อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                       ๙. ยญฺญสุตฺตวณฺณนา
      [๑๒๐] นวเม ถูณูปนีตานีติ ถูณํ อุปนีตานิ, ถูณาย พทฺธานิ โหนฺติ.
ปริกมฺมานิ กโรนฺตีติ เอตฺตาวตา เตหิ ภิกฺขูหิ รญฺญา ๕- อารทฺธยญฺโญ ตถาคตสฺส
อาโรจิโต. กสฺมา ปน รญฺญา อยํ ยญฺโญ อารทฺโธ? ทุสฺสุปินปฏิฆาตาย.
เอกทิวสํ กิร ราชา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นครํ อนุสญฺ-
จรนฺโต วาตปานํ วิวริตฺวา โอโลกยมานํ เอกํ อิตฺถึ ทิสฺวา ตสฺสา ปฏิพทฺธจิตฺโต
ตโต ๖- ปฏินิวตฺติตฺวา อนฺเตปุรํ ปวิสิตฺวา เอกสฺส ปุริสสฺส  ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา
"คจฺฉ ตสฺสา สสฺสามิกภาวํ วา อสฺสามิกภาวํ วา ชานาหี"ติ เปเสสิ. โส ตํ ๗-
คนฺตฺวา ปุจฺฉิ. สา "เอโส เม สามิโก อาปเณ นิสินฺโน"ติ ทสฺเสสิ. ราชปุริโส
รญฺโญ ตมตฺถํ อาจิกฺขิ, ราชา ตํ ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา "มํ อุปฏฺฐหา"ติ อาห.
นาหํ เทว อุปฏฺฐาตุํ ๘- ชานามีติ จ วุตฺเต "อุปฏฺฐานํ นาม น อาจริยสนฺติเก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อิติ โส       ๒ ฉ.ม., อิ. มหาปญฺญา   ๓ ฉ.ม. สการณํ
@๔ ฉ.ม., อิ. ปุถุสตฺตานมฺปิ   ๕ ฉ.ม., อิ. รญฺโญ       ๖ ฉ.ม., อิ. ตโตว
@๗ ฉ.ม., อิ. ตํ-สทฺโท น ทิสฺสติ    ๘ ฉ.ม. อุปฏฺฐหิตุํ
อุคฺคเหตพฺพนฺ"ติ พลกาเรน อาวุธผลกํ คาหาเปตฺวา อุปฏฺฐากํ กาเรสิ. ๑- อุปฏฺฐ-
หิตฺวา เคหํ คตมตฺตเมว จ นํ ปุน ปกฺโกสาเปตฺวา "อุปฏฺฐาเกน นาม รญฺโญ
วจนํ กตฺตพฺพํ, คจฺฉ อิโต โยชนมคฺเค ๒- อมฺหากํ สีสโธวนโปกฺขรณี อตฺถิ,
ตโต อรุณมตฺติกญฺจ โลหิตุปฺปลมาลญฺจ คณฺหิตฺวา เอหิ. สเจ อชฺเชว นาคจฺฉสิ,
ราชาณนฺเต ๓- กริสฺสามี"ติ วตฺวา เปเสสิ. โส ราชภเยน นิกฺขมิตฺวา คโต.
      ราชาปิ ตสฺมึ คเต โทวาริกํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อชฺช สายเณฺหเยว ทฺวารํ
ปิทหิตฺวา `อหํ ราชทูโต วา อุปราชทูโต วา'ติ ๔- ภณนฺตานมฺปิ มา วิวรี"ติ
อาห. โส ปุริโส มตฺติกญฺจ อุปฺปลานิ จ คเหตฺวา ทฺวาเร ปิทหิตมตฺเต
อาคนฺตฺวา พหุํ วทนฺโตปิ ทฺวารํ อลภิตฺวา ปริสฺสยภเยน เชตวนํ คโต. ราชาปิ
พลวปริฬาเหน ๖- อภิภูโต กาเล นิสีทติ, กาเล ติฏฺฐติ, กาเล นิปชฺชติ,
สนฺนิฏฺฐานํ ๗- อลภนฺโต ยตฺถ กตฺถจิ นิสินฺนโกว มกฺกฏนิทฺทาย นิทฺทายติ.
