อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                         ๓. จุนฺทสุตฺตวณฺณนา
    [๓๗๙] ตติเย มคเธสูติ เอวํนามเก ชนปเท. นาฬกคามเกติ ราชคหสฺส
อวิทูเร อตฺตโน กุลสนฺตเก เอวํนามเก คาเม. จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ อยํ
เถโร ธมฺมเสนาปติสฺส กนิฏฺฐภาติโก, ตํ ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺนกาเล "จุนฺโท
สมณุทฺเทโส"ติ สมุทาจริตฺวา เถรกาเลปิ ตเถว สมุทาจรึสุ. เตน วุตฺตํ "จุนฺโท
สมณุทฺเทโส"ติ. อุปฏฺฐาโก โหตีติ มุโขทกทนฺตกฏฺฐทาเนน เจว
ปริเวณสมฺมชฺชนปิฏฺฐิปริกมฺมกรณปตฺตจีวรคฺคหเณน จ อุปฏฺฐานกโร โหติ.
ปรินิพฺพายีติ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุโต. กตรสฺมึ กาเลติ? ภควโต
ปรินิพฺพานสํวจฺฉเร.
    ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- ภควา กิร วุตฺถวสฺโส เวฬุวคามโต นิกฺขมิตฺวา
"สาวตฺถึ คมิสฺสามี"ติ อาคตมคฺเคเนว ปฏินิวตฺเตนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา
เชตวนํ ปาวิสิ. ธมฺมเสนาปติ ภควโต วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ทิวาฏฺฐานํ คโต, โส
ตตฺถ อนฺเตวาสิเกสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺกนฺเตสุ ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา
จมฺมขณฺฑํ ปญฺญาเปตฺวา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ผลสมาปตฺตึ
ปาวิสิ. อถสฺส ยถา ปริจฺเฉเทน ๒- ตโต วุฏฺฐิตสฺส อยํ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ
"พุทฺธา นุ โข ปฐมํ ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, ๓- อุทาหุ อคฺคสาวกา"ติ, ตโต
"อคฺคสาวกา ปฐมนฺ"ติ ญตฺวา อตฺตโน อายุสงฺขารํ โอโลเกสิ. โส "สตฺตาหเมว เม
อายุสงฺขารา ปวตฺติสฺสนฺตี"ติ ญตฺวา "กตฺถ ปรินิพฺพายามี"ติ จินฺเตสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปหียิสฺสตีติ      ๒ ม. อทฺธาปริจฺเฉเทน      ๓ ฉ.ม. ปรินิพฺพายนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๗.
    ตโต "ราหุโล ตาวตึเสสุ ปรินิพฺพุโต, อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร ฉทฺทนฺตทเห,
อหํ กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ ปุนปฺปุนํ จินฺเตนฺโต มาตรํ อารพฺภ
สตึ ๑- อุปฺปาเทสิ "มยฺหํ มาตา สตฺตนฺนํ อรหนฺตานํ มาตา หุตฺวาปิ
พุทฺธธมฺมสํเฆสุ อปฺปสนฺนา, อตฺถิ นุ โข ตสฺสา อุปนิสฺสโย, นตฺถิ นุ โข"ติ.
โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "กสฺส เทสนาย อภิสมโย ภวิสฺสตี"ติ โอโลเกนฺโต
"มเมว ธมฺมเทสนาย ภวิสฺสติ, น อญฺญสฺส. สเจ โข ปนาหํ อปฺโปสฺสุกฺโก
ภเวยฺยํ, ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร `สาริปุตฺตตฺเถโร อวเสสชนานมฺปิ อวสฺสโย โหติ,
ตถา หิสฺส สมจิตฺตสุตฺตนฺตเทสนาทิวเส ๒- โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตปฺปตฺตา,
ตโย มคฺเค ปฏิวิทฺธเทวตานํ คณนา นตฺถิ, อญฺเญสุ จ ฐาเนสุ อเนกา
อภิสมยา ทิสฺสนฺติ, เถเร จ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตาเนว อสีติ
กุลสหสฺสานิ, โส ทานิ สกมาตุมิจฺฉาทสฺสนมตฺตมฺปิ หริตุํ นาสกฺขี'ติ, ตสฺมา
มาตรํ มิจฺฉาทสฺสนา โมเจตฺวา ชาโตวรเกเยว ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา "อชฺเชว ภควนฺตํ อนุชานาเปตฺวา นิกฺขมิสฺสามี"ติ จุนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ
"อาวุโส จุนฺท อมฺหากํ ปญฺจสตาย ภิกฺขุปริสาย สญฺญํ เทหิ, `คณฺหถาวุโส
ปตฺตจีวรานิ, ธมฺมเสนาปติ นาลกคามํ คนฺตุกาโม"ติ. เถโร ตถา อกาสิ.
    ภิกฺขู เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เถรสฺส สนฺติกํ อคมํสุ. เถโร
เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ทิวาฏฺฐานทฺวาเร ฐตฺวา ทิวาฏฺฐานํ
โอโลเกตฺวา "อิทํ ทานิ ปจฺฉิมทสฺสนํ, ปุน อาคมนํ นตฺถี"ติ ปญฺจสตภิกฺขุปริวุโต
ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ "อนุชานาตุ เม ภนฺเต
ภควา, อนุชานาตุ สุคโต, ปรินิพฺพานกาโล เม, โอสฺสฏฺโฐ เม อายุสงฺขาโร"ติ.
