อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                  สารตฺถปฺปกาสินี นาม สํยุตฺตนิกายฏฺกถา
                         ขนฺธวารวคฺควณฺณนา
                          ------------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                           ๑. ขนฺธสํยุตฺต
                            มูลปณฺณาสก
                           ๑. นกุลปิตุวคฺค
                        ๑. นกุลปิตุสุตฺตวณฺณนา
    [๑] นกุลปิตุวคฺคสฺส ๑- ปเม. ภคฺเคสูติ เอวํนามเก ชนปเท. สุํสุมารคิเรติ
สุํสุมารคิรนคเร. ตสฺมึ กิร มาปิยมาเน สุํสุมาโร สทฺทมกาสิ, เตนสฺส
"สุํสุมารคิรนฺ"เตฺวว นามํ อกํสุ. เภสกฬาวเนติ เภสกฬาย นาม ยกฺขินิยา
อธิวุตฺถตฺตา เอวํลทฺธนาเม วเน. ตเทว มิคคณสฺส ๒- อภยตฺถาย ทินฺนตฺตา
มิคทาโยติ วุจฺจติ. ภควา ตสฺมึ ชนปเท ตํ นครํ นิสฺสาย ตสฺมึ วนสณฺเฑ
วิหรติ. นกุลปิตาติ นกุลสฺส นาม ทารกสฺส ปิตา.
    ชิณฺโณติ ชราชิณฺโณ. วุฑฺโฒติ วโยวุฑฺโฒ. มหลฺลโกติ ชาติมหลฺลโก.
อทฺธคโตติ ติยทฺธคโต. วโยอนุปฺปตฺโตติ เตสุ ตีสุ อทฺเธสุ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺโต.
อาตุรกาโยติ คิลานกาโย. อิทญฺหิ สรีรํ สุวณฺณวณฺณมฺปิ นิจฺจปคฺฆรณฏฺเน
อาตุรํเยว นาม. วิเสเสน ปนสฺส ชราตุรตา พฺยาธาตุรตา มรณาตุรตาติ
ติสฺโส อาตุรตา โหนฺติ. ตาสุ กิญฺจาปิ เอโส มหลฺลกตฺตาชราตุโรว, อภิณฺหโรคตาย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ขนฺธกวคฺคสฺส, ฉ.ม. ขนฺธิยวคฺคสฺส, อิ. ขนฺธวคฺคสฺส   ๒ สี. มิคานํ
ปนสฺส พฺยาธาตุรตา อิธ อธิปฺเปตา. อภิกฺขณาตงฺโคติ อภิณฺหโรโค นิรนฺตรโรโค.
อนิจฺจทสฺสาวีติ ตาย อาตุรตาย  อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ อาคนฺตุํ อสกฺโกนฺโต กทาจิเทว
ทฏฺุํ ลภามิ, น สพฺพกาลนฺติ อตฺโถ. มโนภาวนียานนฺติ มนวฑฺฒกานํ. เยสุ หิ
ทิฏฺเสุ ๑- กุสลวเสน จิตฺตํ วฑฺฒติ, เต สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทโย มหาเถรา
มโนภาวนียา นาม. อนุสาสตูติ ปุนปฺปุนํ สาสตุ. ปุริมํ หิ วจนํ โอวาโท นาม,
อปราปรํ อนุสาสนี นาม. โอติณฺเณ วา วตฺถุสฺมึ วจนํ โอวาโท นาม, อโนติณฺเณ
ตนฺติวเสน วา ปเวณิวเสเนว วา วุตฺตํ อนุสาสนี นาม. อปิจ โอวาโทติ วา
อนุสาสนีติ วา อตฺถโต เอกเมว, พฺยญฺชนมตฺตเมว นานํ.
    อาตุโร หายนฺติ อาตุโร หิ อยํ, สุวณฺณวณฺโณ ปิยงฺคุสาโมปิ สมาโน
นิจฺจปคฺฆรณฏฺเน อาตุโรเยว. อณฺฑภูโตติ อณฺฑํ วิย ภูโต ทุพฺพโล.
