อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                           ๘. ลกฺขณสํยุตฺต
                            ๑. ปฐมวคฺค
                         ๑. อฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา
    [๒๐๒] ลกฺขณสํยุตฺเต ยฺวายํ อายสฺมา จ ลกฺขโณติ ลกฺขณตฺเถโร
วุตฺโต, เอส ชฏิลสหสฺสสฺส อพฺภนฺตเร เอหิภิกฺขุปสมฺปทาย อุปสมฺปนฺโน
อาทิตฺตปริยายาวสาเน อรหตฺตํ ปตฺโต เอโก มหาสาวโกติ เวทิตพฺโพ. ยสฺมา
ปเนส ลกฺขณสมฺปนฺเนน สพฺพาการปริปูเรน พฺรหฺมสเมน อตฺตภาเวน สมนฺนาคโต,
ตสฺมา "ลกฺขโณ"ติ สงฺขํ คโต. มหาโมคฺคลฺลาโน ปน ปพฺพชิตทิวสโต สตฺตเม
ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺโต ทุติโย อคฺคสาวโก.
    สิตํ ปาตฺวากาสีติ มนฺทหสิตํ ปาตุํ อกาสิ, ปกาสยิ ทสฺเสสีติ วุตฺตํ โหติ.
กึ ปน ทิสฺวา เถโร สิตํ ปาตฺวากาสีติ? อุปริ ปาลิยํ อาคตํ อฏฺฐิสงฺขลิกํ เอกํ
เปตโลเก นิพฺพตฺตสตฺตํ ทิสฺวา. ตํ จ โข ทิพฺเพน จกฺขุนา, น ปสาทจกฺขุนา.
ปสาทจกฺขุสฺส หิ เอเต อตฺตภาวา น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ. เอวรูปํ ปน อตฺตภาวํ
ทิสฺวา การุญฺเญ กตฺตพฺเพ กสฺมา สิตํ ปาตฺวากาสีติ? อตฺตโน จ พุทฺธญาณสฺส
จ สมฺปตฺตึ สมนุสฺสรณโต. ตํ หิ ทิสฺวา เถโร "อทิฏฺฐสจฺเจน นาม ปุคฺคเลน
ปฏิลภิตพฺพา เอวรูปา อตฺตภาวา มุตฺโต อหํ, ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม"ติ
อตฺตโน จ สมฺปตฺตึ อนุสฺสริตฺวา "อโห พุทฺธสฺส ภควโต ญาณสมฺปตฺติ, `โย
กมฺมวิปาโก ภิกฺขเว อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ'ติ เทเสสิ, ปจฺจกฺขํ วต กตฺวา
พุทฺธา เทเสนฺติ, สุปฏิวิทฺธา พุทฺธานํ ธมฺมธาตู"ติ เอวํ พุทฺธญาณสมฺปตฺตึ จ
สริตฺวา ๑- สิตํ ปาตฺวากาสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อนุสริตฺวา
    อถ ลกฺขณตฺเถโร กสฺมา น อทฺทส, กิมสฺส ทิพฺพจกฺขุํ นตฺถีติ โน
นตฺถิ, มหาโมคฺคลฺลาโน ปน อาวชฺเชนฺโต อทฺทส, อิตโร ปน อนาวชฺชเนน
น อทฺทส. ยสฺมา ปน ขีณาสวา นาม น อการเณน สิตํ กโรนฺติ, ตสฺมา
นํ ลกฺขณตฺเถโร ปุจฺฉิ โก นุ โข อาวุโส โมคฺคลฺลาน เหตุ, โก ปจฺจโย
สิตสฺส ปาตุกมฺมายาติ. เถโร ปน ยสฺมา เยหิ อยํ อุปปตฺติ สามํ อทิฏฺฐา,
เต ทุสฺสทฺธาปยา โหนฺติ, ตสฺมา ภควนฺตํ สกฺขึ กตฺวา พฺยากาตุกามตาย อกาโล
โข อาวุโสติอาทิมาห, ตโต ภควโต สนฺติเก ปุฏฺโฐ อิธาหํ อาวุโสติอาทินา
นเยน พฺยากาสิ.
