อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                         ๓. สติปฏฺานสํยุตฺต
                          ๑. อมฺพปาลิวคฺค
                        ๑. อมฺพปาลิสุตฺตวณฺณนา
    [๓๖๗] สติปฏฺานสํยุตฺตสฺส ปเม อมฺพปาลิวเนติ อมฺพปาลิยา นาม
รูปูปชีวินิยา โรปิเต อมฺพวเน. ตํ กิร ตสฺสา อุยฺยานํ อโหสิ, สา สตฺถุ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺตา ตตฺถ วิหารํ กาเรตฺวา ตถาคตสฺส นิยฺยาเตสิ.
ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เอกายนฺวายนฺติ เอกายโน อยํ. ตตฺถ เอกายโนติ เอกมคฺโค
มคฺคสฺส หิ:-
              "มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโช     อญฺชสํ วฏุมายนํ
               นาวา อุตฺตรเสตุ จ         กุลฺโล จ ภิสิสงฺกโม"ติ ๑-
พหูนิ นามานิ. สฺวายํ อิธ อยนนาเมน วุตฺโต. ตสฺมา เอกายนฺวายํ ภิกฺขเว
มคฺโคติ เอตฺถ เอกมคฺโค อยํ ภิกฺขเว มคฺโค, น เทฺวธา ปถภูโตติ เอวมตฺโถ
ทฏฺพฺโพ. มคฺโคติ เกนฏฺเน มคฺโค. นิพฺพานคมนฏฺเน, ๒- นิพฺพานตฺถิเกหิ
มคฺคนียฏฺเน จ.
    สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ ราคาทีหิ มเลหิ อภิชฺฌาวิสมโลภาทีหิ จ อุปกฺกิเลเสหิ
สงฺกิลิฏฺจิตฺตานํ สตฺตานํ วิสุทฺธตฺถาย. โสกปริเทวานํ สมติกฺกมายาติ โสกสฺส
จ ปริเทวสฺส จ สมติกฺกมาย, ปหานายาติ อตฺโถ. ทุกฺขโทมสฺสานํ อตฺถงฺคมายาติ
กายิกทุกฺขสฺส จ เจตสิกโทมนสฺสสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ อตฺถงฺคมาย,
นิโรธายาติ อตฺโถ. ายสฺส อธิคมายาติ าโย วุจฺจติ อริโย อฏฺงฺคิโก
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.จูฬ. ๓๐/๕๖๕/๒๗๗     ๒ สี. นิพฺพานมคฺคนฏเน, ม. นิพฺพานํ มคฺคนฏฺเน
มคฺโค. ตสฺส อธิคมาย ปตฺติยาติ วุตฺตํ โหติ. อยญฺหิ ปุพฺพภาเค โลกิโย
สติปฏฺานมคฺโค ภาวิโต โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคมาย สํวตฺตติ. เตนาห "ายสฺส
อธิคมายา"ติ. นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายาติ ตณฺหาวานวิรหิตตฺตา นิพฺพานนฺติ
ลทฺธนามสฺส อมตสฺส สจฺฉิกิริยาย, อตฺตปจฺจกฺขายาติ วุตฺตํ โหติ. อยํ หิ
มคฺโค ภาวิโต อนุปุพฺเพน นิพฺพานสจฺฉิกิริยํ สาเธติ. เตนาห "นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยายา"ติ.
