อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                           ๒. วิหารวคฺค
                       ๑. ปมวิหารสุตฺตวณฺณนา
    [๑๑] ทุติยวคฺคสฺส ปเม อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ ปฏิสลฺลียิตุนฺติ
อหํ ภิกฺขเว เอกํ อฑฺฒมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ นิสีทิตุํ เอโกว หุตฺวา วิหริตุํ
อิจฺฉามีติ อตฺโถ. นมฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ อญฺตฺร เอเกน
ปิณฺฑปาตนีหารเกนาติ โย อตฺตนา ปยุตฺตํ วาจํ อกตฺวา มมตฺถาย สทฺเธสุ กุเลสุ
ปฏิยตฺตํ ปิณฺฑปาตํ นีหริตฺวา มยฺหํ อุปนาเมยฺย, ตํ ปิณฺฑปาตนีหารณกํ
เอกํ ภิกฺขุํ เปตฺวา นมฺหิ อญฺเน เกนจิ ภิกฺขุนา วา คหฏฺเน วา
อุปสงฺกมิตพฺโพติ.
    กสฺมา ปน เอวมาหาติ? ตสฺมึ กิร อฑฺฒมาเส วิเนตพฺโพ สตฺโต
นาโหสิ. อถ สตฺถา "อิมํ อฑฺฒมาสํ ผลสมาปตฺติสุเขน วีตินาเมสฺสามิ, อิติ
มยฺหํ เจว สุขวิหาโร ภวิสฺสติ, อนาคเต จ ปจฺฉิมา ชนตา `สตฺถาปิ คณํ
วิหาย เอกโก วิหาสิ, กิมงฺคํ ปน มยนฺ'ติ ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชิสฺสติ, ตทสฺสา
ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา"ติ อิมินา การเณน เอวมาห. ภิกฺขุสํโฆปิ
สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ อทาสิ, โส ปาโตว คนฺธกุฏิปริเวณ-
สมฺมชฺชนมุโขทกทนฺตกฏฺทานาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ ตสฺมึ ขเณ กตฺวา อปคจฺฉติ.
    เยน สฺวาหนฺติ เยน สุ ๑- อหํ. ปมาภิสมฺพุทฺโธติ อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา
ปมํเยว เอกูนปญฺาสทิวสพฺภนฺตเร. วิหรามีติ อิทํ อตีตตฺเถ วตฺตมานวจนํ.
ตสฺส ปเทเสน วิหาสินฺติ ตสฺส ปมาภิสมฺพุทฺธวิหารสฺส ปเทเสน. ตตฺถ
ปเทโส นาม ขนฺธปฺปเทโส อายตนธาตุสจฺจอินฺทฺริยปจฺจยาการสติปฏฺานฌาน-
นามรูปปฺปเทโส ธมฺมปฺปเทโสติ ๒- นานาวิโธ, ตํ สพฺพมฺปิ สนฺธาย "ตสฺส
ปเทเสน วิหาสินฺ"ติ อาห. ภควา หิ ปมโพธิยํ เอกูนปญฺาสทิวสพฺภนฺตเร
ยถา นาม ปตฺตรชฺโช ราชา อตฺตโน วิภวสารทสฺสนตฺถํ ตํ ตํ คพฺภํ
วิวราเปตฺวา สุวณฺณรชตมุตฺตามณิอาทีนิ รตนานิ ปจฺจเวกฺขนฺโต วิหเรยฺย, ๓-
เอวเมว ปญฺจกฺขนฺเธ นิปฺปเทเส กตฺวา สมฺมสนฺโต ปจฺจเวกฺขนฺโต วิหาสิ.
อิมสฺมึ ปน อฑฺฒมาเส เตสํ ขนฺธานํ ปเทสํ เวทนากฺขนฺธเมว ปจฺจเวกฺขนฺโต
วิหาสิ. ตสฺส "อิเม สตฺตา เอวรูปํ นาม สุขํ ปฏิสํเวเทนฺติ, เอวรูปํ ทุกฺขนฺ"ติ
โอโลกยโต ยาว ภวคฺคา ปวตฺตา สุขเวทนา, ยาว อวีจิโต ปวตฺตา ทุกฺขเวทนา
สพฺพา สพฺพากาเรน อุปฏฺาสิ. อถ นํ "มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยาปิ เวทยิตนฺ"ติอาทินา
นเยน ปริคฺคณฺหนฺโต วิหาสิ.
    ตถา ปมโพธิยํ ทฺวาทสายตนานิ นิปฺปเทสาเนว กตฺวา วิหาสิ, อิมสฺมึ
ปน อฑฺฒมาเส เตสํ อายตนานํ ปเทสํ เวทนาวเสน ธมฺมายตเนกเทสํ, ธาตูนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เยน โส    ๒ สี. นามรูปปเทโสติ....   ๓ ก. วิจเรยฺย
ปเทสํ เวทนาวเสน ธมฺมธาตุเอกเทสํ, สจฺจานํ ปเทสํ เวทนากฺขนฺธวเสเนว
ทุกฺขสจฺเจกเทสํ, ปจฺจยานํ ปเทสํ ผสฺสปจฺจยา เวทนาวเสเนว ปจฺจเยกเทสํ,
ฌานานํ ปเทสํ เวทนาวเสเนว ฌานงฺเคกเทสํ, นามรูปานํ ปเทสํ เวทนาวเสเนว
นาเมกเทสํ ปจฺจเวกฺขนฺโต วิหาสิ. ปมสมฺโพธิยญฺหิ เอกูนปญฺาสทิวสพฺภนฺตเร
กุสลาทิธมฺเม นิปฺปเทเส กตฺวา อนนฺตนยานิ สตฺตปฺปกรณานิ ปจฺจเวกฺขนฺโต
วิหาสิ, อิมสฺมึ ปน อฑฺฒมาเส สพฺพธมฺมานํ ปเทสํ เวทนาติกฺกเมว
ปจฺจเวกฺขนฺโต วิหาสิ. ตสฺมึ ตสฺมึ าเน สา สา จ วิหารสมาปตฺติ
เวทนานุภาเวน ชาตา.
