อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                        ๙. วาสิชฏสุตฺตวณฺณนา
    [๑๐๑] นวเม เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว กุกฺกุฏิยา อณฺฑานีติ อิมา กณฺหปกฺข-
สุกฺกปกฺขวเสน เทฺว อุปมา วุตฺตา. ตาสุ กณฺหปกฺขอุปมา อตฺถสฺส อสาธิกา,
อิตรา สาธิกาติ. สุกฺกปกฺขอุปมาย เอวํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ:- เสยฺยถาติ โอปมฺมตฺเถ
นิปาโต, อปีติ สมฺภาวนตฺเถ. อุภเยนาปิ เสยฺยถา นาม ภิกฺขเวติ ทสฺเสติ.
กุกฺกุฏิยา อณฺฑานิ อฏฺฐ วา ทส วา ทฺวาทส วาติ เอตฺถ ปน กิญฺจาปิ
กุกฺกฏิยา วุตฺตปฺปการโต อูนาธิกานิปิ อณฺฑานิ โหนฺติ, วจนสิลิฏฺฐตาย ปน
เอวํ วุตฺตํ. เอวญฺจ โลเก สิลิฏฺฐวจนํ โหติ. ตานสฺสูติ ตานิ อสฺสุ, ตานิ
ภเวยฺยุนฺติ อตฺโถ. กุกฺกุฏิยา สมฺมาอธิสยิตานีติ ตาย จ ชเนตฺติยา กุกฺกุฏิยา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กมฺมนานตฺตํ, กมฺมนานตฺตาย   ๒ สี. จิตฺตํ จิตฺตรเมว
ปกฺเข ปสาเรตฺวา เตสํ อุปริ สยนฺติยา สมฺมา อธิสยิตานิ. สมฺมาปริเสทิตานีติ
กาเลน กาลํ อุตุํ คณฺหาเปนฺติยา สุฏฺฐุ สมนฺตโต เสทิตานิ อุสฺมีกตานิ.
สมฺมาปริภาวิตานีติ กาเลน กาลํ สุฏฺฐุ สมนฺตโต ภาวิตานิ, กุกฺกุฏคนฺธํ
คาหาปิตานีติ อตฺโถ. กิญฺจาปิ ตสฺสา กุกฺกุฏิยาติ ตสฺสา กุกฺกุฏิยา อิมินา
ติวิธกิริยากรเณน อปฺปมาทํ กตฺวา กิญฺจาปิ น เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย.
อถโข ภพฺพาว เตติ อถโข เต กุกฺกุฏโปตกา วุตฺตนเยน โสตฺถินา อภินิพฺภิชฺชิตุํ
ภพฺพาว. เต หิ ยสฺมา ตาย กุกฺกุฏิยา เอวํ ตีหากาเรหิ ตานิ อณฺฑานิ
ปริปาลิยมานานิ น ปูตีนิ โหนฺติ, โย เนสํ อลฺลสิเนโห, โสปิ ปริยาทานํ
คจฺฉติ, กปาลํ ตนุกํ โหติ, ปาทนขสิขา จ มุขตุณฺฑกญฺจ ขรํ โหติ, สยมฺปิ
ปริณามํ คจฺฉติ, กปาลสฺส ตนุตฺตา พหิ อาโลโก อนฺโต ปญฺญายติ, ตสฺมา
"จิรํ วต มยํ สงฺกุฏิตหตฺถปาทา สมฺพาเธ สยิมฺหา, อยญฺจ พหิ อาโลโก
ทิสฺสติ, เอตฺถ ทานิ โน สุขวิหาโร ภวิสฺสตี"ติ นิกฺขมิตุกามา หุตฺวา กปาลํ
ปาเทน ปหรนฺติ, คีวํ ปสาเรนฺติ, ตโต ตํ กปาลํ เทฺวธา ภิชฺชติ. อถ เต
ปกฺเข วิธุนนฺตา ตํขณานุรูปํ วิรวนฺตา นิกฺขมนฺติเยว, นิกฺขมิตฺวา จ คามเขตฺตํ
อุปโสภยมานา วิจรนฺติ.
