อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                      ๒-๑๐. อฏฺสตสุตฺตาทิวณฺณนา
    [๒๗๐-๒๗๘] ทุติเย อฏฺสตปริยายนฺติ อฏฺสตสฺส การณภูตํ. ธมฺมปริยายนฺติ
ธมฺมการณํ. กายิกา จ เจตสิกา จาติ เอตฺถ กายิกา กามาวจเรเยว
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อานุปฺปเทเส, ฉ.ม. อนุปเทเส
ลพฺภนฺติ, เจตสิกา จตุภูมิกาปิ. สุขาติอาทีสุ สุขา เวทนา อรูปาวจเร นตฺถิ,
เสสาสุ ตีสุ ภูมีสุ ลพฺภนฺติ, ทุกฺขา กามาวจราว, อิตรา จตุภูมิกา. ปญฺจเก
สุขินฺทฺริยทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสินฺทฺริยานิ กามาวจราเนว, โสมนสฺสินฺทฺริยํ
เตภูมกํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ จตุภูมกํ. ฉกฺเก ปญฺจสุ ทฺวาเรสุ เวทนา กามาวจราว,
มโนทฺวาเร จตุภูมิกา, อฏฺารสเก ฉสุ อิฏฺารมฺมเณสุ โสมนสฺเสน สห อุปวิจรนฺตีติ
โสมนสฺสูปวิจารา. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. อิติ อยํ เทสนา วิจารวเสน
อาคตา, ตํสมฺปยุตฺตานํ ปน โสมนสฺสาทีนํ วเสน อิธ อฏฺารส เวทนา
เวทิตพฺพา.
    ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานีติอาทีสุ "จกฺขุวิญฺเยฺยานํ รูปานํ อิฏฺานํ
กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต
สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต
อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ. ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติ
เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ วุตฺตกามคุณนิสฺสิตานิ โสมนสฺสานิ ฉ เคหสิตโสมนสฺสานิ
นาม.
    "รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ `ปุพฺเพ เจว รูปา
เอตรหิ จ, สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ
ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ. ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ,
อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติ ๑- เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺารมฺมเณ
อาปาถคเต อนิจฺจตาทิวเสน วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อุสฺสุกฺกาเปตุํ สกฺโกนฺตสฺส
"อุสฺสุกฺกิตา เม วิปสฺสนา"ติ โสมนสฺสชาตสฺส อุปฺปนฺนโสมนสฺสานิ ฉ
เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสานิ นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๓๐๖/๒๘๐
     "จกฺขุวิญฺเยฺยานํ รูปานํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ
โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ อปฺปฏิลาภํ วา อปฺปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ วา
ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ. ยํ
เอวรูปํ โทมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เคหสฺสิตํ โทมนสฺสนฺ"ติ เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ
"อิฏฺารมฺมณํ นานุภวิสฺสามิ นานุภวามี"ติ วิตกฺกยโต อุปฺปนฺนานิ
กามคุณนิสฺสิตโทมนสฺสานิ ฉ เคหสิตโทมนสฺสานิ นาม.
    "รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ `ปุพฺเพ เจว รูปา
เอตรหิ จ, สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺาย ทิสฺวา อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺาเปติ `กุทาสฺสุ นามาหํ
ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามิ, ยทริยา เอตรหิ อายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรนฺตี'ติ. อิติ อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺาปยโต อุปฺปชฺชติ ปิหปจฺจยา
โทมนสฺสํ. ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โทมนสฺสนฺ"ติ
เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺารมฺมเณ อาปาถคเต อนุตฺตรวิโมกฺขสงฺขาตอริยผลธมฺเมสุ
ปิหํ อุปฏฺาเปตฺวา ตทธิคมาย อนิจฺจตาทิวเสน วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา
อุสฺสุกฺกาเปตุํ อสกฺโกนฺตสฺส "อิมมฺปิ ปกฺขํ อิมมฺปิ มาสํ อิมมฺปิ สํวจฺฉรํ
วิปสฺสน อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อริยภูมึ ปาปุณิตุํ นาสกฺขินฺ"ติ อนุโสจโต อุปฺปนฺนานิ
โทมนสฺสานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสานิ นาม.
    "จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มุฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺส
อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส. ยา
เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา นาติวตฺตติ, ตสฺมา สา อุเปกฺขา เคหสิตาติ
วุจฺจตี"ติ เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺารมฺมเณ อาปาถคเต คุฬปิณฺฑเก นิลีนมกฺขิกา
วิย รูปาทีนิ อนติวตฺตมานา ตตฺเถว ลคฺคา หุตฺวา อุปฺปนฺนา กามคุณนิสฺสิตา
อุเปกฺขา ฉ เคหสิตอุเปกฺขา นาม.
    "รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ `ปุพฺเพ เจว รูปา
เอตรหิ จ, สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา. ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา
อติวตฺตติ, ตสฺมา สา อุเปกฺขา เนกฺขมฺมสิตาติ วุจฺจตี"ติ เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ
อิฏฺาทิอารมฺมเณ อาปาถคเต อิฏฺเ อรชฺชนฺตสฺส อนิฏฺเ อทุสฺสนฺตสฺส
อสมเปกฺขเณ อมุยฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนา วิปสฺสนา าณสมฺปยุตฺตา อุเปกฺขา
ฉ เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขา นาม. อิมสฺมึ สุตฺเต สพฺพสงฺคาหโก จตุภูมกธมฺมปริจฺเฉโท
กถิโต. ตติยาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๑๔๓-๑๔๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=3150&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=3150&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=430
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=6132
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=5835
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=5835
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_18