    เอวํ ภควตา สตฺตหิ ปเทหิ เอกายนมคฺคสฺส วณฺโณ ภาสิโต, โส
กสฺมาอิติ เจ? ภิกฺขูนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ. วณฺณภาสนญฺหิ สุตฺวา เต ภิกฺขู
"อยํ กิร มคฺโค หทยสนฺตาปภูตํ โสกํ, วาจาวิปฺปลาปภูตํ ปริเทวํ, กายิกอสาตภูตํ
ทุกฺขํ, เจตสิกอสาตภูตํ โทมนสฺสนฺติ จตฺตาโร อุปทฺทเว หรติ, วิสุทฺธึ, ายํ,
นิพฺพานนฺติ ตโย วิเสเส อาวหตี"ติ อุสฺสาหชาตา อิมํ เทสนํ อุคฺคเหตพฺพํ
ปริยาปุณิตพฺพํ ธาเรตพฺพํ, อิมญฺจ มคฺคํ ภาเวตพฺพํ มญฺิสฺสนฺติ. อิติ เตสํ
ภิกฺขูนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ วณฺณํ อภาสิ กมฺพลวาณิชาทโย กมฺพลาทีนํ วณฺณํ
วิย.
    ยทิทนฺติ นิปาโต, เย อิเมติ อยมสฺส อตฺโถ. จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท,
เตน "น ตโต เหฏฺา, น อุทฺธนฺ"ติ สติปฏฺานปริจฺเฉทํ ทีเปติ. สติปฏฺานาติ
ตโย สติปฏฺานา สติโคจโรปิ, ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตาปิ, สติปิ. "จตุนฺนํ ภิกฺขเว สติปฏฺานานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ, โก จ ภิกฺขเว กายสฺส สมุทโย, อาหารสมุทยา
กายสมุทโย"ติอาทีสุ ๑- หิ สติโคจโร สติปฏฺานนฺติ วุตฺโต. ตถา "กาโย
อุปฏฺานํ, โน สติ, สติ อุปฏฺานญฺเจว สติ จา"ติอาทีสุปิ. ๒- ตสฺสตฺโถ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๔๐๘/๑๖๑            ๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๕/๔๔๑
ปติฏฺาติ ตสฺมินฺติ ๑- ปฏฺานํ. กา ปติฏฺาติ? สติ. สติยา ปฏฺานํ สติปฏฺานํ.
ปธานํ านนฺติ วา ปฏฺานํ. สติยา ปฏฺานํ สติปฏฺานํ
หตฺถิฏฺานอสฺสฏฺานาทีนิ วิย.
    "ตโย สติปฏฺานา, ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหตี"ติ ๒- เอตฺถ ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตา สติปฏฺานนฺติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปฏฺเปตพฺพโต ปฏฺานํ,
ปวตฺตยิตพฺพโตติ อตฺโถ. เกน ปฏฺเปตพฺโพติ? สติยา. สติยา ปฏฺานํ สติปฏฺานนฺติ.
    "จตฺตาโร สติปฏฺานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺตี"ติอาทีสุ ๓-
ปน สติเยว สติปฏฺานนฺติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺาตีติ
ปฏฺานํ, อุปฏฺาติ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา ปวตฺตตีติ อตฺโถ. สติเยว
ปฏฺานํ สติปฏฺานํ. อถวา สรณฏฺเน สติ, อุปฏฺานฏฺเน ปฏฺานํ, อิติ
สติ จ สา ปฏฺานญฺจาติปิ สติปฏฺานํ. อิทมิธ อธิปฺเปตํ.
    ยทิ เอวํ กสฺมา "สติปฏฺานา"ติ พหุวจนํ กตนฺติ? สตีนํ พหุตฺตา.
อารมฺมณเภเทน หิ พหุกา สติโย. อถ "มคฺโค"ติ กสฺมา เอกวจนนฺติ?