ยถา กุกฺกุฏณฺฑํ วา มยูรณฺฑํ วา เคณฺฑุกํ วิย คเหตฺวา ขิปนฺเตน วา
ปหรนฺเตน วา น สกฺกา กีฬิตุํ, ตาวเทว ภิชฺชติ, เอวมยมฺปิ กาโย กณฺฏเกปิ
ขาณุเกปิ ปกฺขลิตสฺส ภิชฺชติ, ๒- อณฺฑํ วิย ภูโตติ อณฺฑภูโต. ปริโยนทฺโธติ
สุขุเมน ฉวิมตฺเตน ปริโยนทฺโธ. อณฺฑํ หิ สารตเจน ปริโยนทฺธํ, เตเนตฺถ ๓-
ฑํสมกสาทโย นิลียิตฺวาปิ ฉวึ ฉินฺทิตฺวา ยูสํ ปคฺฆราเปตุํ น สกฺโกนฺติ.
อิมสฺมึ ปน ฉวึ ฉินฺทิตฺวา ยํ อิจฺฉนฺติ, ตํ กโรนฺติ. เอวํ สุขุมาย ฉวิยา
ปริโยนทฺโธ. กิมญฺตฺร พาลฺยาติ พาลภาวโต อญฺ กึ อตฺถิ, พาโลเยว
อยนฺติ อตฺโถ. ตสฺมาติ ยสฺมา อยํ กาโย เอวรูโป, ตสฺมา.
    เตนุปสงฺกมีติ รญฺโ จกฺกวตฺติสฺส อุปฏฺานํ คนฺตฺวา อนนฺตรํ ปริณายกรตนสฺส
อุปฏฺานํ คจฺฉนฺโต ราชปุริโส วิย สทฺธมฺมจกฺกวตฺติสฺส ภควโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี ทิฏฺเสุ ทิฏฺเสุ, ม. ทิฏฺเสุ กุสเลสุ   ๒ ฉ.ม. ภิชฺชตีติ
@๓ ม. เตน ถทฺธํ, ฉ. เตน
อุปฏฺานํ คนฺตฺวา อนนฺตรํ ธมฺมเสนาปติสฺส อปจิตึ กตฺตุกาโม เยนายสฺมา
สาริปุตฺโต, เตนุปสงฺกมิ. วิปฺปสนฺนานีติ สุฏฺุ ปสนฺนานิ. อินฺทฺริยานีติ
มนจฺฉฏฺานิ อินฺทฺริยานิ. ปริสุทฺโธติ นิทฺโทโส. ปริโยทาโตติ ตสฺเสว เววจนํ.
นิรุปกฺเลสตาเยว หิ เอส ปริโยทาโตติ วุตฺโต, น เสตภาเวน. เอตสฺส จ
ปริโยทาตตํ ทิสฺวาว อินฺทฺริยานํ วิปฺปสนฺนตํ อญฺาสิ. นยคฺคาหปญฺา กิเรสา
เถรสฺส.
    กถํ หิ โน สิยาติ เกน การเณน น ลทฺธา ภวิสฺสติ, ลทฺธาเยวาติ
อตฺโถ. อิมินา กึ ทีเปติ? สตฺถุ วิสฺสาสิกภาวํ. อยํ กิร สตฺถุ ทิฏฺกาลโต
ปฏฺาย ปิติเปมํ, อุปาสิกา จสฺส มาติเปมํ ปฏิลภติ. อุโภปิ "มม ปุตฺโต"ติ
สตฺถารํ วทนฺติ. ภวนฺตรคโต หิ เนสํ สิเนโห. สา กิร อุปาสิกา ปญฺจ
ชาติสตานิ ตถาคตสฺส มาตาว, โส จ คหปติ ปิตาว อโหสิ. ปุน ปญฺจ
ชาติสตานิ อุปาสิกา  มหามาตา, อุปาสโก มหาปิตา, ตถา จูฬมาตา จูฬปิตาติ.