      ปุพฺเพปิ ๘- ตสฺมึเยว นคเร จตฺตาโร เสฏฺฐิปุตฺตา ปรทารกกมฺมํ ๙- กตฺวา
นนฺโทปนนฺทาย นาม โลหกุมฺภิยา นิพฺพตฺตึสุ. เต เผณุเทหกํ ปจมานา ตึส
วสฺสสหสฺสานิ เหฏฺฐา คจฺฉนฺตา กุมฺภิยา ตลํ ปาปุณนฺติ, ตึส วสฺสสหสฺสานิ
อุปริ คจฺฉนฺตา มตฺถกํ ปาปุณนฺติ. เต ตํ ทิวสํ อาโลกํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน
ทุกฺกฏภเยน เอเกกํ คาถํ วตฺตุกามา วตฺตุํ อสกฺโกนฺตา เอเกกํ อกฺขรเมว อาหํสุ.
เอโก สการํ, เอโก โสการํ, เอโก นการํ, เอโก ทุการํ อาห. ราชา
เตสํ เนรยิกสตฺตานํ สทฺทํ สุตกาลโต ปฏฺฐาย สุขํ อวินฺทมาโน ๑๐- ตํ รตฺตาวเสสํ
วีตินาเมสิ.
      อรุเณ อุฏฺฐิเต  ปุโรหิโต อาคนฺตฺวา ตํ สุขเสยฺยํ ปุจฺฉิ. โส "กุโต เม
อาจริย สุขนฺ"ติ วตฺวา "สุปิเน เอวรูเป สทฺเท อสฺโสสินฺ"ติ อาจิกฺขิ. พฺราหฺมโณ
"อิมสฺส รญฺโญ อิมินา สุปิเนน วุฑฺฒิ วา หานิ วา นตฺถิ, อปิจ โข ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อกาสิ    ๒ ฉ.ม., อิ. โยชนมตฺเต    ๓ ฉ.ม., อิ. ราชทณฺฑํ
@๔ ฉ.ม., อิ. ราชทูโต'ติ วา `อุปราชทูโต'ติ วา   ๕ ฉ.ม. ปิหิตมตฺเต
@๖ ฉ.ม. ราคปริฬาเหน     ๗ สี. นิสินฺนฏฺฐานํ       ๘ ฉ.ม., อิ. ปุพฺเพ จ
@๙ ฉ.ม. ปรทาริกกมฺมํ, สี. ปรทารกมฺมํ      ๑๐ ฉ.ม., อิ. อวินฺทมาโนว
ยํ อิมสฺส เคเห อตฺถิ, ตํ สมณสฺส โคตมสฺส โหติ, โคตมสาวกานํ โหติ,
พฺราหฺมณาปิ ๑- กิญฺจิ น ลภนฺติ, พฺราหฺมณานํ ภิกฺขํ อุปฺปาเทสฺสามี"ติ
"ภาริโย ๒- มหาราช สุปิโน ตีสุ ชานีสุ เอกา ปญฺญายติ, รชฺชนฺตราโย วา ภวิสฺสติ
ชีวิตนฺตราโย วา, เทโว วา น วสฺสิสฺสตี"ติ อาห. กถํ โสตฺถิ ภเวยฺย
อาจริยาติ. มนฺเตตฺวา ญาตุํ สกฺกา มหาราชาติ. คจฺฉถ อาจริเยหิ สทฺธึ มนฺเตตฺวา
อมฺหากํ โสตฺถึ กโรถาติ.
