ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                       ๕. ปณิหิตอจฺฉวคฺควณฺณนา
      [๔๑] ปญฺจมสฺส ปฐเม เสยฺยถาปีติ โอปมฺมตฺเถ นิปาโต. ตตฺร ภควา กตฺถจิ
อตฺเถน อุปมํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสติ วตฺถสุตฺเต ๑- วิย, ๒- ปาริจฺฉตฺตโกปมอคฺคิกฺ-
ขนฺโธปมาทิสุตฺเตสุ ๓- วิย จ, กตฺถจิ อุปมาย อตฺถํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสติ
โลณมฺพิลสุตฺเต ๔- วิย, สุวณฺณการสุตฺตสุริโยปมาทิสุตฺเตสุ  ๕- วิย จ. อิมสฺมึ
ปน สาลิสูโกปเม อุปมาย อตฺถํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺถ สาลิสูกนฺติ สาลิผลสฺส ๖- สูกํ. ยวสูเกสุปิ เอเสว นโย. วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ.
มิจฺฉาปณิหิตนฺติ มิจฺฉา ฐปิตํ. ยถา วิชฺฌิตุํ สกฺโกติ, น เอวํ อุทฺธคฺคํ
กตฺวา ฐปิตนฺติ อตฺโถ. เภจฺฉตีติ ๗- ภินฺทิสฺสติ, ฉวึ ฉินฺทิสฺสตีติ อตฺโถ.
มิจฺฉาปณิหิเตน จิตฺเตนาติ มิจฺฉา ฐปิเตน จิตฺเตน. วฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตํ
สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. อวิชฺชนฺติ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อญฺญาณภูตํ ฆนพหุลํ มหาอวิชฺชํ.
วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสตีติ เอตฺถ วิชฺชนฺติ อรหตฺตมคฺคญาณํ. นิพฺพานนฺติ ตณฺหาวานโต
นิกฺขนฺตภาเวน เอวํ วุตฺตํ อมตํ. สจฺฉิกริสฺสตีติ ปจฺจกฺขํ กริสฺสติ.
      [๔๒]  ทุติเย สมฺมาปณิหิตนฺติ ยถา ภินฺทิตุํ สกฺโกติ, เอวํ อุทฺธคฺคํ กตฺวา
สุฏฺฐุ ฐปิตํ. อกฺกนฺตนฺติ เอตฺถ ปาเทเนว อกฺกนฺตํ นาม โหติ, หตฺเถน อุปฺปีฬิตํ.
รุฬฺหิสทฺทวเสน ปน อกฺกนฺตนฺเตฺวว วุตฺตํ. อยเญฺหตฺถ อริยโวหาโร. กสฺมา ปน
อญฺเญ เสปณฺณิกณฺฏกาทโย ๘- มหนฺเต อคฺคเหตฺวา สุขุมํ ทุพฺพลํ สาลิสูกยวสูกเมว
คหิตนฺติ? อปฺปมตฺตกสฺสาปิ กุสลกมฺมสฺเสว วธาย ๙- สมตฺถภาวทสฺสนตฺถํ. ยถา หิ
สุขุมํ ทุพฺพลํ สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา โหตุ, มหนฺตา ๑๐- เสปณฺณิกณฺฏกมทนกณฺฏกาทโย
วา, เอเตสุ ยงฺกิญฺจิ มิจฺฉา ฐปิตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา ฉินฺทิตุํ โลหิตํ วา
@เชิงอรรถ:  ปาลิ. วตฺถูปสุตฺต, ม.มู. ๑๒/๗๐/๔๘   องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๖/๑๑๘ (สฺยา)
@ องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๙/๑๒๙ (สฺยา)   ปาลิ. โลณผลสุตฺต,
@องฺ.ติก. ๒๐/๑๐๑/๒๔๒   องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๓/๑๐๒ มหาวคฺค (สฺยา)   ม. สาลิผเล
