ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                   มโนรถปูรณี นาม องฺคุตฺตรนิกายฏฺฐกถา
                          ทุกาทินิปาตวณฺณนา
                            ---------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                           ทุกนิปาตวณฺณนา
                          ๑. ปฐมปณฺณาสก
                   ๑. กมฺมกรณวคฺค ๑. วชฺชสุตฺตวณฺณนา
       [๑] ทุกนิปาตสฺส ปฐเม วชฺชานีติ โทสา อปราธา. ทิฏฐธมฺมิกนฺติ ทิฏเฐว
ธมฺเม อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว อุปฺปนฺนผลฺ. สมฺปรายิกนฺติ สมฺปราเย อนาคเต
อตฺตภาเว อุปฺปนฺนผลฺ. อาคุจารินฺติ ปาปการึ อปราธการกํ. ราชาโน คเหตฺวา
วิวิธา กมฺมกรณา ๑- กาเรนฺเตติ ๒- โจรํ คเหตฺวา วิวิธา กมฺมกรณา ราชปุริสา
กโรนฺติ, ราชาโน ปน ตา กาเรนฺติ นาม. ตํ โจรํ เอวํ กมฺมกรณา การิยมานํ
เอส ปสฺสติ. เตน วุตฺตํ "ปสฺสติ โจรํ อาคุจารึ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมกรณา
กาเรนฺเต"ติ. อฑฺฒทณฺฑเกหีติ มุคฺคเรหิ, ๓- ปหรณตฺถํ ๔- วา จตุหตฺถทณฺฑํ เทฺวธา
เฉตฺวา คหิตทณฺฑเกหิ. พิลงฺคถาลิกนฺติ กญฺชิยอุกฺขลิกกมฺมกรณํ. ตํ กโรนฺตา
สีสกฏาหํ อุปฺปาเฏตฺวา ตตฺตํ อโยคุฬํ สณฺฑาเสน คเหตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปนฺติ, เตน
มตฺถลุงฺคํ ปกฺกุฏฐิตฺวา ๕- อุตฺตรติ. สงฺขมุณฺฑิกนฺติ ๖- สงฺขมุณฺฑิกกมฺมกรณํ.
@เชิงอรรถ:  ม. วิวิธานิ กมฺมกรณานิ                อิ. กาเรนฺตีติ
@ สี. มุคฺคเรหิ ปหาเรหิปิ           ฉ.ม.,อิ. ปหารสาธนตฺถํ
@ ฉ.ม. ปกฺกุถิตฺวา, สี.,อิ. ปกฺกฏฺฐิตฺวา              สี.,อิ. สงฺขมุณฺฑกนฺติ
ตํ กโรนฺตา อุภโต ๑- กณฺณจูฬิกคลวาฏกปริจฺเฉเทน จมฺมํ ฉินฺทิตฺวา
สพฺพเกเส เอกโต คณฺฐึ กตฺวา ทณฺฑเกน วฏฺเฏตฺวา ๒- อุปฺปาเฏนฺติ, สห เกเสหิ
จมฺมํ อุฏฺฐหติ. ตโต สีสกฏาหํ ถูลสกฺขราหิ ฆํสิตฺวา โธวนฺตา สงฺขวณฺณํ กโรนฺติ.
ราหุมุขนฺติ ราหุมุขกมฺมกรณํ. ตํ กโรนฺตา อโยสงฺกุนา มุขํ วิวริตฺวา อนฺโตมุเข
ทีปํ ชาเลนฺติ, กณฺณจูฬิกาหิ วา ปฏฺฐาย มุขํ นิขาทเนน ขนนฺติ, โลหิตํ ปคฺฆริตฺวา
มุขํ ปูเรติ.
       โชติมาลิกนฺติ สกลสรีรํ เตลปิโลติกาย เวเฐตฺวา อาลิมฺเปนฺติ.
หตฺถปชฺโชติกนฺติ หตฺเถ เตลปิโลติกาย เวเฐตฺวา ทีปํ วิย ปชฺชาเลนฺติ.