    อิทานิ เยนากาเรน วิหาสิ, ตํ ทสฺเสนฺโต มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยาปีติอาทิมาห.
ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยาปีติ ทิฏฺิสมฺปยุตฺตา เวทนาปิ วฏฺฏติ, ทิฏฺึ อุปนิสฺสยํ
กตฺวา อุปฺปนฺนา กุสลากุสลเวทนาปิ วฏฺฏติ วิปากเวทนาปิ. ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺิ-
สมฺปยุตฺตา อกุสลาว โหติ, ทิฏฺึ ปน อุปนิสฺสาย กุสลาปิ อุปฺปชฺชนฺติ อกุสลาปิ.
มิจฺฉาทิฏฺิกา หิ ทิฏฺึ อุปนิสฺสาย ปกฺขทิวเสสุ ยาคุภตฺตาทีนิ เทนฺติ,
อทฺธิกาทีนํ วตฺตํ ปฏฺเปนฺติ, จตุมหาปเถ สาลํ กโรนฺติ, โปกฺขรณึ ขนาเปนฺติ,
เทวกุลาทีสุ มาลาคจฺฉํ ๑- โรเปนฺติ, นทีวิทุคฺคาทีสุ เสตุํ อตฺถรนฺติ, วิสมํ สมํ
กโรนฺติ, อิติ เนสํ กุสลเวทนา อุปฺปชฺชติ. มิจฺฉาทิฏฺึ ปน นิสฺสาย สมฺมาทิฏฺิเก
อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, วธพนฺธนาทีนิ กโรนฺติ, ปาณํ วธิตฺวา เทวตานํ อุปหารํ
อุปหรนฺติ, อิติ เนสํ อกุสลา เวทนา อุปฺปชฺชติ. วิปากเวทนา ปน ภวนฺตรคตานํเยว
โหติ.
    สมฺมาทิฏฺิปจฺจยาติ เอตฺถาปิ สมฺมาทิฏฺิสมฺปยุตฺตา เวทนาปิ วฏฺฏติ,
สมฺมาทิฏฺึ อุปนิสฺสยํ กตฺวา อุปฺปนฺนา กุสลากุสลเวทนาปิ วิปากเวทนาปิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มาลาวจฺฉํ
ตตฺถ สมฺมาทิฏฺิสมฺปยุตฺตา กุสลาว โหติ. สมฺมาทิฏฺึ ปน อุปนิสฺสาย พุทฺธปูชํ
ทีปมาลํ มหาธมฺมสฺสวนํ อปฺปติฏฺิเต ทิสาภาเค เจติยปติฏฺาปนนฺติ เอวมาทีนิ
ปุญฺานิ กโรนฺติ, อิติ เนสํ กุสลา เวทนา อุปฺปชฺชติ. สมฺมาทิฏฺึเยว
นิสฺสาย มิจฺฉาทิฏฺิเก อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, อตฺตานํ อุกฺกํเสนฺติ, ปรํ
วมฺเภนฺติ, อิติ เตสํ อกุสลา เวทนา อุปฺปชฺชติ. วิปากเวทนา ปน ภวนฺตรคตานํเยว
โหติ. มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยาติอาทีสุปิ เอเสว นโย. ฉนฺทปจฺจยาติอาทีสุ ปน
ฉนฺทปจฺจยา อฏฺโลภสหคตจิตฺตสมฺปยุตฺตา เวทนา เวทิตพฺพา, วิตกฺกปจฺจยา
ปมชฺฌานเวทนาว. สญฺาปจฺจยา เปตฺวา ปมชฺฌานํ เสสา ฉ
สญฺาสมาปตฺติเวทนา.
    ฉนฺโท จ อวูปสนฺโตติอาทีสุ ติณฺณํ อวูปสเม อฏฺโลภสหคตจิตฺตสมฺปยุตฺตา
เวทนา โหติ, ฉนฺทมตฺตสฺส วูปสเม ปมชฺฌานเวทนาว ฉนฺทวิตกฺกานํ
วูปสเม ทุติยชฺฌานาทิเวทนา อธิปฺเปตา, ติณฺณมฺปิ วูปสเม เนวสญฺา-
นาสญฺายตนเวทนา. อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยาติ อรหตฺตผลสฺส ปตฺตตฺถาย. อตฺถิ
อายารมนฺติ อตฺถิ วีริยํ. ตสฺมิมฺปิ าเน อนุปฺปตฺเตติ ตสฺส วีริยารมฺภสฺส วเสน
ตสฺส อรหตฺตผลสฺส การเณ อนุปฺปตฺเต. ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตนฺติ อรหตฺตสฺส
านปจฺจยา เวทยิตํ. เอเตน จตุมคฺคสหชาตา นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรเวทนาว คหิตา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๑๙๑-๑๙๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=4167&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=4167&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=47
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=256
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=282
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=282
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19