เอวํ สตฺถา ทิยฑฺฒอตฺตภาวสหสฺสํ เตสํเยว หตฺเถ วฑฺฒิโต. เตเนว เต
ยํ เนว ปุตฺตสฺส, น ปิตุ สนฺติเก กเถตุํ สกฺกา, ตํ สตฺถุ สนฺติเก
นิสินฺนา กเถนฺติ. อิมินาเยว จ การเณน ภควา "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ อุปาสกานํ วิสฺสาสิกานํ ยทิทํ นกุลปิตา คหปติ, ๑- เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
มม สาวิกานํ อุปาสิกานํ วิสฺสาสิกานํ ๑- ยทิทํ นกุลมาตา คหปตานี"ติ ๒- เต
เอตทคฺเค เปสิ. อิติ โส อิมํ วิสฺสาสิกภาวํ ปกาเสนฺโต กถํ หิ โน สิยาติ
อาห. อมเตน อภิสิตฺโตติ นยิธ ๓- อญฺ กิญฺจิ ฌานํ วา วิปสฺสนา วา
มคฺโค วา ผลํ วา "อมตาภิเสโก"ติ ทฏฺพฺพํ, ๔- มธุรธมฺมเทสนาเยว ปน
"อมตาภิเสโก"ติ เวทิตพฺพา. ๕- ทูรโตปีติ ติโรรฏฺาปิ ติโรชนปทาปิ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม.,อิ เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม ฯเปฯ วิสฺสาสิกานนฺติ ปาา น ทิสฺสนฺติ
@๒ องฺ. เอกก. ๒๐/๒๕๗,๒๖๖/๒๗      ๓ ฉ.ม. นสฺสิธ
@๔ ฉ.ม. ทฏฺพฺโพ                  ๕ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ
    อสฺสุตวา ปุถุชฺชโนติ อิทํ วุตฺตตฺถเมว. อริยานํ อทสฺสาวีติอาทีสุ
อริยาติ อารกตฺตา กิเลเสหิ, อนเย น อิริยนโต, อเย อิริยนโต, สเทวเกน
จ โลเกน อรณียโต พุทฺธา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ วุจฺจนฺติ.
พุทฺธา เอว วา อิธ อริยา. ยถาห:- "สเทวเก ภิกฺขเว โลเก ฯเปฯ ตถาคโต
อริโยติ วุจฺจตี"ติ. ๑- สปฺปุริสานนฺติ เอตฺถ ปน ปจฺเจกพุทฺธา ตถาคตสาวกา
จ สปฺปุริสาติ เวทิตพฺพา. เต หิ โลกุตฺตรคุณโยเคน โสภนา ปุริสาติ
สปฺปุริสา. สพฺเพว วา เอเต เทฺวธาปิ วุตฺตา. พุทฺธาปิ หิ อริยา จ สปฺปุริสา
จ, ปจฺเจกพุทฺธา พุทฺธสาวกา จ. ๒- ยถาห:-
                   "โย เว กตญฺู กตเวทิ ธีโร
                    กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภิตฺติ จ โหติ
                    ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจํ ๓- กโรติ กิจฺจํ
                    ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺตี"ติ. ๔-
    "กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหตี"ติ เอตฺตาวตา หิ พุทฺธสาวโก วุตฺโต,
กตญฺุตาทีหิ ปจฺเจกพุทฺธพุทฺธาติ. อิทานิ โย เตสํ อริยานํ อทสฺสนสีโล, น จ
ทสฺสเน สาธุการี, โส "อริยานํ อทสฺสาวี"ติ เวทิตพฺโพ. โส จ จกฺขุนา
อทสฺสาวี, าเณน อทสฺสาวีติ ทุวิโธ. เตสุ าเณน อทสฺสาวี อิธ อธิปฺเปโต.
มํสจกฺขุนา หิ ทิพฺพจกฺขุนา วา อริยา ทิฏฺาปิ อทิฏฺาว โหนฺติ เตสํ จกฺขูนํ
วณฺณมตฺตคฺคหณโต น อริยภาวโคจรโต โสณสิงฺคาลาทโยปิ จกฺขุนา อริเย
ปสฺสนฺติ, น จ เต ๕- อริยานํ ทสฺสาวิโน.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ. มหา. ๑๙/๑๐๙๘/๓๘๐        ๒ ฉ.ม. พุทฺธสาวกาปิ
@๓ ฉ.ม.,อิ. สกฺกจฺจ   ๔ ขุ.ชา. ๒๗/๒๔๖๖/๕๔๑ (สฺยา)  ๕ ฉ.ม. น เจเต
    ตตฺริทํ วตฺถุ:- จิตฺตลปพฺพตวาสิโน กิร ขีณาสวตฺเถรสฺส อุปฏฺาโก
วุฑฺฒปพฺพชิโต เอกทิวสํ เถเรน สทฺธึ ปิณฺฑาย จริตฺวา เถรสฺส ปตฺตจีวรํ
คเหตฺวา ปิฏฺิโต อาคจฺฉนฺโต เถรํ ปุจฺฉิ "อริยา นาม ภนฺเต กีทิสา"ติ.