มคฺคนฏฺเน เอกตฺตา. จตสฺโสปิ หิ เอตา สติโย มคฺคนฏฺเน เอกตฺตํ
คจฺฉนฺติ. วุตฺตํ เหตํ "มคฺโคติ เกนฏฺเน มคฺโค, นิพฺพานมคฺคนฏฺเน
นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคนียฏฺเน จา"ติ. จตสฺโสปิ เจตา อปรภาเค กายาทีสุ
อารมฺมเณสุ กิจฺจํ สาธยมานา นิพฺพานํ คจฺฉนฺติ, อาทิโต ปฏฺาย จ
นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคิยนฺตีติ ตสฺมา จตสฺโสปิ เอโก มคฺโคติ วุตฺตา. เอวญฺจ
สติ วจนานุสนฺธินา สานุสนฺธิกาว เทสนา โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อสฺมินฺติ             ๒ ม.อุ. ๑๔/๓๑๑/๒๘๔
@๓ ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๓๐, สํ.มหา. ๑๙/๙๘๙/๒๘๕
    กตเม จตฺตาโรติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. กาเยติ รูปกาเย. กายานุปสฺสีติ
กายํ อนุปสฺสนสีโล, กายํ วา อนุปสฺสมาโน. อยํ หิ ภิกฺขุ อิมํ กายํ
อนิจฺจานุปสฺสนาทีนํ สตฺตนฺนํ อนุปสฺสนานํ วเสน อนิจฺจโต อนุปสฺสติ,
โน นิจฺจโต, ทุกฺขโต อนุปสฺสติ, โน สุขโต, อนตฺตโต อนุปสฺสติ, โน อตฺตโต,
นิพฺพินฺทติ, โน นนฺทติ, วิรชฺชติ, โน รชฺชติ, นิโรเธติ โน สมุเทติ,
ปฏินิสฺสชฺชติ, โน อาทิยติ. โส ตํ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ,
ทุกฺขโต อนุปสฺสนฺโต สุขสญฺ ปชหติ, อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺ
ปชหติ, นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ, วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ, นิโรเธนฺโต
สมุทยํ ปชหติ, ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหตีติ เวทิตพฺโพ.
    วิหรตีติ อิรียติ. อาตาปีติ ตีสุ ภเวสุ กิเลเส อาตปตีติ อาตาโป,
วีริยสฺเสตํ นามํ. อาตาโป อสฺส อตฺถีติ อาตาปี. สมฺปชาโนติ สมฺปชญฺสงฺขาเตน
าเณน สมนฺนาคโต. สติมาติ กายปริคฺคาหิกาย สติยา สมนฺนาคโต.
อยํ ปน ยสฺมา สติยา อารมฺมณํ ปริคฺคเหตฺวา ปญฺาย อนุปสฺสติ. น หิ
สติวิรหิตสฺส อนุปสฺสนา นาม อตฺถิ, เตเนวาห "สติญฺจ ขฺวาหํ ภิกฺขเว
สพฺพตฺถิกํ วทามี"ติ. ๑- ตสฺมา เอตฺถ "กาเย กายานุปสฺสี วิหรตี"ติ. เอตฺตาวตา
กายานุปสฺสนาสติปฏฺานํ วุตฺตํ โหติ. อถวา ยสฺมา อนาตาปิโน อนฺโตสงฺเขโป
อนฺตรายกโร โหติ, อสมฺปชาโน อุปายปริคฺคเห อนุปายปริวชฺชเน จ สมฺมุยฺหติ,
มุฏฺสฺสติ อุปายปริจฺจาเค อนุปายปริคฺคเห ๒-  จ อสมตฺโถ โหติ, เตนสฺส ตํ
กมฺมฏฺานํ น สมฺปชฺชติ, ตสฺมา เยสํ ธมฺมานํ อานุภาเวน ตํ สมฺปชฺชติ,
เตสํ ทสฺสนตฺถํ "อาตาปี สมฺปชาโน สติมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    อิติ กายานุปสฺสนาสติปฏฺานํ สมฺปโยคงฺคญฺจสฺส ทสฺเสตฺวา อิทานิ
ปหานงฺคํ ทสฺเสตุํ วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสนฺติ วุตฺตํ. ตตฺถ วิเนยฺยาติ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๔/๒๓๔/๑๐๒    ๒ สี.,ก. อนุปายาปริจฺจาเค อุปายาปริคฺคเห
ตทงฺควินเยน วา วิกฺขมฺภนวินเยน วา วินยิตฺวา. โลเกติ ตสฺมึเยว กาเย.