เอรกวฏฺฏิกนฺติ ๓- เอรกวฏฺฏิกกมฺมกรณํ. ตํ กโรนฺตา เหฏฐาคีวโต ปฏฺฐาย จมฺมวฏฺเฏ
กนฺติตฺวา ๔- โคปฺผเก ฐเปนฺติ, ๕- อถ นํ โยตฺเตหิ พนฺธิตฺวา กฑฺฒนฺติ. โส อตฺตโน
จมฺมวฏฺเฏ อกฺกมิตฺวา อกฺกมิตฺวา ปตติ. จีรกวาสิกนฺติ จีรกวาสิกกมฺมกรณํ. ตํ
กโรนฺตา ตเถว จมฺมวฏฺเฏ กนฺติตฺวา กฏิยํ ฐเปนฺติ, กฏิโต ปฏฺฐาย กนฺติตฺวา
โคปฺผเกสุ ฐเปนฺติ, อุปริเมหิ เหฏฺฐิมสรีรํ จีรกนิวาสนนิวฏฺฐํ วิย โหติ.
เอเณยฺยกนฺติ เอเณยฺยกกมฺมกรณํ. ตํ กโรนฺตา อุโภสุ กปฺปเรสุ จ อุโภสุ ชานุเกสุ จ
อยวฬากานิ ๖- ทตฺวา อยสูลานิ โกฏฺเฏนฺติ, โส จตูหิ อยสูเลหิ ภูมิยํ ปติฏฺฐหติ.
อถ นํ ปริวาเรตฺวา อคฺคึ กโรนฺติ. "เอเณยฺยโก โชติปริคฺคโห ยถา"ติ อาคตฏฺฐาเนปิ
อิทเมว วุตฺตํ. ตํ กาเลน กาลํ สูลานิ อปเนตฺวา จตูหิ อฏฺฐิโกฏีหิเยว ฐเปนฺติ.
เอวรูปา กมฺมกรณา นาม นตฺถิ.
     พฬิสมํสิกนฺติ อุภโตมุเขหิ พฬิเสหิ ปหริตฺวา จมฺมมํสนฺหารูนิ อุปฺปาเฏนฺติ.
กหาปณกนฺติ ๗- สกลสรีรํ ติณฺหาหิ วาสีหิ กฏิโต ๘- ปฏฺฐาย กหาปณมตฺตํ กหาปณมตฺตํ
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม.,อิ. อุตฺตโรฏฺฐอุภโต....     ฉ.ม. เวเฐตฺวา, อิ. ทณฺเฑน จาเลตฺวา
@ ฉ.ม.,อิ. เอรกวฏฺฏกนฺติ                    สี.,อิ. กนฺตนฺตา
@ สี.,อิ. ปาเตนฺติ                          ฉ.ม. อยวลยานิ
@ ฉ.ม. กหาปณิกนฺติ                         ฉ.ม. โกฏิโต
ปาเตนฺตา โกฏฺเฏนฺติ. ขาราปฏิจฺฉกนฺติ ๑- สรีรํ ตตฺถ ตตฺถ อาวุเธหิ ปหริตฺวา
โกจฺเฉหิ ขารํ ฆํสนฺติ, จมฺมมํสนฺหารูนิ ปคฺฆริตฺวา อฏฐิกสงฺขลิกาว ติฏฺฐติ.
ปลิฆปริวตฺตกนฺติ ๒- เอเกน ปสฺเสน นิปชฺชาเปตฺวา กณฺณจฺฉิทฺเทน อยสูลํ โกฏฺเฏตฺวา
ปฐวิยา เอกาพทฺธํ กโรนฺติ. อถ นํ ปาเท คเหตฺวา อาวิญฺฉนฺติ. ๓- ปลาลปีฐกนฺติ
เฉโก การณิโก ฉวิจมฺมํ อจฺฉินฺทิตฺวา นิสทโปตเกหิ อฏฺฐีนิ ภินฺทิตฺวา เกเสสุ
คเหตฺวา อุกฺขิปติ, มํสราสิเยว โหติ. อถ นํ เกเสเหว ปริโยนนฺธิตฺวา คณฺหนฺติ,
ปลาลวฏฺฏึ วิย กตฺวา ปริเวเฐนฺติ. ๔- สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺเตติ กติปยานิ ทิวสานิ
อาหารํ อทตฺวา ฉาตกสุนเขหิ ขาทาเปนฺติ. เต มุหุตฺเตน อฏฺฐิกสงฺขลิกเมว กโรนฺติ.
