อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                      ๑๐. ภิกฺขุนุปสฺสยสุตฺตวณฺณนา
    [๓๗๖] ทสเม เตนุปสงฺกมีติ ตสฺมึ อุปสฺสเย กมฺมฏฺานกมฺมิกา ภิกฺขุนิโย
อตฺถิ, ตาสํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา กมฺมฏฺานํ กเถสฺสามีติ อุปสงฺกมิ. อุฬารํ
ปุพฺเพนาปรํ วิเสสนฺติ ปุพฺพวิเสสโต อปรํ โอฬารวิเสสํ. ตตฺถ มหาภูตปริคฺคโห
ปุพฺพวิเสโส, อุปาทารูปปริคฺคโห อปรวิเสโส นาม. ตถา สกลรูปปริคฺคโห
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เวขมิสฺสเกนาติ            ๒ ม. ปฏิสงฺขารเกน
@๓ ม. มหาสมุทฺทคตํ              ๔ สี.,ม.,ก, ตมตคฺเค เมเตติ
@๕ สี. อิเม อคฺคตมา เอวํ         ๖ เกสํ?
ปุพฺพวิเสโส, อรูปปริคฺคโห อปรวิเสโส นาม. รูปารูปปริคฺคโห ปุพฺพวิเสโส,
ปจฺจยปริคฺคโห อปรวิเสโส นาม. สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนํ ปุพฺพวิเสโส,
ติลกฺขณาโรปนํ อปรวิเสโส นาม. เอวํ ปุพฺเพนาปรํ โอฬารํ วิเสสํ ชานาตีติ อตฺโถ.
    กายารมฺมโณติ ยํ กายํ อนุปสฺสติ, ตเมว อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ
กิเลสปริฬาโห. พหิทฺธา วา จิตฺตํ วิกฺขิปตีติ พหิทฺธา วา ปุถุตฺตารมฺมเณ
จิตฺตุปฺปาโท วิกฺขิปติ. กิสฺมิญฺจิเทว ปสาทนีเย นิมิตฺเต จิตฺตํ ปณิทหิตพฺพนฺติ
เอวํ กิเลสปริฬาเห จ ลีนตฺเต จ พหิทฺธา วิกฺเขเป จ อุปฺปนฺเน
กิเลสานุรญฺชิเตน น วตฺติตพฺพํ, กิสฺมิญฺจิเทว ปสาทนีเย ปสาทาวเห พุทฺธาทีสุ
อญฺตรสฺมึ าเน กมฺมฏฺานจิตฺตํ เปตพฺพํ. จิตฺตํ สมาธิยตีติ อารมฺมณ
สมฺมา อาทิยติ สุฏฺุ ปิตํ ๑- ปิยติ. ปฏิสํหรามีติ ปสาทนียฏฺานโต ปฏิสํหรามิ,
มูลกมฺมฏฺานาภิมุขํเยว นํ กโรตีติ อตฺโถ. โส ปฏิสํหรติ เจวาติ
มูลกมฺมฏฺานาภิมุขญฺจ เปเสติ. น จ วิตกฺเกติ น วิจาเรตีติ กิเลสวิตกฺกํ น
วิตกฺเกติ, กิเลสวิจารํ น วิจาเรติ. อวิตกฺโกมฺหิ อวิจาโรติ กิเลสวิตกฺกวิจาเรหิ
อวิตกฺกาวิจาโร. อชฺฌตฺตํ สติมา สุขมสฺมีติ โคจรชฺฌตฺเต ปวตฺตาย สติยา
"สติมาหมสฺมิ สุขิโต จา"ติ ปชานาติ.
    เอวํ โข อานนฺท ปณิธาย ภาวนา โหตีติ เอวํ อานนฺท เปตฺวา
ภาวนา โหติ. อิมสฺส หิ ภิกฺขุโน ยถา นาม ปุริสสฺส มหนฺตํ อุจฺฉุภารํ
อุกฺขิปิตฺวา ยนฺตสาลํ เนนฺตสฺส กิลนฺตกิลนฺตกาเล ภูมิยํ เปตฺวา อุจฺฉุขณฺฑํ
ขาทิตฺวา ปุน อุกฺขิปิตฺวา คมนํ โหติ, เอวเมว อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ
อุคฺคหิตกมฺมฏฺานสฺส กายปริฬาหาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ตํ กมฺมฏฺานํ เปตฺวา
พุทฺธคุณาทีสุ อนุสฺสรเณน จิตฺตํ ปสาเทตฺวา กมฺมนิยํ กตฺวา ภาวนา ปวตฺตา, ตสฺมา
"ปณิธาย ภาวนา"ติ ๒- วุตฺตํ. ตสฺส ปน ปุริสสฺส ตํ อุจฺฉุภารํ ยนฺตสาลํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี สุฏฺปิตํ               ๒ ฉ.ม. ภาวนา โหตีติ
เนตฺวา ปีเฬตฺวา รสปานํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน กมฺมฏฺานํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ เวทิตพฺพํ.
