อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                          ๒๔. ๔. กมฺมวคฺค
                        ๑. สงฺขิตฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๒๓๒] จตุตฺถสฺส ปเม กณฺหนฺติ กาฬกํ ทสากุสลกมฺมปถกมฺมํ. กณฺหวิปากนฺติ
อปาเย นิพฺพตฺตาปนโต กาฬกวิปากํ. สุกฺกนฺติ ปณฺฑรํ ทสกุสลกมฺมปถกมฺมํ.
สุกฺกวิปากนฺติ สคฺเค นิพฺพตฺตาปนโต ๑- ปณฺฑรวิปากํ. กณฺหํ สุกฺกนฺติ
มิสฺสกกมฺมํ. กณฺหสุกฺกวิปากนฺติ สุขทุกฺขวิปากํ. มิสฺสกกมฺมํ หิ กตฺวา อกุสเลน
ติรจฺฉานโยนิยํ มงฺคลหตฺถิฏฺานาทีสุ อุปฺปนฺโน กุสเลน ปวตฺเต สุขํ เวทิยติ.
กุสเลน ราชกุเลปิ นิพฺพตฺโต อกุสเลน ปวตฺเต ทุกฺขํ เวทิยติ. อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ
กมฺมกฺขยกรํ จตุมคฺคาณํ อธิปฺเปตํ. ตญฺหิ ยทิ กณฺหํ ภเวยฺย, กณฺหวิปากํ ทเทยฺย.
ยทิ สุกฺกํ ภเวยฺย, สุกฺกวิปากํ ทเทยฺย. อุภยวิปากสฺส ปน อปฺปทานโต ๒- อกณฺหํ
อสุกฺกนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
                        ๒. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา
     [๒๓๓] ทุติเย สพฺยาปชฺฌนฺติ สโทสํ. กายสงฺขารนฺติ กายทฺวาเร เจตนํ.
อภิสงฺขโรตีติ อายูหติ สมฺปิณฺเฑตีติ อตฺโถ. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. สพฺยาปชฺฌํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิพฺพตฺตนโต          ๒ ม. สมุคฺฆาฏนโต, สุ.วิ. ๓/๓๑๒/๒๒๐
โลกนฺติ สทุกฺขํ โลกํ. สพฺยาปชฺฌา ผสฺสาติ สทุกฺขา วิปากผสฺสา. สพฺยาปชฺฌํ
เวทนํ เวทิยตีติ สาพาธํ สวิปากเวทนํ เวทิยติ. เอกนฺตทุกฺขนฺติ เอกนฺเตเนว ทุกฺขํ,
น สุขสมฺมิสฺสํ. เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกาติ เอตฺถ เสยฺยถาปีติ นิทสฺสนตฺเถ
นิปาโต. เตน เกวลํ เนรยิกสตฺเต ทสฺเสติ, อญฺเ ปน ตํสริกฺขกา นาม นตฺถิ. อิมินา
อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติอาทีสุ ปน มนุสฺสานํ
ตาว กาเลน สุขเวทนา อุปฺปชฺชติ, กาเลน ทุกฺขเวทนา. เอกจฺเจ จ เทวาติ เอตฺถ
ปน กามาวจรเทวา ทฏฺพฺพา. เตสญฺหิ มเหสกฺขตรา เทวตา ทิสฺวา นิสินฺนาสนโต
วุฏฺานํ, ปารุปนอุตฺตราสงฺคสฺส โอตารณํ, อญฺชลิปคฺคณฺหนนฺติอาทีนํ วเสน กาเลน
ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ, ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺตานํ ๑- กาเลน สุขํ. เอกจฺเจ จ
วินิปาติกาติ เอตฺถ เวมานิกเปตา ทฏฺพฺพา. เต นิรนฺตรเมว เอกสฺมึ กาเล สุขํ,
เอกสฺมึ กาเล ทุกฺขํ เวทิยนฺติ. นาคสุปณฺณหตฺถิอสฺสาทโย ปน มนุสฺสา วิย
โวกิณฺณสุขทุกฺขาปิ โหนฺติ. ปหานาย ยา เจตนาติ เอตฺถ วิวฏฺฏคามินี มคฺคเจตนา
เวทิตพฺพา. สา หิ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ.
