ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                      ๗. สฬายตนวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา
      [๓๐๔] เอวมฺเม สุตนฺติ สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ. ตตฺถ เวทิตพฺพานีติ
สวิปสฺสเนน มคฺเคน ชานิตพฺพานิ. มโนปวิจาราติ วิตกฺกวิจารา. วิตกฺกุปฺปาทโก ๕-
หิ มโน อิธ มโนติ อธิปฺเปโต, ๖- มนสฺส อุปวิจาราติ มโนปวิจารา.
สตฺตปทาติ วฏฺฏวิวฏฺฏนิสฺสิตานํ สตฺตานํ ปทา. เอตฺถ หิ อฏฺฐารส วฏฺฏปทา
นาม, อฏฺฐารส วิวฏฺฏปทา นาม, เตปิ สหวิปสฺสเนน มคฺเคเนว เวทิตพฺพา.
โยคาจริยานนฺติ หตฺถิโยคาทิอาจารสิกฺขาปกานํ, ทเมตพฺพทมกานนฺติ อตฺโถ.
เสสํ วิภงฺเคเยว อาวิภวิสฺสติ. อยมุทฺเทโสติ อิทํ มาติกาฏฺฐปนํ.
@เชิงอรรถ:  สี. กุสลํ             สี. อกุสลํ       ฉ.ม. ภพฺพํ      ม. อภพฺพตา
@ ฉ.ม. วิตกฺกุปฺปาทกํ     ฉ.ม. อธิปฺเปตํ
      [๓๐๕] จกฺขายตนาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตานิ. จกฺขุวิญฺญาณนฺติ
กุสลากุสลกมฺมวิปากโต เทฺว จกฺขุวิญฺญาณานิ. เสสปสาทวิญฺญาเณสุปิ เอเสว
นโย. อิมานิ ปน ปญฺจ ฐเปตฺวา เสสํ อิธ มโนวิญฺญาณํ นาม.
      จกฺขุสมฺผสฺโสติ จกฺขุมฺหิ สมฺผสฺโส. จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตสมฺผสฺสสฺเสตํ
อธิวจนํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย.
      จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ทิสฺวา. เอเสว นโย
สพฺพตฺถ. โสมนสฺสฏฺฐานิยนฺติ โสมนสฺสสฺส อารมฺมณวเสน การณภูตํ. อุปวิจรตีติ
ตตฺถ วิจารปวตฺตเนน อุปวิจรติ, วิตกฺโก ตํสมฺปยุตฺโต จาติ อิมินา นเยน
อฏฺฐารส วิตกฺกวิจารสงฺขาตา มโนปวิจารา เวทิตพฺพา. ฉ โสมนสฺสูปวิจาราติ
เอตฺถ ปน โสมนสฺเสน สทฺธึ อุปวิจรนฺตีติ โสมนสฺสูปวิจารา. เสสปททฺวเยปิ
เอเสว นโย.
      [๓๐๖] เคหสิตานีติ กามคุณนิสฺสิตานิ. เนกฺขมฺมสิตานีติ วิปสฺสนานิสฺสิตานิ.
อิฏฺฐานนฺติ ปริเยสิตานิ. กนฺตานนฺติ กามิตานํ. มโนรมานนฺติ
มโน เอเตสุ รมตีติ มโนรมานิ, เตสํ มโนรมานํ. โลกามิสปฏิสํยุตฺตานนฺติ
ตณฺหาปฏิสํยุตฺตานํ. อตีตนฺติ ปฏิลทฺธํ. ตาว ปจฺจุปฺปนฺนํ อารพฺภ โสมนสฺสํ
อุปฺปชฺชตุ, อตีเต กถํ อุปฺปชฺชตีติ. อตีเตปิ "ยถา อหํ เอตรหิ อิฏฺฐารมฺมณํ
อนุภวามิ, เอวํ ปุพฺเพปิ อนุภวินฺ"ติ อนุสฺสรนฺตสฺส พลวโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ.
      อนิจฺจตนฺติ อนิจฺจาการํ. วิปริณามวิราคนิโรธนฺติ ปกติวิชหเนน
วิปริณามํ วิคจฺฉเนน วิราคํ นิรุชฺฌเนน นิโรธํ. สมฺมปฺปญฺญายาติ
วิปสฺสนาปญฺญาย. อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสนฺติ อิทํ รญฺโญ วิย
อตฺตโน สิริสมฺปตฺตึ โอโลเกนฺตสฺส วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺนสฺส สงฺขารานํ
เภทํ ปสฺสโต สงฺขารคตมฺหิ ติกฺเข สูเร วิปสฺสนาญาเณ วหนฺเต อุปฺปนฺนํ
โสมนสฺสํ "เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติ วุจฺจติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
             "สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส    สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน
              อมานุสี รตี โหติ      สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต.