เถโร อาห "อิเธกจฺโจ มหลฺลโก อริยานํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วตฺตปฏิวตฺตํ ๑-
กตฺวา สหจรนฺโตปิ เนว อริเย ชานาติ, เอวํ ทุชฺชานาวุโส อริยา"ติ. เอวํ
วุตฺเตปิ โส เนว อญฺาสิ. ตสฺมา น จกฺขุนา ทสฺสนํ, าเณน ทสฺสนเมว
ทสฺสนํ. ยถาห:- "กึ เต วกฺกลิ อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน, โย โข วกฺกลิ
ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ. โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสตี"ติ. ๒- ตสฺมา
จกฺขุนา ปสฺสนฺโตปิ าเณน อริเยหิ ทิฏฺ อนิจฺจาทิลกฺขณํ อปสฺสนฺโต,
อริยาธิคตญฺจ ธมฺมํ อนธิคจฺฉนฺโต อริยกรธมฺมานํ อริยภาวสฺส จ อทิฏฺตฺตา
"อริยานํ อทสฺสาวี"ติ เวทิตพฺโพ.
    อริยธมฺมสฺส อโกวิโทติ สติปฏฺานาทิเภเท อริยธมฺเม อกุสโล. อริยธมฺเม
อวินีโตติ เอตฺถ ปน:-
           ทุวิโธ วินโย นาม        เอกเมเกตฺถ ปญฺจธา
           อภาวโต ตสฺส อยํ        อวินีโตติ วุจฺจติ.
    อยํ หิ สํวรวินโย ปหานวินโยติ ทุวิโธ วินโย. เอตฺถ จ ทุวิเธปิ
วินเย เอกเมโก วินโย ปญฺจธา ภิชฺชติ. สํวรวินโยปิ หิ สีลสํวโร สติสํวโร
าณสํวโร ขนฺติสํวโร วีริยสํวโรติ ปญฺจวิโธ. ปหานวินโยปิ ตทงฺคปฺปหานํ
วิกฺขมฺภนปฺปหานํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ นิสฺสรณปฺปหานนฺติ
ปญฺจวิโธ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วตฺตปฏิปตฺตึ           ๒ สํ.ข. ๑๗/๘๗/๙๖
    ตตฺถ "อิมินา ปาติโมกฺขสํวเรน อุเปโต โหติ สมุเปโต"ติ ๑- อยํ สีลสํวโร.
"รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชตี"ติ ๒- อยํ สติสํวโร.
           "ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ    สติ เตสํ นิวารณํ
            โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ      ปญฺาเยเต ปิถิยฺยเร"ติ ๓-
อยํ าณสํวโร. "ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺสา"ติ ๔- อยํ ขนฺติสํวโร. "อุปฺปนฺนํ
กามวิตกฺกํ นาธิวาเสตี"ติ ๕- อยํ วีริยสํวโร. สพฺโพปิจายํ สํวโร ยถาสกํ
สํวริตพฺพานํ วิเนตพฺพานญฺจ กายทุจฺจริตาทีนํ สํวรณโต "สํวโร "วินยนโต
"วินโย"ติ วุจฺจติ. เอวํ ตาว สํวรวินโย ปญฺจธา ภิชฺชตีติ เวทิตพฺโพ.
    ตถา ยํ นามรูปปริจฺเฉทาทีสุ วิปสฺสนาาเณสุ ปฏิปกฺขภาวโต ทีปาโลเกเนว
ตมสฺส, เตน เตน วิปสฺสนาาเณน ตสฺส ตสฺส อนตฺถสฺส ๖- ปหานํ. เสยฺยถีทํ?
