ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๙. วีโณปมสุตฺตวณฺณนา
    [๒๔๖] นวเม ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วาติ อิทํ
สตฺถา ยถา นาม มหากุฏุมฺพิโก มหนฺตํ กสิกมฺมํ กตฺวา นิปฺผนฺนสสฺโส
ฆรทฺวาเร มณฺฑปํ กตฺวา อุภโตสํฆสฺส ทานํ ปวตฺเตยฺย. กิญฺจาปิ เตน
อุภโตสํฆสฺส ทานํ ปติฏฺฐาปิตํ, ๑- ทฺวีสุ ปน ปริสาสุ สนฺตปฺปิตาสุ เสสชนมฺปิ
สนฺตปฺเปติเยว, เอวเมว ภควา สมธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ ปารมิโย
ปูเรตฺวา โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตญาณํ อธิคนฺตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก
เชตวนมหาวิหาเร นิสินฺโน ภิกฺขุปริสาย เจว ภิกฺขุนิปริสาย จ มหาธมฺมยาคํ ยชนฺโต
วีโณปมสุตฺตํ อารภิ. ตํ ปเนตํ กิญฺจาปิ เทฺว ปริสา สนฺธาย อารทฺธํ,
จตุนฺนมฺปิ ปน ปริสานํ อวาริตํ. ตสฺมา สพฺเพหิปิ โสตพฺพญฺเจว สทฺธาตพฺพญฺจ,
ปริโยคาหิตฺวา จสฺส อตฺถรโส วินฺทิตพฺโพติ.
    ตตฺถ ฉนฺโทติอาทีสุ ฉนฺโท นาม ปุพฺพุปฺปตฺติกา ทุพฺพลตณฺหา, โส
รญฺเชตุํ น สกฺโกติ. อปราปรํ อุปฺปชฺชมานา ปน พลวตณฺหา ราโค นาม,
โส รญฺเชตุํ สกฺโกติ. ทณฺฑาทานาทีนิ กาตุํ อสมตฺโถ ปุพฺพุปฺปตฺติโก
ทุพฺพลโกโธ โทโส นาม. ตานิ กาตุํ สมตฺโถ อปราปรุปฺปตฺติโก พลวโกโธ ปฏิฆํ
นาม. โมโห ปน โมหนสมฺปโมหนวเสน อุปฺปนฺนํ อญฺญาณํ. เอวเมตฺถ
ปญฺจหิปิ ปเทหิ ตีณิ อกุสลมูลานิ คหิตานิ. เตสุ คหิเตสุ สพฺเพปิ ตมฺมูลกา
กิเลสา คหิตาว โหนฺติ. "ฉนฺโท ราโค"ติ วา ปททฺวเยน อฏฺฐโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา,
"โทโส ปฏิฆนฺ"ติ ปททฺวเยน เทฺว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา,
โมหปเทน โลภโทสรหิตา เทฺว อุทฺธจฺจวิจิกิจฺฉาสหคตจิตฺตุปฺปาทา คหิตาติ. เอวํ
สพฺเพปิ ทฺวาทสจิตฺตุปฺปาทา ทสฺสิตาว โหนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฏฺฐปิตํ
    สภโยติ กิเลสโจรานํ นิวาสฏฺฐานตฺตา สภโย. สปฺปฏิภโยติ วธพนฺธนาทีนํ
การณตฺตา สปฺปฏิภโย. สกณฺฏโกติ ราคาทีหิ กณฺฏเกหิ สกณฺฏโก.
สคหโนติ ราคคหณาทีหิ สคหโน. อุมฺมคฺโคติ เทวโลกํ วา มนุสฺสโลกํ วา นิพฺพานํ
วา คจฺฉนฺตสฺส อมคฺโค. กุมฺมคฺโคติ กุจฺฉิตเชคุจฺฉภูตฏฺฐานคมนเอกปทิกมคฺโค
วิย อปายสมฺปาปกตฺตา กุมฺมคฺโค. ทุหิติโกติ เอตฺถ อิหิตีติ อิริยนา,
ทุกฺขา อิหิติ เอตฺถาติ ทุหิติโก. ยสฺมึ หิ มคฺเค มูลผลาทิขาทนียํ วา สายนียํ ๑-
วา นตฺถิ, กสฺมึ อิริยนา ทุกฺขา โหติ, น สกฺกา ตํ ปฏิปชฺชิตฺวา อิจฺฉิตฏฺฐานํ
คนฺตุํ. กิเลสมคฺคมฺปิ ปฏิปชฺชิตฺวา น สกฺกา สมฺปตฺติภวํ คนฺตุนฺติ กิเลสมคฺโค
ทุหิติโกติ วุตฺโต. ทฺวีหิติโกติปิ ปาโฐ, เอเสวตฺโถ. อสปฺปุริสเสวิโตติ
โกกาลิกาทีหิ อสปฺปุริเสหิ เสวิโต.