สูเล อุตฺตาเสนฺเตติ สูเล อาโรเปนฺเต.
     น ปเรสํ ปาภตํ ปลุมฺปนฺโต จรตีติ ปเรสํ สนฺตกํ ภณฺฑํ ปรมฺมุขํ อาภตํ ๕-
อนฺตมโส อนฺตรวีถิยํ ปติตํ สหสฺสภณฺฑิกํปิ ทิสฺวา "อิมินา ชีวิสฺสามี"ติ
วิลุมฺปนฺโต น วิจรติ, ๖- โก อิมินา อตฺโถติ ปิฏฺฐิปาเทน วา ปวฏฺเฏตฺวา คจฺฉติ.
     ปาปโกติ ลามโก. ทุกฺโขติ อนิฏฺโฐ. กิญฺจ ตนฺติ กินฺนาม ตํ การณํ
ภเวยฺย. เยนาหนฺติ ๗- เยน อหํ. กายทุจฺจริตนฺติ ปาณาติปาตาทิ ติวิธํ อกุสลํ
กายกมฺมํ. กายสุจริตนฺติ ตสฺส ปฏิปกฺขภูตํ ติวิธํ กุสลํ กมฺมํ. วจีทุจฺจริตนฺติ
มุสาวาทาทิ จตุพฺพิธํ อกุสลํ วจีกมฺมํ. วจีสุจริตนฺติ ตสฺส ปฏิปกฺขภูตํ จตุพฺพิธํ
กุสลํ กมฺมํ. มโนทุจฺจริตนฺติ อภิชฺฌาทิ ติวิธํ อกุสลํ มโนกมฺมํ. มโนสุจริตนฺติ
ตสฺส ปฏิปกฺขภูตํ ติวิธํ กุสลํ กมฺมํ. สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรตีติ เอตฺถ ทุวิธา
สุทฺธิ ปริยายโต จ นิปฺปริยายโต จ. สรณคมเนน หิ ปริยาเยน สุทฺธํ อตฺตานํ
ปริหรติ นาม. ตถา ปญฺจหิ สีเลหิ, ทสหิ สีเลหิ, จตุปาริสุทฺธิสีเลน, ปฐมชฺฌาเนน
ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตเนน, โสตาปตฺติมคฺเคน, โสตาปตฺติผเลน ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม.,อิ. ขาราปติจฺฉิกนฺติ         ฉ.ม.,อิ. ปลิฆปริวตฺติกนฺติ
@ สี.,อิ. อาวิชฺฌนฺติ               ฉ.ม.,อิ. ปุน เวเฐนฺติ
@ สี.,อิ. ปฏิมุขํ อาภตํ   สี.,อิ. ปลุมฺปนฺโต วิลุมฺปนฺโต น จรติ
@ ฉ.ม.,อิ. ยาหนฺติ
อรหตฺตมคฺเคน ปริยาเยน สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรติ นาม. อรหตฺตผเล ปติฏฺฐิโต ปน
ขีณาสโว ฉินฺนมูลเก ปญฺจกฺขนฺเธ นฺหาเปนฺโตปิ ขาทาเปนฺโตปิ ภุญฺชาเปนฺโตปิ
นิสีทาเปนฺโตปิ นิปชฺชาเปนฺโตปิ นิปฺปริยาเยเนว สุทฺธํ นิมฺมลํ อตฺตานํ ปริหรติ
ปฏิชคฺคตีติ เวทิตพฺโพ.