    พหิทฺธาติ มูลกมฺมฏฺานํ ปหาย พหิ อญฺสฺมึ อารมฺมเณ. อปฺปณิธายาติ
อฏฺเปตฺวา. อถ ปจฺฉา ปุเร อสงฺขิตฺตํ วิมุตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ปชานาตีติ
เอตฺถ กมฺมฏฺานวเสน วา สรีรวเสน วา เทสนาวเสน วา อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
ตตฺถ กมฺมฏฺาเน ตาว กมฺมฏฺานสฺส อภินิเวโส ปุเร นาม, อรหตฺตํ
ปจฺฉา นาม. ตตฺถ โย ภิกฺขุ มูลกมฺมฏฺานํ คเหตฺวา กิเลสปริฬาหสฺส วา
ลีนตฺตสฺส วา พหิทฺธา วิกฺเขปสฺส วา อุปฺปชฺชิตุํ โอกาสํ อเทนฺโต สุทนฺตโคเณ
โยเชตฺวา สาเรนฺโต วิย จตุรสฺสจฺฉิทฺเท สุตจฺฉิตํ จตุรสฺสฆฏิกํ จ ปกฺขิเปนฺโต
วิย วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อติฏฺนฺโต อลคฺคนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, โส
ปุเรสงฺขาตสฺส กมฺมฏฺานาภินิเวสสฺส ปจฺฉาสงฺขาตสฺส อรหตฺตสฺส จ วเสน ปจฺฉา
ปุเร อสงฺขิตฺตํ วิมุตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ปชานาติ นาม.
    สรีเร ปน ปาทงฺคุลีนํ อคฺคปพฺพานิ ปุเร นาม, สีสกฏาหํ ปจฺฉา นาม.
ตตฺถ โย ภิกฺขุ ปาทงฺคุลีนํ อคฺคปพฺพอฏฺิเกสุ อภินิวิสิตฺวา พฺยาภงฺคิยา ยวกลาปํ
โมเจนฺโต วิย วณฺณสณฺานทิโสกาสปริจฺเฉทวเสน อฏฺีนิ ปริคฺคณฺหนฺโต
อนฺตรากิเลสปริฬาหาทีนํ อุปฺปตฺตึ วาเรตฺวา ยาว สีสกฏาหา ภาวนํ ปาเปติ, โส
ปุเรสงฺขาตานํ อคฺคปาทงฺคุลิปพฺพานํ ปจฺฉาสงฺขาตสฺส สีสกฏาหสฺส จ วเสน
ปจฺฉา ปุเร อสงฺขิตฺตํ วิมุตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ปชานาติ นาม.
    เทสนายปิ ทฺวตฺตึสาการเทสนาย เกสา ปุเร นาม, มตฺถลุงฺคํ ปจฺฉา
นาม. โย ภิกฺขุ เกเสสุ อภินิวิสิตฺวา วณฺณสณฺานทิโสกาสวเสน เกสาทโย
ปริคฺคณฺหนฺโต อนฺตรา กิเลสปริฬาหาทีนํ อุปฺปตฺติ วาเรตฺวา ยาว มตฺถลุงฺคา
ภาวนํ ปาเปติ, โส ปุเรสงฺขาตานํ เกสานํ ปจฺฉาสงฺขาตสฺส มตฺถลุงฺคสฺส จ วเสน
ปจฺฉา ปุเร อสงฺขิตฺตํ วิมุตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ปชานาติ นาม.
    เอวํ โข อานนฺท อปฺปณิธาย ภาวนา โหตีติ เอวํ อานนฺท อเปตฺวา
ภาวนา โหติ. อิมสฺส หิ ภิกฺขุโน ยถา นาม ปุริสสฺส คุฬภารํ ลภิตฺวา อตฺตโน
คามํ อติหรนฺตสฺส อนฺตรา อเปตฺวา อุจฺจงฺเค ปกฺขิตฺตานิ คุฬขณฺฑาทีนิ
ขาทนียานิ ขาทนฺตสฺส อตฺตโน คาเมเยว โอตรณํ โหติ, เอวเมว อรหตฺตํ
ปาปุณิตุํ อารทฺธภาวนสฺส ปริฬาหาทีนํ อุปฺปตฺตึ วาเรตฺวา กมฺมฏฺานภาวนา
ปวตฺตา, ตสฺมา "อปฺปณิธาย ภาวนา"ติ วุตฺตา. ตสฺส ปน ปุริสสฺส ตํ คุฬภารํ
อตฺตโน คามํ เนตฺวา าตีหิ สทฺธึ ปริโภโค วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน กมฺมฏฺานํ
มตฺถกํ ปาเปตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ เวทิตพฺพํ. อิมสฺมึ
สุตฺเต ปุพฺพภาควิปสฺสนา กถิตา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                        อมฺพปาลิวคฺโค ปโม.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๒๗๗-๒๘๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=6054&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=6054&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=714
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=4136
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=3987
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=3987
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19