              ยโต ยโต สมฺมสติ      ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
              ลภตี ปีติปาโมชฺชํ       อมตนฺตํ วิชานตนฺ"ติ. ๑-
      อิมานีติ อิมานิ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต อนิจฺจาทิวเสน
วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺนสฺส อุปฺปนฺนานิ ฉ เนกฺขมฺมนิสฺสิตานิ โสมนสฺสานิ.
      [๓๐๗] อตีตนฺติ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตาว ปตฺเถตฺวา อลภนฺตสฺส โทมนสฺสํ
อุปฺปชฺชตุ, อตีเต กถํ อุปฺปชฺชตีติ. อตีเตปิ "ยถา อหํ เอตรหิ อิฏฺฐารมฺมณํ
ปตฺเถตฺวา น ลภามิ, เอวํ ปุพฺเพปิ ปตฺเถตฺวา น ลภินฺ"ติ อนุสฺสรนฺตสฺส
พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ.
      อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสูติ อนุตฺตรวิโมกฺโข นาม อรหตฺตํ, อรหตฺเต
ปตฺถนํ ฐเปนฺตสฺสาติ อตฺโถ. อายตนนฺติ อรหตฺตายตนํ. ปีหํ อุปฏฺฐาปยโตติ
ปตฺถนํ ฐเปนฺตสฺส. ตํ ปเนตํ ปเนตํ ปตฺถนํ ฐเปนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, อิติ
ปตฺถนามูลกตฺตา "ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต"ติ วุตฺตํ. อิมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ
โทมนสฺสานีติ อิมานิ เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต อรหตฺเต ปิหํ
อุปฏฺฐเปตฺวา ตทธิคมาย อนิจฺจาทิวเสน วิปสฺสนํ อุปฏฺฐเปตฺวา อุสฺสุกฺกาเปตุํ
อสกฺโกนฺตสฺส "อิมมฺปิ ปกฺขํ อิมมฺปิ มาสํ อิมมฺปิ สํวจฺฉรํ อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ
ปาปุณิตุํ นาสกฺขินฺ"ติ อนุโสจโต คามนฺตปพฺภารวาสิมหาสิวตฺเถรสฺส วิย
อสฺสุธาราปวตฺตนวเสน อุปฺปนฺนโทมนสฺสานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสานีติ
เวทิตพฺพานิ. วตฺถุ ปน สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย สกฺกปญฺหวณฺณนายํ ๒-
วิตฺถาริตํ, อิจฺฉนฺเตน ตโต คเหตพฺพํ.
      [๓๐๘] อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขาติ เอตฺถ อุเปกฺขา นาม อญฺญาณุเปกฺขา.
อโนธิชินสฺสาติ กิเลโสธึ ชินิตฺวา ฐิตตฺตา ขีณาสโว โอธิชิโน นาม, ตสฺมา
อขีณาสวสฺสาติ อตฺโถ. อวิปากชินสฺสาติ เอตฺถาปิ อายตึ วิปากํ ชินิตฺตา
ฐิตตฺวา ขีณาสโวว วิปากชิโน นาม, ตสฺมา อขีณาสวสฺเสวาติ อตฺโถ.
อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อนาทีนวโต อุปทฺทวโต อปสฺสนฺตสฺส. อิมา ฉ เคหสิตา
อุเปกฺขาติ อิมา เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต คุฬปิณฺฑเก
@เชิงอรรถ:  ขุ. ธ. ๒๕/๓๗๓,๓๗๔/๘๒                สุ.วิ. ๒/๓๑๒
นิลีนมกฺขิกา วิย รูปาทีนิ อนติวตฺตมานา ตตฺถ ลคฺคิตา หุตฺวา อุปฺปนฺนา
อุเปกฺขา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขาติ เวทิตพฺพา.
      รูปํ สา นาติวตฺตตีติ ๑- รูปํ สา น อติกฺกมติ, ๒- น ตตฺถ นิพฺพิทาวเสน
ติฏฺฐติ. อิมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขาติ อิมา เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ
อิฏฺฐาทิอารมฺมเณ อาปาถคเต อิฏฺเฐ อรชฺชนฺตสฺส อนิฏฺเฐ อทุสฺสนฺตสฺส
อสมเปกฺขเน อสมฺมุยฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวิปสฺสนาญาณสมฺปยุตฺตา ฉ เนกฺขมฺมสิตา
อุเปกฺขาติ เวทิตพฺพา.