     ตสฺมาติ ยสฺมา อิมานิ เทฺว วชฺชาเนว, โน น วชฺชานิ, ตสฺมา. วชฺชภีรุโนติ
วชฺชภีรุกา. วชฺชภยทสฺสาวิโนติ วชฺชานิ ภยโต ทสฺสนสีลา. เอตํ ปาฏิกงฺขนฺติ
เอตํ อิจฺฉิตพฺพํ, เอตํ อวสฺสภาวีติ ๑- อตฺโถ. ยนฺติ นิปาตมตฺตํ, การณวจนํ วา
เยน การเณน ปริมุจฺจิสฺสติ สพฺพวชฺเชหิ. เกน ปน การเณน ปริมุจฺจิสฺสตีติ?
จตุตฺถมคฺเคน เจว จตุตฺถผเลน จ. มคฺเคน หิ ปริมุจฺจิสฺสติ นาม, ๒- ผเล ปตฺเต
ปริมุตฺโต นาม โหติ. ๓- กึ ปน ขีณาสวสฺส อกุสลํ น วิปจฺจตีติ? วิปจฺจติ,
ตํ ปน ขีณาสวภาวโต ปุพฺเพ กตํ. ตํ   จ โข อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว, สมฺปราเย
ปนสฺส กมฺมผลนฺนาม นตฺถีติ. ปฐมํ.
                         ๒. ปธานสุตฺตวณฺณนา
     [๒] ทุติเย ปธานานีติ วิริยานิ. วิริยญฺหิ ปทหิตพฺพโต ปธานภาวกรณโต วา
ปธานนฺติ วุจฺจติ. ทุรภิสมฺภวานีติ ทุสฺสหานิ ทุปฺปูริยานิ, ทุกฺกรานีติ
อตฺโถ. อคารํ อชฺฌาวสตนฺติ อคาเร วสนฺตานํ. จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลาน-
ปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานุปฺปาทนตฺถํ ปธานนฺติ เอเตสํ จีวราทีนํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ
อนุปฺปาทนตฺถาย ปธานนฺนาม ทุรภิสมฺภวนฺติ ทสฺเสติ. จตุรตนิกํปิ หิ ปิโลติกํ,
ปสตตณฺฑุลมตฺตํ วา ภตฺตํ, จตุรตนิกํ วา ปณฺณสาลํ, เตลสปฺปินวนีตาทีสุ วา
อปฺปมตฺตกํปิ เภสชฺชํ ปเรสํ เทถาติ วตฺตุํปิ นีหริตฺวา ทาตุํ ทุกฺกรํ อุภโต
พฺยูฬฺหสงฺคามปฺปเวสนสทิสํ. เตนาห ภควา:-
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม. อวสฺสํภาวีติ, ม. อวสฺสํภาวี อตฺตนิ ภาวีติ      ฉ.ม. ปริมุจฺจติ นาม
@ ฉ.ม.,อิ. ผลํ ปตฺโต ปริมุตฺโต นาม โหตีติ
                 "ทานํ จ ยุทฺธํ จ สมานมาหุ
                  อปฺปาปิ สนฺตา พหุเก ชินนฺติ
                  อปฺปํปิ เจ สทฺทหาโน ททาติ
                  เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถา"ติ. ๑-
     อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตานนฺติ เคหโต นิกฺขมิตฺวา อคารสฺส ฆราวาสสฺส
หิตาวเหหิ กสิโครกฺขาทีหิ วิรหิตํ อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ อุปคตานํ. สพฺพูปธิ-
ปฏินิสฺสคฺคตฺถํ ปธานนฺติ สพฺเพสํ ขนฺธูปธิกิเลสูปธิอภิสงฺขารูปธีนํ ๒- ปฏิ-
นิสฺสคฺคสงฺขาตสฺส นิพฺพานสฺส อตฺถาย วิปสฺสนาย เจว มคฺเคน ๓- จ สหชาตํ
วิริยํ. ตสฺมาติ ยสฺมา อิมานิ เทฺว ปธานานิ ทุรภิสมฺภวานิ, ตสฺมา. ทุติยํ.
