อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                         ๒. ราชการามวคฺค
                      ๑. สหสฺสภิกฺขุนิสํฆสุตฺตวณฺณนา
    [๑๐๐๗] ทุติยสฺส ปเม ราชการาเมติ รญฺา การิตตฺตา เอวํลทฺธนาเม
อาราเม, ตํ รญฺา ปเสนทิโกสเลน กตํ. ปมโพธิยํ กิร ลาภคฺคยสคฺคปตฺตํ
สตฺถารํ ทิสฺวา ติตฺถิยา จินฺตยึสุ "สมโณ โคตโม ลาภคฺคยสคฺคปตฺโต, น โข
ปเนส อญฺ กิญฺจิ สีลํ วา สมาธึ วา นิสฺสาย เอวํ ลาภคฺคยสคฺคปตฺโต.
ภูมิสีสํ ปน เตน คหิตํ, สเจ มยมฺปิ เชตวนสมีเป อารามํ การาเปตุํ
สกฺกุเณยฺยาม, ลาภคฺคปฺปตฺตา ภเวยฺยามา"ติ. เต อตฺตโน อตฺตโน อุปฏฺาเก
สมาทเปตฺวา สตสหสฺสมตฺเต กหาปเณ ลภิตฺวา เต อาทาย รญฺโ สนฺติกํ
อคมํสุ. ราชา "กึ เอตนฺ"ติ ปุจฺฉิ. มยํ เชตวนสมีเป ติตฺถิยารามํ กโรม, สเจ
สมโณ โคตโม วา สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา วา อาคนฺตฺวา วาเรสฺสนฺติ,
วาเรตุํ มา อทตฺถาติ ลญฺชํ อทํสุ. ราชา ลญฺชํ คเหตฺวา "คจฺฉถ กาเรถา"ติ
อาห.
    เต คนฺตฺวา อตฺตโน อุปฏฺาเกหิ ทพฺพสมฺภาเร อาหราเปตฺวา
ถมฺภุสฺสาปนาทีนิ กโรนฺตา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา เอกโกลาหลํ อกํสุ. สตฺถา
คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ปมุเข ตฺวา "เก ปน เต อานนฺท อุจฺจาสทฺทา
มหาสทฺทา เกวฏฺฏา มญฺเ มจฺฉวิโลเป"ติ ปุจฺฉิ. ติตฺถิยา ภนฺเต เชตวนสมีเป
ติตฺถิยารามํ กโรนฺตีติ. อานนฺท อิเม สาสเนน ๑- ปฏิวิรุทฺธา ภิกฺขุสํฆสฺส
อผาสุวิหารํ กริสฺสนฺติ, รญฺโ อาโรเจตฺวา วาราเปหีติ.
    เถโร ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ คนฺตฺวา ราชทฺวาเร อฏฺาสิ. รญฺโ "เถรา
เทว อาคตา"ติ นิเวทยึสุ, ๒- ราชา ลญฺชสฺส คหิตตฺตา น นิกฺขมิ. เถรา
คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ. สตฺถา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน เปเสสิ. ราชา เตสมฺปิ
ทสฺสนมฺปิ น อทาสิ. เต อาคนฺตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ "น ภนฺเต ราชา
นิกฺขนฺโต"ติ. สตฺถา ตํขณํเยว พฺยากาสิ "อตฺตโน รชฺเช ตฺวา กาลํ กาตุํ
น ลภิสฺสตี"ติ.
    ทุติยทิวเส จ สามํเยว ภิกฺขุสํฆปริวาโร คนฺตฺวา ราชทฺวาเร อฏฺาสิ
ราชา "สตฺถา อาคโต"ติ สุตฺวา นิกฺขมิตฺวา นิเวสนํ ปเวเสตฺวา สารปลฺลงฺเก
นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ อทาสิ. สตฺถา ปริภุตฺตยาคุขาทนีโย "ยาว ภตฺตํ
นิฏฺาติ, ตาว สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิสฺสามี"ติ อาคนฺตฺวา นิสินฺนํ ราชานํ "ตยา
มหาราช อิทํ นาม กตนฺ"ติ อวตฺวา "การเณเนว นํ สญฺาเปสฺสามี"ติ อิทํ
อตีตการณํ อาหริ:- มหาราช ปพฺพชิเต นาม อญฺมญฺ ยุชฺฌาเปตุํ น
วฏฺฏติ. อตีเตปิ อิสโย อญฺมญฺ ยุชฺฌาเปตฺวา สห รฏฺเน ราชา สมุทฺทํ
ปวิฏฺโติ. กทา ภควาติ.