พุทฺธา ปน ยสฺมา "ปรินิพฺพาหี"ติ วุตฺเต มรณวณฺณํ สํวณฺเณนฺตีติ, "มา
ปรินิพฺพาหี"ติ วุตฺเต วฏฺฏสฺส คุณํ กเถนฺตีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา โทสํ
อาโรเปสฺสนฺติ, ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สํเวคํ      ๒ องฺ. ทุก. ๒๐/๓๗ อาทิ/๖๒   ๓ สี.,ก. อาโรเปนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๘.
ตสฺมา ตทุภยมฺปิ น วทนฺติ. เตน นํ ภควา "กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสสิ สาริปุตฺตา"ติ
วตฺตา "อตฺถิ ภนฺเต มคเธสุ นาลกคาเม ชาโตวรโก, ตตฺถาหํ ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ
วุตฺเต "ยสฺส ทานิ ตฺวํ สาริปุตฺต กาลํ มญฺญสิ, อิทานิ ปน เต
เชฏฺฐกนิฏฺฐภาติกานํ ตาทิสสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ, เทเสหิ เนสํ
ธมฺมนฺ"ติ อาห.
    เถโร "สตฺถา มยฺหํ อิทฺธิวิกุพฺพนปุพฺพงฺคมํ ธมฺมเทสนํ ปจฺจาสึสตี"ติ
ญตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ตาลปฺปมาณํ อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห ทสพลสฺส
ปาเท วนฺทิ, ปุน ทฺวิตาลปฺปมาณํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห ทสพลสฺส ปาเท
วนฺทิ, เอเตนุปาเยน สตฺตตาลปฺปมาณํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ
ทสฺเสนฺโต ธมฺมกถํ อารภิ. ทิสฺสมาเนนปิ กาเยน กเถติ, อทิสฺสมาเนนปิ.
อุปริเมน วา เหฏฺฐิเมน วา อุปฑฺฒกาเยน กเถติ อทิสฺสมาเนนปิ ทิสฺสมาเนนปิ,
กาเลน จนฺทวณฺณํ ทสฺเสติ, กาเลน สูริยวณฺณํ, กาเลน ปพฺพตวณฺณํ, กาเลน
สมุทฺทวณฺณํ, กาเลน จกฺกวตฺติราชา โหติ, กาเลน เวสฺสวณมหาราชา, กาเลน
สกฺโก เทวราชา, กาเลน มหาพฺรหฺมาติ เอวํ อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ ทสฺเสนฺโต
ธมฺมกถํ กเถสิ. สกลนครํ สนฺนิปติ.  เถโร โอรุยฺห ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา
อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "โก นาโม อยํ สาริปุตฺต ธมฺมปริยาโย"ติ.
สีหวิกีฬิโต นาม ๑- ภนฺเตติ. ตคฺฆ สาริปุตฺต สีหวิกีฬิโต ตคฺฆ สาริปุตฺต
สีหวิกีฬิโตติ.
    เถโร อลตฺตกวณฺเณ หตฺเถ ปสาเรตฺวา สตฺถุ สุวณฺณกจฺฉปสทิเส ปาเท
โคปฺผเกสุ คเหตฺวา "ภนฺเต อิเมสํ ปาทานํ วนฺทนตฺถาย กปฺปสตสหสฺสาธิกํ
อสงฺเขฺยยฺยํ ปารมิโย ปูริตา, โส เม มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต, อิโต ทานิ ปฏฺฐาย
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. สีหนิกีฬิโต นาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๙.
ปฏิสนฺธิวเสน น ปุน เอกฏฺฐาเน สนฺนิปาโต สมาคโม อตฺถิ, ฉินฺโน เอส
วิสฺสาโส, อเนเกหิ พุทฺธสตสหสฺเสหิ ปวิฏฺฐํ อชรํ อมรํ เขมํ สุขํ สีตลํ อภยํ
นิพฺพานปุรํ ปวิสิสฺสามิ, สเจ เม กิญฺจิ กายิกํ วา วาจสิกํ วา น โรเจถ,
ขมถ ตํ ภควา, คมนกาโล มยฺหนฺ"ติ. ขมามิ เต สาริปุตฺต, น โข ปน เต
กิญฺจิ กายิกํ วา วาจสิกํ ว มยฺหํ อรุจฺจนกํ อตฺถิ, ยสฺส ทานิ ตฺวํ สาริปุตฺต
กาลํ มญฺญสีติ.
    อิติ ภควตา อนุญฺญาตสมนนฺตรํ สตฺถุ ปาเท วนฺทิตฺวา อุฏฺฐิตมตฺเต
อายสฺมนฺเต สิเนรุจกฺกวาฬหิมวนฺตปริภณฺฑปพฺพเต ธารยมานาปิ "อชฺช อิมํ
คุณราสึ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย เอกปฺปหาเรเนว วิวรมานา มหาปฐวี
ยาว อุทกปริยนฺตา อกมฺปิ, อากาเส เทวทุนฺทุภิโย ผลึสุ, มหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา
โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ.