                         ๓. ตปนียสุตฺตวณฺณนา
     [๓] ตติเย ตปนียาติ อิธ เจว สมฺปราเย จ ตปนฺตีติ ตปนียา. ตปฺปตีติ
จิตฺตสนฺตาเปน ตปฺปติ อนุโสจติ กายทุจฺจริตํ กตฺวา นนฺทยกฺโข วิย นนฺทมาณโว
วิย นนฺทโคฆาตโก วิย เทวทตฺโต วิย เทฺว ภาติกา วิย จ. เต กิร คาวึ ๔-
วธิตฺวา มํสํ เทฺว โกฏฺฐาเส อกํสุ. ตโต กนิฏฺโฐ เชฏฐกํ อาห "มยฺหํ ทารกา
พหู, อิมานิ เม ๕- อนฺตานิ เทหี"ติ. อถ นํ โส "สพฺพมํสํ เทฺวธา วิภตฺตํ,
ปุน กึ มคฺคสี"ติ ปหริตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ. นิวตฺติตฺวา ปน ๖- โอโลเกนฺโต
มตํ ทิสฺวา "ภาริยํ เม กมฺมํ กตนฺติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. อถสฺส พลวโสโก อุปฺปชฺชิ.
โส ฐิตฏฺฐาเนปิ นิสินฺนฏฐาเนปิ ตเทว กมฺมํ อาวชฺเชติ, จิตฺตสฺสาทํ น ลภติ.
อสิตปีตขาทิตสายิตํปิสฺส สรีเร โอชํ น ผรติ, อฏฺฐิจมฺมมตฺตเมว อโหสิ. อถ นํ
เอโก เถโร ทิสฺวา "อุปาสก ตฺวํ ปหูตนฺนปาโน, อฏฺฐิจมฺมมตฺตเมว เต อวสิฏฺฐํ,
@เชิงอรรถ:   สํ.ส. ๑๕/๓๓/๒๔ สาธุสุตฺต, ขุ.ชา.ก. ๒๗/๑๑๘๓/๒๔๙ อาทิตฺตชาตก (สฺยา)
@ ฉ.ม.,อิ....อภิสงฺขารูปธิสงฺขาตานํ อุปธีนํ   ม. อคฺคมคฺเคน   ฉ.ม. คาวํ
@ สี.,อิ. เทฺว                           ฉ.ม.,อิ. จ นํ
อตฺถิ นุ โข เต กิญฺจิ ตปนียกมฺมนฺ"ติ ปุจฺฉิ. ๑- โส "อาม ภนฺเต"ติ สพฺพํ
อาโรเจสิ. อถ นํ เถโร "ภาริยํ เต อุปาสก กมฺมํ กตํ, อนปราธฏฺฐาเน
อปรทฺธนฺ"ติ อาห. โส เตเนว กมฺเมน กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโต. วจีทุจฺจริเตน
สุปฺปพุทฺธสกฺกโกกาลิกจิญฺจมาณวิกาทโย วิย ตปฺปติ. เสสเมตฺถ จตุตฺเถ จ
อุตฺตานตฺถเมวาติ. ๒-
                        ๕. อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา
     [๕] ปญฺจเม ทฺวินฺนาหนฺติ ทฺวินฺนํ อหํ. อุปญฺญาสินฺติ อุปคนฺตฺวา คุณํ
อญฺญาสึ, ชานึ ปฏิวิชฺฌินฺติ อตฺโถ. อิทานิ เต ธมฺเม ทสฺเสนฺโต ยา จ
อสนฺตุฏฐิตาติอาทิมาห. อิมญฺหิ ธมฺมทฺวยํ นิสฺสาย สตฺถา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต, ตสฺมา
ตสฺสานุภาวํ ทสฺเสนฺโต เอวมาห. ตตฺถ อสนฺตุฏฺฐิตา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อิมินา
อิมํ ทีเปติ:-  "อหํ ฌานมตฺตเกน วา โอภาสนิมิตฺตมตฺตเกน วา อสนฺตุฏโฐ หุตฺวา
อรหตฺตมคฺคเมว อุปฺปาเทสึ. ยาว โส น อุปฺปชฺชติ, ๓- น ตาวาหํ สนฺตุฏโฐ อโหสึ.