นามรูปววตฺถาเนน สกฺกายทิฏฺิยา, ปจฺจยปริคฺคเหน อเหตุวิสมเหตุทิฏฺีนํ,
ตสฺเสว อปรภาเคน กงฺขาวิตรเณน กถํกถีภาวสฺส, กลาปสมฺมสเนน "อหํ
มมา"ติ คาหสฺส, มคฺคามคฺคววตฺถาเนน อมคฺเค มคฺคสญฺาย, อุภยทสฺสเนน
อุจฺเฉททิฏฺิยา, วยทสฺสเนน สสฺสตทิฏฺิยา, ภยทสฺสเนน สภเย อภยสญฺาย,
อาทีนวทสฺสเนน อสฺสาทสญฺาย, นิพฺพิทานุปสฺสนาย ๗- อภิรติสญฺาย,
มุจฺจิตุกมฺยตาาเณน อมุจฺจิตุกามตาย. อุเปกฺขาาเณน อนุเปกฺขาย, อนุโลเมน
ธมฺมฏฺิติยํ นิพฺพาเน จ ปฏิโลมภาวสฺส, โคตฺรภุนา สงฺขารนิมิตฺตคฺคาหสฺส
ปหานํ, เอตํ ตทงฺคปฺปหานํ นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๑/๒๙๖, องฺ.ติก. ๒๐/๑๖/๑๐๘
@๒ ที.สี. ๙/๒๑๓/๗๐, ม.มู. ๑๒/๒๙๕/๒๕๘, สํ.สฬา. ๑๘/๓๑๗/๒๒๐ (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. ปิธียเร, ขุ.สุ. ๒๕/๑๐๔๒/๕๓๒, ขุ.จูฬ. ๓๐/๗๕/๑๖ (สฺยา)
@๔ ม.มู. ๑๒/๒๔/๑๓, องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๑๔/๑๓๔, องฺ.ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙/๔๓๗ (สฺยา)
@๕ ม.มู. ๑๒/๒๖/๑๕, องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๑๘/๑๓๓, องฺ.ทสก. ๒๔/๖๐/๘๘
@๖ สี. องฺคสฺส         ๗ ม.,ก. นิพฺพิทานุปสฺสเนน
    ยํ ปน อุปจารปฺปนาเภเทน สมาธินา ปวตฺติภาวนิวารณโต ฆฏปฺปหาเรเนว
อุทกปิฏฺเ เสวาลสฺส, เตสํ เตสํ นีวรณาทิธมฺมานํ ปหานํ, เอตํ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ
นาม. ยํ จตุนฺนํ อริยมคฺคานํ ภาวิตตฺตา ตํตํมคฺคโตว อตฺตโน สนฺตาเน
"ทิฏฺิคตานํ ปหานายา"ติอาทินา ๑- นเยน วุตฺตสฺส สมุทยปกฺขิกสฺส กิเลสคณสฺส
อจฺจนฺตอปฺปวตฺติภาเวน ๒- ปหานํ, อิทํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ นาม. ยํ ปน ผลกฺขเณ
ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตํ กิเลสานํ, เอตํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ นาม.
    ยํ สพฺพสงฺขตนิสฺสฏตฺตา ปหีนสพฺพสงฺขตํ นิพฺพานํ, เอตํ นิสฺสรณปฺปหานํ
นาม. สพฺพมฺปิ เจตํ ปหานํ ยสฺมา จาคฏฺเน ปหานํ, วินยนฏฺเน วินโย,
ตสฺมา "ปหานวินโย"ติ วุจฺจติ. ตํตํปหานวโต ๓- วา ตสฺส ตสฺส วินยสฺส
สมฺภวโตเปตํ "ปหานวินโย"ติ วุจฺจติ. เอวํ ปหานวินโยปิ ปญฺจธา ภิชฺชตีติ
เวทิตพฺโพ.
    เอวมยํ สงฺเขปโต ทุวิโธ, เภทโต จ ทสวิโธ วินโย ภินฺนสํวรตฺตา
ปหาตพฺพสฺส จ อปฺปหีนตฺตา ยสฺมา เอตสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส นตฺถิ,
ตสฺมา อภาวโต ตสฺส อยํ "อวินีโต"ติ วุจฺจตีติ. เอส นโย สปฺปุริสานํ
อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโตติ เอตฺถาปิ.
นินฺนานากรณํ หิ เอตํ อตฺถโต. ยถาห:-
               "เยว เต อริยา, เตว เต สปฺปุริสา. เยว เต สปฺปุริสา,
           เตว เต อริยา. โย เอว โส อริยานํ ธมฺโม, โส เอว โส
           สปฺปุริสานํ ธมฺโม. โย เอว โส สปฺปุริสานํ ธมฺโม, โส เอว
           โส อริยานํ ธมฺโม. เยว เต อริยวินยา, เตว เต สปฺปุริสวินยา.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. สงฺ. ๓๔/๒๗๗/๘๔, อภิ. วิ. ๓๕/๖๒๘/๓๒๒
@๒ สี. อจฺจนฺตํ อปฺปวตฺตภาเวน        ๓ สี. ตํตํปหานํ คโต
           เยว เต สปฺปุริสวินยา, เตว เต อริยวินยา. อริเยติ วา
           สปฺปุริเสติ วา, อริยธมฺเมติ วา สปฺปุริสธมฺเมติ วา, อริยวินเยติ
           วา สปฺปุริสวิยนเยติ วา เอเสเส เอเก เอกฏฺเ สเม สมภาเค
           ตชฺชาเต ตญฺเวา"ติ.
    รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ อิเธกจฺโจ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, "ยํ
รูปํ, โส อหํ, โย อหํ, ตํ รูปนฺ"ติ รูปญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติ.
เสยฺยถาปิ นาม เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ยา อจฺจิ, โส วณฺโณ. โย วณฺโณ,
สา อจฺจีติ อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติ, เอวเมว อิเธกจฺโจ รูปํ
อตฺตโต สมนุปสฺสติ ฯเปฯ อทฺวยํ สมนุปสฺสตีติ เอวํ รูปํ "อตฺตา"ติ
ทิฏฺิปสฺสนาย ปสฺสติ. รูปวนฺตํ วา  อตฺตานนฺติ อรูปํ "อตฺตา"ติ คเหตฺวา
ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ วิย ตํ รูปวนฺตํ สมนุปสฺสติ. อตฺตนิ วา รูปนฺติ อรูปเมว
"อตฺตา"ติ คเหตฺวา ปุปฺผสฺมึ คนฺธํ วิย อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติ. รูปสฺมึ วา
อตฺตานนฺติ อรูปเมว "อตฺตา"ติ คเหตฺวา กรณฺฑเก ๑- มณึ วิย ตํ อตฺตานํ รูปสฺมึ
สมนุปสฺสติ. ปริยุฏฺฏฺายีติ ปริยุฏฺฏฺานากาเรน ๒- อภิภวนากาเรน ิโต,
"อหํ รูปํ, มม รูปนฺ"ติ เอวํ ตณฺหาทิฏฺีหิ คิลิตฺวา ปรินิฏฺเปตฺวา คณฺหนโก
นาม โหตีติ อตฺโถ. ตสฺส ตํ รูปนฺติ ตสฺส ตํ เอวํ คหิตํ รูปํ. เวทนาทีสุปิ
เอเสว นโย.
    ตตฺถ "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติ สุทฺธรูปเมว อตฺตาติ กถิตํ. "รูปวนฺตํ
วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ, เวทนํ อตฺตโต ฯเปฯ
สญฺ, สงฺขาเร, วิญฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติ อิเมสุ สตฺตสุ าเนสุ
อรูปํ อตฺตาติ กถิตํ. เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม., ก. กรณฺฑาย      ๒ สี. ปริยุฏฺฏฺเน, ก. ปริยุฏฺาเนน
วา อตฺตานนฺ"ติ เอวํ จตูสุ ขนฺเธสุ ติณฺณํ ติณฺณํ วเสน ทฺวาทสสุ าเนสุ
รูปารูปมิสฺสโก อตฺตา กถิโต. ตตฺถ "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนํ, สญฺ,
สงฺขาเร, วิญฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติ อิเมสุ ปญฺจสุ าเนสุ อุจฺเฉททิฏฺิ
กถิตา, อวเสเสสุ สสฺสตทิฏฺีติ เอวเมตฺถ ปณฺณรส ภวทิฏฺิโย ปญฺจ วิภวทิฏฺิโย
โหนฺติ, ตา สพฺพาปิ มคฺคาวรณา, น สคฺคาวรณา, ปมมคฺควชฺฌาติ เวทิตพฺพา.
    เอวํ โข คหปติ อาตุรกาโย เจว โหติ อาตุรจิตฺโต จาติ กาโย นาม
พุทฺธานมฺปิ อาตุโรเยว. จิตฺตํ ปน ราคโทสโมหานุคตํ อาตุรํ นาม. ตํ อิธ
ทสฺสิตํ. โน จ อาตุรจิตฺโตติ อิธ นิกฺกิเลสตาย จิตฺตสฺส อนาตุรภาโว ทสฺสิโต.
อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต โลกิยมหาชโน อาตุรกาโย เจว อาตุรจิตฺโต จาติ ทสฺสิโต,
ขีณาสวา อาตุรกายา อนาตุรจิตฺตา, สตฺต เสกฺขา เนว อาตุรจิตฺตา, น
อนาตุรจิตฺตาติ เวทิตพฺพา. ภชมานา ปน อนาตุรจิตฺตตํเยว ๑- ภชนฺตีติ. ปมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๗๓-๒๘๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=6017&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=6017&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_17