    สตฺถา "ธมฺมเสนาปตึ ปฏิปาเทสฺสามี"ติ ธมฺมาสนา วุฏฺฐาย คนฺธกุฏิอภิมุโข
คนฺตฺวา มณิผลเก อฏฺฐาสิ. เถโร ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ
วนฺทิตฺวา "ภควา อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺเขฺยยฺยสฺส อุปริ อโนมทสฺสิสฺส
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา ตุมฺหากํ ทสฺสนํ ปตฺเถสิ, สา เม ปตฺถนา
สมิทฺธา, ทิฏฺฐา ตุเมฺห, ตํ ปฐมทสฺสนํ, อิทํ ปจฺฉิมทสฺสนํ, ปุน ตุมฺหากํ
ทสฺสนํ นตฺถี"ติ วตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห ยาว ทสฺสนวิสยา
อภิมุโขว ปฏิกฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. ปุน มหาปฐวี ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี
อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อกมฺปิ.
    ภควา ปริวาเรตฺวา ฐิเต ภิกฺขู อาห "อนุคจฺฉถ ภิกฺขเว ตุมฺหากํ
เชฏฺฐกภาติกนฺ"ติ. ตสฺมึ ขเณ จตสฺโสปิ ปริสา สมฺมาสมฺพุทฺธํ เอกกํเยว เชตวเน
โอหาย นิรวเสสา นิกฺขมึสุ. สาวตฺถินครวาสิโนปิ "สาริปุตฺตตฺเถโร กิร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๐.
สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาปุจฺฉิตฺวา ปรินิพฺพายิตุกาโม นิกฺขนฺโต, ปสฺสิสฺสาม นนฺ"ติ
นครทฺวารานิ นิโรกาสานิ กโรนฺตา นิกฺขมิตฺวา คนฺธมาลาทิหตฺถา เกเส วิกิริตฺวา
"อิทานิ มยํ กหํ มหาปญฺโญ นิสินฺโน, กหํ ธมฺมเสนาปติ นิสินฺโน"ติ ปุจฺฉนฺตา
"กสฺส สนฺติกํ คมิสฺสาม, ตสฺส หตฺเถ สกฺการํ ฐเปตฺวา เถโร ปกฺกนฺโต"ติอาทินา
นเยน ปริเทวนฺตา โรทนฺตา เถรํ อนุพนฺธึสุ.
    เถโร มหาปญฺญาย ฐิตตฺตา "สพฺเพสํ อนติกฺกมนีโย เอส มคฺโค"ติ
มหาชนํ โอวทิตฺวา "ตุเมฺหปิ อาวุโส ติฏฺฐถ, มา ทสพเล ปมาทํ อาปชฺชิตฺถา"ติ
ภิกฺขุสํฆมฺปิ นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน ปริสาเยว สทฺธึ ปกฺกามิ. เยปิ มนุสฺสา "ปุพฺเพ
อยฺโย ปจฺจาคมนจาริกํ จรติ, อิทํ ทานิ คมนํ น ปุน ปจฺจาคมนายา"ติ
ปริเทวนฺตา อนุพนฺธึสุเยว, เตปิ "อปฺปมตฺตา อาวุโส โหถ, เอวํภาวิโน นาม
สงฺขารา"ติ นิวตฺเตสิ.
    อถโข อายสฺมา สาริปุตฺโต สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสน อนฺตรามคฺเค สตฺตาหํ
มนุสฺสานํ สงฺคหํ กโรนฺโต สายํ นาลกคามํ ปตฺวา คามทฺวาเร นิโคฺรธรุกฺขมูเล
อฏฺฐาสิ. อถ อุปเรวโต นาม เถรสฺส ภาคิเนยฺโย พหิคามํ คจฺฉนฺโต
เถรํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. เถโร ตํ อาห "อตฺถิ เคเห เต
อยฺยิกา"ติ. อาม ภนฺเตติ. คจฺฉ อมฺหากํ อิธาคตภาวํ อาโรเจหิ, "กสฺมา อาคโต"ติ
จ วุตฺเต "อชฺช กิร เอกทิวสํ อนฺโตคาเม ภวิสฺสติ, ชาโตวรกํ ปฏิชคฺคถ,
ปญฺจนฺนญฺจ กิร ภิกฺขุสตานํ วสนฏฺฐานํ ชานาถา"ติ. โส คนฺตฺวา   "อยฺยิเก
มยฺหํ มาตุโล อาคโต"ติ อาห. อิทานิ กุหินฺติ. คามทฺวาเรติ. เอกโกว, อญฺโญปิ
โกจิ อตฺถีติ. อตฺถิ ปญฺจสตา ภิกฺขูติ. กึการณา อาคโตติ. โส ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ.
พฺราหฺมณี "กึ นุ โข เอตฺตกานํ วสนฏฺฐานํ ปฏิชคฺคาเปติ, ทหรกาเล ปพฺพชิตฺวา
มหลฺลกกาเล คิหี โหตุกาโม"ติ จินฺเตนฺตี ชาโตวรกํ ปฏิชคฺคาเปตฺวา ปญฺจสตานํ
วสนฏฺฐานํ กาเรตฺวา ทณฺฑทีปิกา ชาเลตฺวา เถรสฺส ปาเหสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๑.
    เถโร ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปาสาทํ อารุยฺห ชาโตวรกํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ, นิสีทิตฺวา
"ตุมฺหากํ วสนฏฺฐานํ คจฺฉถา"ติ ภิกฺขู อุยฺโยเชสิ, เตสุ คตมตฺเตสุเยว เถรสฺส
ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, โลหิตปกฺขนฺทิกา มารณนฺติกา เวทนา วตฺตนฺติ. เอกํ
ภาชนํ ปวิสติ, เอกํ นิกฺขมติ. พฺราหฺมณี "มม ปุตฺตสฺส ปวตฺติ มยฺหํ น
รุจฺจตี"ติ อตฺตโน วสนคพฺภทฺรารํ นิสฺสาย อฏฺฐาสิ.