@ ก.,ม. ภิชฺชิสฺสติ...   ฉ.ม.,อิ. เสปณฺณิกณฺฏกมทนกณฺฏกาทโย
@ ฉ.ม.,อิ. กุสลกมฺมสฺส วิวฏฺฏาย  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. มหนฺตมหนฺตา
อุปฺปาเทตุํ น สกฺโกติ, สมฺมาปณิหิตํปิ ๑- สกฺโกติ, เอวเมว อปฺปมตฺตกํ
ปณฺณมุฏฺฐิมตฺตกทานํ กุสลํ ๒- วา โหตุ, มหนฺตํ เวลามทานาทิกุสลํ วา, สเจ
วฏฺฏสมฺปตฺตึ ปฏฺเฐตฺวา วฏฺฏสนฺนิสฺสิตวเสน มิจฺฉา ฐปิตํ โหติ, วฏฺฏเมว
อาหริตุํ สกฺโกติ, โน วิวฏฺฏํ. "อิทํ เม ทานํ อาสวกฺขยาวหํ โหตู"ติ เอวํ ปน
วิวฏฺฏํ ปฏฺเฐนฺเตน วิวฏฺฏวเสน สมฺมา ฐปิตํ อรหตฺตมฺปิ ปจฺเจกโพธิญาณมฺปิ
สพฺพญฺญุตญฺญาณมฺปิ ทาตุํ สกฺโกติเยว. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "ปฏิสมฺภิทา วิโมกฺขา จ         ยา จ สาวกปารมี
            ปจฺเจกโพธิ พุทฺธภูมิ           สพฺพเมเตน ลพฺภตี"ติ. ๓-
อิมสฺมึ สุตฺตทฺวเย จ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํ.
      [๔๓] ตติเย ปทุฏฺฐจิตฺตนฺติ โทเสน ปทุฏฺฐจิตฺตํ. เจตสา เจโต ปริจฺจาติ
อตฺตโน จิตฺเตน ตสฺส จิตฺตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา. ยถาภตํ นิกฺขิตฺโตติ ยถา อาหริตฺวา
ฐปิโต. เอวํ นิรเยติ เอวํ นิรเย ฐิโตเยวาติ ทฏฺฐพฺโพ. ๔-
      อปายนฺติอาทิ สพฺพํ นิรยเววจนเมตํ. ๕- นิรโย หิ อยสงฺขาตา สุขา อเปโตติ
อปาโย, ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสรณนฺติ ทุคฺคติ, ทุกฺกฏการิโน เอตฺถ วิวสา นิปตนฺตีติ
วินิปาโต, นิรสฺสาทฏฺเฐน นิรโย.
       [๔๔] จตุตฺเถ ปสนฺนนฺติ สทฺธาปสาเทน ปสนฺนํ. สุคตินฺติ สุขสฺส คตึ.
สคฺคํ โลกนฺติ รูปาทีหิ สมฺปตฺตีหิ สุฏฺฐุ อคฺคํ โลกํ.
       [๔๕] ปญฺจเม อุทกรหโทติ อุทกทโห. อาวิโลติ อวิปฺปสนฺโน. ลุฬิโตติ
อปริสุทฺโธ. ๖- กลลีภูโตติ กทฺทมีภูโต. สิปฺปิสมฺพุกนฺติอาทีสุ สิปฺปิโย จ
สมฺพุกา จ สิปฺปิสมฺพุกํ. สกฺขรานิ ๗- จ กถลานิ จ สกฺขรกถลํ. มจฺฉานํ คุมฺพํ
ฆฏาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สมฺมา ฐปิตํ ปน   ฉ.ม.,อิ. ติณมุฏฺฐิมตฺตทานกุสลํ
@ ปาลิ. วิโมกฺโข (จุฬ.), ขุ.ขุ. ๒๕/๑๕/๑๓ นิธิกณฺฑสุตฺต   ฉ.ม. วตฺตพฺโพ
@ ฉ.ม.,อิ. นิรยเววจนเมว   ฉ.ม. อปริสณฺฐิโต   ฉ.ม.,อิ. สกฺขรา จ กฐลานิ จ
@สกฺขรกฐลํ
มจฺฉคุมฺพํ. จรนฺตมฺปิ ติฏฺฐนฺตมฺปีติ เอตฺถ สกฺขรกถลํ ติฏฺฐติเยว, อิตรานิ
จรนฺติปิ ติฏฺฐนฺติปิ. ยถา ปน อนฺตรนฺตรา ฐิตาสุปิ นิสินฺนาสุปิ นิปชฺชมานาสุปิ
"เอตา คาวิโย จรนฺตี"ติ จรนฺติโย อุปาทาย อิตราปิ "จรนฺตี"ติ วุจฺจนฺติ, เอวํ
ติฏฺฐนฺตเมว สกฺขรกถลํ อุปาทาย อิตรมฺปิ ทฺวยํ "ติฏฺฐนฺตนฺ"ติ วุตฺตํ, อิตรทฺวยํ
จรนฺตํ อุปาทาย สกฺขรกถลมฺปิ "จรนฺตนฺ"ติ วุตฺตํ.