    เอวเมวโขติ อิทํ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํ. ตํ เอวํ อตฺเถน สํสนฺทิตฺวา
เวทิตพฺพํ:- ตสฺสา กุกฺกุฏิยา อณฺเฑสุ ติวิธกิริยากรณํ วิย หิ อิมสฺส
ภิกฺขุโน ภาวนานุโยคมนุยุตฺตกาโล, กุกฺกุฏิยา ติวิธกิริยาสมฺปาทเนน อณฺฑานํ
อปูติภาโว วิย ภาวนานุโยคมนุยุตฺตสฺส ภิกฺขุโน ติวิธานุปสฺสนาสมฺปาทเนน
วิปสฺสนาญาณสฺส อปริหานิ, ตสฺสา ติวิธกิริยากรเณน อลฺลเสฺนหปริยาทานํ วิย
ตสฺส ภิกฺขุโน ติวิธานุปสฺสนาสมฺปาทเนน ภวตฺตยานุคตนิกนฺติสิเนหปริยาทานํ,
อณุฑกปาลานํ ตนุภาโว วิย ตสฺส ภิกฺขุโน อวิชฺชณฺฑโกสสฺส ตนุภาโว,
กุกฺกุฏโปตกานํ ปาทนขสิขมุขตุณฺฑกานํ ถทฺธขรภาโว วิย ภิกฺขุโน วิปสฺสนาญาณสฺส
ติกฺขขรวิปฺปสนฺนสูรภาโว, ๑- กุกฺกุฏโปตกานํ ปริณามกาโล วิย ภิกฺขุโน
วิปสฺสนาญาณสฺส ปริณามกาโล วฑฺฒิตกาโล คพฺภคฺคหณกาโล, กุกฺกุฏโปตกานํ
ปาทนขสิขาย วา มุขตุณฺฑเกน วา อณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา ปกฺเข ปปฺโผเฏตฺวา
โสตฺถินา อภินิพฺภิทากาโล วิย ตสฺส ภิกฺขุโน วิปสฺสนาญาณคพฺภํ ๒- คณฺหาเปตฺวา
วิจรนฺตสฺส ตชฺชาติกํ อุตุสปฺปายํ วา โภชนสปฺปายํ วา ปุคฺคลสปฺปายํ วา
ธมฺมสฺสวนสปฺปายํ วา ลภิตฺวา เอกาสเน นิสฺสินฺนสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒนฺตสฺส
อนุปุพฺพาธิคเตน อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺขณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา อภิญฺญาปกฺเข
ปปฺโผเฏตฺวา โสตฺถินา อรหตฺตปฺปตฺตกาโล เวทิตพฺโพ. ยถา ปน กุกฺกุฏโปฏกานํ
ปริณตภาวํ ญตฺวา มาตาปิ อณฺฑโกสํ ภินฺทติ, เอวํ ตถารูปสฺส ภิกฺขุโน
ญาณปริปากํ ญตฺวา สตฺถาปิ:-
             "อุจฺฉินฺท สิเนหมตฺตโน   กุมุท สารทิกํว ปาณินา
              สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย    นิพฺพานํ สุคเตน เทสิตนฺ"ติ ๓-
อาทินา นเยน โอภาสํ ผริตฺวา คาถาย ๔- อวิชฺชณฺฑโกสํ ปหรติ. โส คาถาปริโยสาเน
อวิชฺชณฺฑโกสํ ภินฺทิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตโต ปฏฺฐาย ยถา เต กุกฺกุฏโปตกา
คามเขตฺตํ อุปโสภยมานา ตตฺถ วิจรนฺติ, เอวํ อยมฺปิ มหาขีณาสโว นิพฺพานารมฺมณํ
ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา สํฆารามํ อุปโสภยมาโน วิจรติ.
    ปลภณฺฑสฺสาติ วฑฺฒกิสฺส. โส หิ โอลมฺพกสงฺขาตํ ปลํ ธาเรตฺวา ๕-
ทารูนํ คณฺฑํ หรตีติ ปลคณฺโฑติ วุจฺจติ. วาสิชเฏติ วาสิทณฺฑกสฺส คหณฏฐาเน.
