จกฺกานญฺจ วเสน ปญฺจฏฺานานิ ฯ สเจ ธุเร อุปตฺถมฺภินี
เหฏฺภาเค กปฺปกตา โหติ ฉฏฺานานิ ฯ ปจฺฉโต ปน
อนุปตฺถมฺเภตฺวา ธุเร อุปตฺถมฺภิตสฺเสว อุปตฺถมฺภินีวเสน ตีณิ วา
จตฺตาริ วา านานิ ฯ ธุเรน ผลกสฺส วา ทารุกสฺส วา อุปริ
ปิตสฺส ตีณิ านานิ ฯ ตถา ปวิยํ ปิตสฺส ฯ ตํ กฑฺฒิตฺวา
วา อุกฺขิปิตฺวา วา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ านา จาเวนฺตสฺส
ถุลฺลจฺจยํ ฯ จกฺกานํ ปติฏฺิตฏฺาเน เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ จกฺกานิ อปเนตฺวา ทฺวีหิ อกฺขสีเสหิ ทารูนํ อุปริ
ปิตสฺส เทฺว านานิ ฯ ตํ กฑฺฒนฺโต วา อุกฺขิปนฺโต วา
ผุฏฺโกาสํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ภูมิยา ปิตสฺส ธุเรน จตูหิ
จ อกฺขุทฺธีหิ ปติฏฺิตวเสน ปญฺจฏฺานานิ ฯ ตํ ธุเร คเหตฺวา
กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปจฺฉิมนฺเตหิ ปุริมนฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํ ฯ
อุทฺธีสุ คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปุริมนฺเตหิ ปจฺฉิมนฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปสฺเส คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํเยว ติริยํ ปติฏฺิตฏฺานสฺส
อติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ มชฺเฌ คเหตฺวา อุกฺขิปโต เกสคฺคมตฺเต
ปวิโต มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ อถ อุทฺธีขาณุกา น โหนฺติ สมเมว
พาหํ กตฺวา มชฺเฌ วิชฺฌิตฺวา อกฺขสีสานิ ปเวสิตานิ โหนฺติ ฯ
ตํ เหฏฺิมตลสฺส สมนฺตา สพฺพํ ปวึ ผุสิตฺวา ติฏฺติ ฯ ตตฺถ
จตูสุ ทิสาสุ อุทฺธญฺจ ผุฏฺฏฺานาติกฺกมวเสน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
ภูมิยํ นาภิยา ปิตจกฺกสฺส เอกเมว านํ ฯ ตสฺส ปญฺจหากาเรหิ
ปริจฺเฉโท ฯ เนมิปสฺเสน จ นาภิยา จ ผุสิตฺวา ิตสฺส เทฺว
านานิ ฯ เนมิยา อุฏฺิตภาคํ ปาเทน อกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ผุสาเปตฺวา
อเรสุ วา เนมิยา วา คเหตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส อตฺตนา กตฏฺานํ
านํ น โหติ ฯ ตสฺมา ตสฺมึ ิเตปิ อวเสสฏฺาเน อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ภิตฺตึ นิสฺสาย ปิตจกฺกสฺสปิ เทฺว านานิ ฯ ตตฺถ
ปมํ ภิตฺติโต โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ปวิโต
เกสคฺคมตฺตุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ ปมํ ภูมิโต โมเจนฺตสฺส ปน สเจ
ภิตฺติยํ ปติฏฺิตฏฺานํ น กุปฺปติ เอเสว นโย ฯ อถ อเรสุ
คเหตฺวา เหฏฺา กฑฺฒนฺตสฺส ภิตฺตึ ผุสิตฺวา ิโตกาสสฺส อุปริโม
อนฺโต เหฏฺิมํ อนฺตํ อติกฺกมติ ปาราชิกํ ฯ มคฺคปฏิปนฺเน ยาเน
ยานสฺสามิโก เกนจิเทว กรณีเยน โอโรหิตฺวา มคฺคา โอกฺกนฺโต
โหติ ฯ อถญฺโ ภิกฺขุ ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺโต อารกฺขสุญฺ ปสฺสิตฺวา
ยานํ อวหริสฺสามีติ อาโรหติ ฯ ตสฺส ปโยคํ วินาเยว โคณา
คเหตฺวา ปกฺกนฺตา ฯ อวหาโร นตฺถิ ฯ เสสํ นาวาย วุตฺตสทิสนฺติ ฯ
                   ยานฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๑} อิโต ปรํ ภาโรเยว ภารฏฺ ฯ โส สีสภาราทิวเสน จตุทฺธา
ทสฺสิโต ฯ ตตฺถ สีสภาราทีสุ อสมฺโมหตฺถํ สีสาทีนํ ปริจฺเฉโท
เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ สีสสฺส ตาว ปุริมคเล คลวาฏฺโก ปิฏฺิคเล
เกสญฺจิ เกสนฺเต อาวตฺโต โหติ คลวาฏกสฺเสว อุโภสุ ปสฺเสสุ
เกสญฺจิ เกสา โอรุยฺห ชายนฺติ เย กณฺณจูฬิกาติ วุจฺจนฺติ
เตสํ อโธภาโค จาติ อยํ เหฏฺิมปริจฺเฉโท ฯ ตโต อุปริ สีสํ ฯ
เอตฺถนฺตเร ิตภาโร สีสภาโร นาม ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ
กณฺณจูฬิกาหิ ปฏฺาย เหฏฺา กุปฺปเรหิ ปฏฺาย อุปริ ปิฏฺิคลาวตฺตโต
จ คลวาฏกโต จ ปฏฺาย เหฏฺา ปิฏฺิเวมชฺฌาวตฺตโต จ
อุรปริจฺเฉทมชฺเฌ หทยอาวาฏกโต จ ปฏฺาย อุปริ ขนฺโธ ฯ
เอตฺถนฺตเร ิตภาโร ขนฺธภาโร นาม ฯ ปิฏฺิเวมชฺฌาวตฺตโต ปน
หทยอาวาฏโต จ เหฏฺา ยาว ปาทนขสิขา อยํ กฏิปริจฺเฉโท ฯ
เอตฺถนฺตเร สมนฺตโต สรีเร ิตภาโร กฏิภาโร นาม ฯ กุปฺปรโต
ปฏฺาย ปน เหฏฺา ยาว หตฺถนขสิขา อยํ โอลมฺพกปริจฺเฉโท ฯ
เอตฺถนฺตเร ิตภาโร โอลมฺพโก นาม ฯ อิทานิ สีเส
ภารนฺติอาทีสุ อยํ อนุปุพฺพวินิจฺฉโย ฯ โย ภิกฺขุ อิทํ คเหตฺวา เอตฺถ
ยาหีติ สามิเกหิ อนาณตฺโต สยเมว มยฺหํ อิทนฺนาม เทถ อหํ
โว ภณฺฑํ วหามีติ เตสํ ภณฺฑํ สีเสน อาทาย คจฺฉนฺโต
เถยฺยจิตฺเตน ตํ ภณฺฑํ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ ยถาวุตฺตสีสปริจฺเฉทํ
อนติกฺกาเมนฺโตว อิโตจีโตจ ฆํสนฺโต สาเรติปิ ปจฺจาสาเรติปิ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ขนฺธํ โอโรปิตมตฺเต กิญฺจาปิ สามิกานํ วหตูติ
จิตฺตํ อตฺถิ เตหิ ปน อนาณตฺตตฺตา ปาราชิกํ ฯ ขนฺธํ ปน
อโนโรเปตฺวาปิ สีสโต เกสคฺคมตฺตํปิ โมเจนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ
ยมกภารสฺส ปน เอโก ภาโค สีเส ปติฏฺาติ เอโก ปิฏฺิยํ ฯ
ตตฺถ ทฺวินฺนํ านานํ วเสน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน
สุทฺธสีสภาราทีนํเยว วเสน เทสนา อารทฺธา ฯ โย จายํ สีสภาเร
วุตฺโต ขนฺธภาราทีสุปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ หตฺเถ ภารนฺติ เอตฺถ
ปน หตฺเถน คหิตตฺตา โอลมฺพโก หตฺถภาโรติ วุตฺโต ฯ โส
ปมํเยว ภูมิโต วา คหิโต โหตุ สุทฺธจิตฺเตน สีสาทีหิ วา
หตฺถภาโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตํ เถยฺยจิตฺเตน ตาทิสํ คหนฏฺานํ
ทิสฺวา ภูมิยํ วา คจฺฉาทีสุ วา นิกฺขิปนฺตสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ภูมิโต คณฺหาตีติ เอตฺถ ปน เตสํ ภารานํ ยงฺกิญฺจิ
ปาตราสาทิการณา สุทฺธจิตฺเตน ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา ปุน เถยฺยจิตฺเตน
เกสคฺคมตฺตํปิ อุทฺธรนฺตสฺส ปาราชิกนฺติ ฯ
                   ภารฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๒} อารามฏฺเปิ ๑- ฯ อารามํ ตาว ทสฺเสนฺโต อาราโม นาม
ปุปฺผาราโม ผลาราโมติ อาห ฯ เตสุ วสฺสิกาทีนํ ปุปฺผนโก
ปุปฺผาราโม ฯ อมฺพผลาทีนํ ผลนโก ผลาราโม ฯ อาราเมปิ จตูหิ
าเนหิ นิกฺขิตฺตสฺส วินิจฺฉโย ภุมฺมฏฺาทีสุ วุตฺตนโยเอว ฯ ตตฺถ
ชาตเก ปน ฯ มูลนฺติ อุสีรหิรเวราทิกํ ยงฺกิญฺจิ มูลํ ฯ ตํ
อุปฺปาเฏตฺวา วา อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหโต เยน มูเลน วตฺถุ
ปูรติ ตสฺมึ คหิเต ปาราชิกํ ฯ กนฺโทปิ มูเลเนว สงฺคหิโต ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ปิสทฺโท อติเรโก ขายติ ฯ เอวํ อิโต ปเรสุปิ ฯ
อุปฺปาเฏนฺตสฺส เจตฺถ อปฺปมตฺตเกปิ อจฺฉินฺเน ถุลฺลจฺจยเมว ฯ เสสํ
ภิเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ ตจนฺติ เภสชฺชตฺถาย วา รชนตฺถาย
วา อุปโยคคมนกํ ยงฺกิญฺจิ รุกฺขตฺตจํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏตฺวา วา
อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหนฺตสฺส มูเล วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผนฺติ
วสฺสิกมลฺลิกาทิ ยงฺกิญฺจิ ปุปฺผํ ฯ ตํ โอจินิตฺวา วา โอจิตํ วา
คณฺหนฺตสฺส อุปฺปลปทุเมสุ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผานมฺปิ
หิ วณฺฏํ วา พนฺธนํ วา อจฺฉินฺนํ รกฺขติ ฯ วณฺฏพฺภนฺตเร ปน
เกสญฺจิ สูจิกา โหติ สา น รกฺขติ ฯ ผลนฺติ อมฺพผลตาลผลาทิ
ยงฺกิญฺจิ ฯ ตํ รุกฺขโต คณฺหนฺตสฺส วินิจฺฉโย รุกฺเข ลคฺคิตกถายํ
วุตฺโต ฯ อปเนตฺวา ปิตํ ภุมฺมฏฺาทิสงฺคหิตเมว ฯ อารามํ
อภิยุญฺชตีติ ปรสนฺตกํ มม สนฺตโก อยนฺติ มุสา ภณิตฺวา อภิยุญฺชติ
อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทตีติ
วินิจฺฉยกุสลตาย พลวนิสฺสิตาทิภาเวน วา อารามสฺสามิกสฺส สํสยํ
ชเนติ ฯ กถํ ฯ ตํ หิ ตถา วินิจฺฉยปฺปสุตํ ทิสฺวา สามิโก
จินฺเตสิ สกฺกิสฺสามิ นุโข อหํ อิมํ อารามํ อตฺตโน กาตุํ น
สกฺกิสฺสามิ นุโขติ เอวํ ตสฺส วิมติ อุปฺปชฺชมานา เตน อุปฺปาทิตา
โหติ ฯ ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติ ฯ ธุรํ นิกฺขิปตีติ ยทา
ปน สามิโก อยํ ถทฺโธ กกฺขโฬ ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺตรายํปิ เม
กเรยฺย อลํ ทานิ มยฺหํ อิมินา อาราเมนาติ ธุรํ นิกฺขิปติ
อภิยุญฺชโก ปาราชิกํ อาปชฺชติ สเจ สยมฺปิ กตธุรนิกฺเขโป โหติ ฯ
อถ ปน สามิเกน ธุเร นิกฺขิตฺเตปิ อภิยุญฺชโก ธุรํ อนิกฺขิปิตฺวา
อิมํ สุฏฺุ ปีเฬตฺวา มม อาณาปวตฺตึ ทสฺเสตฺวา กึการปฏิสฺสาวิภาเว
นํ เปตฺวา ทสฺสามีติ ทาตพฺพภาเว สอุสฺสาโหว รกฺขติ ตาว ฯ
อถาปิ อภิยุญฺชโก อจฺฉินฺทิตฺวา น ทานิ อิมสฺส ทสฺสามีติ
ธุรํ นิกฺขิปติ สามิโก ปน น นิกฺขิปติ ปกฺขํ ปริเยสติ กาลํ
อาคเมติ ลชฺชิปริสํ ตาว ลภามิ ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ ปุน คหเณเยว
สอุสฺสาโห โหติ รกฺขติเยว ฯ ยทา ปน โสปิ น ทสฺสามีติ
สามิโกปิ น ลจฺฉามีติ เอวํ อุโภ ธุรํ นิกฺขิปนฺติ ตทา อภิยุญฺชกสฺส
ปาราชิกํ ฯ อถ ปน อภิยุญฺชิตฺวา วินิจฺฉยํ กุรุมาโน อนิฏฺิเต
วินิจฺฉเย สามิเกนปิ ธุรนิกฺเขเป อกเต อตฺตโน อสฺสามิกภาวํ
ชานนฺโตเยว ตโต กิญฺจิ ปุปฺผํ วา ผลํ วา คณฺหาติ ภณฺฑคฺเฆน
กาเรตพฺโพ ฯ ธมฺมญฺจรนฺโตติ ภิกฺขุสงฺเฆ วา ราชกุเล วา
วินิจฺฉยํ กโรนฺโต ฯ สามิกํ ปราเชตีติ วินิจฺฉยกานํ อุกฺโกจํ
ทตฺวา กูฏสกฺขึ โอตาเรตฺวา อารามสฺสามิกํ ชินาตีติ อตฺโถ ฯ อาปตฺติ
