อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๑๐. เจติยสุตฺตวณฺณนา
    [๘๒๒] ทสเม นิสีทนนฺติ จมฺมกฺขณฺฑํ อธิปฺเปตํ. อุเทนํ เจติยนฺติ
อุเทนยกฺขสฺส เจติยฏฺาเน กตวิหาโร วุจฺจติ. โคตมกาทีสุปิ เอเสว นโย. ภาวิตาติ
วฑฺฒิตา. พหุลีกตาติ ปุนปฺปุนํ กตา. ยานีกตาติ ยุตฺตยานํ วิย กตา. วตฺถุกตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๔๓๑ อาทิ/๒๖๐            ๒ วิสุทฺธิ. ๒/๒๐๖ (สฺยา)
ปติฏฺานฏฺเน วตฺถุ วิย กตา. อนุฏฺิตาติ อธิฏฺิตา. ปริจิตาติ สมนฺตโต จิตา
สุวฑฺฒิตา. สุสมารทฺธาติ สุฏฺุ สมารทฺธา.
    อิติ อนิยเมน กเถตฺวา ปุน นิยเมตฺวา ทสฺเสนฺโต ตถาคตสฺส โขติอาทิมาห.
เอตฺถ จ กปฺปนฺติ อายุกปฺปํ, ตสฺมึ ตสฺมึ กาเล ยํ มนุสฺสานํ อายุปฺปมาณํ,
ตํ ปริปุณฺณํ กโรนฺโต ติฏฺเยฺย. กปฺปาวเสสํ วาติ "อปฺปํ วา ภิยฺโย"ติ
วุตฺตวสฺสสตโต อติเรกํ วา. มหาสีวตฺเถโร ปนาห "พุทฺธานํ อฏฺาเน คชฺชิตํ นาม
นตฺถิ ยเถว หิ เวฬุวคามเก อุปฺปนฺนมารณนฺติกเวทนํ ทส มาเส วิกฺขมฺเภสิ,
เอวํ ปุนปฺปนํ ตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ทส ทส มาเสปิ วิกฺขมฺเภนฺโต อิมํ
ภทฺทกปฺปเมว ติฏฺเยฺยา"ติ.
    กสฺมา ปน น ิโตติ? อุปาทินฺนกสรีรํ นาม ขณฺฑิจฺจาทีหิ อภิภุยฺยติ,
พุทฺธา นาม ขณฺฑิจฺจาทิภาวํ อปตฺวา ปญฺจเม อายุโกฏฺาเส พหุชนสฺส
ปิยมนาปกาเลเยว ปรินิพฺพายนฺติ. พุทฺธานุพุทฺเธสุ จ มหาสาวเกสุ ปรินิพฺพุเตสุ
เอกเกน ขาณุเกน วิย าตพฺพํ โหติ, ทหรสามเณรปริวาเรน วา, ตโต "อโห
พุทฺธานํ ปริสา"ติ หีเฬตพฺพตํ อาปชฺเชยฺย, ตสฺมา น ิโตติ. เอวํ วุตฺเตปิ
โส ปน น รุจฺจติ, "อายุกปฺโป"ติ อิทเมว อฏฺกถายํ นิยมิตํ.
    ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโตติ เอตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํ. ยถา มาเรน
ปริยุฏฺิตจิตฺโต อชฺโฌตฺถฏจิตฺโต อญฺโปิ โกจิ ปุถุชฺชโน ปฏิวิชฺฌิตุํ น
สกฺกุเณยฺย เอวเมว นาสกฺขิ ปฏิวิชฺฌิตุนฺติ อตฺโถ. มาโร หิ ยสฺส สพฺเพน สพฺพํ
ทฺวาทส วิปลฺลาสา อปฺปหีนา, ตสฺส จิตฺตํ ปริยุฏฺาติ. เถรสฺส จ จตฺตาโร วิปลฺลาสา
อปฺปหีนา, เตนสฺส มาโร จิตฺตํ ปริยุฏฺาสิ. โส ปน จิตฺตํ ปริยุฏฺานํ กโรนฺโต
กึ กโรตีติ? เภรวํ รูปารมฺมณํ วา ทสฺเสติ, สทฺทารมฺมณํ วา สาเวติ, ตโต
สตฺตา ตํ ทิสฺวา วา สุตฺวา วา สตึ วิสฺสชฺเชตฺวา วิวฏฺฏมุขา โหนฺติ, เตสํ มุเขน
หตฺถํ ปเวเสตฺวา หทยํ มทฺทติ, เต วิสญฺีว ๑- หุตฺวา ติฏฺนฺติ. เถรสฺส ปเนส
มุเขน หตฺถํ ปเวเสตุํ กึ สกฺขิสฺสติ, เภรวารมฺมณํ ปน ทสฺเสติ, ตํ ทิสฺวา
เถโร นิมิตฺโตภาสํ น ปฏิวิชฺฌิ. ชานนฺโตเยว ภควา กิมตฺถํ ยาวตติยกํ
อามนฺเตสีติ. ปุรโต ๒- "ติฏฺตุ ภนฺเต ภควา"ติ ยาจิเต "ตุเยฺหเวตํ ทุกฺกฏํ,
ตุเยฺหเวตํ อปรทฺธนฺ"ติ โทสาโรปเนน โสกตนุกรณตฺถํ.
    มาโร ปาปิมาติ เอตฺถ สตฺเต อนตฺเถ นิโยเชนฺโต มาเรตีติ มาโร.
ปาปิมาติ ตสฺเสว เววจนํ, โส หิ ปาปธมฺมสมนฺนาคตตฺตา "ปาปิมา"ติ วุจฺจติ.
กโณฺห อนฺตโก นมุจิ ปมตฺตพนฺธูติปิ ตสฺเสว นามานิ. ภาสิตา โข ปเนสาติ
อยญฺหิ ภควโต สมฺโพธิปตฺติยา อฏฺเม สตฺตาเห โพธิมณฺฑํเยว ๓- อาคนฺตฺวา
"ภควา ยทตฺถํ ตุเมฺหหิ ปารมิโย ปูริตา, โส โว อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, ปฏิวิทฺธํ
สพฺพญฺุตาณํ, กึ โว โลกวิจารเณนา"ติ วตฺวา ยถา อชฺช, เอวเมว
"ปรินิพฺพาตุ ทานิ ภนฺเต ภควา, ปรินิพฺพาตุ สุคโต"ติ ยาจิ. ภควา จสฺส "น
ตาวาหนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา ปฏิกฺขิปิ. ตํ สนฺธาย "ภาสิตา โข ปเนสา
ภนฺเต"ติอาทิมาห.
    ตตฺถ วิยตฺตาติ มคฺควเสน พฺยตฺตา. ตเถว วินีตา. ตถา วิสารทา.
พหุสฺสุตาติ เตปิฏกวเสน พหุ สุตเมเตสนฺติ พหุสฺสุตา. ตเทว ธมฺมํ ธาเรตีติ
ธมฺมธรา. อถวา ปริยตฺติพหุสฺสุตา เจว ปฏิเวธพหุสฺสุตา จ ปริยตฺติปฏิเวธธมฺมานํเยว
ธารณโต ธมฺมธราติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ. ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนาติ
อริยธมฺมสฺส อนุธมฺมภูตํ วิปสฺสนาธมฺมํ ปฏิปนฺนา. สามีจิปฺปฏิปนฺนาติ อนุจฺฉวิก-
ปฏิปทํ ปฏิปนฺนา. อนุธมฺมจาริโนติ อนุธมฺมจรณสีลา. สกํ อาจริยกนฺติ อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิสญฺี        ๒ ฉ.ม. ปรโต          ๓ ม. โพธิมณฺเฑเยว
อาจริยวาทํ. สหธมฺเมนาติ สเหตุเกน สการเณน วจเนน. สปฺปาฏิหาริยนฺติ ยาว
นิยฺยานิกํ กตฺวา ธมฺมํ เทสิสฺสนฺติ.
