อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                       ๓. โลกนฺตคมนสุตฺตวณฺณนา
       [๑๑๖] ตติเย โลกสฺสาติ จกฺกวาฬโลกสฺส. โลกสฺส อนฺตนฺติ สงฺขารโลกสฺส
อนฺตํ. วิหารํ ปาวิสีติ "มยิ วิหารํ ปวิฏฺเ อิเม ภิกฺขู อิมํ อุทฺเทสํ
อานนฺทํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, โส จ เตสํ มม สพฺพญฺุตาเณน สํสนฺทิตฺวา กเถสฺสติ.
ตโต นํ โถเมสฺสามิ, มม โถมนํ สุตฺวา ภิกฺขู อานนฺทํ อุปสงฺกมิตพฺพํ, วจนมฺปิสฺส
๑- โสตพฺพํ สทฺธาตพฺพํ มญฺิสฺสนฺติ, ตํ เนสํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย
สุขายา"ติ จินฺเตตฺวา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวาว
นิสินฺนาสเน อนฺตรหิโต คนฺธกุฏิยํ ปาตุรโหสิ. เตน วุตฺตํ "อุฏฺายาสนา วิหารํ
ปาวิสี"ติ.
       สตฺถุ เจว สํวณฺณิโตติ สตฺถารา จ ปสตฺโถ. วิญฺูนนฺติ อิทมฺปิ กรณตฺเถ
สามิวจนํ, ปณฺฑิเตหิ สพฺรหฺมจารีหิ จ สมฺภาวิโตติ อตฺโถ. ปโหตีติ สกฺโกติ.
อติกฺกมฺเมว มูลํ อติกฺกมฺเมว ขนฺธนฺติ สาโร นาม มูเล วา ขนฺเธ วา ภเวยฺย,
ตมฺปิ อติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถ. เอวํสมฺปทมิทนฺติ เอวํสมฺปตฺติกํ, อีทิสนฺติ อตฺโถ.
อติสิตฺวาติ อติกฺกมิตฺวา. ชานํ ชานาตีติ ชานิตพฺพเมว ชานาติ. ปสฺสํ ปสฺสตีติ
ปสฺสิตพฺพเมว ปสฺสติ. ยถา วา เอกจฺโจ วิปรีตํ คณฺหนฺโต ชานนฺโตปิ น
ชานาติ, ปสฺสนฺโตปิ น ปสฺสติ, น เอวํ ภควา. ภควา ปน ชานนฺโต ชานาติ,
ปสฺสนฺโต ปสฺสติเยว. สฺวายํ ทสฺสนปริณายกฏฺเน จกฺขุภูโต. วิทิตกรณฏฺเน
าณภูโต. อวิปรีตสภาวฏฺเน ปริยตฺติธมฺมปวตฺตนโต วา หทเยน จินฺเตตฺวา
วาจาย นิจฺฉาริตธมฺมมโยติ ธมฺมภูโต. เสฏฺฏฺเน พฺรหฺมภูโต. อถวา จกฺขุ
วิย ภูโตติ จกฺขุภูโต. เอวเมเตสุ ปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สฺวายํ ธมฺมสฺส
วตฺตนโต วตฺตา. ปวตฺตนโต ปวตฺตา. หตฺถํ นีหริตฺวา ทสฺสนสมตฺถตาย อตฺถสฺส
นินฺเนตา. อมตาธิคมาย ๒- ปฏิปตฺตึ เทเสตีติ อมตสฺส ทาตา.
       อครุํ กริตฺวาติ ปุนปฺปุนํ ยาจาเปนฺโตปิ หิ ครุํ กโรติ นาม. อตฺตโน
เสกฺขปฏิสมฺภิทาาเณ ตฺวา สิเนรุปาทโต วาลิกํ อุทฺธรมาโน วิย ทุวิญฺเยฺยํ
กตฺวา กเถนฺโตปิ ครุํ กโรติเยว นาม. เอวํ อกตฺวา อเมฺห ปุนปฺปุนํ
อยาจาเปตฺวา สุวิญฺเยฺยมฺปิ โน กตฺวา กเถหีติ วุตฺตํ โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วจนญฺจสฺส     ๒ ม. อมตาธิคมสฺส
      ยํ โข โวติ ยํ โข ตุมฺหากํ. จกฺขุนา โข อาวุโส โลกสฺมึ โลกสญฺี
โหติ โลกมานีติ จกฺขุํ หิ โลเก อปฺปหีนทิฏฺิปุถุชฺชโน สตฺตโลกวเสน โลโกติ
สญฺชานาติ เจว มญฺติ จ, ตถา จกฺกวาฬโลกวเสน. น หิ อญฺตฺร
จกฺขฺวาทีหิ ทฺวาทสอายตเนหิ ตสฺส สา สญฺา วา มาโน วา อุปฺปชฺชติ.
เตน วุตฺตํ "จกฺขุนา โข อาวุโส โลกสฺมึ โลกสญฺี โหติ โลกมานี"ติ. อิมสฺส
จ โลกสฺส คมเนน อนฺโต นาม าตุํ วา ทฏฺุํ วา ปตฺตุํ วา น สกฺกา.
ลุชฺชนฏฺเน ปน ตสฺเสว จกฺขฺวาทิเภทสฺส โลกสฺส นิพฺพานสงฺขาตํ อนฺตํ
อปฺปตฺวา วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา นาม นตฺถีติ เวทิตพฺพา.
     เอวํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ "สาวเกน ปโญฺห กถิโตติ มา
นิกฺกงฺขา อหุวตฺถ, อยํ ภควา สพฺพญฺุตาณตุลํ คเหตฺวา นิสินฺโน,
อิจฺฉมานา ตเมว อุปสงฺกมิตฺวา นิกฺกงฺขา โหถา"ติ อุยฺโยเชนฺโต อากงฺขมานา
ปนาติอาทิมาห.
     อิเมหิ อากาเรหีติ อิเมหิ การเณหิ จกฺกวาฬโลกสฺส อนฺตาภาวการเณหิ
เจว สงฺขารโลกสฺส อนฺตาปตฺติการเณหิ จ.
     อิเมหิ ปเทหีติ อิเมหิ อกฺขรสมฺปิณฺฑเนหิ. พฺยญฺชเนหีติ ปาฏิเยกฺกอกฺขเรหิ.
     ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโต ธาตุกุสโล
อายตนกุสโล ปจฺจยาการกุสโล การณาการณกุสโลติ. มหาปญฺโติ มหนฺเต
อตฺเถ มหนฺเต ธมฺเม มหนฺตา นิรุตฺติโย มหนฺตานิ ปฏิภานานิ
ปริคฺคณฺหณสมตฺถตาย มหาปญฺาย สมนฺนาคโต. ยถา ตํ อานนฺเทนาติ ยถา อานนฺเทน
พฺยากตํ,
     ตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ยถา อานนฺเทน ตํ พฺยากตํ, อหมฺปิ ตํ เอวเมว
พฺยากเรยฺยนฺติ อตฺโถ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๘-๔๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=821&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=821&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=169
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=2411
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=2339
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=2339
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_18