      [๓๐๙] ตตฺร อิทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถาติ เตสุ ฉตฺตึสสตฺตปเทสุ
อฏฺฐารส นิสฺสาย อฏฺฐารส ปชหถาติ อตฺโถ. เตเนว "ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ
ฉ เนกฺขมฺมสิตานี"ติอาทิมาห. นิสฺสาย อาคมฺมาติ ปวตฺตนวเสน นิสฺสาย
เจว อาคมฺม จ. เอวเมเตตํ สมติกฺกโม โหตีติ เอวํ เนกฺขมฺมสิตานํ ปวตฺตเนน
เคหสิตานิ อติกฺกนฺตานิ นาม โหนฺติ.
      เอวํ สริกฺขเกเนว สริกฺขกํ ชหาเปตฺวา อิทานิ พลวตา ทุพฺพลํ
ชหาเปนฺโต "ปุน ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานี"ติอาทิมาห.
เอวํ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺเสหิ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสานิ, เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขาหิ
จ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสานิ ชหาเปนฺเตน พลวตา ทุพฺพลปฺปหานํ
กถิตํ.
      เอตฺถ ปน ฐตฺวา อุเปกฺขากถา กเถตพฺพา:- อฏฺฐสุ หิ สมาปตฺตีสุ
ปฐมาทีนิ จ ตีณิ ฌานานิ, สุทฺธสงฺขาเร จ ปาทเก กตฺวา วิปสฺสนํ อารทฺธานํ
จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ ปุพฺพภาควิปสฺสนา โสมนสฺสสหคตา วา โหติ อุเปกฺขาสหคตา
วา, วุฏฺฐานคามินี ปน โสมนสฺสสหคตาว. จตุตฺถชฺฌานาทีนิ ปาทกานิ กตฺวา
วิปสฺสนํ อารทฺธานํ ปญฺจนฺนํ ปุพฺพภาควิปสฺสนา ปุริมสทิสาว, วุฏฺฐานคามินี
ปน อุเปกฺขาสหคตา โหติ. อิทํ สนฺธาย "ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา,
ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม, ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ, ตานิ
ปชหถา"ติ วุตฺตํ. น เกวลญฺจ เอวํปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อยํ วิปสฺสนาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อติวตฺตตีติ    ฉ.ม. อนติกฺกมติ
เวทนาวเสน วิเสโสว ๑- โหติ, อริยมคฺเคปิ ปน ฌานงฺคโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานมฺปิ
วิเสโส โหติ.
      โก ปเนตํ วิเสสํ นิยเมติ? เกจิ ตาว เถรา วิปสฺสนาปาทกชฺฌานํ
นิยเมตีติ วทนฺติ, เกจิ วิปสฺสนาย อารมฺมณภูตา ขนฺธา นิยเมนฺตีติ วทนฺติ,
เกจิ ปุคฺคลชฺฌาสโย นิยเมตีติ วทนฺติ. เตสมฺปิ วาเท อยเมว ปุพฺพภาเค
วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนา นิยเมตีติ เวทิตพฺพา. วินิจฺฉยกถา ปเนตฺถ วิสุทฺธิมคฺเค
สงฺขารุเปกฺขานิทฺเทเส วุตฺตาว.
      [๓๑๐] นานตฺตาติ นานา พหู อเนกปฺปการา. นานตฺตสิตาติ
นานารมฺมณนิสฺสิตา. เอกตฺตาติ เอกา. เอกตฺตสิตาติ เอการมฺมณนิสฺสิตา.
กตมา ปนายํ อุเปกฺขาติ? เหฏฺฐา ตาว อญฺญาณุเปกฺขา วุตฺตา, อุปริ
ฉฬงฺคุเปกฺขา วกฺขติ, อิธ สมถอุเปกฺขา, วิปสฺสนุเปกฺขาติ เทฺว อุเปกฺขา คหิตา.
      ตตฺถ ยสฺมา อญฺญาว รูเป อุเปกฺขา, อญฺญาว ๒- สทฺทาทีสุ, น หิ
ยา รูเป อุเปกฺขา, สา สทฺทาทีสุ โหติ. รูเป อุเปกฺขา จ รูปเมว อารมฺมณํ
กโรติ, น สทฺทาทโย. ๓- รูเป อุเปกฺขาภาวญฺจ อญฺญา สมถอุเปกฺขา ๓-
ปฐวีกสิณํ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ, อญฺญา อาโปกสิณาทีนิ. ตสฺมา
นานตฺตํ ๔- นานตฺตสิตํ ๕- วิภชนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา รูเปสูติอาทิมาห.
