อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                      ๒. ปุพฺเพสมฺโพธสุตฺตวณฺณนา
    [๑๑๕] ทุติเย อยํ ปวีธาตุยา อสฺสาโทติ อยํ ปวีธาตุนิสฺสโย
อสฺสาโท. สฺวายํ กายํ อพฺภุนฺนาเมตฺวา อุทรํ ปสาเรตฺวา "อิธ เม องฺคุลํ
ปเวสิตุํ วายมถา"ติ วา หตฺถํ ปสาเรตฺวา "อิมํ นาเมตุํ วายมถา"ติ วทติ, เอวํ
ปวตฺตานํ วเสน เวทิตพฺโพ. อนิจฺจาติอาทีสุ หุตฺวา อภาวากาเรน อนิจฺจา,
ปฏิปีฬนากาเรน ทุกฺขา, สภาววิคมากาเรน วิปริณามธมฺมา. อยํ ปวีธาตุยา
อาทีนโวติ เยน อากาเรน สา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา, อยมากาโร
ปวีธาตุยา อาทีนโวติ อตฺโถ. ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปหานนฺติ นิพฺพานํ
อาคมฺม ปวีธาตุยา ฉนฺทราโค วินียติ เจว ปหิยฺยติ จ, ตสฺมา นิพฺพานมสฺสา
นิสฺสรณํ.
    อยํ อาโปธาตุยา อสฺสาโทติ อยํ อาโปธาตุนิสฺสโย อสฺสาโท. สฺวายํ
อญฺ อาโปธาตุยา อุปทฺทุตํ ทิสฺวา "กึ อยํ นิปนฺนกาลโต ปฏฺาย
ปสฺสาวฏฺานาภิมุโข นิกฺขมติ เจว ปวิสติ จ, อปฺปมตฺตกมฺปิสฺส กมฺมํ กโรนฺตสฺส
เสทตินฺตํ วตฺถมฺปิ ๑- ปีเฬตพฺพตาการํ ปาปุณาติ, อนุโมทนมตฺตมฺปิ กเถนฺตสฺส
ตาลวณฺฏํ ๒- คณฺหิตพฺพํ โหติ, มยํ ปน สายํ นิปนฺนา ปาโตว อุฏฺหาม,
มาสปุณฺณฆโฏ ๓- วิย โน สรีรํ, มหากมฺมํ กโรนฺตานํ เสทมตฺตมฺปิ โน น
อุปฺปชฺชติ, อสนิสทฺเทน วิย ธมฺมํ กเถนฺตานํ สรีเร อุสุมาการมตฺตมปิ โน
นตฺถี"ติ เอวํ ปวตฺตานํ วเสน เวทิตพฺโพ.
    อยํ เตโชธาตุยา อสฺสาโทติ อยํ เตโชธาตุนิสฺสโย อสฺสาโท. สฺวายํ
สีตคหณิเก ทิสฺวา "กึ อิเม กิญฺจิเทว ยาคุภตฺตขชฺชกมตฺตํ อชฺโฌหริตฺวา
ถทฺธกุจฺฉิโน นิสีทิตฺวา สพฺพรตฺตึ องฺคารกฏาหํ ปริเยสนฺติ, ผุสิตมตฺเตสุปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. เสเท สติ ตํ วตฺถํปิ
@๒ สี. ตาลปณฺณํ    ๓ สี. สมฺปุณฺณฆโฏ
สรีเร ปติเตสุ องฺคารกฏาหํ โอตฺถริตฺวา ๑- ปารุปิตฺวาว นิปชฺชนฺติ, มยํ ปน
อติถทฺธมฺปิ มํสํ วา ปูวํ วา ขาทาม, กุจฺฉิปูรํ ภตฺตํ ภุญฺชาม, ตาวเทว
โน สพฺพํ เผณุปิณฺโฑ ๒- วิย วิลียติ, สตฺตาหวทฺทลิกาย วตฺตมานาย สรีเร
สีตานุทหนมตฺตมฺปิ โน นตฺถี"ติ เอวํ ปวตฺตานํ วเสน เวทิตพฺโพ.
    อยํ วาโยธาตุยา อสฺสาโทติ อยํ วาโยธาตุนิสฺสโย อสฺสาโท. สฺวายํ
อญฺเ วาตภีรุเก ทิสฺวา "อิเมสํ อปฺปมตฺตกมฺปิ กมฺมํ กโรนฺตานํ อนุโมทนามตฺตมฺปิ
กเถนฺตานํ สรีรํ วาโต วิชฺฌติ, คาวุตมตฺตมฺปิ อทฺธานํ คตานํ หตฺถปาทา
สีทนฺติ, ปิฏฺิ รุชฺชติ, กุจฺฉิวาตสรีรวาตกณฺณวาตาทีหิ ๓- นิจฺจุปทฺทุตา
เตลผาณิตาทีนิ วาตเภสชฺชาเนว กโรนฺตา อตินาเมนฺติ, อมฺหากํ ปน มหากมฺมํ
กโรนฺตานมฺปิ ติยามรตฺตึ ธมฺมํ กเถนฺตานมฺปิ เอกทิวเสเนว ทส โยชนานิ
คจฺฉนฺตานมฺปิ หตฺถปาทสํสีทนมตฺตํ วา ปิฏฺิรุชฺชนมตฺตํ วา น โหตี"ติ เอวํ
ปวตฺตานํ วเสน เวทิตพฺโพ. เอวํ ปวตฺตา หิ เอตา ธาตุโย อสฺสาเทนฺติ
นาม.