    พฺรหฺมจริยนฺติ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ สกลสาสนพฺรหฺมจริยํ. อิทฺธนฺติ สมิทฺธํ
ฌานสฺสาทวเสน. ผีตนฺติ วุฑฺฒิปฺปตฺตํ สพฺพผาลิผุลฺลํ ๑- วิย อภิญฺาสมฺปตฺติวเสน.
วิตฺถาริตนฺติ ๒- วิตฺถตํ ตสฺมึ ตสฺมึ ทิสาภาเค ปติฏฺิตวเสน. พาหุชญฺนฺติ พหูหิ
าตํ ปฏิวิทฺธํ มหาชนาภิสมยวเสน. ปุถุภูตนฺติ สพฺพากาเรน ปุถุลภาวปฺปตฺตํ.
กถํ? ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ, ยตฺตกา วิญฺุชาติกา เทวา เจว มนุสฺสา
จ อตฺถิ, สพฺเพหิ สุฏฺุ ปกาสิตนฺติ อตฺโถ.
    อปฺโปสฺสุกฺโกติ นิราลโย. ตฺวํ หิ ปาปิม อฏฺมสตฺตาหโต ปฏฺาย
"ปรินิพฺพาตุ ทานิ ภนฺเต ภควา, ปรินิพฺพาตุ สุคโต"ติ วิรวนฺโต อาหิณฺฑิตฺถ,
อชฺช ทานิ ปฏฺาย วิคตุสฺสาโห โหหิ, มา มยฺหํ ปรินิพฺพานตฺถํ วายามํ
กโรหีติ วทติ.
    สโต สมฺปชาโน อายุสงฺขารํ โอสฺสชฺชีติ สตึ สุปติฏฺิตํ กตฺวา าเณน
ปริจฺฉินฺทิตฺวา อายุสงฺขารํ วิสฺสชฺชิ ปชหิ. ตตฺถ น ภควา หตฺเถน เลฑฺฑุํ
วิย อายุสงฺขารํ อุสฺสชฺชิ, เตมาสมตฺตเมว ปน ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ตโต
ปรํ น สมาปชฺชิสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "โอสฺสชฺชี"ติ.
อุสฺสชฺชีติปิ ปาโ. มหาภูมิจาโลติ มหนฺโต ปวิกมฺโป. ๓- ตทา กิร
ทสสหสฺสิโลกธาตุ อกมฺปิตฺถ. ภึสนโกติ ภยชนโก. เทวทุนฺทุภิโย จ ผลึสูติ เทวเภริโย
ผลึสุ, เทโว สุกฺขคชฺชิตํ ๔- คชฺชิ, อกาลวิชฺชุลตา นิจฺฉรึสุ, ขณิกวสฺสํ วสฺสีติ
วุตฺตํ โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺพปาลิผุลฺลํ      ๒ ฉ. วิตฺถาริกนฺติ
@๓ ม. ภูมิจาโล           ๔ สี. สุคชฺชิตํ
    อุทานํ อุทาเนสีติ กสฺมา อุทาเนสิ? โกจิ นาม วเทยฺย "ภควา
ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิตฺวา, `ปรินิพฺพายถ ภนฺเต ปรินิพฺพายถ ภนฺเต'ติ
อุปทฺทุโต ภเยน อายุสงฺขารํ วิสฺสชฺเชสี"ติ. ตสฺโสกาโส มา โหตูติ. ภีตสฺส หิ
อุทานํ นาม นตฺถีติ ปีติเวควิสฏฺ อุทาเนสิ.