    จตฺตาโร มหาราชาโน "ธมฺมเสนาปติ กุหึ วิหรตี"ติ โอโลเกนฺตา "นาลกคาเม
ชาโตวรเก ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺโน, ปจฺฉิมทสฺสนํ คมิสฺสามา"ติ
อาคมฺม วนฺทิตฺวา อฏฺฐํสุ. เก ตุเมฺหติ. มหาราชาโน ภนฺเตติ. กสฺมา อาคตตฺถาติ.
คิลานุปฏฺฐากา ภวิสฺสามาติ. "โหติ, อตฺถิ คิลานุปฏฺฐาโก, คจฺฉถ ตุเมฺห"ติ
อุยฺโยเชสิ. เตสํ คตาวสาเน เตเนว นเยน สกฺโก เทวานมินฺโท. ตสฺมึ คเต
มหาพฺรหฺมา จ อาคมึสุ. เตปิ ตเถว เถโร อุยฺโยเชสิ.
    พฺราหฺมณี เทวตานํ อาคมนญฺจ คมนญฺจ ทิสฺวา "เก นุ โข เอเต มม
ปุตฺตํ วนฺทิตฺวา คจฺฉนฺตี"ติ เถรสฺส คพฺภทฺวารํ คนฺตฺวา "ตาต จุนฺท กา
ปวตฺตี"ติ ปุจฺฉิ. โส ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา "มหาอุปาสิกา ภนฺเต อาคตา"ติ
อาห. เถโร "กสฺมา อเวลาย อาคตา"ติ ปุจฺฉิ. สา "ตุยฺหํ ตาต ทสฺสนตฺถายา"ติ
วตฺวา "ตาต ปฐมํ เก อาคตา"ติ ปุจฺฉิ. จตฺตาโร มหาราชาโน อุปาสิเกติ.
ตาต ตฺวํ จตูหิ มหาราเชหิ มหนฺตตโรติ. อารามิกสทิสา เอเต อุปาสิเก, อมฺหากํ
สตฺถุ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย ขคฺคหตฺถา หุตฺวา อารกฺขํ อกํสูติ. เตสํ ตาต
คตาวสาเน โก อาคโตติ. สกฺโก เทวานมินฺโทติ. เทวราชโตปิ ตฺวํ ตาต
มหนฺตตโรติ. ภณฺฑคฺคาหกสามเณรสทิโส เอส อุปาสิเก, อมฺหากํ สตฺถุ ตาวตึสโต
โอตรณกาเล ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา โอติณฺโณติ. ตสฺส ตาต คตาวสาเน โชตยมาโน
วิย โก อาคโตติ. อุปาสิเก ตุยฺหํ ภควา จ สตฺถา จ มหาพฺรหฺมา นาม เอโสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๒.
มยฺหํ ภควโต มหาพฺรหฺมโตปิ ตฺวํ ตาต มหนฺตตโรติ. อาม อุปาสิเก, เอเต นาม
กิร อมฺหากํ สตฺถุ ชาตทิวเส จตฺตาโร มหาพฺรหฺมาโน มหาปุริสํ สุวณฺณชาเลน
ปฏิคฺคณฺหึสูติ.
    อถ พฺราหฺมณิยา "ปุตฺตสฺส ตาว เม อยํ อานุภาโว, กีทิโส วต มยฺหํ
ปุตฺตสฺส ภควโต สตฺถุ อานุภาโว ภวิสฺสตี"ติ จินฺตยนฺติยา สหสา ปญฺจวณฺณา ปีติ
อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริ. เถโร "อุปฺปนฺนํ เม มาตุ ปีติโสมนสฺสํ, อยํ ทานิ
กาโล ธมฺมเทสนายา"ติ จินฺเตตฺวา "กึ จินฺเตสิ มหาอุปาสิเก"ติ อาห. สา
"ปุตฺตสฺส ตาว เม อยํ คุโณ, สตฺถุ ปนสฺส กีทิโส ภวิสฺสตีติ ตาต อิทํ
จินฺเตมี"ติ อาห. มหาอุปาสิเก มยฺหํ สตฺถุ ชาตกฺขเณ มหาภินิกฺขมเน สมฺโพธิยํ
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน จ ทสสหสฺสิโลกธาตุ กมฺปิตฺถ. สีเลน สมาธินา ปญฺญาย
วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนน สโม นาม นตฺถิ, อิติปิ โส ภควาติ วิตฺถาเรตฺวา
พุทฺธคุณปฏิสํยุตฺตธมฺมเทสนํ กเถสิ.
    พฺราหฺมณี ปิยปุตฺตสฺส ธมฺมเทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย
ปุตฺตํ อาห "ตาต อุปติสฺส กสฺมา เอวํ อกาสิ, เอวรูปํ นาม อมตํ มยฺหํ เอตฺตกํ
กาลํ น อทาสี"ติ. เถโร "ทินฺนํ ทานิ เม มาตุ รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา
โปสาวนิกมูลํ, เอตฺตเกน วฏฺฏิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา "คจฺฉ มหาอุปาสิเก"ติ พฺราหฺมณึ
อุยฺโยเชตฺวา "จุนฺท กา เวลา"ติ อาห. พลวปจฺจูสกาโล ภนฺเตติ. ภิกฺขุสํฆํ
สนฺนิปาเตหีติ. สนฺนิปาโต ภนฺเต ภิกฺขุสํโฆติ. "มํ อุกฺขิปิตฺวา นิสีทาเปหิ
จุนฺทา"ติ อุกฺขิปิตฺวา นิสีทาเปสิ.