ปาราชิกสฺสาติ น เกวลํ ตสฺเสว สญฺจิจฺจ ตสฺส อตฺถสาธเน
ปวตฺตานํ กูฏวินิจฺฉยกานมฺปิ กูฏสกฺขีนมฺปิ สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ
เอตฺถ จ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขปวเสเนว ปราชโย เวทิตพฺโพ ฯ
อนิกฺขิตฺตธุโร หิ อปราชิโตว โหติ ฯ ธมฺมญฺจรนฺโต ปรชฺชตีติ
สเจปิ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน วินิจฺฉยสฺส ปวตฺตตฺตา สยํ
ปราชยํ ปาปุณาติ ฯ เอวมฺปิ มุสาวาเทน สามิกานํ
ปีฬากรณปจฺจยา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชตีติ ฯ
                  อารามฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๓} วิหารฏฺเปิ ฯ จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ วุตฺตนยเมว ฯ
อภิโยเคปิ เจตฺถ จาตุทฺทิสสงฺฆํ อุทฺทิสฺส ภิกฺขูนํ ทินฺนํ วิหารํ
วา ปริเวณํ วา อาวาสํ วา มหนฺตมฺปิ ขุทฺทกมฺปิ อภิยุญฺชโต
อภิโยโค น รุหติ อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหิตุมฺปิ น สกฺโกติ ฯ
กสฺมา ฯ สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขปาภาวโต ฯ น เหตฺถ สพฺเพ จาตุทฺทิสา
ภิกฺขู ธุรนิกฺเขปํ กโรนฺตีติ ฯ ทีฆภาณกาทิเภทสฺส ปน คณสฺส
วา เอกปุคฺคลสฺส วา สนฺตกํ อภิยุญฺชิตฺวา คณฺหนฺโต สกฺโกติ
เต ธุรํ นิกฺขิปาเปตุํ ฯ ตสฺมา ตตฺถ อาราเม วุตฺตนเยเนว
วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
                   วิหารฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๔} เขตฺตฏฺเปิ ฯ เขตฺตํ ตาว ทสฺเสนฺโต เขตฺตนฺนาม ยตฺถ
ปุพฺพนฺนํ วา อปรนฺนํ วา ชายตีติ อาห ฯ ตตฺถ ปุพฺพนฺนนฺติ
สาลิอาทีนิ สตฺต ธญฺานิ ฯ อปรนฺนนฺติ มุคฺคมาสาทีนิ ฯ
อุจฺฉุกฺเขตฺตาทิกมฺปิ เอตฺเถว สงฺคหิตํ ฯ อิธาปิ จตูหิ าเนหิ
นิกฺขิตฺตํ วุตฺตนยเมว ฯ ตตฺถ ชาตเก ปน สาลิสีสาทีนิ นิรปฺปิตฺวา
วา เอกเมกํ หตฺเถเนว ฉินฺทิตฺวา วา อสิเตน ลายิตฺวา วา พหูนิ
เอกโต อุปฺปาเฏตฺวา วา คณฺหนฺตสฺส ยสฺมึ พีเช วา สีเส วา
มุฏฺิยํ วา มุคฺคมาสาทิผเล วา วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ พนฺธนา
โมจิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อจฺฉิชฺชมาโน ปน ทณฺฑโก วา วาโก
วา ตโจ วา อปฺปมตฺตโกปิ รกฺขติ ฯ วีหินาฬํ ทีฆมฺปิ โหติ
ยาว อนฺโต นาฬโต วีหิสีสทณฺฑโก น นิกฺขมติ ตาว รกฺขติ ฯ
เกสคฺคมตฺตมฺปิ นาฬโต ทณฺฑกสฺส เหฏฺิมตเล นิกฺขนฺเต
ภณฺฑคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ อสิเตน ลายิตฺวา คณฺหโต ปน
มุฏฺิคเตสุ เหฏฺา ฉินฺเนสุปิ สเจ สีสานิ ชฏิตานิ รกฺขนฺติ ตาว ฯ
วิชเฏตฺวา ปน เกสคฺคมตฺตมฺปิ อุกฺขิปโต สเจ วตฺถุ ปูรติ
ปาราชิกํ ฯ สามิเกหิ ปน ลายิตฺวา ปิตํ สภุสํ ๑- วา อภุสํ วา
กตฺวา คณฺหโต เยน วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ คหิเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ ปริกปฺเปติ อิทํ มทฺทิตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา สารเมว คณฺหิสฺสามีติ
รกฺขติ ตาว ฯ มทฺทนปปฺโผฏเนสุ านา จาเวนฺตสฺสาปิ ปาราชิกํ
นตฺถิ  ฯ ปจฺฉา ภาชนคเต กตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อภิโยโค
ปเนตฺถ วุตฺตนโยเอว ฯ ขีลสงฺกมนาทีสุ ปวี นาม อนคฺฆา
ตสฺมา สเจ เอเกเนว ขีเลน เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปวิปฺปเทสํ สามิกานํ
ปสฺสนฺตานํ วา อปสฺสนฺตานํ วา อตฺตโน สนฺตกํ กโรติ ตสฺมึ
ขีเล นามํ ฉินฺทิตฺวา วา อจฺฉินฺทิตฺวา วา สงฺกามิตมตฺเต ตสฺส
จ เย จสฺส เอกจฺฉนฺทา สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ทฺวีหิ
ขีเลหิ คเหตพฺพํ โหติ ปเม ขีเล ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ
สเจ ตีหิ คเหตพฺพํ โหติ ปเม ทุกฺกฏํ ทุติเย ถุลฺลจฺจยํ ตติเย
ปาราชิกํ ฯ เอวํ พหุเกสุปิ อวสาเน เทฺว เปตฺวา ปุริเมหิ ทุกฺกฏํ
อวสาเน ทฺวินฺนํ เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ ตญฺจโข
สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน ฯ เอวํ สพฺพตฺถ ฯ รชฺชุํ วาติ มม
สนฺตกํ อิทนฺติ าเปตุกาโม รชฺชุํ วา ปสาเรติ ยฏฺึ วา ปาเตติ
@เชิงอรรถ: ๑. สกฺกฏํ อุปนิธาย สพุสํ ภเวยฺย ฯ
ทุกฺกฏํ อิทานิ ทฺวีหิ ปโยเคหิ อตฺตโน สนฺตกํ กริสฺสามีติ เตสํ
ปเม ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ วตึ วาติ ปรสฺส เขตฺตํ
ปริกฺเขปวเสน อตฺตโน กาตุกาโม ทารูนิ นิขนติ ปโยเค ปโยเค
ทุกฺกฏํ เอกสฺมึ อนาคเต ถุลฺลจฺจยํ ตสฺมึ อาคเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ ตตฺตเกน อสกฺโกนฺโต สาขาปริวาเรเนว อตฺตโน กาตุํ สกฺโกนฺติ
สาขาปาตเนปิ เอเสว นโย ฯ เอวํ เยน เกนจิ ปริกฺขิปิตฺวา
อตฺตโน กาตุํ สกฺโกติ ตตฺถ ตตฺถ ปมปฺปโยเคหิ ทุกฺกฏํ
อวสาเน ทฺวินฺนํ เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
มริยาทํ วาติ ปรสฺส เขตฺตํ มม อิทนฺติ าเปตุกาโม อตฺตโน
เขตฺตมริยาทํ เกทารปาลิ ยถา ปรสฺส เขตฺตํ อติกฺกมติ เอวํ
สงฺกาเมติ ปํสุมตฺติกาทีหิ วา วฑฺเฒตฺวา วิตฺถตํ กโรติ อกฏํ
วา ปน ปติฏฺเปติ ปุริมปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ ทฺวินฺนํ ปจฺฉิมานํ
เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกนฺติ ฯ
                   เขตฺตฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๕} วตฺถุฏฺเปิ ฯ วตฺถุํ ตาว ทสฺเสนฺโต วตฺถุ นาม อารามวตฺถุ
วิหารวตฺถูติ อาห ฯ ตตฺถ พีชํ วา อุปโรปเก วา อปโรเปตฺวาว
เกวลํ ภูมึ โสเธตฺวา ติณฺณํ ปาการานํ เยน เกนจิ ปริกฺขิปิตฺวา
วา ปุปฺผารามาทีนํ อตฺถาย ปิโต ภูมิภาโค อารามวตฺถุ นาม ฯ
เอเตเนว นเยน เอกวิหารปริเวณอาวาสานํ อตฺถาย ปิโต ภูมิภาโค
วิหารวตฺถุ นาม ฯ โยปิ ปุพฺเพ อาราโม จ วิหาโร จ หุตฺวา
ปจฺฉา วินสฺสิตฺวา ภูมิภาคมตฺโต ิโต อารามวิหารกิจฺจํ น กโรติ
โสปิ อารามวตฺถุวิหารวตฺถุสงฺคเหเนว สงฺคหิโต ฯ วินิจฺฉโย ปเนตฺถ
เขตฺเต วุตฺตสทิโสเยวาติ ฯ
                   วตฺถุฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๖} คามฏฺเ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ วุตฺตเมว ฯ
     {๑๐๗} อรญฺฏฺเ ฯ อรญฺ ตาว ทสฺเสนฺโต อรญฺ นาม ยํ
มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตํ โหติ ตํ อรญฺนฺติ อาห ฯ ตตฺถ ยสฺมา
อรญฺ นาม มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตมฺปิ อตฺถิ อปริคฺคหิตมฺปิ อิธ
ปน ยํ ปริคฺคหิตํ สารกฺขํ ยโต น วินา มูเลน กฏฺลตาทีนิ
คเหตุํ ลพฺภนฺติ ตํ อธิปฺเปตํ ตสฺมา ยํ มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตํ
โหตีติ วตฺวา ปุน อรญฺนฺติ วุตฺตํ ฯ เตน อิมมตฺถํ ทสฺเสติ
น ปริคฺคหิตภาโว อรญฺสฺส ลกฺขณํ ยํ ปน อตฺตโน
อรญฺลกฺขเณน อรญฺ มนุสฺสานญฺจ ปริคฺคหิตํ ตํ อิมสฺมึ อตฺเถ
อรญฺนฺติ ฯ ตตฺถ วินิจฺฉโย อารามฏฺาทีสุ วุตฺตาสทิโส ฯ ตตฺถ
ชาตเกสุ ปเนตฺถ เอกสฺมึปิ มหคฺฆรุกฺเข ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ลตํ วาติ เอตฺถ จ เวตฺโตปิ ลตาปิ ลตาเอว ฯ ตตฺถ โย
เวตฺโต วา ลตา วา ทีฆา โหติ มหารุกฺเข จ คจฺเฉ จ
วินิวิชฺฌิตฺวา วา เวเตฺวา วา คตา สา มูเล ฉินฺนาปิ อวหารํ
น ชเนติ อคฺเค ฉินฺนาปิ ฯ ยทา ปน อคฺเคปิ มูเลปิ ฉินฺนา
โหติ ตทา อวหารํ ชเนติ สเจ น เวเตฺวา ิตา โหติ ฯ
เวเตฺวา ิตา ปน รุกฺขโต โมจิตมตฺตา อวหารํ ชเนติ ฯ ติณํ
วาติ เอตฺถ ติณํ วา โหตุ ปณฺณํ วา สพฺพํ ติณคฺคหเณน
สงฺคหิตํ ฯ ตํ เคหจฺฉทนาทีนมตฺถาย ปเรหิ ฉินฺนํ วา อตฺตนา
ฉินฺทิตฺวา วา คณฺหนฺโต ภณฺทคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ น เกวลญฺจ
ติณปณฺณเมว อญฺมฺปิ ยงฺกิญฺจิ วากจฺฉลฺลิอาทึ ฯ ยตฺถ
สามิกา สาลยา ตํ คณฺหนฺโต ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ตจฺเฉตฺวา
ปิโต อทฺธคโตปิ รุกฺโข น คเหตพฺโพ ฯ โย ปน อคฺเค จ
มูเล จ ฉินฺโน โหติ สาขาปิสฺส ปูติกา ชาตา ฉลฺลิโยปิ
คลิตา อยํ สามิเกหิ ฉฑฺฑิโตติ คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ ลกฺขณจฺฉินฺนสฺสาปิ
ยทา ลกฺขณํ ฉลฺลิยา ปริโยนทฺธํ โหติ ตทา คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
เคหาทีนํ อตฺถาย รุกฺเข ฉินฺทิตฺวา ยทา ตานิ กตานิ
อชฺฌาวุฏฺานิ จ โหนฺติ ทารูนิปิ อรญฺเ วสฺเสน จ อาตเปน จ
วินสฺสนฺติ ฯ อีทิสานิปิ ทิสฺวา ฉฑฺฑิตานีติ คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ฯ ยสฺมา อรญฺสฺสามิกา เอเตสํ อนิสฺสรา ฯ เยหิ
อรญฺสฺสามิกานํ เทยฺยธมฺมํ ทตฺวา ฉินฺนานิ เตเอว อิสฺสรา
เตหิ จ ตานิ ฉฑฺฑิตานิ นิราลยา ตตฺถ ชาตาติ ฯ โยปิ ภิกฺขุ
ปมํเยว อรญฺปาลานํ เทยฺยธมฺมํ ทตฺวา อรญฺ ปวิสิตฺวา
ยถารุจิเต รุกฺเข คาหาเปติ ตสฺส เตสํ อารกฺขฏฺานํ อคนฺตฺวาปิ
ยถารุจิเตน มคฺเคน คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ อถาปิ ปวิสนฺโต อทตฺวา
นิกฺขมนฺโต ทสฺสามีติ รุกฺเข คาหาเปตฺวา นิกฺขมนฺโต เตสํ ทาตพฺพํ
ทตฺวา คจฺฉติ วฏฺฏติเอว ฯ อถาปิ อาโภคํ กตฺวา คจฺฉติ
เทหีติ วุตฺเต ทสฺสามีติ เทหีติ วุตฺเต ทาตพฺพเมว ฯ สเจ
โกจิ อตฺตโน ธนํ ทตฺวา ภิกฺขุสฺส คนฺตุํ เทถาติ วทติ
ลทฺธกปฺปเมว คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน โกจิ อิสฺสรชาติโก
ธนํ อทตฺวาว ภิกฺขูนํ ภาคํ มา คณฺหาถาติ วาเรติ ฯ
อรญฺปาลา จ มยํ ภิกฺขูนํ ตาปสานญฺจ อคฺคณฺหนฺตา กุโต
