อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                         ๓. โคธิกสุตฺตวณฺณนา
        [๑๕๙] ตติเย อิสิคิลิปสฺเสติ อิสิคิลิสฺส นาม ปพฺพตสฺส ปสฺเส.
กาฬสิลายาติ กาฬวณฺณาย สิลาย. สามายิกํ เจโตวิมุตฺตินฺติ อปฺปิตกฺขเณ ๖-
ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุจฺจติ, อารมฺมเณ จ อธิมุจฺจตีติ โลกิยสมาปตฺติ สามายิกา
เจโตวิมุตฺติ นาม. ผุสีติ ปฏิลภิ. ปริหายีติ กสฺมา ยาว ฉฏฺฐํ ปริหายิ?
สาพาธตฺตา. เถรสฺส กิร วาตปิตฺตเสมฺหวเสน อนุสายิโก อาพาโธ อตฺถิ, เตน
สมาธิสฺส สปฺปาเย อุปการธมฺเม ปูเรตุํ น สกฺโกติ, อปฺปิตอปฺปิตาย สมาปตฺติยา
ปริหายติ.
         ยนฺนูนาหํ สตฺถํ อาหเรยฺยนฺติ โส กิร จินฺเตสิ, ยสฺมา ปริหีนชฺฌานสฺส
กาลํ กโรโต อนิพทฺธา คติ โหติ, อปริหีนชฺฌานสฺส นิพทฺธา คติ โหติ,
พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตติ, ตสฺมา สตฺถํ อาหริตุกาโม อโหสิ. อุปสงฺกมีติ "อยํ
สมโณ สตฺถํ อาหริตุกาโม, สตฺถาหรณํ จ นาเมตํ กาเย จ ชีวิเต จ
อนเปกฺขสฺส โหติ, โย เอวํ กาเย จ ชีวเต จ อนเปกฺโข โหติ, โส
มูลกมฺมฏฺฐานํ สมฺมสิตฺวา อรหตฺตมฺปิ คเหตุํ สมตฺโถ โหติ, มยา ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาวชฺเชตฺวา   ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม. กรสฺสุ รูปานีติ
@๔ ฉ.ม. วิภึสการหานิ อิ. วิหึสกรหานิ สี. วิภึสกกรานิ รูปานิ ม. วิภึสกรูปานิ
@๕ ฉ.ม. กมฺปเสสฺสสิ   ๖ ฉ.ม. อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ
ปฏิพาหิโตปิ เอส น โอรมิสฺสติ, สตฺถารา ปฏิพาหิโต โอรมิสฺสตี"ติ เถรสฺส
อตฺถกาโม วิย หุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
        ชลาติ ชลมาน. ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุม
ตว ปาเท วนฺทามิ. ชุตินฺธราติ อานุภาวธร. อปฺปตฺตมานโสติ อปฺปตฺตอรหตฺโต.
เสโขติ สีลาทีนิ สิกฺขมาโน สกรณีโย. ชเน สุตาติ ชเน วิสฺสุต. สตฺถํ
อาหริตํ โหตีติ เถโร กิร "กึ มยฺหํ อิมินา ชีวิเตนา"ติ อุตฺตาโน นิปชฺชิตฺวา
สตฺเถน คลนาฬึ ฉินฺทิ, ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชึสุ. เถโร เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา
ตํเยว เวทนํ ปริคฺคหิตฺวา ๑- สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา มูลกมฺมฏฺฐานํ สมฺมสนฺโต อรหตฺตํ
ปตฺวา สมสีสี หุตฺวา ปรินิพฺพายิ. สมสีสี นาม ติวิโธ โหติ อิริยาปถสมสีสี
โรคสมสีสี ชีวิตสมสีสีติ.