    เถโร ภิกฺขู อามนฺเตสิ "อาวุโส จตุจตฺตาฬีสํ โว วสฺสานิ มยา สทฺธึ
วิจรนฺตานํ ยํ เม กายิกํ วา วาจสิกํ วา น โรเจถ, ขมถ ตํ อาวุโส"ติ.
เอตฺตกํ ภนฺเต อมฺหากํ ฉายา วิย ตุเมฺห อมุญฺจิตฺวา วิจรนฺตานํ อรุจฺจนกํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๓.
นาม นตฺถิ, ๑- ตุเมฺห ปนมฺหากํ ขมถาติ. อถ เถโร มหาจีวรํ สงฺกฑฺฒิตฺวา
มุขํ ปิธาย ทกฺขิเณน ปสฺเสน นิปนฺโน สตฺถา วิย นว อนุปุพฺพสมาปตฺติโย
อนุโลมปฏิโลมโต สมาปชฺชิตฺวา ปุน ปฐมํ ฌานํ อาทึ กตฺวา ยาว จตุตฺถชฺฌานา
สมาปชฺชิ, ตโต วุฏฺฐาย อนนฺตรํเยว มหาปฐวึ อุนฺนาเทนฺโต อนุปาทิเสสาย
นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
    อุปาสิกา "กึ นุ โข เม ปุตฺโต, น กิญฺจิ กเถตี"ติ อุฏฺฐาย ปิฏฺฐิปาเท
ปริมชฺชนฺตี ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา มหาสทฺทํ กุรุมานา ปาเทสุ นิปติตฺวา
"ตาต มยํ อิโต ปุพฺเพ ตว คุณํ น ชานิมฺหา, อิทานิ ปน ตํ อาทึ กตฺวา
อเนกสเต อเนกสหสฺเส อเนกสตสหสฺเส ภิกฺขู อิมสฺมึ นิเวสเน นิสีทาเปตฺวา
โภเชตุํ น ลภิมฺหา, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุํ น ลภิมฺหา, วิหารสตํ วิหารสหสฺสํ
กาเรตุํ น ลภิมฺหา"ติ ยาว อรุณุคฺคมนา ปริเทวิ. อรุเณ อุคฺคตมตฺเตเยว
สุวณฺณกาเร ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณคพฺภํ วิวราเปตฺวา สุวณฺณกฏิโย มหาตุลาย
ตุลาเปตฺวา "ปญฺจ กูฏาคารสตานิ ปญฺจ อคฺฆิกสตานิ กโรถา"ติ ทาเปติ. ๒-
    สกฺโกปิ เทวราชา วิสฺสุกมฺมํ ๓- เทวปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา "ตาต ธมฺมเสนาปติ
ปรินิพฺพุโต, ปญฺจ กูฏาคารสตานิ ปญฺจ อคฺฆิกสตานิ จ มาเปหี"ติ อาห.
อิติ มหาอุปาสิกา การิตานิ วิสฺสุกมฺเมน นิมฺมิตานิ จ สพฺพานิปิ เทฺว สหสฺสานิ
อเหสุํ. ตโต นครมชฺเฌ สารมยํ มหามณฺฑปํ กาเรตฺวา มณฺฑปมชฺเฌ
มหากูฏาคารํ ฐเปตฺวา เสสานิ ปริวารสงฺเขเปน ฐเปตฺวา สาธุกีฬิกํ อารภึสุ.
เทวานํ อนฺตเร มนุสฺสา, มนุสฺสานํ อนฺตเร เทวา อเหสุํ.
    เรวตี นาม เอกา เถรสฺส อุปฏฺฐายิกา "อหํ เถรสฺส ปูชํ กริสฺสามี"ติ
สุวณฺณปุปฺผานํ ตโย กุมฺเภ กาเรสิ. "เถรสฺส ปูชํ กริสฺสามี"ติ สกฺโก เทวราชา
อฑฺฒเตยฺยโกฏินาฏเกหิ ๔- ปริวาริโต โอตริ. "สกฺโก โอตรตี"ติ มหาชโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อรุจฺจนกํ นาม โน นตฺถิ          ๒ สี.,ก. เปเสสิ
@๓ ฉ.ม. วิสฺสกมฺมํ, เอวมุปริปิ          ๔ สี.,ก....นาฏกาหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๔.
ปจฺฉามุโข ปฏิกฺกมิ. ตตฺถ สาปิ อุปาสิกา ปฏิกฺกมมานา ครุภารตฺตา เอกมนฺตํ
อปสกฺกิตุํ อสกฺโกนฺตี มนุสฺสานํ อนฺตเร ปติ, มนุสฺสา อปสฺสนฺตา ตํ มทฺทิตฺวา
อคมํสุ, สา ตตฺเถว กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน กนกวิมาเน นิพฺพตฺติ.