    ตตฺถ อฏฺฐิสงฺขลิกนฺติ เสตํ นิมฺมํสโลหิตํ อฏฺฐิสงฺฆาตํ. คิชฺฌาปิ กากาปิ
กุลลาปีติ เอเตปิ ยกฺขคิชฺฌา เจว ยกฺขกากา จ ยกฺขกุลลา จ ปจฺเจตพฺพา. ปากติกานํ
ปน คิชฺฌาทีนํ อาปาถมฺปิ เอตํ รูปํ ๑- นาคจฺฉติ. อนุปติตฺวา อนุปติตฺวาติ
อนุพนฺธิตฺวา อนุพนฺธิตฺวา. วิตุเทนฺตีติ อสิธรูปเมหิ ติขิเณหิ โลหตุณฺฑเกหิ
วิชฺฌิตฺวา วิชฺฌิตฺวา อิโต จิโต จ จรนฺติ คจฺฉนฺติ. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรตีติ
เอตฺถ สุทนฺติ นิปาโต, สา อฏฺฐิสงฺขลิกา อฏฺฏสฺสรํ อาตุรสฺสรํ กโรตีติ อตฺโถ.
อกุสลวิปากานุภวนตฺถํ กิร โยชนปฺปมาณาปิ ตาทิสา อตฺตภาวา นิพฺพตฺตนฺติ
ปสาทุสฺสทา จ โหนฺติ ปกฺกคณฺฑสทิสา. ตสฺมา สา อฏฺฐิสงฺขลิกา พลวเวทนาตุรา
ตาทิสํ สทฺทมกาสีติ.
    เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน "วฏฺฏคามิสตฺตา นาม
เอวรูปา อตฺตภาวา น มุจฺจนฺตี"ติ สตฺเตสุ การุญฺญํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนธมฺมสํเวคํ
ทสฺเสนฺโต ตสฺส มยฺหํ อาวุโส เอตทโหสิ อจฺฉริยํ วต โภติอาทิมาห. ตโต
ภควา เถรสฺส อานุภาวํ ปกาเสนฺโต จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺตีติอาทิมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. เอวรูปํ
ตตฺถ จกฺขุ ภูตํ ชาตมุปฺปนฺนํ เอเตสนฺติ จกฺขุภูตา, ภูตจกฺขุกา อุปฺปนฺนจกฺขุกา
จกฺขุํ อุปฺปาเทตฺวา วิหรนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. ยตฺร หิ นามาติ
เอตฺถ ยตฺราติ การณวจนํ. ตตฺรายํ อตฺถโยชนา:- ยสฺมา นาม สาวโกปิ เอวรูปํ
ญสฺสติ วา ทกฺขติ วา สกฺขึ วา กริสฺสติ, ตสฺมา อโวจุมฺหา "จกฺขุภูตา วต
ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, ญาณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺตี"ติ. ปุพฺเพว
เม โส ภิกฺขเว สตฺโต ทิฏฺโฐติ โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตญาณปฏิเวเธน อปฺปมาเณสุ
จกฺกวาเฬสุ อปฺปมาเณ สตฺตนิกาเย ภวคติโยนิฐิตินิวาเส จ ปจฺจกฺขํ กโรนฺเตน
มยา ปุพฺเพว โส สตฺโต ทิฏฺโฐติ วทติ.
    โคฆาตโกติ คาโว วธิตฺวา อฏฺฐิมํสํ ๑- โมเจตฺวา วิกฺกิณิตฺวา ชีวิตํ
กปฺปนกสตฺโต. ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสนาติ ตสฺส นานาเจตนาหิ อายูหิ ตสฺส
อปราปริยกมฺมสฺส. ตตฺร หิ ยาย เจตนาย นรเก ปฏิสนฺธิ ชนิตา, ตสฺสา วิปาเก
ปริกฺขีเณ อวเสสกมฺมํ วา กมฺมนิมิตฺตํ วา อารมฺมณํ กตฺวา ปุน เปตาทีสุ
ปฏิสนฺธิ นิพฺพตฺตติ, ตสฺมา สา ปฏิสนฺธิ กมฺมสภาคตาย อารมฺมณสภาคตาย วา
"ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสโส"ติ วุจฺจติ. อยญฺจ สตฺโต เอวํ อุปฺปนฺโน. เตนาห
"ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสนา"ติ. ตสฺส กิร นรกา จวนกาเล นิมฺมํสกตานํ ๒-
คุนฺนํ อฏฺฐิราสิเยว นิมิตฺตํ อโหสิ. โส ปฏิจฺฉนฺนมฺปิ ตํ กมฺมํ วิญฺญูนํ ปากฏํ
วิย กโรนฺโต อฏฺฐิสงฺขลิกเปโต ชาโต. ปฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๓๙-๒๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=5291&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=5291&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=636
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=6737
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=5967
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=5967
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16