เอตฺตกํ วต เม อชฺช อาสวานํ ขีณนฺติ ปพฺพชิตสฺส หิ ปพฺพชฺชาสงฺเขเปน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ติกฺขวิสทสูรภาโว     ๒ สี. วิปสฺสนาญาณํ คพฺภํ
@๓ ขุ.ธ. ๒๕/๒๘๕/๖๖       ๔ สี. ผรมานคาถาย  ๕ สี. ตีเรตฺวา
อุทฺเทเสน ปริปุจฺฉาย โยนิโส มนสิกาเรน วตฺตปฏิปตฺติยา จ นิจฺจกาลํ อาสวา
ขียนฺติ. เอวํ ๑- ขียมานานํ ปน เตสํ "เอตฺตกํ อชฺช ขีณํ, เอตฺตกํ หิยฺโย"ติ
เอวมสฺส ญาณํ น โหตีติ อตฺโถ. อิมาย อุปมาย วิปสฺสนายานิสํโส ทีปิโต.
เหมนฺติเกนาติ เหมนฺตสมเยน. ปฏิปสฺสมฺภนฺตีติ ถิรภาเวน ปริหายนฺติ.
    เอวเมว โขติ เอตฺถ มหาสมุทโท วิย สาสนํ ทฏฺฐพฺพํ, นาวา วิย
โยคาวจโร, นาวาย มหาสมุทฺเท ปริยาทานํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน อูนปญฺจวสฺสกาเล
อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติเก วิจรณํ, นาวาย มหาสมุทฺโททเกน ขชฺชมานานํ
พนฺธนานํ ตนุภาโว วิย ภิกฺขุโน ปพฺพชฺชาสงฺเขเปน อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีหิ เจว
สํโยชนานํ ตนุภาโว, นาวาย ถเล อุกฺขิตฺตกาโล วิย ภิกฺขุโน นิสฺสยมุจฺจกสฺส
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ วสนกาโล, ทิวา วาตาตเปน สํสุสฺสนํ วิย
วิปสฺสนาญาเญน ตณฺหาเสฺนหสํสุสฺสนํ, รตฺตึ หิโมทเกน เตมนํ วิย
กมฺมฏฺฐานํ นิสฺสาย อุปฺปนฺเนน ปีติปาโมชฺเชน จิตฺตเตมนํ, รตฺตินฺทิวํ วาตาตเปน
เจว หิโมทเกน จ ปริสุกฺขปริตินฺตานํ พนฺธนานํ ทุพฺพลภาโว วิย เอกทิวสํ
อุตุสปฺปายาทีนิ ลทฺธา วิปสฺสนาญาณปีติปาโมชฺเชหิ สํโยชนานํ ภิยฺโยโส
มตฺตาย ทุพฺพลภาโว, ปาวุสฺสกเมโฆ วิย อรหตฺตมคฺคญาณํ, เมฆวุฏฺฐิอุทเกน
นาวาย พนฺเธ ปูติภาโว วิย อารทฺธวิปสฺสกสฺส รูปสตฺตกาทิวเสน วิปสฺสนํ
วฑฺเฒนฺตสฺส โอกฺขายมาเน ปกฺขายมาเน กมฺมฏฺฐาเน ๒- เอกทิวสํ อุตุสปฺปายาทีนิ
ลทฺธา เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺนสฺส อรหตฺตผลาธิคโม, ปูติพนฺธนาวาย
กญฺจ กาลํ ฐานํ วิย ขีณสํโยชนสฺส อรหโต มหาชนํ อนุคฺคณฺหนฺตสฺส
ยาวตายุกํ ฐานํ, ปูติพนฺธนาวาย อนุปุพฺเพน ภิชฺชิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. เอตฺถ          ๒ สี. วิปสฺสนากมฺมฏฺฐาเน
อปณฺณตฺติกภาวูปคตกาโล วิย ขีณาสวสฺส อุปาทิณฺณกฺขนฺธเภเทน อนุปาทิเสสาย
นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุตสฺส อปณฺณตฺติกภาวูปคตกาโลติ อิมาย อุปมาย สํโยชนานํ
ทุพฺพลตา ทีปิตา. นวมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๕๗-๓๖๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=7893&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=7893&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=260
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=3354
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=3809
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=3809
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_17