นิพฺพตฺตกฺขเณเยวสฺส รตนกฺขนฺโธ วิย ติคาวุตปฺปมาโณ อตฺตภาโว อโหสิ
สฏฺฐิสกฏปูรปฺปมาณอลงฺการปฏิมณฺฑิตา อจฺฉราสหสฺสปริวาริตา. อถสฺสา ทิพฺพํ
สพฺพกายิกาทาสํ ปุรโต ฐปยึสุ. สา อตฺตโน สิริสมฺปตฺตึ ทิสฺวา "โอฬารา อยํ
สมฺปตฺติ, กึ นุ โข เม กมฺมํ กตนฺ"ติ จินฺตยมานา อทฺทส "มยา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส
ปรินิพฺพุตฏฺฐาเน ตีหิ สุวณฺณปุปฺผกุมฺเภหิ ปูชา กตา, มหาชโน มํ มทฺทิตฺวา
คโต, สาหํ ตตฺถ กาลํ กตฺวา อิธูปปนฺนา, เถรํ นิสฺสาย ลทฺธํ อิทานิ
ปุญฺญวิปากํ มนุสฺสานํ กเถสฺสามี"ติ สห วิมาเนเนว โอตริ.
    มหาชโน ทูรโตว ทิสฺวา "กึ นุ โข เทฺว สูริยา อุฏฺฐิตา"ติ ๑-
โอโลเกนฺโต "วิมาเน อาคจฺฉนฺเต กูฏาคารสณฺฐานํ ปญฺญายติ, นายํ สูริโย,
วิมานเมตํ เอกนฺ"ติ อาห. ตมฺปิ วิมานํ ตาวเทว อาคนฺตฺวา เถรสฺส
ทารุจิตกมตฺถเก เวหาสํ อฏฺฐาสิ. เทวธีตา วิมานํ อากาเสเยว ฐเปตฺวา ปฐวึ
โอตริ. มหาชโน "กา ตฺวํ อยฺเย"ติ ปุจฺฉิ. "น มํ ตุเมฺห ชานาถ, เรวตี
นามาหํ, ตีหิ สุวณฺณปุปฺผกุมฺเภหิ เถรสฺส ๒- ปูชํ กตฺวา มนุสฺเสหิ มทฺทิตา กาลํ
กตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺตา, ปสฺสถ เม สิริสมฺปตฺตึ, ตุเมฺหปิ ทานิ
ทานานิ เทถ, ปุญฺญานิ กโรถา"ติ กุสลกิริยาย วณฺณํ กเถตฺวา เถรสฺส
จิตกํ ปทกฺขิณํ กตฺวา วนฺทิตฺวา อตฺตโน เทวฏฺฐานํเยว คตา.
    มหาชโนปิ สตฺตาหํ สาธุกีฬิกํ กีฬิตฺวา สพฺพคนฺเธหิ จิตกมกาสิ,
จิตกา เอกูนรตนสติกา อโหสิ. เถรสฺส สรีรํ จิตกํ อาโรเปตฺวา อุสีรกลาเปหิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อุทิตาติ               ๒ ฉ.ม. เถรํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๕.
อาลิมฺเปสุํ. อาฬาหเน สพฺพรตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ ปวตฺติ. อนุรุทฺธตฺเถโร สพฺพคนฺโธทเกน
เถรสฺส จิตกํ นิพฺพาเปสิ. จุนฺทตฺเถโร ธาตุโย ปริสฺสาวเน ปกฺขิปิตฺวา
"น ทานิ มยา อิเธว สกฺกา ฐาตุํ ๑- มยฺหํ เชฏฺฐภาติกสฺส ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺ-
เถรสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อาโรเจสฺสามี"ติ ธาตุปริสฺสาวนํ
เถรสฺส จ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา สาวตฺถึ อคมาสิ, เอกฏฺฐาเนปิ จ เทฺว รตฺติโย
อวสิตฺวา สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสเนว สาวตฺถึ ปาปุณิ. เอตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถโข
จุนฺโท สมณุทฺเทโสติอาทิ วุตฺตํ.
    ตตฺถ เยนายสฺมา อานนฺโทติ เยนสฺส อตฺตโน อุปชฺฌาโย ธมฺมภณฺฑาคาริโก
อายสฺมา อานนฺโท, เตนุปสงฺกมิ. กสฺมา ปเนส อุชุกํ สตฺถุ สนฺติกํ
อคนฺตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ อคมาสีติ? สตฺถริ จ เถเร จ คารเวน. เชตวเน
มหาวิหาเร โปกฺขรณิยํ กิรสฺส นฺหาตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา สุนิวตฺถสุปารุตสฺส
เอตทโหสิ "พุทฺธา นาม มหาปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุโน, ผณกตสปฺปสีหพฺยคฺฆมตฺต-
วรวารณาทโย วิย จ ทุราสทา, น สกฺกา มยา อุชุกเมว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
กเถตุํ, กสฺส นุ โข สนฺติกํ คนฺตพฺพนฺ"ติ. ตโต จินฺเตสิ "อุปชฺฌาโย เม
ธมฺมภณฺฑาคาริโก เชฏฺฐภาติกตฺเถรสฺส อุตฺตมสหาโย, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ
อาทาย สตฺถารา สทฺธึ กเถสฺสามี"ติ ๒- สตฺถริ เจว เถเร จ คารเวน อุปสงฺกมิ.
    อิทมสฺส ปตฺตจีวรนฺติ "อยมสฺส ปริโภคปตฺโต, อิทํ ธาตุปริสฺสาวนนฺ"ติ
เอวํ เอเกกํ อาจิกฺขิ. ปาฬิยํ ปน "อิทมสฺส ปตฺตจีวรนฺ"ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ.