      โส สิวิกสาลายํ พฺราหฺมเณ สนฺนิปาเตตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "วิสุํ
วิสุํ คนฺตฺวา เอวํ วทถา"ติ ตโย วคฺเค อกาสิ. พฺราหฺมณา ปวิสิตฺวา ราชานํ
สุขเสยฺยํ ปุจฺฉึสุ. ราชา ปุโรหิตสฺส กถิตนิยาเมเนว กเถตฺวา "กถํ โสตฺถิ
ภเวยฺยา"ติ ปุจฺฉิ. มหาพฺราหฺมณา "สพฺพปญฺจปญฺจสตํ ๓- ยญฺญํ ยชิตฺวา เอตสฺส
กมฺมสฺส โสตฺถิ ภเวยฺย, เอวํ มหาราช อาจริยา กเถนฺตี"ติ อาหํสุ. ราชา เตสํ
สุตฺวา อนภินนฺทิตฺวา อปฏิกฺโกสิตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. อถ ทุติยวคฺคพฺราหฺมณาปิ
อาคนฺตฺวา ตเถว กเถสุํ. ตถา ตติยวคฺคพฺราหฺมณาปิ. อถ ราชา "ยญฺญํ
กโรนฺตู"ติ อาณาเปสิ. ตโต ปฏฺฐาย พฺราหฺมณา อุสภาทโย ปาเณ อาหราเปสุํ,
นคเร มหาสทฺโท อุทปาทิ. ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา มลฺลิกา ราชานํ ตถาคตสฺส
สนฺติกํ เปเสสิ. โส คนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ นํ
ภควา "หนฺท กุโต นุ ตฺวํ มหาราช อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสา"ติ อาห. ราชา
"อชฺช เม ภนฺเต สุปินเก ๔- จตฺตาโร สทฺทา สุตา, โสหํ พฺราหฺมเณ ปุจฺฉึ,
พฺราหฺมณา `ภาริโก ๕- มหาราช สุปิโน, สพฺพปญฺจปญฺจสตํ ๓- ยญฺญํ ยชิตฺวา
ปฏิกมฺมํ กโรมา'ติ อารทฺธา"ติ อาห. กินฺติ เต มหาราช สทฺทา สุตาติ. โส
ยถาสุตํ อาโรเจสิ. อถ นํ ภควา อาห:- ปุพฺเพ มหาราช อิมสฺมึเยว นคเร
จตฺตาโร เสฏฺฐิปุตฺตา ปรทารกา ๖- หุตฺวา นนฺโทปนนฺทาย โลหกุมฺภิยา นิพฺพตฺตา
สฏฺฐีวสฺสสหสฺสมตฺถเก อุมฺมุชฺชึสุ. ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. พฺราหฺมณา     ๒ ฉ.ม., อิ. ภาริโย อยํ    ๓ ฉ.ม., อิ. สพฺพปญฺจสตํ
@๔ ม. สุปินกา            ๕ ฉ.ม., อิ. ภาริโย       ๖ ฉ.ม., อิ. ปรทาริกา
@๗ ฉ.ม., อิ. อุคฺคจฺฉึสุ, ม. อุปฺปชฺชึสุ
     ตตฺถ เอโก:-
             "สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ       ปริปุณฺณานิ สพฺพโส
              นิรเย ปจฺจมานานํ      กทา อนฺโต ภวิสฺสตี"ติ ๑-
เอกํ ๒- คาถํ วตฺตุกาโม อโหสิ. ทุติโย:-
            "โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา    โยนึ ลทฺธาน มานุสึ
             วทญฺญู สีลสมฺปนฺโน       กาหามิ กุสลํ พหุนฺ"ติ ๑-
อิมํ. ตติโย:-
            "นตฺถิ อนฺโต กุโต อนฺโต   น อนฺโต ปฏิทิสฺสติ
             ตทา หิ ปกตํ ปาปํ       มม ตุยฺหญฺจ มาริสา"ติ ๑-
อิมํ. จตุตฺโถ:-
            "ทุชฺชีวิตมชีวิมฺหา *-      เย สนฺเต น ททมฺหเส
             วิชฺชมาเนสุ โภเคสุ      ทีปนฺนากมฺห อตฺตโน"ติ ๑-
อิมํ. เต อิมา คาถา วตฺตุํ อสกฺโกนฺตา เอเกกํ อกฺขรํ วตฺวา ตเถว นิมฺมุคฺคา.