    อพฺภญฺาสินฺติ อภิวิสิฏฺเน าเณน อญฺาสึ. อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธินฺติ
อุตฺตรวิรหิตํ สพฺพเสฏฺ สมฺมา สามญฺจ โพธึ, อถวา เสฏฺ ๔- สุนฺทรญฺจ
โพธึ. โพธีติ รุกฺโขปิ มคฺโคปิ สพฺพญฺุตาณมฺปิ นิพฺพานมฺปิ. "โพธิรุกฺขมูเล
ปมาภิสมฺพุทฺโธ"ติ ๕- จ "อนฺตรา จ โพธึ อนฺตรา จ คยนฺ"ติ ๖- จ อาคตฏฺาเนสุ
หิ รุกฺโข "โพธีติ วุจฺจติ. "โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ าณนฺ"ติ ๗-
อาคตฏฺาเน มคฺโค. "ปปฺโปติ โพธึ วรภูริเมธโส"ติ ๘- อาคตฏฺาเน สพฺพญฺุตาณํ.
"ปตฺวาน โพธึ อมตํ อสงฺขตนฺ"ติ อาคตฏฺาเน นิพฺพานํ. อิธ ปน ภควโต
อรหตฺตมคฺโค อธิปฺเปโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. โอตริตฺวา       ๒ สี., อิ. เขฬปิณฺโฑ
@๓ ฉ.ม., อิ. กุจฺฉิวาตสีสวาตกณฺณวาตาทีหิ   ๔ ฉ.ม., อิ, ปสตฺถํ
@๕ วิ. มหา. ๔/๑/๑, ขุ.อุ. ๒๕/๑/๙๓   ๖ วิ. มหา. ๔/๑๐/๑๑, ม.มู. ๑๒/๒๘๕/๒๔๖
@๗ ขุ. จูฬ. ๓๐/๕๙๕/๒๙๒ (สฺยา)   ๘ ที.ปา. ๑๑/๒๑๖/๑๓๗
    สาวกานํ อรหตฺตมคฺโค อนุตฺตรา โพธิ โหติ, น โหตีติ? น โหติ.
กสฺมา? อสพฺพคุณทายกตฺตา. เตสํ หิ กสฺสจิ อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตผลเมว
เทติ, กสฺสจิ ติสฺโส วิชฺชา, กสฺสจิ ฉ อภิญฺา, กสฺสจิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา,
กสฺสจิ สาวกปารมีาณํ. ปจฺเจกพุทฺธานมฺปิ ปจฺเจกโพธิาณเมว เทติ. พุทฺธานํ
ปน สพฺพคุณสมฺปตฺตึ เทติ อภิเสโก วิย รญฺโ สพฺพโลกิสฺสริยภาวํ. ตสฺมา
อญฺสฺส กสฺสจิปิ อนุตฺตรา โพธิ น โหติ.
    อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจญฺาสินฺติ "อภิสมฺพุทฺโธ อหํ ปตฺโต ๑- ปฏิวิชฺฌิตฺวา
ิโต"ติ เอวํ ปฏิชานึ. าณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทีติ อธิคตคุณทสฺสนสมตฺถํ
ปจฺจเวกฺขณาณญฺจ เม อุทปาทิ. อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ "อยํ มยฺหํ
อรหตฺตผลวิมุตฺติ อกุปฺปา"ติ เอวํ าณํ อุทปาทิ. ตตฺถ ทฺวีหากาเรหิ อกุปฺปตา
เวทิตพฺพา. การณโต จ อารมฺมณโต จ. สา หิ จตูหิ มคฺเคหิ สมุจฺฉินฺนกิเลสานํ
ปุน อนิวตฺตนตาย การณโตปิ อกุปฺปา, อกุปฺปธมฺมํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา
ปวตฺตตาย อารมฺมณโตปิ อกุปฺปา. อนฺติมาติ ปจฺฉิมา. นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวติ
อิทานิ ปุน อญฺโ ภโว นาม นตฺถีติ.
    อิมสฺมึ สุตฺเต จตฺตาริ สจฺจานิ กถิตานิ. กถํ? จตูสุ หิ ธาตูสุ อสฺสาโท
สมุทยสจฺจํ, อาทีนโว ทุกฺขสจฺจํ, นิสฺสรณํ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปฺปชานโน มคฺโค
มคฺคสจฺจํ. วิตฺถารวเสนปิ กเถตุํ วฏฺฏติเยว. เอตฺถ หิ ยํ ปวีธาตุํ ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ ปวีธาตุยา อสฺสาโทติ ปหานปฏิเวโธ สมุทยสจฺจํ.
ยา ปวีธาตุ อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา, อยํ ปวีธาตุยา อาทีนโวติ
ปริญฺาปฏิเวโธ ทุกฺขสจฺจํ. โย ปวีธาตุยา ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ,
อิทํ ปวีธาตุยา นิสฺสรณนฺติ สจฺฉิกิริยาย ปฏิเวโธ นิโรธสจฺจํ. ยา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อภิสมฺปตฺโต
อิเมสุ ตีสุ าเนสุ ทิฏฺิ สงฺกปฺโป วาจา กมฺมนฺโต อาชีโว วายาโม สติ
สมาธิ, อยํ ๑- ภาวนาปฏิเวโธ มคฺคสจฺจนฺติ. ทุติยํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๗๑-๑๗๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=3824&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=3824&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=404
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=4533
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=4088
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=4088
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16