ลจฺฉาม เทถ ภนฺเตติ วทนฺติ ทาตพฺพเมว ฯ โย ปน
อรญฺปาเลสุ นิทฺทายนฺเตสุ วา กีฬาปสุเตสุ วา กตฺถจิ ปกฺกนฺเตสุ
วา อาคนฺตฺวา กุหึ อรญฺปาลาติ ปกฺโกสิตฺวาปิ อทิสฺวา คจฺฉติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ โยปิ อารกฺขฏฺานํ ปตฺวา กมฺมฏฺานาทีนิ
มนสิกโรนฺโต วา อญฺาวิหิโต วา อสติยา อติกฺกมติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ
ยสฺสาปิ ตํ านํ ปตฺตสฺส โจโร วา หตฺถี วา วาฬมิโค
วา มหาเมโฆ วา อุฏฺหติ โส ตมฺหา อุปทฺทวา มุจฺจิตุกามตาย
สหสา ตํ านํ อติกฺกมติ รกฺขติ ตาว ภณฺฑเทยฺยํ ปน
โหติ ฯ อิทํ ปน อรญฺเ อารกฺขฏฺานํ นาม สุงฺกฆาฏโตปิ
ครุกตรํ ฯ สุงฺกฆาฏกสฺส หิ ปริจฺเฉทํ อโนกฺกมิตฺวา ทูรโต
ปริหรนฺโต ทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ ฯ อิทํ ปน เถยฺยจิตฺเตน
ปริหรนฺตสฺส อากาเสน คจฺฉโตปิ ปาราชิกเมว ฯ ตสฺมา เอตฺถ
อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
                   อรญฺฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๘} อุทเก ปน ฯ ภาชนคตนฺติ อุทกํ ทุลฺลภกาเล
อุทกมณิกาทีสุ ภาชเนสุ สงฺโคปิตฺวา ปิตํ ฯ ตํ ยสฺมึ ภาชเน
ปิตํ โหติ ตํ ภาชนํ อาวิชฺฌิตฺวา วา ฉิทฺทํ วา กตฺวา ตตฺถ
โปกฺขรณีตฬาเกสุ จ อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสตฺวา วา คณฺหนฺตสฺส
สปฺปิเตเลสุ วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ มริยาทจฺเฉทเน
ปน ตตฺถ ชาตภูตคาเมน สทฺธิมฺปิ มริยาทํ ฉินฺทนฺตสฺส
อทินฺนาทานปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ ตญฺจ ปน ปหาเร ปหาเร โหติ ฯ
อนฺโต ตฺวา พหิมุโข ฉินฺทนฺโต พหิอนฺเตน กาเรตพฺโพ ฯ
พหิ ตฺวา อนฺโตมุโข ฉินฺทนฺโต อนฺโตอนฺเตน กาเรตพฺโพ ฯ
อนฺโต จ พหิ จ มุโข ฉินฺทนฺโต มชฺเฌ ตฺวา ตํ ภินฺทนฺโต
มชฺเฌน กาเรตพฺโพ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา คาโว ปกฺโกสติ
คามทารเกหิ วา ปกฺโกสาเปติ ฯ เต อาคนฺตฺวา ขุเรหิ มริยาทํ
ฉินฺทนฺติ ฯ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา คาโว
อุทเก ปเวเสติ คามทารเกหิ วา ปเวสาเปติ ฯ เตหิ อุฏฺาปิตวีจิโย
มริยาทํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ คามทารเก วา อุทเก กีฬถาติ
วทติ กีฬนฺเต วา อุตฺตาเสติ ฯ เตหิ อุฏฺาปิตวีจิโย มริยาทํ
ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ อนฺโตอุทเก ชาตรุกฺขํ ฉินฺทติ อญฺเน วา
ฉินฺทาเปติ ฯ เตนปิ ปตนฺเตน อุฏฺาปิตวีจิโย มริยาทํ ภินฺทิตฺวา
คจฺฉนฺติ ฯ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา
ตฬากรกฺขณตฺถาย ตฬากโต นิพฺพหนอุทกํ วา นิทฺธมนตุมฺพํ วา
ปิทหติ อญฺโต คจฺฉนฺตํ อุทกํ ยถา เอตฺถ ปวิสติ เอวํ
ปาลึ วา พนฺธติ มาติกํ วา อุชุกํ กโรติ ตสฺส อุปริภาเค ิตํ
อตฺตโน ตฬากํ วา ภินฺทติ ฯ อุสฺสนฺนํ อุทกํ มริยาทํ คเหตฺวา
คจฺฉติ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ สพฺพตฺถ นิกฺขนฺตอุทกคฺฆานุรูเปน
อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ นิทฺธมนนาฬึ อุคฺฆาเฏตฺวา นีหรนฺตสฺสาปิ
เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เตน มริยาทาย ทุพฺพลาย กตาย
อตฺตโนเยว ธมฺมตาย อาคนฺตฺวา วา อนาณตฺเตหิ คามทารเกหิ
อาโรปิตา วา คาวิโย ขุเรหิ มริยาทํ ฉินฺทนฺติ อตฺตโนเยว
ธมฺมตาย อนาณตฺเตหิ วา คามทารเกหิ อุทเก ปเวสิตา วีจิโย
อุฏฺาเปนฺติ คามทารกา วา สยเมว ปวิสิตฺวา กีฬนฺตา อุฏฺาเปนฺติ
อนฺโตอุทเก วา รุกฺโข อญฺเหิ ฉิชฺชมาโน ปติตฺวา อุฏฺาเปติ
ตา วีจิโย มริยาทํ ฉินฺทนฺติ ฯ สเจปิ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา
สุกฺขตฬากสฺส อุทกนิพฺพหนฏฺานํ อุทกนิทฺธมนตุมฺพํ วา ปิทหติ
อญฺโต คมนมคฺเค วา ปาลึ พนฺธติ สุกฺขมาติกํ วา อุชุกํ กโรติ
ปจฺฉา เทเว วุฏฺเ อุทกํ อาคนฺตฺวา มริยาทํ ภินฺทติ สพฺพตฺถ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ โย ปน นิทาเฆ สุกฺขวาปิยา มริยาทํ ยาวตลํ
ปาเปตฺวา ภินฺทติ ปจฺฉา เทเว วุฏฺเ อาคตาคตํ อุทกํ ปลายติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ยตฺตกํ ตปฺปจฺจยา สสฺสํ อุปฺปชฺชติ ตโต
ปาทมตฺตคฺฆนกํปิ อเทนฺโต สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน อสฺสมโณ
โหติ ฯ ยํ ๑- ปน สพฺพสาธารณํ ตฬากํ โหติ ตฬาเก อุทกสฺส
สพฺเพปิ มนุสฺสา อิสฺสรา ฯ เหฏฺโต ปนสฺส สสฺสานิ กโรนฺติ ฯ
สสฺสปาลนตฺถํ ตฬากโต มหามาติกา นิกฺขมิตฺวา เขตฺตมชฺเฌน
ยาติ ฯ สาปิ สทา สนฺทนกาเล สพฺพสาธารณา ฯ ตโต ปน
ขุทฺทกมาติกา นีหริตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เกทาเรสุ อุทกํ ปเวเสนฺติ ฯ
ตํ อญฺเสํ คเหตุํ น เทนฺติ ฯ นิทาฆสมเยว อุทเก มนฺทภูเต
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ ปทํ นิรตฺถกํ ขายติ ฯ สาธารณํ ปน ตฬากํ โหตีติ วตฺตพฺพํ ฯ
วาเรน อุทกํ เทนฺติ ฯ โย อุทกวาเร สมฺปตฺเต น ลภติ ตสฺส
สสฺสานิ มิลายนฺติ ฯ ตสฺมา อญฺเสํ วาเร อญฺโ คเหตุํ น
ลภติ ฯ ตตฺถ โย ภิกฺขุ ปเรสํ ขุทฺทกมาติกโต วา เกทารโต วา
อุทกํ เถยฺยจิตฺเตน อตฺตโน วา ปรสฺส วา มาติกํ วา เกทารํ
วา ปเวเสติ อฏวีมุขํ วา วาเหติ อวหาโรวสฺส โหติ ฯ โยปิ
จิเรน เม อุทกวาโร ภวิสฺสติ อิทญฺจ สสฺสํ มิลายตีติ ปเรสํ
เกทาเร ปวิสนฺตสฺส อุทกสฺส ปวิสนมคฺคํ ปิทหิตฺวา อตฺตโน
เกทารํ ปเวเสติ อวหาโรเอว ฯ สเจ ปน ตฬากโต อนิคฺคเต
ปเรสํ มาติกามุขํ อสมฺปตฺเต วา อุทเก สุกฺขมาติกํเยว ยถา
อาคจฺฉนฺตํ อุทกํ อญฺเสํ เกทาเร อปฺปวิสิตฺวา อตฺตโนเยว
เกทาเร ปวิสติ เอวํ ตตฺถ ตตฺถ พนฺธติ อนิกฺขนฺเต พทฺธา
สุพทฺธา นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ตฬากํ คนฺตฺวา
สยเมว นิทฺธมนนาฬึ อุคฺฆาเฏตฺวา อตฺตโน เกทารํ ปเวเสนฺตสฺสาปิ
นตฺถิ อวหาโร ฯ กสฺมา ฯ ตฬากํ นิสฺสาย เขตฺตสฺส กตตฺตา ฯ
กุรุนฺทิอาทีสุ ปน อวหาโรติ วุตฺตํ ฯ ตํ วตฺถุ กาลญฺจ
เทสญฺจาติ อิมินา ลกฺขเณน น สเมติ ฯ ตสฺมา มหาอฏฺกถายํ
วุตฺตเมว ยุตฺตนฺติ ฯ
                    อุทกกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๐๙} ทนฺตโปนํ อารามฏฺกวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ อยํ ปเนตฺถ
วิเสโส ฯ โย สงฺฆสฺส เวตฺตนภโฏ หุตฺวา เทวสิกํ วา
ปกฺขมาสวาเรน วา ทนฺตกฏฺ อาหรติ โส ตํ อาหริตฺวา ฉินฺทิตฺวาปิ
ยาว ภิกฺขุสงฺฆํ น ปฏิจฺฉาเปติ ตาว ตสฺเสว โหติ ฯ ตสฺมา
ตํ เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺโต ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ตตฺถ
ชาตกํ ปน ครุภณฺฑํ ตมฺปิ ภิกฺขุสงฺเฆน รกฺขิตํ โคปิตํ คณฺหนฺโต
ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ เอเสว นโย คณปุคฺคลคิหิมนุสฺสสนฺตเกปิ
ฉินฺนเก อจฺฉินฺนเก จ เตสํ อารามุยฺยานภูมีสุ ชาเต ฯ สามเณรา
วาเรน ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทนฺตกฏฺ อาหรนฺตา อาจริยอุปชฺฌายานมฺปิ
อาหรนฺติ ฯ ตํ ยาว ฉินฺทิตฺวา สงฺฆํ น ปฏิจฺฉาเปนฺติ ตาว
สพฺพํ เตสํเยว โหติ ฯ ตสฺมา ตมฺปิ เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺโต
ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ยทา ปน เต ฉินฺทิตฺวา สงฺฆสฺส
ปฏิจฺฉาเปตฺวา ทนฺตกฏฺมาลเก นิกฺขิปนฺติ ยถาสุขํ ภิกฺขุสงฺโฆ
ปริภุญฺชตูติ ตโต ปฏฺาย อวหาโร นตฺถิ ฯ วตฺตํ ปน
ชานิตพฺพํ ฯ โย หิ เทวสิกํ สงฺฆมชฺเฌ โอสรติ เตน ทิวเส
ทิวเส เอกเมว ทนฺตกฏฺ คเหตพฺพํ ฯ โย ปน เทวสิกํ น โอสรติ
ปธานฆเร วสิตฺวา ธมฺมสฺสวเน วา อุโปสถคฺเค วา ทิสฺสติ เตน
ปมาณํ สลฺลกฺเขตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ ทนฺตกฏฺานิ อตฺตโน วสนฏฺาเน
เปตฺวา ขาทิตพฺพานิ ฯ เตสุ ขีเณสุ สเจ ปน ทนฺตกฏฺมาลเก
พหูนิ โหนฺติเยว ปุน อาหริตฺวา ขาทิตพฺพานิ ฯ ยทิ ปมาณํ
อสลฺลกฺเขตฺวา อาหรติ เตสุ อกฺขีเณสุเยว มาลเก ขียติ ตโต
เกจิ เถรา เยหิ คหิตานิ เต ปฏิอาหรนฺตูติ วเทยฺยุํ เกจิ
ขาทนฺตุ ปุน สามเณรา อาหริสฺสนฺตีติ ฯ ตสฺมา วิวาทปริหารตฺถํ
ปมาณํ สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ คหเณ ปน โทโส นตฺถิ ฯ
มคฺคํ คจฺฉนฺเตนปิ เอกํ วา เทฺว วา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา
คนฺตพฺพนฺติ ฯ
                   ทนฺตกฏฺกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๐} วนปฺปตีติ วนสฺส ปติ วนปฺปติ ฯ วนเชฏฺกรุกฺขสฺเสตํ
อธิวจนํ ฯ อิธ ปน สพฺโพปิ มนุสฺเสหิ ปริคฺคหิตรุกฺโข อธิปฺเปโต
อมฺพลพุชปนสาทิโก ฯ ยตฺถ วา ปน มริจวลฺลิอาทีนิ อาโรเปนฺติ
โส ฉิชฺชมาโน สเจ เอกายปิ ฉลฺลิยา วา วาเกน วา สกลิกาย
วา เผคฺคุนา วา สมฺพทฺโธว หุตฺวา ภูมิยํ ปตติ รกฺขติ ตาว ฯ
โย ปน ฉินฺโนปิ วลฺลีหิ วา สามนฺตรุกฺขสาขาหิ วา สนฺธาริตตฺตา
อุชุกเมว ติฏฺติ ปตนฺโต วา ภูมึ น ปาปุณาติ นตฺถิ ตตฺถ
ปริหาโร อวหาโรเอว โหติ ฯ โยปิ กกเจน ฉินฺโน อจฺฉินฺโน
วิย หุตฺวา ตตฺเถว ติฏฺติ ตสฺมิมฺปิ เอเสว นโย ฯ โย ปน
รุกฺขํ ทุพฺพลํ กตฺวา ปจฺฉา จาเลตฺวา ปาเตติ อญฺเน วา
จาลาเปติ อญฺ วาสฺส สนฺติเก รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา อชฺโฌตฺถรติ
ปเรน วา อชฺโฌตฺถราเปติ มกฺกเฏ วา ปริปาเปตฺวา ตตฺถ
อาโรเปติ อญฺเน วา อาโรปาเปติ วคฺคุลิโย วา ตตฺถ
อาโรเปติ ปเรน วา อาโรปาเปติ ตา ตํ รุกฺขํ ปาเตนฺติ
ตสฺเสว อวหาโร ฯ สเจ ปน เตน รุกฺเข ทุพฺพเล กเต อญฺโ
อนาณตฺโตเอว ตํ จาเลตฺวา ปาเตติ รุกฺเขน วา อชฺโฌตฺถรติ
