อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๔. เอกพีชีสุตฺตวณฺณนา
    [๔๙๔] จตุตฺเถ ตโต มุทุตเรหีติ วิปสฺสนโต นิสฺสกฺกํ เวทิตพฺพํ.
สมตฺตานิ หิ ปญฺจ อินฺทฺริยานิ อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนินฺริยานิ นาม โหนฺติ,
ตโต มุทุตรานิ อนฺตราปรินิพฺพายิสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ, ตโต มุทุตรานิ
อุปหจฺจปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ อสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ
สสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ อุทฺธํโสตอกนิฏฺคามิสฺส
วิปสฺสนินฺทฺริยานิ นาม. อิธาปิ ปุริมนเยเนว อรหตฺตมคฺเค ตฺวา ปญฺจ นิสฺสกฺกานิ
นีหริตพฺพานิ.
    ยถา ปน ปุริมนเยเนว ๑- สกทาคามิมคฺเค ตฺวา ตีณิ นิสฺสกฺกานิ,
เอวมิธ ปญฺจ นีหริตพฺพานิ. สกทาคามิมคฺคสฺส หิ วิปสฺสนินฺทฺริเยหิ มุทุตรานิ
โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ, โสตาปตฺติมคฺคสฺส จ เตหิ
วิปสฺสนินฺทฺริเยหิ มุทุตรานิ เอกพีชีอาทีนํ มคฺคสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ.
    เอตฺถ จ เอกพีชีติอาทีสุ โย โสตาปนฺโน หุตฺวา เอกเมว อตฺตภาวํ
ชเนตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ เอกพีชี นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล
เอกพีชี, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน, โส เอกญฺเว มานุสกํ ภวํ สนฺธาวิตฺวา
สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล เอกพีชี"ติ. ๒-
    โย ปน เทฺว ตโย ภเว สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ โกลงฺโกโล
นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล โกลงฺโกโล. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ
สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน,
โส เทฺว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุริมนเย              ๒ อภิ.ปุ. ๓๖/๓๓/๑๒๓
วุจฺจติ ปุคฺคโล โกลงฺโกโล"ติ. ๑- ตตฺถ กุลานีติ ภวา เวทิตพฺพา. "เทฺว วา
ตีณิ วา"ติ อิทญฺเจตฺถ เทสนามตฺตเมว, ยาว ฉฏฺภวา สํสรนฺโต ปน
โกลงฺโกโลว โหติ.
    ยสฺส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมา อุปปตฺติ, อฏฺมภวนฺนาทิยติ, อยํ สตฺตกฺขตฺตุปรโม
นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล
ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต
สมฺโพธิปรายโน, โส สตฺตกฺขตฺตุํ เทเว จ มานุเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ. ๑-
    ภควตา คหิตนามวเสเนว เจตานิ เตสํ านานิ. ๒- เอตฺตกํ หิ านํ
คโต เอกพีชี นาม โหติ, "เอตฺตกํ โกลงฺโกโล, เอตฺตกํ สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ
ภควตา เอเตสํ นามํ คหิตํ. นิยมโต ปน "อยํ เอกพีชี, อยํ โกลงฺโกโล, อยํ
สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ นตฺถิ.