      อาวิเลนาติ ปญฺจหิ นีวรเณหิ ปริโยนทฺเธน. อตฺตตฺถํ วาติอาทีสุ อตฺตโน
ทิฏฺฐธมฺมิโก โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสโก อตฺโถ อตฺตตฺโถ นาม. อตฺตโน สมฺปราเย
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสโก อตฺโถ ปรตฺโถ นาม โหติ. โสปิ ปรตฺถยุตฺโตติ ปรตฺโถ. ๑-
ตทุภยํ อุภยตฺโถ นาม. อปิจ อตฺตโน ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิโก โลกิยโลกุตฺตโร อตฺโถ
อตฺตตฺโถ นาม, ปรสฺส ตาทิโสว อตฺโถ ปรตฺโถ นาม, ตทุภยมฺปิ อุภยตฺโถ นาม. อุตฺตรึ
วา มนุสฺสธมฺมาติ ทสกุสลกมฺมปถสงฺขาตา มนุสฺสธมฺมา อุตฺตรึ. อยญฺหิ ทสวิโธ
ธมฺโม วินาปิ อญฺญสมาทปเก ๒- สตฺถนฺตรกปฺปาวสาเน ชาตสํเวเคหิ มนุสฺเสหิ สยเมว
สมาทินฺนตฺตา มนุสฺสธมฺโมติ วุจฺจติ, ตโต อุตฺตรึ ปน ฌานวิปสฺสนามคฺคผลานิ
เวทิตพฺพานิ. อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ อริยานํ ยุตฺตํ, อริยภาวํ วา กาตุํ สมตฺถํ
ญาณทสฺสนสงฺขาตํ วิเสสํ. ญาณเมว หิ ชานนฏฺเฐน ญาณํ, ทสฺสนฏฺเฐน ทสฺสนนฺติ
เวทิตพฺพํ, ทิพฺพจกฺขุญาณวิปสฺสนาญาณมคฺคญาณผลญาณปจฺจเวกฺขณญาณานเมตํ
อธิวจนํ.
       [๔๖] ฉฏฺเฐ อจฺโฉติ อมโล, ๓- ปสนฺโนติปิ วฏฺฏติ. วิปฺปสนฺโนติ สุฏฺฐุ
ปสนฺโน. อนาวิโลติ น อาวิโล, ปริสุทฺโธติ อตฺโถ, เผณปุพฺพุฬสงฺขเสวาลปณกรหิโตติ
วุตฺตํ โหติ. อนาวิเลนาติ ปญฺจนีวรณวิปฺปยุตฺเตน. ๔- เสสํ จตุตฺเถ วุตฺตนยเมว.
อิมสฺมึ สุตฺตทฺวเย วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. โส หิ ปรตฺถ อตฺโถติ ปรตฺโถ   ฉ.ม.,อิ. อญฺญํ สมาทปกํ   ฉ.ม. อพหโล
@ ฉ.ม. ปญฺจนีวรณวิมุตฺเตน
      [๔๗] สตฺตเม รุกฺขชาตานนฺติ ปจฺจตฺเต สามิวจนํ, รุกฺขชาตานีติ อตฺโถ.