อิติ มหาราช เต เนรยิกสตฺตา ยถากมฺเมน วิรวึสุ. ตสฺส สทฺทสฺส สุตปจฺจยา
ตุยฺหํ หานิ วา วุฑฺฒิ วา นตฺถิ. เอตฺตกานมฺปน ปสูนํ ฆาฏนกมฺมํ นาม
ภาริยนฺติ นิรยภเยน ตชฺชิตฺวา ๓- ธมฺมกถํ กเถสิ. ราชา ทสพเล ปสีทิตฺวา
"มุญฺจามิ, เนสํ ชีวิตํ ททามิ, หริตานิ เจว ติณานิ ขาทนฺตุ สีตลานิ จ
ปานียานิ ปิวนฺตุ, สีโต จ เนสํ วาโต อุปวายตู"ติ วตฺวา "คจฺฉถ หาเรถา"ติ
มนุสฺเส อาณาเปสิ. เต คนฺตฺวา พฺราหฺมเณ ปลาเปตฺวา ปาณสงฺฆํ ๔- พนฺธนโต
โมเจตฺวา นคเร ธมฺมเภริญฺจาราเปสุํ. ๕-
      อถ ราชา ทสพลสฺส สนฺติเก นิสินฺโน อาห "ภนฺเต เอกรตฺติ นาม
ติยามา โหติ, มยฺหมฺปน อชฺช เทฺว รตฺติโย เอกโต ฆฏิตา วิย อเหสุนฺ"ติ.
โสปิ ปุริโส ตตฺเถว นิสินฺโน อาห "ภนฺเต โยชนํ นาม จตุคาวุตํ โหติ,
มยฺหมฺปน อชฺช เทฺว โยชนานิ เอกโต กตานิ วิย อเหสุนฺ"ติ. อถ ภควา
@เชิงอรรถ: *๑ ปาลิ. ชีวมฺห, ขุ. เปต. ๒๖/๘๕๒-๕/๒๕๕ เสฏฺฐิปุตฺตเปตวตฺถุ, ขุ. ชา. จตุกฺก.
@๒๗/๕๕๔-๗/๑๓๗ โลหกุมฺภิชาตก (สฺยา)  ๒ ฉ.ม., อิ. อิมํ   ๓ ฉ.ม., อิ. ตชฺเชตฺวา
@๔ ฉ.ม., อิ. ตํ ปาณสงฺฆํ       ๕ ฉ.ม., อิ.....จราเปสุํ
"ชาครสฺส ตาว รตฺติยา ทีฆภาโว ปากโฏ, สนฺตสฺส โยชนสฺส ทีฆภาโว ปากโฏ,
วฏฺฏปติตสฺส ปน พาลปุถุชฺชนสฺส อนมตคฺคํ สํสารวฏฺฏํ เอกนฺตํ ทีฆเมวา"ติ
ราชานญฺจ ตญฺจ ปุริสํ เนรยิกสตฺเต จ อารพฺภ ธมฺมปเท อิมํ คาถํ อภาสิ:-
               "ทีฆา ชาครโต  รตฺติ     ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ
                ทีโฆ พาลาน สํสาโร     สทฺธมฺมํ อวิชานตนฺ"ติ. ๑-
      คาถาปริโยสาเน โสปิ ๒- อิตฺถิสามิโก ปุริโส โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ.
เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ การณํ ชานิตฺวา.
     สสฺสเมธนฺติ ๓- โปราณราชกาเล กิร สสฺสเมธํ ปุริสเมธํ สมฺมาปาสํ วาช-
เปยฺยนฺติ ๔- จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อเหสุํ, เยหิ ราชาโน โลกํ สงฺคณฺหึสุ. ตตฺถ
นิปฺผนฺนสสฺสโต ทสมภาคคฺคหณํ สสฺสเมธํ นาม, สสฺสสมฺปาทเน เมธาวิตาติ
อตฺโถ. มหาโยธานํ ฉมาสิกภติเวตนานุปฺปทานํ ๕- ปุริสเมธํ นาม, ปุริสสงฺคณฺหเน
เมธาวิตาติ อตฺโถ. ทลิทฺทมนุสฺสานํ หตฺถโต ๖- เลขํ คเหตฺวา ตีณิ วสฺสานิ วินาปิ
วฑฺฒิยา สหสฺสทวิสหสฺสมตฺตธนานุปฺปทานํ สมฺมาปาสํ นาม. ตํ หิ สมฺมา
มนุสฺเส ปาเสติ, หทเย พนฺธิตฺวา วิย ฐเปติ, ตสฺมา สมฺมาปาสนฺติ วุจฺจติ.