อตฺตโน ธมฺมตาย มกฺกฏา วา วคฺคุลิโย วา อาโรหนฺติ ปโร
วา อนาณตฺโต อาโรเปติ สยํ วา เอส วาตมุขํ โสเธติ
พลววาโต อาคนฺตฺวา รุกฺขํ ปาเตติ สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
วาตมุขโสธนํ ปเนตฺถ อสมฺปตฺเต วาเต สุกฺขมาติกาย อุชุกรณาทีหิ
สเมติ โน อญฺถา ฯ รุกฺขํ อาวิชฺฌิตฺวา สตฺเถน วา
อาโกฏฺเฏติ อคฺคึ วา เทติ มณฺฑุกณฺฏกํ วา วิสํ อาโกฏฺเฏติ
เยน โส มรติ สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยเมวาติ ฯ
                   วนปฺปติกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๑} หรณเก ฯ อญฺสฺส หรณกํ ภณฺฑํ ฯ เถยฺยจิตฺโต
อามสตีติ ปรํ สีสภาราทีหิ ภณฺฑํ อาทาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
เอตํ หริสฺสามีติ เวเคน คนฺตฺวา อามสติ เอตฺตาวตาสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
ผนฺทาเปตีติ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ กโรติ สามิโก น มุญฺจติ
เตนสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ านา จาเวตีติ อากฑฺฒิตฺวา สามิกสฺส
หตฺถโต โมเจติ เตนสฺส ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ตํ ภณฺฑสามิโก
อุฏฺหิตฺวา โปเถตฺวา ปุน นํ ภณฺฑํ โมจาเปตฺวา คณฺเหยฺย
ภิกฺขุ ปมคหเณเนว ปาราชิโก ฯ สีสโต วา กณฺณโต วา
คีวโต วา หตฺถโต วา อลงฺการํ ฉินฺทิตฺวา วา โมเจตฺวา วา
คณฺหนฺตสฺส สีสาทีหิ โมจิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ หตฺเถ ปน วลยํ
วา กฏกํ วา อนีหริตฺวา อคฺคพาหํ ฆํสนฺโตว อปราปรํ วา
สาเรติ อากาสคตํ วา กโรติ รกฺขติ ตาว ฯ รุกฺขมูลจีวรวํเสสุ
วลยมิว น ปาราชิกํ ชเนติ ฯ กสฺมา ฯ สวิญฺาณกตฺตา ฯ
สวิญฺาณกโกฏฺาสคตํ หิ ยาว ตโต น นีหฏํ ตาว ตตฺเถว
โหติ ฯ เอเสว นโย องฺคุลีมุทฺทิเก ปาทูปคกฏูปคปิลนฺธเนสุ ฯ
โย ปน ปรสฺส นิวตฺถสาฏกํ อจฺฉินฺทติ ปโร จ สลชฺชตาย
สหสา น มุญฺจติ เอเกนนฺเตน โจโร กฑฺฒติ เอเกนนฺเตน
ปโร รกฺขติ ตาว ฯ ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
อถาปิ อากฑฺฒนฺตสฺส ฉิชฺชิตฺวา เอกเทโส หตฺถคโต โหติ โส
จ ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกเมว ฯ สหภณฺฑหารกนฺติ
สหภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ เนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิโต ยาหีติ ภณฺฑ
หารกํ ตชฺเชติ ฯ โส ภีโต โจเรน อธิปฺเปตทิสาภิมุโข หุตฺวา
เอกํ ปาทํ สงฺกาเมติ โจรสฺส ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ
ปาตาเปตีติ อถาปิ โจโร ภณฺฑหารกสฺส หตฺเถ อาวุธํ ทิสฺวา
สาสงฺโก หุตฺวา ปาตาเปตฺวา ตํ คเหตุกาโม เอกมนฺตํ ปฏิกฺกมฺม
สนฺตชฺเชตฺวา ปาตาเปติ ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ปาตาเปติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติอาทิ ปน ปริกปฺปวเสน วุตฺตํ ฯ
โย หิ ภณฺฑํ ปาตาเปตฺวา ยํ มม รุจฺจติ ตํ คเหสฺสามีติ
ปริกปฺเปตฺวา ปาตาเปติ ตสฺส ปาตาปเน จ อามสเน จ ทุกฺกฏํ
ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํ ปาทคฺฆนกสฺส านา จาวเน ปาราชิกํ ฯ
ตํ ปจฺฉา ปริปาติยมานสฺส มุญฺจโตปิ นตฺถิเยว สมณภาโว ฯ
โยปิ ภณฺฑหารกํ อติกฺกมนฺตํ ทิสฺวา อนุพนฺธนฺโต ติฏฺ ติฏฺ
ภณฺฑํ ปาเตหีติ วตฺวา ปาตาเปติ ตสฺสาปิ เตน หตฺถโต
มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ โย ปน ติฏฺ ติฏฺาติ วทติ ปาเตหีติ
น วทติ อิตโร จ นํ โอโลเกตฺวา สเจ เอส มํ ปาปุเณยฺย
ฆาเตยฺยาปิ มนฺติ สาลโยว หุตฺวา ตํ ภณฺฑํ คหนฏฺาเน ปกฺขิปิตฺวา
ปุน นิวตฺติตฺวา คเหสฺสามีติ ปกฺกมติ ปาตนปจฺจยา ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ อาคนฺตฺวา ปน เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
อถ ปนสฺส เอวํ โหติ มยา ปาตาเปนฺเตเนว อิทํ มม สนฺตกํ
กตนฺติ ตโต นํ สกสญฺาย คณฺหาติ คหเณ รกฺขติ ภณฺฑเทยฺยํ
ปน โหติ ฯ เทหีติ วุตฺเต อเทนฺตสฺส สามิกานํ ธุรนิกฺเขเป
ปาราชิกํ ฯ โส อิมํ ฉฑฺเฑตฺวา คโต อนชฺฌาวุฏฺกํ ทานิ อิทนฺติ
ปํสุกูลสญฺาย คณฺหโตปิ เอเสว นโย ฯ อถ ปน สามิโก
ติฏฺ ติฏฺาติ วุตฺตมตฺเตเนว โอโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา น ทานิ
อิทํ มยฺหนฺติ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา นิราลโย ฉฑฺเฑตฺวา ปลายติ ตํ
เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต อุทฺธาเร ทุกฺกฏํ อาหราเปนฺเต ทาตพฺพํ
อเทนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ตสฺส ปโยเคน ฉฑฺฑิตตฺตาติ
มหาอฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ อญฺเสุ ปน วิจรณาเอว นตฺถิ ฯ
ปุริมนเยเนว สกสญฺาย วา ปํสุกูลสญฺาย วา คณฺหนฺเตปิ
อยเมว วินิจฺฉโยติ ฯ
                    หรณกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๒} อุปนิธิมฺหิ ฯ นาหํ คณฺหามีติ สมฺปชานมุสาวาเทปิ
อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ กึ ตุมฺเห ภณถ เนวิทํ
มยฺหํ อนุรูปํ น ตุมฺหากนฺติอาทีนิ วทนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว ฯ
รโห มยา เอตสฺส หตฺเถ ปิตํ น อญฺโ โกจิ ชานาติ
ทสฺสติ นุ โข เม โนติ สามิโก วิมตึ อุปฺปาเทติ ภิกฺขุสฺส
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตสฺส ผรุสาทิภาวํ ทิสฺวา สามิโก น มยฺหํ ทสฺสตีติ
ธุรํ นิกฺขิปติ ฯ ตตฺถ สจายํ ภิกฺขุ กิลเมตฺวา นํ ทสฺสามีติ
ทาเน สอุสฺสาโห รกฺขติ ตาว ฯ สเจปิ โส ทาเน นิรุสฺสาโห
ภณฺฑสามิโก ปน คหเณ สอุสฺสาโห รกฺขเตว ฯ ยทิ ปน
ตสฺมึ ทาเน นิรุสฺสาโห ภณฺฑสามิโก น มยฺหํ ทสฺสตีติ ธุรํ
นิกฺขิปติ เอวํ อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเปน ภิกฺขุโน ปาราชิกํ ฯ ยทิปิ
มุเขน ทสฺสามีติ วทติ จิตฺเตน ปน อทาตุกาโม เอวมฺปิ
สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํ ฯ ตํ ปน อุปนิธึ นาม สงฺโคปนตฺถาย
อตฺตโน หตฺเถ ปเรหิ ปิตํ ภณฺฑํ อคุตฺตเทสโต านา จาเวตฺวา
คุตฺเต าเน ปนตฺถาย หรโต อนาปตฺติ ฯ เถยฺยจิตฺเตนปิ านา
จาเวนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺตตฺตา
ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติ ฯ เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชโตปิ เอเสว นโย ฯ
ตาวกาลิกคฺคหเณปิ ตเถว ฯ ธมฺมํ จรนฺโตติปิอาทิ วุตฺตนยเมว ฯ
อยํ ตาว ปาลิวณฺณนา ฯ
     ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉโย ปเนตฺถ ปตฺตจตุกฺกาทิวเสน เอวํ วุตฺโต ฯ
เอโก กิร ภิกฺขุ ปรสฺส มหคฺเฆ ปตฺเต โลภํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ
หริตุกาโม ปิตฏฺานมสฺส สุฏฺุ สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโนปิ ปตฺตํ
ตสฺเสว สนฺติเก เปสิ ฯ โสปิ ปจฺจูสสมเย อาคนฺตฺวา ธมฺมํ
วาจาเปตฺวา นิทฺทายมานํ มหาเถรํ เอวมาห วนฺทามิ ภนฺเตติ ฯ
โก เอโสติ ฯ อหํ ภนฺเต อาคนฺตุกภิกฺขุ กาลสฺเสวมฺหิ คนฺตุกาโม
อสุกสฺมิญฺจ เม าเน อีทิเสน นาม อํสวทฺธเกน อีทิสาย
ปตฺตตฺถวิกาย ปตฺโต ปิโต สาธาหํ ภนฺเต ตํ ลเภยฺยนฺติ ฯ
เถโร ปวิสิตฺวา ตํ คณฺหิ ฯ อุทฺธาเรเยว โจรสฺส ปาราชิกํ ฯ
สเจ อาคนฺตฺวา โกสิ ตฺวํ อเวลายํ อาคโตติ วุตฺเต ภีโต ปลายติ
ปาราชิกํ ปตฺวาว ปลายติ ฯ เถรสฺส ปน สุทฺธจิตฺตตฺตา อนาปตฺติ ฯ
เถโร ตํ คณฺหิสฺสามีติ อญฺ คณฺหิ ตตฺถาปิ เอเสว นโย ฯ
อยํ ปน อญฺ ตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติ มนุสฺสวิคฺคเห
อาณตฺตสทิสวตฺถุ วิย ฯ กุรุนฺทิยํ ปน ปทวาเรน กาเรตพฺโพติ
วุตฺตํ ฯ ตํ อตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติ ฯ ตํ มญฺมาโน
อตฺตโน ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ ฯ โจรสฺส สามิเกน ทินฺนตฺตา
ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ ตํ มญฺมาโน
โจรสฺเสว ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ ฯ อิธาปิ โจรสฺส อตฺตโน
สนฺตกตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา
ทุกฺกฏเมว ฯ สพฺพตฺถ เถรสฺส อนาปตฺติ ฯ อปโร ปตฺตํ
โจเรสฺสามีติ ตเถว นิทฺทายมานํ เถรํ วนฺทิ ฯ โก อยนฺติ จ
วุตฺโต อหํ ภนฺเต คิลานภิกฺขุ เอกํ ตาว เม ปตฺตํ เทถ
คามทฺวารํ คนฺตฺวา เภสชฺชํ อาหริสฺสามีติ ฯ เถโร อิธ คิลาโน
นตฺถิ โจโร อยํ ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขตฺวา อิมํ หรตูติ อตฺตโน
เวริภิกฺขุสฺส ปตฺตํ นีหริตฺวา อทาสิ ฯ ทฺวินฺนมฺปิ อุทฺธาเรเยว
ปาราชิกํ ฯ เวริภิกฺขุสฺส ปตฺโตติ สญฺาย อญฺสฺส ปตฺตํ
อุทฺธรนฺเตปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เวริสฺสายนฺติ สญฺาย
โจรสฺเสว ปตฺตํ อุทฺธริตฺวา เทติ วุตฺตนเยเนว เถรสฺส ปาราชิกํ
โจรสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อถสฺส เวริสฺสายนฺติ มญฺฌมาโน อตฺตโน
ปตฺตํ เทติ วุตฺตนเยเนว อุภินฺนมฺปิ ทุกฺกฏํ ฯ เอโก มหาเถโร
อุปฏฺากํ ทหรภิกฺขุํ ปตฺตจีวรํ คณฺห อสุกนฺนาม คามํ
คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จริสฺสามาติ อาห ฯ ทหโร คเหตฺวา เถรสฺส
ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สเจ สีเส ภารํ
ขนฺเธ กโรติ ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ อาณตฺติยา
คหิตตฺตา ฯ สเจ ปน มคฺคโต โอกฺกมฺม อฏวึ ปวิสติ ปทวาเรน
