อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                         ๘. สุทตฺตสุตฺตวณฺณนา
      [๒๔๒] อฏฺฐเม เกนจิเทว กรณีเยนาติ วาณิชฺชกมฺมํ อธิปฺเปตํ.
อนาถปิณฺฑิโก จ ราชคหเสฏฺฐี จ อญฺญมญฺญํ ภคินิปติกา โหนฺติ. ยทา ราชคเห
วุฏฺฐานกภณฺฑกํ มหคฺฆํ โหติ, ตทา ราชคหเสฏฺฐี ตํ คเหตฺวา ปญฺจสกฏสเตหิ
สาวตฺถึ คนฺตฺวา โยชนมตฺเต ฐิโต อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปสิ. ๖- อนาถปิณฺฑิโก
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา เอกยานํ อาโรเปตฺวา สาวตฺถึ ปวิสติ.
โส สเจ ภณฺฑํ ลหุกํ วิกฺกยติ, วิกฺกิณาติ, ๗- โน เจ, ภคินิฆเร ฐเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทีเปติ  ๒ ฉ.ม. เทเส ฐิตา ยกฺขินี, อิ. ปเทเส ฐิตา ยกฺขินี
@๓ ฉ.ม. อหมฺหิ อชฺช วฏฺฏโต  ๔ ฉ.ม. ธีตา เม อุตฺตราปิ   ๕ ฉ.ม. ปฏิลภติ
@๖ ฉ.ม., อิ. ชานาเปติ  ๗ อิ. ลหุํ วิกฺกิณียติ วิกฺกิณาติ
ปกฺกมติ. อนาถปิณฺฑิโกปิ ตเถว กโรติ. สฺวายํ ตทาปิ เตเนว กรณีเยน อคมาสิ.
ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
      ตํทิวสํ ปน ราชคหเสฏฺฐี โยชนมตฺเต ฐิเตน อนาถปิณฺฑิเกน อาคตภาวชานนตฺถํ
เปสิตํ ปณฺณํ น สุณิ. ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ อคมาสิ. โส ธมฺมกถํ
สุตฺวา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺเตตฺวา อตฺตโน ฆเร
อุทฺธนขนาปนทารุผาลนาทีนิ ๑- กาเรสิ. อนาถปิณฺฑิโกปิ "อิทานิ มยฺหํ ปจฺจุคฺคมนํ
กริสฺสติ, อิทานิ กริสฺสตี"ติ ฆรทฺวาเรปิ ปจฺจุคฺคมนํ อลภิตฺวา อนฺโต ฆรํ
ปวิฏฺโฐ. ปฏิสนฺถารํปิ น พหุํ อลตฺถ. "กึ มหาเสฏฺฐี กุลทารกรูปานํ. ๒- นสิ
มคฺเค กิลมนฺโต"ติ ๓- เอตฺตโกว ปฏิสนฺถาโร อโหสิ, โส ตสฺส มหาพฺยาปารํ
ทิสฺวา "กินฺนุ เต คหปติ อาวาโห วา ภวิสฺสตี"ติ ขนฺธเก ๔- อาคตนเยน กถํ
ปวตฺเตตฺวา ตสฺส มุขโต พุทฺธสทฺทํ สุตฺวา ปญฺจวณฺณํ ปีตึ ปฏิลภิ. สา ตสฺส
สีเส อุฏฺฐหิตฺวา ๕- ยาว ปาทปิฏฺฐิยา, ปาทปิฏฺฐิยา อุฏฺฐาย ยาว สีสา คจฺฉติ,
อุภโต อุฏฺฐาย โอสรติ, มชฺเฌ อุฏฺฐาย อุภโต คจฺฉติ. โส ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏฺโฐ
"พุทฺโธติ ตฺวํ คหปติ วทสิ, ๖- พุทฺโธตาหํ คหปติ วทามี"ติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ
ปุจฺฉิตฺวา "โฆโสปิ โข เอโส ทุลฺลโภ โลกสฺมึ ยทิทํ พุทฺโธ"ติ อาห. อิทํ
สนฺธาย วุตฺตํ "อสฺโสสิ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ พุทฺโธ กิร โลเก อุปฺปนฺโน"ติ.