รุกฺขานเมตํ อธิวจนํ. ยทิทนฺติ นิปาตมตฺตํ. มุทุตายาติ มุทุภาเวน. โกจิ หิ รุกฺโข
วณฺเณนปิ อคฺโค โหติ, โกจิ คนฺเธน, โกจิ รเสน, โกจิ ถทฺธตาย. ๑- จนฺทโน ๒-
ปน มุทุตาย เจว กมฺมญฺญตาย จ อคฺโค เสฏฺโฐติ ทสฺเสติ. จิตฺตํ ภิกฺขเว
ภาวิตํ พหุลีกตนฺติ เอตฺถ สมถวิปสฺสนาวเสน ภาวิตญฺเจว ปุนปฺปุนํ กตญฺจ จิตฺตํ
อธิปฺเปตํ. กุรุนฺทกวาสิปุสฺสมิตฺตตฺเถโร ปนาห "เอกนฺตํ มุทุ เจว กมฺมนิยญฺจ
จิตฺตํ นาม อภิญฺญาปาทกจตุตฺถชฺฌานจิตฺตเมว อาวุโส"ติ.
      [๔๘] อฏฺฐเม เอวํ ลหุปริวตฺตนฺติ เอวํ ลหุํ อุปฺปชฺชิตฺวา ลหุํ นิรุชฺฌนกํ.
ยาวญฺจาติ อธิมตฺตสมานตฺเถ นิปาโต, อติวิย น สุกโรติ อตฺโถ. อิทนฺติ นิปาตมตฺตํ.
จิตฺตนฺติ เอกจฺเจ ตาว อาจริยา "ภวงฺคจิตฺตนฺ"ติ วทนฺติ, ตํ ปน ปฏิกฺขิปิตฺวา
"อิธ จิตฺตนฺติ ยงฺกิญฺจิ อนฺตมโส จกฺขุวิญฺญาณมฺปิ อธิปฺเปตเมวา"ติ วุตฺตํ.
อิมสฺมิมฺปน ฐาเน ๓- มิลินฺทราชา ธมฺมกถิกํ นาคเสนตฺเถรํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต นาคเสน
เอกสฺมึ อจฺฉรากฺขเณ ปวตฺติตจิตฺตสงฺขารา สเจ รูปิโน อสฺสุ, ๔- กติว มหาราสิ
ภเวยฺยา"ติ. "วาหสตานํ โข มหาราช วีหีนํ อฑฺฒจูฬวาหา วีหีนํ สตฺต อมฺพณานิ
เทฺว จ ตุมฺพา เอกจฺฉรากฺขเณ ปวตฺติตสฺส จิตฺตสฺส สงฺขมฺปิ น อุเปนฺติ,
กลฺลมฺปิ น อุเปนฺติ, กลฺลภาคมฺปิ น อุเปนฺตี"ติ. ๕- อถ กสฺมา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
"อุปมาปิ น สุกรา"ติ วุตฺตํ. ยเถว วีหิอุปมํ ๖- ปฏิกฺขิปิตฺวาปิ กปฺปทีฆภาวสฺส
โยชนิกปพฺพเตน โยชนิกสาสปปุณฺณนคเรน, จ นิรยทุกฺขสฺส สตฺติสตาหโตปเมน,
สตฺตสุขสฺส ๗- จ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติยา อุปมา กตา, เอวมิธาปิ กาตพฺพาติ? ตตฺถ
"สกฺกา ปน ภนฺเต อุปมา กาตุนฺ"ติ เอวํ ปุจฺฉาวเสน อุปมา กตา, อิมสฺมึ สุตฺเต
ปุจฺฉาย อภาเวน น กตา. อิทญฺหิ สุตฺตํ ธมฺมเทสนาปริโยสาเน วุตฺตํ. อิติ อิมสฺมึ
สุตฺเต จิตฺตราสิ นาม กถิโตติ.