    ตตฺถ สพฺเพสํ โสณสิงฺคาลาทีนมฺปิ ปจฺจกฺขภาวโต ตุลิตํ ปริจฺฉินฺนนฺติ
ตุลํ. กินฺตํ? กามาวจรกมฺมํ. น ตุลํ, น วา อสฺส ตุลํ สทิสมญฺ ๑- โลกิยกมฺมํ
อตฺถีติ อตุลํ. กินฺตํ? มหคฺคตกมฺมํ. อถวา กามาวจรํ รูปาวจรํ จ ตุลํ,
อรูปาวจรํ อตุลํ. อปฺปวิปากํ ตุลํ, พหุวิปากํ อตุลํ. สมฺภวนฺติ สมฺภวเหตุภูตํ, ๒-
ปิณฺฑการกํ ราสิการกนฺติ อตฺโถ. ภวสงฺขารนฺติ ปุนพฺภวสฺส สงฺขารํ. อวสฺสชีติ
วิสฺสชฺเชสิ. มุนีติ พุทฺธมุนิ. อชฺฌตฺตรโตติ นิยกชฺฌตฺตรโต. สมาหิโตติ
อุปจารปฺปนาสมาธิวเสน สมาหิโต. อภินฺทิ กวจมิวาติ กวจํ วิย อภินฺทิ.
อตฺตสมฺภวนฺติ อตฺตนิ ชาตํ กิเลสํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สวิปากฏฺเน สมฺภวํ
ภวาภิสงฺขรณฏฺเน ๓- ภวสงฺขารนฺติ จ ลทฺธนามํ ตุลาตุลสงฺขาตํ โลกิยกมฺมญฺจ
โอสฺสชิ, สงฺคามสีเส มหาโยโธ กวจํ วิย อตฺตสมฺภวํ กิเลสญฺจ อชฺฌตฺตรโต
สมาหิโต หุตฺวา อภินฺทีติ.
    อถวา ตุลนฺติ ตุเลนฺโต ตีเรนฺโต. อตุลญฺจ สมฺภวนฺติ นิพฺพานญฺเจว
ภวญฺจ. ภวสงฺขารนฺติ ภวคามิกมฺมํ. อวสฺสชิ มุนีติ "ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจา,
ปญฺจนฺนํ  ขนฺธานํ นิโรโธ นิพฺพานํ นิจฺจนฺ"ติอาทินา นเยน ตุลยนฺโต
พุทฺธมุนิ ภเว อาทีนวํ นิพฺพาเน จานิสํสํ ทิสฺวา ตํ ขนฺธานํ มูลภูตํ ภวสงฺขารํ
"กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตี"ติ เอวํ วุตฺเตน กมฺมกฺขยกเรน อริยมคฺเคน อวสฺสชิ.
กถํ? อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภวํ. โส หิ วิปสฺสนาวเสน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. น วา ตุลํ สทิสมสฺส อญฺ          ๒ สี.,ก. เตสํ ภวเหตุภูตํ
@๓ ม. ภวกรณฏฺเน. ฉ. ภวภิสงฺขณฏฺเน
อชฺฌตฺตรโต, สมถวเสน สมาหิโตติ เอวํ ปุพฺพภาคโต ปฏฺาย สมถวิปสฺสนาพเลน
กวจมิว อตฺตภาวํ ปริโยนทฺธิตฺวา  ๑- ิตํ, อตฺตนิ สมฺภวตฺตา อตฺตสมฺภวนฺติ
ลทฺธนามํ สพฺพกิเลสชาตํ อภินฺทิ. กิเลสาภาเวน จ กมฺมํ อปฺปฏิสนฺธิกตฺตา
อวสิฏฺ ๒- นาม โหตีติ เอวํ กิเลสปฺปหาเนน กมฺมํ ชหิ. ปหีนกิเลสสฺส จ ๓-
ภยํ นาม นตฺถิ. ตสฺมา อภีโตว อายุสงฺขารํ อุสฺสชฺชิ. อภีตภาวํ าปนตฺถํ จ
อุทานํ อุทาเนสีติ เวทิตพฺโพ.
                         จาปาลวคฺโค ปโม.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๒๗-๓๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=7153&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7153&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1123
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=6549
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=6451
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=6451
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19