อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                      ๑๐. ติรจฺฉานกถาสุตฺตวณฺณนา
    [๑๐๘๐] ทสเม อเนกวิหิตนฺติ อเนกวิธํ. ติรจฺฉานกถนฺติ อนิยฺยานิกตฺตา
สคฺคโมกฺขมคฺคานํ ติรจฺฉานภูตํ กถํ. ราชกถนฺติอาทีสุ ราชานํ อารพฺภ
"มหาสมฺมโต มนฺธาตา ธมฺมาโสโก เอวํ มหานุภาโว"ติอาทินา นเยน
ปวตฺตกถา ราชกถา. เอส นโย โจรกถาทีสุ. เตสุ "อสุโก ราชา อภิรูโป
ทสฺสนีโย"ติอาทินา นเยน เคหสิตกถาว ติรจฺฉานกถา โหติ. "โสปิ นาม
เอวํ มหานุภาโว ขยํ คโต วยํ คโต"ติ เอวํ ปวตฺตา ปน กมฺมฏฺานภาเว
ติฏฺติ. โจเรสุปิ "มูลเทโว เอวํ มหานุภาโว เมฆมาโล เอวํ มหานุภาโว"ติ
เตสํ กมฺมํ ปฏิจฺจ อโหสูรา เคหสิตกถาว ติรจฺฉานกถา. ยุทฺเธปิ ภารตยุทฺธาทีสุ
"อสุเกน อสุโก เอวํ มาริโต เอวํ วิทฺโธ"ติ กามสฺสาทวเสเนว กถา
ติรจฺฉานกถา, "เตปิ นาม ขยํ คตา"ติ เอวํ ปวตฺตา ปน สพฺพตฺถ กมฺมฏฺานเมว
โหติ. อปิจ อนฺนาทีสุ "เอวํ วณฺณวนฺตํ คนฺธวนฺตํ รสวนฺตํ ผสฺสสมฺปนฺนํ
ขาทิมฺห ภุญฺชิมฺห ปิวิมฺห ปริภุญฺชิมฺหา"ติ กามสฺสาทวเสน กเถตุํ น วฏฺฏติ.
สาตฺถกํ ปน กตฺวา "ปุพฺเพ เอวํ วณฺณาทิสมฺปนฺนํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ ๑-
สยนํ มาลํ คนฺธํ วิเลปนํ สีลวนฺตานํ อทมฺหา, เจติเย ปูชํ อกริมฺหา"ติ
กเถตุํ วฏฺฏติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยานนฺติ ปาโ น ทิสฺสติ
    าติกถาทีสุปิ "อมฺหากํ าตกา สูรา สมตฺถา"ติ วา, "ปุพฺเพ มยํ
เอวํ วิจิเตฺรหิ ยาเนหิ วิจริมฺหา"ติ วา อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ. สาตฺถกํ
ปน กตฺวา "เตปิ โน าตกา ขยํ คตา"ติ วา, "ปุพฺเพ มยํ เอวรูปา
อุปาหนา สํฆสฺส อทมฺหา"ติ วา กเถตพฺพา. คามกถาทีสุปิ สุนิวิฏฺทุนฺนิวิฏฺ-
สุภิกฺขทุพฺภิกฺขาทิวเสน วา "อสุกคามวาสิโน สูรา สมตฺถา"ติ วา เอวํ อสฺสาทวเสน
วตฺตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน กตฺวา "สทฺธา ปสนฺนา"ติ วา, "ขยํ คตา
วยํ คตา"ติ ตํ ๑- วตฺตุํ วฏฺฏติ. นิคมนครชนปทกถาสุปิ เอเสว นโย.
    อิตฺถิกถาปิ วณฺณสณฺานาทีนิ ปฏิจฺจ อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ,
"สทฺธา ปสนฺนา ขยํ คตา"ติ เอวเมว วฏฺฏติ. สูรกถาปิ "นนฺทิมิตฺโต นาม
โยโธ สูโร อโหสี"ติ อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ, "สทฺโธ ปสนฺโน อโหสิ,
ขยํ คโต"ติ เอวเมว วฏฺฏติ. สุรากถาติปิ ปาโ. สาปิ เจสา สุรากถา "เอวรูปา
นาม สุรา ปีตา รติชนนี โหตี"ติ อสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ, อาทีนววเสเนว ๒-
ปน "อุมฺมตฺตกสํวตฺตนิกา"ติอาทินา นเยน วฏฺฏติ. วิสิขากถาปิ "อสุกวิสิขา
สุนิวิฏฺา ทุนฺนิวิฏฺา"ติ วา, "อสุกวิสิขาย วาสิโน สูรา สมตฺถา"ติ วา
อสฺสาทวเสเนว วตฺตุํ น วฏฺฏติ, "สทฺธา ปสนฺนา ขยํ คตา"ติ อิจฺเจวํ วฏฺฏติ.
กุมฺภฏฺานกถาติ กุมฺภฏฺานกถา ๓- อุทกติตฺถกถา วุจฺจติ, กุมฺภทาสิกถา วา.
สาปิ "ปาสาทิกา นจฺจิตุํ คายิตุํ เฉกา"ติ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ, "สทฺธา
ปสนฺนา"ติอาทินา นเยเนว วฏฺฏติ.
    ปุพฺพเปตกถาติ อตีตาติกถา. ตตฺถ วตฺตมานาติกถาสทิโสว วินิจฺฉโย.
นานตฺตกถาติ ปุริมปจฺฉิมกถาหิ วิมุตฺตา อวเสสา นานาสภาวา นิรตฺถกกถา.
โลกกฺขายิกาติ "อยํ โลโก เกน นิมฺมิโต, อสุเกน นาม นิมฺมิโต, กาโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ขยํ คตาติ วา     ๒ ฉ.ม. อาทีนววเสน     ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
เสโต อฏฺีนํ เสตตฺตา, พลากา รตฺตา โลหิตสฺส รตฺตตฺตา"ติ เอวมาทิกา
โลกายตวิตณฺฑสลฺลาปกถา. สมุทฺทกฺขายิกา นาม "กสฺมา สมุทฺโท สาคโร, ๑-
สาครเทเวน ขตตฺตา ๒- สาคโร, ขโต เมติ หตฺถมุทฺทาย นิเวทิตตฺตา
สมุทฺโท"ติ เอวมาทิกา นิรตฺถกสมุทฺทกฺขายิกกถา. อิติ ภโว อิติ อภโวติ ยํ วา
ตํ วา นิรตฺถกการณํ วตฺวา ปวตฺติตกถา อิติภวาภวกถา. เอตฺถ จ ภโวติ
สสฺสตํ, อภโวติ อุจฺเฉทํ. ภโวติ วุฑฺฒิ, อภโวติ หานิ. ภโวติ กามสุขํ,
อภโวติ อตฺตกิลมโถ. อิติ อิมาย ฉพฺพิธาย อิติภวาภวกถาย สทฺธึ พาตฺตึส
ติรจฺฉานกถา นาม โหนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                           ปโม วคฺโค.
                            ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๗๖-๓๗๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=8185&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=8185&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1663
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=10014
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=10249
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=10249
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19