    โก ปน เนสํ เอตฺตกํ ๓- ปเภทํ นิยเมตีติ? เกจิ ปน เถรา "ปุพฺพเหตุ
นิยเมตี"ติ วทนฺติ, เกจิ "ปมมคฺโค" , เกจิ "อุปริ ตโย มคฺคา" , เกจิ "ติณฺณํ
มคฺคานํ วิปสฺสนา"ติ. ตตฺถ "ปุพฺพเหตุ นิยเมตี"ติ วาเท ปมมคฺคสฺส
อุปนิสฺสโย กโต นาม โหติ, อุปริ ตโย มคฺคา อนุปนิสฺสยา อุปฺปนฺนาติ
วจนํ อาปชฺชติ. "ปมมคฺโค นิยเมตี"ติ วาเท อุปริ ติณฺณํ มคฺคานํ นิรตฺถกตา
อาปชฺชติ. "อุปริ ตโย มคฺคา นิยเมนฺตี"ติ วาเท ปมมคฺเค อนุปฺปนฺเนว
อุปริ ตโย มคฺคา อุปฺปนฺนาติ อาปชฺชติ. "ติณฺณํ มคฺคานํ วิปสฺสนา นิยเมตี"ติ
วาโท ปน ยุชฺชติ. สเจ หิ อุปริ ติณฺณํ มคฺคานํ วิปสฺสนา พลวตี โหติ,
เอกพีชี นาม โหติ, ตโต มนฺทตราย โกลงฺโกโล, ตโต มนฺทตราย
สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.ปุ. ๓๖/๓๑-๒/๑๒๒    ๒ ฉ.ม. นามานิ    ๓ ฉ.ม. เอตํ
    เอกจฺโจ หิ โสตาปนฺโน วฏฺฏชฺฌาสโย โหติ วฏฺฏาภิรโต, ปุนปฺปุนํ
วฏฺฏสฺมึเยว วิจรติ สนฺทิสฺสติ. อนาถปิณฺฑิกเสฏฺี, วิสาขา อุปาสิกา,
จูฬรถมหารถา เทวปุตฺตา, อเนกวณฺโณ เทวปุตฺโต, สกฺโก เทวราชา, นาคทตฺโต
เทวปุตฺโตติ อิเม หิ เอตฺตกา ชนา วฏฺฏชฺฌาสยา วฏฺฏาภิรตา อาทิโต
ปฏฺาย ฉเทวโลเก โสเธตฺวา อกนิฏฺเ ตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, อิเม อิธ
น คหิตา. น เกวลญฺจิเม, โยปิ มนุสฺเสสุเยว สตฺตกฺขตฺตุํ สํสริตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณาติ, โยปิ เทวโลเก นิพฺพตฺโต เทเวสุเยว สตฺตกฺขตฺตุํ อปราปรํ สํสริตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อิเมปิ อิธ น คหิตา. กาเลน เทเว กาเลน มนุสฺเส
สํสริตฺวา ปน อรหตฺตํ ปาปุณนฺโตว อิธ คหิโต. ตสฺมา สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ
อิทํ อิธฏฺกโวกิณฺณสุกฺขวิปสฺสกสฺส นามํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    ธมฺมานุสารี สทฺธานุสารีติ เอตฺถ ปน อิมสฺมึ สาสเน โลกุตฺตรธมฺมํ
นิพฺพตฺเตนฺตสฺส เทฺว ธุรานิ เทฺว สีสานิ เทฺว อภินิเวสา สทฺธาธุรํ ปญฺาธุรํ
สทฺธาภินิเวโส ปญฺาภินิเวโสติ. ตตฺถ โย ภิกฺขุ "สเจ สทฺธาย สกฺกา
นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺคนฺ"ติ สทฺธาธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ
นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติ. ผลกฺขเณ ปน
สทฺธาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา เอกพีชี โกลงฺโกโล สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ ติวิโธ โหติ, ตตฺถ
เอเกโก ทุกฺขาปฏิปทาทิวเสน จตุพฺพิธภาวํ อาปชฺชตีติ สทฺธาธุเรน ทฺวาทส
ชนา โหนฺติ.
    โย ปน "สเจ ปญฺาย สกฺกา นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺคนฺ"ติ
ปญฺาธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ
ธมฺมานุสารี นาม โหติ. ผลกฺขเณ ปน ปญฺาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา
เอกพีชิอาทิเภเทน ทฺวาทส เภโทว โหติ. เอวํ เทฺว มคฺคฏฺา ผลกฺขเณ จตุวีสติ
โสตาปนฺนา โหนฺตีติ.
    ติปิฏกติสฺสตฺเถโร กิร "ตีณิ ปิฏกานิ โสเธสฺสามี"ติ ปรตีรํ คโต, ตํ
เอโก กุฏุมฺพิโก จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺาสิ, เถโร อาคมนกาเล "คจฺฉามิ
อุปาสิกา"ติ อาห. กหํ ภนฺเตติ. อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกนฺติ. น
สกฺกา ภนฺเต มยา คนฺตุํ, ภทฺทนฺตํ ปน นิสฺสาย มยา สาสนสฺส คุโณ าโต,
ตุมฺหากํ ปรมฺมุขา กีทิสํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมามีติ. อถ นํ เถโร อาห "โย ภิกฺขุ
จตุวีสติ โสตาปนฺเน ทฺวาทส สกทาคามี อฏฺจตฺตาฬีส อนาคามี ทฺวาทส
อรหนฺเต ทสฺเสตฺวา ธมฺมกถํ กเถตุํ สกฺโกติ, เอวรูปํ ภิกฺขุํ อุปฏฺาตุํ วฏฺฏตี"ติ.
อิมสฺมึ สุตฺเต วิปสฺสนา กถิตาติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๑๓-๓๑๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=6833&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=6833&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=899
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=5357
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=5225
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=5225
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19