กถาปาภตนฺติ กถามูลํ. มูลญฺหิ ปาภตนฺติ วุจฺจติ. ยถาห:-
                  "อปฺปเกนปิ เมธาวี     ปาภเตน วิจกฺขโณ
                   สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ    อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺ"ติ ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สนฺธาเรตุํ     ๒ สี. ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิสฺสามีติ
@๓ ขุ.ชา. ๒๗/๔/๒
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๖.
    ภควนฺตํ ทสฺสนายาติ ภควนฺตํ ทสฺสนตฺถาย. กึ ปนิมินา ภควา น
ทิฏฺฐปุพฺโพติ? โน น ทิฏฺฐปุพฺโพ. อยํ หิ อายสฺมา ทิวา นว วาเร, รตฺตึ
นว วาเรติ เอกาหํ อฏฺฐารส วาเร อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติ. ทิวสสฺส ปน สตวารํ
สหสฺสวารํ วา คนฺตุกาโม สมาโนปิ น อการณา คจฺฉติ, เอกํ ปญฺหทฺวารํ ๑-
คเหตฺวาว คจฺฉติ. โส ตํทิวสํ เตน กถาปาภเตน คนฺตุกาโม เอวมาห.
อิทมสฺส ปตฺตจีวรนฺติ เถโรปิ "อิทํ ตสฺส ปตฺตจีวรํ, อิทํ จ ธาตุปริสฺสาวนนฺ"ติ
ปาฏิเยกฺกํเยว ทสฺเสตฺวา อาจิกฺขิ.
    สตฺถา หตฺถํ ปสาเรตฺวา ธาตุปริสฺสาวนํ คเหตฺวา หตฺถตเล ฐเปตฺวา
ภิกฺขู อามนฺเตสิ "โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปุริมทิวเส อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ
กตฺวา ปรินิพฺพานํ อนุชานาเปสิ, ตสฺส ทานิ อิมา สงฺขวณฺณปฏิภาคา ๒-
ธาตุโยว ปญฺญายนฺติ, กปฺปสตสหสฺสาธิกอสงฺเขฺยยฺยํ ปูริตปารมี เอส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ, มยา ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ อนุปวตฺตโก ๓- เอส ภิกฺขุ, ปฏิลทฺธทุติยกอาสโน ๔-
เอส ภิกฺขุ, ปูริตสาวกสนฺนิปาโต เอส ภิกฺขุ, ฐเปตฺวา มํ ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ
ปญฺญาย อสทิโส เอส ภิกฺขุ, มหาปญฺโญ เอส ภิกฺขุ, ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ
ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ เอส ภิกฺขุ, อปฺปิจฺโฉ เอส ภิกฺขุ,
สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ อารทฺธวีริโย โจทโก ปาปครหี เอส ภิกฺขุ,
ปญฺจ ชาติสตานิ ปฏิลทฺธมหาสมฺปตฺติโย ปหาย ปพฺพชิโต เอส ภิกฺขุ, มม
สาสเน ปฐวีสมขนฺติโก เอส ภิกฺขุ, ฉินฺนวิสาณอุสภสทิโส เอส ภิกฺขุ,
จณฺฑาลปุตฺตสทิสนีจจิตฺโต เอส ภิกฺขุ, ปสฺสถ ภิกฺขเว มหาปญฺญสฺส ธาตุโย,
ปสฺสถ ภิกฺขเว ปุถุปญฺญสฺส มหาปญฺญสฺส ชวนปญฺญสฺส ติกฺขปญฺญสฺส
นิพฺเพธิกปญฺญสฺส อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺฐสฺส ปวิวิตฺตสฺส อสํสฏฺฐสฺส อารทฺธวีริยสฺส
โจทกสฺส ปสฺสถ ภิกฺขเว ปาปครหิสฺส ธาตุโยติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปญฺหวารํ                  ๒ ฉ.ม. สงฺขวณฺณสนฺนิภา
@๓ ม. อนุปวตฺติโต             ๔ สี.,ก. ปฏิลทฺธทุติยกสาสโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๗.
                    โย ปพฺพชี ชาติสตานิ ปญฺจ
                    ปหาย กามานิ มโนรมานิ
                    ตํ วีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ
                    ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.
                    ขนฺติพโล ปฐวีสโม น กุปฺปติ
                    น จาปิ จิตฺตสฺส วเสน วตฺตติ
                    อนุกมฺปโก การุณิโก จ นิพฺพุโต
                    ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.
                    จณฺฑาลปุตฺโต ยถา นครํ ปวิฏฺโฐ
                    นีจมโน จรติ กโฬปิหตฺโถ ๑-
                    ตถา อยํ วิหรติ ๒- สาริปุตฺโต
                    ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.
                    อุสโภ ยถา ฉินฺนวิสาณโก
                    อเหฐยนฺโต จรติ ปุรนฺตเร วเน
                    ตถา อยํ วิหรติ ๒- สาริปุตฺโต
                    ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตนฺ"ติ.