ปธานสฺมึ จ อนุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา อโนสกฺกนาย ฐตฺวาเยว ปธานกิริยํ อกาสินฺ"ติ
อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ยา จ อปฺปฏิวานิตาติอาทิมาห. ตตฺถ อปฺปฏิวานิตาติ
อปฺปฏิกฺกมนา อโนสกฺกนา. อปฺปฏิวานี สุทาหํ ภิกฺขเว ปทหามีติ เอตฺถ สุทนฺติ
นิปาตมตฺตํ, อหํ ภิกฺขเว อโนสกฺกนายํ ฐิโต โพธิสตฺตกาเล สพฺพญฺญุตํ ปฏฺเฐนฺโต
ปธานมกาสินฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     อิทานิ ยถา เตน ตํ ปธานํ กตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต กามํ ตโจ จาติอาทิมาห.
ตตฺถ ปตฺตพฺพนฺติ อิมินา ปตฺตพฺพคุณชาตํ ทสฺเสติ. ปุริสถาเมนาติอาทีสุ ๔-
ปุริสสฺส ญาณถาโม ญาณวิริยํ ญาณปรกฺกโม จ กถิโต. สณฺฐานนฺติ ฐปนา
อปฺปวตฺตนา โอสกฺกนา, ปฏิปฺปสฺสทฺธีติ อตฺโถ. เอตฺตาวตาเนน จตุรงฺคสมนฺนาคตํ
วิริยาธิฏฺฐานนฺนาม กถิตํ. เอตฺถ หิ กามํ ตโจ จาติ เอกํ องฺคํ, นฺหารุ จาติ
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. อุตฺตานตฺถเมว
@ ฉ.ม.,อิ. อุปฺปชฺชิ   ฉ.ม.....อาทินา
เอกํ, อฏฺฐิ จาติ เอกํ, มํสโลหิตนฺติ เอกํ, อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิ.
ปุริสถาเมนาติอาทีนิ อธิมตฺตวิริยาธิวจนานิ. อิติ ปุริเมหิ จตูหิ องฺเคหิ
สมนฺนาคเตน หุตฺวา เอวํ อธิฏฺฐิตวิริยํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิริยาธิฏฺฐานนฺนามาติ
เวทิตพฺพํ. เอตฺตาวตา เตน โพธิปลฺลงฺเก อตฺตโน อาคมนียปฏิปทา กถิตา.
     อิทานิ ตาย ปฏิปทาย ปฏิลทฺธคุณํ กเถตุํ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ
อปฺปมาทาธิคตาติ สติอวิปฺปวาสสงฺขาเตน อปฺปมาเทน อธิคตา, น สุตฺตปฺปมตฺเตน ๑-
ลทฺธา. สมฺโพธีติ จตุมคฺคญาณํ เจว สพฺพญฺญุตญาณํ จ. น หิ สกฺกา เอตํ
สุตฺตปฺปมตฺเตน อธิคนฺตุนฺติ. เตนาห "อปฺปมาทาธิคตา สมฺโพธี"ติ. อนุตฺตโร
โยคกฺเขโมติ น เกวลํ โพธิเยว, อรหตฺตผลนิพฺพานสงฺขาโต อนุตฺตโร โยคกฺเขโมปิ
อปฺปมาทาธิคโตว.
     อิทานิ อตฺตนา ปฏิลทฺธคุเณสุ ภิกฺขุสํฆํ สมาทเปนฺโต ตุเมฺห เจปิ
ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถาย, ยํ อุปสมฺปชฺช วิหริตุกามา
หุตฺวาติ อตฺโถ. ตทนุตฺตรนฺติ ตํ อนุตฺตรํ. พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺม-
จริยสฺส ปริโยสานภูตํ อริยผลํ. อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อภิญฺญาย อุตฺตมปญฺญาย
ปจฺจกฺขํ กตฺวา. อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ปฏิลภิตฺวา ปาปุณิตฺวา วิหริสฺสถ.