"ตาต มาตุลา"ติอาทินา นเยน ปน ๗-  สณฺหวาจาภณนํ วาชเปยฺยํ นาม, ปิยวาจาติ
อตฺโถ. เอวํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคหิตํ รฏฺฐํ อิทฺธญฺเจว โหติ ผีตญฺจ
ปหูตนฺนปานํ เขมํ นิรพฺพุทํ, มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา
อปารุตฆรทฺวารา วิหรนฺติ. อิทํ ฆรทฺวาเรสุ อคฺคฬานํ อภาวโต นิรคฺคฬนฺติ
วุจฺจติ. อยํ โปราณิกา ปเวณิ.
         อปรภาเค ปน โอกฺกากราชกาเล พฺราหฺมณา อิมานิ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ
อิมญฺจ รฏฺฐสมฺปตฺตึ ปริวตฺเตตฺวา อุทฺธํ มูลกํ กตฺวา อสฺสเมธํ ปุริสเมธนฺติอา-
ทิเก ปญฺจ ยญฺเญ นาม อกรึสุ. เตสุ อสฺสเมตฺถ เมธนฺติ วธนฺตีติ อสฺสเมโธ. ทฺวีหิ
ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส เอกวีสติยูปสฺส เอกสฺมึ มชฺฌิมทิวเสเยว สตฺตนวุติปญฺจ-
ปสุสตฆาฏภึสนสฺส ฐเปตฺวา  ภูมิญฺจ ปุริเส จ อวเสสสพฺพวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๖๐/๒๗ อญฺญตรปุริสวตฺถุ   ๒ ฉ.ม., อิ. โส
@๓ ฉ.ม., อิ. อสฺสเมธนฺติอาทีสุ ปาลิ. อสฺสเมธํ ๔ ฉ.ม. วาจาเปยฺยนฺติ. เอวมุปริปิ
@๕ ฉ.ม., อิ. ฉมาสิกํ ภตฺตเวตนานุปฺปทานํ   ๖ ม.โปตฺถเก
@๗ ฉ.ม., อิ. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ
อธิวจนํ. ปุริสเมตฺถ เมธนฺตีติ ปุริสเมโธ. จตูหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธึ
ภูมิยา อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. สมฺมเมตฺถ ปาเสนฺตีติ
สมฺมาปาโส. ทิวเส ทิวเส ยุคจฺฉิคฺคเล ปเวสนทณฺฑกสงฺขาตํ ๑- สมฺมํ ขิปิตฺวา
ตสฺส ปติโตกาเส เวทํ ๒- สํหาริเมหิ ยูปาทีหิ สรสฺสติยา นทิยา นิมุคฺโคกาสโต
ปภูติ ปฏิโลมํ คจฺฉนฺเตน ยชิตพฺพสฺส สตฺตยาคสฺเสตํ ๓- อธิวจนํ. วาชเมตฺถ
ปิวนฺตีติ วาชเปยฺโย. เอเกน ปริยญฺเญน สตฺตรสหิ ปสูหิ ยชิตพฺพสฺส
เวฬุวยูปสฺส สตฺตรสทกฺขิณสฺส ๔- ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. นตฺถิ เอตฺถ อคฺคฬนฺติ ๕-
นิรคฺคโฬ. นวหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธึ ภูมิยา จ ปุริเสหิ จ อสฺสเมเธ
วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส สพฺพเมธปริยายนามสฺส อสฺสเมธวิกปฺปสฺเสเวตํ อธิวจนํ. มหา-
รมฺภาติ มหากิจฺจา มหากรณียา. สมฺมคฺคตาติ สมฺมา ปฏิปนฺนา พุทฺธาทโย.
นิรารมฺภาติ อปฺปตฺถา อปฺปกิจฺจา. ยชนฺติ อนุกุลนฺติ อนุกุเลสุ ยชนฺติ,
นิจฺจภตฺตาทึ ปุพฺพปุริเสหิ ปฏฺฐปิตํ, ตํ อปราปรํ อนุปจฺฉินฺนตฺตา มนุสฺสา
ททนฺตีติ อตฺโถ. นวมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๓๔-๑๓๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=3504&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=3504&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=349
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=2426
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=2100
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=2100
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15