    ตโต จิตฺตํ นิวารเยติ เตหิ จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ รูเปหิ ตํ ฉนฺทาทิวเสน
ปวตฺตํ จิตฺตํ อสุภาวชฺชนาทีหิ อุปาเยหิ นิวารเย. จกฺขุทฺวารสฺมึ หิ อิฏฺฐารมฺมเณ
ราเค อุปฺปนฺเน อสุภโต อาวชฺชนฺตสฺส จิตฺตํ นิวตฺตติ, อนิฏฺฐารมฺมเณ โทเส
อุปฺปนฺเน เมตฺตโต อาวชฺชนฺตสฺส จิตฺตํ นิวตฺตติ, มชฺฌตฺตารมฺมเณ โมเห
อุปฺปนฺเน อุทฺเทสปริปุจฺฉํ ครุวาสํ อาวชฺชนฺตสฺส จิตฺตํ นิวตฺตติ. เอวํ
อสกฺโกนฺเตน ปน สตฺถุ มหตฺตตํ ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา สํฆสฺส สุปฏิปตฺติ จ
อาวชฺชิตพฺพา. สตฺถุ มหตฺตตํ ปจฺจเวกฺขโตปิ หิ ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตํ สํฆสฺส
สุปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขโตปิ จิตฺตํ นิวตฺตติ. เตน วุตฺตํ "อสุภาวชฺชนาทีหิ อุปาเยหิ
นิวารเย"ติ.
    กิฏฺฐนฺติ กิฏฺฐฏฺฐาเน อุปฺปนฺนสสฺสํ. สมฺปนฺนนฺติ ปริปุณฺณํ สุนิปฺผนฺนํ.
กิฏฺฐาโทติ สสฺสขาทโก. เอวเมว โขติ เอตฺถ สมฺปนฺนํ กิฏฺฐํ วิย ปญฺจกามคุณา
ทฏฺฐพฺพา, กิฏฺฐาโท โคโณ วิย กูฏจิตฺตํ, กิฏฺฐารกฺขสฺส ปมาทกาโล วิย
@เชิงอรรถ:  ม. อสนียํ วา
ภิกฺขุโน ฉสุ ทฺวาเรสุ สตึ ปหาย วิจรณกาโล, กิฏฺฐารกฺขสฺส ปมาทมาคมฺม
โคเณน คหิตคพฺภสฺส กิฏฺฐสฺส ขาทิตตฺตา สสฺสสามิโน สสฺสผลานธิคโม วิย
ฉทฺวารรกฺขิกาย สติยา วิปฺปวาสมาคมฺม ปญฺจกามคุณํ อสฺสาเทนฺเตน จิตฺเตน
กุสลปกฺขสฺส นาสิตตฺตา ภิกฺขุโน สามญฺญผลาธิคมาภาโว เวทิตพฺโพ.
    อุปริฆฏายนฺติ ทฺวินฺนํ สิงฺคานํ อนฺตเร. สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเณฺหยฺยาติ
ฆฏายํ ปติฏฺฐิเต นาสารชฺชุเก สุฏฺฐุ นิคฺคหิตํ กตฺวา นิคฺคเณฺหยฺย. ทณฺเฑนาติ
มุคฺครสทิเสน ถูลทณฺฑเกน. เอวํ หิ โส ภิกฺขเว โคโณติ เอวํ โส กิฏฺฐารกฺขสฺส
ปมาทมนฺวาย ยสฺมึ ยสฺมึ ขเณ กิฏฺฐํ โอตริตุกาโม โหติ, ตสฺมึ ตสฺมึ ขเณ
เอวํ นิคฺคณฺหิตฺวา ตาเฬตฺวา โอสชฺชเนน ๑- นิพฺพิเสวนภาวํ อุปนีโต โคโณ.
    เอวเมว โขติ อิธาปิ สมฺปนฺนํ กิฏฺฐมิว ปญฺจกามคุณา ทฏฺฐพฺพา,
กิฏฺฐาโท วิย กูฏจิตฺตํ, กิฏฺฐารกฺขสฺส อปฺปมาโท วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน ฉสุ
ทฺวาเรสุ สติยา อวิสฺสชฺชนํ, ทณฺโฑ วิย สุตฺตนฺโต, โคณสฺส กิฏฺฐาภิมุขกาเล
ทณฺเฑน ตาฬนํ วิย จิตฺตสฺส พหิทฺธา ปุถุตฺตารมฺมณาภิมุขกาเล
อนมตคฺคิยเทวทูตอาทิตฺตอาสีวิสูปมอนาคตภยาทีสุ ตํ ตํ สุตฺตํ อาวชฺเชตฺวา
จิตฺตุปฺปาทสฺส ปุถุตฺตารมฺมณโต นิวาเรตฺวา มูลกมฺมฏฺฐาเน โอตารณํ เวทิตพฺพํ.