ตสฺมาติ ยสฺมา อปฺปฏิวานปธานํ นาเมตํ พหุปการํ อุตฺตมตฺถสาธกํ, ตสฺมา.
                        ๖. สญฺโญชนสุตฺตวณฺณนา
     [๖] ฉฏฺเฐ สญฺโญชนิเยสุ ธมฺเมสูติ ทสนฺนํ สํโยชนานํ ปจฺจยภูเตสุ
เตภูมิกธมฺเมสุ. อสฺสาทานุปสฺสิตาติ อสฺสาทโต ปสฺสิตา ปสฺสนภาโวติ อตฺโถ.
นิพฺพิทานุปสฺสิตาติ นิพฺพิทาวเสน อุกฺกณฺฐนวเสน ปสฺสนภาโว. ชาติยาติ
ขนฺธนิพฺพตฺติโต. ชรายาติ ขนฺธปริปากโต. มรเณนาติ ขนฺธเภทโต. โสเกหีติ
อนฺโตนิชฺฌายนลกฺขเณหิ โสเกหิ. ปริเทเวหีติ ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปิตลกฺขเณหิ
@เชิงอรรถ:   ม. มตฺตปฺปมตฺเตน. เอวมุปริปิ
ปริเทเวหิ. ทุกฺเขหีติ กายปฏิปีฬนทุกฺเขหิ. โทมนสฺเสหีติ มโนวิฆาตโทมนสฺเสหิ.
อุปายาเสหีติ อธิมตฺตายาสลกฺขณอุปายาเสหิ. ทุกฺขสฺมาติ สกลวฏฺฏทุกฺขโต. ปชหตีติ
มคฺเคน ปชหติ. ปหายาติ เอตฺถ ปน ผลกฺขโณ กถิโต. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ
กถิตํ.
                         ๗. กณฺหสุตฺตวณฺณนา
     [๗] สตฺตเม กณฺหาติ น กาฬวณฺณตาย กณฺหา, กณฺหตาย ปน
อุปเนนฺตีติ นิปฺผตฺติกาฬตาย กณฺหา. สรเสนาปิ วา สพฺพากุสลา ธมฺมา กณฺหา
เอว. น หิ เตสํ อุปฺปตฺติยา จิตฺตํ ปภสฺสรํ โหติ. อหิริกนฺติ อหิริกภาโว.
อโนตฺตปฺปนฺติ อโนตฺตปฺปิภาโว. ๑-
                         ๘. สุกฺกสุตฺตวณฺณนา
     [๘] อฏฺฐเม สุกฺกาติ น วณฺณสุกฺกตาย สุกฺกา, สุกฺกตาย ปน อุปเนนฺตีติ
นิปฺผตฺติสุกฺกตาย สุกฺกา. สรเสนาปิ วา สพฺเพ กุสลา ธมฺมา สุกฺกาเอว. เตสญฺหิ
อุปฺปตฺติยา จิตฺตํ ปภสฺสรํ โหติ. หิรี จ โอตฺตปฺปํ จาติ เอตฺถ ปาปโต
ชิคุจฺฉนลกฺขณา หิรี, ภายนลกฺขณํ โอตฺตปฺปํ. ยมฺปเนตฺถ วิตฺถารโต วตฺตพฺพํ
สิยา, ตํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมว.
                         ๙. จริยสุตฺตวณฺณนา
     [๙] นวเม โลกํ ปาเลนฺตีติ โลกํ สนฺธาเรนฺติ ฐเปนฺติ รกฺขนฺติ. นยิธ
ปญฺญาเยถ มาตาติ อิมสฺมึ โลเก ชนิกา มาตา "อยํ เม มาตา"ติ ครุจิตฺตีการวเสน
น ปญฺญาเยถ. อวเสสปเทสุปิ เอเสว นโย. สมฺเภทนฺติ สงฺกรํ มริยาทเภทํ
วา. ยถา อเชฬกาติอาทีสุ เอเต หิ สตฺตา "อยํ เม มาตา"ติ "มาตุจฺฉา"ติ
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม.,อิ. อโนตฺตาปิภาโว
วาติ ครุจิตฺตีการวเสน น ชานนฺติ. ยํ วตฺถุํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนา, ตตฺเถว
วิปฺปฏิปชฺชนฺติ. ตสฺมา อุปมํ อาหรนฺโต "ยถา อเชฬกา"ติอาทิมาห.