    อิติ ภควา ปญฺจหิ คาถาสเตหิ เถรสฺส วณฺณํ กเถสิ. ยถา ยถา
ภควา เถรสฺส วณฺณํ กเถสิ, ตถา ตถา อานนฺทตฺเถโร สณฺฐาตุํ น สกฺโกติ,
วิฬารมุเข ปกฺขนฺตกุกฺกุโฏ วิย ปเวเธติ. เตนาห อปิ เม ภนฺเต มธุรกชาโต วิย
กาโยติ สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํ. ตตฺถ มธุรกชาโตติอาทีนมตฺโถ วุตฺโตเยว. อิธ ปน
ธมฺมาติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺมา อธิปฺเปตา. ตสฺส หิ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺเม
อคหิเต วา คเหตุํ, คหิเต วา สชฺฌายํ กาตุํ จิตฺตํ น ปวตฺตติ. อถ สตฺถา
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. กปาลหตฺโถ               ๒ สี. วิจรติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
ปญฺจปสาทวิจิตฺรานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา เถรํ โอโลเกนฺโต "อสฺสาเสสฺสามิ
นนฺ"ติ อสฺสาเสนฺโต กึ นุ โข เต อานนฺท สาริปุตฺโตติอาทิมาห.
    ตตฺถ สีลกฺขนฺธนฺติ โลกิยโลกุตฺตรสีลํ. สมาธิปญฺญาสุปิ เอเสว นโย. วิมุตฺติ
ปน โลกุตฺตราว. วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ, ตํ โลกิยเมว. โอวาทโกติ
โอวาททายโก. โอติณฺโณติ โอติณฺเณสุ วตฺถูสุ นานปฺปกาเรน โอตรณสีโล.
วิญฺญาปโกติ ธมฺมกถากาเล อตฺถญฺจ การณญฺจ วิญฺญาเปตา. สนฺทสฺสโกติ
ขนฺธธาตุอายตนวเสน เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ทสฺเสตา. ๑- สมาทปโกติ "อิทญฺจิทญฺจ
คณฺหถา"ติ เอวํ คณฺหาปโก. สมุตฺเตชโกติ อพฺภุสฺสาหโก. สมฺปหํสโกติ
ปฏิลทฺธคุเณหิ โมทาปโก โชตาปโก.
    อกิลาสุ ธมฺมเทสนายาติ ธมฺมเทสนํ อารภิตฺวา "สีสํ วา เม รุชฺชติ,
หทยํ วา กุจฺฉิ วา ปิฏฺฐิ วา"ติ เอวํ โอสกฺกนาการวิรหิโต นิกฺกิลาสุ วิสารโท
เอกสฺสาปิ ทฺวินฺนมฺปิ สีหเวเคเนว ปกฺขนฺทติ. อนุคฺคาหโก สพฺรหฺมจารีนนฺติ
ปทสฺส อตฺโถ ขนฺธกวคฺเค วิตฺถาริโตว. ธมฺโมชํ ธมฺมโภคนฺติ อุภเยนปิ
โภโคว กถิโต. ธมฺมานุคฺคหนฺติ ธมฺเมน อนุคฺคหณํ.
    สตฺถา "อติวิย ยํ ภิกฺขุ กิลมตี"ติ ปุน ตํ อสฺสาเทนฺโต น นุ ตํ
อานนฺท มยาติอาทิมาห. ตตฺถ ปิเยหิ มนาเปหีติ มาตาปิตาภาตาภคินีอาทิเกหิ
ชาติยา นานาภาโว, มรเณน วินาภาโว, ภเวน อญฺญถาภาโว. ตํ กุเตตฺถ
อานนฺท ลพฺภา ยนฺตนฺติ ตสฺมา ๒- ยสฺมา สพฺเพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว,
ตสฺมา ทส ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ สมฺโพธึ ปตฺวาปิ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวาปิ
ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวาปิ เทโวโรหณํ กตฺวาปิ ยนฺตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขาตํ
ปโลกธมฺมํ, ตํ ตถาคตสฺสาปิ สรีรํ มา ปลุชฺชีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ, โรเทนฺเตนปิ
กเถนฺเตนปิ น สกฺกา ตํ การณํ ลทฺธุนฺติ. โส ปลุชฺเชยฺยาติ โส ภิชฺเชยฺย.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ทสฺเสตฺวา            ๒ สี. ลพฺภา ยํ ตนฺติ กสฺมา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
    เอวเมว โขติ เอตฺถ โยชนสตุพฺเพโธ มหาชมฺพุรุกฺโข วิย ภิกฺขุสํโฆ
ตสฺส ทกฺขิณทิสํคโต ๑- ปญฺญาสโยชนิโก มหาขนฺโธ วิย ธมฺมเสนาปติ, ตสฺมึ
มหาขนฺเธ ภินฺเน ตโต ปฏฺฐาย อนุปุพฺเพน วฑฺฒิตฺวา ปุปฺผผลาทีหิ ตํ ฐานํ
ปูเรตุํ สมตฺถสฺส อญฺญสฺส ขนฺธสฺส อภาโว วิย เถเร ปรินิพฺพุเต โสฬสนฺนํ
ปญฺหานํ มตฺถกํ ปตฺตสฺส อญฺญสฺส ทกฺขิณาสเน นิสีทนสมตฺถสฺส ภิกฺขุโน อภาโว,
ตาย ปริภินฺนาย โส ๒- รุกฺโข วิย ภิกฺขุสํโฆ ขนฺโธ เตฺวว ชาโตติ เวทิตพฺโพ.
ตสฺมาติ ยสฺมา สพฺพสงฺขาตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ มา ปลุชฺชีติ น สกฺกา ลทฺธุํ,
ตสฺมา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๒๘๖-๒๙๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=6242&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=6242&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=733
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=4280
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=4157
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=4157
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19