    อตีเต มหาราช ภุรุรฏฺเ ภุรุราชา ๓- นาม รชฺชํ กาเรติ. ปญฺจสตา
ปญฺจสตา เทฺว อิสิคณา ปพฺพตปาทโต โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ภุรุนครํ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สาสเน      ๒ สี. อาโรจยึสุ
@๓ ม. กุรุรฏฺเ กุรุราชา, ฉ. ภรุรฏฺเ ภรุราชา, เอวมุปริปิ
นครสฺส อวิทูเร เทฺว รุกฺขา อตฺถิ, ปมํ อาคโต อิสิคโณ เอกสฺส รุกฺขสฺส
มูเล นิสีทิ, ปจฺฉาคโตปิ เอกสฺสาติ. เต ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ปพฺพตปาทเมว
อคมํสุ. เต ปุน อาคจฺฉนฺตาปิ อตฺตโน รุกฺขมูเลเยว นิสีทนฺติ. อทฺธาเน
คจฺฉนฺเต เอโก รุกฺโข สุกฺขิ, ตสฺมึ สุกฺเข อาคตา ตาปสา "อยํ รุกฺโข มหา,
อมฺหากมฺปิ เตสมฺปิ ปโหสฺสตี"ติ อิตเรสํ รุกฺขมูลสฺส เอกปเทเส นิสีทึสุ. เต
ปจฺฉา อาคจฺฉนฺตา รุกฺขมูลํ อปวิสิตฺวา พหิ ิตาว "กสฺมา ตุเมฺห เอตฺถ
นิสีทถา"ติ อาหํสุ. อาจริยา อมฺหากํ รุกฺโข สุกฺโข, อยํ รุกฺโข มหา, ตุเมฺหปิ
ปวิสถ, ตุมฺหากมฺปิ อมฺหากมฺปิ ปโหสฺสตีติ. เต "น มยํ ปวิสฺสาม ๑- นิกฺขมถ
ตุเมฺห"ติ กถํ วฑฺเฒตฺวา "น ตุเมฺห อตฺตโนว มเนน นิกฺขมิสฺสถา"ติ หตฺถาทีสุ
คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒึสุ. เต "โหตุ สิกฺขาเปสฺสาม เน"ติ อิทฺธิยา โสวณฺณมยานิ
เทฺว จกฺกานิ รชตมยํ จ อกฺขํ มาเปตฺวา ปวตฺเตนฺตา ราชทฺวารํ อคมํสุ.
รญฺโ "เอวรูปํ เทว ตาปสา ปณฺณาการํ คเหตฺวา ิตา"ติ นิเวทยึสุ. ราชา
ตุฏฺโ "ปกฺโกสถา"ติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา "มหากมฺมํ ตุเมฺหหิ กตํ, อตฺถิ โว
กิญฺจิ มยา กตฺตพฺพนฺ"ติ อาห. อาม มหาราช อมฺหากํ นิสินฺนฏฺานํ เอกรุกฺขมูลํ
อตฺถิ, ตํ อญฺเหิ อิสีหิ คหิตํ, ตํ โน ทาเปหีติ. ราชา ปุริเส เปเสตฺวา
ตาปเส นิกฺกฑฺฒาเปสิ.
    เต พหิ ิตา "กึ นุ โข ทตฺวา ลภึสู"ติ โอโลกยมานา "อิทํ นามา"ติ
ทิสฺวา "มยมฺปิ ลญฺชํ ทตฺวา ปุน คณฺหิสฺสามา"ติ อิทฺธิยา โสวณฺณมยํ รถปญฺชรํ
มาเปตฺวา อาทาย อคมํสุ. ราชา ทิสฺวา ตุฏฺโ "กึ ภนฺเต กาตพฺพนฺ"ติ อาห.
มหาราช อมฺหากํ รุกฺขมูเล อญฺโ อิสิคโณ นิสินฺโน, ตํ โน รุกฺขมูลํ
ทาเปหี"ติ. ราชา ปุริเส เปเสตฺวา เต นิกฺกฑฺฒาเปสิ. ตาปสา อญฺมญฺ กลหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปวิสฺสิสฺสาม
กตฺวา "อนนุจฺฉวิกํ อเมฺหหิ กตนฺ"ติ วิปฺปฏิสาริโน หุตฺวา ปพฺพตปาทเมว
อคมํสุ. ตโต เทวตา "อยํ ราชา ทฺวินฺนมฺปิ อิสิคณานํ หตฺถโต ลญฺชํ
คเหตฺวา อญฺมญฺ กลหํ กาเรสี"ติ กุชฺฌิตฺวา มหาสมุทฺทํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา
ตสฺส รญฺโ วิชิตํ โยชนสหสฺสมตฺตฏฺานํ สมุทฺทเมว อกํสุ.
         อิสีนอนฺตรํ กตฺวา       ภุรุราชาติ เม สุตํ
         อุจฺฉินฺโน สห รฏฺเหิ    ส ราชา วิภวํ คโตติ ๑-
    เอวํ ภควตา อิมสฺมึ อตีเต ทสฺสิเต ๒- ยสฺมา พุทฺธานํ นาม กถา
โอกปฺปนิยา โหติ, ตสฺมา ราชา อตฺตโน กิริยํ สลฺลกฺเขตฺวา "อนุปธาเรตฺวา
มยา อกตฺตพฺพํ กมฺมํ กตนฺ"ติ "คจฺฉถ ภเณ ติตฺถิเย นิกฺกฑฺฒาเปตฺวา จินฺเตสิ
"มยา การิโต วิหาโร นาม นตฺถิ, ตสฺมึเยว าเน วิหารํ กาเรสฺสามี"ติ เตสํ
ทพฺพสมฺภาเรหิ อทตฺวา วิหารํ กาเรสิ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๖๓-๓๖๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=7921&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7921&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1481
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=8632
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=8803
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=8803
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19