      เอตทโหสิ อกาโล โข อชฺชาติ โส ตํ ๗- เสฏฺฐึ ปุจฺฉิ "กุหึ คหปติ
สตฺถา วิหรตี"ติ. อถสฺส โส "พุทฺธา นาม ทุราสทา อาสีวิสสทิสา โหนฺติ,
สตฺถา สีวถิกายํ ๘- วสติ, น สกฺกา ตตฺถ ตุมฺหาทิเสหิ อิมาย เวลาย คนฺตุนฺ"ติ
อาจิกฺขิ. อถสฺส เอตํ อโหสิ. พุทฺธคตาย สติยา นิปชฺชีติ ตํทิวสํ กิรสฺส
ภณฺฑสกเฏสุ วา อุปฏฺฐาเกสุ วา จิตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชิ, สายมาสํปิ น อกาสิ,
สตฺตภูมิกํ ปน ปาสาทํ อารุยฺห สุปญฺญตฺตาลงฺกตวรสยเน "พุทฺโธ พุทฺโธ"ติ
สชฺฌายํ กโรนฺโตว นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิ, เตน วุตฺตํ "พุทฺธคตาย สติยา
นิปชฺชี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุทฺธนขณาปนทารุผาลนาทีนิ, อิ.....ผาลณาทีนิ
@๒ ฉ.ม., อิ. มหาเสฏฺฐิ กุสลํ ทารกรูปานํ  ๓ ฉ.ม., อิ. กิลนฺโตติ
@๔ วินย. จูฬ. ๗/๓๐๔/๗๓ เสนาสนกฺขนฺธก  ๕ ฉ.ม., อิ. สีเสน อุฏฐาย
@๖ อิ. ตํ คหปติ วเทสิ  ๗ ฉ.ม., อิ. โสกิร ตํ  ๘ สี., อิ. สีตวเน
      รตฺติยา สุทํ ติกฺขตฺตุํ อุฏฺฐาสิ ปภาตนฺติ มญฺญมาโนติ ปฐมยาเม ตาว
วีติวตฺเต อุฏฺฐาย พุทฺธํ อนุสฺสริ, อถสฺส พลวปฺปสาโท อุทปาทิ, ปีติอาโลโก
อโหสิ, สพฺพํ ตมํ วิคจฺฉิ, ทีปสหสฺสุชฺชลนํ ๑- วิย จนฺทุฏฺฐานํ สุริยุฏฺฐานํ วิย
จ ชาตํ. โส "ปมาทํ อาปนฺโนมฺหิ, วญฺจิโตมฺหิ, ๒- สุริโย อุคฺคโต"ติ อุฏฺฐาย
อากาสตเล ฐิตํ จนฺทํ โอโลเกตฺวา "เอโกว ยาโม คโต, อญฺเญ เทฺว
อตฺถี"ติ ปุน ปวิสิตฺวา นิปชฺชิ. เอเตนุปาเยน มชฺฌิมยามาวสาเนปีติ ๓- ติกฺขตฺตุํ
อุฏฺฐาสิ. ปจฺฉิมยามาวสาเน ปน พลวปจฺจูเสเยว อุฏฺฐาย อากาสตลํ อาคนฺตฺวา ๔-
มหาทฺวาราภิมุโขว อโหสิ, สตฺตภูมิกทฺวารํ สยเมว วิวฏํ อโหสิ. โส ปาสาทา
โอรุยฺห อนฺตราวีถึ ปฏิปชฺชิ.