กาเรตพฺโพ ฯ อถ นิวตฺติตฺวา วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหารํ
ปวิสิตฺวา คจฺฉติ อุปจาราติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ อถาปิ มหาเถรสฺส
นิวาสนปริวตฺตนฏฺานโต คามาภิมุโข ปลายติ คามูปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ ยทิ ปน อุโภปิ ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุตฺวา วา
คเหตฺวา วา นิกฺขมนฺติ เถโร จ ปุนปิ ตํ วเทติ ปตฺตจีวรํ
คณฺห วิหารํ คมิสฺสามาติ ตตฺถ เจโส ปุริมนเยเนว สีเส ภารํ
ขนฺเธ กโรติ รกฺขติ ตาว ฯ อฏวึ ปวิสติ ปทวาเรน
กาเรตพฺโพ ฯ นิวตฺติตฺวา คามาภิมุโขเยว ปลายติ คามูปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ ปุรโต วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหาเร อฏฺตฺวา
อนิสีทิตฺวา อวูปสนฺเตเนว เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ อุปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ โย ปน อนาณตฺโต คณฺหาติ ตสฺส สีเส ภารํ
ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ ฯ เสสํ ปุริมสทิสเมว ฯ โย
ปน อสุกนฺนาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา วา
เอหีติ วุตฺโต สาธูติ คเหตฺวา คจฺฉติ ตสฺสปิ อนฺตรามคฺเค
เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ มคฺคา โอกฺกมเน ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ตํ วิหารํ
คนฺตฺวา ตตฺเถว วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปติ ฯ
โจรา วาสฺส ตํ หรนฺติ ฯ อวหาโร นตฺถิ ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติ ฯ
ตโต นิกฺขมิตฺวา อาคจฺฉนฺโตปิ เอเสว นโย ฯ โย ปน อนาณตฺโต
เถเรน นิมิตฺเต วา กเต สยเมว วา กิลิฏฺ สลฺลกฺเขตฺวา เทถ
ภนฺเต จีวรํ อมุกนฺนาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ
คเหตฺวา คจฺฉติ ตสฺส อนฺตรามคฺเค เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา
สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ อนาณตฺติยา
คหิตตฺตา ฯ มคฺคา โอกฺกมโตปิ ปฏินิวตฺติตฺวา ตเมว วิหารํ
อาคนฺตฺวา วิหารสีมํ อติกฺกมโตปิ วุตฺตนยเมว ปาราชิกํ ฯ ตตฺถ
คนฺตฺวา รชิตฺวา ปจฺจาคจฺฉโตปิ เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน เอเสว
นโย ฯ สเจ ปน ยตฺถ คโต ตตฺถ วา อนฺตรามคฺเค วิหาเร
วา ตเมว วิหารํ ปจฺจาคนฺตฺวา ตสฺส เอกปสฺเส วา อุปจารสีมํ
อนติกฺกมิตฺวา วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปติ โจรา
วาสฺส ตํ หรนฺติ ยถา วา ตถา วา นสฺสติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
อุปจารสีมํ อติกฺกมโต ปน ปาราชิกํ ฯ โย ปน เถเรน นิมิตฺเต
กริยมาเน เทถ ภนฺเต อหํ รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ วตฺวา
กตฺถ คนฺตฺวา ๑- ภนฺเต รชามีติ ปุจฺฉติ ฯ เถโร ปน นํ ยตฺถ
อิจฺฉสิ ตตฺถ คนฺตฺวา รชาติ วทติ ฯ อยํ วิสฏฺทูโต นาม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ ปทํ อติเรกํ ขายติ ฯ ตสฺมึ อสนฺเต ภนฺเตติ ปทํ ยุตฺตฏฺาเน ลิขิตํ
@โหติ ฯ อยุตฺตฏฺาเน วา ฯ ตถาหิ กตฺถ ภนฺเต คนฺตฺวา รชามีติ ลิขิตพฺพํ ฯ
เถยฺยจิตฺเตน ปลายนฺโตปิ น อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ เถยฺยจิตฺเตน
ปน ปลายโตปิ ปริโภเคน วา อญฺถา วา นาสยโตปิ
ภณฺฑเทยฺยเมว โหติ ฯ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส หตฺเถ กญฺจิ ปริกฺขารํ ปหิณาติ
อสุกวิหาเร อสุกภิกฺขุสฺส เทหีติ ฯ ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน
สพฺพฏฺาเนสุ อสุกนฺนาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา
วา เอหีติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส วินิจฺฉโย ฯ อปโร ภิกฺขุ
ปหิณิตุกาโม นิมิตฺตํ กโรติ โก นุ โข คเหตฺวา คมิสฺสตีติ ฯ ตตฺร
เจโก เทถ ภนฺเต อหํ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ คเหตฺวา คจฺฉติ ฯ
ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน สพฺพฏฺาเนสุ เทถ ภนฺเต จีวรํ
อสุกนฺนาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส
วินิจฺฉโย ฯ เถเรน จีวรตฺถาย วตฺถํ ลภิตฺวา อุปฏฺากกุเล ปิตํ
โหติ ฯ อถสฺส อนฺเตวาสิโก วตฺถํ หริตุกาโม ตตฺถ คนฺตฺวา
ตํ กิร วตฺถํ เทถาติ เถเรน เปสิโต วิย วทติ ฯ ตสฺส วจนํ
สทฺทหิตฺวา อุปาสเกน ปิตํ อุปาสิกา วา อุปาสิกาย ปิตํ
อุปาสโก วา อญฺโ วา โกจิ นีหริตฺวา เทติ ฯ อุทฺธาเรเยวสฺส
ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน เถรสฺส อุปฏฺาเกหิ อิมํ เถรสฺส ทสฺสามาติ
อตฺตโน วตฺถํ ปิตํ โหติ ฯ อถสฺส อนฺเตวาสิโก ตํ หริตุกาโม
ตตฺถ คนฺตฺวา เถรสฺส กิร วตฺถํ ทาตุกามตฺถ นํ เทถาติ
วทติ ฯ เต จสฺส สทฺทหิตฺวา มยํ ภนฺเต โภเชตฺวา ทสฺสามาติ
ปยิมฺหา หนฺท คณฺหาหีติ เทนฺติ ฯ สามิเกหิ ทินฺนตฺตา ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ ภณฺฑเทยฺยญฺจ
โหติ ฯ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส วตฺวา คามํ คจฺฉติ อิตฺถนฺนาโม มม
วสฺสาวาสิกํ ทสฺสติ ตํ คเหตฺวา เปยฺยาสีติ ฯ สาธูติ โส ภิกฺขุ
เตน ทินฺนํ มหคฺฆสาฏกํ อตฺตนา ลทฺเธน อปฺปคฺฆสาฏเกน สทฺธึ
เปตฺวา เตน อาคเตน อตฺตโน มหคฺฆสาฏกสฺส ลทฺธภาวํ ตฺวา
วา อตฺวา วา เทหิ เม วสฺสาวาสิกนฺติ วุตฺโต ตว ถูลสาฏโก
ลทฺโธ มยฺหํ ปน สาฏโก มหคฺโฆ เทฺวปิ อสุกสฺมึ นาม
โอกาเส ปิตา ปวิสิตฺวา คณฺหาหีติ วทติ ฯ เตน ปวิสิตฺวา
ถูลสาฏเก คหิเต อิตรสฺส อิตรํ คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
อถาปิ ตสฺส สาฏเก อตฺตโน นามํ อตฺตโน จ สาฏเก ตสฺส
นามํ ลิขิตฺวา คจฺฉ นามํ วาเจตฺวา คณฺหาหีติ วทติ ฯ ตตฺราปิ
เอเสว นโย ฯ โย ปน อตฺตนา จ เตน จ ลทฺธสาฏเก เอกโต
เปตฺวา ตํ เอวํ วทติ ตยา จ มยา จ ลทฺธสาฏกา เทฺวปิ
อนฺโตคพฺเภ ปิตา คจฺฉ ยํ อิจฺฉสิ ตํ วิจินิตฺวา คณฺหาหีติ ฯ
โส จ ลชฺชาย อาวาสิเกน ลทฺธํ ถูลสาฏกเมว คณฺเหยฺย ฯ
ตตฺราวาสิกสฺส วิจินิตฺวา คหิตาวเสสํ อิตรํ คณฺหโต อนาปตฺติ ฯ
อาคนฺตุโก ภิกฺขุ อาวาสิกานํ จีวรกมฺมํ กโรนฺตานํ สมีเป ปตฺตจีวรํ
เปตฺวา เอเต สงฺโคปิสฺสนฺตีติ มญฺมาโน นหายิตุํ วา อญฺตฺร
วา คจฺฉติ ฯ สเจ นํ อาวาสิกา สงฺโคเปนฺติ อิจฺเจตํ กุสลํ
โน เจ นฏฺเ คีวา น โหติ ฯ สเจปิ โส อิทํ ภนฺเต
เปถาติ วตฺวา คจฺฉติ อิตเร จ กิจฺจปฺปสุตตฺตา น ชานนฺติ
เอเสว นโย ฯ อถาปิ เต อิทํ ภนฺเต เปถาติ วุตฺตา มยํ
พฺยาวฏาติ ปฏิกฺขิปนฺติ อิตโร จ อวสฺสํ เปสฺสนฺตีติ อนาทิยิตฺวา
คจฺฉติ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เตน ยาจิตา วา อยาจิตา
วา มยํ เปสฺสาม ตฺวํ คจฺฉาติ วทนฺติ ตํ สงฺโคปิตพฺพํ ฯ
โน เจ สงฺโคเปนฺติ นฏฺเ คีวา ฯ กสฺมา ฯ สมฺปฏิจฺฉิตตฺตา ฯ
โย ภิกฺขุ ภณฺฑาคาริโก หุตฺวา ปจฺจูสสมเยว ภิกฺขูนํ ปตฺตจีวรานิ
เหฏฺาปาสาทํ โอโรเปตฺวา ทฺวารํ อปิทหิตฺวา เตสํปิ อนาโรเจตฺวา
ทูเร ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ ตานิ เจ โจรา หรนฺติ ตสฺเสว
คีวา ฯ โย ปน ภิกฺขูหิ โอโรเปถ ภนฺเต ปตฺตจีวรานิ กาโล
สลากคฺคหณสฺสาติ วุตฺโต สมาคตตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
สมาคตมฺหาติ วุตฺเต ปตฺตจีวรานิ นีหริตฺวา นิกฺขิปิตฺวา
ภณฺฑาคารทฺวารํ พนฺธิตฺวา ตุมฺเห ปตฺตจีวรานิ คเหตฺวา
เหฏฺาปาสาททฺวารํ ปฏิชคฺคิตฺวา คจฺเฉยฺยาถาติ วตฺวา คจฺฉติ ตตฺร
เจโก อลสชาติโก ภิกฺขุ ภิกฺขูสุ คเตสุ ปจฺฉา อกฺขีนิ ปุญฺฉนฺโต
อุฏฺหิตฺวา อุทกฏฺานํ วา มุขโธวนฏฺานํ วา คจฺฉติ ฯ ตํขณํ
ทิสฺวา โจรา ตสฺส ปตฺตจีวรํ หรนฺติ สุหฏํ ฯ ภณฺฑาคาริกสฺส
คีวา น โหติ ฯ สเจปิ โกจิ ภณฺฑาคาริกสฺส อนาโรเจตฺวาว
ภณฺฑาคาเร อตฺตโน ปริกฺขารํ เปติ ฯ ตสฺมิมฺปิ นฏฺเ
ภณฺฑาคาริกสฺส คีวา น โหติ ฯ สเจ ปน ภณฺฑาคาริโก ตํ ทิสฺวา
อฏฺาเน ปิตนฺติ คเหตฺวา เปติ นฏฺเ ตสฺส คีวา ฯ สเจ
ปิตภิกฺขุนา ๑- มยา ภนฺเต อีทิโส นาม ปริกฺขาโร ปิโต
@เชิงอรรถ: ๑. ปนกภิกฺขุนา ฯ
อุปธาเรยฺยาถาติ วุตฺโต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉติ ทุนฺนิกฺขิตฺตํ วา
มญฺมาโน อญฺสฺมึ าเน เปติ ตสฺเสว คีวา ฯ นาหํ
ชานามีติ ปฏิกฺขิปนฺตสฺส ปน นตฺถิ คีวา ฯ โยปิ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว
เปติ ภณฺฑาคาริกญฺจ น สมฺปฏิจฺฉาเปติ นฏฺ สุนฏฺเมว ฯ
สเจ ตํ ภณฺฑาคาริโก อญฺตฺร เปติ นฏฺเ คีวา ฯ สเจ
ภณฺฑาคารํ สุคุตฺตํ สพฺโพ  สงฺฆสฺส จ เจติยสฺส จ ปริกฺขาโร
ตตฺเถว ปิยติ ภณฺฑาคาริโก จ พาโล อพฺยตฺโต ทฺวารํ
วิวริตฺวา ธมฺมกถํ วา โสตุํ อญฺ วา กิจิ กาตุํ กตฺถจิ
คจฺฉติ ตํขณํ ทิสฺวา ยตฺตกํ โจรา หรนฺติ สพฺพนฺตสฺส
คีวา ฯ ภณฺฑาคารโต นิกฺขมิตฺวา พหิ จงฺกมนฺตสฺส วา ทฺวารํ
วิวริตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปนฺตสฺส วา ตตฺเถว สมณธมฺมานุโยเคน
นิสินฺนสฺส วา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา เกนจิ กมฺเมน พฺยาวฏสฺส วา
อุจฺจารปสฺสาวปีฬิตสฺสาปิ สโต ตตฺเถว อุปจาเร วิชฺชมาเน พหิ
คจฺฉโต วา อญฺเน วา เกนจิ อากาเรน ปมตฺตสฺส สโต ทฺวารํ
วิวริตฺวา วา วิวฏเมว ปวิสิตฺวา วา สนฺธึ ฉินฺทิตฺวา วา ยตฺตกํ
ตสฺส ปมาทปจฺจยา โจรา หรนฺติ สพฺพํ ตสฺเสว คีวา ฯ
อุณฺหสมเย ปน วาตปานํ วิวริตฺวา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ
อุจฺจารปสฺสาวปีฬิตสฺส ปน ตสฺมึ อุปจาเร อสติ อญฺตฺถ คจฺฉนฺตสฺส