                    ๑๐. วสฺสูปนายิกสุตฺตวณฺณนา
     [๑๐] ทสเม ๑- อตฺถุปฺปตฺติยํ วุตฺตํ. กตรอตฺถุปฺปตฺติยํ? มนุสฺสานํ
อุชฺฌายเน. ภควตา หิ ปฐมโพธิยํ วีสติ วสฺสานิ วสฺสูปนายิกา อปญฺญตฺตา อโหสิ.
ภิกฺขู อนิพทฺธวาสา ๒- คิเมฺหปิ เหมนฺเตปิ ๒- อุตุวสฺเสปิ ยถาสุขํ วิจรึสุ. เต
ทิสฺวา มนุสฺสา "กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา เหมนฺตํปิ คิมฺหํปิ วสฺสํปิ จาริกํ
จริสฺสนฺติ หริตานิ ติณานิ สมฺมทฺทนฺตา เอกินฺทฺริยํ ชีวํ วิเหเฐนฺตา พหู ขุทฺทเก
ปาเณ สงฺฆาตํ อาปาเทนฺตา. อิเม หิ นาม อญฺญติตฺถิยา ทุรกฺขาตธมฺมา วสฺสาวาสํ
อลฺลียิสฺสนฺติ สงฺคาหยิสฺสนฺติ, ๓- อิเม นาม สกุณา รุกฺขคฺเค ๔- กุลาวกานิ
กริตฺวา วสฺสาวาสํ อลฺลียิสฺสนฺติ สงฺคาหยิสฺสนฺตี"ติอาทีนิ วตฺวา อุชฺฌายึสุ.
ตมตฺถํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ. ภควา ตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อิมํ สุตฺตํ ทสฺเสนฺโต
ปฐมํ ตาว "อนุชานามิ ภิกฺขเว วสฺสํ อุปคนฺตุนฺ"ติ ๕- เอตฺตกเมว อาห. อถ ภิกฺขูนํ
"กทา นุ โข วสฺสํ อุปคนฺตพฺพนฺ"ติ อุปฺปนฺนํ วิตกฺกํ สุตฺวา "อนุชานามิ ภิกฺขเว
วสฺสาเน วสฺสํ อุปคนฺตุนฺ"ติ อาห. อถโข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ "กติ นุ โข
วสฺสูปนายิกา"ติ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ตํ สุตฺวา สกลํปิ อิมํ สุตฺตํ
ทสฺเสนฺโต เทฺวมา ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ วสฺสูปนายิกาติ วสฺสูปคมนา. ๖-
ปุริมิกาติ อปรชฺชุคตาย อาสาฬฺหิยา อุปคนฺตพฺพา ปุริมกตฺติกปุณฺณมีปริโยสานา
ปฐมา เตมาสี. ปจฺฉิมิกาติ มาสคตาย อาสาฬฺหิยา อุปคนฺตพฺพา ปจฺฉิมกตฺติกปริโยสานา
ปจฺฉิมา เตมาสีติ.
                        กมฺมกรณวคฺโค ปฐโม.
@เชิงอรรถ:   ฉ.ม.,อิ. ทสมํ         ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@ ฉ.ม. สงฺกสายิสฺสนฺติ, อิ. สงฺกาสยิสฺสนฺติ. เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม.,อิ. รุกฺขคฺเคสุ    วิ.มหา. ๔/๑๘๔/๒๐๓ วสฺสูปนายิกานุชานนา
@ ฉ.ม.,อิ. วสฺสูปคมนานิ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๑-. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=247              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1267              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1238              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1238              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]