ยสฺมา ปน เทฺว ตีณิ วา อากาสานญฺจายตนานิ วา วิญฺญาณญฺจายตนาทีนิ
วา นตฺถิ, ตสฺมา เอกตฺตํ เอกตฺตสิตํ วิภชนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา
อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตาติอาทิมาห.
      ตตฺถ อากาสานญฺจายตนุเปกฺขา สมฺปยุตฺตวเสน อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา,
อากาสนญฺจายตนกฺขนฺเธ วิปสฺสนฺตสฺส วิปสฺสนุเปกฺขา อารมฺมณวเสน
อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา. เสสาสุปิ เอเสว นโย.
      ตํ ปชหถาติ เอตฺถ อรูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขาย รูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขํ
ปชหาเปติ, อรูปาวจรวิปสฺสนุเปกฺขาย รูปาวจรวิปสฺสนุเปกฺขํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เวทนาวิเสโส       ม. ยสฺมา อญฺญาณุเปกฺขา อญฺญา
@๓-๓ สี. รูเป อุเปขา เอวญฺจ อญฺญญฺจ, รูเป อุเปกฺขา เอว จ อญฺญา (?)
@ สี. นานตฺตา จ, ม. นานตฺตภาวํ      สี., ก. นานตฺตสิตญฺจ
      อตมฺมยตนฺติ เอตฺถ ตมฺมยตา นาม ตณฺหา, ตสฺสา ปริยาทานโต
วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนา อตมฺมยตาติ วุจฺจติ. ตํ ปชหถาติ อิธ
วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนาย อรูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขญฺจ วิปสฺสนุเปกฺขญฺจ ปชหาเปติ.
      [๓๑๑] ยทริโยติ เย สติปฏฺฐาเน อริโย สมฺมาสมฺพุทฺโธ เสวติ.
ตตฺถ ตีสุ ฐาเนสุ สตึ ปฏฺฐเปนฺโต สติปฏฺฐาเน เสวตีติ เวทิตพฺโพ. น
สุสฺสูสนฺตีติ สทฺทหิตฺวา โสตุํ น อิจฺฉนฺติ. น อญฺญาติ ชานนตฺถาย จิตฺตํ น
อุปฏฺฐเปนฺติ. โวกฺกมฺมาติ อติกฺกมิตฺวา. สตฺถุ สาสนาติ สตฺถุโอวาทํ คเหตพฺพํ
ปูเรตพฺพํ น มญฺญนฺตีติ อตฺโถ. น จ อตฺตมโนติ น สกมโน. เอตฺถ จ
เคหสิตโทมนสฺสวเสน อปฺปตีโต โหตีติ น เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, อปฺปฏิปนฺนเกสุ
ปน อตฺตมนตาการณสฺส ๑- อภาเวเนตํ วุตฺตํ. อนวสฺสุโตติ ปฏิฆอวสฺสเวน
อนวสฺสุโต. สโต สมฺปชาโนติ สติยา จ ญาเณน จ สมนฺนาคโต.
อุเปกฺขโกติ ฉฬงฺคุเปกฺขาย อุเปกฺขโก. อตฺตมโนติ อิธาปิ เคหสิตโสมนสฺสวเสน
อุปฺปิลาวิโนติ น เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ปฏิปนฺนเกสุ ปน
อนตฺตมนตาการณสฺส ๒- อภาเวเนตํ วุตฺตํ. อนวสฺสุโตติ ราคอวสฺสเวน
อนวสฺสุโต.
      [๓๑๒] สาริโตติ ทมิโต. เอกํเยว ทิสํ ธาวตีติ อนิวตฺติตฺวา
ธาวนฺโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ, นิวตฺเตตฺวา ปน อปรํ ธาวิตุํ สกฺโกติ.
อฏฺฐ ทิสา วิธาวตีติ เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺโน กาเยน อนิวตฺติตฺวาว
วิโมกฺขวเสน เอกปฺปหาเรเนว อฏฺฐ ทิสา วิธาวติ, ปุรตฺถาภิมุโข วา ทกฺขิณาทีสุ
อญฺญตรทิสาภิมุโข วา นิสีทิตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย สมาปชฺชติเยวาติ
อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    สฬายตนวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ:  ม. อนตฺตมนตาการณสฺส         ม. อตฺตมนตาการณสฺส


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๘๙-๑๙๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=4813&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=4813&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=617              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=8028              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=7961              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=7961              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]