@เชิงอรรถ:  ม. ผุฏฺฐตาย   ฉ.ม. ผนฺทโน   ฉ.ม.,อิ. อิมสฺมึ ปนตฺเถ   ม. ปิณฺโฑ อสฺส
@ มิลินฺท. ๒/๑๐๙ สพฺพญฺญุภาวปญฺห (จุฬ.)   ฉ.ม.,อิ. ยเถว หิ อุปมํ
@ ฉ.ม.,อิ. สคฺคสุขสฺส
      [๔๙] นวเม ปภสฺสรนฺติ ปณฺฑรํ ปริสุทฺธํ. จิตฺตนฺติ ภวงฺคจิตฺตํ. กึ ปน
จิตฺตสฺส วณฺโณ นาม อตฺถีติ? นตฺถิ. นีลาทีนญฺหิ อญฺญตรวณฺณํ โหตุ สุวณฺณวณฺณํ
วา ๑- ยงฺกิญฺจิ ปริสุทฺธตาย "ปภสฺสรนฺ"ติ วุจฺจติ. อิทมฺปิ นิรุปกฺกิเลสตาย
ปริสุทฺธนฺติ ปภสฺสรํ. ตญฺจ โขติ ตํ ภวงฺคจิตฺตํ. อาคนฺตุเกหีติ อสหชาเตหิ ปจฺฉา
ชวนกฺขเณ อุปฺปชฺชนเกหิ. อุปกฺกิเลเสหีติ ราคาทีหิ อุปกฺกิลิฏฺฐตฺตา
อุปกฺกิลิฏฺฐํ นามาติ วุจฺจติ. กถํ? ยถา หิ สีลวนฺโต อาจารสมฺปนฺนา มาตาปิตโร
วา อาจริยุปชฺฌายา วา ทุสฺสีลานํ ทุราจารานํ อวตฺตสมฺปนฺนานํ ปุตฺตานญฺเจว
อนฺเตวาสิกสทฺธิวิหาริกานญฺจ วเสน "อตฺตโน ปุตฺเต วา อนฺเตวาสิกสทฺธิวิหาริเก วา
น ตชฺเชนฺติ น สิกฺขาเปนฺติ น โอวทนฺติ นานุสาสนฺตี"ติ อวณฺณํ อกิตฺตึ ลภนฺติ,
เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. อาจารสมฺปนฺนา มาตาปิตโร วิย จ อาจริยุปชฺฌายา
วิย จ ภวงฺคจิตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ, ปุตฺตาทีนํ วเสน เตสํ อกิตฺติลาโภ วิย ชวนกฺขเณ
รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนสภาวานํ โลภโทสโมหสหคตานํ จิตฺตานํ วเสน อุปฺปนฺเนหิ
อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ ปกติปริสุทฺธมฺปิ ภวงฺคจิตฺตํ อุปกฺกิลิฏฺฐํ นาม
โหตีติ.
      [๕๐] ทสเม ภวงฺคจิตฺตเมว จิตฺตํ. วิปฺปมุตฺตนฺติ ชวนกฺขเณ อรชฺชมานํ
อทุสฺสมานํ อมุยฺหมานํ ติเหตุกญาณสมฺปยุตฺตาทิกุสลวเสน อุปฺปชฺชมานํ อาคนฺตุเกหิ
อุปกฺกิเลเสหิ วิมุตฺตํ นาม โหตีติ. ๒- อิธาปิ ยถา สีลวนฺตานํ อาจารสมฺปนฺนานํ
ปุตฺตาทีนํ วเสน มาตาทโย "โสภนา เอเตเยว อตฺตโน ปุตฺตกาทโย สิกฺขาเปนฺติ
โอวทนฺติ อนุสาสนฺตี"ติ วณฺณกิตฺติลาภิโน โหนฺติ, เอวํ ชวนกฺขเณ
อุปฺปนฺนกุสลจิตฺตวเสน อิทํ ภวงฺคจิตฺตํ อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ
วิปฺปมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ.
                     ปณิหิตอจฺฉวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ปญฺจโม วคฺโค.
@เชิงอรรถ:  ฉ.,อิ. อวณฺณํ วา, ม. สุวณฺณํ วา   ฉ.ม.,อิ. วิปฺปมุตฺตํ นาม โหติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๙-๕๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=1149&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=1149&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=42              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=161              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=166              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=166              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]