เตนาหุ โปราณา:-
                 "สุภาสิตํ สุตฺวา มโน ปสีทติ
                  สเมติ ๒- นํ ปีติสุขญฺจ วินฺทติ
                  ตสฺส ๓- อารมฺมเณ ติฏฺฐเต มโน
                  โคโณว กิฏฺฐาทโก ทณฺฑตชฺชิโต"ติ.
    อุทุชิตนฺติ ตชฺชิตํ. สุทุชิตนฺติ สุตชฺชิตํ, สุชิตนฺติปิ อตฺโถ. อุทุ,
สุทูติ อิทํ ปน นิปาตมตฺตเมว. อชฺฌตฺตนฺติ โคจรชฺฌตฺตํ. สนฺติฏฺฐตีติอาทีสุ
@เชิงอรรถ:  ม.,ก. โอสฺสชฺชเนน     ฉ.ม. ทเมติ     ฉ.ม. ตทสฺส
ปฐมชฺฌานวเสน สนฺติฏฺฐติ, ทุติยชฺฌานวเสน สนฺนิสีทติ, ตติยชฺฌานวเสน เอโกทิ
โหติ, จตุตฺถชฺฌานวเสน สมาธิยติ. สพฺพมฺปิ วา เอตํ ปฐมชฺฌานวเสน เวทิตพฺพํ.
เอตฺตาวตา หิ สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมถานุรกฺขนอินฺทฺริยสํวรสีลํ นาม กถิตํ.
    รญฺโญ วาติ กสฺสจิเทว ปจฺจนฺตรญฺโญ วา. สทฺทํ สุเณยฺยาติ ปจฺจูสกาเล
ปพุทฺโธ กุสเลน วีณาวาทเกน วาทิยมานาย มธุรสทฺทํ สุเณยฺย. รชนีโยติอาทีสุ
จิตฺตํ รญฺเชตีติ รชนีโย. กาเมตพฺพตาย กมนีโย. จิตฺตํ มทยตีติ มทนีโย
จิตฺตํ มุจฺฉิตํ วิย กรณโต มุจฺฉิยตีติ มุจฺฉนีโย. อาพนฺธิตฺวา วิย คหณโต
พนฺธตีติ พนฺธนีโย. อลํ เฆ โภติ วีณาย สณฺฐานํ ทิสฺวา ตํ อนิจฺฉนฺโต
เอวมาห. อุปธารเณติ เวฏฺฐเก ๑- โกณนฺติ จตุรสฺสสารทณฺฑกํ.
    โส ตํ วีณนฺติ โส ราชา "อาหรถ นํ วีณํ, อหมสฺสา สทฺทํ
ปสฺสิสฺสามี"ติ ตํ วีณํ คเหตฺ วา. ทสธา วาติอาทีสุ ปฐมํ ตาว ทสธา ผเลยฺย,
อถสฺสา สทฺทํ อปสฺสนฺโต สตฺตธา ผเลยฺย, ตถาปิ อปสฺสนฺโต สกลิกํ สกลิกํ กเรยฺย,
ตถาปิ อปสฺสนฺโต "สกลิกา ฌายิสฺสนฺติ, สทฺโท ปน นิกฺขมิตฺวา ปลายิสฺสติ,
ตทา นํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อคฺคินา ฑเหยฺย. ตถาปิ อปสฺสนฺโต "สลฺลหุกานิ
มสิจุณฺณานิ วาเตน ภสฺสิสฺสนฺติ, สทฺโท สารธญฺญํ วิย ปาทมูเล ปติสฺสติ,
ตทา นํ ปสฺสิสฺสามี"ติ มหาวาเต วา โอผุเนยฺย. ๒- ตถาปิ อปสฺสนฺโต "มสิจุณฺณานิ
ยโถทกํ คมิสฺสนฺติ, สทฺโท ปน ปารํ คจฺฉนฺโต ปุริโส วิย นิกฺขมิตฺวา
ตริสฺสติ ๓- , ตทา นํ ปสฺสิสฺสามี"ติ นทิยา วา สีฆโสตาย ปวาเหยฺย.