คิลานปกฺเข ิตตฺตา อวิสโย ตสฺมา คีวา น โหติ ฯ โย ปน
อนฺโต อุณุหปีฬิโต ทฺวารํ สุคุตฺตํ กตฺวา พหิ นิกฺขมติ ฯ โจรา
จ นํ คเหตฺวา ทฺวารํ วิวราติ วทนฺติ ฯ ยาวตติยํ น วิวริตพฺพํ ฯ
ยทิ ปน เต โจรา สเจ น วิวรสิ ตญฺจ มาเรสฺสาม
ทฺวารญฺจ ภินฺทิตฺวา ปริกฺขารํ หริสฺสามาติ ผรสุอาทีนิ อุกฺขิปนฺติ ฯ
มยิ จ มเต สงฺฆสฺส จ เสนาสเน วินฏฺเ คุโณ นตฺถีติ วิวริตุํ
วฏฺฏติ ฯ อิธาปิ อวิสยตฺตา คีวา นตฺถีติ วทนฺติ ฯ สเจ โกจิ
อาคนฺตุโก กุญฺจิกํ วา เทติ ทฺวารํ วา วิวรติ ยตฺตกํ โจรา
หรนฺติ สพฺพํ ตสฺส คีวา ฯ สงฺเฆน ภณฺฑาคารคุตฺตตฺถาย
สูจิยนฺตกํ จ กุญฺจิกมุทฺทิกา จ โยเชตฺวา ทินฺนา โหติ ฯ
ภณฺฑาคาริโก ฆฏิกมตฺตํ ทตฺวา นิปชฺชติ ฯ โจรา วิวริตฺวา
ปริกฺขารํ หรนฺติ ฯ ตสฺเสว คีวา ฯ สูจิยนฺตกญฺจ กุญฺจิกมุทฺทิกญฺจ
โยเชตฺวา นิปนฺนํ ปเนตํ สเจ โจรา อาคนฺตฺวา วิวราติ วทนฺติ
ตตฺถ ปุริมนเยเนว ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ เอวํ คุตฺตึ กตฺวา นิปนฺเน
ปน สเจ ภิตฺตึ วา ฉทนํ วา ภินฺทิตฺวา อุมฺมงฺเคน วา ปวิสิตฺวา
หรนฺติ น ตสฺส คีวา ฯ สเจ ภณฺฑาคาเร อญฺเปิ เถรา
วสนฺติ วิวเฏ ทฺวาเร อตฺตโน ปริกฺขารํ คเหตฺวา คจฺฉนฺติ
ภณฺฑาคาริโก เตสุ คเตสุ ทฺวารํ น ชคฺคติ สเจ ตตฺถ กิญฺจิ
อวหริยติ ภณฺฑาคาริกสฺส อิสฺสรตาย ภณฺฑาคาริกสฺเสว คีวา ฯ
เถเรหิ ปน สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ อยํ ตตฺถ สามีจิ ฯ ยทิ ปน
ภณฺฑาคาริโก ตุมฺเห พหิ ตฺวาว ตุมฺหากํ ปริกฺขารํ คณฺหาถ
มา ปวิสถาติ วทติ เตสญฺจ เอโก โลลมหาเถโร สามเณเรหิ
เจว อุปฏฺาเกหิ จ สทฺธึ ภณฺฑาคารํ ปวิสิตฺวา นิสีทติ เจว
นิปชฺชติ จ ยตฺตกํ ภณฺฑํ นสฺสติ สพฺพนฺตสฺส คีวา ฯ
ภณฑาคาริเกน ปน อวเสสตฺเถเรหิ จ สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ
อถ ภณฺฑาคาริโกว โลลสามเณเร จ อุปฏฺาเก จ คเหตฺวา
ภณฺฑาคาเร นิสีทติ เจว นิปชฺชติ จ ยํ ตตฺถ นสฺสติ สพฺพนฺตสฺเสว
คีวา ฯ ตสฺมา ภณฺฑาคาริเกเนว ตตฺถ วสิตพฺพํ ฯ อวเสเสหิ
มณฺฑเป จ รุกฺขมูเล จ วสิตพฺพํ น จ ภณฺฑาคาเรติ ฯ เย
ปน อตฺตโน อตฺตโน สภาคภิกฺขูนํ วสนคพฺเภสุ ปริกฺขารํ เปนฺติ
ปริกฺขาเร นฏฺเ เยหิ ปิโต เตสํเยว คีวา ฯ อิตเรหิ ปน
สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ ยทิ ปน สงฺโฆ ภณฺฑาคาริกสฺส วิหาเรเยว
ยาคุภตฺตํ ทาเปติ โส จ ภิกฺขาจารตฺถาย คามํ คจฺฉติ นฏฺนฺตสฺเสว
คีวา ฯ ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺเตหิ อติเรกจีวรํ รกฺขณตฺถาย
ปิตวิหารวาริกสฺสาปิ ยาคุภตฺตํ วา นิวาปํ วา ลภมานสฺเสว ภิกฺขาจารํ
คจฺฉโต ยํ ตตฺถ นสฺสติ สพฺพํ คีวา ฯ น เกวลญฺจ เอตเมว
ภณฺฑาคาริกสฺส วิย ยํ ตสฺส จ ปมาทปจฺจยา นสฺสติ สพฺพํ
คีวา ฯ สเจ วิหาโร มหา โหติ อญฺ ปเทสํ รกฺขิตุํ คจฺฉนฺตสฺส
อญฺสฺมึ ปเทเส นิกฺขิตฺตํ หรนฺติ อวิสยตฺตา คีวา น โหติ ฯ
อีทิเส ปน วิหารเวมชฺเฌ สพฺเพสํ โอสรณฏฺาเน ปริกฺขาเร
เปตฺวา นิสีทิตพฺพํ ฯ วิหารวาริกา วา เทฺว ตโย เปตพฺพา ฯ
สเจ เตสมฺปิ อปฺปมตฺตานํ อิโตจีโตจ รกฺขตํเยว กิญฺจิ นสฺสติ
คีวา น โหติ ฯ วิหารวาริเก พนฺธิตฺวา หริตภณฺฑํปิ โจรานํ
ปฏิปถํ คเตสุ อญฺเน มคฺเคน หริตภณฺฑมฺปิ น เตสํ คีวา ฯ
สเจ วิหารวาริกานํ วิหาเร ทาตพฺพํ ยาคุภตฺตํ วา นิวาโป วา
น โหติ เตหิ ปตฺตพฺพลาภโต อติเรกา เทฺว ติสฺโส ยาคุสลากา
เตสํ ปโหนกภตฺตสลากา จ เปตุํ วฏฺฏติ ฯ นิพทฺธํ กตฺวา ปน
น เปตพฺพา ฯ มนุสฺสา หิ วิปฏิสาริโน โหนฺติ วิหารวาริกาเยว
อมฺหากํ ภตฺตํ ภุญฺชนฺตีติ ฯ ตสฺมา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา
เปตพฺพา ฯ สเจ เตสํ สภาคา สลากภตฺตานิ อาหริตฺวา เทนฺติ
อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ เทนฺติ วารํ คาหาเปตฺวา นีหราเปตพฺพานิ ฯ
สเจ วิหารวาริโก เทฺว ติสฺโส ยาคุสลากา จตฺตาริ ปญฺจ
สลากภตฺตานิ จ ลภมาโนว ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ ภณฺฑาคาริกสฺส วิย
สพฺพํ นฏฺ คีวา โหติ ฯ สเจ สงฺฆสฺส วิหารปาลานํ ทาตพฺพํ
ภตฺตํ วา นิวาโป วา นตฺถิ ภิกฺขุ วิหารวารํ คเหตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน นิสฺสิตเก ชคฺคนฺติ ๑- สมฺปตฺตํ วารํ อคฺคเหตุํ น ลภนฺติ
ยถา อญฺเ ภิกฺขู กโรนฺติ ตเถว กาตพฺพํ ฯ ภิกฺขูหิ ปน
อสหายสฺส วา อตฺตทุติยสฺส วา ยสฺส สภาโค ภิกฺขุ ภตฺตํ
อาเนตฺวา ทาตา นตฺถิ เอวรูปสฺส วาโร น ปาเปตพฺโพ ฯ
ยมฺปิ ปากวฏฺฏตฺถาย วิหาเร เปนฺติ ตํ คเหตฺวา อุปชีวนฺเตน
าตพฺพํ ฯ โย ตํ น อุปชีวติ วารํ น คาหาเปตพฺโพ ฯ
ผลาผลตฺถายปิ วิหาเร ภิกฺขุํ เปนฺติ ชคฺคิตฺวา โคเปตฺวา ผลวาเรน
ภาเชตฺวา ขาทนฺติ ฯ โย ตานิ ขาทติ เตน าตพฺพํ ฯ อนุปชีวนฺโต
น คาหาเปตพฺโพ ฯ เสนาสนมญฺจปีปจฺจตฺถรณรกฺขณตฺถายปิ
เปนฺติ ฯ อาวาเส วสนฺเตน าตพฺพํ ฯ อพฺโภกาสิโก ปน
@เชิงอรรถ: ๑. ชคฺคาเปนฺติ ฯ
รุกฺขมูลิโก วา น คาหาเปตพฺโพ ฯ เอโก นวโก โหติ พหุสฺสุโต
ปน พหูนํ ธมฺมํ วาเจติ ปริปุจฺฉํ เทติ ปาลึ วณฺเณติ ธมฺมกถํ
กเถติ สงฺฆสฺส ภารํ นิตฺถรติ อยํ ลาภํ ปริภุญฺชนฺโตปิ อาวาเส
วสนฺโตปิ วารํ น คาเหตพฺโพ ปุริสวิเสโส นาม าตพฺโพติ
วทนฺติ ฯ อุโปสถาคารปฏิมาฆรชคฺคกสฺส ปน เทฺวคุณํ ยาคุภตฺตํ
เทวสิกํ ตณฺฑุลนาฬี สํวจฺฉเร ติจีวรํ ทสวีสคฺฆนกํ กปฺปิยภณฺฑญฺจ
ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปน ตํ ลภมานสฺเสว ปมาเทน ตตฺถ กิญฺจิ
นสฺสติ สพฺพํ คีวา ฯ พนฺธิตฺวา พลกฺกาเรน อจฺฉินฺนํ ปน น
คีวา ตสฺส ฯ ตตฺถ เจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา สนฺตเกน เจติยสฺส
สนฺตกํ รกฺขาเปตุํ วฏฺฏติ ฯ เจติยสฺส สนฺตเกน สงฺฆสฺส สนฺตกํ
รกฺขาเปตุํ น วฏฺฏติ ฯ ยํ ปน เจติยสฺส สนฺตเกน สทฺธึ สงฺฆสฺส
สนฺตกํ ปิตํ โหติ ตํ เจติยสฺส สนฺตเก รกฺขาปิเต รกฺขิตเมว
โหตีติ เอวํ วฏฺฏติ ฯ ปกฺขวาเรน อุโปสถาคาราทีนิ รกฺขโตปิ
ปมาทวเสน นฏฺ คีวาเยวาติ ฯ
                    อุปนิธิกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๓} สุงฺกํ ตโต หนนฺตีติ ๑- สุงฺกฆาฏํ ฯ สุงฺกฏฺานสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ
ตํ หิ ยสฺมา ตโต สุงฺการหํ ภณฺฑํ สุงฺกํ อทตฺวา นีหรนฺตา
รญฺโ สุงฺกํ หนนฺติ วินาเสนฺติ ตสฺมา สุงฺกฆาฏนฺติ วุตฺตํ ฯ
ตตฺร ปวิสิตฺวาติ ตตฺร ปพฺพตขณฺฑาทีสุ รญฺา ปริจฺเฉทํ กตฺวา
ปิเต สุงฺกฏฺาเน ปวิสิตฺวา ฯ ราชคฺฆํ ภณฺฑนฺติ ราชารหํ
@เชิงอรรถ: ๑. สุงฺกํ ฆฏฺเฏนฺติ อาหจฺจ คณฺหนฺติ เอตฺถาตีติ อมฺหากํ มติ ฯ
ภณฺฑํ ฯ ยโต รญฺโ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา
อคฺฆนกํ สุงฺกํ ทาตพฺพํ โหติ ตํ ภณฺฑนฺติ อตฺโถ ฯ ราชกนฺติปิ
ปาโ ฯ อยเมวตฺโถ ฯ เถยฺยจิตฺโต อิโต รญฺโ สุงฺกํ น
ทสฺสามีติ เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ภณฺฑํ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ
ปิตฏฺานโต คเหตฺวา ถวิกาย วา ปกฺขิปติ ปฏิจฺฉนฺนฏฺาเน วา
อูรุนา สทฺธึ พนฺธติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ สุงฺกฏฺาเนน ปริจฺฉินฺนตฺตา
านา จาวนํ น โหติ ฯ สุงฺกฏฺานปริจฺเฉทํ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ
ปาราชิกํ ฯ พหิ สุงฺกฆาฏํ ปาเตตีติ ราชปุริสานํ อญฺาวิหิตภาวํ
ปสฺสิตฺวา อนฺโต ิโตว พหิ ปาตนตฺถาย ขิปติ ตญฺเจ อวสฺสํ
ปตนกํ หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ตญฺจ รุกฺเข วา
ขาณุมฺหิ วา ปฏิหตํ พลววาตเวคุกฺขิตฺตํ วา หุตฺวา ปุน อนฺโตเยว
ปตติ รกฺขติ ฯ ปุน คณฺหิตฺวา ขิปติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกํ ฯ ภูมิยํ ปติตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสติ
ปาราชิกเมว ฯ กุรุนฺทีสงฺเขปฏฺกถาสุ ปน สเจ พหิ ปติตํ
ตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปวิสติ ปาราชิกํ สเจ อติฏฺมานํเยว วฏฺฏิตฺวา
ปวิสติ รกฺขตีติ วุตฺตํ ฯ อนฺโต ตฺวา หตฺเถน วา ปาเทน
วา ยฏฺิยา วา วฏฺเฏติ อญฺเน วา วฏฺฏาเปติ สเจ อฏฺตฺวา
วฏฺฏมานํ คตํ ปาราชิกํ ฯ อนฺโต ตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ รกฺขติ ฯ
วฏฺฏิตฺวา คมิสฺสตีติ วา อญฺโ นํ วฏฺเฏสฺสตีติ วา อนฺโต ปิตํ
ปจฺฉา สยํ วา วฏฺฏมานํ อญฺเน วา วฏฺฏิตํ พหิ คจฺฉติ
รกฺขติเยว ฯ สุทฺธจิตฺเตน ปิเต ปน ตถา คจฺฉนฺเต วตฺตพฺพเมว
นตฺถิ ฯ เทฺว ปุฏเก เอกาพทฺเธ กตฺวา สุงฺกฏฺานสีมนฺตเร
เปติ ฯ กิญฺจาปิ พหิปุฏเก สุงฺกํ ปาทํ อคฺฆติ เตน สทฺธึ
เอกาพทฺธตาย อนฺโต ปุฏโก รกฺขติ ฯ สเจ ปน ปริวตฺเตตฺวา
อพฺภนฺตริมํ พหิ เปติ ปาราชิกํ ฯ กาเชปิ เอกาพทฺธํ กตฺวา
ปิเต เอเสว นโย ฯ สเจ ปน อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ
ปิตมตฺตเมว โหติ ปาราชิกํ ฯ คจฺฉนฺเต ยาเน วา อสฺสปิฏฺิอาทีสุ
วา เปติ พหิ นีหรียิสฺสตีติ นีหเฏปิ อวหาโร นตฺถิ
ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติ ฯ กสฺมา ฯ อตฺร ปวิฏฺสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตูติ
วุตฺตตฺตา อิทญฺจ สุงฺกฏฺานสฺส พหิ ิตํ ๑- น จ เตน นีตํ
ตสฺมา เนว ภณฺฑเทยฺยํ น ปาราชิกํ ฯ ิตยานาทีสุ ปิเตปิ เตสุ
วินา ตสฺส ปโยคํ คเตสุ เถยฺยจิตฺเตปิ สติ เนวตฺถิ อวหาโร ฯ
ยทิ ปน เปตฺวา ยานาทีนิ ปาเชนฺโต อติกฺกาเมติ หตฺถิสุตฺตาทีสุ
วา กตปริจยตฺตา ปุรโต ตฺวา เอหิ เรติ ปกฺโกสติ สีมาติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ เอฬกโลมสิกฺขาปเท อิมสฺมึ าเน อญฺ หราเปตีติ
อนาปตฺติ อิธ ปาราชิกํ ฯ ตตฺร อญฺสฺส ยาเน วา ภณฺเฑ