กาโย หิ อิธ ลุชฺชนปลุชฺชฏฺเน ๑- โลโกติ อธิปฺเปโต. ยสฺมา ปนสฺส น
กายมตฺเตเยว อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ปหิยฺยติ, เวทนาทีสุ ปหิยฺยติเยว. ตสฺมา
"ปญฺจปิ อุปาทานกฺขนฺธา โลโก"ติ วิภงฺเค ๒- วุตฺตํ. โลกสงฺขาตตฺตา วา เตสํ
ธมฺมานํ อตฺถุทฺธารนเยเนตํ วุตฺตํ. ยํ ปนาห "ตตฺถ กตโม โลโก. เสฺวว
กาโย โลโก"ติ, ๓- อยเมเวตฺถ อตฺโถ. ตสฺมึ โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ วิเนยฺยาติ
เอวํ สมฺพนฺโธ ทฏฺพฺโพ.
    เวทนาสูติ เอตฺถ ติสฺโส เวทนา, ตา จ โลกิยา เอว, จิตฺตมฺปิ โลกิยํ,
ตถา ธมฺมา. ยถา ปน เวทนา อนุปสฺสิตพฺพา, ตถา อนุปสฺสนฺโต เอส
เวทนานุปสฺสีติ เวทิตพฺโพ. เอส นโย จิตฺตธมฺเมสุ. กถญฺจ เวทนา
อนุปสฺสิตพฺพาติ? สุขา ตาว เวทนา ทุกฺขโต, ทุกฺขา สลฺลโต, อทุกฺขมสุขา
อนิจฺจโต. ยถาห:-
             "โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท       ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต
              อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ           อทฺทกฺขิ นํ อนิจฺจโต
              ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ      อุปสนฺโต จริสฺสตี"ติ. ๔-
    สพฺพา เอว เจตา ทุกฺขาติปิ อนุปสฺสิตพฺพา. วุตฺตํ เหตํ "ยงฺกิญฺจิ
เวทยิตํ, สพฺพํ ตํ ทุกฺขสฺมินฺติ วทามี"ติ. ๕- สุขทุกฺขโตปิ จ อนุปสฺสิตพฺพา,
ยถาห "สุขา โข อาวุโส วิสาข เวทนา ิติสุขา วิปริณามทุกฺขา"ติ ๖- สพฺพํ
วิตฺถาเรตพฺพํ. อปิจ อนิจฺจาทิสตฺตอนุปสฺสนาวเสนปิ อนุปสฺสิตพฺพา.
    จิตฺตธมฺเมสุปิ จิตฺตํ ตาว อารมฺมณาธิปติสหชาตภูมิกมฺมวิปากกิริยาทิ-
นานตฺตเภทานํ อนิจฺจาทิอนุปสฺสนานํ สราคาทีนญฺจ เภทานํ วเสน อนุปสฺสิตพฺพํ,
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. ลุชฺชนฏฺเน              ๒ อภิ.วิ. ๓๕/๓๖๒/๒๓๑
@๓ อภิ.วิ. ๓๕/๓๖๒/๒๓๑       ๔ ม. ปริชานาติ เวทนาติ, สํ.สฬา ๑๘/๓๖๘/๒๕๗ (สฺยา)
@๕ สํ.สฬา ๑๘/๓๙๑/๒๖๘ (สฺยา)        ๖ มุ.มู. ๑๒/๔๖๕/๔๑๔
ธมฺมา สลกฺขณสามญฺลกฺขณานํ สุญฺตธมฺมสฺส อนิจฺจตาทิสตฺตอนุปสฺสนานํ
"สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺทนฺ"ติอาทีนญฺจ ปเภทานํ วเสน อนุปสฺสิตพฺพา.
เสสํ วุตฺตนยเมว. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ทีฆมชฺฌิมฏฺกถาสุ ๑-
สติปฏฺานวณฺณนายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๒๔๗-๒๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=5372&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=5372&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=678
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=3859
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=3653
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=3653
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19