    เอวํ วเทยฺยาติ สพฺเพหิปิเมหิ อุปาเยหิ อปสฺสนฺโต เต มนุสฺเส เอวํ
วเทยฺย. อสตี กิรายนฺติ อสตี กิร อยํ วีณา, ลามิกาติ อตฺโถ. อสตีติ
ลามกาธิวจนเมตํ. ยถาห:-
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. เวธิเก      สี. โอปุเนยฺย        ม. ปวาหิสฺสติ
             "อสา โลกิตฺถิโย นาม      เวลา ตาสํ น วิชฺชติ
              สารตฺตา จ ปคพฺภา จ     สิขี สพฺพฆโส ยถา"ติ. ๑-
    ยเถวํ ๒- ยงฺกิญฺจิ วีณา นามาติ น เกวลญฺจ วีณาเยว ลามิกา, ยเถว
ปน อยํ วีณา นาม, เอวํ ยงฺกิญฺจิ อญฺญมฺปิ ตนฺติ พทฺธํ, สพฺพํ ตํ
ลามกเมวาติ อตฺโถ. เอวเมว โขติ เอตฺถ วีณา วิย ปญฺจกฺขนฺธา ทฏฺฐพฺพา, ราชา
วิย โยคาวจโร, ยถา โส ราชา ตํ วีณํ ทสธา ผาลนโต ปฏฺฐาย วิจินนฺโต
สทฺทํ อทิสฺวา วีณาย อนตฺถิโก โหติ, เอวํ โยคาวจโร ปญฺจกฺขนฺเธ สมฺมสนฺโต
อหนฺติ วา มมนฺติ วา คเหตพฺพํ อปสฺสนฺโต ขนฺเธหิ อนตฺถิโก โหติ. เตนสฺส
ตํ ขนฺธสมฺมสนํ ทสฺเสนฺโต รูปํ สมเนฺวสติ ยาวตา รูปสฺส คตีติอาทิมาห.
    ตตฺถ สมเนฺวสตีติ ปริเยสติ. ยาวตา รูปสฺส คตีติ ยตฺตกา รูปสฺส คติ.
ตตฺถ คตีติ คติคติ สญฺชาติคติ สลฺลกฺขณคติ วิภวคติ เภทคตีติ ปญฺจวิธา ๓-
โหนฺติ. ตตฺถ อิทํ รูปํ นาม เหฏฺฐา อวีจิปริยนฺตํ กตฺวา อุปริ อกนิฏฺฐํ
พฺรหฺมโลกํ อนฺโต กตฺวา เอตฺถนฺตเร สํสรติ วตฺตติ, อยมสฺส คติคติ นาม.
    อยํ ปน กาโย เนว ปทุมคพฺเภ, น ปุณฺฑริกนีลุปฺปลาทีสุ สญฺชายติ,
อามาสยปกฺกาสยานํ ปน อนฺตเร พหลนฺธกาเร ทุคฺคนฺธปวนวิจริเต ปรมเชคุจฺเฉ
โอกาเส ปูติมจฺฉาทีสุ กิมิ วิย สญฺชายติ, อยํ รูปสฺส สญฺชาติคติ นาม.
    ทุวิธํ ปน รูปสฺส ลกฺขณํ, "รุปฺปตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา รูปนฺ"ติ ๔-
เอวํ วุตฺตํ รุปฺปนสงฺขาตํ ปจฺจตฺตลกฺขณญฺจ อนิจฺจาทิเภทํ สามญฺญลกฺขณญฺจ,
อยมสฺส สลกฺขณคติ นาม.
             "คติ มิคานํ ปวนํ      อากาโส ปกฺขินํ คติ
              วิภโว คติ ธมฺมานํ    นิพฺพานํ อรหโต คตี"ติ ๕-
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๖๑/๒๐ (สฺยา)      สี. ยเถว     ม.ก. พหุวิธา
@ สํ.ข. ๑๗/๗๙/๗๑            วิ.ป. ๘/๓๓๙/๓๑๕
เอวํ วุตฺโต รูปสฺส อภาโว วิภวคติ นาม. โย ปนสฺส เภโท, อยํ เภทคติ
นาม. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. เกวลํ เหตฺถ อุปริ ยาว ภวคฺคา เตสํ
สญฺชาติคติ, สลกฺขณคติยํ จ เวทยิตสญฺชานนอภิสงฺขรณวิชานนวเสน ปจฺจตฺตลกฺขณํ
เวทิตพฺพํ.
    ตมฺหิ ตสฺส น โหตีติ ยเทตํ รูปาทีสุ อหนฺติ วา มมนฺติ วา อสฺมีติ
วา เอวํ นิทฺทิฏฺฐํ ทิฏฺฐิตณฺหามานคาหตฺตยํ, ตมฺปิ ตสฺส ขีณาสวสฺส น โหตีติ
ยถานุสนฺธินาว สุตฺตาคตํ. ๑- เตน วุตฺตํ มหาอฏฺฐกถายํ:-
            "อาทิมฺหิ สีลํ กถิตํ      มชฺเฌ สมาธิภาวนา
             ปริโยสาเน จ นิพฺพานํ  เอสา วีณูปมา กถา"ติ. ๒-


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๑๒๔-๑๒๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=2714&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=2714&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=343              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=5275              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=4933              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=4933              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_18

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]