      วิวรึสูติ "อยํ มหาเสฏฺฐี `พุทฺธุปฏฺฐานํ คมิสฺสามี'ติ นิกฺขนฺโต,
ปฐมทสฺสเนเนว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย ติณฺณํ รตนานํ อคฺคุปฏฺฐาโก หุตฺวา อสทิสํ
สํฆารามํ กตฺวา จาตุทฺทิสสฺส อริยคณสฺส อนาวฏทฺวาโร ภวิสฺสติ, น ยุตฺตมสฺส
ทฺวารํ ปิทหิตุนฺ"ติ จินฺเตตฺวา วิวรึสุ. อนฺตรธายีติ ราชคหํ กิร อากิณฺณมนุสฺสํ
อนฺโตนคเร นว โกฏิโย, พหินคเร นวาติ ตํ อุปนิสฺสาย อฏฺฐารส มนุสฺสโกฏิโย
วสนฺติ. อเวลาย มตมนุสฺเส พหิ นีหริตุํ อสกฺโกนฺตา อฏฺฏาลเก ฐตฺวา
พหิทฺวาเร ขิปนฺติ. มหาเสฏฺฐี นครโต พหิ นิกฺขนฺตมตฺโตว อลฺลสรีรํ ปาเทน
อกฺกมิ, อปรํปิ ปิฏฺฐิปาเทน ปหริ. มกฺขิกา อุปฺปติตฺวา ปริกิรึสุ. ทุคฺคนฺโธ
นาสปุฏํ อภิหนิ. พุทฺธปฺปสาโท ตนุตฺตํ คโต. ๕- เตนสฺส อาโลโก อนฺตรธายิ.
อนฺธกาโร ปาตุรโหสิ. สทฺทมนุสฺสาเวสีติ "เสฏฺฐิสฺส อุสฺสาหํ ชเนสฺสามี"ติ
สุวณฺณกึกิณิกํ ฆเฏนฺโต วิย มธุรสฺสเรน สทฺทํ อนุสฺสาเวสิ.
      สตํ  กญฺญาสหสฺสานีติ ปุริมปทานิปิ อิมินาว สหสฺสปเทน สทฺธึ
สมฺพนฺธานิ ๖- ตเถว ๗- หิ สตํ กญฺญาสหสฺสานิ, สตํ สหสฺสานิ หตฺถี สตํ
สหสฺสานิ, อสฺสา สตํ สหสฺสานิ รถาติ อยเมตฺถ อตฺโถ. อิติ เอเกกสตสหสฺสเมว
ทีปิตํ. ปทวีติหารสฺสาติ ปทวีติหาโร นาม สมคมเน ทฺวินฺนํ ปาทานํ อนฺตเร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ....อุชฺชลํ          ๒ ฉ.ม. อาปนฺโน วตมฺหิ, อิ. พุชฺฌิโตมฺหิ
@๓ ฉ.ม. มชฺฌิมยามาวสาเนปิ ปจฺฉิมยามาวสาเนปีติ      ๔ สี., อิ.คนฺตฺวา
@๕ สี., อิ. ตนุภูโต, ม. ตนุกํ คโต    ๖ ฉ.ม., อิ. สมฺพนฺธนียานิ   ๗ ฉ.ม. ยเถว
มุฏฺฐิรตนมตฺตํ. กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสินฺติ ตํ เอกํ ปทวีติหารํ โสฬสภาเค
กตฺวา ตโต เอโก โกฏฺฐาโส ปุน โสฬสธา, ตโต เอโก โสฬสธาติ เอวํ
โสฬสวาเร โสฬสธา ภินฺนสฺส เอโก โกฏฺฐาโส โสฬสิกลํ ๑- นาม, ตํ โสฬสิกลํ
เอตานิ จตฺตาริ สตสหสฺสานิ น อคฺฆนฺติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สตํ หตฺถิสหสฺสานิ
สตํ อสฺสสหสฺสานิ สตํ รถสหสฺสานิ สตํ กญฺญาสหสฺสานิ, ตา จ โข
อามุกฺกมณิกุณฺฑลา สกลชมฺพูทีปราชธีตโร วาติ อิมสฺมา เอตฺตกา ลาภา วิหารํ
คจฺฉนฺตสฺส ตสฺมึ โสฬสิกลสงฺขาเต ปเทเส ปวตฺตเจตนาว อุตฺตริตราติ. อิทํ ปน
วิหารคมนํ กสฺส วเสน คหิตนฺติ? วิหารํ คนฺตฺวา อนนฺตราเยน โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหนฺตสฺส. "คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กริสฺสามิ, เจติยํ วนฺทิสฺสามิ, ธมฺมํ
โสสฺสามิ, ทีปธูปปูชํ ๒- กริสฺสามิ, สํฆํ นิมนฺเตตฺวา ทานํ ทสฺสามิ, สิกฺขาปเทสุ
วา สรเณสุ วา ปติฏฺฐหิสฺสามี"ติ คจฺฉโตปิ วเสน วฏฺฏติเยว.