        ตตฺถ โย ฐานาทีสุ อิริยาปเถสุ อญฺญตรํ อธิฏฺฐาย "อิมํ อโกเปตฺวาว
อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามี"ติ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปติ, อถสฺส อรหตฺตปฺปตฺติ จ
อิริยาปถโกปนํ จ เอกปฺปกาเรเนว โหติ. อยํ อิริยาปถสมสีสี นาม. โย ปน
จกฺขุโรคาทีสุ อญฺญตรสฺมึ สติ "อิโต อนุฏฺฐิโตว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามี"ติ
วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปติ, อถสฺส อรหตฺตปฺปตฺติ จ โรคโต วุฏฺฐานํ จ เอกปฺปกาเรเนว
โหติ. อยํ โรคสมสีสี นาม. เกจิ ปน ตสฺมึเยว อิริยาปเถ ตสฺมึ จ โรเค
ปรินิพฺพานวเสเนตฺถ สมสีสี ตํ ๒- ปญฺญาเปนฺติ. ยสฺส ปน อาสวกฺขโย จ
ชีวิตกฺขโย จ เอกปฺปหาเรเนว โหติ. อยํ ชีวิตสมสีสี นาม. วุตฺตมฺปิ เจตํ
"ยสฺส ปุคฺคลสฺส อปุพฺพํ อจริมํ อาสวปริยาทานํ จ โหติ ชีวิตปริยาทานํ จ อยํ
วุจฺจติ  ปุคฺคโล สมสีสี"ติ. ๓-
        เอตฺถ จ ปวตฺตสีสํ ๔- กิเลสสีสนฺติ เทฺว สีสานิ. เอตฺถ ปวตฺตสีสี นาม
ชีวิตินฺทฺริยํ, กิเลสสีสํ นาม อวิชฺชา. เตสุ ชีวิตินฺทฺริยํ จุติจิตฺตํ เขเปติ,
อวิชฺชา มคฺคจิตฺตํ. ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ เอกโต อุปฺปาโท นตฺถิ. มคฺคานนฺตรํ ปน
ผลํ, ผลานนฺตรํ ภวงฺคํ, ภวงฺคโต วุฏฺฐาย ปจฺจเวกฺขณํ, ตํ ปริปุณฺณํ วา โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริคฺคเหตฺวา                    ๒ ฉ.ม. สมสีสิตํ
@๓ อภิ. ปุคฺ. ๓๖/๑๖/๑๒๐  เอกกปุคฺคลปญฺญตฺติ    ๔ ฉ.ม., อิ. ปวตฺติสีสํ
อปริปุณฺณํ วา. ติขิเณน อสินา สีเส ฉิชฺชนฺเตปิ หิ เอโก วา เทฺว วา
ปจฺจเวกฺขณวารา ๑- วา อวสฺสํ อุปฺปชฺชนฺติเยว, จิตฺตานํ ปน ลหุปริวตฺติตาย
อาสวกฺขโย จ ชีวิตปริยาทานํ จ เอกกฺขเณเยว วิย ปญฺญายติ.
        สมูลํ ตณฺหํ อพฺพุยฺหาติ อวิชฺชามูเลน สมูลกํ ตณฺหํ อรหตฺตมคฺเคน
อุปฺปาเฏตฺวา. ปรินิพฺพุโตติ อนุปาทิเสสนิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต.
        วิวตฺตกฺขนฺธนฺติ ปริวตฺตกฺขนฺธํ. ๒- เสยฺยมานนฺติ ๓- อุตฺตานํ หุตฺวา
สยติ. ๔- เถโร ปน กิญฺจาปิ อุตฺตานโก สยิโต, ตถาปิสฺส ทกฺขิเณน ปสฺเสน
ปริจิตสยนตฺตา สีสํ ทกฺขิณโตว ปริวตฺติตฺวา ฐิตํ. ธูมายิตตฺตนฺติ ธูมายิตภาวํ.
ตสฺมึ หิ ขเณ ธูมพลาหกา วิย ติมิรพลาหกา วิย จ อุฏฺฐหึสุ. วิญฺญาณํ
สมเนฺวสตีติ ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ปริเยสติ. อปฺปติฏฺฐิเตนาติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณน
อปฺปติฏฺฐิเตน, อปฺปติฏฺฐิตการเณนาติ อตฺโถ. เวฬุวปณฺฑุวีณนฺติ เวฬุวปกฺกํ
วิย ปณฺฑุวีณํ ๕- สุวณฺณมหาวีณํ. อาทายาติ กจฺเฉ ฐเปตฺวา. อุปสงฺกมีติ
"โคธิกตฺเถรสฺส นิพฺพตฺตฏฺฐานํ น ชานามิ, สมณํ โคตมํ ปุจฺฉิตฺวา นิกฺกงฺโข
ภวิสฺสามี"ติ ขุทฺทกทารกวณฺโณ ๖- หุตฺวา อุปสงฺกมิ. นาธิคจฺฉามีติ น ปสฺสามิ.
โสกปเรตสฺสาติ โสเกน ผุฏฺฐสฺส อภสฺสถาติ ปาทปิฏฺฐิยํ ปติตา. ตติยํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๗๔-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=4543&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=4543&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=488
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=3885
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=3415
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=3415
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15