วา อชานนฺตสฺส ปกฺขิปิตฺวา ติโยชนํ อติกฺกาเมติ นิสฺสคฺคิยานิ
โหนฺตีติ ปาจิตฺติยํ อิธ อนาปตฺติ ฯ สุงฺกฏฺาเน สุงฺกํ ทตฺวาว
คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ เอโก อาโภคํ กตฺวา คจฺฉติ สเจ สุงฺกํ เทหีติ
วกฺขนฺติ ทสฺสามิ โน เจ วกฺขนฺติ คมิสฺสามีติ ฯ ตํ ทิสฺวา
เอโก สุงฺกิโก เอโส ภิกฺขุ คจฺฉติ คณฺหาถ นํ สุงฺกนฺติ ๒- วทติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ปิตํ ฯ   ๒. คณฺหาถ นนฺติ วา คณฺหาถ สุงฺกนฺติ วา วตฺตพฺพํ ฯ
อปโร กุโต ปพฺพชิตสฺส สุงฺกํ คจฺฉตูติ วทติ ลทฺธกปฺปํ โหติ
คนฺตพฺพํ ฯ ภิกฺขูนํ สุงฺกํ อทตฺวา คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ คณฺหาถ
อุปาสกาติ วุตฺเต ปน ภิกฺขุสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺเตหิ ปตฺตจีวรํ
คเหตพฺพํ ภวิสฺสติ กินฺเตน คจฺฉตูติ วุตฺเตปิ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สเจ สุงฺกิกา นิทฺทายนฺติ วา ชูตํ วา กีฬนฺติ กตฺถจิ วา คตา
อยญฺจ กุหึ สุงฺกิกาติ ปกฺโกสิตฺวาปิ น ปสฺสติ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สเจปิ สุงฺกฏฺานํ ปตฺวา อญฺาวิหิโต กิญฺจิ จินฺเตนฺโต วา
สชฺฌายนฺโต วา มนสิการํ อนุยุญฺชนฺโต วา โจรหตฺถิสีหพฺยคฺฆาทีหิ
สหสา วุฏฺาย สมนุพทฺโธ วา มหาเมฆํ อุฏฺิตํ ทิสฺวา ปุรโต
สาลํ ปวิสิตุกาโม วา หุตฺวา ตํ านํ อติกฺกมติ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สุงฺกํ ปริหรตีติ เอตฺถ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา กิญฺจาปิ ปริหรติ
อวหาโรเยวาติ กุรุนฺทฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ มหาอฏฺกถายํ ปน
ปริหรนฺตํ ราชปุริสา วิเหเนฺตีติ เกวลํ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา อุปจารํ
โอกฺกมิตฺวา ปริหรโต ทุกฺกฏํ อโนกฺกมิตฺวา ปริหรโต
อนาปตฺตีติ วุตฺตํ ฯ อิทํ ปาลิยา สเมติ ฯ เอตฺถ ทฺวีหิ เลฑฺฑุปาเตหิ
อุปจาโร ปริจฺฉินฺทิตพฺโพติ ฯ
                   สุงฺกฆาฏกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๔} อิโต ปรสฺมึ เอกํเสน อวหารปโหนกํ ปาณํ ทสฺเสนฺโต
มนุสฺสปาโณติ อาห ฯ ตมฺปิ ภุชิสฺสํ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ
โยปิ ภุชิสฺโส มาตรา วา ปิตรา วา อาปิโต โหติ อตฺตนา
วา อตฺตโน อุปริ กตฺวา ปญฺาสํ วา สฏฺึ วา อคฺคเหสิ
ตมฺปิ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ ธนํ ปน คตฏฺาเน วฑฺฒติ ฯ
อนฺโตชาตกธนกฺกีตกกรมรานีตกปฺปเภทํ ปน ทาสํเยว หรนฺตสฺส
อวหาโร โหติ ฯ ตเมว หิ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ ปาโณ นาม
มนุสฺสปาโณ วุจฺจตีติ ฯ เอตฺถ จ เคหทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต
อนฺโตชาตโก ธเนน กีโต ธนกฺกีตโก ปรเทสโต อาหริตฺวา อาเนตฺวา
ทาสพฺยํ อุปคมิโต กรมรานีโตติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวรูปํ ปาณํ
หริสฺสามีติ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ หตฺเถ วา ปาเท วา คเหตฺวา
อุกฺขิปนฺโต ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ อุกฺขิปิตฺวา ปลายิตุกาโม
เกสคฺคมตฺตมฺปิ ิตฏฺานโต อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ เกเสสุ
วา หตฺเถสุ วา คเหตฺวา กฑฺฒติ ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ปทสา
เนสฺสามีติ ตชฺเชนฺโต วา ปหรนฺโต วา อิโต คจฺฉาหีติ วทติ ฯ
เตน วุตฺตํ ทิสาภาคํ คจฺฉนฺตสฺส ทุติยปทวาเร ปาราชิกํ ฯ เยปิ
เตน สทฺธึ เอกจฺฉนฺทา โหนฺติ สพฺเพสํ เอกกฺขเณ ปาราชิกํ ฯ
ภิกฺขุ ทาสํ ทิสฺวา สุขทุกฺขํ ปุจฺฉิตฺวา วา อปุจฺฉิตฺวา วา คจฺฉ
ปลายิตฺวา สุขํ ชีวาติ วทติ ฯ โส เจ ปลายติ ทุติยปทวาเร
ปาราชิกํ ฯ ตํ อตฺตโน สมีปํ อาคตํ อญฺโ ปลาหีติ วทติ ฯ
สเจ ภิกฺขุสตํ ปฏิปาฏิยา อตฺตโน อตฺตโน สมีปาคตํ วทติ
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ โย ปน เวคสา ปลายนฺตํเยว ปลาย ยาว
ตํ สามิกา น คณฺหนฺตีติ ภณติ อนาปตฺติ ปาราชิกสฺส ฯ
สเจ ปน สณิกํ คจฺฉนฺตํ ภณติ โส จ ตสฺส วจเนน สีฆํ
คจฺฉติ ปาราชิกํ ฯ ปลายิตฺวา อญฺ คามํ วา เทสํ วา คตํ
ทิสฺวา ตโตปิ ปลาเปนฺตสฺส ปาราชิกเมว ฯ อทินฺนาทานนฺนาม
ปริยาเยน มุจฺจติ ฯ โย หิ เอวํ วเทติ ตฺวํ อิธ กึ กโรสิ
กินฺเต ปลายิตุํ น วฏฺฏตีติ วา กึ กตฺถจิ คนฺตฺวา สุขํ ชีวิตุํ
น วฏฺฏตีติ วา ทาสาทาสิโย ปลายิตฺวา อมุกนฺนาม ปเทสํ
คนฺตฺวา สุขํ ชีวนฺตีติ วา โส จ ตสฺส วจนํ สุตฺวา ปลายติ
อวหาโร นตฺถิ ฯ โยปิ มยํ อสุกนฺนาม เทสํ คจฺฉาม ตตฺร
คตา สุขํ ชีวนฺติ อมฺเหหิ จ สทฺธึ คจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเคปิ
ปาเถยฺยาทีหิ กิลมโถ นตฺถีติ วตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคจฺฉนฺตํ
คเหตฺวา คจฺฉติ มคฺคคมนวเสน น เถยฺยจิตฺเตน เนวตฺถิ
อวหาโร ฯ อนฺตรามคฺเค จ โจเรสุ อุฏฺิเตสุ อเร โจรา
อุฏฺิตา เวเคน ปลาหิ เอหิ ยาหีติ วทนฺตสฺสาปิ
โจรนฺตรายโมจนตฺถาย วุตฺตตฺตา อวหารํ น วทนฺตีติ ฯ
                    ปาณกถา นิฏฺิตา ฯ
     อปเทสุ อหิ นาม สสฺสามิโก อหิตุณฺฑิกาทีหิ ๑- คหิตสปฺโป
ยํ กีฬาเปนฺตา อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ กหาปณมฺปิ ลภนฺติ มุญฺจนฺตาปิ
หิรญฺ วา สุวณฺณํ วา คเหตฺวาว มุญฺจนฺติ ฯ เต กสฺสจิ ภิกฺขุโน
นิสินฺโนกาสํ คนฺตฺวา สปฺปกรณฺฑกํ เปตฺวา นิทฺทายนฺติ วา กตฺถจิ
วา คจฺฉนฺติ ฯ ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ เถยฺยจิตฺเตน ตํ กรณฺฑํ อามสติ
ทุกฺกฏํ ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ านา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน กรณฺฑํ อุคฺฆาเฏตฺวา สปฺปํ คีวายํ คณฺหาติ ทุกฺกฏํ อุทฺธรติ
ถุลฺลจฺจยํ อุชุํ กตฺวา อุทฺธรนฺตสฺส กรณฺฑตลโต สปฺปสฺส นงฺคุฏฺเ
@เชิงอรรถ: ๑. อหิตุณฺฑิโก อหิคุณฺโกติ เทฺว ปาา เยภุยฺเยน วลญฺชียติ ฯ อหิกุณฺฑิโกติปิ
@ทิสฺสติ ฯ
เกสคฺคมตฺตํ มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ ฆํสิตฺวา กฑฺฒนฺตสฺส นงฺคุฏฺเ
มุขวฏฺฏิโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ กรณฺฑมุขํ อีสกํ วิวริตฺวา
ปหารํ วา ทตฺวา เอหิ เรติ นาเมน ปกฺโกสิตฺวา วา นิกฺขาเมติ
ปาราชิกํ ฯ ตเถว วิวริตฺวา มณฺฑูกสทฺทํ วา มูสิกสทฺทํ วา ลาชวิกีรณํ
วา กตฺวา นาเมน ปกฺโกสติ วา อจฺฉรํ วา ปหรติ เอวํ นิกฺขนฺเตปิ
ปาราชิกํ ฯ มุขํ อวิวริตฺวา เอวํ กเต ฉาโต สปฺโป สีเสน
กรณฺฑปุฏํ อาหจฺจ โอกาสํ กตฺวา ปลายติ ปาราชิกเมว ฯ
สเจ ปน มุเข วิวริเต สยเมว สปฺโป นิกฺขมิตฺวา ปลายติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ อถาปิ มุขํ วิวริตฺวา วา อวิวริตฺวา วา เกวลํ
มณฺฑูกมูสิกสทฺทํ ลาชวิกีรณเมว วา กโรติ น นามํ คเหตฺวา
ปกฺโกสติ น อจฺฉรํ วา ปหรติ สปฺโป ฉาตตฺตา มณฺฑูกาทีนิ
ขาทิสฺสามีติ นิกฺขมิตฺวา ปลายติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ มจฺโฉ เกวลํ
อิธ อปทคฺคหเณน อาคโต ฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ ตํ อุทกฏฺเ
วุตฺตเมวาติ ฯ
                    อปทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๕} ทฺวิปเทสุ เย อวหริตุํ สกฺกา เต ทสฺเสนฺโต มนุสฺสา
ปกฺขชาตาติ อาห ฯ เทวตา ปน อวหริตุํ น สกฺกา ฯ ปกฺขา ชาตา
เอเตสนฺติ ปกฺขชาตา ฯ เต โลมปกฺขา จมฺมปกฺขา อฏฺิปกฺขาติ
ติวิธา ฯ ตตฺถ โมรกุกฺกุฏาทโย โลมปกฺขา วคฺคุลิอาทโย จมฺมปกฺขา
ภมราทโย ๑- อฏฺิปกฺขาติ เวทิตพฺพา ฯ เต สพฺเพ มนุสฺสา จ
@เชิงอรรถ: ๑. กิญฺจาปิ ปกฺขชาตา น ปน ทฺวิปทา โหนฺติ ฯ
ปกฺขชาตา จ เกวลํ อิธ ทฺวิปทคฺคหเณน อาคตา ฯ ยํ ปเนตฺถ
วตฺตพฺพํ ตํ อากาสฏฺเ จ ปาเณ จ วุตฺตเมวาติ ฯ
                    ทฺวิปทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๖} จตุปฺปเทสุ ปสุกาติ ปาลิยํ อาคตาวเสสา สพฺพา จตุปฺปทชาติ
เวทิตพฺพา ฯ หตฺถิอาทโย ปากฏาเยว ฯ ตตฺถ เถยฺยจิตฺเตน หตฺถึ
อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ผนฺทาเปนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ โย ปน มหาพโล
พลมเทน ตรุณํ ภิกจฺฉาปํ นาภิมูเล สีเสน อุจฺจาเรตฺวา คณฺหนฺโต
จตฺตาโร ปาเท โสณฺฑญฺจ ภูมิโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ โมเจติ ปาราชิกํ ฯ
หตฺถี ปน โกจิ หตฺถิสาลายํ พนฺธิตฺวา ปิโต โหติ โกจิ
อพทฺโธว ติฏฺติ โกจิ อนฺโตวตฺถุมฺหิ ติฏฺติ โกจิ ราชงฺคเณ ฯ
ตตฺถ หตฺถิสาลายํ คีวายํ พนฺธิตฺวา ปิตสฺส คีวาพนฺธนญฺจ
จตฺตาโร ปาทา จาติ ปญฺจฏฺานานิ โหนฺติ ฯ คีวาย จ เอกสฺมิญฺจ
ปาเท อยสงฺขลิกาย พทฺธสฺส ฉฏฺานานิ ฯ คีวายญฺจ ทฺวีสุ จ
ปาเทสุ พทฺธสฺส สตฺตฏฺานานิ ฯ เตสํ วเสน ผนฺทาปนฏฺานาจาวนานิ ๑-
เวทิตพฺพานิ ฯ อพทฺธสฺส สกลหตฺถิสาลา านํ ฯ ตโต อติกฺกมเน
ปาราชิกํ ฯ อนฺโตวตฺถุมฺหิ ิตสฺส สกลํ อนฺโตวตฺถุเอว านํ ฯ
ตสฺส วตฺถุทฺวาราติกฺกมเน ปาราชิกํ ฯ ราชงฺคเณ ิตสฺส สกลนครํ
านํ ฯ ตสฺส นครทฺวาราติกฺกมเน ปาราชิกํ ฯ พหินคเร ิตสฺส
ิตฏฺานเมว านํ ฯ ตํ หรนฺโต ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ
นิปนฺนสฺส เอกเมว านํ ฯ เถยฺยจิตฺเตน อุฏฺาเปนฺตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ สมาสลกฺขณโต วิรุชฺฌติ ฯ านาติ หิ วิภตฺติปทํ ฯ
อุฏฺิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อสฺเสปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ สเจ ปน
โส จตูสุ ปาเทสุ พทฺโธว โหติ อฏฺฏฺานานิ เวทิตพฺพานิ ฯ
เอส นโย โอฏฺเปิ ฯ โคโณปิ โกจิ เคเห พนฺธิตฺวา ปิโต
โหติ โกจิ อพทฺโธว ติฏฺติ โกจิ ปน วเช พนฺธิตฺวา ปิโต
โหติ โกจิ อพทฺโธว ติฏฺติ ฯ ตตฺถ เคเห พนฺธิตฺวา ปิตสฺส
จตฺตาโร ปาทา พนฺธนญฺจาติ ปญฺจฏฺานานิ ฯ อพทฺธสฺส สกลํ
เคหํ ฯ วเชปิ พทฺธสฺส ปญฺจฏฺานานิ ฯ อพทฺธสฺส สกโล
วโช ฯ ตํ วชทฺวารํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วชํ ภินฺทิตฺวา
หรนฺโต ขนฺธทฺวารํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ทฺวารํ วา วิวริตฺวา
วชํ ภินฺทิตฺวา วา พหิ ิโต นาเมน ปกฺโกสิตฺวา นิกฺขาเมติ
ปาราชิกํ ฯ สาขาภงฺคํ ทสฺเสตฺวา ปกฺโกสนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ
ทฺวารํ อวิวริตฺวา วชํ อภินฺทิตฺวา สาขาภงฺคํ จาเลตฺวา ปกฺโกสติ ฯ
โคโณ ฉาตตาย ลงฺเฆตฺวา นิกฺขมติ ปาราชิกเมว ฯ สเจ ปน
ทฺวาเร วิวริเต วเช วา ภินฺเน สยเมว นิกฺขมติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
ทฺวารํ วิวริตฺวา วา อวิวริตฺวา วา วชํ ภินฺทิตฺวา วา อภินฺทิตฺวา
วา เกวลํ สาขาภงฺคํ จาเลติ น ปกฺโกสติ ฯ โคโณ ฉาตตาย
ปทสา วา ลงฺเฆตฺวา วา นิกฺขมติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ เอโก
มชฺเฌคาเม ๑- พทฺโธ ิโต เอโก นิปนฺโน ฯ ิตโคณสฺส
ปญฺจฏฺานานิ โหนฺติ ฯ นิปนฺนสฺส เทฺว ฯ เตสํ วเสน
ผนฺทาปนฏฺานาจาวนานิ เวทิตพฺพานิ ฯ โย ปน นิปนฺนํ อนุฏฺาเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. คามมชฺเฌ ฯ
ตตฺเถว ฆาเตติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ สุปริกฺขิตฺเต ปน ทฺวารยุตฺเต
คาเม ิตโคณสฺส สกลคาโม านํ ฯ อปริกฺขิตฺเต ิตสฺส วา จรนฺตสฺส
วา ปาเทหิ อกฺกนฺตากฺกนฺตฏฺานเมว านํ ฯ คทฺรภปสุกาทีสุปิ
อยเมว วินิจฺฉโยติ ฯ
                   จตุปฺปทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๗} พหุปเทสุ ฯ สเจ เอกาย สตปทิยา วตฺถุ ปูรติ ตํ ปทสา
เนนฺตสฺส นวนวุติ ถุลฺลจฺจยานิ เอกํ ปาราชิกํ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                    พหุปทกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๘} โอจรตีติ โอจรโก ฯ ตตฺถ ตตฺถ อนฺโต อนุปวิสตีติ วุตฺตํ
โหติ ฯ โอจริตฺวาติ สลฺลกฺเขตฺวา อุปธาเรตฺวาติ อตฺโถ ฯ
อาจิกฺขตีติ ปรกุเลสุ วา วิหาราทีสุ วา ทุฏฺปิตํ อสํวิหิตารกฺขํ
ภณฺฑํ อญฺสฺส โจรกมฺมํ กาตุํ ปฏิพลสฺส อาโรเจติ ฯ อาปตฺติ
อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสาติ อวสฺสํ หาริเย ภณฺเฑ โอจรกสฺส
อาณตฺติกฺขเณ อิตรสฺส านา จาวเนติ เอวํ อาปตฺติ อุภินฺนํ
ปาราชิกสฺส ฯ โย ปน ภิกฺขุ ปุริโส เคเห นตฺถิ ภณฺฑํ
อมุกนฺนาม ปเทเส ปิตํ อสํวิหิตารกฺขํ ทฺวารํ อสํวุตํ คตมคฺเคเนว
สกฺกา หริตุํ นตฺถิ นาม โกจิ ปุริสการุปชีวี โย ตํ คนฺตฺวา
หเรยฺยาติอาทินา นเยน ปริยายํ กโรติ ฯ ตญฺจ สุตฺวา อญฺโ
อหํ ทานิ หริสฺสามีติ คนฺตฺวา หรติ ฯ ตสฺส านา จาวเน ปาราชิกํ ฯ
อิตรสฺส ปน อนาปตฺติ ฯ ปริยาเยน หิ อทินฺนาทานโต มุจฺจตีติ ฯ
                   โอจรกกถา นิฏฺิตา ฯ
     โอณึ รกฺขตีติ โอณิรกฺโข ฯ โย ปเรน อตฺตโน วสนฏฺาเน
อาภฏํ ภณฺฑํ อิทํ ตาว ภนฺเต มุหุตฺตํ โอโลเกถ ยาว อหํ
อิทนฺนาม กิจฺจํ กตฺวา อาคจฺฉามีติ วุตฺโต รกฺขติ ตสฺเสตํ
อธิวจนํ ฯ เตเนวาห โอณิรกฺโข นาม อาหฏํ ภณฺฑํ โคเปนฺโตติ ฯ
ตตฺถ โอณิรกฺโข เยภุยฺเยน พนฺธิตฺวา ลญฺเจตฺวา ปิตภณฺฑํ
อโมเจตฺวาว เหฏฺา ปสิพฺพกํ วา ปุฏกํ วา ฉินฺทิตฺวา กิญฺจิมตฺตํ
คเหตฺวา สิพฺพนาทึ ปุน ปากติกํ กโรติ ฯ เอวํ คณฺหิสฺสามีติ
อามสนาทีนิ กโรนฺตสฺส อนุรูปา อาปตฺติโย เวทิตพฺพาติ ฯ
                   โอณิรกฺขกถา นิฏฺิตา ฯ
     สํวิธาย อวหาโร สํวิธาวหาโร ฯ อญฺมญฺ สญฺตฺติยา
กตาวหาโรติ วุตฺตํ โหติ ฯ สํวิทหิตฺวาติ เอกจฺฉนฺทตาย
เอกชฺฌาสยตาย สมฺมนฺตยิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย ฯ สมฺพหุลา
ภิกฺขู อสุกนฺนาม เคหํ คนฺตฺวา ฉทนํ วา ภิตฺตึ วา ภินฺทิตฺวา
สนฺธึ วา ฉินฺทิตฺวา ภณฺฑํ หริสฺสามาติ สํวิทหิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ
เตสุ เอโก ภณฺฑํ อวหรติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ
ปริวาเรปิ เจตํ วุตฺตํ
            จตุโร ชนา สํวิธาย    ครุภณฺฑํ อวหรุํ
                ตโย ปาราชิกา เอโก น ปาราชิโก
                ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ
ตสฺสายํ อตฺโถ จตฺตาโร ชนา อาจริยนฺเตวาสิกา ฉมฺมาสกํ ครุภณฺฑํ
อวหริตุกามา ชาตา ฯ ตตฺถ อาจริโย ตฺวํ เอกํ มาสกํ หร
ตฺวํ เอกํ ตฺวํ เอกํ อหํ ตโย หริสฺสามีติ อาห ฯ อนฺเตวาสิเกสุ
ปน ปโม ตุมฺเห ภนฺเต ตโย หรถ ตฺวํ เอกํ หร ตฺวํ
เอกํ หร อหํ เอกํ หริสฺสามีติ อาห ฯ อิตเรปิ เทฺว เอวเมว
อาหํสุ ฯ ตตฺถ อนฺเตวาสิเกสุ เอกเมกสฺส เอโก มาสโก สาหตฺถิโก
โหติ ฯ เตน เตสํ ทุกฺกฏาปตฺติโย ฯ ปญฺจ อาณตฺติกา ฯ เตหิ
ติณฺณมฺปิ ปาราชิกํ ฯ อาจริยสฺส ปน ตโย สาหตฺถิกา ฯ
เตหิสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตโย อาณตฺติกา ฯ เตหิปิ ถุลฺลจฺจยเมว ฯ
อิมสฺมึ หิ อทินฺนาทานสิกฺขาปเท สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติยสฺส
อาณตฺติยํ วา สาหตฺถิกสฺส องฺคํ น โหติ ฯ สาหตฺถิยมฺปน
สาหตฺถิเยเนว กาเรตพฺพํ ฯ อาณตฺติยํ อาณตฺติเยเนว ฯ เตเนว
วุตฺตํ จตุโร ชนา สํวิธาย ฯเปฯ ปญฺหา เมสา กุสเลหิ
จินฺติตาติ ฯ อปิจ สํวิธาวหาเร อสมฺโมหตฺถํ เอกภณฺฑํ เอกฏฺานํ
เอกภณฺฑํ นานาานํ นานาภณฺฑํ เอกฏฺานํ นานาภณฺฑํ
นานาานนฺติ อิทํปิ จตุกฺกํ อตฺถโต สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ ตตฺถ เอกภณฺฑํ
เอกฏฺานนฺติ เอกกุลสฺส อาปณผลเก ปญฺจมาสกํ ภณฺฑํ ทุฏฺปิตํ
ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉตํ อาหราติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ เอกภณฺฑํ นานาานนฺติ เอกกุลสฺส ปญฺจสุ
อาปณผลเกสุ เอเกกํ มาสกํ ทุฏฺปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ
อาณาเปนฺติ คจฺเฉเต อาหราติ ฯ ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ นานาภณฺฑํ เอกฏฺานนฺติ พหูนํ สนฺตกํ
ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ ภณฺฑํ เอกสฺมึ
าเน ทุฏฺปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉตํ
อาหราติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ นานาภณฺฑํ
นานาานนฺติ ปญฺจนฺนํ กุลานํ ปญฺจสุ อาปณผลเกสุ เอเกกํ มาสกํ
ทุฏฺปิตํ ทิสฺวา  สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉเต อาหราติ ฯ
ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกนฺติ ฯ
                  สํวิธาวหารกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๑๙} สงฺเกตกมฺมนฺติ สญฺชานนกมฺมํ ฯ กาลปริจฺเฉทวเสน
สญฺาณกรณนฺติ อตฺโถ ฯ เอตฺถ จ ปุเรภตฺตํ อวหราติ วุตฺเต อชฺช
วา ปุเรภตฺตํ อวหรตุ เสฺว วา อนาคเต วา สํวจฺฉเร นตฺถิ
วิสงฺเกโต อุภินฺนมฺปิ โอจรเก วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน อชฺช ปุเรภตฺตํ อวหราติ วุตฺเต เสฺว หรติ อชฺชาติ นิยามิตํ
ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา อวหฏํ โหติ ฯ สเจ เสฺว ปุเรภตฺตํ
อวหราติ วุตฺเต อชฺช ปุเรภตฺตํ หรติ เสฺวติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ
อปฺปตฺวา ปุเร อวหฏํ โหติ ฯ เอวํ อวหรนฺตสฺส อวหารกสฺเสว
ปาราชิกํ มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ ฯ เสฺว ปุเรภตฺตนฺติ วุตฺเต ตทเหว
วา เสฺว ปจฺฉาภตฺตํ วา หรนฺโตปิ ตํ สงฺเกตํ ปุเร จ ปจฺฉา จ
หรตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอเสว นโย ปจฺฉาภตฺตรตฺตินฺทิเวสุปิ ฯ
ปุริมยามมชฺฌิมยามปจฺฉิมยามกาลชุณฺหมาสอุตุสํวจฺฉราทิวเสนาปิ
เจตฺถ สงฺเกตวิสงฺเกตตา เวทิตพฺพา ฯ ปุเรภตฺตํ หราติ วุตฺเต
ปุเรภตฺตเมว หริสฺสามีติ วายมนฺตสฺส ปจฺฉา ภตฺตํ โหติ เอตฺถ
กถนฺติ ฯ มหาสุมตฺเถโร ตาว อาห ปุเรภตฺตปฺปโยโคว เอโส
ตสฺมา มูลฏฺโ น มุจฺจตีติ ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห
กาลปริจฺเฉทํ อติกฺกนฺตตฺตา วิสงฺเกตํ ตสฺมา มูลฏฺโ มุจฺจตีติ ฯ
                  สงฺเกตกมฺมกถา นิฏฺิตา ฯ
     {๑๒๐} นิมิตฺตกมฺมนฺติ สญฺุปฺปาทนตฺถํ กสฺสจิ นิมิตฺตสฺส กรณํ ฯ
ตํ อกฺขึ วา นิกฺขนิสฺสามีติอาทินา นเยน ติธา วุตฺตํ ฯ
อญฺมฺปิ ปเนตฺถ หตฺถลงฺฆนปาณิปฺปหารองฺคุลิโปถนคีวูปนามน-
ขิปิตอุกฺกาสนาทิมเนกปฺปการํ สงฺคเหตพฺพํ ฯ เสสเมตฺถ สงฺเกตกมฺเม
วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                  นิมิตฺตกมฺมกถา นิฏฺิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๗๓-๔๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=7842&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=7842&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=90
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=6336
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1672
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1672
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1