      อนฺธกาโร อนฺตรธายีติ โส กิร จินฺเตสิ "อหํ เอกโกติ สญฺญํ
กโรมิ, อนุยุตฺตาปิ เม อตฺถิ, กสฺมา ภายามี"ติ สูโร อโหสิ. อถสฺส พลวา ๓-
พุทฺธปฺปสาโท อุทปาทิ. ตสฺมา อนฺธกาโร อนฺตรธายีติ. เสสวาเรสุปิ เอเสว นโย.
อปิจ ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺโต ภึสนเก สุสานมคฺเค อฏฺฐิกสงฺขลิกสมํสโลหิตนฺติอาทีนิปิ
๔- อเนกวิธานิ กุณปานิ อทฺทส. โสณสิงฺคาลาทีนํ สทฺทํ อสฺโสสิ. ตํ
สพฺพํ ปริสฺสยํ ปุนปฺปุนํ พุทฺธคตํ ปสาทํ วฑฺเฒตฺวา มทฺทนฺโต อคมาสิเยว.
      เอหิ สุทตฺตาติ โส กิร เสฏฺฐี คจฺฉมาโนว จินฺเตสิ "อิมสฺมึ โลเก
พหู ปูรณกสฺสปาทโย ติตฺถิยา `มยํ พุทฺธา มยํ พุทฺธา'ติ วทนฺติ, กถํ นุ โข
อหํ สตฺถุ พุทฺธภาวํ ชาเนยฺยนฺ"ติ. อถสฺส เอตทโหสิ "มยฺหํ คุณวเสน อุปฺปนฺนํ
นามํ มหาชโน ชานาติ, กุลทตฺติยํ ปน เม นามํ อญฺญตฺร มยา น โกจิ
ชานาติ. สเจ พุทฺโธ ภวิสฺสติ, กุลทตฺติกนาเมน มํ อาลปิสฺสตี"ติ. สตฺถา ตสฺส
จิตฺตํ ญตฺวา เอวมาห.
      ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. อาสตฺติโยติ ตณฺหาโย.
สนฺตินฺติ กิเลสวูปสมํ. ปปฺปุยฺยาติ ปตฺวา. อิทญฺจ ปน วตฺวา สตฺถา ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. โสฬสิกลา   ๒ ฉ.ม., อิ. ทีปปูชํ   ๓ อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม....อาทีนิ
อนุปุพฺพีกถํ กเถตฺวา มตฺถเก จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสสิ. เสฏฺฐี ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวสโต ปฏฺฐาย
มหาทานํ ทาตุํ อารภิ. พิมฺพิสารราชาทโย เสฏฺฐิสฺส สาสนํ เปเสนฺติ "ตฺวํ
อาคนฺตุโก, ยํ นปฺปโหติ, ตํ อิโต อาหราเปหี"ติ. โส "อลํ ตุเมฺห พหุกิจฺจา"ติ
สพฺเพ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ อานีตวิภเวน สตฺตาหํ มหาทานํ อทาสิ.
ทานปริโยสาเน จ ภควนฺตํ สาวตฺถิยํ วสฺสาวาสํ ปฏิชานาเปตฺวา ราชคหสฺส จ
สาวตฺถิยา จ อนฺตเร โยชเน โยชเน สตสหสฺสํ ทตฺวา ปญฺจจตฺตาฬีสวิหาเร ๑-
กาเรนฺโต สาวตฺถึ คนฺตฺวา เชตวนมหาวิหารํ กาเรตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส
นิยฺยาเทสิ. ๒- อฏฺฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๒๙๕-๒๙๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=7626&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=7626&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=826
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=6787
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=6062
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=6062
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15