                       ๓. โสณกายนสุตฺตวณฺณนา
     [๒๓๔] ตติเย สิขาโมคฺคลฺลาโนติ สีสมชฺเฌ ิตาย มหติยา สิขาย สมนฺนาคโต
โมคฺคลฺลานโคตฺโต พฺราหฺมโณ. ปุริมานีติ อตีตานนฺตรทิวสโต ปฏฺาย ปุริมานิ,
ทุติยาทิโต ปฏฺาย ปุริมตรานิ เวทิตพฺพานิ. โสณกายโนติ ตสฺเสว อนฺเตวาสิโก.
กมฺมสจฺจายํ โภ โลโกติ โภ อยํ โลโก กมฺมสภาโว. กมฺมสมารมฺภฏฺายีติ
กมฺมสมารมฺเภน ติฏฺติ. กมฺมํ อายูหนฺโตว ปติฏฺติ, อนายูหนฺโต อุจฺฉิชฺชตีติ
ทีเปติ. เสสํ เหฏฺา วุตฺตนยเมว.
                      ๔-๙. สิกฺขาปทสุตฺตาทิวณฺณนา
     [๒๓๕] จตุตฺถาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว. มคฺคงฺเคสุ ปน ยสฺมา สติยา อุปฏฺเปตฺวา
ปญฺาย ปริจฺฉินฺทติ, ตสฺมา อุภยเมว กมฺมํ. เสสา องฺคาเนว โหนฺติ, โน กมฺมนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุภวนโต
วุตฺตํ. โพชฺฌงฺเคสุปิ เอเสว นโย. อภิธมฺเม ปน สพฺพํ เจตํ ๑-  อวิเสเสน
เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมนฺเตว วณฺณิตํ.
                         ๑๐. สมณสุตฺตวณฺณนา
     [๒๔๑] ทสเม อิเธวาติ อิมสฺมึเยว สาสเน. อยํ ปน นิยโม เสสปเทสุปิ
เวทิตพฺโพ. ทุติยาทโยปิ หิ สมณา อิเธว, น อญฺตฺถ. สุญฺาติ ริตฺตา ตุจฺฉา.
ปรปฺปวาทาติ จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา,
จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สญฺีวาทา, อฏฺ
อสญฺีวาทา, อฏฺ เนวสญฺีนาสญฺีวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ
ทิฏฺธมฺมนิพฺพานวาทาติ อิเม สพฺเพปิ พฺรหฺมชาเล อาคตา ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย อิโต
พาหิรานํ ปเรสํ วาทา ปรปฺปวาทา นาม. เต สพฺเพปิ อิเมหิ จตูหิ ผลฏฺกสมเณหิ
สุญฺา. น หิ เต เอตฺถ สนฺติ. น เกวลญฺจ เอเตเหว สุญฺา, จตูหิ ปน
มคฺคฏฺกสมเณหิปิ, จตุนฺนํ มคฺคานํ อตฺถาย อารทฺธวิปสฺสเกหิปีติ ทฺวาทสหิปิ
สมเณหิ สุญฺาเยว. อิทเมวตฺถํ สนฺธาย ภควตา มหาปรินิพฺพาเน วุตฺตํ
                       "เอกูนตึโส  วยสา สุภทฺท
                        ยํ ปพฺพชึ กึ กุสลานุเอสี
                        วสฺสานิ ปญฺาส สมาธิกานิ
                        ยโต อหํ ปพฺพชิโต สุภทฺท
                        ายสฺส ธมฺมสฺส ปเทสวตฺตี
                        อิโต พหิทฺธา สมโณปิ นตฺถิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺพมฺเปตํ
     ทุติโยปิ สมโณ นตฺถิ, ตติโยปิ สมโณ นตฺถิ, จตุตฺโถปิ สมโณ นตฺถิ,
สุญฺา ปรปฺปวาทา สมเณหิ อญฺเหี"ติ. เอตฺถ หิ ปเทสวตฺตีติ อารทฺธวิปสฺสโก
อธิปฺเปโต. ตสฺมา โสตาปตฺติมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺ ผลฏฺนฺติ ตโยปิ
เอกโต กตฺวา "สมโณปิ นตฺถี"ติ อาห. สกทาคามิมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺ
ผลฏฺนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา "ทุติโยปิ สมโณ นตฺถี"ติ อาห. อิตเรสุปิ ทฺวีสุ
เอเสว นโย. เอกาทสมํ อุตฺตานเมวาติ.
                         กมฺมวคฺโค  จตุตฺโถ.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๔๔๐-๔๔๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=10099&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=10099&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=232
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=6195
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=6637
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=6637
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21